Professional Documents
Culture Documents
Unit 6 Bio Medical Waste Management
Unit 6 Bio Medical Waste Management
lkeqxzh lkj.kh
1½ l= 1 % tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiukph vksG[k
2½ l= 2 % tSo oS|fd; dpÚ;kps L=ksr o R;kph foYgsokV
3½ l= 3 % tSo oS|fd; dpÚ;kph vyxko ¼nqj Bso.ks½ o okgrqd
4½ l= 4 % tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiuk
#X.kky;krhy deZpkÚ;kph Hkwfedk
l= 1
tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiukph vksG[k
;k l=ke/;s rqEgh tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiusP;k ladYiusph ekfgrh ?ks.kkj vkgkrk rlsp
[kjkc dpjk O;oLFkkiuke/;s vl.kkÚ;k /kksD;kcn~ny rqEgkyk f’k{k.k feG.kkj] rlsp
#X.kky;hu dpÚ;kps oxhZdj.k o R;kps O;oLFkkiu ;kpk vH;kl ;k l=ke/;s djk;pk vkgsA
lacf/kr Kku
gsYFkdsvj m|ksxkr] lkfgR; iw.kZi.ks okij fdaok uarj okij dsyk tkr ukgh] dkgh ckdh Eg.kwu
jkgrhy- tks Vkdwu fnyk tkrks R;kyk dpjk Eg.kwu ekuys tkrs- vkjksX; lsok izLrqr
dj.;klkBh vk/kqfud :X.kky;kr Hkjiwj lkfgR; okijys tkrs- :X.kky;krhy
funku]mipkjkRed] ylhdj.k fdaok la’kks/ku dk;kZrwu dpjk mRiUu gksrks- ;k dpÚ;ke/;s xaHkhj
vktkj :X.kklg vkjksX; deZpkÚ;kauk iljo.;kph {kerk vlrs- ^^oS|fd; dpjk** fdaok
^^gkWLihVy dpjk**
;klkj[;k :X.kky;kP;k dpÚ;kP;k lacaf/kr fofo/k vVhpk okij dsyk tkrks-
gkWLihVy dpjk
aO;oLFkkiukr yksdfiz; 'kCn Eg.kts tSo&oS|fd; Vkdkow inkFkZ- ^^tSo oS|fd; dpjk Eg.kts
ekuoh funku mipkj fdaok 'kL=fØ;k jksx ;kauh r;kj >kysY;k dpÚ;kph foYgsokV yko.ks v’kh
O;k[;k vkgs vkf.k rks :X.kkP;k 'kjhjkrhy nzoinkFkkZiklwu] flajht] lqbZ] xzhok (placenta)
'kjhjkps Hkkx o vo;o] Mªslhax] fMLikstcy IykfLVd vkf.k lw{e tSfod dpjk ;k iklwu nwf"kr
gksrks- **Hkkjr nj ,d o"kkZr toGikl 3 eh-Vu oS|fd; mRiUu djrs- gk oS|fd; dpjk
izHkkohi.ks foYgsokV djk;pk vkgsO;k[;k :X.kky;krhy dpjk O;oLFkkiu vkf.k oxhZdj.kkpk
vH;kl dj.;kiwohZ] izFke vki.k :X.kky;krhy dpjk O;OkLFkkiukr okijY;k tk.kkÚ;k dkgh
ifjHkk"kkauk let.;kpk iz;Ru d:-
v½ tSo&oS|fd; dpjk % ^^gk dks.krkgh Bksl nzo fdaok nzo dpjk vkgs] ;kr daVsuj vkf.k
dks.kR;kgh baVjehfM,V mRiknus lekfo"V vkgsr] T;k funku] mipkj] ekuoh fdaok izk.;kaP;k
yfldj.kk njE;ku mRiUu >kysyk vkgs-**
c½ oS|fd; dpjk % v’kk izdkjpk dpjk tks vkjksX; lsok lqfo/ksr tls dh :X.kky;
fpfdRlky;] fpfdRld dk;kZy;] nar i/nrh jDriskysyk dpjk R;ke/;s ulrks-**
M½ :X.kky;hu dpjk % loZ izdkjpk :X.kky;krwu mRiUu >kysyk TkSfod fdaok xSj tSfod
dpjk T;kpk iqUgk okij djrk ;sr ukgh
b½ jksxfunku fok;d dpjk % 'kL=fØ;k @ 'kofoPNsnu njE;ku mRiUu >kysyk fdaok brj
oS|fd; i/nrh T;ke/;s ekuoh mrh] vo;o] 'kjhjkps vo;o] 'kjhjkrhy nzo vkf.k uequs
R;kP;k daVusj lkscr bR;knhpk lekos’k gksrks
bZ½ ?kkrd dpjk % gs tSo&oS|fd; dpjkP;k R;k Hkkxkpk lanHkZ nsrs T;ke/;s vkjksX;klkBh
vkf.k ek.klkP;k thoukl /kksdk fuekZ.k gks.;kph {kerk vkgs
m½ fdj.kksRlkso dpjk % g;kr jsMhvksU;qDykbZM lgnqf"kr dpjk lekfo"V vkgs] gs ?ku] nzo fdaok
ok;w dpjk vlw 'kdrks-
,½ ncko dpjk % ;kr dkWEizLs M xWl flysaMj] ,jkslkWy dsUl vkkf.k fMLikstcs y dkWEizLs M xWl
dUVsuj ;kpk lekos’k vlrks,
,S½ lkekU; dpjk % ;kr dk;kZy;hu] lkoZtfud {ks=] LVksvj e/khy loZlk/kkj.k ?kjxqrh dpjk
lekfo"V vkgs] dWVfjax foHkkxkr] orZekui=s] v{kjs] dkxni=] dkMZcksMZ dVsuj]esVy dWUl]
¶yksvj Li"Vhdj.k vkf.k R;kr fdpu dpjk ;kapk lekos’k vkgs
vks½ iquZokij dj.ks ;ksX; dpjk % ;ke/;s LoPNrk vkf.k futZrqdhdj.k uarjpk dkp] dkxn]
tkGsnkj dkMZcksMZ] vWY;qfefuve] ,Dl&js fQYe ;kapk uarj iqUgk okij gksrks- futZra qdhdj.kkuarj
IykfLVd vkf.k dpjk ;kpk lekos’k gksrks
gkWLihVy@:X.kky;hu dpjk oxhZdj.k
tkxfrd vkjksX; la?kVusus (WHO) :X.kky;hu dpjkps oxhZdj.k iq<hy Js.khe/;s dsys vkgs-
1½ lkekU; dpjk &
Eg.kts lkekU; dpjk gks;-
2½ /kkjnkj dpjk &
gk;iksMfeZd lq;k] V;wfcax Ldkyisy CysM] jstj] u[ks] rqVysys dkpsps rqdMs bR;knh
3½ nqf"kr dpjk &
funku vkf.k mipkjk njE;ku okijY;k tk.kkjh lk/kus vkf.k midj.ks] 'kL=fdz;k njE;ku Årh
fdaok vo;o dk dk<wu Vkd.ks vkf.k 'kofoPNsnu ;krwu fu?k.kkjk dpjk-
4½ jklk;fud dpjk &
jsfMvksykWth foHkkxkr okijysY;k fV’kw vkf.k vo;o] fQDlj vkf.k MsOgyilZps laj{k.k
dj.;klkBh okij.;kr ;s.kkjs QkWeZqyfMgkbZM iz;ksx’kkGk e/;s okijys tk.kkjs feJ.ks
zylene, actone,ethanol, methanol.
5½ fdj.kksRlxhZ dpjk &
fofo/k fdz;kdyki la’kks/ku dk;Zdyki] fDyfudy iz;ksx’kkGk o vkSf”.kd vkS”k/k
foHkkx ;kaP;kOnkjs mRiUu fofo/k fdj.kksRlxhZ VkdkÅ inkFkZ-
6½ lkbVhVksfDld vkS”k/ks & fof’k”V ddZ&fojks/kh vkS”k/ks
Js.kh 5 Vkdwu fnysyh vkS”k/ks vkf.k lk;VksVkWDlhd vkS”k/ks & T;kr tqU;k] nqf”kr vkf.k
Vkdwu fnysY;k vkS”k/kkapk lekos’k vkgs-
Js.kh 6 jDrklg vlysyk ?kudpjk inkFkZ vkf.k jDrklg nwf”kr brj lkfgR; tls dkiwl]
Msªflax] xfyPN IykLVj dkLV] rkxkps diMs] fcNkuk vkf.k ‘kjhjkps nzoinkFkZ
Js.kh 7 ?ku dpjk & fMLikstscy oLrqe/kwu mRiUu dpjk rh{.k O;frfjDr tls dh
V;qfcax] dWFksVlZ] bUVªkosul lap-
Js.kh 8 nzo dpjk & iz;ksx’kkGk] ?kjkph LoPNrk futZrqdhdj.k fdz;kdyki e/kwu
lkBoysyk nzo dpjk-
Js.kh 10 jklk;fud dpjk & fdVduk’kd Eg.kwu tSfod jlk;us r;kj dj.;kr jlk;us
okijyh tkrkr
1½ :X.kky;kps deZpkjh :X.kky;krhy dpjk fufeZrh vyxko dj.ks] xksGk dj.ks] lap;
dj.ks] mipkj dj.ks ;klkBh tckcnkj vkgs-
2½ R;kaP;k O;olk;keqGs vkjksX; lsok pkydkauk fr{.k] CysM bR;knh lkj[;k oLrqlg dke
djkos ykxrs vkf.k R;kauk R;k ladze.kkpk /kksdk vkgs] rlsp ,pvk;Ogh@,M~Lk vkf.k
fgiWVk;Vhl c vkf.k lh P;k izlkj.kkpk /kksdk vlrks-
1½ toGhy :X.kky;kyk HksV n;k- oS;fDrd laj{k.k midj.ks ?kkywu dpjkps izdkj
vksG[kk- Js.kh izek.ks dpÚ;kps oxhZdj.k djk vkf.k [kkyhy Vscy Hkjk dpjk
Js.kh dpjk
Js.kh dz- 1
Js.kh dz- 2
Js.kh dz- 3
Js.kh dz- 4
Js.kh dz- 5
Js.kh dz- 6
Js.kh dz- 7
Js.kh dz- 8
Js.kh dz- 9
Js.kh dz- 10
ewY;kadu
v½ FkksMD;kr mRrjs fygk
1½ :X.kky;krhy [kjkc dpjk O;oLFkkiuke/;s vl.kkÚ;k /kksD;kph uksna .kh djk-
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
ewY;kadu psdfyLV
ewY;kadu fdz;kdykikalkBh loZ vko’;drk iw.kZ dsY;k vkgsr fdaok ukgh gs ikg.;klkBh
iq<hy psdfyLV okijk-
Hkkx & v
Qjd Li”V djk-
1½ oS|fd; dpjk vkf.k fpfdRlky;hu dpjk
2½ ladzfer dpjk vkf.k ?kkrd dpjk
3½ jksxfunku fo”k;d dpjk vkf.k lkekU; dpjk-
4½ Aerial Route vkf.k Oral route n~okjs ilj.kkjh lalxZ
Hkkx & c
[kkyhy eqn~nkaoj oxkZr ppkZ djk-
1½ tSo&oS|fd; dpÚ;kps oxhZdj.k-
2½ :X.kky;krhy dpjk O;oLFkkiukph iz.kkyh-
l=2
tSoSo oS|S|fd; dpÚ;kps L=ksrsr o R;kph foYgsosokV ;k l=kr vki.k tSo&oS|fd;
dpÚ;kps L=ksr o R;kph foYgsokV ;k i/nrhpk vH;kl d:-
-
lac
a afaf/kr Kku
tSo & oS|fd; dpÚ;kps L=ksr
tSo&oS|fd; dpjk tSfod vkf.k oS|fd; L=ksr vkf.k :X.kky;krhy midze]
fpfdRlky;] vkjksX; laxksiu laLFkk] izk.;kaps :X.kky; bR;knh fBdk.kke/kwu mRiUu gksrkr-
vki.k tSo oS|fd; dpÚ;kps fofo/k tujsVj vksG[k.;kpk iz;Ru d:- L=ksrkaps oxhZdj.k
eq[; vkf.k fdjdksG L=ksr vls dsys vkgs- R;kP;k lkBo.koj rs voyacwu vlrs-
1½ :X.kky;
a:X.kky;kP;k loZ Js.;k tls lk/kkj.k rK :X.kky;] [kktxh rlsp lkoZtfud
{ks=krhy :X.kky;krhy mRiUu dpjk
foHkkxkae/kwu fof’k”V izdkjP;k tSo&oS|fd; Vkdkow inkFkkZaph fufeZrh gksrs tls
‘kY;fpfdRlk] L=hjksx vkf.k izlqrh] ckyjksx foHkkx] Oncology gkGkapk]
MksG;kapk] ukd] dku] ?klk] HkkSfrd vkS”k/k vkf.k iquoZlu] vR;ko’;d lsok]
Operation Theater, ICU, vfr n{krk] tGhr vkf.k t[ke] MksD;kph
‘kY;fpfdRlk bR;knh foHkkx-
2½ fpfdRlky;
afpfdRld] naroS|] ekr`Ro fpfdRlky;] yfldj.k fDyfud] Mk;fyfll
dsanz vkf.k ,UMksLdksihLV b
jkT; fdaok dsna z ljdkjps nok[kkus
vkjksX; laxksiu laLFkk
a
Polycinics
b½ uflZax gkse
c½ tsfj;kfnzd gkse
d½ ekufldn`”V;k efreanklkBh ?kj
e½ ekufld lgkjk
4½ leFkZu lsok
ajDris<h] QkeZlh] ‘kofoHkkx] /kksch ?kkV] ysckWVjht
5½ izk.;kps :X.kky;
eqY;kaadu psdfyLV
ewY;kadu fdz;kdykikalkBh loZ vko’;drk iw.kZ dsY;k vkgsr fdaok ukgh gs ikg.;klkBh
la;=kr felGk
lkWd [kM~Ms
rykokr lkBo.ks
3½ ekuoh jpuk’kkL= fo”k;d] jDr vkf.k ‘kjhjkrhy nzo inkFkkZph foYgsokV &
HkLei/nrhyk izk/kkU; fnys tkrs-
4½ fr{.k dpÚ;kps foYgsokV & lqbZuk’k dj.kkÚ;k lk/kukr lqbZ uk’k djkoh vkf.k brj
fr{.k dpjk lqbZ lkj[kkp djkok- okijysY;k fljhat foj?kGkoh 2500c rkiekukoj
5½ ek;dzksck;ksykWthdy vkf.k ck;ksVsDuhykWtkdy dpÚ;kps foYgsokV &
Autoclaving
hydroclaving, Microwave fdaok incineration Onkjs foYgsokV dsyh tkrs-
6½ QkjekD;qVhdy dpjk foYgsokV & dpÚ;kps HkLe i/nrhus fo?kVu dsys tkrs vkf.kjk[k
tehuhr iwjoyh tkrs-
7½ nwf”kr ?ku dpÚ;kph foYgsokV & ;k dpÚ;koj mipkj d:u R;kyk lk/kkj.k dpÚ;kr
cnywu uarj lk/kkj.k dpÚ;kyk foYgsokV ykokoh ykxrs-
8½ jklk;fud dpjk foYgsokV & nqf”kr ul.kkjk dpjk lk/kkj.k dpjk Eg.kwu foYgsokV
ykorkr vkf.k nwf”kr dpÚ;koj izfdz;k d:u R;kyk lk/kkj.k dpÚ;kr :ikarjhr
djrkr vkf.k lk/kkj.k dpÚ;kph foYgsokV djrkr-
9½ jsMvksvWDVho dpjk foYgsokV & Hkkck vWVksfed fjlpZ lsVa j (BARC) us fnysY;k
ekxZn’kZd rROkkuqlkj dsys tkrs-
10½ ncko daVsuj foYgsokV & gk dpjk lk/kkj.k dpÚ;klkscr fo’ks”k fBdk.kh foYgsokV
djrkr loZjsdksMZ foghr izkf/kdj.kkus dks.kR;kgh osGh rikl.kh vkf.k iMrkG.khyk lkeksjs
tkosvf/kd`r O;fDrus lo Z jsdkWMZ laca/khr- lk/kkj.k lkBo.k] fjlsI’ku lkBk] nG.koG.k]
mipkjkRed foYgsokV vkf.k brj tSo oS|fd; dpÚ;kph gkrkG.kh ;kph ekfgrh uksanw.k
Bsokoh- 48 rklkis{kk tkLr dkGkdjhrk dqByhgh izfdz;k u dsysyk tSo oS|fd;k dpjk
lkBowu Bsow u;sljko
1½ toGhy :X.kky;kyk HksV nsowu tSo oS|fd; dpÚ;kps fofo/k izdkj o L=ksr
vksG[kkdpÚ;kps uko dpjk mRiUu dj.kkjk foHkkx
lqbZ ekuoh vo;o@Årh IykLVhd
nqf”kr Mªsflax iWM
eqY;kadu
v½ FkksMD;kr mRrjs fygk-
1½ tSo&oS|fd; dpÚ;kph lqph djk-
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
2½ :X.kky;kr ek;dzksck;ksykWthdy dpjk foYgsokV dj.;kph i/nr lohLrj fygk-
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
ewwY;kaadu psd fyLV
ewY;kadu fdz;kdykiklkBh loZ vko’;drk iw.kZ dsY;k vkgs fdaok ukgh gs rikl.;klkBh
iw<hy psdfyLV okijk
Hkkx& v
Qjd Li”V djk
1½ ?ku dpjk vkf.k nzo dpÚ;kps :X.kky;hu L=ksr
2½ Biological vkf.k Biotechnological dpjk
3½ jklk;fud vkf.k fd.kksZRlxhZ dpjk-
Hkkx & c
oxkZZr ppkZ djk-
1½ tSo oS|fd; dpÚ;kP;k mRiUukps L=ksr
2½ dpjk foYgsokV i/nrh
Hkkx & d
dkexhjh ekunaM
dkefxjh ekud lekfo”V vlw ‘kdrs ijarq brdsps e;kZfnr ukghdkefxjh
ekunaM gks; ukgh
:X.kky;hu tSo&oS|fd; dpÚ;kP;k fofo/k L=ksrkaP;k Kkukps izn’kZu djk- :X.kky;hu
tSo&oS|fd; dpÚ;kP;k foYgsokVkP;k fofo/k i/nrhP;k Kkukps izn’kZu djkl=
3tSo oS|fd; dpÚ;kpk vyxko (nqj Bso.ks) o okgrwd ;k l=ke/;s rqEgh tSo&oS|fd;
dpÚ;kpk vyxko (Segrigation)] iWdt s hax]
okgrwd vkf.k lkBo.kqd cn~ny vH;kl d: vki.k ;kOnkjs tSo&oS|fd; VkdkÅ
inkFkkZaP;k fofo/k oxkZaP;k lapkfjr vkf.k fu;kZrhlkBh f’kQkjl dsysY;k jax dksMhax
ekinaMkpk vH;kl djky
laca/khr Kku
tSo&oS|fd; dpÚ;kpk vyxkao] iWdt s hax] okgrwd vkf.k lkBo.kqd djrkauh [kkyhy
eqn~ns y{kkr Bsokos-
1½ tSo&oS|fd; dpjk brj dpÚ;kr felGw u;s-
2½ dpjk daVsuj@fi’kO;ke/;s R;kP;k LVksjst okgrwd] mipkj vkf.k foYgsokV vk/khBMW
O;oLFkkiu fu;e ¼1998½ P;k ‘ksM;qy 2 vuqlkj vyxko osGh osxGs
dsys tkos- rlsp ‘ksM;qy 3 vuqlkj daVus j yk yscy djkos-
3½ tj daVsuj ph okgrwd R;kP;k ewGfBdk.kkgwu thFks tSo&oS|fd; dpjk fuekZ.k gksrks
frFkwu ckgsj thFks R;koj izfdz;k gksbZy v’kk fBdk.kh tkr vlsy rj R;koj ‘ksM;qy 3
vuqlkj yscy djkos- rlsp loZ ekfgrh ‘ksM;qy 4 e/;s fnY;k izek.ks lkscr Bsokoh-
4½ 1998 P;k dk;n;k izek.ks dqBykgh dpjk eksVkj osghdy oj usÅ u;s izfdz;k u
dsysyk dpjk R;kp osghdy e/;s U;kok th ljdkj rQZs laLFksekQZr R;kp dkekdjhrk
fnyh vkgs-
5½ izfdz;k u dsysyk tSo&oS|fd;k dpjk 48 rklkuarj lkBowu Bsow u;s- R;kyk ikBowu
n;kos tj dqBY;k dkj.kkeqGs 48 rklkr lkBo.k fBdk.kh vMp.k vlsy-
Authorized
O;fDr authority dMwu vkKk ?ks.kkj dh rqeP;k tekur oj lkaxk dh ;k inkFkkZaeqGs
dqBY;k O;fDrauk fdaok i;kZoj.kkyk /kksdk gks.kkj ukgh jaxa dkssMhax vkf.k tSo oSS|fd;
dpjk daaVsuj ps izdkz j ns’kkP;k izxrhlkBh WHO us jax dksMhax fnysys vkgs
dz- dpÚ;kph Js.kh jax dksM
1 lk/kkj.k tarwfojghr dpjk dkGh fi’koh
2 fr{.k ¼ex lalxZxzLr fdaok ukgh½ fioGh fi’koh
3 lalxZxzLr dpjk ¼fr{.k oLrq fojghr½ fioGh fi’koh
4 jklk;fud vkf.k QkjekL;qVhdy yky fi’koh
¼Cutotoxicdrug radiactive waste,
highpressurs containers is{kk brj½
5 fpdhRlky;hu dpjk autocluving T;k ph xjt vkgs- fuGh fi’koh
daVsuj ps izdkj o dyj dksM dpjk fo?kVuklkBh
(As per ministry of Environment & forest quiddines)
dpjk Js.kh dpjk oxZ daVsuj izdkj jax dksM
Js.kh 1 ekuoh jpukRed dpjk IykLVhd cWx fioGk
Js.kh 2 izk.;kapk dpjk IykLVhd cWx fioGk
Js.kh 3 ek;dzksck;ksykWftdy vkf.k IykLVhd cWx fioGk@yky
ck;ksVsDuksykWthdy dpjk tarqfojghr dVsuj
Js.kh 4 fr{.k IykLVhd cWx fuGk@ika<jk ijkn’kZd
Js.kh 5 Vkdkow vkS”k/ks vkf.k IykLVhd cWx fuGk@ika<jk ikjn’kZd
Cytotoxic arugs
Js.kh 6 ?ku dpjk futZarqdhdj.k dkGk
daVsuj IykLVhd cWx
Js.kh 7 ?ku dpjk futZrdq hdj.k daVsuj yky@fuGk@ika<jk
Puncture Proof
Containers
Js.kh 8 nzo dpjk ykxw ukgh IykLVhd ykxw ukgh
Js.kh 9 HkLe dsysyh jk[k IykLVhd cWx dkGk
Js.kh 10 jklk;fud dpjk IykLVhd cWx dkGk
?ku inkFkkZdjhrk
tSo & oS| S fd; dpjkph okgrwd
tSo oS|fd; VkdkÅ inkFkkZaP;k okgrwd varjkG ¼varxZr½ vkf.k ckg; okgrwd e/;s
foHkkxyh tkÅ ‘kdrs-
1- vararjkG ¼varxZr½ okgrwd
dsanz ‘kklukP;k xV’kkGsrhy LoPNrk deZpkjh LykbZl :e] uflZax LVs’ku vkf.k izR;sd
okWMZP;k vkpkj] d{kke/kwu dpjkisVhr osxGsxG;k jaxhr ikWfyfFkuP;k fi’kO;kaP;k
okgrqdhlkBh
tckcnkj vlrkr- mn~ns’kklkBh fM>kbu dsysys xkM;k vkf.k dpjk Trollies QDr
okijko sloZ
etys vkf.k lTtkae/kwu dpjk eq[; mrj.k >kdysY;k VªkWyhrwu vk.kkok vkf.k rG
etY;koj iksgkspokok vkf.k rsFkwu toGhy HkVVh@’kox`gktoG ikBokok- lkekU; dpjkyk
¼dkG;k IykLVhd fi’ohr½ bUlhujsVj lkbZVP;k lehi vlysY;k ‘kox`gk jkstfjy eqUlhiy
MEioj tek djkok- dks.krhgh fLiYt fdaok xGrh LoPNrk fufj{kd izHkkjhdMs uksanokoh
vkf.k lacfa /kr VªkWyht@xkM;k LoPN vkf.k futZr
a qd dj.ks gh R;kaph tckcnkjh vkgs-
2- bUlhujs’ku %
fioG;k jaxkP;k fi’kO;ke/;s ,df=r dsysys dpjk gk tujsVj :e toG vl.kkÚ;k
bUlhujs’ku tkxsoj usyk tkrks- bUlhujsVj ;a=kph vHkh;kaf=dh lsok foHkkxkdMwu da=kVh
i/nrhus dsyh tkrs vkf.k gs i;Zos{kdkl o dkekxkjkadMwu Bsoys tkrs- dpjk foYgsokV uarj
¼fioG;k dyj cWxe/;s½ rks i;Zo{s kdkP;k rkC;kr fnyk tkrks] LoPNrk deZpkjh R;kph
,d ikorh ?ksrkr vkf.k uarj ph i/nr fyf[kr Bsorkr- fMlhlcy vkf.k IykLVhdph iqUgk
okij dj.;kP;k izfdz;k e/;s fpeVk ospd vkf.k vU; vokafNr ?kVd ik.;klkscr u
vkY;kph tckcnkjh i;Zo{s kdkph vlrs- bUlhujsVj ps dk;Z o fnolkrwu fdrh pdZ iw.kZ
dsys gs ykWx cqde/;s fygkos- iznq”k.k fu;a=.k eaMGkP;k fu;ekaizek.ks vfHk;ar ds ;k
izfdz;sph fu;ehr ns[kjs[k djrkr- vkf.k ;s.kkjk vfHkizk; vf/kdkÚ;kl ns.;kr ;srs- HkLe
d:u fuehZrh dsysyh jk[k lqj{khr tehuhr Hkj.;klkBh ikBoyh tkrs-
laca/khr Kku
v½ oS|fd; vf/k{kd Hkwfedk &
oS|fd; vf/k{kdkph ,dw.k gh tckcnkjh vkgs dh :X.kky; dpjk O;OkLFkkiukph
ekxZn’kZd rRos ykxw djkoh vkf.k ekuoh vkjksX; o i;kZoj.kkyk dpjk gkrkGrkauk
dqBykgh
ifj.kke gksr ukgh ;kph [kk=h djkoh- rks@rh okf”kZd vgoky lknj dj.;kdjhrk tckcnkj
Bjrks- rks tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiu /kksj.kkP;k veyctko.kh laca/khr mPp
vf/kdkÚ;kyk
mRrjnk;h vlrks
ljko %&
toGhy :X.kky;kyk HksV n;k vkf.k vkjksX; deZpkÚ;kps tSo oS|fd; dpjk
O;oLFkkiukrhy dkefxjhps fufj{k.k djkewY;kaadu %&
v- FkksMD;kr mRrjs fygk &
1½ :X.kky; dpjk O;oLFkkiu lferhps nksu dk;Z fygk-
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
2½ oS|fd; vf/k{kdkP;k tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiuk laca/khr nksu dk;Z lkaxk-
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
3½ :X.kky; dpjk O;oLFkkiukrhy GDA ph Hkwfedk fygk-
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
ewY;kada u psdsdfyLV
ewY;kadu dk;kZrhy loZ xjtk iw.kZ dsY;k fdaok ukgh c?k.;kdjhrk [kkyhy psdfyLV
gkrkGk
Hkkx & v
Qjd Li”V djk &
1½ dk;kZy; vf/kdkjh vkf.k LoPNrk vf/kdkjh ;kaps tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiukrhy
Hkwfedk-
2½ ifjpkfjdk vf/kf{kdk vkf.k LoPNrk fufj{kd vf/kdkjh ;kaph tSo oS|fd; dpjk
O;oLFkkiukrhy Hkwfedk-
Hkkx & c
oxkZZr ppkZ djk-
1½ tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiukr GDA ph Hkwfedk-
2½ :X.kky; dpjk O;oLFkkiu ekxZn’kZukps deZpkÚ;kadjhrk egRo-
3½ :X.kky; vf/kdkjkaps tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiukrhy dk;Z vkf.k xq.k/keZHkkx
& d
dkefxjh ekud
dkefxjh ekud lekfo”V vlw ‘kdrkr ijarq e;kZfnr ukghrdkefxjh ekud gks; ukgh
tSo oS|fd; dpjk O;oLFkkiukr :X.kky; deZpkÚ;kps dk;ZvksG[kk tSo oS|fd; dpjk
O;oLFkkiukrhy GDA ps dk;kZrhy Kku izkR;kf{kd djk