Giáo Trình-Độc Chất Học

You might also like

Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 62
Chuong 1 DAI CUONG VE BOC CHAT muc TIEU 1. Trinh bay duge khdi nigm va nhiém vu cia d6c chat hoc; khdi ni¢m d6c tink vd edie yéu t6'dnh hiting dén déc tinh. 2. Néu duge mét s6 phuong phap phan logi chat déc. 3. Trinh bay duge ede nguyén nhan gay ngé déc va cdp d6 ngé déc. 4. Néu vd gidi thich duge ede con duimg hap thu chat déc véo co thé; sv phan b6, chuyén hod vd thai trit chat déo; tée déng cia chat déc trén cdc ed quan, t6 chite. 5. Trinh bay duge ede phuong phdp diéu tri ngé déc. 1. KHAI NIGM VA NHIEM VY CUA DOC CHAT HOC 1.1. Khai niém déc chat hge Déc chéit hoc 1a mén hoc nghién eitu vé tinh chat ly hod va tac dong cha chat Gc trong co thé séng, c&c phuong ph4p kiém nghiém dé phat hign, cach phong va chéng tac dong c6 hai clta cdc chat déc. Ti xa xuta, d6i tugng cita déc chit hoc chi 1a mét s6 it ch&t doc duge sit dung a8 ddu déc ngwdi va stic vat. Ngay nay, déc chat hoc hién dai con nghién ctu cae anh huéng c6 hai béi cde tac nhan vat ly nhu phéng xa va tiéng én. Nhiing dinh nghia rong hon vé déc cht hoc nhu 1a “nganh nghién citu lién quan dén sy phat hién, biéu hién, thuéc tinh, anh hudng va diéu tiét c&c chat d6c”. Nhu vay, déc chat hoc 06 nhiéu méi lién hé véi cae 2 nganh khoa hoc khéc nhu hoa hoe, hod sinh, bénh hoc, sinh ly hgc, y té dy phéng, mién dich hoc, sinh thi hoc, toan sinh hoc va sinh hoe phan tit, Déc chat hc déng gop dang ké cho cée nganh khoa hoc nhut Y hgc, Duge hoc, Site khoé cfng déng va Vé sinh cing nghiép... 1.2. Nhiém vy cita dge chat hoe Nganh déc ch&t hoc phuc vy xa hdi bing nhiéu c&ch, khéng chi bio vé con ngudi vA méi truting khéi cdc anh hudng nguy hai cia déc ch&t ma con tao diéu kién thuan Igi cho su phat trién cae chat déc 6 tinh chon lgc cao nhu chat chéng ung thu, thuée chita bénh va chat diét cd trong néng nghiép. 13 chat hoc gép phan xdy dung tiéu chudn vé sinh méi trudng, vé sinh an toén thuc phdm, phuc vu cho céng vige phong va diéu trj bénh — Kiém nghiém déc chat giip chan doan, phat hién nhanh nguyén nhan gay ng@ déc dé c6 bién phap cap citu kip thdi, nng cao higu qua diéu tri. — Giéi han néng d6 cho phép cia cdc ch&t gay 6 nhiém méi trudng (khf doe trong khéng khi, c&c chat 6 nhiém trong dat, trong nuéc...). ~ Xay dung tiéu chudn du lugng cia thud tri¥ sau, diét cd, rau qua, the phdm... ~Xfy dung va hoan thién cae phuong phap dé phat hién va xc dinh cde chit Age. —Dé xudt cic phuong phép khit déc tranh 6 nhiém méi trudng. b) Déc chat hoc phuc vu cho céng téc phap ly Dée ch&t hoc ngodi nhiém vy dé phéng nhiém déc, diéu tri ng déc, con 6 nhiém vu phuc vu cae ed quan tu phap khi céin thiét. Day Ja mét mat rat quan trong cia céng tac giém djnh Y phap. 2, CHAT DOC VA SY NGO DOC 2.1. Khai niém vé chat déc Chat d6c 1a bat ky chat nao khi vao co thé trong nhiing diéu kién nhat dinh déu gay hai tit mite d6 nhe (dau dau, nén) dén mite dé nang (co giat, sét r&t cao) va nang hon cé thé dan dén tit vong. 2.2. Phan loai chat déc * Theo nguén géc chat déec: — Chat déc c6 nguén géc thién nhién: déng vat, thyc vat, vi sinh vat, khodng vat. — Chat déc c6 nguén géc téng hgp, ban téng hgp. Theo tinh chét ly hod cia chat déc: ~ Ce cht doc 4 dang khi, léng, ran. — Cac chat déc v6 cd: kim loai, 4 kim, acid, base. — Cac hap chat hitu co: aldehyd, este, cac hgp ch&t chia nito, cac hgp chat chia lwu huynh, céc alkaloid, glycosid... Phan logi chat déc theo déc tinh Bang 1.1. Hé théng phan loai déc tinh dya tran LD., ligu don dudng udng 4 chudt Cap 46 doc LDso Vidy 1 [Cyc d6c (Extremely toxic) <1 mg/kg |23,7,8-tetaciorodibenzo-p-dioxn (TCDD) Picrotoxin Il | Oc tinh cao (Highly toxic) 1~50mg/kg |Phenobarbital I [86 tinh trung binh 50~500mgkkg (Moderately toxic) IV | Boc tinh thap (Slightly toxic) 0,5—5g/kg | Morphin sulfat V | khong gay doc (Practically nontoxic) | _5-15g/kg | Etanol MI | Khong c6 hai (Relatively harmless) |_>15g/kg _|Saccarose Bang 1.2. Phan loai déc tinh dya tran lidu cé thé gay chét 6 ngudi nang 70kg theo Gosselin, Smith va Hodge Cap d6 doc Liéu vl Sidu doc (Super toxic) <5mg/kg. 4 Vv Cue 66¢ (Extremely toxic) 5 - 50makg Vv Rat doc (Very toxic) 50 - 500mg/kg a ‘Déc tinh trung binh (Moderately toxic) 0.5 - So/kg 1 {8c tinh thé (Slightly toxic) “[__5= 1809 1 Khong gay dc (Practically nontoxic) [>159%K9 Theo phutong phap phan tich chat déc: — Ch&t déc tan trong nuéc hay céc dung dich acid, kiém. — Chit déc c6 thé chiét tach duge trong cic dung méi hitu ca. «Tie dong cita chat dée tren cde co quan dich cia cd thé: tac dong trén hé thin Ikinh, hé tiéu hod, trén gan, than, mau, hé hé hp, hé tim mach, hé sinh san... * Tac dung déic biét cia chat déc: — Chit déc gay ung thu: aflatoxin, nitrosamin, hgp ch&t hydrocarbon thom da vang, cac amin di vong ... — Chat déc gay d6t bién gen, quai thai + Muc dich sit dung chét dc: thuée trit su, dung méi, chat phy gia thule phim... 2,3. Déc tinh Déec tinh IA mot kh4i niém vé liéu lung duge ding dé miéu ta tinh chat gay doe cia mét chit déi véi co thé séng vA duge thé hién bang liéu gay chét (lethal dose). . Cc chat déc va cée thude c6 mét khoang tae dong rong anh hudng dén sie Kchoé con ngudi. Tuy thuge vao lidu thude cin ding ma ddi hi phai 6 nhiéu logi thit nghiém déc tinh cia thud d6. Sy do luting dc tinh rét phite tap. Dée tinh 6 thé ep théi, 06 thé lau dai va bién dong tir ed quan nay dén eo quan khée, bién dong theo hia tuéi, di truyén, gidi tinh, tinh trang sttc khoé cia sinh vat... 2.3.1. Liéu déc Lutgng hod chat vao trong cd thé mot Jan goi 1a Hiéu. Liéu nhé nhat co thé gay gc goi 18 nguding cia liéu. Moi chiit déu doc 3 mét liéu nado dé va cling vo hai véi liéu rt thap. Gidi han gidta 2 liéu 46 1a pham vi céc tac dung sinh hoc. Tuy nhién, néu thdi gian tiép xtc lau dai thi mét chat cfing c6 thé tr nén rat d6c. Vi dy: Vinyl clorid 1a m6t chat c6 kha nang gay ung thu gan 6 néng d6 cao hoe & néng 46 thép hon nhung tac dong trong mét thdi gian dai va hdu nhu khéng déc 6 néng d6 rét thap. 15 Bang 1.3. So sanh néng dé thuéc trong huyét tuong (mg/ml) 6 liéu gay déc va tri ligu Thude Néng 46 tri igu(mg/ml) | Néng dé gay déc (mg/ml) Digoxin 0,0010 — 0,022 > 0,0025 Diphenylhydantoin 10-20 >25 Phenobarbital 15-30 >40 Procainamid 4-8 >10 Theophyllin 10-20 > 20 Liéu déc céip tinh LDzy (mg/kg) 1a liéu c6 thé giét chét 50% stic vat thir nghiém. LDso 6 thé duge xéc djnh bang nhiéu duéng ding thudc, thong thudng bang dudng ung hoe qua da. Cae chit déc duige thit nghiém véi cée liéu khae nhau trén cing mOt loai thu vat. Cac tha vat nay duge chia thanh tiing nhom va mdi nhém sé duge cho cing mét liéu. Déi v6i duéng hé hap, ngubi ta thudng tinh néng d6 gay chét (lethal concentration). Ly 18 néng 46 cia mét chat trong khéng khf, trong dat hodc nude c6 kha ning giét chét 50% stic vat thit nghiém trong mét khoang théi gian nhat dinh. * MGt s6 khai niém vé ligu lugng duge sit dung dé xAc dinh déc Ive cua chat doc: ~ ED, (Effective Dose): liéu 6 tac dung véi 50% thi vat thir nghiém. ~ Liéu t6i da khong gay déc (HNTD — Highest Nontoxic Dose): 1a liéu lugng 1én nhét cha thude hoie chat déc khéng gay nhiing bién déi cho co thé vé mat huyét hoc, hoa hoe, lam sang hode bénh ly, ~ Liéu thap nhat c6 thé gay dgc (TDL ~ Toxic Dose Low): Khi cho gé'p 460i iéu nay ciing khéng gay chét déng vat. — Liéu gay dc (TDH — Toxie Dose High): a liéu lugng sé tao ra nhitng bién déi bénh ly. Khi cho gap déi liéu nay sé gay chét déng vat. — Liéu gay chét (LD — Lethal Dose): la liéu lugng thap nhat gay chét déng vat. LD cé cae ty 1 khée nhau nhu: LD,; ligu gay chét 1% dong vat; LD,o: liéu gay chét 50% dong vat; LD, oo: liéu gay chét 100% dong vat. 2.3.2. Cae yéu t6 dnh hudng dén déc tinh Viéc xAc dinh LDgy cla mét chat déc gap nhiéu kh6 khan vi c6 rat nhiéu yéu té anh hung dén déc tinh nhu nhiét d6, 46 &m, 4p suat, pH... 2.3.2.1. Cac you té chi: quan @) Lodi: Méi loai c6 mét liéu riéng, do d6 khdng thé suy tir loai nay sang loai khéc, nhét la tit vat suy ra ngudi, Vi dy: ~ Thé khéng nhay cém véi atropin nhu ngudi va méo. Liéu 5mg atropin gay doc nang 6 ngudi nhung véi liu 1én hon 100 lén vn khéng gay chét 6 thé. 16 — Liéu chét cia morphin 6 thé 14 300 — 400mg, nhung 6 ngudi 1a 6mg. Nhu vay, thé c6 thé chju dying duge liéu 6c cao hon gap khoang 70 ln so vdi ngudi. Liéu d6c déi véi ngudi chi dya vao su ude lvgng va diéu tra chit khong do thyc nghiém. b) Ging, phai tinh, khéi long c) Tuéi: Giéng vat non chiu anh huéng cua chat déc it hon gia (c6 1é vi gan, than cén tt). Tuy nhién, nhan xét nay cing khong tuyét déi. G tré con, mgt vai bé phan nhu ndo, tuy séng phat trién nhanh hon ngudi lén, do 46 rat nhay cam v6i cde chélt d6c tac déng lén trung tam than kinh (morphin, barbiturat). d) D6 nhay cam cia titng cd thé Vi du: —Khi ding Na,SO, dé tdy xé thi liu thay déi te 10 - 60g. — Liéu déc barbiturat thay di tit 1 - 12g. e) Tinh trang cia co thé: — Khi déi tae dung khéc khi no: khi ln véi thite an, tac dgng d6c gidm. Khi co thé mét nhoc hay cé thai thi tac dung d$c manh hon. ~ Trang thai bénh tat cing anh huéng téi déc tinh. Vi dy: Bénh gan cé thé lam gidm cae qué trinh téng hop cfc chit lién két (ahu glutathion, ligandin va metallothionein) o6 chic nang bao vé, din dén tang tac dung cia cht déc; Bénh than lam thay déi qué trinh tai hap thu cia than, Anh huéng dén dao thai chat d6c; Kich thich nhu déng rugt non sé lam gidm thdi gian van chuyén va hap thu chat dc theo duing uéng; trudng hgp viém hoi loét da day lam tang hap thu chat 6c. 2.3.2.2. Cae yeu t& khach quan a) Duong ding: Néu ch&t doc duge tiém thing vao mau hay hit vao phéi sé tae dung nhanh chéng dén toan bé cd thé. }) Litong ding: Vi dy nhu hormon tiét ra dé diéu hoa chite nang cia céc od quan, nhung néu tiét ra qué nhiéu sé gay r6i loan hoat dong cita co thé. Tuy nhién, mét chat c6 thé gay ddc vdi liéu lugng thaép néu tiép xtic trong mot thai gian dai. c) Dung méi: c6 thé giap cho chat déc thm nhanh vao co thé. Vi dy: Dau gitip cho céc chat déc phospho bitu co théim nhanh hon. d) Tée d6 tdc dung: Ch&t dée duge dua vao co thé nhanh hay cham cé anh hung dén sy ting hay gidm déc tinh. Do 46, khi tiém thuéc nga phai tiém tir tix. e) Téc déng higp luc hay d6i khang: Déc tinh cha mot chat c6 thé duge tang (higp Iyc) hay gidm (d6i khang) khi phéi hop véi nhiéu chat khée. Tac dung déi khang c6 thé duge 4p dung dé diéu tri su ngd déc. 17 2pen Vi dy: Tac dung hiép lc ca ephedrin lam tang tac dong adrenalin; tac dong di khang gitta pilocarpin va atropin hay strychnin va barbiturat. Pp Sw quen thuée: uéng nhiéu lan mét logi chét déc dan din sé din dén sy quen thuée, tix 46 co thé cé thé chju dung duge mat liéu de nhat dinh. Vi du: — Rugu, ca phé, thuée la, thuée phién... ding lu sé gay nghién. —Vi khudn nhén thuée khang sinh, lam cho céc chat nay khong cén tée dung déi vai ching. 2.4. Su ngd déc Ngo dc 1a suf rdi loan hoat dong sinh ly cita co thé dudi tac dong cha chat déc. 2.4.1. Nguyén nhan gay ngé dée a) Ngé déc tinh cé 06 thé do —Tay sd vao chat déc ma khéng biét. — Ding nham chat déc dé an, uéng. — Ding nhéim hoa chat hay thuée: chat tdy rita, thuédc trix su, thuée diét con trang trong nha... Déi khi con ngudi tu bi ng6 déc do ding nh4m thudc, ding qua liéu chi dinh hay bj dj tg véi cdc logi thuée, my phém... ~ Ngo déc & ngi lam viée: Ngudi lao dong hang ngay phai tiép xtic véi chat doc lau ngay bi ngé dgc, thudng goi 1a bénh nghé nghiép. Vi du: cOng nhan nha may san xudt de—quy bi nhiém déc chi; cong nhan khai thac da bi bénh bui phéi; néng dan tiép xtic véi thuéc trix su, diét cd. b) Tu déu dée Con ngudi c6 thé ty lam hai minh bing cach cf y ding mét higng lén thuée dGc. Dé ty tit ngudi ta thudng ding thuéc nga, thuée diét chudt, mudi cyanua, thudc tri su diét cé, thuéc sdt rét... ©) Bi déu déc Déi khi con ngudi ding chat dc dé hai ngudi khéc. Ddu déc thudng ding nhiing ch&t déc manh nhu arsen, strychnin... vi dé 1a nhiing chat bét mau trang, Ich6ng c6 mai vi. d) Do 6 nhiém méi truing ©) Do thite dn, nude udng: Thite an, nude udng c6 thé bj nhiém dc té cha vi sinh vat nhu vi khuén, virus, nfm méc hay cht déc. Mt sé loai thuc vat, dong vat, sinh vat bién chita chat gay déc nhu néim déc, cd d$c, khoai mi... 2.4.2. Céip d6 ng6 déc a) Ng6 doc cap tinh: Nhiing trigu ching ngé déc ré rang xudt hién ngay sau m$t hoc vai ldn co thé tiép xtc véi cht déc trong thdi gian ngain tuy thuge vao 18 chat gay déc va dudng xm nhiém chat déc, nhung thudng 1A dudi 24 gid. Da so trudng hop ngd déc efip tinh chuyén sang dang ban céip hod man tinh. b) Ngé déc ban cap: xy ra sau nhiéu ngay, c6 khi sau 1 — 2 tudn. Sau khi diéu tri, khéi nhanb nhung thuéng dé lai nhdng di chitng thet cép véi nhiing biéu hién nang né hon. Vi dy: ngé adc oxid carbon. ©) Ngo déc man tinh: ngd doc xay ra tit ti’ sau nhiéu ldn phoi nbiém véi chat déc do sy tich ty dan cia chat déc trong cd thé. Ng6 déc man tinh thuéng gay ra nhiing thay déi rat su séc vé cau tric va chic phn cita té bao ma Khéng cé trigu chiing rd rét. Vi dy: tac dung gay ung thu, gay d6t bién gen, gay quai thai, suy gidm chite nang khéng héi phyc... Ngd déc man tinh cing cé thé trd thanh c&p tinh trong nhiing diéu kién nhét dinh (ng6 d6c chi). ‘Tuy thude vao liéu gay dée va dudng nhiém dGc ma cing mot chit doc o6 thé gay ra che cp 46 ngd adc khée nhau. Vi dy: nhiéu hydrocarbon gan clo khi nhiém déc liéu cao (nhiém déc céip) thi gay déc trén than kinh trung wong, nhung khi nhiém d6c liéu thé’p trong thdi gian dai (mhiém déc man) thi lai c6 biéu hién gay ung thu (gan), rat it tac dung déc trén thén kinh. 3. SU HAP THU, PHAN BO, CHUYEN HOA VA THAI TRU CHAT DOC TRONG CO THE 3.1. Sy hap thu Khi tiép xtic véi chit déc 06 nghia 14 bi phoi nhiém véi ch&t déc d6. Cach thtte chat dgc xdm nhap vao cd thé goi 1A duéng phoi nhiém hay dudng hap thu. Lugng chat déc xdm nhp vio trong cd thé trong m@t khoang théi gian phy thude vio dung hap thu. 3.1.1. Qua da va niém mac Da 1a mét hang rio bao vé ed thé c6 dign tich bé mat 1én chéng Iai cde the dong cia méi trudng bén ngoai. Da héu nhu khong thm véi phan Ién cfc ion va dung djch nuéc, tuy nhién-lai thm véi nhiéu chat dgc 4 pha rén, long hoie khi nhi thuée trit su, lan hitu cd, clorophenol... Mét so dung méi hitu co gay tén hai 16p lipid (aceton, metanol, ete) lam tang tinh théim ciia da. Mét 6 yéu t6 anh hudng dén sy xAm nhap cua ch&t dc qua da nhu néng d6 chat adc, tuéi, 46 dm, dign tich tiép xtic chat Age, da bi xung huyét... 3.1.2, Qua duténg tiéu hod Tiéu hod la dung x4m nhap cha yéu cita cdc ch&t déc gay loét da day, nén mita, tigu chay... va die biét quan trong. véi céc tai nan ngé doc thc phém. C6 nhiéa yéu t6 anh bung dén su hap thu qua dudng tiéu hod nhu néng dée chat adc, kich thuée eka phan tit, €6 hoa tan trong nuéc, 49 ion hoa, pH ca bo may tiéu hoa. 19 3.1.3. Qua duéng hé hép Céc chat d6e dang khi (dung méi, ch&t khi, chat bay hoi) hoae & dang khi dung, khéi byi, manh nbé... c6 thé qua hdi thé vao miéng, mii réi di xudng dung hé hap. Chi nhing manh vun chat déc rt nhé méi cé6 thé vao trong phéi, phdn 1én cén lai sé dong 4 miéng, hong, mii. Chat déc vao phéi réi vao mau rét nhanh, vi duéng din khi trong phéi cé thanh méng va duge cung c&p mau tét. Ngo déc thutng xdy ra do nghé nghiép, nhat 1a trong cong nghiép hoa chat. Vi du: Ngé déc H,S, HCN, cc thudc trit su... 3.1.4. Qua duéng tiém chich Tiém chat déc tryc tiép vao mau gay tac déng rat nhanh. Tiém duéi da hodc 6 c6 tac dung cham hon vi chét déc phai qua nhiéu lép mé truéc khi vao mau. Phoi nhiém Bi vao co thé qua duéng Tiéu hoa - Da — Ho héip — Hap thu vao mau va phan bé én cc mé va c¢ quan Gay doc Bai tiét | Chuyén hod Hinh 1.1. Buéng di va sd ph§n cia chat doc trong ca thé 3.2. Sy phan bé trong co thé Sau khi hap thu vao mau, chat déc c6 thé duge phan bé dén cac té chite gay 6c, van chuyén dén cae mé dy tri, hodie dén ede co quan Khit dc va cudi cing 1a bj thai trix. Cae ch&t déc thuéng duge van chuyén trong m4u duéi dang két hgp véi protein huyét tuong. ~ Su phn phéi chat déc dén céc bé phan co thé tuy thudc vao tinh chat cha chat déc. Vi dy: Rugu etylic d& tan trong nuéc nén ng&m vao m&u dén c&c co 20 quan. Thuée mé, thuée ngi tan nhiéu trong md nén phan phéi dén céc té bao than kinh. — Do dc tinh hoa hgc khéc nhau nén méi loai cht déc 06 ai luc dc bist véi cic mé. Vi du: fluo két hgp vdi calci va phospho tao phitc hgp calci fluorophosphat dong lai é xudng va rang; céc kim loai nang, tac dung véi géc thiol (SH) cé nhiéu trong t6 bao sting (long, téc, méng). — Nhiéu té bao c6é kha nang giti lai chat déc nhu: gan c6 thé giit lai cae kim loai nang; chi duge gid lai trong huyét cfu; cae thuéc trix su clo hitu eo (DDT, lindan) phan bé nhiéu trong té bao md. — Cée chat déc dy tri déu c6 kha nang gay déc man tinh hode edip tinh. — Sy phn bé chat déc cén phy thugc vao cap dd ngd dc: Vi du: déi v6i ngé déc chi, trong ng@ déc céip tinh ngudi ta thudng tim thay chi c6 nhiéu & gan va than, nhung trong ng déc man tinh lai thudng thay 4 tuy xuong, long, téc, té bao mau. Su hiéu biét vé phan phéi chit déc trong co thé rét quan trong, giup chon tiéu ban phan tich (arsen c6 trong léng, t6c, méng; quinin va barbiturat c6 trong héng cdu; thudc tri su c6 trong céc té bao dy trit md...) va gidi thich nhiing trigu chitng réi loan clia cac bé phn trong co thé. 3.3. Sy chuyén hoé Hau hét céc chit doc vao od thé (xenobiotics) déu tan duge trong mé nén dé dang thaim qua mang lipid va duge van chuyén bii céc lipoprotein trong mau. Khi nhing cht nay bj chuyén hoa thanh cdc phan tit phan cyc, dé bi ion hod, tan duge trong nuéc sé bi dao thai ra ngoai qua phan, nuéc tiéu... ‘Thong thudng, cdc phan tng chuyén ho chat déc duge chia lam hai pha: a) Chuyén hod pha 1: gém chi yéu céc phan ting thuy phan, oxy hoa kkhit va hydrat hod epoxid. Cae phan img nay sé tgo ra m@t nh6m chife phn cyc trén cau trie che xenobiotics, dé c6 thé lién hgp duge trong qué trinh chuyén hoa 6 pha 2. — Phan tng oxy hoé: Due xtic tae bai cic enzym ciia microsom gan (monooxygenases), dic bigt 18 cytocrom Pygo va monooxygenase chita flavin. Vi du: + Phan «tng chuyén hod toluen OH NADPH + H* +0, —_——_—_—> “Monooxygenase 3% 2% ——— Toluen C¥tochrome Py 95% Benzyl alcohol Chat chuyén hoa gay ung thu 21 + Phan ting oxy hoa benzen va hydro hoa epoxid: oH Phenol (san phaém chinh) Oe CCl,-CH,-OH Cloral Tricloroetanol Ee NH, 6-35-66 Nitrobenzen —_Nitrosobenzen Phenylhydroxylamin —_Anilin — Acid picric bi khit thanh acid picramic Trén thyc té, sy oxy hod va sy khit khong tach rdi ma két hgp duéi dang mot phan ting oxy hod khit. — Phan tng thuy phan: céc hgp chit este, amid, hydrazid va carbamat déu bj thuy phan béi nhiéu logi enzym khac nhau. Vi du: + Acetylcholin duéi tac dung cia cholinesterase chuyén thanh acid acetic va cholin. 22 + Atropin la este clia acid tropic va tropanol. N N a Aa H.C —H. ° WoO ___ - OH ° OH OH Atropin ‘Tropanol Acid tropic 6 thé, huyét thanh va té bao gan cé enzym thuy phan atropin thanh nhiing chat khong déc, 3 ché cing c6 nhung yéu han, 4 ngudi khéng c6 enzym nay. Diéu nay giai thich ly do déc tinh cilia atropin ting rat nhiéu 4 ngudi so véi thd. b) Chuyén hod pha 2: sin phém chuyén hoa 4 pha 1 va cée xenobiotics chita nhém chite -OH, amino, COOH, halogen, epoxid 6 thé tiép tyc tham gia eéc phan ting lién két véi cée chat chuyén ho n@i sinh (dudng, acid amin, glutathion, sulfat...), tao ra cic san phdm thuténg phan cyc han, it de hon va dé dao thai hon céc chat déc ban dau. Tat c& cdc phan ting 4 pha 2 déu cin nang lugng va duge chia thanh 2 nhém: Nhém 1: tae nhén lién hgp duge hoat hoé réi phan ting véi chat doc (hode chat chuyén hod d pha 1). Nhém 2: chét déc (hoae cht chuyén hod 4 pha 1) duge hoat hoa réi lién hgp véi 1 acid amin, cht yéu la glycin. — Lién hgp véi sulfat: sin phdm lién hgp 1A céc este sulfat tan trong nuée va d3 dang bj dao thai ra khéi cd thé. Ch&t cho nh6m sulfat 1a 3'-Phosphoadenosine-s'-phosphosulfat (PAPS) duge tng hgp tit phan ting sau: Adenosin +80," ‘Adenosin-5— triphosphat (ATP) +” = phosphooulfat (APS) * P¥FoPhosphat APS +ATP ==> PAPS + ADP OH oso; Cr +PAPS ————> + PAP Phenol Pheny] sulfat - Lién hgp glucosid ° OH No HO + UDP-glucose —————> HO NO, HO OH 23 ~ Lién hgp glucuroni (UDPGA) Phan ting cia acid Uridindiphosphat glucuronic HO,C We HO oO HO” ig +UDPGA ——_> CO + UDP 1-Naphtho! Acid 1-naphthol glucuronic — Lién hgp véi glutathion: khi déc tmh cdc ch&t ua dién tit (hydrocarbon thom, dan xudt halogen cia hydrocarbon, epoxid...) Glutathion S-transferase R-X + Gly—Cys-Glu ——___» R-S-CH,-CH-C(0)-Gly a oan, Le Peptidese wes, tinny NH, NH, N-acetyltransferase 1 R-S-CH,-CH-COOH NH-CO-CH, Acid mercapturic — Phan @ng metyl hoa: xy ra trén cic nhém chic amino, hydroxy] hoac thiol vi chat cho nhém metyl 14 S-adenosy] methionin (SAM), duge tao thanh ti. phan tng giita methionin va ATP. H = <= SAW? san cp? ssa Nn~ E Nn~ | CH, Nornicotin Nicotin ~ Lién hgp véi céc nhém thiol (-SH) MOt vai chat doc c6 thé lién hgp véi nhém thiol (cystin, cystein...) gy ra sf r6i loan phan ting cia enzym va qué trinh oxy hod khii cia té chic. ‘Vi du: kim foai nang (As, Hg...), acid hitu cd c6 halogen, benzen... 24 ‘Trudng hop ngd déc nay kéo dai dan dén sy thiéu cystein 1a mdt acid amin can thiét cho su tang trudng. ~— Sy tao thanh thiocyanat Khi ngé déc acid cyanhydric va céc din xu&t nhu NaCN, KCN, duéi tac dung cia enzym rhodanase, céc ch&t trén sé két hop véi thiosulfat tao thanh thiocyanat kém déc hon cyanua 200 lan. CN-+S,0,> ——» SCN-+S0,* — Phan ting acyl hoa: + Acetyl hoa O° i du truéng hgp cia acid benzoic OH +ATP +CoASH —» C,H,-CO-S-CoA + PP + AMP Acid benzoic + Lién hgp véi acid amin (glycin) N-acyltransferase C,H,-CO-S-CoA + H,N-CH,-COOH +» C,H,-CO-NH-CH,-COOH + CoASH Glycin Acid hippuric 3.4. Sy thai try 3.4.1. Qua thén Day 1a dudng thai tri quan trong nhat ciia cdc chat tan trong nude. Qué trinh thai trir gém cae giai doan sau: — Qua trinh loc thy déng cae ch&t qua cdu than cé kich thudée phan ta nhd hon 100A va khéng két hgp véi protein. ~ Su tai hp thu 6 Ong than 1a qué trinh khuéch tén thu dong xAy ra 6 Ong lugn gan va ong lugn xa. Cac chit tan trong lipid, khong bj ion hoa 6 pH nude tiéu tuy dA thai try trong nuéc tiéu ban dau lai dude tai hap thu vao mau. Do vay, éng lugn g4n thudng la ni chiu nhiéu déc tinh cia cde chit ddc duge tai haip thu. ~— Su bai tiét xdy ra 8 Ong than theo co ché chit dong (tiét ra cc acid hitu ca lién hop nhu acid glucuronic, sulfat...) hay thy ddng (tiét ra cac chit c6 tinh acid hoc kiém yéu dé lam thay déi pH, do dé cae chat 86 bj ion hod khong thé khuéch tan nguge trd Iai mang té bao nén bj dao thai). Vi du: kiém hoa nuéc tiéu dé lam tang dao thai phenobarbital va salicylat. 3.4.2. Qua gan (qua mét) Sau khi x4m nhap vio cd thé, cdc ch&t déc sé duge chuyén hoa 6 gan. Tuy theo khéi lugng phan ti, cac san phém chuyén hoa sé dude bai tiét qua nude tiéu 25 hay qua mt réi vao rudt va dao thai qua phan. 6 ruét, mét sé san ph4m lién hgp c6 thé bj thuy phan tré lai dang it phan cyc, sau dé hp thu qua ruét va quay trd Jai gan theo duéng tinh mach cifa dé vao lai vong tudn hoan, duge goi 1a chat 06 chu ky rugt gan. Nhiing chat nay tich ldy trong ca thé, lam kéo dai tac dung (morphin, tetracylin, digitalis trg tim...). Phin lén céc chat ddc tan trong lipid sé bi gan bién déi va dao thai. Chu trinh rudt gan cé thé lap lai nhiéu lan lam tang théi gian ban thai chat déc va gay déc tinh cho gan. 3.4.3. Qua hé hap Cfe chat déc dang khi hay cdc chat dé bay hoi thai trit qua phéi: rugu, tinh dau (eucalyptol, mentol), halotan, ete etylic; HCN, CO, HS... Téc 6 thai trit cdc chat déc bay hdi phy thuge vao téc 46 hé hap, dé hoa tan chat déc trong mau, lntu lugng mau qua phii... Vi dy: sy taing théng khi phé nang lam tang dao thai chat déc, ete tan trong mau nhiéu hon etylen nén dé bi dao thai han. 3.4.4. Qua cae duéng khdée Cac chat tan nhiéu trong lipid (thuéc tri su clo httu co), céc chat phan cue (rugu etylic, cafein) hodc it phan cue (hormon, vitamin...) déu cé thé bj thai trix qua sita. M6t s6 chat déc c6 thé bj dao thai qua mé hei, nuéc bot, léng, téc, mong tay... 4, TAC DONG CUA CHAT DOC 4.1. Trén bé may tiéu hoa Cfe chat déc khi xm nh4p vao cd thé qua dudng tigu hoé thudng gay nén mua, d6 1a phan tng déu tién cia co thé (ngO déc thuy ngan, thude phién, phospho hitu cd...); nhung cing do tac dung cia chat déc trén hé than kinh lam co bép manh cd hoanh. Cf&e chat déc nhu phospho hitu cd, néim vA mét sO kim loai nhu chi, thuy ngén, bismut c6 thé gay tiét nudc bot nhiéu; nguge lai atropin Jam kh6 miéng; acid, kiém kfch thich duéng tiéu hoa nhu; thuéc chdng déng mau, din xudt salicylat gay chay mau dudng tiéu hoa. 4.2. Trén b6 may hé hap Cée chat déc bay hoi déu x4m nhAp vao co thé qua dudng hé hép, nén c6 thé gay ra nhiing tén thuong tai ché hay toan than. a) Tgi ché ~ Tée dong kich thich biéu m6 phéi do pha hay béng. Néu nhe thi gay ho kém theo chay nuée mii, khé thé, ngita cd, ngita mili. Néu nang hon thi c6 thé gay viém phé quan, pha phéi va ngat thd. Mét 86 ch&t déc gay kich thich phéi nhu amoniac, ¢lorin, SO,, HF... 26 — Tac d6ng trén nhip thé: thé cham cé thé do opi, CO, clorathydrat, cyanua, cén; thd nhanh do belladon, cocain, CO,, strychnin, cafein, amphetamin, long no; khé thé kiéu hen do phospho hitu co. — Tae déng trén mii hdi thd nhu rugu, ete, aceton... b) Todn than — Lam m&t kha nang cung céip oxy cho cd thé, din dén chét vi ngat nhu CO, HCN... — Chat déc tie ché hé héip gay ngat thé tién t6i nging thé nhu thuéc phién, cyanua, thuéc ngu... — Mét sé chat c6 thé gay phd phéi nhu: hydrosulfua, phospho hitu co, HF, tetracloro etylen... ~ Chat gay xo hoa phéi: bui nhém, byi than, tale, silicagen... — Ung thu phéi: crém, niken, arsen... 4.3. Trén hé tim mach Céc chat trg tim dang qué liéu déu gay déc: —Cafein, adrenalin, amphetamin... lam tang nbip tim. —Digitalin, eserin, phospho hitu co 1am gidm nhip tim. Dic biét, ngd déc gan céc va nhyfa da céc gay mach khong déu; ngd ddc quinidin, imipramin cé thé gay ngiing tim. Mét 86 chat anh hudng dén sy co gidn mach nhu: acetyleolin lam gidn mach; cya 16a mach lam co mach mau. 44. Trén mau Cac thanh phan trong mau (huyét tudng, béng cdu, bach edu, tiéu cdu) déu c6 thé bi thay déi duéi tac dung cia cht déc: a) Huyét tuong ~— Thuée mé toan than (cloroform, ete) lam giam pH va dy tra kiém, tang kali cua huyét tuong. — Ngé dc clo, phosgen... lam huyét tuiong thot ra ngoai niém mac gay phd phéi, mau dac lai. ) Héng cdu — $6 lugng héng cdu tang trong cée ngd déc gay pha phdi (clo, phosgen, cloropicrin) do huyét tuong thoat ra nhiéu nén méu bi dac lai. — Héng céu bj phé huy khi bi ngd dée chi, nhiém tia X, benzen hoje cfc din xudt amin thom. — Ngo dc CO tgo ra carboxyhemoglobin hoje cde din xudt nitro thom, anilin, nitrit, clorat... oxy hoa Fe cia hemoglobin thanh Fe", chuyén hemoglobin thanh methemoglobin, khong cn kha ning van chuyén oxy din dén chét vi ngat. 27 ©) Bach edu S6 lugng bach cdu gidm trong ngé déc benzen, gay thiéu mau; tang trong ng6 gc kim loai nang. @) Tiéu cdu Giam trong ngé déc benzen. Ngoai ra, duéi tac dung cia chat d6c mét sé thanh ph4n méi sé xuat hién, ngudi ta c6é thé dua vao nhiing chit nay dé chén doan ng déc. Vi du: — Ng6 déc chi xuét hign chat coproporphyrin. —Ngé d6c acid manh xuat hién hematoporphyrin. 4.5. Trén hé than kinh Phén Ién cde chat dic déu it nhiéu tée dung lén hé thén kinh gay roi loan chic nang van déng, cam gidec. Vi du: ~ Cac logi thuée mé toan than (ete, cloroform) tac dung lén nao va tuy séng lam mét phan xa, sau dé lén hanh tuy gay ngitng thé. ~ Thuée ng, thuée phign, rugu etylic... gay hon mé. ~ Amphetamin, long nio, atropin, clo hitu ca... gay kich thich, vat va. — Strychnin kich thich tuy s6ng gay co cting. ~ Céc chatt gay r6i loan cam gife nbu streptomycin, quinin, salicylat gay chéng mat; santonin, quinacrin lam hoa mét; streptomycin, kanamycin, neomycin gay diéc. ~ Adrenalin, ephedrin, atropin, nicotin tac dung lén hé than kinh giao cém, gay gidn déng ti, tim dap nhanh, co mach. Nguge lai, mét sé chat nhu eserin, acetylcholin, prostigmin tac dung Jén hé thén kinh phé giao cam lam co déng tit mat, tim dap cham, tang bai tiét. 4.6. Trén than va hé tiét nigu Lugng mau qua than mdi ngay rat Ién, nén mt lugng dang ké thude va chat Gc cing duge van chuyén dén than, ~ Céc kim logi nang (thuy ngan, chi, cadimi...) & liéu th&p lam tang glucose va acid amin trong nuéc tiéu, Igi niéu; ligu cao gay hoai ti té bao than, tang BUN, vé niéu va 6 thé gay chét, ~ Aspirin, acid oxalic, thuéc chdng déng mau gay tiéu ra mau. ~ Cae dung méi hitu cs ¢6 clo, sulfamid, CCl,... gy viém than. ~ Nhiéu chat gay vo nigu nhu thuy ngén, sulphamid, mat cA tram. ~ Aminoglycosid (streptomycin, neomycin, kanamycin, gentamycin) gay hoai tit té bao Ong than, din dén suy than efip va bi tiéu. 28 4.7, Trén gan Gan 1a cd quan chinh chju trach nhiém chuyén hoa cac chat déc. TY tinh mach cia, gan nhan tat cd céc chat do chuyén hod thitc an cung cdp va cae chat déc. Do vay, hdu nhu trudng hgp ngé déc nao cing c6 tén thong 6 gan nhu: — Rugu lam xo hoa gan. — Mét sé thuée gay tde nghén mét: clopromazin, clothiazid, imipramin, sulfanilamid, diazepam, estradiol... — M6t s6 thuée gay viém gan: isoniazid, papaverin, imipramin, halothan, colchicin, metyldopa, phenyl butazon... — Cac chat doc c6 kha nang gay ung thu gan: aflatoxin, uretan, vinyl clorid... 4.8. Trén hé sinh sin Céc ch&t doc khéng chi khéc nhau vé ban chat ho hoc ma cén khéc nhau vé vi tri tac déng va co ché gay déc trén hé sinh san, gay ra nhiing r6i loan chite nang cia hé sinh sn (nam va ni) va tac déng én cA qué trinh mang thai, sinh dé va bai tiét sia. Mot a6 chit dgc tac dng tryc tiép lén tuyén sinh duc, mot s6 chat Ikhée tac déng gian tip lén hé sinh san thong qua téc d9ng lén hé ndi tiét. Vi du: ~— Chi tac dong lén hé thén kinh trung wong lam thay déi sy bai tiét hormon cia ving dui déi va/hodc gonadotropin dan dén ngan can sy rung tring. — Nhiéu logi thuéc trj ung thu (busulfan, cyclophosphamid, nitrogen mustard, vinblastin...) va cdc tac nhan alkyl hod tac dong lén tuyén sinh duc bang cach can thigp vao su phan chia té bao hoac can tré sf tao tinh tring. — Thuéc trj n&m dibromocloropropan (DBCP) tac déng trén té bao stertoli 6 nam giéi, nhung lai khéng gay déc trén dng vat thi nghigm gidng ci. 5. DIEU TRI NGO DOC C&éc phudng phép diéu tri nhim mye dich: —Loai trit chat déc ra khéi co thé. ~ Pha huy hofe trung hoa chitt dgc bing cfc chit gidi déc thich hop. -- Diéu tri ce triéu ching ngd déc, chOng lai hau qua gay nén bai chat doc. Khi cae dau higu cia ngé déc gay anh hudng dén cdc cd quan séng cia co thé thi vige diéu tri triéu chimg, néng cao stic dé khang cia co thé 1a quan trong nhat va bao gid cing duge ap dung truéc khi tién hanh cdc bién phép logi trir chat doc ra khéi cd thé. 5.1. Loai chat dgc ra khdi co thé: nhim gidm tdi da su hap thu chat déc vao mau, déng théi tang thai ch&t déc ra ngoai. 29 5.1.1. Logi true tiép: thuing chi c6 thé thyc hién khi ng6 déc < 6 gid. a) Logi bé cdc chat déc trén da, mdt: (chat dc An mén, acid-base, phenol...) Phi cdi bd quan 4o ché bi nhiém déc, rita nhiéu lan bing nuéc am, xa phéng (néu chat doc 1a acid) nhung khong duge cha xAt. Néu chat déc khéng tan trong nuée thi ding dung méi hitu co. Trudng hgp ngé déc 6 mat thi can rita mat nhiéu ldn v6i nude sach hoac nuée mudi sinh ly 0,9% tit 10 dén 15 phut, nhé thuée giam au. Chat doc 1a acid hay base cén duy tri pH = 6,5 — 7,5 sau khi rita mit, ©) Logi chat dée qua diding tiéu hod ~ Gay nén: xt ly ngay vai phut sau khi 4n hodc uéng phai chat déc. Gay non bing cach kich thich vat ly (ngoay hong bang léng ga, méc hong...) ho&e dinig cdc chat gay nén sau: + Siré ipeca: 15 ~ 20ml, pha lodng trong 260ml nuéc, Néu sau 30 phuit thuée Khéng c6 tac dung thi ding liéu lap lei, khong ding qué 2 liéu. + Apomorphin: Tiém duéi da véi liéu 6 — 10mg. Tuy nhién, c6 thé gay nén qua mitc hode ¢6 trigu chétng uc ché than kinh. Khéng nén gay nén trong cdc truéng hgp sau: + Ng@ déc trén 4 gid vi phan lén cée chat déc khéng cdn 6 da day sau 4 gid nén gay nén khéng'cé hiéu qua. + Bénh nhén bj h6n mé, bj dong kinh, co gigt (ngO déc strychnin) c6 thé bi ngat thé trong khi gay nén. + Bénh nhan bj ng6 déc acid va kiém manh, hoa ch&t gay béng cé thé gay béng d hong va phéi; ngd dée xang, dau hoc cae chit doc bay hoi d& bj pha phdi. ~ Rita da day: thutng duge chi dinh trong khodng 3 ~ 8 gid sau khi ngO déc. Rita da day nhiéu dn cho dén khi nuée rita trong hin, ly 250 — 300ml djeh rita dau tién dé phan tich xéc dinh chat déc. Dung dich dé rita da day c6 thé Ja kali Permanganat 1% ho&c natri hydrocarbonat 5% (khéng ding trong ngé déc acid vi gidi phéng kh CO, gay thing da day). Trénh rita da day cho nhiing bénh nhan bi béng thyc quan do ng@ déc acid hoe kiém manh, ng6 dec strychnin (do co citing), udng phai chat ddu hén mé sAu (do khéng cha dong duge nén khi bom mide c6 thé vao phéi gay ngat hay viém phéi). ~ Tay xé: Tay xd bang thuée nhuan trang trong 24 gid sau khi nuét chat d6c, thudng ding magie sulfat, natri sulfat hose magie citrat... Cac chat nay kich thich nhu d6ng ruét, thai nhing chat chua bj hap phy hét bai than hoat, gidm bap thu chat dgc trong rudt va ngin bj tao bén do than hoat. Chéng chi dinh cac chat tay ddu (nhu ddu thu dau) khi ngé déc santonin, DDT, phospho hitu co hofe nhiing chat déc tan trong déu. — Thut try trang: Nén két hgp thut true trang véi rita da day, thudng dang dung dich NaCl 0,9% dé ria dai trang. 30 5.1.2. Logi gian tiép a) Qua dudng hé hap: c6 thé logi mot 86 ch&t doc dang khi hodc dé bay hoi nhanh chéng ra khdi cd thé. Dé nan nhan nim 4 noi thoang mat va lam hé hap nhan tao (trit trudng hop ngé doc nhiing chat gay phd phéi: phosgen, clo, SQ,...). Cé diéu kign ding may trg hé hap néng dé oxy 50%. b) Qua dudng than: Mét sé chat dgc khi vao mau duge dao thai ra ngoai theo nuéc tiéu. C6 thé thtic ddy qua trinh nay bing cach cho uéng thuéc Igi tiéu nhu thuéc Igi nigu thdm thau mannitol (10% ho&c 25%), glucose uu trutgng (10% hoae 30%), dung dich Ringer. Phai chic chn ring chitc nang than cén tét. Khéng duge dang khi cé suy than, suy tim, phi phéi c&p, huyét Ap cao, truy tim mach nang. Mat khée, gay tiéu nhiéu cé thé lam mat Na’, K’, Cr —Trudng hgp chat déc ¢6 tinh acid yéu thutng dao thai nhanh trong méi tring kiém (barbiturat, salicylat, phenobarbital...) hoic cae ch&t giam tac dung 4 méi truéng kiém (phospho hitu co), c6 thé dua dung djch kiém (T.H.AM— trihydroxymetylamin metan ho’c NaHCO, 1 — 5%) vao co thé bénh nhén nhung cain theo déi pH cia mau khéng dé vugt qua 7,6 vi néu kiém qua sé ttc ché hé hap. — C6 thé dang phuong php Ipc mau bang than nh4n tao. Phuong phap nay nhanh hon nhung rat tén kém. ) Bang cach thém tich mdu hoge chich mau: Néu chat dgc da hélp thu vao mau, can tién hanh céc bién phap lam long, trung hoa va dao thai nhanh chat déc. Chat déc c6 thé duge pha lodng bang cach thai bét mau (chich mau), sau d6 truyén dung dich nuéc muéi sinh ly hode glucose. Thai bét mau c6 chat doc 1a bién phap hiéu qua nhét 6 giai doan sém cia ngd déc dac biét khi cé céc trigu ching thén kinh, tim mach va tich nude 6 phéi. Chéng chi dinh trong trudng hgp truy tim mach (niém mac nhgt nhat, mach nhé, nhanh, huyét ap thap). Vi du: ngé déc barbiturat, cdc ch&t pha vd héng céu nhu H,As, chat déc lam bién déi hemoglobin. 5.2. Pha hay hay trung hoa chat déc 5.2.1. Hap phu chat déc trong dq day, rut Dung céc ch&t cé khA nang hap phy chat déc. Vi dy: than hoat, nuée long tring trimg, sifa, kaolin, tanin 1 — 2% (lam két tia alkaloid va céc kim loai nang nhu Cu, Hg, Pb, Co...). Than hoat hap phy hdu hét céc chit déc, néu duge ding trong 4 gid sau khi nuét chat dgc. C6 thé ding sau khi gay nén hoac rita da day, nhung khéng ding than hoat khi nén chua ditt. Mét sé ch&t hap thy kém véi than hoat nhu sat, lithium, acid, base, etanol, metanol, cae sin phém ddu mé... 5.2.2. Phé hily hay trung hod chat déc bing cdc chat khang d6c déc higu (antidote) Thuong ding cdc ch&t tusng ky dé ngdn cn hap thu ch&t d6c, lam mat hoat tinh hoac déi khang véi tac dung cia chat déc. 31 ~ Dimercapto 2,3-propanol (Dimercaprol, BAL: British Anti —Lewisite): phic hgp dimercaprol — kim loai c6 tac dung ngiin ngita déc tinh cia nhitng phitce hop thiol — kim loai déng théi giai phéng hé enzym cé thiol. Chi dinh trong diéu tri ng6 déc asen, thuy ngén, mudi ving. ft cé higu hye trong ngé déc bismut, déng, crém va niken, — DMSA (2,3- dimercaptosuccinic acid) c6 nhém thiol lién két véi kim loai nang nhu asen, chi lam chting khéng duge gin véi thy thé cia ching. — EDTA calci dinatri (muéi calci dinatri ca Ethylen Diamin Tetraacetic Acid) la chat két hgp véi kim loai nang khéng gay ha calci huyét nhu EDTA dinatri. Chi dinh trong diéu tr} ngé déc kim Joai nang: chi, crém, sit, déng, coban, kém.., ~ D-Penicilamin (D — béta— dimethyleystein); tao chelat véi kim loai nang va duge thai qua nuéc tiéu. Chi din diéu tri ngd déc chi vA thuy ngan. ~ Rongalit (Formaldehyd sulfocylat natri): c6 tinh khit manh, ding dé két tia céc kim loai nang nhu Hg, Bi... ~N-Acetyicystein: diéu tri ngd déc acetaminophen. —Amonium molybdat: diéu tri ng6 déc déng . — Antivenin: diéu tri ngé doc déc t6 noc ran. ~ Atropin sulfat: diéu tri ngd dc cdc cht de ché men cholinesterase (anticholinesterase). — Etanol 20%: diéu tri ngé dgc etylen glycol. — Natri nitrit, natri thiosulfat: diéu tri ng6 déc cyanid, Nitrit két hgp véi hemoglobin va cyanid tgo thanh cyanomethemoglobin it déc hon. Thiosulfat c6 nhém sulfat lién két véi cyanid tao thanh thiocyanat dé dao thai qua nuéc tiéu. — 2-Pyridin aldoxin iodometylat (2 — PAM): diéu trj ng déc thuéc trit sau phospho hitu cg, ~ Vitamin K: diéu trj ng dec céc chit chéng déng mau coumarin va indanedion. ~ Xanh metylen 1%: Diéu tri ng6 de céc chétt oxy hod manh gay methemoglobin (nitrat, nitrit, clorat...). ~ Nalorphin (N-allyl normorphin): diéu tri ng6 déc céc opioid. 5.3. Diéu trj chéng lai hau qua gay nén bdi chat doc 5.3.1. Diéu tr} d6i khang: Céc chit di khang tac dung duge ly 06 tae dung trung hoa hode déi lap vdi tac dung cla chat déc théng qua cdc co ché: @ Nan chén qua trink chuyén hod chét déc thanh cdc sén phdm déc hon Vi du: etanol va 4—metylpyrazol canh tranh véi alcohol dehydrogenase ngan can suf tao thanh chdt trung gian dgc hai tix etylen glycol. 32 b) Lam tang dao thai chét déc Cac chat déi khang trong nhém nay 1am thay déi ban chat ly hod cia chat doc, dn dén lam tang loc chat dc qua tiéu cdu than va gidm tai hap thu 4 6ng than. Vi dy: molybden va sulfat két hgp véi déng tao phitc hgp Cu-Mo-sulfat dé tan trong nuéc va dé dao thai qua nuéc tiéu. c) Chét d6i khang canh tranh thu thé vdi chdt d6c Vi du: Naloxon lam mét tae dung ciia cae opioid (morphin) théng qua canh tranh thu thé vdi c&c chat déc nay. d) Chat déi khang ngén chéin thy thé cia chét dc Vi dy: Atropin ngin chan tac dung cia acetylcholin tai synap than kinh va 6 déu néi than kinh — ed. e) Chat doi khang héi phuc chite nding binh thuting cita co thé bi ngd doe Vi du: Trong truéng hop bi ngo ddc cdc chat oxy hoa manh nhv nitrit, nitrat, clorat... chat déi khang la xanh methylen két hgp v6i NADPH dé khit ion Fe* cia methemoglobin thanh ion Fe” cha hemoglobin, tham gia van chuyén oxy. 5.3.2. Diéu tri trigu chitng ‘Trong diéu tri ngé dée céip, khi chuta xéc dinh duge ngd dc ch&t doc nado dé c6 bién phép hiu hiéu xit ly chat déc, bénh nhan c6 thé bj chét vi réi loan cac chite nang. Vi vay hdi site cp ctu va diéu tri trigu chting cé vai trd rat quan trong. a) Dibu tri suy hé hdp (khé thd, ngat thd) Dat éng nOi khi quan, hé héip nhan tao, cho thd oxy hoic hén hgp carbogen (trudng hgp ng6 déc clo, brom, phosgen, SO,... khéng 1am hé hép nhn tao), sau a6 ding thuéc kich thich thén kinh trung ung nhu ephedrin, amphetamin, theophyllin hoa tan, lobelin. b) Diéu tri rét loan nhip tim: tiém thuéc trg tim (camphor, niketamid...) ¢) Chéng sé: nguyén nhan séc 1A do n6n mia, tiéu chay, xu&t huyét din dén gidm thé tich méu, gidm cung lugng tim dét ng6t do réi loan nhip tim. Truyén tinh mach dung dich lactat ringer ho&c chat thay thé huyét tuong. d) Diéu tri triéu ching than kinh: Thudng 1a hén mé hoac dong kinh, co giat. — Gidm co giat: tiém tinh mach diazepam, phenobarbital —Piéu tri hén m6, tte ché thn kinh: campho, cafein. e) Chéng réi loan nuéc, dign gidi va toan kiém — Chéng mat nuéc va cht dign gidi: trayén dung dich glucose 5 % va dung dich NaCl 0,9%. Diéu chinh thang bAng acid-base bang cac thuéc sau: — Néu thiva kiém: ding thuéc lgi tiéu tang dao thai kiém nhu acetazolamid hoc ba toan bing cach truyén dung dich NH,Cl 0,83%. — Néu toan huyét thi truyén dung djch NaHCO, 1,5%. 33 P Chéng bien ching mau — Ngé déc nitrit tao methemoglobin: tiém vitamin C. — Ngé doc lam mau cham déng thi truyén tiéu céu ho&c mau; cho thém thuée nhé6m corticoid (Depersolon tiém tinh mach). ~ Trudng hgp tan huyét chi yéu diéu tri bing truyén mau. 34 Chuong 4 CAC CHAT BOC VO CO myc TIEU y Trinh bay duge nguén géc va tinh chét cia cdc déc chat vd co duge phan lap bang phuong phdp v6 ca héa (kim loai nding) s&s Néu duge dée tinh, hoan cdnh gay déc va bién phap dé phong su ngé déc cia mét 86 kim logi nang. 3. Mo ta duge cde triéu chitng ngé doc va cho biét cde phutong phap chén dodn cing nhit diéu tri su ngé déc cdc chat déc v6 ca nay. ‘Trinh bay diuige cde phuong phap kiém nghiém cdc chat dgc nay. x CHAT DOC DUGC PHAN LAP BANG PHUONG PHAP vO CO HOA: KIM LOAI NANG CHi (Pb) 1. DAI CUGNG Chi la mét kim logi mém, khOng c6 gid tri sinh hoc, mau xam, dé dét méng. Chi va céc hgp chét cite chi duge tng dung réng rai trong nhiéu nganh cong nghiép khéc nhau: — Hop kim ding trong ky nghé: luyén quang, han, pin, binh acquy, ché tao cae hgp kim (thép, thiée, déng, thau). — Chi oxid (Pb,O,), chi carbonat (PbCO,), chi cromat (PbCrO¥, chi sulfur (PbS) ding trong ky nghé ché tgo son, tao lép mau trén mat dé gdm. _ Chi nitrat [ Pb(NO,),] ding dé ché tao diém, thude né. ~ Chi silicat ding trong ky nghé thuy tinh, lam men si. — Chi tetraetyl [ Pb(C,H,),] dang trong ky nghé xang dau. — Mét 96 thu6e o6 truyén c6 thé chita c&e mudi chi (vi dy: Azarcon va Greta). Chi duge ding rng rai trong sinh hogt nén r&t dé gay ngd déc. Dung tiép xtic c6 thé 1A khong khi, dat, nuéc, the pham. Chi 6 thé duge hap thu qua hé théng tiéu hoa, hé théng hé h&p va da, phan bé chi yéu vao mau, gan, than, xuong, qua duge nhau thai va hang rao mau néo. Chi tich lay trong gan, than, mé mé. 59 2.D0C TINH 2.1. Co ché gay déc Chi va cic muéi chi déu rat déc, déc tinh cia né r&t phic tap. ~ Chi te ché enzym do su két hgp vdi nhém thiol (SH), va tuong tac véi cde cation chit yéu (Ca, Zn, Fe), do dé c6 thé anh huéng dén qué trinh téng hop hem, phéng thich chat din truyén than kinh va chuyén hod nucleotid. Chi cn tie ché qua trinh oxy hod glucose tao nang higng (néu ham higng trong mau > 0,3ppm). — Co quan bj anh huéng chit yéu 1a hé théng tao méu, hé théng than kinh, than va hé théng sinh san. 2.2, Liéu dc Chi v6 co: c6 thé h&p thu qua hé théng tiéu hod, hé théng hé hap va da. —Dudng hé hap: Néng dé cho phép tai nai lam viée: < 0,05mg/ m* Néng dé gay déc: 700mg/m* khéng khi. (Theo OSHA: The Occupational Safety and Health Administration) — Dung tiéu hoa: Liéu déc: Chi acetat 1g, chi carbonat 2 — 4g. Liéu gay chét: 10g mudi tan (d6i véi ngudi lén). Ngé d6c trutng dién: Img chi/ngay, trong thdi gian dai. Néng dé chi ti da cho phép c6 trong nuéc udng 1a 20 ppb. (Theo EPA:The United States Environmental Protection Agency). Chi hitu co: cé thé hap thu nhanh chéng qua phéi va da gay kich img. ~ Néng dé cho phép tai ndi 1am viée cia chi tetraetyl 1a 0,075mg/m’, néng d6 gay déc 1A 40mg/m*. 3. NGUYEN NHAN GAY NGO DOC 3.1. Do cé ¥ Dau déc rat hiém vi chi va céc hgp chat cda n6 c6 mai vi réit khé chju va gay 6i muta. Muéi chi ef thé duge ding dé ph thai gay nhiéu nguy hiém. 3.2, Do tai bién ~ Ding qué ligu cAc thuée c6 chi. — An thie dn dying trong hép bing thiéc cé pha chi, dung cy nu An, éng nuéc; chai dyng thudc bang thuy tinh c6 chi. —Tré em mit dé choi bang chi hay son ¢é chi. — Bui chi théi ra tix tung nha son bing sgn cé6 pha chi. 60 3.8. Do nghé nghiép ‘Thudng gay ngO déc chi trudng dién do: — Hit phai hai chi, byi chi va céc hgp chat cla né trong céc nha may san xudt son, binh acquy, ma kim loai, dic chit trong ky nghé in... — Céng nhan tiép xiic véi xing dau cé chi. 4. TRIEU CHUNG NGO DOC 4.1, Ng6 déc cap hay ban cp —Thé chat: mét méi, khé chju, kich tmg, biéng an, mat ngii, sut cAn, ~ Hé tiéu hod: réi loan tiéu hod, dau thugng vi ting con (con dau byng chi), buén nén, tiéu chay ra phan mau den sau dé bj téo bén. —Hé thén kinh trung wong: nhuc d4u, kich ting manh, mé sang, co giat, hén mé. ‘Tré em bj anh hudng nhiéu hon ngudi Ién vi c6 hé thén kinh dang phét trién. Neay ca khi tip wie 3 néng dé thé cfing thé hién nhiing trigu ching nhu hiéu dng, kém tap trung, thiéu nang tinh thdn, gidm thi luc. G néng dé cao cé thé gay nhiing tén thuong trén no. Chi huy hoai mao mgch va dong mach din dén phi nao va thoai hoa than kinh véi céc trigu chtmg nhu ngd ngén, mé sang, co gidt, hén mé. — Hé than kinh van d6ng: gay yéu co dudi, viém khép, dau cd, réi loan phéi hgp van déng co. —Hé théng tao mau: gay thiéu mau. — Hé théng sinh san: Chi tich ly gay thoai hoa tinh hoan, giém ey edn sinh tinh trang 4 nam gidi, phy ni c6 thé bi sdy thai hay sinh non, tré sinh ra cé trong jugng thap. — Hé tiét nigu: r6i loan chic nang cia Ong thén, viém than, xd hod té bao ké, tiéu it hay bi tiéu, tang uré huyét. 4.2. Ng@ déc man tinh Do hit phai hoi chi, bui chi, xing c6 pha chi hay tiép xtic véi chat ¢6 chita chi trong thdi gian dai. Dau tién xudt hign vién xanh 6 nuéu (blue gum line), hoi thé héi théi, dau bung, thiéu mau, mét méi, suy mhude, nuéc da xanh tai. Néu khong diéu trj sé gay viém than man, réi loan than kinh, co giat, té ligt cae chi. Héng cau giam, xuat hign héng cu — hat kiém trong mau va porphyrin trong nuéc tiéu. 5. DIEU TRI 5.1. Loai chat dgc ra khdi co thé ~ Gay nén, rita da day bang dung dich Na,SO, hay MgSO, dé két tia chi. 61 ~ Uéng than hoat. — Tay xé nhe hay thut thao. 5.2. Thudéce diac tri va antidote Ding céc chat tao chelate dé 1am gidm néng dé chi trong mau va tang sy bai tidt ra nude tiéu: — Calcium EDTA: thuéng duge sit dung 3 ngudi cé tén thugng nao hay c6 néng dé chi trong mau cao (>100mg/dL) véi liéu 30mg/kg, chia 2 — 3 lan tiém bap hay tiém truyén tinh mach cham, lién tuc trong 5 ngay. ~ BAL (British Anti-Lewiste, Dimercaprol): Cé thé ding dé diéu tri khdi ddu & ngudi c6 tén thuong nao hay cé néng 46 chi trong mau cao véi liéu 4— bmg/kg tiém bap sau 4 — 6 lan trong 3 — 5 ngay; sau 4 gid két hgp thém véi Ca EDTA. — DMSA (2,3-Dimercapto succinic acid, SUCCIMER): ding cho nguéi c6 triéu chimg ngé déc chi, nhung chua cé tén thuong trén nao véi liéu 10mg/kg uéng ngay 3 lén trong 5 ngay va tiép theo ngay 2 lin trong 2 tudn. Ngoai ra, trong truéng hgp nay cé thé diéu tri bang calcium EDTA néu cé nhiing triéu ching nghiém trong trén hé tiéu hod. 5.8. Diéu tri trigu ching - Diéu trj déng kinh hay hén mé (néu 6). — Néu ap suat ndi so tang, c6 thé ding corticosteroid (dexamethasone 10mg tiém tinh mach) hay mannitol (1 — 2g/kg tiém tinh mach). 6. DE PHONG NGO DOC TRUGNG DIEN ~ Cai thign diéu kién 1am viée dé tranh nhiém bui chi va hgp chat cha né. ~ Kiém tra site khoé dinh ky cho céng nhan tiép xtic véi chi 6 thang mét lan: dinh lugng chi trong mau va nude tiéu, dinh lugng uré va tim héng edu hat kiém trong mau. ~ Tiéu chudn Vit Nam 1995 (TCVN — 1995) quy dinh giéi han chi trong nuée ngdm la 0,05mg/l va nuéc thai céng nghiép 1a 0,1mg/l. 7. CHAN DOAN Dinh lugng chi trong mau 1a bign phap hitu hiéu dé két luan ng6 déc chi. Binh thudng, néng dé chi trong mau < 10ug/dL. 10pg — 25pg/dL: chua thé hign trigu chimg ng6 déc. 25ug — 60ug/dL: nhite dau, kich img, tap trung khé, phan dng chAm va céc tac dong trén hé than kinh khéc; cé thé bi thiéu mau. 62 GOpg — 80ug/dL: bit ddu tac dong trén hé tiéu hoa va than. > 80yg/dL: con dau byng chi, tén thuong than. > 100,g/dL: thudng cé tén thugng no va than kinh. 8. KIEM NGHIEM 8.1. Xit ly mau ~ Trong khéng khf: Hit khéng khf c6 byi chi vao HNO, réi ding phan tng nhay nhu phan tng véi dithizon dé dinh tinh va dinh lugng. —Trong phi tang, mau va nuéc tiéu: Tua PbSO, duge tao thanh saa khi v6 co hoa bang hén hgp sulfonitric duge hoa tan trong amoni acetat néng sé chuyén thanh Pb”, tién hanh dinh tinh va dinh lugng. 8.2, Dinh tinh ~ Phan tng véi dithizon: tao dithizonat chi, chiét xudt bang carbon tetraclorur (CCl, 6 pH = 7 10, néu c6 Pb, lép dung méi sé e6 mau dé tia: Pb (CH,COO), + 2HDz —+ Pb(Dz), + 2CH,COOH Phan ting nay c6 dé nhay cao (0,05yg Pb/ml) va dic higu véi Pb. — Phan tng véi dung dich KI: Pb* + 2KI ——> PbI,| + 2K" Tia mau vang ‘Phém nutée, dun néng — Pbl, hoa tan tgo thinh dung dich mau vng, dé ngudi, két tinh tré lai cho nhiing tinh thé mau vang 6ng anh. ~ Phan tng véi kalibicromat: tao tia mau ving, khéng tan trong acid acetic, tan trong acid vé cd va kiém: 2Pb(CH,CO0), + K,Cr,0,+ H,O ——+ 2CH,COOK + 2PbCrO,1+ 2CH,COOH 8.3, Dinh lugng ~ Phutong phép chiét do quang vdi dithizon: Tao dithizonat chi 4 pH = 7 ~ 10, chiét bing cloroform, rita dich chiét bing dung dich KCN/NH,OH. Do mat 4 quang cia dich chiét 6 bude sng 520nm. ‘Tinh ham lugng Pb theb dé thi chudn. D6 nhay cua phutong phap: 10p¢/g. — Phuong php dicromat — iod: Cho dung djch Pb* tac dung vdi mét lugng thita dung dich kalidicromat chudn, Dinh lugng kalidicromat dut bing phuong ph4p do iod. Phuang phap nay duge 4p dung khi ham lugng chi tuong déi én. (2 ~ 100mg/100g mau thi). 63 — Phuong phdp complexon: Dinh lugng Pb bing lugng thita dung dich complexon (III) 0,01N trong dung dich dém amoniac. Complexon (III) thita duge chudn dé bang dung djch kém clorur véi chi thi den ecriocrom T. 8.4, Nhan dinh két qua kiém nghiém — Trong ngé déc c&p, thuding tim thély lugng én chi & duéng tiéu hoa. — Dya vao két qua dinh lugng chi trong mau va nuéc tiéu dé chéin doan ngd d6c chi truéng dién, cén chu ¥ dén lugng chi c6 tu nhién trong co thé. Néng d@ binh thudng cita chi trong mau 1a 0,06mg/100ml, trong nuée tidu 24 gid 1a 0,08mg. ARSEN (As) 1. DAI CUONG Tw lau, arsen da duge xem 1A mét chat déc nguy hiém va gay 6 nhiém moi truéng. Nhiéu hgp chat arsen vé co va hitu co duge sit dung trong nhing san pham thuong mai va ky nghé khéc nhau nhw chit bao quan g6, thuéc trit sau, diét cd, diét cén tring, sin xuat thuy tinh, chat ban din, 1a san phdm phy trong st néng chay ciia chi va déng. Hgp chét arsen cing duge sit dung trong mét sé ché phdm thuéc thii y, thuéc cé truyén, thuéc bé. Arsen con cé trong nude ngdm nén sy hién dign cia arsen trong nuéc udng cing 1A mét vain dé dang duge quan tam. Arsen va cée hgp chit arsen thang hoa 4 nhiét 6 cao va Ap su&t khong khi bién déi tryc tiép thanh dang khi. Muéi As dé tan trong nuéc, hap thu nhanh qua niém mac dudng tiéu hod, tich lay 6 nhiéu té chttc, dac biét 6 long, t6c vA méng.Thai trit cham qua ruét va than. Hop chat arsen cé6 thé 6 dang v6 co hay hitu co c6 hod trj 3 hay 5. 1.1. Arsen vé co ~ Arsen nguyén t6: 14 kim loai mau xm, é thé tinh khiét kh6ng déc, nhumg khi dun néng trong khéng khf, arsen bj oxy hoa thanh arsen trioxid (As,O,) rat déc. — Arsen trioxid (As,0,): cén goi la arsen tring, thach tin, nhan ng6n 1a nhiing tinh thé khong mau, khéng mai, rt déc. Khi dun néng khéng chay ma bay hoi, tan cham trong nuéc. ~ Arsen pentaoxid (As,0,) khi hit dm dé tan trong nuéc tao thanh dang acid tudng ting (H,AsO,). ~ Arsenit 1a muéi cia acid arsend (H,AsO,) nhu natri arsenit, kali arsenit 6 trong thuée diét cd; déng arsenit, déng aceto arsenit ding trong ky nghé nhudm gidy. 64 — Arsenat 1a mudi ciia acid arsennic (HyAsO,), duige ding trong cac thuée bao vé thuc vat (Natri arsenat, calci arsenat, chi arsenat), phdm mau (déng arsenat). — Arsen sulfur (As,S,, As,S; ): Dang trong ky nghé son, in, thuéc nhuém. — Hydro arsenur hay arsin (H,As): 1A chat khi r&t d6c, mui tdi, thuéng gdp trong san xudt céng nghiép. 1.2. Arsen hitu cd Ciing duge sit dung trong nhiéu linh vue: — San xudt chat déc hoa hoc trong chién tranh thé gidi lén I. — San xudt thuéc trit su it déc hon céc hgp ch&t arsen v6 co: Monosodium ethylarsenat (MSMA) hay disodium ethylarsenat (DSMA) — Thuée tri bénh giang mai nhu stovarsol, sulfarseno, acetylacsan... nhung hign nay ft ding vi déc. 2. DOC TINH Déc tinh cia hgp chat arsen thay déi ding ké phy thudc vao hod tri, trang thai vat ly, 46 tan va chiing logi cia d6ng vat bj nhiém déc. Hop chat arsen v6 cd: Arsen cé hoa tr} 3 (As™) doc gp 2— 10 lan so véi arsen ho tri 5 (As). Arsen hitu eo it dc hon so véi hgp chit arsen vo co. Bui arsen v6 cd nhuf arsen trioxid gay kich img mit, da, mang nhdy, hé théng tigu hod va hé théng hé hap, réi loan than kinh ngoai vi, tn thutong tim, gan. Su ng6 déc toan than 6 thé xay ra sau khi hap thu qua dung da. ‘Arsen cén Ia chat c6 thé gay ung thu 4 nguéi. Mac di cdc hgp chit arsen ft tan (vi dy gallium arsenit, calcium arsenat, hay arsen nguyén +60) 06 déc tinh cap thé hign cham, chting cé6 thé tich lity trong phéi va c6 thé gia tang nguy co ung thu. 2.1. Ca ché gay doc Arsen va cae hgp ch&t arsen te ché enzym qua su tuong tac véi nhém thiol (SH) cia enzym (arsen hod tri 3) hay thay thé phosphat (arsen hod tri 5). 2.2, Liéu dée ~ Liéu d6c khé x4c dinh chinh xéc vi phan lén chat déc bi nén ra ngoai. ~ Liéu gay chét cha As,0, duge uéc higng vdo khoang 2mg/kg. — Nép xtic nhiéu lén l4p lai véi liu 20 — GOpg/kg/ngay ¢6 thé gay cée trigu chitng ng6 déc man tinh. —Liéu déc cita céc hgp chat As hitu co thudng cao hon. —Liéu déc thay déi theo kha nang dung nh@n ciia ting ngudi. Gidi han cho phép Giéi han cia arsen trong nuéc udng 1a 0,01mg/L (theo WHO). Lugng arsen dua vao co thé hang ngay khéng duge vugt qua 0,002mg/kg; Arsen cé trong nuéc bé mat khéng dugc > 0,01mg/l (theo Uy ban hin hgp FAO — OMs). Giéi han arsen trong nuéc ngdm 1a 0,05mg/L, trong nuéc thai cong nghiép 1a 0,1mg/L (theo TCVN 95). 3. NGUYEN NHAN GAY NGO DOC 3.1. Do dau déc Thudng xay ra vi arsen rit déc, khong mai vi, c6 thé gay ng6 doe trudng dién do dao thai rat cham, dan dén nhiing trigu ching nang va chét sau khi uéng lién tue nhiing liéu rat nhd, Tuy nhién, hign nay ngudi ta c6 thé phat hién nhiing truéng hgp ddu déc bing arsen qua xét nghiém hod hoc va khai quat tif thi. 3.2. Do ty tit: bing thuéc trit sau. 3.3. Do tai bién - An rau qua cén git lai cae muéi arsen trong thuée trif sau, diét cd. — Ding trong théi gian kéo dai hay qué liéu cc thude cé chita arsen. 3.4, Do nghé nghiép Cong nhan lam vige trong céc mé Khai th4c arsen, nha mAy cé lién quan dén arsen. 3.5. Do 6 nhiém méi trung: nude ngdm bj nhiém arsen. 4, TRIEU CHUNG NGO DOC 4.1. Ng déc cap ~ Tac déng trén hé tiéu hod: Nhiting trigu ching nghiém trong xay ra trén dudng tiéu hod sau 30 phut dén 2 gid gdm c6 rat béng thyc quan, buén nén, nén mita, dau bung di déi, di tiéu ra mau vA nuéc, viém dudng tiéu hoé xudt huyét. Trudng hgp ng6 déc qua nang c6 thé din dén viém da day, ha huyét 4p, s6c va tit vong. ~ Tac déng trén tim phéi: co tim sung huyét, pha phéi, nhip tim nhanh, chét do truy tim mach sau 24 gid. ~ Tac dong trén hé than kin: mé sang, co giat, hén mé, suy nhuge va té liét, phi nao. ~ Tac dong trén hé tiét nigu: suy than, bi tiéu. 66 4.2. Ng@ dc man tinh Ngé6 déc man tinh cé nhiing triéu ching khong d&c hiéu nhu: — Bj réi loan tiéu hod lién tye, dau bung, mét méi, khé chju, viém da day, suy nhuge. — Gidm bach cu, thiéu mau, tang transaminase gan, suy than. — Viém than kinh ngoai vi, liét cée ddu chi, rung t6c. ~ Réi loan sé té da, den da (melanodermie), xu&t hién céc mang day sing (hyperkeratoses), viém da kiéu eczema, hoai ti chan. — Ung thu: Ng6 déc man tinh cé thé gay ung thu phdi, gan, than, bang quang, hach bach huyét... sau nhiéu nam phdi nhiém. Loét da, day sing Hinh 4.1. Cac trigu chimg trén da do ngé déc arsen 5. DIEU TRI 5.1, Ngé dgc cap ~ Gay nén bang ipeca hay rita da day véi nuéc long tréng tring. ~ Cho uéng than hoat (than host 06 ai lye tuong d6i yéu véi mu6i arsen v6 cd). ~ Trung hoa chat déc bing cae cht gidi dge nhu dung dich c6 sulfur, muéi Fe", MgO. Thuéc diac tri va antidote ~ BAL (Dimercaprol) véi liéu 5mg/kg tiém bap céch 4 — 6 gid. Tac dong gidi doc arsen cia BAL da duge chitng minh é thd vat khi duge ding ngay sau khi ng6 déc. - Dimercaptosuccinic acid (DMSA, succimer) ding bang duéng ung. Thuée duge sit dyng sau khi nan nhan da én dinh hay é bénh nhén bj ngé dd man tinh. — Chiia trigu chiing: bi nude va chit dién gidi bling c4ch udng oresol, tiém truyén cdc dung djch glucose va natri. Diéu tri hén mé, s6c, loan nhip tim néu c6. ~— Gia ting su thai tri: Sy thdm tich méu cén thiét déi vdi ngudi ng doc c6 kém theo suy than. 67 5.2. Ng6 déc man tinh Chita cée trigu ching nhu uéng thude trg tim, Igi tigu, két hgp véi phuong phép vat lf trj ligu. 6. CHAN DOAN Thudng dua vao lich sit ng6 déc két hyp véi cdc trigu ching dién hinh. Mét ngudi bj nghi ngé ngé déc cp arsen khi dt ngét bi dau bung dit déi, nén mia, tiéu chay ra nuée va mau, ha huyét 4p. Déi khi hoi thd c6 mai téi, mét vai hgp chat arsenit, dic biét cic chat c6 6 tan thaip c6 thé nhin thy trén phim X quang bung. C6 thé lam xét nghiém tim arsen trong mAu mau, nuée tiéu, tée va mong. Néng d6 binh thudng cia arsen trong mau toan phan <3 ng/dL. Néng d6 binh thudng cia arsen trong t6c vA mong <1 ppm. 7. KIEM NGHIEM V6 ed hoa mau bing hén hgp sulfonitric, Ding dich v6 ca hod dé xée dinh aren. 7.1. Phuong phap Marsh 7.1.1. Nguyén tde Khu hop chat arsen hod tri cao bing hydro méi sinh (tao thanh do phan ting gitta H,SO, loang va kém) thanh H,As bay lén: H,SO, + Zn — > 2H + zsSo, HAsO, + 8H —+ HyAs + 4H,0 Khi H,As duige cho di qua mét éng thuy tinh va dét 6 600°C, sé phan huy thanh As kim loai dong lai trén éng thuy tinh thanh mét vong den éng anh. Dét nhe, sé xuat hign cdc hat tréing (As,O,), soi duéi kinh hién vi dé thay hinh dang diac biét ciia tinh thé As,O,. Dé dinh lugng, ngudi ta dét cde lugng hgp chat arsen khac nhau trong éng Marsh, han lai va ding lam chudn dé so sanh véi ong thit. 7.1.2. Uu khuyét diém Phung phap nay cé6 dé nhay cao (1pg/dung dich), rét dic higu, tuy nhién cb} nhuge diém 1a tn nhiéu théi gian. 7.2, Phuong phap Cribier 7.2.1. Nguyén tde Phuong phap nay cling dya trén nguyén tée ca phan img khit hgp chat arsen hod trj cao bang hydro mdi sinh tgo thanh khi H,As. Khi nay tac dung véi 68 gidy tdm HgCl, hay HgBr, cho hop chat mau vang cam hay nau do tao thanh hop chat arsenio thuy ngan: HAs + HgCh —— > HCl + AsH,(HgC) AsH,(HgC@l) + HgCl, ——» HCl + AsH(HgC), AsH(HgCl), + HgCl, —> HCl + As(HeCl)s HyAs + As(HgCl. —» 3HC] + As,Hgs Dé dinh lugng, lam gam mu trong cing diéu kién véi mAu thit, nhiing cc dai gidy t4m HgCl, da tao mau ndu véi arsen vao dung dich KI 10% dé cf dinh mau. Sau dé, so sfnh 46 dai cha gidy 66 mau é mau thit v6i gam mau. 7.2.2. Uu khuyét diém Phuong phép c6 dé nhay cao (1ng/dung dich), t6n it thdi gian. Tuy nhién phan ting khéng dic higu vi H,S va H,P cing cho mau vang véi gidy tm HgCl,. 7.3. Nh4n dinh két qua kiém nghi¢m Khi danh gid két qua kiém nghigm arsen, cdn chit ¥ téi cic thanh phan ty nhién caa arsen trong mu thi. Lugng arsen trong toan bd phi tang ngudi lén Khoang 0,3mg. Néu tim thay vai cg trong toan bé phir tang thi c6 thé két luan bi ng6 déc arsen. Néu chi tim thay vai mg thi can xem bénh nhan cé uéng thuéc chita arsen khéng. THUY NGAN (Hg) 1. DAI CUONG Thuy ngan cé thé 8 nhiéu dang khéc nhau: 1.1, Thuy ngan vé co 1.1.1. Thuy ngan kim logi hay nguyén 6 (Hg") — @ dang ling, ¢6 khdi lugng nguyén tit rat 1én M= 200,61, d& béic hoi 6 nhigt 46 thudng. _ Dutge sit dung trong ky nghé lim bong dan, nhigt ké, thiét bi dign tit, ché tao sdn, sac té, amalgam, khai thac mo vang. 1.1.2. Muéi thuy ngan v6 co (Hg* va Hg") riit doc, cac dang thuéng gap 1a: —Hg,Cl,: bét tréng, khéng mti vi, kh6ng tan trong nuéc va dung méi hitu co. Dutéi tac déng cba nhiét 49, HCl, NaHCO, ... chuyén thanh HgCl, tang doc tinh. —HgCl,: rat déc vi dé tan trong nuéc, dang lam ch&t diét khudn. — Hg(NO)): truée day duge ding trong Y—Dutge dé dét chéy cae ché vier. 69

You might also like