‫جزوه هفتم ‪ :‬احتــمال و آمـــار‬

‫شاخص های پراکندگی‬

‫دامنه تغییرات‪ :‬اختالف بزرگترین و کوچکترین عدد‬
‫برای محاسبه واریانس ابتدا باید میانگین بگیرید‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪(𝑥1 − 𝑥̅ )2 + (𝑥2 − 𝑥̅ )2 + ⋯ + (𝑥𝑛 − 𝑥̅ )2‬‬
‫= 𝜎‬
‫𝑛‬
‫• هرچه واریانس بیشتر باشد داده ها پراکنده تر هستند‪.‬‬

‫• همواره برای هر مجموعه ای از داده ها‪ ،‬مجموع اختالف داده ها از میانگین صفر خواهد شد‪.‬‬

‫• توجه ‪ :‬واحد واریانس برابر با توان دوم واحد داده مورد نظر است‪.‬‬

‫• اگر واریانس صفر باشد همه اعداد با هم برابرند‪.‬‬

‫‪ -22‬معلم از‪ 7‬نفر از دانش آموزان خواست تا تعداد کتاب های غیردرسی را که در طول تابستان گذشته مطالعه کردهاند‪،‬‬
‫گزارش کنند‪.‬‬
‫الف) دامنه تغییرات آنها را محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪15 8 9 12 14 4 1‬‬
‫ب) دو دانشآموز دیگر به جمع آنها اضافه شدند و آنها نیز تعداد کتابهای غیردرسی را که در طول تابستان گذشته‬
‫مطالعه کرده بودند‪ ،‬به ترتیب ‪ 5‬و‪ 11‬اعالم کردند‪ .‬مجدداً دامنۀ تغییرات این ‪ 9‬داده را محاسبه کنید‪.‬‬
‫پ) از مقایسۀ پاسخ الف و ب چه نتیجهای میگیرید؟‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -23‬واریانس تعداد کتاب های غیردرسی مطالعه شده در «کار در کالس» قبل‪ ،‬توسط ‪ 7‬و ‪ 9‬دانشآموز را محاسبه کنید‪.‬‬
‫تعداد کتابهای مطالعه شده توسط هر دانشآموز‬ ‫دامنۀ تغییرات‬ ‫واریانس‬
‫‪15‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪15 8‬‬ ‫‪8 12 14‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪174‬‬
 ‫جزوه هفتم ‪ :‬احتــمال و آمـــار‬

‫واریانس√ = انحراف معیار = 𝜎‬ ‫• انحراف معیار برابر جذر واریانس ‪:‬‬

‫توجه ‪ :‬واحد انحرف معیار برابر با واحد داده مورد نظر است‪.‬‬ ‫•‬
‫𝜎‬
‫• ضریب تغییرات برابر نسبت انحراف معیار و میانگین‪ = :‬ضریب تغییرات‬
‫̅𝑥‬

‫ترتیب محاسبه ‪ :‬ضریب تغییرات ⇒ انحراف معیار ⇒ واریانس ⇒ میانگین‬

‫برای مقایسه پراکندگی دو گروه با واحد های متفاوت از نظر کیفیت و دقت ضریب تغییرات آنها را‬ ‫•‬

‫محاسبه می کنیم‪ ،‬هر کدام ضریب تغییرات کمتری داشته باشد از نظر دقت و کیفیت بهتر است‪.‬‬

‫توجه ‪ :‬ضریب تغییرات به واحد اندازه گیری بستگی ندارد‪.‬‬ ‫•‬

‫‪ -24‬فرض کنیم جرم دو نوزاد به ترتیب ‪ x1 = 1 / 5‬کیلوگرم و ‪ x 2 = 2 / 5‬کیلوگرم و جرم دو فرد چهل ساله به ترتیب ‪y1 = 80‬‬
‫کیلوگرم و‪ y2 = 81‬کیلوگرم است‪.‬‬
‫الف) تفاوت جرم دو نوزاد چقدر است؟‬
‫ب) تفاوت جرم دو فرد چهل ساله چقدر است؟‬
‫پ) انحراف معیارهای هر دو دسته را به دست آورید‪.‬‬
‫ت) فکر میکنید تفاوت جرمها در کدام دسته زیادتر به نظر میرسید؟‬
‫ث) ضریب تغییرات هر دو دسته را به دست آورید‪.‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -25‬موجودی حساب پس انداز علی و محمد و امین در ابتدای یک سال به ترتیب ‪ A‬و ‪ B‬و ‪ C‬ریال است‪( .‬مقادیر ‪ A‬و ‪ B‬و‬
‫‪ C‬دوبه دو متمایزند) اگر این سه نفر ماهانه صدهزار تومان به حساب خود واریز کرده و هیچ مبلغی برداشت نکنند ضریب‬
‫تغییرات موجودیهای آن ها در پایان سال نسبت به ابتدای سال چه تغییری خواهد کرد؟ افزایش مییابد یا کاهش؟ چرا؟‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪175‬‬
 ‫جزوه هفتم ‪ :‬احتــمال و آمـــار‬

‫‪ -26‬علیرضا و آرمان دو کارمند شرکت ‪ A‬هستند که وظایف یکسانی دارند اما حقوق دریافتی آنها به ترتیب ‪1200000‬‬
‫تومان و ‪ 1600000‬تومان است‪ .‬محمد و بهروز نیز دو کارمند شرکت ‪ B‬هستند که با وظایف یکسان حقوقهایی به‬
‫ترتیب ‪ 2500000‬تومان و ‪ 3000000‬تومان دریافت می کنند‪ .‬به نظر شما در کدام شرکت بیعدالتی بیشتری در‬
‫پرداخت حقوق به این افراد مشاهده میشود»؟ توضیح دهید‪.‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -27‬جدول زیر‪ ،‬پول توجیبی (ده هزار ریال) هفتگی پنج دوست نزدیک مینا و مریم را نشان میدهد‪ .‬الف) میانگین و میانۀ‬
‫پول توجیبی را برای دوستان مریم و مینا محاسبه کنید‪.‬‬
‫ب) انحراف معیار پول توجیبی را برای دوستان مریم و مینا محتاسبه کنید‪ .‬پ) برنامهریزی برای یک سفر یک روزه با دوستان‬
‫برای مینا سادهتر است یا مریم؟‬
‫مینا‬ ‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬
‫مریم‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -28‬در جدول زیر‪ ،‬ارتفاع از سطح دریا برای بعضی از شهرهای استان مرکزی و کهکیلویه و بویراحمد دیده میشود‪.‬‬
‫(راهنمایی‪ ،1m = 3 / 281ft :‬فوت‪ ، ft :‬متر ‪) m:‬‬
‫مرکزی‬ ‫کهکیلویه و بویراحمد‬
‫شهر‬ ‫اراک‬ ‫محالت‬ ‫خمین‬ ‫شازند‬ ‫یاسوج‬ ‫دهدشت‬ ‫دنا‬
‫ارتفاع از‬
‫)‪1708(m) 1775 (m) 1830(m) 1920(m) 6135 / 47 (ft) 3248 / 19 (ft) 7218 / 20(ft‬‬
‫سطح دریا‬
‫الف) میانگین ارتفاع از سطح دریا در شهرهای استان مرکزی چقدر است؟‬
‫ب) انحراف معیار ارتفاع از سطح دریا در شهرهای استان مرکزی چقدر است»؟‬
‫پ) ارتفاع از سطح دریا برای شهرهای کدام استان بیشتر است؟‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪176‬‬
 ‫جزوه هفتم ‪ :‬احتــمال و آمـــار‬

‫‪ -29‬میانگین‪ ،‬میانه و انحراف معیار نرخ تورم (مراجعه به خواندنی) سالهای ‪ 84-94‬را براساس جدول زیر محاسبه کنید‪.‬‬
‫سال‬ ‫‪1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394‬‬
‫نرخ‬
‫‪10 / 4‬‬ ‫‪11 / 9‬‬ ‫‪18 / 4‬‬ ‫‪25 / 4‬‬ ‫‪10 / 8‬‬ ‫‪12 / 4‬‬ ‫‪21 / 5‬‬ ‫‪30 / 5‬‬ ‫‪34 / 7‬‬ ‫‪15 / 6‬‬ ‫‪11 / 9‬‬
‫تورم‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -30‬کارخانه ای دو نوع الستیک تولید می کند‪ ،‬میانگین طول عمر برای نوع 𝐴 و 𝐵 به ترتیب ‪ 11000‬کیلومتر و ‪10000‬‬
‫کیلومتر و انحراف معیار برای نوع 𝐴 و 𝐵 به ترتیب ‪ 2000‬کیلومتر و ‪ 1000‬کیلومتر است‪ ،‬کدام نوع الستیک بهتر است؟‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫𝑥‬ ‫𝑏 ‪𝑎𝑥 +‬‬ ‫نکته‪ :‬تغییرات روی اعداد چه تاثیری روی شاخص ها دارد؟‬

‫̅𝑥‬ ‫𝑏 ‪𝑎𝑥̅ +‬‬

‫‪𝜎2‬‬ ‫‪𝑎2 𝜎 2‬‬

‫𝜎‬ ‫𝜎|𝑎|‬

‫‪ -31‬هوای اهواز در هر ساعت از یک روز بهاری گزارش شد‪ .‬اگر واریانس دمای هوا ‪ 6‬درجۀ سانتیگراد به توان دو باشد‪،‬‬
‫‪9‬‬
‫واریانس دمای هوا چند درجۀ فارنهایت به توان دو است؟ (راهنمایی ‪) F = C + 32‬‬
‫‪5‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -32‬درستی یا نادرستی جملههای زیر را مشخص کنید‪.‬‬
‫‪ -‬اگر مقدار ثابت و مثبت ‪ c‬از دادهها کم شود‪ ،‬انحراف معیار به اندازۀ ‪ c‬کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ -‬اگر مقدار ثابت و مثبت ‪ c‬به دادها اضافه شود‪ ،‬ضریب تغییر بزرگتر میشود‪.‬‬
‫‪ -‬اگر مقدار ثابت و مثبت ‪ c‬در دادهها ضرب شد‪ ،‬انحراف معیار ‪ c‬برابر میشود‪.‬‬
‫‪ -‬اگر مقدار ثابت و مثبت ‪ c‬در دادهها ضرب شود‪ ،‬ضریب تغییر ثابت میماند‪.‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪----------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪177‬‬