KRYMINOLOGIA

perspektywy:

a) klasyczna – przyjmuje specyficzną wizje człowieka zanurzona w liberalizmie, wiąże się z

klasyczna szkoła prawa karnego, wiek XVIII (Kant, Hegl), „kim jest człowiek” - jest istotą wolną,
wyposażoną w wolną wole i racjonalną, kierująca się swoim własnym interesem i zasadą
przyjemności, „kim jest przestępca” - jest to normalna osoba, która wybiera zło, nic nie odróżnia
przestępcy od nie-przestępcy. Prezentuje interdeterministyczną (czyli pozbawioną przyczyn) wizje
przestępczości. Porządek społeczny – powinien odstraszać od złych wyborów, trzeba manipulować
wyborami człowieka by wybierał dobro, bez groźby karania nie istnieje społeczeństwo.
Chronologicznie jest to najstarsza perspektywa, lecz co jakiś czas ona powraca, szczególnie jeśli
chodzi o sposoby karania przestępców.

b) pozytywistyczna – pojawia się w wieku XIX jako dominujący nurt filozoficzny w naukach
społecznych, obok niej rozwija się prąd pozytywistycznego prawa karnego (Lombroso). Dzieło, które
otwiera dziedzinę przestępczości 1876 „Człowiek zbrodniarz”. Ważny dla tej perspektywy jest kult
nauki, inscientyzm. Swoisty naturalizm metodologiczny, człowiek bada to co jest dostępne za pomocą
zmysłów (zmierzenie czegoś, zważenie, posmakowanie). Niezbędnym atrybutem tego sposobu
uprawiania nauki staje się tabela, stosował je m.in. Lombroso. Socjologia próbuje się w tym czasie
wyodrębnić. W odróżnieniu od pierwszej perspektywy, ta ma wizje przestępczości ściśle
deterministycznej, czyli przestępczość ma swoje przyczyny i możne je zidentyfikować. Zadaniem
nauki o przestępczości, kryminologi, jest wyjaśnianie i wskazywanie przyczyn. „Dlaczego jedni
ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie?” - (pytanie Lombrozjańskie „dlaczego chce znać
przyczyny?”), Kryminologia staje się etiologią przestępczości. Dla kryminologów ważne w tej
perspektywie jest to, że przy dobrym rozpoznaniu przyczyn można naprawiać ludzi, zwalczać
przestępczość - nurt korekcjonalizm. Przestępca odróżnia się od nie-przestępcy – cytat „W ramach
takiego właśnie ujęcia możliwe jest właściwie pozytywistowi traktowanie przestępcy jako odmieńca,
stojącego na społecznym marginesie (…)”. Zakłada się, że człowiek jest z natury dobry. Jeśli
przestępczość jest marginesem, to prawo karne dotyczy całości, działa dla całości, w jego interesie,
jest powszechna zgoda na taki kształt prawa karnego ponieważ ma ono służyć społeczeństwu.

c) antynaturalistyczna – lata 60’ i 70’ XX, Stany Zjednoczone, odkrywany na nowo marksizm,
zwrot
w pojmowaniu przestępczości, nie ma już wyraźnego przekonania, że przestępczość jest czymś
obiektywnym i że jest ona niewielkim marginesem społecznym. Wyraźnie podkreśla się, że
kryminologia (i inne nauki społeczne) powinna mieć odrębne sposoby w badaniu przestępczości niż
nauki przyrodnicze. Przedstawiciele, filozofowie – np. Max Weber.
Przestępczość to wynik pewnych praktyk społecznych, ponieważ różne grupy prowadzą gry
społeczne aby to ich mogła narzucać swoje definicje, dotyczy to: prawa karnego, polityki społecznej,
nauk o przestępczości. Przestępczość to pewny konflikt procesów społecznych. Homoseksualizm
mógł być ukarany więzieniem. Zamiast pytać o przyczynę przestępczości, stawia się pytanie
reaktywne (czyli „dlaczego pewne zachowania uznawane są za przestępstwa i dlaczego
niektórzy ludzie uznawani są za przestępców, a inni nie?”), najważniejszy staje się nie sam
sprawca przestępstwa a audytorium społeczne, czyli opinia publiczna. Ten nurt zorientowany jest
na normę, która mówi czy coś jest złe, czy coś jest przestępstwem, z tym założeniem że norma
może być historycznie zmienna. Antynaturaliści twierdzą, że można by w ogóle zrezygnować z
prawa karnego i wymiaru sprawiedliwości, co otwiera drogą do utopii społecznych.

d) Neoklasyczna – współczynnik humanistyczny – jeżeli ludzie uznają coś za rzeczywiste to jest to

rzeczywiste (Florian Znaniecki – szkoła chicagowska), czasowo jest rówieśniczką nurtu
antynaturalistycznego; powtarza założenia nurtu klasycznego
CESARE LOMBROSO – lekarz z przygotowaniem prawniczym, był lekarzem więziennym,
najważniejsze dzieło - „Człowiek zbrodniarz”. Lombroso przesądza, że odmienności przestępców
należy upatrywać w biologicznym/psychicznym „wyposażeniu”.
Cytat: „Mordercy odznaczają się objętością żuchwy duża, wydatnymi policzkami, włosami
czarnymi gęstymi (…) Podpalacze mają wagę mniejsza, kończyny dłuższe (…)”

Przestępcy z urodzenia mają cechy atawistyczne, czyli pozostające po człowieku przed ewolucją, są
pierwotne np. odstające uszy. Odrębności psychiczne – ponadprzeciętne zmysły np. przestępcy mają
lepsze powonienie, brak wyrzutów sumienia, cynizm, impulsywność. Inne dwie cechy niewchodzące
w skład sfery biologicznej i psychicznej: posługiwanie się gwarą przestępczą, tatuowanie się
(czynniki typowo społeczne) (Eksperyment dzieci wychowywanych wśród zwierząt)

Uczniowie i naśladowcy Enrico Ferri – uczeń Lombroso, stosował podejście wieloczynnikowe, autor
pracy „Socjologia kryminalna”, klasyfikował przyczyny przestępczości i sprawców (antropologiczne,
fizyczne i społeczne), nie wniósł nic więcej niż wcześniej jego nauczyciel. Ferri uważał, że wpływ
rodziny, środowiska i społeczeństwa jest istotny, jak również wiek (znacznie więcej mężczyzn) i płeć
(znacznie więcej młodych ludzi), stan cywilny, wykształcenie, miejsce zamieszkania. Cechy fizyczne:
może być to kwestia rasy, klimatu, pory roku, czynników meteorologicznych. Badania wśród sędziów
izraelskich – sędziowie rozpatrują wnioski o przedterminowe zwolnienie, decyzja „tak lub nie” zależy
w dużej mierze od pory dnia, nie od racjonalnej decyzji. Jeśli sprawy rozpatrywane są w godzinach
porannych to prawdopodobieństwo odpowiedzi „tak” jest znacznie wyższe niezależnie od
rozpatrywanego przypadku, niż w sprawach rozpatrywanych popołudniu, przed zakończeniem pracy.
Społeczne czynniki: migracje, poziom oświaty, przyrost naturalny, sytuacja gospodarcza i rodzinna,
obyczaje i religia (Andrzej Siemiaszko, książka „Atlas przestępczości w Polsce”).

William Sheldon (pojawił się po Lombroso) – 1942r zaprezentował typy budowy ciał:
1. Endomorfy – ciężcy, okrągłe kształty, ekstrawertycy, zrelaksowani, przestępczość rzadko ale jednak
ich dotyczy
2. Mezomorfy – dobrze rozwinięci, agresywna osobowość, najczęściej są przestępcami
3. Eptomorfy – mali, smukli, nadwrażliwi, intelektualnie rozwinięci, introwertycy, przestępczość
niemal nigdy ich nie dotyczy

Badanie bliźniąt jednojajowych – czynnik biologiczny.

Badania adopcyjne – związek przestępczości między rodzicami biologicznymi a ich dziećmi

Badanie chromosomów – zauważono, że można się tu doszukiwać przyczyn przestępczości, bo gdy

przestępca ma zaburzenia psychiczne to idzie to w parze z zaburzeniami chromosomów. Liczba takich
ludzi to około 0,15% populacji.

Badania zaburzeń hormonalnych – serotonina i insulina (zbyt wysoki poziom insuliny może być
powodem impulsywnych zachowań), zaburzenia ich mogą wiązać się z przestępczością.
Badania genetyczne – gen receptora dopaminowego D2 forma A1, może mieć związek z
zaburzeniami pobudliwości, natręctwami, uzależnieniami i psychopatiami, wpływa na zaburzenie
mechanizmu nagrody
 II CZĘŚĆ WYKŁADU
1. Szkoła ekologii społecznej
- Ernest Burgees
- Robert Park
- Clifford Shaw
- Henry McKay
W 1925 Park i McKay publikują „Rozwój miasta”, są pozytywistami, sądzą że te same procesy, które
wiążą się ze światem przyrodniczym można odnaleźć w świecie miejskim. Rozwój przestrzeni/miasta
i rozwój organizacyjny nie jest przypadkowy, może być rozumiany przez
pryzmat procesów obecnych w każdym naturalnym środowisku/organizmie. Czyli miasto jest
traktowane jako „super organizm”. Analogie jakie są tu widoczne, dotyczą np. tego jak rośliny
względem siebie się zachowują, jak walczą o przestrzeń. Jeśli rozrost chwastów nie będzie
kontrolowany, to zagłuszy on rozrost roślin na których nam zależy, czyli różne części miasta również
w taki sposób na siebie oddziaływują. Stwierdzili, że rozkład ma charakter koncentryczny, zbudowali
uniwersalny model stref, który tłumaczy wg nich przestępczość, jest ich 5.

1. Centrum biznesowe

2. Strefa przejściowa – tereny przemysłowe, lekki przemysł, wymienność mieszkańców, lądują tam
ci, którzy są migrantami ponieważ jest tam najtaniej

3. Mieszkania pracownicze/czynszowe – zamieszkują ją pracownicy ze strefy 2

4. Strefa willowa/klasy średniej/wyższej; domy jednorodzinne

5. Strefa podmiejska Wszystkie strefy współgrają ze sobą, ale kluczowa jest strefa 2, jest w niej
wyraźny brak równowagi biotycznej (czyli nikt z tamtejszych mieszkańców nie wiąże przyszłości z
tym miejscem), mieszkania są tanie, ale bardzo niskiej klasy, zaniedbane. Jest tam dezorganizacja,
ludzie nie są gospodarzami tego miejsca i to właśnie tam wg przedstawicieli szkoły shicagowskiej
rozwijają się gangi młodzieżowe.

Pod koniec lat 30’ Show i McKay zaprezentowali przestępczość wśród nieletnich i zaobserwowali
nierównomierne rozłożenie przestępczości, zauważyli że przestępczość ma przestrzenny charakter,
czyli że promieniuje ona od strefy 1 i 2, a im dalej strefy 5 jest przestępczości mniej. Nasilenie
przestępczości jest kształtowane przez środowisko (ma ono współtworzyć system wartości
specyficzny dla przestępczości).

Bernard Lander sprawdzał, czy model koncentryczny sprawdza się w innych miastach i potwierdził
powyższą teorię, ale zwrócił uwagę na inne ważne czynniki takie jak wykształcenie, wyposażenie
mieszkania, kwestie zamieszkania, jednocześnie stwierdził, że przykładanie koncentrycznego modelu
do innych miast jest nietrafne ponieważ jest on bardzo uproszczony.

Dla współczesnej kryminologii powyższa teoria jest pewnym aksjomatem, ponieważ są miejsca gdzie
przestępczość nie rozkłada się równomiernie. Profilowanie geograficzne – polega na określaniu z
dużym prawdopodobieństwem miejsc zamieszkania danych przestępców i wskazanie miejsc
charakterystycznych dla danych przestępstw. Aby oszacować takie prawdopodobieństwo,
przestępstwo musi być seryjne, nie można określić tego na podstawie jednorazowego zdarzenia.
Zazwyczaj miejsca popełniania przestępstw od miejsca zamieszkania przestępcy są dość blisko siebie.
Zakłada się też, że sprawca przestępstwa i jego ofiara muszą się w życiu codziennym ze sobą
spotykać, np. supermarkecie, w klubie fitness, park. Bliski kontakt badaczy ze szkoły shicagowskiej z
przestępcami (np. prostytutki, złodzieje, gangsterzy) jest nieodzowny i niezastąpiony do
zrekonstruowania ich świata/życia. Jednym z elementów krytyki powyższego modelu jest to, że ma
on mało uniwersalny charakter, spora część miast europejskich powstawała inaczej niż miasta
amerykańskie. Nie brał również pod uwagę czynnika fizycznego w rodzaju naturalnych przeszkód
geologicznych (np. rzek), gdyż ze względu na obecność przepływającej rzeki, miejsce które powinno
być na modelu koncentrycznym miejscem ze strefy 2, jest w rzeczywistości dobrym miejscem do
osiedlenia się.

Model klinowy - Homer Hoyt zaproponował on modyfikacje modelu koncentrycznego, chciał

zachować go po części, ale zwracał uwagę na kliny (takim klinem może być np. jakaś duża droga),
wtedy powstają nowe strefy, całkiem odrębne od stref z modelu koncentrycznego.

2. Robert Merton, teoria anomii/napięć strukturalnych.

ANOMIA – miał to być stan wiążący się z gwałtownymi zmianami społecznymi, politycznymi, w
którym mamy do czynienia z…

Merton działał w XIX w, miasta i populacje zmieniały wtedy swój charakter. Migracje były o
niespotykanej skali i dynamice.
Tradycyjna kontrola społeczna zakłada niski poziom anonimowości, wszyscy siebie nawzajem
kontrolują, ważnym regulatorem jest też religijność i obyczajowość. Kluczowe jest to, że ludzie widzą
się nawzajem i znają. Środowisko wiejsko-miejskie jest inne i poziom anonimowości jest tam
znacznie wyższy, ze względu na rozerwanie więzów np. rodzinnych, mężczyźni wyjeżdżają za pracą.
Wskaźnikiem, że miasto jest w pewnej anomii jest skala samobójstw.
Dla Mertona ważna była relacja pomiędzy strukturą społeczną i kulturową. Cytat „Struktura
kulturowa jest to zespół kierujących zachowaniem wartości normatywnych wspólnych członkom
określonego społeczeństwa. Społeczna – zorganizowany zespół społecznych zależności w które
uwikłani są różni członkowie społeczeństwa/grup”

oznacza stan świadomości człowieka wykorzenionego moralnie, wartości innych są dla niego
przedmiotem szyderstwa.

Anomia to:
1.przekonanie o obojętności przywódców społeczeństwa
2. przekonanie że niewiele da się osiągnąć w społeczeństwie
3. poczucie że realizacja celów jest niemożliwa
4. przekonanie że nie można liczyć na nikogo poza sobą

Struktura społeczna umożliwia nam/lub nie, poprzez wartości i wyznaczone cele, osiągnięcie
bogactwa poprzez określone ścieżki. Społecznie akceptowalne ścieżki to:
- pracowitość, poświęcenie się swojej pracy
- edukacja
Stan anomii pojawia się wtedy kiedy wartości kulturowe mówią „bądźcie bogaci” a jednocześnie
struktura społeczna nam to uniemożliwia (np. w związku z dużą korupcją).

Jak wyjść ze stanu anomii? / Typologia zachowań wg Mertona

Można znaleźć alternatywną ścieżkę do osiągnięcia bogactwa (inaczej mówiąc aprobowanych przez
nas wartości kulturowych)– wszelkie przestępstwa, ten typ zachowania to innowacja.
KONFORMISTA – ktoś kto akceptuje cele wyznaczane przez wartości, jednocześnie postępuje
zgodnie z wyznaczonymi ścieżkami.

Inny typ zachowania to ktoś kto nie akceptuje wartości i celów, ale postępuje wg nich bo tak chce
społeczeństwo, jest to RYTUALIZM (robienie czegoś bez przekonania że to ma sens). Rytualiści to
mogą być również urzędnicy, czyli wykonują prace bardzo mechaniczną, nie rozważają jej sensu,
mają określony rytuał, który wykonują.

Kolejny typ – brak akceptacji dla wartości i celów kulturowych, brak akceptacji dla społecznie
dopuszczanych sposobów realizacji, jest to ścieżka dwojaka. Człowiek taki jest wycofany społecznie,
nie interesuje go to co proponuje społeczeństwo, wyznaje własne zasady i nie podporządkowuje się
ogólnym zasadom, lecz może być to również swego rodzaju buntownik, który chce budować nowy
świat z nowymi systemami wartości.

Nie każde zachowanie odbiegające od normy to przestępstwo!

To co opisuje nam Merton jest bardziej zjawiskiem dewiacji. Merton nie bada tego dlaczego
społeczeństwo amerykańskie jest tak bardzo nastawione na sukces i bogacenie się.

Andrzej Siemiaszko – Cytat: „ Wygląda to tak jakby członkowie społeczeństwa grali przy
gigantycznym automacie do gry ale automat jest nierzetelny i tylko niektórzy stale wygrywają.
Pokrzywdzeni zaczynają posługiwać się zagranicznymi monetami lub magnesami, aby zwiększyć
sumę wygranej (innowacja), bądź grają bezmyślnie dalej (rytualizm), bądź wycofują się z gry
(wycofanie), bądź też proponują całkowicie inną grę (bunt). Ale nie wydaje się aby ktokolwiek
pytał, kto ustawił maszynę i kto czerpie z niej zysk. ”

„Crime and american dreamin” - książka, która pokazuje element stały kultury amerykańskiej,
wskazuje, że każdy może spełnić swoje marzenie o bogactwie. Wskazują również, że w
społeczeństwie amerykańskim jest brak równowagi instytucjonalnej, czyli góruje tam ekonomia.
Autorzy rozpatrują relacje świata ekonomicznego w odniesieniu do sfer rodziny, edukacji i polityki.

Rodzina ma służyć do reprodukcji, do dbałości o innych, ma być miejscem solidarności i wsparcia

emocjonalnego.
Edukacja służy do posiadania wyspecjalizowanych umiejętności przez społeczeństwo.
Powinna zmieniać aspiracje kulturalne ludzi, rozwijać je.
Polityka służy do ….
Dominacja ekonomii powoduje, że czas rodziny przeznaczonej dla niej jest bardzo skurczony, praca
zabiera rodzinie czas, rodzice coraz więcej pracują, dzieci chodzą na różne kursy np. dodatkowy
angielski, ale nie ma to służyć rozrywce ale ma zwiększyć szanse w dalszym życiu. Dziecko nie może
marnować swojego czasu. W czasie wakacji czas spędzany np. na zwiedzaniu również ma służyć
edukacji, oglądanie różnych miejsc nie może polegać tylko na podziwianiu, ale przede wszystkim na
nabyciu informacji.

Polityka zdominowana przez ekonomię to kwestia przykładania prostej rozliczalności z obietnic o

przyszłości.

1. Kontynuacja kwestii teorii pozytywistycznych.

Edwin Sutherland – przeciwstawiał się stanowisku mówiącemu, że przyczyn przestępczości

powinno szukać się w dziedzicznych i biologicznych uwarunkowaniach ludzi. Odrzucał teorię
pozytywistyczną, Twierdził, że pewne elementy psychiki (zaburzenia itp.) są co najwyżej
drugorzędnymi kwestiami jeśli chodzi o przestępczość. Skąd więc bierze się przestępczość?
Twierdził, że to normalne, wyuczone zachowanie, tzn takie, które można zaobserwować w różnych
obszarach, tam gdzie przychodzi nam uczyć się czegoś, tak jak człowiek uczy się jeździć na rowerze
tak i może uczyć się przestępczości.
Część dzieci w momencie socjalizacji wtórnej są po prostu uczniami, dążą do ułożenia sobie życia, a
druga część uczy się innych rzeczy ze względu na to, że pochodzą ze środowisk z odmiennymi
wartościami. Struktura społeczna i wynikające z niej wartości mogą być ze sobą w konflikcie.
Wartości przestępcze, które przypisalibyśmy tym częścią społeczeństwa które nazywamy patologią,
wcale nie wyczerpują zagadnienia przestępczości. Są też takie miejsca w strukturze społecznej gdzie
mamy do czynienia z bogactwem materialnym i wysokim statusem społecznym, gdzie również mamy
do czynienia z przestępczością.
Więźniowie twierdzą i wierzą w to, że wcale nie są gorsi od ludzi na wolności. To Sutherland
zaproponował powiedzenie „przestępczość białych kołnierzyków” czyli prawników, biznesmenów,
których czyny moglibyśmy zakwalifikować jako przestępcze. Zabójstwo sensu stricto dotyczy jednej
osoby, natomiast oszustwa biznesmenów (np. ludzi z bankowości) mogą dotknąć tysięcy ludzi.

Różnorodna struktura społeczna, to właśnie na styku różnych kultur rozwija się przestępczość.
Książka definiująca kryminologie – 1934r „Principles of criminology” (teoria zróżnicowanych
powiązań, czyli mamy kontakt z ….)

Na jakich płaszczyznach zachodzi uczenie się? Najprostsze – to zwykłe kontakty, codzienne

interakcje, czyli podpatrywanie, naśladowanie imponujących nam postaci. (Józef Grzyb - „Całe życie
kradłem”)

Grupy pierwotne – są niewielkie, gdzie silnym spoiwem są więzi emocjonalne, przede wszystkim
rodzina i grupa rówieśnicza/sąsiedzka. W trakcie interakcji mamy do czynienia z przestępczymi i
nieprzestępczymi rodzajami zachowań. Tu o przestępczości może decydować nadwyżka interakcji
przestępczych (nadwyżka czyli długość ich trwania, intensywność itp.). Należy podkreślić, że
oddziaływanie tu jest dwutorowe, czyli zawsze mamy od czynienia z dwoma rodzajami
zachować.

Gdybyśmy chcieli rozpisać na poszczególne twierdzenia tą teorie Edwina, to mamy 9 elementów:

1. Zachowanie przestępcze jest wyuczone, chodzi nie tyle o uczenie się technik przestępczych (np. jak
włamać się do samochodu) ale o nauczenie się całego światopoglądu, wartości, dlaczego warto być
przestępcą.
2. Zachowanie przestępcze jest wyuczone w interakcjach z innymi ludźmi w procesie komunikowania
się, czyli nasiąkanie pewną atmosferą co daje poczucie ekskluzywności (np. młody chłopiec, któremu
pozwala się przebywać wśród mężczyzn uprawiających hazard i pozwoli mu się zagrać, a dzięki
fartowi on wygra, daje mu to pochlebstwo i pewien talizman, że to co robią mężczyźni może być
atrakcyjne)
3. Zasadnicza część uczenia się zachowania przestępczości dokonuje się w grupach o bliskich
powiązaniach społecznych, czyli w grupach rówieśniczych, element wzajemnego oddziaływania jest
bardzo istotny
4. Uczymy się techniki i specyficznego ukierunkowania motywów i dążeń, dlaczego i po co chcemy
być przestępcami, co nam to da. Kiedy mamy zdecydowanie zdystansowany stosunek do policji – to
może być też pewien element, którym nasiąkamy w momencie gdy np. nasz ojciec ma taki stosunek
5. Specyficzne ukierunkowanie dążeń motywów, czyli odpowiada się tu na pytanie co nam daje
przestępczość,jest wyuczone w powiązaniu z określeniem norm prawnych wiążących lub
niewiążących. Może to być również selektywne przyjmowanie systemu prawnego, jak również
selektywne odrzucanie pewnych motywów. Np. ktoś postanawia, że będzie przestępcą ale nigdy nie
użyje przemocy, dokonując rabunków używa tylko atrap broni. Taka osoba przyjmuje, że rabować
można, ale uważa że trzeba respektować nietykalność cielesną.
6. Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszeniu prawa nad
definicjami niesprzyjającymi naruszeniu prawa. Edwin - „Dany osobnik staje się przestępca bo ma
łatwiejszy dostęp do poglądów sprzyjających łamaniu prawa niż do poglądów niesprzyjających
łamaniu prawa”
7. Zróżnicowane powiązania różnią się częstotliwością, trwałością, pierwotnością, przypisywanym
znaczeniem i intensywnością. Pierwotność, to te grupy, z którymi mamy bezpośredni bliski kontakt.
Jeśli w tym pierwotnym otoczeniu jest motyw przestępczy to jest to sytuacja sprzyjająca. Element
znaczenia wynika z tego, że samy możemy obserwować pewne zachowania i je oceniać, każdy ocenia
wg własnego uznania.
8. Uczenie się zachowań pożądanych (czyli dobrych) i przestępczych pociąga za sobą wszystkie
mechanizmy, które występują w zwykłym uczeniu się. Czyli wszystkie te mechanizmy obecne w
zwykłej edukacji, są tak samo obecne gdy uczymy się przestępczości. We Lwowie funkcjonowała
nieformalna szkoła, która uczyła przestępców na doliniarzy (kieszonkowych rabusiów). Osoby te
odbywały „normalne” zajęcia w formie wykładów i ćwiczeń, a nauka kończyła się egzaminem. Mieli
manekin odpowiadający rozmiarom człowiekowi, ubrany w odzież, miał pochowane w niej różne
fanty, a do garderoby doczepione były dzwoneczki, zaliczany egzamin był w momencie gdy
wszystkie fanty zostały wyjęte bez poruszenia dzwoneczkiem.
9. Ponieważ zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go
wyjaśniać odwołując się do tych potrzeb i wartości gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem
tych samych potrzeb i wartości. Działanie o charakterze innowacyjnym, to to samo co działanie
konformistyczne. W tym kontekście świat przestępczy od nieprzestępczego niczym się nie różni.
Przestępcy również chcą być bogaci, szanowani, chcą być autorytetem, dążą do zaspokojenia
własnych potrzeb, chcą wzbudzać podziw i poszanowanie społeczne.

Elementy krytyczne wskazywały, że teoria zróżnicowanych powiązań nie odpowiada „dlaczego ludzie
stają się kryminalistami” ale odpowiada „jak ludzie uczą się zachowań kryminalnych”. Ktoś może
jednorazowo dopuścić się czynu przestępczego (np. pod wpływem namawiania przez kumpli )

W czasach lat 70 rozwijają się teorie naśladownictwa uczenia się, korzystają one dość mocno z teorii
Edwina.

Kolejna grupa teorii kryminologicznych, które znamy pod nazwą „kontroli”, Emil Durkheim
bezpośrednio zainspirował teorię anomii. Świat jest chaotyczny i bezpośrednio oddziałuje na
niektórych ludzi, chodzi o samobójstwa anomijne. Samobójstwa mogą być również altruistyczne,
honorowe, które było praktykowane w feudalnej Japonii z zachowaniem pewnego procesu.

Emil Durkheim – przestępczość jest stanem normalnym wg niego. Można to rozumieć dwojako. Po
pierwsze przestępczość stanowi fakt społeczny, powszechność, istotność, trwałość – mogą być łącznie
występujące lub osobno. Chodzi o to, że przestępczość istnieje w naturalny sposób w
społecznościach, nawet jeśli jest to tylko wyjątek od reguły. Ludzie wyjątkowo są przestępcami, ale
nie zasadniczo. Przestępstwo, które jest jako tako rozpoznane i wskazane, sprawia, że mamy lepszą
świadomość tego co jest zachowaniem pożądanym, dobrym. Wyjątek czyni regułę. Normalne jest
również to, że społeczeństwo stara się ograniczać przestępczość do jakiegoś akceptowalnego poziomu
i Emil zadaje sobie pytanie co się staje gdy stosowane czynniki stają się bezskuteczne. Jego
odpowiedź dotyczy charakteru więzi społecznych. W tradycyjnych społecznościach (wspólnoty, małe
miasteczka) nie pozwala się jednostce na popełnianie jednostce zbyt wielu zachować odchodzących
od pożądanych. Dzieje się tak, ponieważ w takich miejscach nie ma anonimowości. Wynika to z
możliwości poznawczych i pamięciowych, wiążących się z funkcjonowaniem mózgu. Koncepcja
„magiczna liczba 150”, jest to liczba osób, które możemy znać bardzo dobrze, mogą to nawet być nasi
przyjaciele. Jest też krąg znajomości luźnych, przelotnych, względnie może nie znamy tej osoby, ale
wskutek pewnej struktury zbiorowości łatwo możemy kogoś poznać. Pułap znajomości luźnych to
może być około 1,5tys osób. W fenomenie małych miejscowości występuje możliwość korygowania
zachowań innych ludzi.
Ktoś może automatycznie przypisać do kogoś przestępczość w momencie gdy jego rodzina z niej
słynie. W takich społecznościach obyczaj i religia odgrywają ważną rolę. Są w nich też pewne lokalne
autorytety, które są w stanie przywołać kogoś do porządku.
Co się dzieje gdy takie społeczności zmieniają się gwałtownie lub przestają istnieć? Więzi społeczne
zmieniają się diametralnie. W fenomenie dużych miast wartości się przewartościowują. Ówcześnie
następuje duża urbanizacja i migracja ludzi z wsi do miast.

Travis Hirschi – 1966r publikuje „Przyczyny przestępczości”, centralna teza to „przyczyną

przestępczości jest zerwanie więzi społecznej co przekłada się na znacząco zmniejszoną gotowość
przez człowieka do przestrzegania norm społecznych”.

Analizuje on więź społeczną przez pryzmat 4 kategorii:

1. przywiązanie – pozytywny, emocjonalny stosunek z osobami bliskiego otoczenia. Jeśli jest dobry
ten stosunek z najbliższym otoczeniem to jesteśmy uczuleni na pewne wzorce zachowania,
wskazówki, „bliscy/znaczący inni” to ci, którzy są dla nas pewnym odniesieniem, wytwarzają pewny
mechanizm moralnych obligacji, powstrzymujemy się od działań, które mogłyby ich urazić. Tworzy
się mechanizm „nie chcemy aby mama i tata się na nas pogniewali”, to jest moment gdy uznajemy
pewną normę nie tylko ze względu na naszych rodziców, ale ta norma może być zinternalizowana
głębiej, możemy być przekonani że coś trzeba bo jest zdrowe/istotne/dobre.
2. zaangażowanie – mówi nam tyle, że jeśli bierzemy udział w jakiejś działalności i uznajemy ja za
ważną i mamy świadomość, że przestępczość mogłaby nas z niej wykluczyć, robimy sobie pewien
rachunek. Kalkulujemy sobie korzyści i straty. Zaangażowanie w coś może nas powstrzymać przed
działaniami przestępczymi, zaczynami myśleć czy warto jest tracić to co uzyskaliśmy.
3. zaabsorbowanie – (jak ludzie mają co robić to im głupoty do głowy nie przychodzą), działania
konformistyczne wymagają dużego wysiłku. Jeśli ktoś działa nieprzestępczo, angażuje się w naukę,
sport, pracę to nie ma czasu na angażowanie się w przestępczość. Stąd wywodzą się historyczne
resocjalizowanie poprzez pracę. Tak samo działa sport, męcząco i absorbująco.
4. przekonanie – naturalna gotowość do przestrzegania norm prawnych, akceptacja ich, bezrefleksyjna
i automatyczna (2 część punktu 1).

Hirschi, książka z 1999r „Ogólna teoria przestępczości”, twierdził że cała teoria można być opisana
przez sposobność do popełniania przestępstwa i niska samokontrola. Okazja czyni złodzieja. Trzeba
dbać o procesy socjalizacji, bo wyuczenie prawidłowej samokontroli to etap w wieku lat 8.
David Matza, teoria neutralizacji.

Pierwsze założenie – między przestępcami, a nieprzestępcami różnica jest niewielka. Wynika to z

tego, że przestępcy przez większą część swego czasu nie angażują się w działalność przestępczą, robią
to od czasu do czasu.
Drugie założenie – stajemy się przestępcą dzięki przestępczemu stylowi życia, które może stać się dla
nas obowiązujące w momencie dorastania. Zwraca uwagę na to, że kluczowym elementem są owe
neutralizacje, ich różne techniki.

Neutralizacja – uspokojenie naszego sumienia, a zarazem faworyzowanie zachowań odbiegających od

normy.

David widzi 5 technik neutralizacji:

1. Brak odpowiedzialności – to próba przedstawienia działań przestępczych, gdzie to przestępca stara
się przedstawić w roli ofiary („system mnie do tego zmusił”, „zrobiłem to bo pochodzę z
patologicznej dzielnicy”)
2. Brak szkody - „przecież nikt nie doznał uszczerbku na zdrowi, nikt nie zginął a bank był
ubezpieczony od takich sytuacji”. Przestępca nie widzi w swoim zachowaniu żadnych anomalii i
wręcz usprawiedliwia je przez różne czynniki.
3. Brak ofiary - „zasłużyli sobie na to, niepotrzebnie obnosili się ze swoim bogactwem”.
4. Potępienie krytyków - „a kim wy jesteście żeby mnie krytykować skoro sami nie jesteście bez
winy”
5. Odwołanie się do wyższej lojalności/konieczności/racji - „zrobiłem to żeby ratować kogoś innego,
ukradłem to bo moje dzieci głodują”

David Matza pojawia się również w kontekście z Greshamem Sykes’em, napisali książkę „Teoria
dryfu”, techniki neutralizacji wywołują zejście z kursu konwencjonalnego zachowania, może
powodować chwilowy/trwały brak ograniczeń moralnych.

W teorii dryfu przywołują 4 obserwacje:

1. Przestępcy zazwyczaj wyrażają poczucie winy ze względu na popełnione czyny
2. Przestępcy często szanują ludzi działających zgodnie z prawem
3. Z kogo można zrobić ofiarę a z kogo nie?
4. Przestępcy nie są odporni na presję konformizmu, kwestia tego w którym kierunku ten konformizm
zmierza. Techniki neutralizacji powodują, że presja może być w stronę działań przestępczych

Ivan Nye – twierdzi, że rodzina to podstawowy element kontroli społecznej i jest to fundamentalny
czynnik tłumaczący przestępczość, kładący nacisk na ekonomiczność (bieda może być czynnikiem
przestępczości i jednocześnie może być czynnikiem neutralizującym).
Przestępczość jest w dużym stopniu związana z czynnikiem zamożności, bieda ją napędza. Ivan Nye
twierdzi, że tu nie chodzi o biedę, lecz o rodzinę
 Elementy kontroli rodziny wg Ivana Nye’a:
1. Mechanizmy karania i nagradzania
2. Poprzez rodzinę następuje socjalizacja w postaci uwewnętrznienia norm, kontrolujemy sami siebie
bo mamy poczucie niestosowności, sumienie, poczucie winy.
3. Pośrednia kontrola, np. więź z rodzicami (jeśli zrobimy coś złego to ich rozczarujemy)
4. Rodzice dysponują środkami do zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka

Walter Reckless – teoria powstrzymywania się, dwa mechanizmy kontroli: wewnętrzny i zewnętrzny
hamulec
1. Zewnętrzne – mechanizmy nadzoru i dyscypliny nad młodym człowiekiem
2. Wewnętrzny – jaki obraz samego siebie ma młody człowieka

Skutecznym hamulcem przestępczości u młodzieży jest autoidentyfikacja „jestem dobry”. To rodzina

ma być odpowiedzialna za prawidłowy rozwój dziecka. Do lat 12 jest kluczowy moment w
budowaniu u dziecka dobrej samooceny, rzutuje ona później na całe życie.

Są 2 grupy czynników zakłócających naturalny rozwój (przyciągnięcia i popchnięcia).

Popchnięcia – kiepskie warunki życiowe i konflikty rodzinne, rodzina staje się problemem, nie
oparciem.
Agresja i wrogość do otoczenia, częściowo może wynikać z pewnych uwarunkowań biologicznych.

Naśladownictwo, chęć zaimponowania znajomym i NUDA, chciwość, pożądanie łatwego łupu.

Przyciągnięcia – przestępczy rówieśnicy, pewna zazdrość o dobra materialne, których my jeszcze nie
mamy, a już mają rówieśnicy, którzy to rozkradli. Subkultura również może być czynnikiem
przyciągającym. Podsumowanie powyższego: Socjalizacja, rodzina, więzi społeczne, neutralizacja.

Krytyka tych teorii – owe teorie zakładają że w społeczeństwie mamy do czynienia z jednym
systemem wartości i wynika on z egoistycznej natury człowieka…

Albert Cohen - Pomimo naszych wysiłków pewne problemy zostają nierozwiązane, rozwiązanie
jednego problemu rodzić może następny. Wszystkie nasze problemy istnieją i są przez nas w pewien
sposób rozwiązywane:
1. ramy odniesienia – kwestia wychowania, stereotypów, postaw, wartości interesów. Może nam się
wydawać, że jesteśmy obiektywnie usadzeni w świecie, ale każdy z nas ma ramy odniesienia w
perspektywie kary i nagrody, zysków i strat.
2. W systemie społecznym problemy rozkładają się nielosowo, tzn w zależności od tego w jakim
miejscu struktury społecznej jesteśmy, to natężenie problemów może być większe lub mniejsze, w
zależności od tego miejsca możemy różnie postrzegać te problemy (grupa wiekowa, rasa, czynniki
etniczne, płeć)
3. Konformizm – mechanizmy, kiedy to grupa odniesienia wywołuje presje na jednostkę żeby ta
działała zgodnie z zasadami. Nie każde rozwiązanie problemu jest dostępne dla jednostki. Jest on
nagradzany bo grupa nas akceptuje, karą może być odrzucenie. Zachowanie nonkonformistyczne
może być niekorzystne, bierze się z procesów grupowych i interakcyjnych. W toku interakcji może
dojść do nowych rozwiązań, a więc do kształtowania się norm i nowych wartości. Nowy sposób
rozwiązywania problemów wcale nie musi być zamierzony, może to być skutek uboczny.
 Problem statusu – jeśli grupa pierwotna odrzuci, to możemy poprzez nową grupę stworzyć nowe
kryteria statusu. Więc jeśli ci podobnie niedostosowani, niewidzący możliwości rozwiązywania
problemów, poprzez tradycyjne sposoby, mogą wypracować sobie nowe kryteria statusu (w tym
dewiacyjne), jest to moment gdy możemy mówić o subkulturze, która może istnieć dłużej niż jej
założyciele jeśli wraz z upływem czasu będzie znajdywać swoich wyznawców.

Rozwiązywanie problemów może polegać na zmianie jednego lub dwóch czynników. Możemy
również dojść później od wniosku, że nasz cel był niewarty naszego wysiłku. Kiedy zmieniamy ramy
odniesienia potrzebujemy kilku innych mechanizmów:
1. Przystosowawczych projekcji
2. Racjonalizacji – możemy racjonalizować tak jak pokazywał Matza poprzez zabiegi neutralizacyjne
3. Substytucji – przeniesienie celu, ponieśliśmy porażkę ale odnieśliśmy inny sukces

HOTSPOT – kawałek ulicy, na której wielokrotnie dochodzi do określonego przestępstwa

Zagrożenie zewnętrzne – członkowie subkultury nie są przekonani czy ich nowy system normatywny
jest odpowiedni. Wrogie reakcje ze strony społeczeństwa na celowe zachowania członków subkultury
są potwierdzeniem słuszności, że nowa subkultura jest w porządku.

Drugi nurt w ramach subkultury przestępczej mówi o pewnym specyficznym typie wartości ogólnie
obowiązujących w społeczeństwie, wiążących się z klasą średnią tytułem alternatywnego spojrzenia
na świat wartości. Cohen zauważa, że przedstawiciele klasy średniej tradycyjnie zajmują te
stanowiska w społeczeństwie, które wiążą się ze sprawowaniem kontroli społecznej (policjant,
nauczyciel i sędzia).

Świat wartości klasy średniej:

1. Ambicja – wysoki poziom aspiracji, stawianie sobie wysoko poprzeczki, nastawienie na realizacje
celów, które są odległe. Im bardziej trudno osiągnąć jakiś cel tym lepiej. Jest to dążenie do bycia kimś
lepszym niż ktoś inny. Ambicję kształtuje proces socjalizacji.
2. Osobista odpowiedzialność – polegamy wyłącznie na sobie, pomoc innym tylko wtedy gdy nie
koliduje to z naszymi celami, oraz konsekwencje osobistej odpowiedzialności – jeśli ponieśliśmy
porażki to znaczy że nie dość mocno się staraliśmy. Motyw sukcesu i przekonanie, że za sukces
jesteśmy sami odpowiedzialni.
3. Szacunek dla osiągnięć – osiągnięcie jest traktowane jako miernik umiejętności, czyli nie
dopuszcza się myśli, że ktoś mógł oszukiwać lub przypadkowego osiągnięcia, liczy się to co zrobił.
Najwyżej cenione osiągnięcia – kwestie zawodowe, gospodarcze i wykształcenia
4. Świecki ascetyzm połączony z odroczoną nagrodą – wiąże się z ambicją, gdy wyznaczamy sobie
tylko ambitne cele i nie zadowalamy się byle czym
5. Racjonalność – zdolność do przewidywania pewnych rzeczy, planowania naszych działań i
dobierania środków by osiągnąć cele. Nasze konkretne działania przybliżą nas do osiągnięcia celów,
uznajemy element losu i przypadku za nieistotny.
6. Dbałość o wygląd i maniery – kwestia przyjęcia pewnych konwencji w kontekście ubioru,
powstrzymywanie się z nadmierną ekspresją, wulgaryzmami
7. Eliminacja agresji i przemocy - nasz intelekt, racjonalność liczą się tylko wtedy gdy
wyeliminujemy tą agresję i przemoc, przesądza to również o ścieżkach zawodowych, rywalizujemy z
innymi poprzez nasze umiejętności
8. Rozsądny wypoczynek – wypoczynkiem nie może być bezużyteczny wolny czas, należy spędzać
go konstruktywnie, każda zabawa powinna być kształcąca i rozwijająca
9. Szacunek dla własności – własność jest święta, cudzą rzecz możemy wykorzystać tylko za zgodą
jego właściciela

Chłopcy z warstw niższych nie mogą konkurować z chłopcami klasy średniej co wywołuje frustracje i
niską samoocenę i reakcję upozorowaną, czyli wytwarzane są nowe normy, które są antytezą
powyższych:
1. Nieutylitarność – działania są nie do osiągnięcia celów, lecz dla samego działaniami
2. Złośliwość – chęć szkodzenia innym, czerpanie z tego przyjemności. Może dotyczyć ludzi, którzy
nie przylegają do danej subkultury lub innych gangów młodzieżowych
3. Doraźny hedonizm – uleganie impulsom, dużo przypadkowości w działaniu i nastawienie w
zaspokojeniu tylko aktualnych potrzeb, zorientowanie na to co można dostać od razu
4. Wielostronność – skłonność i chęć do popełniania różnych czynów nieakceptowalnych
5. Autonomia grupy – grupa autonomiczna względem szerszego otoczenia, grupa również dominuje
nad członkiem, duży nacisk na podporządkowanie się

Czesław Czapów opublikował pracę na temat gangów młodzieżowych w PRL. Miał na tyle
samozaparcia i talentów komunikacyjnych, że potrafił do tych ludzi dotrzeć i uzyskać informacje.

Cohen mówi o 2 wzorach:

1. Chłopak, który idzie do college’u
2. Chłopak, który wystaje zza rogu

Innym przedstawicielem powyższego jest Walter Miller, który odpowiada na pytanie: Jakie są
wartości grupowe dla ludzi z niższej klasy?

1. Niepopadanie w kłopoty, nie chodzi o nieangażowanie się w przestępczość, ale o radzenie sobie w
trudnych sytuacjach i umiejętność unikania konsekwencji
2. Twardość, specyficznie pojmowana męskość, brak skrupułów, głupia odwaga, sprawność fizyczna,
odporność, lekceważenie walorów intelektualnych/brak zainteresowań, zamiast mądrości –
cwaniactwo.
3. Przekonanie o roli losu, czyli albo się uda albo nie, przekonanie że można mieć wrodzone szczęście
lub wrodzonego pecha
4. Ekscytacja wiążąca się z angażowaniem się w tego rodzaju działania, która podnoszą adrenalinę, są
ryzykowne, przygodne kontakty seksualne, narkotyki/alkohol/weekendowe wyjścia w poszukiwaniu
zadymy. Ekscytacja ta jest cykliczna, w środku tygodnia możemy być apatyczni, nic się nie dzieje, ale
w weekend dostarczamy sobie wielu bodźców.
Miller zwraca również uwagę na rodzinę. W przypadku rodzin z klasy niższej te rodziny są niepełne i
zazwyczaj nie ma w nich ojców (są w zakładach, z inną rodziną, albo nigdy go w życiu nie było).
Matki w takim układzie nie są wzorcem dla dzieci, stąd też gangi młodzieżowe, które tych wzorców
męskości dostarczają.

Filozof, socjolog, kryminolog, skandalista, człowiek zajmujący się różnymi dziedzinami z pogranicza
psychologii, historii, nauk społecznych – Michaell Fuko, karierę zaczął robić w latach 60, był
poddany inwigilacji przez służby bezpieczeństwa. Książka „Nadzorować i karać, narodziny
więzienia”, w Polsce wydana w 1998r. Zaczyna się ona od brutalnego opisu pewnej egzekucji Roberta
Fransua. 5 stycznia 1757r próbowano zabić króla Ludwika XV, zamach nieudany, zamachowca ujęto i
osadzono w areszcie, a 28 marca zostaje zorganizowana publiczna egzekucja. Przed samą śmiercią
poddano go wyrafinowanym torturom. Pamięć o nim miała być całkowicie wymazana, szczątki
rozrzucone, bez grobu, rodzina zmuszona do zmiany nazwiska, a dom zrównano z ziemią.
Następuje tu analogia do ówczesnej historii Polski jeśli chodzi o podziemia w czasie wojen.
Wykonywano zbiorowe egzekucje żołnierzy wyklętych a ciała zakopywano byle gdzie. W 1605r miał
miejsce nieudany spisek prochowy na życie króla angielskiego, zamachowiec ujęty w podziemiach
parlamentu przy beczkach prochu, które chciał wysadzić (zamachowiec Gifox
W 1840r powstała we Francji kolonia Carla Metrei. Fuko twierdzi, że między tymi wydarzeniami
zachodzi bardzo gwałtowny proces co do samej filozofii karania, zmieniają się relacje pomiędzy
władzą a społeczeństwem.

Kolonia Metrei – prostokątny obszar, posiadający bramę wjazdową, w centrum postawny budynek
„Ulepszaj ziemie przez człowieka … „, osadzonych mogło być tam około 400. Twórcą tego obiektu
jest Fredrik August Demetz. W budynkach po prawej stronie mieściły się jakby koszary,
pomieszczenia gospodarcze, ponieważ z założenia ta kolonia miała być samowystarczalna. Ludzie
poprzez pracę na roli itp. mieli się zmieniać, pobyt tam miał być elementem ich jednostkowej
reformy. Mieli również poprzez tę ciężką pracę nauczyć się konkretnego fachu, aby po opuszczeniu
kolonii mogli wykorzystywać nabyte praktyczne umiejętności.
Cały dzień był skrupulatnie zaplanowany. Na terenie tego ośrodka znajdowała się też replika
żaglowca, była elementem do nauczania w/w konkretnego fachu. W 1937r została zamknięta, w tym
czasie przewinęło się przez nią ok. 17tys więźniów. Zamknięto ją ponieważ wszystkie pierwotne
założenia w odniesieniu do późniejszego działania kolonii karnej okazały się chybione. W tej
społeczności karanych przestępców tworzyły się grupy, gangi więzienne, dochodziło do
hierarchizacji, władze więzienne wykorzystywały młodocianych przestępców. Również próba
nauczenia ich czegoś okazała się być kłopotliwa i trudna.
Między 57 a 50 rokiem zachodzą procesy, które całkowicie zmieniają filozofię karania. Po pierwsze,
pod koniec XVIII powstają nowoczesne kodeksy karne (Francja, Prusy), coś w rodzaju karnego
spektaklu (publiczna egzekucja) zanika już w I połowie XIX w. Inna kara - galera (galernicy) również
zanika.
Jeśli przewozi się więźniów to ich wozy nie wyróżniają się w żaden sposób jak poprzednio.
Publiczny sposób karania pozostaje do początku XIX w jeśli chodzi o poważnych przestępców
(morderców, królobójców). Między 1830 a 1840 znikają publiczne egzekucje.

Fuko twierdzi, że zmiana ta ma charakter taki, że kara która ma dotyczyć ciała ma przejść do karania
karą, która ma dotyczyć duszy. Chodzi tu również o proces anulowania bólu jako elementu kary.
W 1760r w Anglii próbowano tworzyć maszynę do wieszania. Innym wynalazkiem tej epoki jest
gilotyna. Mimo, że jest to kara śmierci, to skazany nie odczuwał praktycznie bólu.
Formami przejściowymi karania były tzw. pętanie więźniów łańcuchami, kajdaniarze. Nie karało się
ich w sposób fizycznie dotkliwy, kierowało się ich do pracy spętanych razem, ubrani byli w
wyróżniające się uniformy. Ich praca miała przede wszystkim przynieść korzyść dla społeczeństwa,
czyli zaczęto wychodzić z założenia że więzień ma być pożyteczny, a kwestia jego ukarania ma
wpisany głęboko utylitarny cel, czyli więzień ma się odmienić, „naprawić”.
Nakłada się na to kwestia rozwijania kapitalizmu jako nowej formy relacji społecznych. W świecie
kapitalizmu znacznie w większym stopniu potrzebni są zdrowi robotnicy. Różnego rodzaju jednostek
dotąd traktowanych w przypadkowy sposób (włóczęgów, żebraków, przestępców) – tworzy się z nich
jednolite grupy, które można odmienić poprzez odpowiednie praktyki. Chodzi o to, aby ci będący
zagrożeniem dla porządku publicznego zaczęli być odpowiedzialnymi i zdrowymi robotnikami.
Obok więzienia jest również pojawienie się współczesnego szpitala psychiatrycznego, kliniki,
systemu edukacyjnego. Wszystkie te praktyki mają być podporządkowane logice nauki, jest to
również moment rozpoczęcia bardzo ważnych nauk (kryminologia, nauki społeczne, psychiatria,
pedagogika).

Następuje obiektywizacja, szczególnie do osób niezdrowych psychicznie. W kwestii karania zmiana

odbywa się na 4 polach:
1. Zmiana obiektu karania – co karzemy, czyli już nie ciało (odejście od bólu fizycznego) a duszę (ma
nastąpić korekta psychiki)
2. Zmiana sposoby karania – każdy przypadek jest gruntownie oceniany, opisywany, diagnozowany
a potem przyporządkowywany konkretnemu typowi
3. Zmiana sposobu subiektywizacji karanego, jak indywidualnie powiązać karę z ukaranym –
kryminalista jest traktowany jako ktoś kto narusza społeczne normy zachowania, różne
wyspecjalizowane gałęzie wiedzy i instytucje mają czuwać nad powrotem do normalności
4. Zmiana efektu ukarania - „zdrowi robotnicy”, Fuko nazywa to polityczną technologią ciała, ciała
mają być użyteczne

Towarzyszą temu pewne procesy kontroli społecznej, które Fuko nazywa dość specyficznie:
1. ujarzmianie – poddawanie kogoś kontroli, proces kontrolowania konkretnego człowieka w pewnym
sensie rodzi jego tożsamość, ponieważ pojawiają się nowe dyscypliny, które umożliwiają
indywidualnie się opisywać, możliwość autorefleksji.
2. Blokowanie – hamowanie pewnych zachowań, popędów, ale zarazem z punktu widzenia
nadzorców jest to pewnego rodzaju inwestycja (lokowanie), chodzi o takie praktyki nadzorowania
które będą lokatą, odmianą więźniów w ludzi pożytecznych dla społeczeństwa.
3. Parcelacja – wiąże się z fizycznym podziałem przestrzeni miejsca gdzie w/w praktyki się dokonują.
Dobrze widać to na przykładzie więzienia, szpitala psychiatrycznego, szkoły. Ukoronowaniem tych
pewnych procesów jest kwestia regulaminów, które porządkują cały harmonogram dnia.
Francuskie ogrody są również odnogą tych dokonujących się w XIX procesów. Dla więzienia
wszystkie te elementy wg Fuko w doskonałym stopniu są wcielone w więzieniu panoptykon. Plan
więzienia był w kształcie walca. Po środku stała strażnicza wieża, w panoptykonie dużą rolę
odgrywało światło. Z perspektywy więźniów wieża była ciemnym obiektem, nie mogli oni dostrzec
czy ktoś tam jest czy nie. Przyjmowali oni wersję, że ktoś ich ciągle obserwuje.
W praktyce dosyć rzadko stosowano ten model. W XIXw kilka podobnych obiektów powstało w
Stanach Zjednoczonych. W Toruniu jest coś podobnego, ale ze względu na zbyt małe w nim okna, nie
jest możliwa gra światłem.
Podobne walce można zaobserwować na Kubie, pozostały po nich dość zniszczone budynki, ale
wyraźnie widać wzorowanie się na panoptykonie

. ------------------------- ----- -------

Pierwszy rozpoznany badacz mafii – Leopoldo Franczetti 1876r opracował raport Warunki polityczne
i administracyjne na Sycylii. Elementem kluczowym i reprezentatywnym dla mafii – mafia jako
przemysł przemocy.

Następni badacze to socjolodzy – 1958 Edward Banfilt napisał książkę „Moralne podstawy
zacofanego społeczeństwa”, była to analiza w dużej mierze socjologiczna. Książka jest poświęcona
miasteczku MonteGrano (Ciaro Monte to rzeczywiste miasto, o które chodzi, głębokie południe
Włoch). Jest to egoistyczna, skupiona jedynie na najbliższej rodzinie społeczność, która poświęca
dobro publiczne na rzecz nepotyzmu, punktem wyjścia są zawsze najbliżsi. Całą resztą albo się nie
interesowali albo byli wręcz wrogo nastawieni. Społeczeństwo pozbawione zaufania wobec
wszystkich i wszystkiego co nie jest z najbliższej rodziny. Niezdolne do wyrafinowanych działań o
charakterze zbiorowym, w takich społecznościach właśnie rodziła się mafia.

Robret Putnam – książka „Demokracja w działaniu” wydana w 1995r. W wydaniu amerykańskim ma

podtytuł „Tradycje … we współczesnych Włochach”. Nie dotyczy ona mafii, jedynie pośrednio.
Ukazuje w praktyce jak ważne jest zaufanie w społeczeństwie. Włochy, które są jednolitym bytem
państwowym wg analizy Putnama rozczepiają się na dwie części, Południe i Północ. Nie przypadkow
wszystkie najważniejsze mafie włoskie zostały na południu (Kalabryjska, Neapolitańska, Sycylijska).
Południe jest bardziej gospodarczo zacofane, jest wyższy poziom bezrobocia, nie ma nowoczesnego
przemysłu itp. To co jest najistotniejsze to kwestia próby uchwycenia historycznych korzeni tych
różnić między południem a północą.
Putnam sięga w głąb aż do późnego średniowiecza, koło XII wieku pojawiają się na Północy Włoch
rozwiązania dotyczące handlu, kupiectwa, organizowania się politycznego miast – jest to pierwszy
historyczny impuls, że mamy do czynienia z dwoma różnymi światami.
Putnam nanosi na mapę różne zmienne, które tylko potwierdzają w/w różnicę. Do dziś ten podział
można zaobserwować. Napisał również książkę na temat społeczeństwa amerykańskiego „Grając
samemu w kręgle” - wg Putnama przejaw widoczny to to, że kiedyś ludzie chodzili w grupach
przyjaciół na grą w kręgle, a dziś chodzą sami, powstało społeczeństwo singli.

Diego Gambetta „Morte ala francia … „ - „Śmierć francuzów to … włochów”, stąd może się
wywodzić skrót MAFIA.

Sycylia przez całe setki lat była okupowana, mieszkańcy musieli więc nauczyć się żyć w takim
społeczeństwie. Kluczowe cechy mafii wg Gambetty:
1. specyficzne wartości tworzące fenomen kulturowy, tzn w ślad za wartościami idą konkretne zakazy
i nakazy, jak również sankcję (wartości: honor i zmowa milczenia jako najbardziej esencjonalne).
Milczenie to cnota ogólnie towarzysząca przestępcom.
2. mafia ma zdolność społecznej inkluzji, tzn w ramach danej społeczności istnienie tej mafii nie
wywołuje wyraźnego sprzeciwu, wrasta ona w społeczeństwo a nawet się nim staje. Przenikanie
dotyczy również wrastanie w świat polityki i instytucji państwowych. Pewne wsie są zamieszkiwane
tylko przez ludzi należących do mafii.
3. mafia dysponuje czymś w rodzaju aparatu władzy, może kontrolować i egzekwować pewne rzeczy
odwołując się do elementów typowo siłowych
4. kluczowe w funkcjonowaniu mafii jest to, że mafia jest swego rodzaju instytucją ochrony.
Kluczowym działaniem mafii Sycylijskiej jest zapewnianie ochrony nad różnymi przedsięwzięciami i
ma to charakter stricte biznesowy, gdyż za te usługi się płaci. Może to dotyczyć ochrony biznesów
legalnych. Mafia pojawia się jako codzienny element funkcjonowania przedsiębiorców, czyli co
handlarze mogą zrobić gdy zachodzi między nimi jakiś spór. Ochrona dotyczy też przedsięwzięć
nielegalnych, np. grup zajmujących się narkotykami itp. W takim przypadku mafia może zapewnić
takim grupom bezpieczeństwo od wymiaru sprawiedliwości poprzez to, że mają oni w różnych
instytucjach swoich ludzi. Poprzez osadzenie swoich członków w różnych urzędach i instytucjach
mogą decydować o różnych przetargach. Stawki za ochronę są różne w zależności od rangi osoby
„ochranianej”.

Mafia wypuszczała obligacje, które po jakimś czasie uczciwie wypłacała z odsetkami, sprzedawała
również zwykłym jednostkom społeczeństwa partie narkotyków, co pozwalało tym ludziom sobie
dorobić. Zaciera się tu granica między mafią a resztą społeczeństwa. Ochrona w latach 80 Polski –
cinkciarstwo – działanie prawnie nielegalne, są wyselekcjonowane komórki milicji, które powinny ich
zwalczać. Powstało porozumienie między cinkciarzami a milicjantami, polegało to na przymykaniu
oka na pewne sytuacje w zamian za płacenie za ochronę, która polegała na powstrzymywaniu
nadgorliwych milicjantów i przenoszeniu ich na inny wydział. Zatrzymywano przez milicję również
cinkciarzy, którzy wchodzili na nie swój rewir – wg Gambetty tak właśnie miała działać mafia
Sycylijska.
Mafię ciągle rozumie się w perspektywie agresywności i przemocy, ale realia są takie, że sama
przemoc to nie jest finalny cel, jest to jedynie środek, który może posłużyć do osiągnięcia celów.

Mafia ciągle musi dbać o swoją reputację, bo reputacja skutecznej organizacji pozwala na
egzekwowanie pewnych rzeczy bez użycia przemocy, działa tu użycie groźby. Mafia obok ochrony
daje również porządek, np. na terenach gdzie są miejsca zamieszkałe przez klany mafijne, okazuje się
że pewnych typów przestępczości nie ma (np. kradzieży lub handlu narkotykami).

Mafia może angażować się również inne działania, które tradycyjnie wiążemy z instytucjami
państwa, np. kwestia systemu edukacji, opieki zdrowotnej, socjalnej. Mafia może też angażować się w
działalność charytatywną.

Mafia może sterować procesem wyborczym. We Włoszech prowadzi się zarząd komisaryjny w
momencie, gdy jakaś część wybranego samorządu jest osadzona ludźmi mafii.

Honor, reputacja, reklamowanie się – mafia często sięga po konteksty religijne/katolickie, może być
to kwestia wpisywania w pewną symbolikę, mafia może demonstracyjnie mieć na łańcuszku krzyżyk,
bądź pierścień do odmawiania różańca, chodzą do kościoła, przyjaźnią się z proboszczem.

Mafia jako przedsiębiorstwo posiada:

1. Klientów – inaczej to inni przestępcy, przedsiębiorcy, politycy, takie kontakty mogą być przydatne
ze względu na rozszerzenie pola działalności
2. Siłę roboczą – Gambetta twierdzi, że rezerwuarem z którego mafia czerpie to interior (wnętrze
wyspy), Sycylia jest dość biedna, ale są młodzi mężczyźni którzy chcą się wybić i coś osiągnąć. Jeśli
nie ma oficjalnych ścieżek awansu to w takich miejscach pojawiają się alternatywy jak np. w postaci
mafii, która może inwestować w nowe nabytki jeśli mają potencjał.
3. Własny kapitał

Mafia może funkcjonować współcześnie ponieważ:

1. popyt na wszystkie usługi mafii, który jest możliwy wtedy kiedy zaufanie w społeczeństwie jest
nikłe, bądź go nie ma. Deficyt zaufania można zaobserwować przy przedsięwzięciach nielegalnych –
strach jest czymś co dobrze może zaufanie zastępować, czyli robimy coś nie dlatego że komuś ufamy,
ale dlatego że się go boimy. Mafia dąży do tego, aby społeczna dezintegracja trwała gdyż jest to dla
nich kluczowy element.
Wpływ zaufania na biznes dotyczy kosztów transakcji. Koszty te mogą dotyczyć sytuacji gdy między
kontrahentami musi uczestniczyć pośrednik aby coś zagwarantował (może to być np. prawnik).
Koszty powstają wtedy gdy nie możemy komuś zaufać. Zaufanie przekłada się również na
funkcjonowanie demokracji bądź gospodarki/konkretnych firm.

Mafia mocno traci charakter działalności czysto męskiej, coraz częściej można zaobserwować kobiety
na wysokich stanowiskach.
 Mafia w pewien sposób jest odseparowana od biologicznych rodzin. Są pewne klany o konkretnych
nazwiskach, do których przyjmowane są różne osoby, niekoniecznie spokrewnione, lecz zasadniczo są
to osoby z pewnych okręgów, okolic, raczej nie spoza kraju itp.

Gambetta próbuje określić pewne warunki, które musiałyby być spełnione aby zacząć poważną walkę
z mafią:
1. Nie można podjąć walki z mafią gdy państwo jest niesprawne, szczególnie chodzi o nieskuteczność
państwa, czyli np. baaaaaardzo wolne funkcjonowanie sądów, gdzie wyrok za drobne sprawy
następuje czasem po kilku latach
2. Elementy liberalizacji poszczególnych działów gospodarki, tworzy się czarny rynek gdzie można
nabywać produkty za znacznie mniejsze pieniądze.
3. Ordynacje wyborcze, jak zminimalizować możliwość sprzedawania głosów
4. Liberalizacja narkotyków, czyli pewne z nich dopuścić do legalnego obrotu

Fenomen miejscowych bandytów – mogą być przyjęci przez mafię do jej szeregów. Kiedy Fareze
aplikuje teorię Gambetty do Rosji jest pewien rozpad i kilkadziesiąt tysięcy ludzi jest bezrobotnych.
Sięgnęła wtedy po nich rosyjska mafia, ponieważ byli to ludzie wojskowo wyszkoleni.
W Polsce do 90r funkcjonuje służba bezpieczeństwa, która kurczy się kadrowo, jest nagle kilkanaście
tysięcy ludzi na rynku z doświadczeniem w pracy operacyjnej (inwigilacja, podsłuchy
Pojawia się wyłonienie protoplastów mafii.

Gdyby przeanalizować rozumowanie Gambetty wyłonilibyśmy kilka elementów:

1. Jeśli istnieje monopol na posiadanie to nie ma miejsca dla prywatnych dostawców ochrony, czyli
dla protoplastów mafii.
2. Zwiększa się liczba transakcji handlowych (ludzie kupują ziemie) w związku z dużą liczbą
prywatnych właścicieli. Jeśli nie ma ze strony Państwa gwarancji w momencie deficytu zaufania,
pojawia się miejsce dla prywatnych dostawców ochrony.

KONCEPCJA NAZNACZANIA SPOŁECZNEGO/STYGMATYZACJI/ETYKIETOWANIA

Howard Becker – 1963r książka o dewiacji, przedstawiciel kryminologii antynaturalistycznej, jest to

odejście od podstawowego pytania lombrozjańskiego, odchodzi się od próby wskazania przyczyny
przestępczości, oznacza to że kryminologia antynaturalistyczna nie traktuje przestępstwa jako coś
obiektywnego, czyli będącego pewnym stanem społeczeństwa. Dewiacja wg tych przedstawicieli jest
relatywna społecznie, jest nieustannym procesem, który może zmienić kierunek. Kluczowa jest tu
analiza komunikowania się społecznego, to poprzez interakcje tworzy się definicja co jest dewiacją a
co nie jest.
To czy ktoś zostanie dewiantem albo nie, nie jest związane z tym że ktoś ma jakieś motywy albo
zachowuje się jak dewiant, kluczowe jest to, czy zostanie za dewianta uznany, stąd też określenie
„teoria etykietowania”. Antony Gidens komentując tą koncepcję: jednostka nie musi mieć żadnych
dyskredytujących cech, nie musi zrobić niczego zdrożnego by mogła zostać uznana za dewianta,
ważna jest ocena społeczna. Grupy społeczne kreują dewiacje poprzez tworzenie norm, których
naruszenie tworzy dewiacje, z tego punktu widzenia dewiacja nie jest cechą jakościową zachowania
się. Howard pokazał, że tożsamość dewiacyjna jest tworzona poprzez etykietowanie a nie poprzez
zachowanie dewiacyjne.

Czynniki wpływające na sposób etykietowania:

1. cechy osoby która za dewianta można uznać: rasa, wygląd zewnętrzny, pochodzenie, kolor skóry
Przykład: Jimmy Sawill, nieżyjący Brytyjczyk, wieloletnia gwiazda telewizji BBC, dopuścił się 214
przestępstw seksualnych, w tym gwałtów. W czerwcu 2014 ujawniono, że Sawill będąc
wolontariuszem szpitala dopuścił się molestowania dzieci i seniorów, dopuścił się również czynu
nekrofilii. Działał w oparciu o mechanizm tajemnicy, wszyscy wiedzą ale nikt publicznie mu tego nie
zarzuci, ze względu na jego rozpoznawalność w telewizji. Lepiej uznać, że nie ma problemu. Gdyby
był zwykłą, nierozpoznawalną jednostką to prawdopodobnie jego czyny byłyby szybko ujawnione,
ludzie by zareagowali.

Im silniejsze jest audytorium wpływów społecznych, tym większa szansa, że ktoś zostanie za
dewianta uznany. Czyli im ktoś ma większy wpływ, tym większe ma on szanse na to, że jego zdanie
będzie etykietą dla kogoś.
Pochodzenie człowieka - Gdzie ma miejsce potencjalnie dewiacyjne zachowanie

Typologia zachowań w zależności od postrzegania jako zachowania dewiacyjnego w oparciu o dwie

zmienne:
1. postrzegania czegoś jako dewiacyjne lub niedewiacyjne
2. zachowania które jest posłuszne, bądź nieposłuszne względem reguł
- zachowanie fałszywie oskarżane, działa zgodnie z regułami ale jest postrzegany jako dewiant.
- zachowanie konformistyczne, jest zgodne z regułami i nie jest postrzegane jako dewiacyjnego
- dewiacja czysta i postrzeganie zachowania jako dewiacyjnego
- dewiacja potencjalna/ukryta, jednostka łamie reguły lecz jej zachowanie nie jest postrzegane jako
dewiacyjne. Ponieważ dewiacja zależy od społecznej percepcji, tak długo jak nie zostanie ona
wykryta i określona jako dewiacja, tak długo jej nie ma i jest tylko potencjalna. Jimmy Sawill to
byłby przykład dewianta potencjalnego.

Można zauważyć niekonsekwencje i niedopowiedzenie Beckera, czy chodzi tu o ukrytą czyli

niedostrzeżoną dewiację, czy raczej o ukrywaną, czyli człowiek wie że robi niewłaściwie i jest w
stanie skutecznie do końca życia ukrywać te czyny.

Jak dochodzi do naznaczenia? Becker mówi o karierach dewiacyjnych.

Są 3 elementy:
1. ktoś jest schwytany na gorącym uczynku – traktuje się go zgodnie z potoczną opinią, Becker
odwołuje się do cech głównych i posiłkowych (np. lekarz jest wykształcony i to cecha główna, cechą
posiłkową może być współczucie dla chorych)
2. nie może pójść typową ścieżką konformistyczną – jest to mechanizm samospełniającego się
proroctwa, człowiek jak zostanie złapany na niewłaściwym uczynku może zostać zwolniony z pracy,
ludzie zaczynają się odwracać i w pewnym momencie nie może on już wrócić do poprzedniego życia
3. wchodzi do wspólnoty dewiacyjnej i nabywa w sposób trwały tożsamość dewianta – taka
wspólnota daje 3 ważne elementy: grupa dużo lepiej racjonalizuje postępowanie dewiantów (zasób
wiedzy grupowej jest dużo lepszy niż jednostki pojedynczej), grupa daje ideologię, pokazuje dlaczego
warto być dewiantem, grupa uczy w jaki sposób kontynuować karierę dewianta w najmniej
kłopotliwy sposób (jak ukrywać pewne zachowania
 29.03
Teoria zróżnicowanych powiązań – Sutherland negował koncepcję determinizmu biologicznego,
wg niego zachowania przestępcze to normalne, wyuczone zachowanie; w procesie uczenia się tego
występują wszystkie inne, jak w socjalizacji; punkt wyjścia: różnice pomiędzy wartościami
pożądanymi społecznie, a część – te związane z kulturą przestępczą; przestępczość nie jest domeną
niższych klas!

1) Zachowanie przestępcze jest wyuczone

2) Zachowanie wyuczone w interakcjach z innymi ludźmi w procesie komunikowania się
3) Zasadnicza część uczenia się zachowań przestępczych występuje w grupach pierwotnych
(rodzina/sąsiedzi)
4) Gdy zachowanie przestępcze jest wyuczone to obejmuje techniki popełniania przestępstw
(szkoły we Lwowie dla doliniarzy – techniki kradzieży, odwracania uwagi i normalne egzaminy z
tegoXD) oraz specyficzne ukierunkowania motywów i dążeń – normy prawne wiążące i
niewiążące (Bob Arno) w zależności od procesu (jednostka staje się nieważna wskutek przewagi
definicji sprzyjających łamaniu prawa
5) Twierdzenie zróżnicowania (proces interakcji różni się częstotliwością, intensywnością,
pierwotnością, przypisywaniem wartości)
6) W procesie uczenia się zachowań przestępczych poprzez powiązania przestępcze i nie
przestępcze występują mechanizmy
7) Ponieważ zachowania przestępcze są wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można wyjaśniać
ich odwołując się do nich Badania empiryczne potwierdzają część z tych założeń. Nauczenie się
zachowań kryminalnych nie od razu znaczy, że ktoś staje się kryminalistą.

Albert Bandura – teoria społecznego uczenia się: 4 etapy poprzez obserwację

1) Uczeń musi zwrócić uwagę na kluczowe elementy
2) Musi zapamiętać dane zachowania
3) Musi je powtórzyć i wykonać
4) Musi mieć motywację żeby dalej powtarzać to wyuczone zachowanie Eksperyment z manekinem
– dorosły bije to dzieci też -> MODELOWANIE – człowiek będzie kopiować zachowania innych
ludzi; osoby postawione w wysokiej hierarchii społecznej, autorytety, osoby nagradzane za
swoje zachowania; naśladujemy, kiedy jesteśmy pobudzeni emocjonalnie

White collar crime: do 1939 nikt nie chciał zwrócić na to uwagi; wysoki status przestępcy,
brak przemocy fizycznej, zmowa, oszustwo, manipulacja; korzyść finansowa jest celem
przestępstwa; ofiara nie jest jednostką, lecz grupą czy instytucją; ofiara do pewnego stopnia nie jest
nawet
świadoma, że jest oszukiwana i nie jest w stanie się odgryźć; większy interes w naprawczym niż
represyjnym (zadośćuczynienie); bankster
– dyskretny, poważne skutki kradzieży; piramida finansowa
– amber gold; nieoczywista i wyjątkowa szkodliwość tego rodzaju przestępczości
– miliony monet $$$$; trudno wykrywalna, rzadko dochodzi do prawomocnych wyroków John
Thompson – afery muszą być chociaż symboliczne, publicznie napiętnowane, publicznie
osądzone, te nadużywające zaufania społecznego; bezkarność demoralizuje dwukrotnie silniej
Ciężka wykrywalność, bo: kryminalny charakter często nie jest oczywisty, ciężko go odróżnić od
biznesowych działań „kreatywna księgowość”; przestępcy o wysokim statusie społecznym często
są szanowani społecznie, stąd ciężko zestawić taką elitkę ze zwykłymi bandziorami; ci, którzy
piastują wysokie role, rekrutują się z tych samych środowisk; trudność w karaniu „białych
kołnierzyków” wynika z umiejętnego balansowania na granicy; utalentowani przestępcy stają się
utalentowanymi prawnikami <Breaking bad>; przestępcy o wysokim statusie społecznym mają często
wystarczające zasoby by działać na wymiar sprawiedliwości; kapitał kulturowy
– kontakty społeczne – oznaczać może korumpowanie funkcjonariusza, sędziego czy wyrażenie
„grzecznej prośby” (prowokacji) czy np. dziennikarz dzwoni do sędziego podając się za urzędnika,
a sędzia nawet nie weryfikuje jego tożsamości! Kennet Man – analiza porównawcza (białe
kołnierzyki a przestępczość uliczna) brał udział w rozprawach sądowych; zwrócił uwagę na rolę
obrońcy: zadanie adwokata – podważenie odpowiedzialności karnej Częstotliwość skazywania: 4%
prawomocnych wyroków sądowych

TEORIA PRZESTĘPCZEJ SUBKULTURY - Albert Cohen, Edwin Sutherland

1) Każde działanie człowieka ma na celu rozwiązanie problemu, zastanowienie się nad właściwą
linią postępowania; czy podjąć czy wycofka; jest sytuacja (świat, w którym żyjemy, miejsce,
w którym jesteśmy usytuowani, postrzegana na podstawie straty/nagrody, ryzykowne/mało
ryzykowne) i są ramy odniesienia (my tą sytuację co wpływa na nasze niepowtarzalne ramy
odniesienia(wartości, postawy, interesy) <- trochę inaczej opowiedziana koncepcja współczynnika F.
Znanieckiego) Żeby rozwiązywać problemy najlepsze jest oddziaływanie jednocześnie mechaniczne
(Merton) powtarzanie po pewnym czasie jest nierealne; świat wartości też powinien ulec zmianie, aby
rozwiązać problem; substytucja (1 cel na inny); racjonalizacja (szczególnie przy porażkach); projekcja
(wyobrażamy, że wszyscy inni działają jak my)
2) Rozpad ról nie jest losowy; różne są problemy w zależności od grupy społecznej –
niektórych problemów w pewnych grupach jest więcej, a w innych mniej 3) [rola konformizmu]
nasze grupy pierwotne mogą wywoływać presję, aby zachowywać się tak, a nie inaczej; konformizm
jest nagradzany, a nonkonformizm karany, ryzykowny – utrata statusu JAK DOCHODZI DO
INNOWACJI? (zachowania dewiacyjnego – interakcja jednostek o podobnych problemach –
sprzyja wyłonieniu się subkultury alternatywnej OBRONNA

PROWOKACJA – wywołanie takich reakcji społecznych

23.05 H. Becker, „Autsajderzy – studia socjologiczne” 1963 USA – interakcjonizm symboliczny;

uznaje, że znaczenia ucierają się w trakcie interakcji
- dlaczego jedni popełniają przestępstwa, a inni nie? (LOMBROSO) grupy antagonistycznie do siebie
nastawione, jaki mają kontakt, wypadkową jest społeczny konstrukt
– dewiant
- zachowanie odbiegające od norm nie zawsze muszą być dewiacją, to co interesuje Beckera,
to jak ludzie na to reagują - dewiacja
– nie jest stanem/statyczną właściwością, lecz procesem, który jest współkształtowany przez
interakcję, proces komunikacji między ludźmi
- większość ludzi odczuwa mniej lub większą potrzebę pogwałcenia norm różnego rodzaju - nie
ukrywa swoich inklinacji lewicowych, ofiary różnego rodzaju wykluczeni są przedmiotem jego
zainteresowań; uważa, że mogą stać się ofiarami stygmatyzacji, naznaczenia społecznego;
dewiant nie ma na to wpływu [cel książki też polityczny, oprócz naukowego]
- cechy dewianta: kwestia płci, przynależności, koloru skóry (np. częściej podejrzany będzie
czarnoskóry * J. Savine – człowiek „o dwóch twarzach” 1 – super celebryta, tytuł „sir”, 2 – gwałciciel
- cechy osób reagujących na zachowania dewiacyjne: inaczej traktuje się ofiary celebrytów niżofiary
zwykłych ludzi, cechy społecznego audytorium/ widowni zachowania dewiacyjnego; zmienne
sytuacyjne, np. miejsce popełnienia czynu dewiacyjnego - charakter zachowania dewiacyjnego

Typologia zachowań (postrzegania go jako dewiacyjnego)

1. Fałszywe oskarżenie (ktoś zachowuje się zgodnie z normami, ale jest wskazany jako dewiant)
2. Typ konformistyczny
3. Dewiacja czysta (łamie zasady i jest tak postrzegany)
4. Ukryta/potencjalna (łamie, ale jej zachowanie nie jest jeszcze postrzegane jako
dewiacyjne)

*dewiacja celowo ukrywana – np. co zrobić, żeby dany fakt nie wyszedł na jaw w różnych sytuacjach
społecznych, np. ktoś pali zioło w pracy i nie chce żeby inni zobaczyli - kariera dewianta

– model sekwencyjny, utrwalanie się tych norm; początek kariery – naznaczenie przez
społeczeństwo (np. ktoś jest przyłapany na gorącym uczynku), traktuje się go zgodnie z potoczną,
stereotypową, krzywdzącą opinią *pozytywna i negatywna aureola Potem status ten dominuje
pomimo pełnienia przez niego innych funkcji/ ról społecznych. Procesy potępienia się nasilają, ktoś
ląduje na marginesie społecznym, żyje w taki społeczeństwie, otacza się takimi ludźmi, a grupa
uczy jak kontynuować karierę dewianta – jak zostać palaczem marihuany wg Beckera – też kwestia
uczenia się dostrzegania efektów (to też jest proces społeczny) i też czerpać przyjemność trzeba się
nauczyć

ELEMENTY KONTROLI SPOŁECZNEJ:

Ograniczona jest dostępność, co stwarza konieczność przynajmniej sporadycznego kontaktu z

pewnymi środowiskami
Konieczność zachowania tajemnicy

Racjonalizacja (dlaczego nic złego się z tym nie wiąże)

Muzycy jazzowi – ich nastawienie do otoczenia społecznego – kwadraty, kwadratowe uszy; konflikt
czy zarabiać czy robić sztukę (kariera dewiacyjna)

Krytyka podejść naznaczenia społecznego

1) nie jest to teoria (Becker się zgadza, nie twierdzi, że daje teorię, inny cel!
UWRAŻLIWIENIE!)
2) pojęciowa niejasność
3) nie wskazuje się na fakt, iż dewianci odgrywają również pozytywny wpływ na
społeczeństwo Teorie naznaczania zajmują się sankcjami; Becker wskazuje tylko na negatywną
reakcję (bez afirmacji).

– Frederico Karezev opisuje mafię rosyjską (KGB, żołnierze, milicjanci)

1) gdy istnieje monopol na posiadanie
2) Wzrost liczby właścicieli prywatnych
3) Znacznie więcej transakcji handlowych
4) zapotrzebowanie na zaufanie (ważne spoiwo transakcji handlowych)
5) pojawiają się prywatni operatorzy ochrony Mafia nie powinna być definiowana przez pryzmat
przemocy (to nie jest jej celem nr 1).
Mafiosi mogą chronić (nie tylko przed paradoksalnym porządkiem społecznym) są też pośrednikiem
we wszelkiego rodzaju sporach handlowych. Mogą też zabezpieczać przed porażką wyborczą.
Mogą też skutecznie wpłynąć na proces wyborczy. Może być gwarantem przy transakcjach o
charakterze niestabilnym (wiążącym się z legalnością); mafia – metapodmiot, nie jest rodziną w
sensie więzi pokrewieństwa

PYTANIA LOMBROZYJSKIE Dlaczego jedni popełniają przestępstwa a drudzy nie? Odpowiedz

sprowadza się do tego ze sprawca przestępstwa w pewnie sposób jest odmienny od pozostałych ludzi,
posiada pewne cechy szczególne. Większość ludzi jest skłonna do dobra, przestępcy maja swoje
cechy – pozytywistyczna wizja człowieka.

KONCEPCJA BIAŁYCH KOŁNIERZYKÓW Wysoki status społeczny sprawcy, brak przemocy

fizycznej, zmowy, oszustwa, manipulacje, cel to korzyść finansowa, ofiara to grupa, ofiara może nie
być świadoma iż jest ofiarą, ofiary chcą zadośćuczynienia, trudno wykrywalna przestepczosc,
kreatywna ksiegowosc.