‫‪١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑِﺴﻢِ اﷲِ اﻟﺮﱠﺣﻤﻦِ اﻟﺮﱠﺣﯿﻢ‬

‫**********‬
‫ﯾﺎ أﯾﻬﺎ اﻟﻨﺎس إﺗﻘﻮا رﺑﮑﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﮑﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة و‪‬ﺧَﻠَﻖَ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ و ﺑﺚّ ﻣﻨﻬﺎ رﺟﺎﻻً ﮐﺜﯿﺮاً (‬

‫»ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن در روي‬

‫»ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن و اﻇﻬﺎرات داﻧﺸﻤﻨﺪان«‬
‫»آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﺸﯿﺖ؟«‬
‫» اوﻟﯿﻦ ازدواج ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ؟«‬
‫» اﮔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون اﺗﮑﺎء ﺑﻪ ﭘﺪرو ﻣﺎدر ﻣﻤﺘﻨﻊ ﺑﺎﺷﺪ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ«‬
‫»ﭼﺮا ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻮاﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻞ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ«‬
‫»و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮدم ﻣﺎﻧﻨﺪ آدم ﭼﺮا ﺧﻠﻖ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ؟«‬
‫» ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪا و ﺧﻠﻖ«‬
‫========================================================‬
‫در اوﻟﯿﻦ آﯾﻪ اﯾﻦ ﺳﻮره ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺧﻠﻘﺖ آدم و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ ﺧﺒﺮ ﻣﯽ دﻫﺪ و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﯾﮏ ﻧﻔﺲ آﻓﺮﯾﺪه و ﺟﻔﺖ آدم را ﻫﻢ از ﻫﻤﺎن ﻧﻔﺲ آﻓﺮﯾﺪه و از آن دو ﻧﻔﺮ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻫﺎ و زن ﻫـﺎ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن در روي ﮐﺮة زﻣﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ رواﯾﺖ ﻫﺎي دﯾﻨﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺑـﺴﯿﺎري‬
‫و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬اﺧﺘﻼف ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و رواﯾﺖ ﻫﺎ در دو ﻗﺴﻤﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﯾﮑﯽ از ﻧﻈﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧـﺴﺎن‪.‬‬
‫و اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﯽ رو اﯾﺘﻬﺎي دﯾﻨﯽ اﺣﺎدﯾﺚ و اﺧﺒﺎر و ﮐﺘﺎب ﺗﻮرات ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن را در روي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﺳﺎل ﯾﺎ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﮔﺰارش داده ﮐﻪ از ﻫﺒﻮط آدم ﺗﺎ ﻧﻮح ﭼﻨﺪ ﺳﺎل و از ﻧﻮح ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺗﺎ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ در ﺣﺪود ﺷﺶ ﻫﺰار ﺳﺎل و ﺗﺎ ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺗﻢ ﺷﺶ ﻫﺰارو ﭘﺎﻧﺼﺪ و ﭼﻨﺪي ﺑﺎﻻ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗـﺎ‬
‫زﻣﺎن ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺰار وﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺳﺎل از ﻫﺠﺮت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم در ﺣﺪود ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗـﺎ ﺟـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﭘـﺪر و‬
 ‫‪٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺸﺖ در ﭘﺸﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ از زﻣﺎن ﻣﺎ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم و از زﻣﺎن آن ﺣﻀﺮت ﺗﺎ زﻣﺎن آدم‬
‫اﺑﻮ اﻟﺒﺸﺮ در ﺣﺪود ﺻﺪ ﭘﺸﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺠﺮةﺳﺎدات ﺗﺎ زﻣﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬
‫و از اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻧﻮح و از زﻣﺎن ﻧﻮح ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﻀﺮت آدم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮاز اﺟـﺪاد ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﻧﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻋﻠﻤﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺴﯿﻞ ـ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن را در روي ﮐﺮة زﻣﯿﻦ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و رﻗﻤﻬﺎي ﺳﺮﺳﺎم آوري در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ و ﺑﺎ ﺑﺮاﻫﯿﻦ دﯾﻨـﯽ ﺳـﺎزﮔﺎر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا اﮔﺮ اﯾﻨﻄﻮر ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ده ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ در روي زﻣﯿﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﻻزم ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ از رﯾﮕﻬﺎي ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧـﺴﻞ ﺗـﺼﺎﻋﺪي اﺳـﺖ از دو ﻧﻔـﺮ ﻣـﺜﻼً‬
‫ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮو از ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ و از ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ دوﯾﺴﺖ و ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺮزﻧﺪان ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده را ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﻇﺮف ﺻﺪ ﺳﺎل از ﯾﮏ زن و ﺷﻮﻫﺮ در ﺣﺪود ﺳﯿﺼﺪ ﺗﺎ ا وﻻد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﯽ آﯾـﺪ و در ﻫﺰارﻫـﺎ و ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﺎل ﭼﻘﺪر؟‬
‫ﻻزم ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺟﺎي ﭘﺎﯾﯽ ﻫﻢ در روي ﮐﺮةزﻣﯿﻦ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﺑﺮﺳـﺪ ﺑـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ ﯾـﮏ ﺻـﺪم ﮐـﺮة زﻣـﯿﻦ ﻫـﻢ از‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﭘﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻣ‪‬ﺎ اﺧﺘﻼف روﯾﺪادﻫﺎي دﯾﻨﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺸﺮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ و ازدواﺟﻬﺎي اول ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﺻـﻮرﺗﯽ‬
‫ﺑﻮده ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد ﺗﺎ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ از ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ در ﮐﻨﺎر درﯾﺎﻫﺎ و ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و ﻇﺮف دﻫﻬﺎ ﻫﺰار‬
‫ﺳﺎل آن ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻧﺒﺎﺗﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﺸﺮات و ﺣﺸﺮات ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﭼﺮﻧﺪﮔﺎن و ﻣﯿﻤﻮﻧﻬﺎ‬
‫و از ﻣﯿﻤﻮﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻮع ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ‪،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﻤﻮن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﻫﺰارﻫﺎ ﺳﺎل‬
‫ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪه ﺗﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﯿﻪ از ﻣﯿﻤﻮﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ و آن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﯿﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪،‬دوﻻ دوﻻ راه رﻓـﺘﻦ‬
‫ﮔﺬراﻧﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ روزﯾﮑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اوﻟﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه و از آن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫داروﯾﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪة ﻧﺸﻮ و ارﺗﻘﺎء ﻋﻘﯿﺪه دارد ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ زﻣـﺎن ﺗﺤـﺖ ﺷـﺮاﯾﻂ زﻣـﺎن و ﻣﮑﺎﻧﻬـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﻮﺟـﻮدات‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ آﯾﻨﺪه ﻫﺎ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ـ اﻧﺪ ‪ .‬او ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻣﺜﻼً زراﻓﻪ را ﺑﺎ ﮔﺮدن درازي ﮐﻪ دارد ﺟﻨﮕـﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ در اﺑﺘﺪا ﺣﯿﻮان ﮐﻮﺗﺎه ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭼﯿﺪن ﺑﺮﮔﻬﺎ ﮔﺮدن ﮐﺸﯿﺪه ﺗﺎ ﺑـﻪ آن ﺑﻠﻨـﺪي رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ و‬
‫ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻀﺎﻫﺎ و ﻫﻮاﻫﺎ و ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ و ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻮﺟـﻮد آﻣـﺪه ﮐـﻪ در واﻗـﻊ ﭘـﺪر‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﻮع ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ و آب و ﻫﻮاي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﺑﺘﺪا ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧـﻮاع ﻣـﺴﺘﻘﻞ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ در ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارﺗﺒﺎﻃﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﻟﯿﮑﻦ رواﯾﺘﻬﺎي دﯾﻨﯽ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دﯾﻨﯽ ﻣﻨﮑـﺮ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎ و ﻗﺎﻋﺪه ﻫﺎ ﺷﺪه و ﻋﻘﯿﺪه دارد ﮐﻪ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﻫﺮ ﮐﺪام ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه و ﻣﺒﺪأﻧﺴﻞ اﻓﺮاد ﻧﻮع ﺧﻮد‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ و اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﻧﻮﻋﯽ از اﯾﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد اوﻟﯿﮥ آن ﺗﻨﻬﺎ و ﺑﺪون ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت دﯾﮕﺮ ﺧﻠﻖ ﺷـﺪه و ﻣﺒـﺪأ‬
‫ﺗﮑﺜﯿﺮ اﻓﺮاد و اوﻻد ﺧﻮد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬دﻻﺋﻞ ﺻﺤﺖ و ﻋﺪم ﺻﺤﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮاﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮﺟﻮد ﺧﺪا و ﻇﻬﻮر ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻣﺸﯿﺖ او و ﻋﺪم اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠّﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺤﺜﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮﺳﯿﻠﮥﻃﺒﯿﻌﯿﻮن و ﻣﺎدﯾﻮن ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻔﻠﺖ آﻧﻬﺎ از وﺟﻮد ﺧﺪا و ﻣﺸﯿﺖ اوﺳـﺖ ﮐـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮐﻠﯿ‪‬ـﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت و ﺧﻮاص ذاﺗﯽ ﻣﻮاد ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارادة ﺧﺪا و ﻫﻨﺪﺳﮥاو ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در ﻃﺒﯿﻌﺖ از ﻧﻬﺎد ﺧﻮد ﻧﯿﺮو ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و رﺷﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺰرگ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪،‬ﺣﺠﻢ اﺷـﯿﺎءاز ﻧﻬـﺎد‬
‫آﻧﻬﺎ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺠﻢ ﮐﯿﻔﯿﺘﻬﺎ و ﺧﺎﺻﯿﺘﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪،‬آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺣﺮﮐﺎت ﻣﺎده و ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﮐﺸﻒ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ و ﻟﯿﮑﻦ از ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن در ﻣﺎده ﺣﺮﮐـﺖ ﭘﯿـﺪا ﻣﯿـﺸﻮد و ﯾـﺎ ﻣﻬﻨـﺪس داﻧـﺎ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﻧﯿﺮو و ﻣﺎد‪‬ه اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت و ﺳﮑﻨﺎت در ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد ﺑﯽ ﺧﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﯿﻔﯽ ﺳﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻻزم دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺒﻮدن ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﯿﺌﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ آن ﺗﻐﯿﯿﺮ واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪه‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
 ‫‪٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻣﻮاد ﭘﺮاﮐﻨﺪه و ﻣﺘﻔﺮق را در اﺟﺘﻤﺎع و در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮگ ﺳﺒﺰي درآورﯾﻢ ﻣﻮاد اوﻟﯿﮥ‬
‫اﺻﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺻﻮرت ﭘﺮاﮐﻨﺪه در اﺛﺮ ﺟﻠﺐ و ﺟﺬب ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ و اﻣ‪‬ﺎ ﻧﯿـﺮوي ﺟﺎذﺑـﻪ ﮐـﻪ در‬
‫ﻧﻬﺎد ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﺎ آن ﻧﯿﺮو ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺟﺬب و ﺟﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﻧـﻮري ﮐـﻪ ﺑﻮﺳـﯿﻠﮥ آن در آن ﻣـﻮاد‬
‫ﻣﺠﺘﻤﻊ رﻧﮓ ﺳﺮخ و ﯾﺎ ﺳﺒﺰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ را ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﯾﺎ ﻣﺎد‪‬ة ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪه ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ آن در‬
‫ﻣﺎد‪‬ه ﻧﯿﺮو و رﻧﮓ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ و آن ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻐﯿ‪‬ﺮ ﻣـﯽ ﻧﺎﻣﻨـﺪ‪.‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺴﺎب در ﭼﻨﺪ ﻣﺎد‪‬ة ﮐﻮﭼﮏ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﮑﻞ و ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺘﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ ﺳـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ وﺟـﻮد دارد ‪،‬ﮐـﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ از آن ﻗﺎﺑﻞ ﮐﺸﻒ و دو ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه و ذر‪‬اﺗﯽ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﯿﺮو ﯾﺎ ﻧﻮري ﮐﻪ آن ذر‪‬ات ﭘﺮاﮐﻨﺪه را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ و ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ در آن رﻧﮓ روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد‪.‬‬
‫‪ .3‬ارادة ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ آن دو اﺻﻞ ﺷﯿﺌﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻮاد ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎدﯾ‪‬ﺖ ﻧﻮر و ﻧﯿﺮو ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻧﯿﺮو ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﭼﯿـﺰي ﺳـﻮاي ﻣﺎدﯾ‪‬ـﺖ ﻧﯿـﺎز‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ داﺋﻢ ﻧﯿﺮو و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺎﻟﯽ در آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻧﺸﻮد زﯾﺮا اﺷﯿﺎء ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﻮد و ﺧﻮاص ذاﺗﯽ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺖ ﻧﻤﯽ دﻫﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ آن ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺧﺎﺻﯿ‪‬ﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﯿﺌﯽ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫در آن ﺗﻐﯿﯿﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻮاد ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎدﯾ‪‬ﺖ ﺧﻮد ُﺑﻌﺪ و ﺣﺪود ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن اﯾﻦ ُﺑﻌﺪ و ﺣﺪود از ﻟﺤـﺎظ ذاﺗـﯽ‬
‫ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ در آن ﻟﻮازم ذاﺗﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺎد‪‬ه را در ﯾﮏ ﺣﺎل واﺣﺪ ُﺑﻌﺪ و در ﺣﺎل دﯾﮕﺮ‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ُﺑﻌﺪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ زﯾﺮا اﺑﻌﺎد ﺛﻼﺛﻪ از ﻟﻮازم ذاﺗﯽ ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ ﻧﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و ﻟـﯿﮑﻦ از ﻧﻈـﺮ ﻧﯿـﺮو و‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و رﻧﮓ و ﺣﯿﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺎد‪‬ه را در دو ﺣﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺣﺎل واﺟﺪ ﻧﯿﺮو و ﺣﺮﮐﺖ و در ﺣﺎل دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻓﺎﻗﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﯿﺎت و ﺣﺮﮐﺖ از ﯾﮏ اﺻﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎد‪‬ه را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ آورد و‬
‫ﺑﻪ آن ﺣﯿﺎت ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﻮاد ﻋﺎﻟﻢ در ﺣﺮﮐﺖ و ﺣﯿﺎت و ﻧﻮر و رﻧﮓ و اﺗّﻔﺎق آﻧﻬﺎ در ُﺑﻌـﺪ و ﺣـﺪود ﻣـﯽ‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﮥﺣﺮﮐﺖ و ﺣﯿﺎت و ﻧﻮر و رﻧﮓ از ﯾﮏ اﺻﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﺎدي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺎده را در دو ﺣـﺎل‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮارﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻐﯿﯿﺮات ذاﺗﯽ و ﻧﻬﺎدي ﮐﻪ در اﺷﯿﺎء ﻋﺎﻟﻢ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﯽ ﮔـﻮﯾﯿﻢ ﺳـﻮاي اﺻـﻞ ﻣـﺎد‪‬ه ‪،‬اﺻـﻞ دﯾﮕـﺮي در‬
‫ﻣﺎوراء ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎد‪‬ه در ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از آن اﺻﻞ‪ ،‬ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن اﯾﻦ دو اﺻﻞ در ﺣـﺎل‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﺟﺪاﯾﯽ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺎﻗﺪ ﺷﻌﻮر و ادراك ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا و ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ او ﻻزم اﺳﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ در ﻣﺎوراء ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﮏ ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﯿـﺮ ﻃﺒﯿﻌـﯽ و ﻏﯿـﺮ ﻣـﺎدي ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﮥاﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﮐﺸﻒ و رؤﯾﺖ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات از آﻧﻬﺎ و ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺎوراءﻣﺎد‪‬ه‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﮥﻣﺎد‪‬ﯾﻮن و ﻃﺒﯿﻌﯿﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﮐﺸﻒ و رؤﯾﺖ ﻧﯿﺴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻫﻤـﯿﻦ ﻋـﺪم درك و ﮐـﺸﻒ آن ﺣﻘـﺎﯾﻖ ﺳـﺮار ﻋـﺎﻟﻢ و‬
‫ﺣﺮﮐﺎت آن را ﻣﺎدي و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪه اي ﻓﻘﻂ وﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺎدي ﻣﯽ روﻧﺪ‬
‫و از ارادةﺣﮑﯿﻤﺎﻧﮥ اﻟﻬﯽ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارادة ﺧﺪا و ﺣﮑﻤﺖ او ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐـﻪ ﻃﺒﯿﻌـﺖ و‬
‫ﻣﻮاد آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻮم و ﯾﺎ ﺧﻤﯿﺮ در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﻣـﯽ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ در ﻣـﯽ آورد‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ از ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ او ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ او ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻣﻘﺘـﻀﯿﺎت آن ﻣـﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ و ارادة ﺧﺪا در ﮔﺮو ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺻﻨﺎﯾﻊ و اﺧﺘﻼف ﻣﻮاد ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة ﺻﻨﻌﺘﻬﺎ و ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑـﻪ ارادة‬
‫ﻗﺎﻫﺮة ﺧﺪا و اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ او ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﯿﻢ و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ اﯾـﻦ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ ﻫـﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي و ﻋﻠﻞ و ﻋﻠّﺖ ﻫﻤﮥ ﻋﻠّﺘﻬﺎ ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺸﯿ‪‬ﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧـﺪا و ارادة او‬
‫ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬درﺳﺖ در ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺼﻨﻮع ﺑﻪ ارادة ﺻﺎﻧﻊ دﻗّﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻠّﺖ‬
‫ﺗﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﻋﻠّﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻠﺘﻬﺎ و دﻟﯿﻞ ﺳﺎﯾﺮ دﻟﯿﻠﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻠﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ را اﯾﺠﺎد ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺧﻮد را ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻓﻼﺳﻔﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠّﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻫﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﭼﻬﺎر ﻋﻠّﺖ اﺳﺖ‪ .‬او‪‬ل ﻋﻠّﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ ‪ ،‬دوم ﻋﻠﺖ ﻏﺎﯾﯽ و ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐـﻪ از ﻣـﺼﻨﻮع‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻇﻬﻮر و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼ‪‬ﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮم ﻋﻠﺖ ﺻﻮري و ﭼﻬﺎرم ﻋﻠﺖ ﻏﺎﯾﯽ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻋﻠﺖ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻃﺒﯿﻌـﯽ و اﻧـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮدو ﺑﺎ ﻓﻘﺪان ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﭼﻬﺎر دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻣﺪﻟﻮل و ﯾﺎ ﻣﺼﻨﻮع ﻣﺤﺎل و ﻣﻤﺘﻨﻊ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ وﻟـﯽ در ﺑﯿـﺎن اﯾـﻦ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ اﻟﻌﻠﻞ اﯾﻦ ﭼﻬﺎرﻋﻠﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻣﻘﺪ‪‬م ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﺘﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣـﺼﻨﻮﻋﯿﺖ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
 ‫‪٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﯾﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ و اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﯽ ﮐـﻪ اﺷـﯿﺎء ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫دارﻧﺪ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ روﺷﻦ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﮥ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻗﺘﻀﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا از ﻃﺮﯾﻖ اﻗﺘﻀﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اوراق ﭼـﺎپ ﺷـﺪه ازﻣﺎﺷـﯿﻦ ﭼـﺎپ و ﯾـﺎاﺟﺰاي ﻗﺎﻟـﺐ ﺧـﻮرده از‬
‫ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﻣﻌﯿﻦ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﻇﻬﻮر اﺧﺘﻼف و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺷﮑﻠﯽ از ﻣـﺴﯿﺮ اﻓﺘـﻀﺎ و ﻗﺎﻟﺒﻬـﺎي ﻣﮑـﺎﻧﯿﮑﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻇﻬﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ" اﮔﺮ ﭘﺪﯾﺪﻫﻬﺎي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﻣﻌﻠﻮل ﮔﺮدش زﻣﯿﻦ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ آن ﺑﺎ آﻓﺘﺎب و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺮدش ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯽ آﺳﻤﺎن ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻮع اﻗﺘﻀﺎ در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯿﺂورد ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﯾـﮏ‬
‫زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﺤﺎل و ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﺮض ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ در اﯾﻦ ﮔﺮدش و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﻓـﻼن ﻗـﺴﻤﺖ از‬
‫ﮐﺮه زﻣﯿﻦ و در زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺜﻼ" در اول ﺑﻬﺎر اﻗﺘﻀﺎي ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯿﺂﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮا اﺳﺎس آن اﻗﺘﻀﺎ ﯾـﮏ ﺳـﻠﻮل ﻧﺒـﺎﺗﯽ و ﯾـﺎ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮل آن اﻗﺘﻀﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﮔﺮدش زﻣﯿﻦ و ﻣﻮازﻧﻪ آن ﺑﺎ‬
‫ﮐﺮات ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ﭼﻮن آن اﻗﺘﻀﺎي ﯾﮏ ﻋﻠﺖ و ﯾﮏ دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻌﻠﻮﻧﺎن اﻗﺘﻀﺎ ﻫﻢ ﯾﮏ ﻣﻌﻠـﻮل و ﯾـﮏ ﻣـﺪﻟﻮل‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ” ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻗﺘﻀﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﮐﻪ در ﯾﮏ زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻦ در ﯾﮏ زﻣﯿﻦ ﺧﺎص در ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻓﻘﻂ ﮔﻨﺪم ﺳﺒﺰ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ‬
‫ﻣﯿﻮه ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ روش اﻗﺘﻀﺎﯾﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﭘﯿﺪاﯾﺶ زراﻋﺖ و ﯾﺎ درﺧﺖ دﯾﮕﺮي از ﻫﻤﺎن اﻗﺘﻀﺎ و از ﻫﻤـﺎن‬
‫زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮوز ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﻏﯿﺮ از آن اﻗﺘﻀﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺗـﺎ ﭼﯿـﺰ دﯾﮕـﺮي ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﮐﻨـﺪ و ﻣـﺎ ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﯾﮏ ﻧﻮع اﻗﺘﻀﺎ در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﻫﺰاران ﻧﻮع ﻧﺒﺎت و ﺟﻤﺎد و ﺣﯿﻮان و ﯾﺎ اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺿﻬﻮر و ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ دو ﺣﺸﺮه و ﯾﺎ دو ﺣﯿﻮان و دو اﻧﺴﺎن ﺣﺘﯽ دوﻗﻠﻮﻫﺎ ﮐـﻪ ﺗﺤـﺖ ﯾـﮏ اﻗﺘـﻀﺎ و ﯾـﮏ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و در ﻫﻨﺪﺳـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ﺷـﺮاﯾﻂ دﯾﮕـﺮ ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ و اﯾﻦ اﺧﺘﻼف و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻣﻮﻟﻮد ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺳﻮاي اﻗﺘﻀﺎ و ﯾﺎ ﻗﺎﻟﺐ زﻣـﺎن و ﻣﮑـﺎن و آن ﻋﺎﻣـﻞ ﻓﻘـﻂ و‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺎرهاي ﻧﺪارﯾﻢ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮاﻟﯿﺪ ﻃﺒﯿﻌﺖ راﺑﻪ ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪا ﻣﺮﺑﻮط ﮐﻨﯿﻢ‪.‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻠـﻞ و ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ و در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ آن را ﺑﻪ ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪا ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ ﺗﻤﺎم ﺣﺴﺎﺑﻬﺎي ﻃﺒﯿﻌـﯽ و اﻗﺘـﻀﺎﯾﯽ ﻏﻠـﻂ و ﻣﺤـﺎل ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬و‬
 ‫‪٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آﻧﻤﺸﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺘﻘﺘﻀﺎت زﻣﺎن وﻣﮑﺎن و در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪا ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺮاي اﯾﺠـﺎد‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت و اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان ﺑﻪ ﻋﻠﺘﻬﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺣﺘﯿﺎج ﻧﯿﺴﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﺸﯿﺖ ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﯿـﻮان از ﺧـﺎك و‬
‫ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﻮد وﯾﺎ ﺑﺎ واﺳﻄﮥ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب دﻟﯿﻠﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﯿﻮان دﯾﮕﺮ را ﮐﻪ ﺳﺒﻘﺖ ﺑﺮآن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﯾﺎ ﺑـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ‬
‫اﺣﺘﯿﺎج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﻮﻟﯿﺪ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﻬﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﺪون اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﯿﻌـﺖ اﺳـﺖ ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ دارد ﮐـﻪ ﺑـﺪون ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر و‬
‫ﯾﺎﺣﯿﻮاﻧﺎت دﯾﮕﺮ ﻣﺘﮑﻮن ﮔﺮدد و آﻓﺮﯾﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ دﻟﯿﻠﯽ دارد ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﯿﻤﻮن وﯾﺎ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ را ﻣﺒﺪا ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎن دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻘﻼل وﺟﻮد اﻧﺴﺎن و اﺳﺘﻘﻼل ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﻮاع ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺣﯿﻮاﻧﺎت و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻋـﺪه ﻣﻌـﺮوف‪ :‬ﮐﻠﻤـﺎ ﺣـﯽ ﺑـﺎﻟﻌﺮض‬
‫ﯾﻨﺘﻬﯽ اﻟﯽ ﻣﺎ ﻫﯽ ﺑﺎﻟﺬات‪ ::‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﮐﻪ از ﻣﺴﯿﺮ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮﺳـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺑﺪون اﺗﮑﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﭘﺪران و‬
‫ﻣﺎدران اﺳﺖ و ﺑﺎز آن ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺪران و ﻣﺎدران دﯾﮕﺮ و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر در اﯾﻨﺠـﺎ ﻣـﯽﺑﯿﻨـﯿﻢ ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ و ﯾـﺎ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﻬﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻻزم دارﻧﺪ ﺧﻮاه ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﻧﺴﺎن و ﯾﺎ ﺣﯿﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﯾﺎ اوﻟﯿﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪا ﺧﻠﻖ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻼ ﻫﯿﭻ ﻣﻮاردي ﻗﺎﺑﻞ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﯿﺴﺖ زﯾـﺮا در آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﻃﺒﯿﻌـﺖ و ﯾـﺎ ﻋﺎﻣـﻞ دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ اوﻟﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﯾﺎ ﺣﯿﻮان را ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر آﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ آن اوﻟﯿﻦ ﺣﯿﻮان ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑـﺪون ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر ﺧﻠـﻖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاه ﯾﮏ ﺣﯿﻮان ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﻠﻮل ﺣﯿﻮاﻧﯽ زﯾﺮا آﻧﻘﺪر ﮐﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون ﭘﺪر و ﻣﺎد ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ ﺧﻠﻘﺖ‬
‫ﯾﮏ ﺳﻠﻮل ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻫﻢ ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺎرهاي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﯿﻮان و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﻠﻮل ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﺪون ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻠﻖ ﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻣﺒﺪا ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﮔﺮدد و اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﯿﻮان ﺑﺪون ﭘﺪر و ﻣـﺎدر ﻗﺎﺑـﻞ آﻓـﺮﯾﻨﺶ اﺳـﺖ دو ﺣﯿـﻮان و ﻫـﺰاران‬
‫ﺣﯿﻮان ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﯾﺎ ﺧﺪاي ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺒـﺪا‬
‫ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ اﺣﺘﯿﺎﺟﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ آن ﭘﺪر و ﻣﺎدر را از ﺣﯿﻮاﻧﺎت دﯾﮕﺮ ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و ﺑﺪون وﺳـﺎﻃﺖ‬
‫ﺣﯿﻮان دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺪون اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻤﺘﻨﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
 ‫‪٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ دﻻﯾﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻔـﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﯿﺴﯽ ﺑﺪون وﺳﺎﻃﺖ ﭘﺪر آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺮﯾﻢ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪه‬
‫و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﭘﺎﮐﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪان را ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰات زاﯾﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻗﺪرت ﻧﺪارد و ﺟﺮات ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﯿﺴﯽ ﭘﺪري ﻗﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﯾﻢ ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑـﺪون ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر آﻓﺮﯾـﺪه اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﺑﺸﮑﻨﺪ و ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎي داروﯾﻨﯽ را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﻋﯿﺴﯽ ﺑﺪون ﭘﺪر آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺟـﻮاب آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﮐـﻪ‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺮﯾﻨﺶ آدم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ راﻫﯽ ﺑﺮاي ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ در ﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن و ﯾﺎ ﺣﯿﻮان و ﯾﺎ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﻗﺎﺑﻞ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﻮره آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺮﻫﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ و ﯾـﺎ از ﯾـﮏ ﻧﻔـﺲ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﯾﮏ ﻧﻔﺲ آﻓﺮﯾﺪه و‬
‫از ﻫﻤﺎن ﻧﻔﺲ ﺟﻔﺖ اورا ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ واز آن زن و ﺷﻮﻫﺮ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺮد و زن ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ؟‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻧﻔﺲ واﺣﺪه آﻓﺮﯾﺪهام‪ .‬ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻔﺲ واﺣﺪه ﯾﮏ ﻧﻔـﺮ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫آدم ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮥاﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﯾﮏ ﻣﺮد ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺟﻔﺖ آدم ﻫﻢ از ﺧﻮد آدم ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻣﺒﺪأ ﺗﻮﻟﯿﺪ اوﻟﯿﻪ‬
‫زن و ﺗﻤﺎﻣﯽ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﯾﮏ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻧﺎم آدم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و در اﯾﻨﺠﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ اوﻟﯿﻦ زن از‬
‫ﻣﺮد ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و ﯾﺎ اوﻟﯿﻦ زن ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﻟﯿﻦ ﻣﺮد ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯾﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮﺟﻮدآﻣﺪه ﮐـﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺣﻮا از ﺗﻦ آدم روﯾﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ را از اﺣﺎدﯾﺚ و اﺧﺒﺎر آل ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ اﮔﺮ‬
‫ﺣﻮا ﻗﻄﻌﻪاي از ﺗﻦ آدم ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ و ﭘﺎ از ﺗﻦ آدم روﯾﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وﺣﺪت ﺟﻨـﺴﯽ و‬
‫ﺳﻠﻮﻟﯽ وﯾﺎ وﺣﺪت ژﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺼﻮرت ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣـﺸﮑﻞ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬زﯾـﺮا در ازدواج ﺗﺨـﺎﻟﻒ‬
‫ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺎﺑﻞ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﻣﺎم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺣﻮا ﻋﻀﻮي از ﺗﻦ آدم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزﻣﻪاش‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آدم ﺑﺎ ﻋﻀﻮ ﺗﻦ ﺧﻮد ازدواج ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺣﻮا و ﯾﺎ اوﻟـﯿﻦ زن‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫از ﺗﻦ ﯾﮏ ﻣﺮد روﯾﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﺟﻬﺎن ﺑﺪون وﺳﺎﻃﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اوﻟﯿﻦ اﻧﺴﺎن را آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ زن را‬
‫ﻫﻢ ﺧﻠﻖ ﮐﺮده و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﻧﺲ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورده‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺒﺪا ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻧـﺴﻞ ﺑـﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ از ﻫﻤﺎن ﻧﻔﺲ واﺣﺪه ﺟﻔﺖ آدم را آﻓﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻔﺲ واﺣﺪه ﻣﺎده و ﻃﯿﻨﺘﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ آدم از آن ﺧﻠﻖ ﺷﺪه‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬از ﻫﻤﺎن ﻃﯿﻨﺖ ﺣﻮا را ﻫﻢ ﺧﻠﻖ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ آدم و ﺣـﻮا از ﯾـﮏ ﻧـﻮع و ﯾـﮏ ﺟـﻨﺲ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮان و اﻧﺴﺎن دو ﻧﻮع ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺒﺪا ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ ﺑـﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬و ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز در اﯾﻨﺠﺎ دو ﺑﺤﺚ دﯾﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اول اﯾﻨﮑﻪ ازدواج ﭼﻄﻮر و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آﯾـﺎ ازدواج ﺑـﯿﻦ ﺑـﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ‬
‫ﺑﻮده؟ وﯾﺎ وﺳﯿﻠﻪ دﯾﮕﺮي در ﮐﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﺑﺤﺚ دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ زن و ﻣﺮد را ﺑﺪون وﺳـﺎﻃﺖ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر‬
‫ﺧﻠﻖ ﮐﺮده‪ ،‬ﭼﻪ ﻟﺰوﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﻘﯿﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨـﺪ و ﺑـﺎر زﺣﻤـﺖ ﻓﺮزﻧـﺪان را ﺑـﺪوش ﭘـﺪران و‬
‫ﻣﺎدران ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﺧﺎك ﺑﺪون وﺳﺎﻃﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻠﻖ ﻣﯽﮐﺮد؟ ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻦ وﺳﺎﻃﺖ ﭼﻪ ﺑﻮده‬
‫و ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮردﺑﺤﺚ اول‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪﺣﻀﺮت ﺣﻮا در ﻫﺮ ﺷﮑﻢ زاﯾﻤـﺎن ﺧـﻮد ﯾـﮏ ﺟﻔـﺖ‬
‫دوﻗﻠﻮ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ زاﯾﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺷﮑﻢ زاﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ 1200‬ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ زاﯾﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﺣﻀﺮت آدم ﺑﯿﻦ ﭘﺴﺮان از ﺷﮑﻢ اول ﺑﺎ دﺧﺘﺮان از ﺷﮑﻢ دوم ازدواج ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬و در آن ﻣﻮﻗﻊ ازدواج ﺑﺮادر و‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ ازدواج ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻫﻢ ﺷﯿﺮ ﺣﺮﻣﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺴﺮي ﮐﻪ ﻣﺜﻼ” ﺑـﺎ دﺧﺘـﺮ ﻫﻤـﺰاد ﺧـﻮد‬
‫)دوﻗﻠﻮي ﺧﻮد( ﺷﯿﺮ ﺧﻮرده ﺣﺎﯾﺰ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﻫﺮ ﻫﻢ ﺷﯿﺮ ﺧﻮد )دوﻗﻠـﻮي ﺧـﻮد( ازدواج ﮐﻨـﺪ وﻟـﯿﮑﻦ ﻣـﺎﻧﻌﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﺷﮑﻢ اول و ﯾﺎ دوم ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻫﻢ ﺷﯿﺮﻧﺒﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﯿﻦ ﺑﺮادر و‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ ﻫﻢ ﺷﯿﺮ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ از ﭘﺴﺘﺎن ﺣﻮا ﺷﯿﺮ ﺧﻮردهاﻧﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﯿﻦ ﺑﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ‬
‫از ﯾﮏ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ در ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﺑﯿﻦ دو ﮐﻮدﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺷـﯿﺮ ﺧـﻮردهاﻧـﺪ‬
‫وﺑﯿﺸﺘﺮﺟﻨﺴﯿﺖ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺷﯿﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﻟﺬا ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻧﺸﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺎﯾﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ازدواج ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
 ‫‪١٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪي از ﯾﮏ ﻣﺎدر دﯾﮕﺮ ﺷﯿﺮ ﺑﺨﻮرد اﯾﻦ ﺷﯿﺮ ﺧﻮارﮔﯽ ﻣﺎﯾﻪ ﻧﺸﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﯽﺷـﻮد وآن دو ﻃﻔـﻞ ﺑـﺮادر‬
‫رﺿﺎﻋﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺷـﯿﺮ ﯾﮑـﯽ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣـﻮﺛﺮ ﻧـﺸﺮ ﺣﺮﻣـﺖ در ازدواج‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﮔﻮﺷﺘﯽ وﺧﻮﻧﯽ دو ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺮﻣـﺖ‬
‫ازدواج ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ زﯾﺮا ازدواج ﺑﯿﻦ دو ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﻇﻬﻮر اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺷﯿﺊ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﭘﺲ در اﯾﻨﺠﺎ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺷﯿﺮ ﺣﻮا در ﻫﺮ ﺷﮑﻤﯽ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ داده ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻫﻤﺎن ﺷﯿﺮ در ﺷﮑﻢ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ ﺑـﻮده‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺨﺎﻟﻒ ﺟﻨﺴﯽ و ژﻧﯽ ﺑﯿﻦ دو ﭘﺴﺮ و دﺧﺘـﺮ از دو ﺷـﮑﻢ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﮐـﻪ ﻣﺎﯾـﻪ ﺗـﺴﻬﯿﻞ‬
‫ازدواج ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺤﺜﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از وﺣﺪت ﺷﯿﺮي ـ وﺣﺪت ﻧﻄﻔـﻪاي ﻫـﻢ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪان از ﯾﮏ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻄﻔﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﻧـﺪ و در اﯾﻨﺠـﺎ ﯾـﺎ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺑﮕـﻮﯾﯿﻢ ﮐـﻪ ﻧﻄﻔـﻪ آدم در ﻫـﺮ‬
‫راﺑﻄﻪاي ﻏﯿﺮ از ﻧﻄﻔﻪﻫﺎي ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ ﺑﻮدهاﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻄﻔﻪ و ﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻋﻨﻮان ﺑﺮادري و ﺧﻮاﻫﺮي را از دوﻗﻠﻮﻫـﺎ‬
‫ﺳﻠﺐ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎز ﻫﻢ ازدواج ﺑﯿﻦ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮدﮐﻪ در ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺟﻌـﻞ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ زﻣﺎﻧﯽ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﯿﻦ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ را ﺗﺠﻮﯾﺰ و در زﻣـﺎن دﯾﮕـﺮ ﺗﺤـﺮﯾﻢ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ و ﻟﯿﮑﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺸﮑﻞ دﯾﮕﺮي ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﺷﻮدو آن اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻌﻞ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺎ اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﺟﻌـﻞ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺑـﻪ اراده‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻓﺮق دارد‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ در ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺑﻪ اراده ﺧﺪا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺻﺪدرﺻﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﭼﯿﺰي را ﺣﺮام ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺣﺮام اﺳﺖ و ﭼﯿﺰي را ﺣﻼل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺣﻼل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺣﮑـﺎم ﺧـﺪا درﺳـﺖ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺟﻨﺴﯿﺖ و واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺣﻼل ﻓﺮﻣﻮده و ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك را ﺣﺮام‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ دو ﻧﺎﻓﻊ وﻣﻀﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﺣﻠﯿﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد زﯾﺮا‬
‫اﮔﺮ ﻣﻀﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻫﺮ دو ﻣﻀﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮدو ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔﻮﺷـﺖ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﻧﺎﻓﻊ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺰاج آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻠﯿﺖ آن درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك را ﻣﻀﺮ و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺰاج ﺧﻠﻖ‬
‫ﮐﺮده ﺗﺎ ﺣﺮﻣﺖ آن ﻫﻢ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ دو ﮔﻮﺷﺖ از ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ در ﺣﮑﻢ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ اﺣﮑﺎم ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌـﺖ و ﺟﻨـﺴﯿﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ آﮔـﺎﻫﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﻮﺷﺘﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺣﻼل ﻣﯽداﻧﻨﺪ وﮔﻮﺷﺖ ﺳﮓ و ﮔﻮﺳﻘﻔﻨﺪ را در ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﯾﮏ‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﻮع ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ از ﺟﻨﺴﯿﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﺮ ﭼﯿـﺰي آﮔـﺎﻫﯽ دارد ﮐـﻪ ﺧـﻮد آن را ﺳـﺎﺧﺘﻪ و‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ وﺿﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﻨﺴﯿﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺤﺚ در ﺣﺮﻣﺖ و ﺣﻠﯿﺖ ازدواج‬
‫ﻫﻢ ﺟﺎري و ﺳﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج زن و ﻣﺮد وﺣﺪت ﺟﻨﺴﯿﺖ و ژﻧﺘﯿﮏ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ازدواج ﺧﻮاﻫﺮ و ﺑﺮادر ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده دﻟﯿﻞ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ وﺣﺪت ﻣﻮﺿﻮع ﺣﮑﻢ در ﯾﮏ ﺟﺎ ﺣﮑﻢ ﺣﻠﺒﯿﺖ‬
‫و در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﺣﮑﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ وﺣﺪت وﻣﻮﺿﻮع ﺣﮑﻢ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺣﮑﺎم ﻫﻢ وﺣﺪت ﭘﯿﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﮑﻢ در ازدواج ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ آن وﺣﺪت ﺟﻨﺴﯽ و ژﻧﺘﯿـﮏ ﮐـﻪ از ﻧﺎﺣﯿـﻪ ﺷـﯿﺮ و‬
‫ﻧﻈﻔﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺮاي ﺗﺠﻮﯾﺰ ازدواج ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ واﻗﻌﯿﺘﯽ را ﺗﺼﻮر ﮐﻨـﯿﻢ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺮ ﺷﮑﻤﯽ ﻧﻮع ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﻧﻄﻔﻪ و ﺷﯿﺮ آدم و ﺣﻮا ﺟﻨﺴﯿﺖ داده اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣـﺸﯿﺖ و‬
‫ارداه ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﭼﺮا از راه دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮﻣﺖ و ﺑﺪﻋﺘﯽ رواج ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫در ﯾﮏ زﻣﺎﻧﯽ ازدواج ﺑﯿﻦ دو ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮده و در زﻣﺎن دﯾﮕﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دوﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﺪون وﺳﺎﻃﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ را ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻠـﻖ‬
‫ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ازدواج در ﻣﺴﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮد رواج ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬دراﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت و اﺧﺒﺎر ﺿﻤﻦ ﺗﮑﺬﯾﺐ ازدواج ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻣﺬﮐﻮرﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي دو ﭘﺴﺮ آدم ﻫﺎﺑﯿﻞ و ﻗﺎﺑﯿﻞ دو ﺧﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺣﻮرﯾﻪ و ﺟﻨﯿﻪ ﺧﻠﻖ ﮐﺮده ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﺧﺎﻧﻢ ﺑﺎ آن دو‬
‫ﭘﺴﺮ ازدواج ﮐﺮدهاﻧﺪ و ازدواجﻫﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺑﯿﻦ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ و دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ دﻟﯿﻞ اﺧﺘﻼف دو ﻧﻔﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آدم و ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﺣﻮرﯾﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮر داده ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ آن ﺣﻮرﯾﻪ ﯾﻌﻨﯽ زن زﯾﺒﺎ ﻣﺎل او ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ او ﻣﺮدود ﮔﺮدد ﺑﺎ آن ﺟﻨﯿﻪ ﯾﻌﻨﯽ زن‬
‫ﻧﺎزﯾﺒﺎ ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ب اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ اﮔﺮ ﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ اﺧﺘﻼف ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ ﻓﺮزﻧﺪ آدم را ﺑﺮ ﺳﺮ ازدواج ﺑﺎ اﺧﺘﺮ زﯾﺒﺎ و‬
‫ﻧﺎزﯾﺒﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻓﺮزﻧﺪان آدم دﺧﺘﺮاﻧﯽ آﻓﺮﯾﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺣﻮا را‬
‫ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ازدواج ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده و در آﯾﻨﺪه ﺑﯿﻦ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎ‪ .‬و ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﯾﺎ ﺣﯿﻮان ﺑﺪون ﭘﺪر و ﻣﺪر ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻣﻤﺘﻨﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻤﺘﻨﻊ‬
 ‫‪١٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺣﮑﻢ ﻋﻘﻞ ﺑﺎ ﺣﮑﻢ ﻧﻘﻞ ازدواج را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دوم ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ اﯾـﺮاد و اﺷـﮑﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎورد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺤﺚ دوم ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ازدواج در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪ ﭼﺮا از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺴﻞ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺻﻮرت اول ﻗﺮارﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮔﯿﺎه از زﻣﯿﻦ وﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺟﻮاب ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺳـﻮاﻟﯽ ﻣـﯽ‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺪف ﺧﺪا از ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﻤﺪن و ﯾﮏ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺴﺆل و ﻣﺘﻌﻬﺪ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ از اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ و ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ و ﺗﻤﺪن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺴﺎزد ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ان ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﺻـﻠﺢ و‬
‫آراﻣﺶ ﮐﺎﻣﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ و از اﻧﺲ و آﺷﻨﺎي و ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﮔﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻗﺒـﻮل ﮐﻨـﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﺛﺮوت و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮاي اوﻻد ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ و اوﻻد ﺑﺮاي ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدر و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ و دوﺳﺘﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺮاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﯾﯽ ﺗﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﺪن واﻗﻌﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺧـﺪﻣﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد ﺗﺎ از اﯾـﻦ‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ وﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻬﺪ و ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ ﺧﺪﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺧﺪﻣﺖ در ﺟﻠﺐ ﻣﺤﺒﺖ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ دو ﺣﯿﻮان درﻧﺪه در ﺧـﺪﻣﺖ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻗـﺮار ﮔﯿﺮﻧـﺪ‬
‫وﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﻧﺲ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ وآن روح ﺳ‪‬ﺒ‪ُ‬ﺤﯿﺖ و درﻧﺪﮔﯽ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﯽ ﺑﻮﺟـﻮد ﻣـﯽ آﯾـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ را دوﺳﺖ دارﯾﻢ و ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ آﻧـﺮا ﺑﺪﺳـﺖ آورده ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪.‬‬
‫درﺧﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﮐﺎﺷﺘﻪ اﯾﻢ و ﭘﺮورش دادهاﯾﻢ‪ ،‬دوﺳﺖ دارﯾﻢ و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر زﻣﯿﻨﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﺑﺎد ﮐﺮدهاﯾﻢ ﯾﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﭘﺮورش دادهاﯾﯿﻢ‪ .‬از اﯾﻦ رو در ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل واﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻌﻬﺪ و ﻣـﺴﺆﻟﯿﺖ ﺑﻮﺟـﻮد آورد و از آن‬
‫راه آﻧﻬﺎ را در ﺧﺪﻣﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻮﺟﻮد آورد و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﯾﮏ ﺗﻤﺪن اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ وﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻬﺸﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﻬﺪ و ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ ﺑﻮد ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫آﯾﻨﺪه را از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﻮﺳﺒﻠﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻫﺎ ﺑﻮﺟﻮد آورد‪.‬‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﯿﺎه ﺧﻮدرو ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻒ ﻫﺮزه و ﯾﺎ ﺣﺸﺮات در ﺑﯿﺎﺑﺎن و ﺻﺤﺮا ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ‬
‫ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺟﻮد ﻣﺰاﺣﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﻬـﺎ را از ﺑـﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و ﻗﺘﻞ و ﮐﺸﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ آﺳﺎن وﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺪران و ﻣﺎدران را ﻣﺴﺆول ﺣﻔﻆ‬
‫و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺮار داد و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي آﯾﻨﺪه را از ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮﺟﻮد آورد ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻨﺴﯿﺖ و‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻀﻮ ﺗﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺪران و ﻣﺎدران را در ﺧﺪﻣﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺮار داد و از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤـﯿﻦ ﺧـﺪﻣﺘﻬﺎ ﺑـﯿﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورد و از ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺤﺒﺘﻬﺎ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺑﻼﺧﺮه ﺗﻤﺪن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻓﺮزﻧـﺪان از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﺗﺎ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ رﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ و ﭘﺎﯾـﻪ‬
‫ﺗﻤﺪن اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺳﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺮ او ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‬
‫دارد زﯾﺮا ﺧﺪا ﺑﻪ اراده و ﻣﺸﯿﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ را اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده ﭘﺲ او ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﮕـﻮﯾﯿﻢ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﮔﺮو ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﯾﮏ اﺻﻞ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺧـﻮد آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺧﺪا ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﯾﺎ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهاي ﺳﻮاي ﺧﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺮدو ﻏﻠﻂ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻢ ﻣﺼﻨﻮع ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل اﺳـﺖ و‬
‫اﺳﺘﻘﻼل وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و در آن ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻮد آورده و ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷـﯿﺪ را ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‪ .‬و از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﯿﻦ ﮐﺮات و ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ دﻻﯾﻞ اﺳﺘﻘﻼل وﺟﻮد اﻧﺴﺎن اول و ﻋﺪم اﺣﺘﯿﺎج او ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺣﯿﻮاﻧﯽ روﺷﻦ ﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ از ﻃﺮﯾﻖ ازدواج ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻨﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻔﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اول ﻣﺎﻧﻨﺪ آدم و ﺣﻮا ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل و ﺑﺪون‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺤﺚ دوم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﯾﻪ اول اﯾﻦ ﺳﻮره ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد و آن اﯾﺠﺎد دو ﻧﻮع ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن و ارﺗﺒـﺎط اﯾـﻦ دو‬
‫ﻧﻮع ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻘﺖ آدم وﺣﻮا و ﺗﮑﺜﯿﺮ ﻧﺴﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از‬
‫ﯾﮏ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺗﮑﺜﯿﺮ ﺷﺪهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ از ﺧﺪاﯾﯽ ﮐـﻪ ﺷـﻤﺎ را ﻣـﺴﺆول رﻋﺎﯾـﺖ ﺣـﻖ او رﻋﺎﯾـﺖ ﺣـﻖ ﺧﻮﯾـﺸﺎوﻧﺪان ﻗـﺮار‬
‫دادهاﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎﻣﻼ” ﻧﺎﻇﺮ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ ﯾـﺎ ﻧـﻪ؟ در اﯾـﻦ آﯾـﮥ‬
 ‫‪١٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺆول رﻋﺎﯾﺖ دو ﺣﻖ ﻗﺮار داده‪ .‬اول‪ :‬ﺣﻖ ﺧﻮد و دوم‪ :‬ﺣﻖ ﺧﻮﯾـﺸﺎوﻧﺪان و ذويرﺣـﻢ‪ .‬و ﻓﺮﻣـﻮده‬
‫ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ از ﺧﺪاﯾﯿﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ او و ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺸﺎن ﻣﺴﺆول ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎ” دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﻮد را روي دو ﭘﺎﯾﻪ ﻗﺮار داده‪ .‬اول‪ :‬ﺣﻖ ﺧﺪا و دوم‪ :‬ق اﻧﺴﺎن‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ‬
‫ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدات‪ ،‬و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺗﺠﺎرات ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﭘﺎﯾﻪ در ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﯾﻦ‬
‫اﻗﺎﻣﮥ ﺻﻼه و اﯾﺘﺎء زﮐﺎت ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻗﺎﻣﮥ ﺻﻼه ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و اﺣﯿﺎي ﺣﻘﻮق ﺧـﺪا و اﯾﺘـﺎء زﮐـﺎت ﺑـﺮاي اﺣﯿـﺎي ﺣﻘـﻮق‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺟﻮب رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل و ﺗﻘـﻮا و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔـﺎري‬
‫رﺿﺎﯾﺖ او را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ و از راه ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ارزش اﻟﻬﯽ ﭘﯿـﺪا ﮐﻨﻨـﺪ و از‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺪرت ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺒﯿﺎء ﮐﻪ ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت اﻟﻬﯽ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺎدي‬
‫و ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻓﺎﺋﻖ آﻣﺪهاﻧﺪ و در ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزة ﺑﺎ دﺷﻤﻨﻦ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ دوم ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫـﺪ و از ﻟـﺬت اﻧـﺲ و آﺷـﻨﺎﯾﯽ و ﻫﻤﮑـﺮي ﺑـﺎ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧـﻮردار و‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ از اﯾﻦ راه از ﻧﻤﺖ وﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮدري ﮐﻨﺪ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫دو ﻧﻮع ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮده و دو ﻧﻮع ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺣﮑﻢ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ رﺿـﺎﯾﺖ‬
‫ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪا آراﻣﺶ و آﺳﺎﯾﺶ ﻓﮑﺮي و اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﺧﺎﻃﺮ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﻮد و از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮأم ﺑﺎ اﻧﺲ و آﺷﻨﺎﯾﯽ و ﻟﺬت و ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ دو ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮕﺮدد و از آن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﮑﻨﺪ آﺳﺎﯾﺶ و آراﻣﺶ واﻗﻌـﯽ ﺑـﺮاي او ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫و اﻣﺎ دﻟﯿﻞ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ دو ﺣﻖ ﺑﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن‪ .‬در اﺑﺘﺪاي آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻠﻘﺖ آدم ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫را اززن ﻣﺮد‪ ،‬از ﯾﮏ ﻃﯿﻨﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻔﺲ و از ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻧﺎم آدم آﻓﺮﯾﺪهام ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺲ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﯿﺪ و از ﯾﮏ‬
‫ﺷﺠﺮه ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪهاﯾﺪ و ﺑﺎ درك اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ در ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺑﺮادري و ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺒﻌﯿﺾ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻮﺟـﻮد‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﯿﺎﯾﺪ ﺗﺎﺑﺎ آن ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻋﺪهاي در ﺧﻮداﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﺪه دﯾﮕﺮ ﻓﺨﺮ و ﺗﮑﺒﺮ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ دو ﻧـﻮع ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻗﻬﺮا” در آﻧﻬﺎ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ ﻣـﯽداﻧـﺴﺘﻨﺪ و ﻃﺒﻘـﺎت ﭘـﺎﯾﯿﻦﺗـﺮ را زﯾـﺮ ﺳـﻠﻄﻪ ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﮥ اﯾﻨﻬﺎ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻧﻮع و ﻧﮋاد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﯾﮏ ﺷﺠﺮه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺴﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺗﺒﻌـﯿﺾ‬
‫ﻧﮋادي ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه‪ .‬ﻋﺪهاي ﺧﻮد را ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﻔﯽ ﯾـﮏ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﺗﺮﯾﻬﺎ و ﺗﺒﻌﯿﻀﻬﺎي ﻣﻮﻫﻮم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻧﺲ واﺣﺪه آﻓﺮﯾﺪه و ﺑﺎ اﯾﻦ آﻓﺮﯾﻨﺶ در ﺷﻤﺎ ﻣـﺴﺆوﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آوردهام‪ .‬ﭘﺪران ﺧﻮد را ﻣﺴﺆول ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻓﺮزﻧﺪان داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻣﺴﺆول رﻋﺎﯾﺖ اﺣﺘﺮام ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮادران و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ذويرﺣﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺮاﺑﺖ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﺧﻮد را ﻣﺴﺆول رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ رﻋﺎﯾﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺣﺴﺒﯽ و ﻧﺴﺒﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﮑـﺮي‪ ،‬ﻋﻤﻠـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ از ﯾﮏ ﺷﺠﺮه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﺟﺘﻤـﺎع و ﭘﯿﻮﺳـﺘﮕﯽ و ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﯽ ﻓﮑـﺮي و ﻋﻤﻠـﯽ ب‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﯾﮏ اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺗﻤﺪن واﻗﻌﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ و در ﮐﻨـﺎر ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑـﺎ اﻧـﺲ و آﺷـﻨﺎﯾﯽ و ﻣﺤﺒـﺖ زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻼت اﺑﺘﺪاي اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮاي ﺟﻤﻼت اﻧﺘﻬﺎي آن ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬وي ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬اﮐﻨـﻮن ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﯾﮏ ﻧﻔﺲ واﺣﺪه آﻓﺮﯾﺪه و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮاﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ داده اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ در ﺷـﻤﺎ دو‬
‫ﻧﻮع ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻮد و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﮑﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺪا ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺧﺎﻟﻖ و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻗﻬﺮا” ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ دارد ﮐﻪ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣـﻖ ﺧـﺪا ﺑـﺎ او دوﺳـﺘﯽ و‬
‫راﺑﻄﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺪران ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪان را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻗﻬﺮا” ﺷﻤﺎرا دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ و دوﺳﺘﯽ ﺧﻮد را ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﯾـﻦ دوﺳـﺘﯽﻫـﺎ و‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ ﺧﻠﻮص و وﻓﺎ و ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬ب اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ذﯾﻞ آﯾﻪ ﺑﺎ ﺻـﺪر آن ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﮐﺎﻣﻞ دارد‪.‬‬
 ‫‪١٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت دوم ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻔﺎرش ﺧﺪا در ﺑﺎره اﯾﺘﺎم‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت‪ .‬ﺑﺎ ﯾﺘﯿﻢداري و ﻋﺪاﻟﺖ در ازدواج‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ زن ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ راﺑﻄﻪ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮدﮔﯽ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻧﻘﻄﺎﻋﯽ و ﻋﻘﺪ داﯾﻤﯽ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ زﻧﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﺣﺮﻣﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت‪ .‬دﻻﯾﻞ ﺣﻘﻮق ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ زﻧﺎن‪.‬‬
‫=========================================================================‬
‫در آﯾﻪ دوم و ﺳﻮم در ﺑﺎره اﻃﻔﺎل ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ و ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬وﺿﻊ ﻇﺎﻫﺮي اﯾـﻦ دو آﯾـﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ و آﯾﺎت ﺑﻌﺪ از آن ﻃﻮري ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﻋﺒﺎرات آن در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫ﻧﻈﻢ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و دﻗﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻢ و ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻼت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﺎﻣﻼ” واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در آﯾﻪ دوم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﻣﻮال اﯾﺘﺎم و اﻃﻔﺎل ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ را در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و ﺑﺎ اﻣﻮال آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ را ﭘـﺮورش‬
‫دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ ﻣﺎل آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﺮف ﻧﮑﻨﯿﺪ ﻣﺒﺎدا ﻣﺎل ﺣﻼل ﺷﻤﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﺮام ﮔﺮدد و ﺧﺒﯿﺚ و ﻃﯿﺐ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮد‪.‬‬
‫در آﯾﻪ ﺳﻮم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺣﻖ اﯾﺘﺎم را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺴﻂ و ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﯿـﺪ ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬دوﺗﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﻪﺗﺎﯾﯽ و ﯾﺎ ﭼﻬﺎرﺗﺎﯾﯽ و اﮔﺮ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ زن اﮐﺘﻔﺎ ﮐﻨﯿﺪ و ازدواج ﺑﺎ ﯾﮏ زن ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﺋﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺮدي ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت و ازدواج ﺑﺎ ﯾﺘﯿﻤﻬﺎ و دﺧﺘﺮان ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﺎل ﯾﺘﺎم ﻧﺪارد‪ .‬در آﯾﻪ دوم و ﻗﺴﻤﺘﯽ از آﯾﻪ اول در ﺑﺎره ﺣﻔﻆ ﻣﺎل اﯾﺘﺎم و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و در آﺧﺮ آﯾﻪ‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺳﻮم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺣﻖ اﯾﺘﺎم را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ ازدواج ﺑـﺎ ﯾﺘﯿﻤﻬـﺎي‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﮑﻔﻞ ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ و ﺣﻔﻆ ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب اﯾﺮادات ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دو ﻧﻮع ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اول ﺣﻘـﻮق ﻣـﺎﻟﯽ و دوم ﺣﻘـﻮق‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ اﻧﺴﻨﻬﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ارث و ﯾﺎ ﮐﺴﺐ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ اﯾـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ از ﺣﻘﻮق و اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧـﻮد اﺣﺘـﺮام و‬
‫آزادي ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ اﺣﺘﺮام و آزادي ﻗﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮد را از دﯾﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺪاﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺳﻠﻄﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﮑـﺮ ﮐﻨـﺪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﺿـﻌﯿﻒﺗـﺮ ﺑﻨـﺪه و ﺑـﺮده او ﻫـﺴﺘﻨﺪ و او ﻣﺎﻟـﮏاﻟﺮﻗـﺎب و‬
‫ﻣﻄﻠﻖاﻟﻌﻨﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺴﻮﺳﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﯿﮑﻪ در آن دو ﻧﻮع ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺿﻌﻔﺎ ﮐﺎﻣﻼ” ﺿـﺎﯾﻊ ﺷـﺪه و ﺳـﻮدﺟﻮﯾﺎن ﺳـﻠﻄﻪ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” دﺧﺘﺮان ﯾﺘﯿﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” در دوراﻧﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ دﺧﺘﺮاﻧﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧـﻮد را از دﺳـﺖ ﻣـﯽدادهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﮏ و ﺻﺎﺣﺐ آن دﺧﺘﺮﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻤﻠﻮك و ﺑﺮده اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در اﺳﺘﺜﻤﺎر و اﺳـﺘﻤﺘﺎع ﺧـﻮد ﻗـﺮار دادهاﻧـﺪ‪ .‬و ﮐـﺴﯽ و ﯾـﺎ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ از ﺣـﻖ دﺧﺘـﺮان‬
‫ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﺑﯽ دﻓﺎع ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ آﯾﻪاي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن آﯾﻪ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ اﯾﺘﺎم ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ را ﯾﺎدآوري ﻓﺮﻣﻮه‬
‫و آﻧﻬﺎ را در اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺗﺎ ﻣﻘﺎم ﻫﻤﺴﺮي ﻣﺮدان ارﺗﻘﺎ داد ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ اﯾﺘـﺎم ﻓﺮﻣـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ زﺣﻤﺖ ﮐﺸﯿﺪه و آﻧﻬﺎ را ﭘﺮورش دادهاﯾﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﭘﺮورش و رﻧـﺞ و ﻣـﺸﻘﺘﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي اﯾﺘـﺎم‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪهاﯾﺪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﻠﮏ ﮐﺴﯽ ﻗـﺮار ﮔﯿﺮﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫زﺣﻤﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮐﺸﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭘﺮورش ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ از آزادي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ در ﻣﻠﮏ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ در ﻣﻠـﮏ ﺳـﻠﻄﻪﮔـﺮان و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﺎن‪ .‬در اﯾـﻦ آﯾـﻪ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق ﮐـﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑـﺮاي دﺧﺘـﺮان‬
‫ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ زﺣﻤﺖ ﮐﺸﯿﺪه و آﻧﻬﺎ را ﭘﺮورش داده و ﻃﻤﻊ در آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮدادي ﮐﻨﻨﺪ و اﯾـﻦ ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻇﻠﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﮔـﺮ ﺗـﺮس از اﯾـﻦ دارﯾـﺪ ﮐـﻪ دﺧﺘـﺮان ﯾﺘـﯿﻢ را ﺑـﺮﺧﻼف ﻋـﺪاﻟﺖ ﻣـﻮرد‬
 ‫‪١٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ازدواج و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬـﺎ در ﻣـﺴﻠﮏ ﻫﻤـﺴﺮي‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮارﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت را ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا” ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎدآوري ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ازدواج ﺑـﺎ ﯾـﮏ زن و‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻃﺮﯾﻖ ازدواج‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮدﮔﯽ و اﺳﺎرت اﺳﺖ و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ اﺳـﺎرت و ﺑﺮدﮔـﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﮐﻪ در آن اﻧﺴﺎن ﻣﻤﻠﻮك‪ ،‬ﺣﻖ اﻧـﺴﺎﻧﯽ و‬
‫آزادي ﻧﺪارد و داﺋﻤﺎ” ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع از او ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ وﺟﻮدي آﻧﻬﺎ از ﻣﺎل و اوﻻد‪،‬‬
‫ﻣﻠﮏ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و او ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺣﻖ ﺣﯿﺎت دارد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ وﺟﻮدي ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﻗﺮار دﻫـﺪ‪ .‬و‬
‫از ﻓﻮاﯾﺪ وﺟﻮدي ﺧﻮد ﻗﻮت ﻻﯾﻤﻮﺗﯽ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ اﺟﺎزه ارﺑﺎﺑﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻖ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﻤﻠﻮك و ﺑﺮده از ﺣﻘﻮق ﯾـﮏ‬
‫ﺣﯿﻮان ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺣﻖ اﻧﺴﺎﻧﯽ دارد ﺗﺎ در ردﯾﻒ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻧﻪ ﻫﻢ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳـﻬﻤﯽ از‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ وﺟﻮدي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ .‬و اﻣﺎزن در ازدواج ﮐﻔﻮ ﺷﻮﻫﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ او‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ وﺟﻮدﯾﺶ از ﻣﺎل و اوﻻد و ﺛﺮوﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻠﮏ ﺧﻮدش ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﻧـﺴﺎﻧﯽاش در ﭘﻨـﺎه‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ازدواج و ﻫﻤﺴﺮي ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ و زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﺷﺪﻧﺪﺧﺘﺮان ﻧﺎزل ﺷﺪه وﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻦ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه از ﯾﮏ زاوﯾﻪ ‪ 180‬درﺟﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺑﺮدﮔﯽ و رﻗﯿﺖ ﻧﺠﺎت داده در ﺣﺪ ﺣﻘﻮق و آزادي ﻣﺮدان‬
‫و ﻫﻤﺴﺮ ﺷﻮﻫﺮان ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮده ﺷﻤﺎ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ دﺧﺘﺮان ﯾﺘﯿﻢ و ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ ﺑـﺴﺘﻪاﯾـﺪ ﮐـﻪ‬
‫زﺣﻤﺖ آﻧﻬﺎ ار ﮐﺸﯿﺪهاﯾﺪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ازدواج ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺻﻮرت رﺿﺎﯾﺖ و ﻣﯿﻞ دﺧﺘﺮان‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ زﯾﺮا ﺑﺎ ازدواج ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و آزادي و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ زﻧﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ در اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺘﻈﺎرات ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﯾﺎ ﻗﯿﻢ ﯾﺘﯿﻤﺎن ﻟﻐﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮان ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﯾﺘﯿﻤﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان اﺟﺎزه داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻬﺎر‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫زن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﻬﺎ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺷﻮﻫﺮ اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﺒﺎط زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻘـﺪور ﺑـﻮده‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ راه آن از ﻧﻈﺮ ﺷﺮع ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻮده ﮐﻢ ﮐﻢ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺴﺦ ﺷﺪه و دو راه دﯾﮕﺮ آن ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد و ﻗﻮه ﺧﻮد‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اول ارﺗﺒﺎط از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش‪ .‬در زﻣﺎن ﻧﺰول آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮده ﻓﺮوش در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﻣﻌﻤـﻮل و ﻣﺘـﺪاول‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪهاي ﻗﻠﺪر و ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ ﺑﺮ ﻋﺪهاي ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﺗﻮان ﺳﻠﻄﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ را اﺳﯿﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﯽ ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ و‬
‫آﻧﺠﺎ ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداي ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ در اﻃﺮاف ﺑﺮدﮔﯽ ﺑﺤﺚ اﺳﻼﻣﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ وﻟﯿﮑﻦ ﻫﻤﯿﻨﻘﺪر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮدﮔﯽ و ﺑﺮدهﻓﺮوﺷﯽ از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآﻧﻮ ﺳﻨﺖ اﺳﻼم ﻣﺤﮑـﻮم و ﻣﻨﻔـﻮر اﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﺎت ﻗـﺮآن‬
‫دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ و آن را ﺑﻪ ﻣﯿﻞ و ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺧﻮد ﺑﻔﺮوﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻـﻮرت‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮان و ﯾﺎ اﻣﺘﻌﻪ دﯾﮕﺮ در ﻣﻠﮏ اﻧﺴﺎن و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري او ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ در زﻣـﺎن ﻧـﺰول ﻗـﺮآن‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻃﺮح و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﺑﺮدﮔﺎن آزاد ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮدهﻓﺮوﺷﯽ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺮآن اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎط و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮدﮔﺎن ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﺮد و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟـﻪ آن دﺳـﺘﻮر داد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻌﻮر و آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ روي ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮد را اداره ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ آزاد‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﮏ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﺎل ﺑﯿﺖاﻟﻤﺎل را در راه آزادي ﺑﺮدﮔﺎن ﻣﻘﺮر ﮐﺮد و در ﺣﺎﺷﯿﻪ آن ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮدﮔﺎن را آزاد ﮐﻨﻨﺪ و آزادي ﺑﺮدﮔﺎن را ﺟﺰو ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎ ﻗﺮار داد و ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻗﺮآن ﮐﻢﮐﻢ ﺑﯿـﺪاري و‬
‫آﮔﺎﻫﯽ در ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻨﮓ ﺑﺮدﮔﯽ از داﻣﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﭘـﺎك و زدوده ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮري ﮐﻪ اﻣﺮوز ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﺑﺮده و ﺑﺮدﮔﯽ ﺑﻪ آن ﺻﻮرت از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﯾﮑﯽ از راﻫﻬﺎي ﺷﺮوع و ﻣﺠﺎزي ﮐﻪ ﺑﯿﻦ زﻧﺎن و ﻣﺮدان راﺑﻄﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺗﻤﻠﮏ و ﺑﺮدﮔﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺎ دادن ﻣﺒﻠﻐﯽ زﻧﯽ و ﯾﺎ دﺧﺘﺮي را ﺧﺮﯾـﺪاري ﻣـﯽﮐـﺮده ﺣـﻖ ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از او را داﺷـﺘﻪ و آن زن و دﺧﺘـﺮ در اﯾـﻦ‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯽ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و ﺣﻖ اوﻻد آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫راه دوم‪ :‬ازدواج ﻣﻮﻗﺖ و ﻣﻨﻘﻄﻊ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ازدواج اﻧﻘﻄﺎﻋﯽ و ﺻﯿﻐﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ازدواج ﮐﻪ ﻏﺎﻻ” ﺑﯿﻦ زن و‬
‫ﻣﺮد ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣـﯽﮔﺬارﻧـﺪ ﮐـﻪ زن ﭼـﻪ اﻧـﺪازه ﻣـﻮرد‬
 ‫‪٢٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﺮد واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﯾﺎ ﻫﻤﺴﺮي در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺣـﻖ ﻃـﺮﻓﯿﻦ ﻫﻤـﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اداﻣﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻃﻼق‬
‫از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﻓﺮزﻧﺪي ﭘﯿﺪا ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﺪر اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣـﺎدر ﻋﻬـﺪهدار ﮐﻔﺎﻟـﺖ آن ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق زن و ﻣﺮد در ازدواج اﻧﻘﻄﺎﻋﯽ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻗﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ آن راﺿﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم و ﻗﺮآن در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﻧﻨﻤﻮده و ﺣﻖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮاي زن ﯾﺎ ﻣﺮد ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺣﻠﯿﺖ آﻧﺮا ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻧﻤﻮده و در اﯾﻦ ازدواج زن و ﻣﺮد‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮاﺑﺮي و ﻫﻤﺴﺮي و ﮐﻔﻮﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارث ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﯾﮏ ﭼﻨـﯿﻦ ازدواﺟـﯽ ﺑـﺮاي ﯾـﮏ ﻧـﻮع‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري زﻧﺎن و ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﮑﻦ ازدواج داﯾﻢ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا در ازدواج داﯾـﻢ ﺣﻘـﻮق و‬
‫ﻗﯿﻮدي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از زﻧﺎن و ﻣﺮدان آﻣﺎدﮔﯽ ﺗﺤﻤﻞ آن ﺣﺪود و ﻗﯿﻮد را ﻧﺪارﻧﺪ و ازدواج داﯾﻢ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﯿﺴﺮ و‬
‫ﻣﯿﺴﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﯾﺎت ﻗﺮآن در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺟﺎزه ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ داده ﮐﻪ در آن ﯾﮏ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﺸﺮوﻋﯽ ﺑﺮاي‬
‫آﻧﻬﺎ داﯾﺮ ﮔﺮدد‪ .‬از ﻓﺴﺎد و ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻫﻨﺪ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻫﻢ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ و در ﻋـﯿﻦ ﺣـﺎل در ﻗﯿـﺪ ﮐﺎﻣـﻞ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻗـﺮار‬
‫ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‬
‫و از اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﻣﺤﺮوم ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮع ﺳﻮم‪ :‬ازدواج داﯾﻢ‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ازدواج ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻫﻤﺴﺮي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ و اﯾـﻦ ﺣﻘـﻮق ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺮارداد و رﺿﺎﯾﺖ و ﯾﺎ ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻘﻮق و ﺣﺪودي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮه ﺟﻌﻞ ﺧﺪا اﯾﺠﺎد ﺷـﺪه و ﺧـﺪا ان را‬
‫ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺣﻖ ﻟﻐﻮ و ﯾﺎ اﺛﺒﺎت آﻧﺮا ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﻃﺮﻓﯿﻦ ارث ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤـﺾ اﯾﻨﮑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ در زﻧﺪﮔﯽ از ﻣﺎل و اوﻻد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﻃﻼق ﺑﺮاي‬
‫آﻧﻬﺎ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ در اﺳﻼم ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺣﻖ ﻟﻐﻮ ﻧﻤـﻮدن ارث و ﯾـﺎ ﻧﻔﻘـﺎت و ﯾـﺎ‬
‫ﻣﻬﺮﯾﻪ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت و ﯾﺎ ﻋﺪم ﺗﻌﺪد آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ازدواج ﻧﻮع ﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ در آن زن و ﻣﺮد از ﺣﻘﻮق اﻧـﺴﺎﻧﯽ و ﻣـﺎﻟﯽ ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ در ازدواج دو ﻧﻮع اول ﺣﺪ و ﺣﺪودي ﻣﻘﺮر ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﯿﻞ ورﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق زن و ﺷﻮﻫﺮ در ازدواج داﯾﻤﯽ‪ :‬ﺣﻘﻮق زن وﺷﻮﻫﺮ در ازدواج داﯾﻤﯽ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺣﻘﻮق اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻫﻤﮑﺎري و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ﻣﺴﯿﺮ زﻧﺪﮔﯽ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﻫﻤﺴﺮي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬

‫‪1‬ـ ﺣﻘﻮق اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن وﻗﻮع ازدوج ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ داﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﮐﺘـﺎب ﺧﺪاوﻧـﺪ آﻧـﺮا‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫ﺣﻖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ زن‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺣﻖ زن ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪ .1‬ﺣﻖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ زن درﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﮐﻪ زن در ﻣﺴﺎﯾﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﮐﺎﻣﻼ” در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻮده و اﯾﻦ ﺣﻖ را در اﻧﺤـﺼﺎر‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺸﺪه و دﯾﮕﺮي را از اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﮕﺮداﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﮐـﺴﯽ ﺑـﺪون اﺟـﺎزه‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﺗﻤﺎس ﻧﮕﯿﺮد و ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﯿﺎورد و ﺑﺎ اﺟﻨﺒﯽ ﻃﺮح دوﺳﺘﯽ و آﻣﺪ و رﻓـﺖ ﺑﺮﻗـﺮار ﻧـﺴﺎزد و در اﯾﻨﺠـﺎ ﺣـﻖ زن و‬
‫ﺷﻮﻫﺮ اﺑﺘﺪا ﺛﺒﻮت ﻣﻬﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﻌﺎﻫﺪه ﻋﺮف ﻣـﺮدم آﻧـﺮا ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺮا ﻣﻬﺮاﻟﻤﺜﻞ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻔﻘﺎت زن را از ﺧﻮراك‪ ،‬ﻏﺬا و ﻣﺴﮑﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻣﺘﻌﺎرف در اﺧﺘﯿﺎر زن ﻗﺮار داده و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ” ﺑﺎ او راﺑﻄﻪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و از‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪ در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﯾﻞ زن ﺧﻮدداري و ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از زوﺟﻪ و ﯾﺎ از زوج‬
‫ﺑﻪ زوﺟﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺎﯾﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ و اﻣﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐـﺎر و ﺿـﺮر و ﯾـﺎ داراﯾـﯽﻫـﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ را از دﯾﮕﺮي ﺗﻤﻠﮏ ﻧﻤـﻮده و ﯾـﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎر و ﻫﻨﺮ داراﯾﯽ زن ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد اوﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدان ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ زﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﺎﻧـﻪداري و ﺑﭽـﻪداري و ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺠﺒﻮر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻮﮐﺮ و ﮐﻠﻔﺖ ﻧﻔﻘﺎت زن را ﻧﻘﺪ و آﻣـﺎده در اﺧﺘﯿـﺎرش ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪ .‬ﺣﻘـﻮق‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻫﻤﮑﺎري زن و ﺷﻮﻫﺮ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﭽﻪداري و ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﯾﮏ ﻓﺪاﮐﺎري از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ زن ﺑﺮاي ﻣﺮد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ و زﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺳﻌﺎدت ﺧﻮد و ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑـﺎ او ﻫﻤﮑـﺎري ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺎل و‬
 ‫‪٢٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻮﻫﺮ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و ﮐﻤﮏ اﻗﺘﺼﺎد زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ” از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﭼﻨﺎن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ زﻧـﺎن در اﯾـﻦ‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮑﺎري زن ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ در ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪان اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺘﺴﺎوي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﭘﺪران ﺑﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎدران ﻧﯿـﺰ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺛﺮوت و داراﯾﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و در ﻣﻮردي ﮐﻪ ﻃﻼق واﻗﻊ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد اﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ” ﺑﺎ دادن ﻣﻬﺮ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺷﻮﻫﺮ زن را از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮق ﻣـﺎﻟﯽ و ﻓﺮزﻧـﺪان راﺿـﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﻬﺮﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ زﻧﺎن را ﻃﻼق ﻣﯽدﻫﯿﺪ اﯾﻦ ﻃـﻼق و آزادي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮام و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اًﻟﻄﻼق ﻣ‪‬ﺮﺗﺎنُ ﻓَﺎ‪‬ﻣﺴﺎك ﺑِﻤ‪‬ﻌﺮوف‪ ‬اَو ﺗَـﺴﺮﯾﺢ ﺑِﺎﺣـﺴﺎن‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ ﻃـﻼق ﺗـﺎ دو‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺎﯾﺪ زﻧﺎن را ﺧﻮﺑﯽ و ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﮕﻪدارﯾﺪ و ﯾﺎ ﺿـﻤﻦ اﺣـﺴﺎن آﻧﻬـﺎ را آزاد ﮐﻨﯿـﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آزادي و ﻃﻼق زﻧﺎن را ﺗﻮام ﺑﺎ اﺣﺴﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎن ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ آن رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮف ﺟﻠﺐ ﻣـﯽﺷـﻮد و‬
‫ﭼﻨﺎن ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﮐﺎﻣﻞ ﺧﻮد رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎن ﻓﻮق ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺎﯾـﺖ ﺣﻘـﻮق ﻗـﺮاردادي را ﻣﺜـﻞ ﻣﻬـﺮ و ﻧﻔﻘـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﻣـﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ .‬رﻋﺎﯾـﺖ ﺣﻘـﻮق ﻫﻤﮑـﺎري و‬
‫ﺧﻮشرﻓﺘﺎري زﻧﺎن را در زﻧﺪﮔﯽ اﺣﺴﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﺿﻤﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ در زﻧـﺪﮔﯽ ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم ﻣـﺴﺎﯾﻞ ﺧﺎﻧـﻪداري و‬
‫ﭘﺮورﺷﻮ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻖ ﻫﻤﮑﺎري و اﺣﺴﺎن ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻫﻤﮑﺎري را اداﻣـﻪ دﻫـﺪ و‬
‫زن را ﻃﻼق دﻫﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺣﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از او دﯾﺪهاﺳﺖ ﺑﻪ او اﺣـﺴﺎن ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺿـﻤﻦ ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎﯾﺖ زن و ﺣـﺴﻦ‬
‫ﺳﻠﻮك‪ ،‬او را ﻃﻼق دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﻼق زﻧﺎن ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎرﯾﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ اﺣﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻠﺐ رﺿـﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺒﻠﻐﯽ اﺿﻔﻪ ﺑﺮ ﻣﻬﺮﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻫﻤﺴﺮي ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘـﻮق اﻧـﺴﺎﻧﯽ و ﻫﻤـﺴﺮي ﺑـﯿﻦ زن و ﺷـﻮﻫﺮ در ﻣـﻮردي ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺪذف ﻫﺮ دو ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا و زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺪف زن در ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺷـﻮﻫﺮ و‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮزﻧﺪان اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان آﺳﺎﯾﺶ ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬زﻧﺪﮔﯽ را در ﻣﺴﯿﺮ اﻃﺎﻋـﺖ ﺧـﺪا و رﺷـﺪ آﺑـﺮو و‬
‫ﻋﺰت و ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬از ﺑﺬل ﻣﺎل ﺧﻮد و ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺳﻌﺎدت ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮدداري ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺪﯾﺖ‬
‫و ﮐﻮﺷﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ” ﺷﻮﻫﺮ ﻫﻢ در زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺪﻓﯽ ﺑﺠﺰ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺳﻌﺎدت و آﺳﺎﯾﺶ و رﺷﺪ ﻋﺰت و آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖ زن‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زن وﻣﺮد در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺻﻔﺖ اﺳﺎﺳﯽ و اﺻﻠﯽ ﮐﻪ رﮐﻦ ﮐﻔﻮﯾـﺖ و ﻫﻤـﺴﺮي آﻧﻬـﺎ را ﺗـﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﺗﮑﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﺻﻔﺖ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﻫﻤﺴﺮي را ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﻤﺎل ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺻﻔﺖ اول‪ :‬رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﻣﺴﺎﯾﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﻔﺖ دوم‪ :‬ﻫﻤﮑﺎري ﻣﺎﻟﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺣﻔﻆ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه و ﻋﺪم اﺳﺮاف و ﺑﺬل ﺑﯿﺠﺎ و ﺑـﯽﻣـﻮرد‪،‬‬
‫ﺑﻄﻮري ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺮدان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺎن ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﺮا ﺑﺎ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﺧﺎﻧﻪداري ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﻔﺖ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ ﺣﯿﺜﯿﺖ و آﺑﺮوي ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺳﺮار ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن را در ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﯿﺐ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ و ﮔﻨﺎه ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را در ﺟﺎﯾﯽ ﻓﺎش ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﺷـﮑﺎﯾﺘﯽ‬
‫دارد ﻣﺮﺟﻊ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﺮد از ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮدﺷﮑﺎﯾﺘﯽ دارد ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎ” ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﮑﺎﯾﺘﯽ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻧﻤﯽآﯾﺪ زﯾﺮا ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﺎﻧﻪداري وﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮد آﺷﻨﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺧﻂ اﻧﺘﻘﺎم و ﻣﺠﺎزات از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ در ﺧﻂ ﺧﺪﻣﺖ و اﯾﺠﺎد رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام رﮐﻦ زﻧﺪﮔﯽ و اﻗﺘﺼﺎد و ﺧـﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ ﺣـﺴﺎب‬
‫آﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﻔﺖ ﭼﻬﺎرم‪ :‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻘﯿﻢ ﻧﺒﻮده و ﯾﺎ ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ اﯾﺠـﺎد ﻧﮑﻨﻨـﺪ و ﻓﺮزﻧـﺪان ﺻـﺎﻟﺤﯽ‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺎدر ﻓﺮزﻧﺪان را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﭘﺪر و ﭘﺪر‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺎدر ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺳﻔﺎرش ﮐﻨﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ داﯾﻢ در ﺧﻂ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت و رﻓﺎه و ﻋﺰت و اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا و ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺧﻂ رﺷﺪ و‬
‫ﺗﺮﻗﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ روز زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ و ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ و در ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺴﺎوي ﮐﺎﻣﻞ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ در ﮐﻤﯿﺖ ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ و در اﯾﻦ ﺧﻂ‪ ،‬ﺣﻖ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﻫﻤﺴﺮي ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﮐﻔﻮﯾـﺖ و‬
‫ﻫﻤﺴﺮي ﺣﻖ ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ از ﻣﺮدان ﺳﻠﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﻖ ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﻣﯿﻞ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮ از زﻧﺎن‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫از ﻫﻤﮑﺎري و ﺗﻮاﻓﻖ اﺧﻼﻗﯽ ﺣﻖ زﻧﺎن در زﻧﺪﮔﯽ وﺟﻮد ﺷﻮﻫﺮ و ﺣﻖ ﻣﺮدان وﺟﻮد زن اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﻖ در ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫دﻻﯾﻞ اﺛﺒﺎت ﺣﻘﻮق زن وﺷﻮﻫﺮ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ؟‬
 ‫‪٢٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دﻟﯿﻞ ﺛﺒﻮت ﻣﻬﺮ و ﻧﻔﻘﺎت‪ ،‬دﺳﺘﻮراﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣـﺮدان ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻫـﻢ در ﻋﻘـﺪ ازدواج‬
‫اﻧﺒﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﭘﺮ از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﻣﻬﺮ زﻧﺎن ﺧﻮد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻬﺮﻫـﺎي ﺳـﺒﮏ و ﺳـﻨﮕﯿﻦ را ﮐﻤﺘـﺮ از‬
‫ﻗﺮاري ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﻤﻊ ﻣﯽﺑﻨﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﺮ زﻧـﺎن را ﻧﺪﻫﯿـﺪ و ﯾـﺎ ﮐﻤﺘـﺮ‬
‫ﺑﺪﻫﯿﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ازدواج ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و زﻧﺎن را در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﯾـﺪ‪ ،‬ﻃﻤـﻊ ﺑـﺴﺘﻦ در ﻣﻬـﺮ‬
‫زﻧﺎن و ﯾﺎ ﺧﻮدداري از ﻧﺪادن و ﮐﻢ دادن ﯾﮏ ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫در ﺣﺎﺷﯿﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﺣﺎدﯾﺚ و رواﯾﺘﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎري در ﻣﻮرد اداي ﻣﻬﺮ زﻧﺎن وارد ﺷﺪه و در آﯾﺎت و اﺣﺎدﯾـﺚ ﮐـﺴﺎﻧﯿﮑﻪ‬
‫زﻧﺎن را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر و اذﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻬﺮ ﺧﻮد را ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺑﯿﺦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﻫﻤـﯿﻦ آﯾـﺎت و‬
‫رواﯾﺎت دﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖ روﺷﻦ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻬﺮ زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﺮدان ﯾﮏ د‪‬ﯾﻦ اﺳﺖ و از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﻠﮏ زﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑـﺪون‬
‫اﺟﺎزه ﺣﻖ ﺗﺼﺮف آﻧﺮا ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ دﻟﯿﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ زﻧﺎن و ﺷﺮﮐﺖ آﻧﺎن در ﻣﺎل و زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻮﻫﺮ ﻫﻤﺎن آﯾﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻃﻼق ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ اﺣﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ‪ ،‬زن را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬اﺣـﺴﺎن ﮐﻠﻤـﻪاي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻮق ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ و ﻓﻮق رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﻋﻬﺪ و ﻣﻌﺎﻫﺪه‬
‫ﺑﯿﻦ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺗﺠﺎرات و ﯾﺎ ﻣﺰدوري ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺑﺘﺪا ﻣﺘﺎع ﺧﻮد را و ﮐﺎر ﺧـﻮد را ﻗﯿﻤـﺖ ﮔـﺬاري‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﺣﺴﺎن ﮐﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ” ﺑﺎ اﺣﺴﺎن ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻌﺎﻫﺪه و ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻫ‪‬ﻞ ﺟ‪‬ﺰاء’ اﻻ‪‬ﺣﺴﺎنِ اﻻَ اﻻ‪‬ﺣﺴﺎنِ‪ .‬آﯾـﺎ ﭘـﺎداش اﺣـﺴﺎن‬
‫ﺑﺠﺰ اﺣﺴﺎن ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادي و ﻋﻘﺪ ازدواج ﺣﻖ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑـﺴﺘﻪاﻧـﺪ و ﺑﯿـﺸﺘﺮ از آن‬
‫ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﮐﺎر و داراﯾﯽ زن اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺧﻮد او دارد و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از رواﺑـﻂ زﻧﺎﺷـﻮﯾﯽ ﺣـﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫وﻟﯿﮑﻦ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اداره زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و از ﮐﻤﮑﻬـﺎي ﻣـﺎﻟﯽ و اﻗﺘـﺼﺎدي و اﻧﺠـﺎم وﻇـﺎﯾﻒ ﺧﺎﻧـﻪداري‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ اﺣﺴﺎن ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ و زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﭽﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﮐﻤﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎرﯾﻬﺎي ﻫﻨﺮي واﻗﺘﺼﺎدي ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺎل و ﺛﺮوت را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮ ﺷﺠﺮه زﻧﺪﮔﯽ را ﭘﺮورش داده و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﮔﺮ ﻣﺮدان ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ )درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺪون دﻟﯿﻞ ﺣﻖ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﻧﺪارﻧﺪ( اﯾﻦ ﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ اﺣﺴﺎن و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ زن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻖ ﮐﺎﻣـﻞ زن را‬
‫از ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪاي زﻧﺪﮔﯽ ﺛﺮوت آﻧﻬﺎ ﻣﺜﻼ” ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪10‬ﻫﺰارﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮده و اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ‪100‬ﻫﺰارﺗﻮﻣﺎن رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و‬
‫آﻧﻬﺎ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﮐﻨﻮن ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ” ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺛﺮوت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗـﺴﻤﺖ ﻧﻤـﻮده ﮐـﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﭼﻬﺎرم آن را ﺑﻪ زﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﺣﺎﺻﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻓﺮزﻧﺪان را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫ﺑﮕﯿﺮد واﻻ او ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻓﺮزﻧﺪان از دﯾﮕﺮان اوﻟﯽ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ زﻧﺎن آﻧﻬـﺎ را آزاد‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎ” ﻣﻬﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺮدازﯾﺪ زﯾﺮا در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺣﺴﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﭼﻨﺎن ﺑﺎش ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬زن ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد و ﻣﺎل ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻤﻮدن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﺮد ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺎﯾﻪ ﺑﮕﺬارد و ﺣﻖ ﻫﻤﮑـﺎري‬
‫زن را ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﻟﯿﻞ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﻫﻤﺴﺮي زﻧﺎن و ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﻔﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ زن ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻔﻮﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن در دﯾﻨـﺪاري و‬
‫اﺧﻼق و ﻫﺪف و ﻫﻤﮑﺎري در زﻧﺪﮔﯽ ﺻﺪدرﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮد و ﯾﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﻣﺮدان در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫زﻧﻬﺎﯾﯽ ﺣﺎﺳﺎس ﮐﻤﯽ و ﮐﻤﺒﻮد ﻧﮑﻨﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ اﺷﺒﺎع ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﻫﻤﺴﺮي ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي اﯾـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ در ﺣﻘﻮق و اﺧﻼق و ﻫﻤﮑﺎري و ﺣﻔﻆ آﺑﺮو در ﻃﺮاز ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺗﻤﺎم ﻫﺪف زن در زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ‬
‫و در ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯽ از ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻠﻪاي از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻮﻫﺮ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﻗﺮاردﻫﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ از ﺷـﻮﻫﺮ‬
‫ﺷﮑﺎﯾﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻊ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎﻧﯽ ﺣﻖ ﮐﻔﻮﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺷـﻮﻫﺮ را و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او را ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﻓﺪاﮐﺎري و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﯽ دارﻧﺪ و ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و آﺳﺎﯾﺶ ﺧﻮد را‬
‫در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ رﻫﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ روي ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن » ﻫ‪‬ﻞ ﺟ‪‬ﺰاء’ اﻻ‪‬ﺣﺴﺎنِ اﻻَ اﻻ‪‬ﺣﺴﺎنِ « ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺘﻘـﺎﺑﻼ” وﻇﯿﻔـﻪ دارد ﺑـﺮاي زن‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زن ﺑﺮاي او ﻫﺴﺖ و در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻪ زن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺷـﻮﻫﺮ اﺧﺘـﺼﺎص داده و ﮐﻤـﯽ و ﮐـﺴﺮي‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮد ﻫﻢ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ زن اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ و ﺑﺮاي او ﮐﻤـﯽ و ﮐـﺴﺮي ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻧﯿﺂورد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﻨﯿـﺪ ﺑـﻪ ﯾـﮏ زن اﮐﺘﻔـﺎ ﮐﻨﯿـﺪ و در آﯾـﻪ دﯾﮕـﺮ‬
 ‫‪٢٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﺧﯿﻠﯽ در ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﯿﻦ زﻧﺎن و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ ﺟﺪي و ﮐﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﻨﯿـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ زن اﮐﺘﻔﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ آن ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﻣﯿﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت‬
‫زﻫﺮا )س( و ﺷﺎﯾﺪ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ﮐﺒﺮي )س( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﮐﻔﻮﯾـﺖ‬
‫و ﻫﻤﺴﺮي ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎﻧﯽ ﻫﻤﺴﺮ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ ﮔـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدان اﺟﺎزه ازدواج ﺗﺎ ‪4‬زن را ﻣﯽدﻫﺪ و ﻟﯿﮑﻦ در آﺧﺮ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﯾـﮏ زن اﮐﺘﻔـﺎ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ داﯾﺮه ﻓﻘﺮ و ﻋﺎﺋﻠﻪ زﯾﺎد ﻧﮑﺸﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ زن ﮐﻪ در ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺷﺶ داﻧﮕﯽ و ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ‬
‫دارد‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺎل و آﺑﺮوي ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻮﻫﺮ را ﭘﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮد‪ ،‬زن دﯾﮕﺮي ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮي ﮐﺎﻣـﻞ زن‬
‫را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ زن ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺣﻖ ﻫﻤﺴﺮي او را ﺑﻪ ﯾﮏ دوم ﺗﻨﺰل داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻮﻣﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ زﻋﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺿﻌﻔﺎ را دارﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬
‫آﯾﻪ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﮐﻔﺎﻟﺖ ﻣﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﻻد‪ ،‬وﻻﯾﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻻزم دارد‪.‬‬
‫» ﺑﻠﻮغﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎدﺗﯽ و ازدواﺟﯽ «‬

‫آﯾﻪ ﺳﻮم در ﺳﻮره ﻧﺴﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﮐﻔﺎﻟﺖ ﺳﻔﻬﺎ و ﺑﯽﺧﺮدان ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺿﻌﻔﺎ را دارﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻖ ﺿﺒﻂ و‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﻧﺮا دارﯾﺪ‪،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﺳﻔﻬﺎ و ﺟﻬﺎل ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺨﺎرج آﻧﻬﺎ را از ﻏﺬا و ﻣﺴﮑﻦ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻠﯿﻢ و‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ‪ ،‬آﯾﻪ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺎل در اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬اوﻻ” ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻫﺮ ﻣـﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎل ﺧﻮدش ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ ﻣﺎل ﺧﻮد وﻻﯾﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﺪاري و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺻـﺮﻓﺎ” ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻟﯽ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ و از آن ﺑﺨﻮرد و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎل ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﻻد ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و وﻻﯾﺖ ﻻزم دارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻔﻞ را در ﺷﻌﺎع وﻻﯾﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﻃﻔﻞ ﺧﻮد ر ﺑـﻪ ﻋﻠـﻢ و داﻧـﺶ ﻣﺠﻬـﺰ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را اداره ﮐﻨﺪ و در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺣﺴﺎس ﮐﻤﺒﻮد و ﻧﻘﺺ و ﮐﺴﺮي ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺪري‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺬارد و ﯾﺎ آﻧﻬﺎ را در ﺧﻂ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﺜﻤﺎر ﮐﻨﺪ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ از او ﺳﻠﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و ﺑﺮ ﺣﺎﮐﻢ اﺳـﻼم‬
‫ﺟﺎﯾﺰ و ﯾﺎ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻃﻔﻞ را ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬ﻣﺎل ﻫﻢ درﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اوﻻد اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘـﺮورش ﻻزم دارد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺎل در واﻗﻊ ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را در راه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﯿﻨـﺪازد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺷﺠﺮه ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺧﻮد را ﺑﭙﺮوراﻧﺪ و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را راﮐـﺪ ﻣـﯽﮔﺬارﻧـﺪ و ﯾـﺎ ﺑـﺎ ﺗﺒـﺬﯾﺮ و‬
‫اﺳﺮاف آﻧﺮا ﮐﺎر ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﯾﺎ آﻧﺮا ﻣﻌﻄﻞ و ﺿﺎﯾﻊ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺎل از آﻧﻬﺎ ﺳﻠﺐ ﺷﺪه از ﺗﺼﺮف در ﻣﺎل‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﺠﻮر و ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﯾﮑﯽ از ﺷﺮوط اﺻﻠﯽ و اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر و ﺑﺼﯿﺮت ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫ﺿﺒﻂ ﻣﻞ و ﭘﺮورش آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺳﻔﻬﺎ و ﺑﯽﺧﺮدان را از اﺳﺘﻘﻼل در ﻣﺎﻟﺪاري و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري در ﺗﺼﺮف آن ﻣﺤﺮوم و ﻣﻤﻨﻮع ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دارﻧﺪ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣﺎل اﯾﺘﺎم و ﺳﻔﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از ﻣﺎل اﯾﺘﺎم و ﺳﻔﻬﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﯿﺪ ﺗﺎ روزي ﮐﻪ ﻋﻘﻞ وﺷﻌﻮر ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺎل ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻞ وﺷﻌﻮر ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺤﺖ ﮐﻔﺎﻟﺖ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره آﯾﻪ دﯾﮕﺮ در اﻃﺮاﻓﺖ ﺑﻠﻮغ اﯾﺘﺎم ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﭘﯿﺶ از رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﺘﺎم ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺗﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﻞ ﺧﻮد ﺑـﺎ ﮐـﺴﯽ ازدواج ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي ازدواج و ﺗـﺼﺮف‬
‫در اﻣﻮال رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ را ﺷﺮط ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن در ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﻃﻔﺎل ﯾﺘﯿﻢ را ﺗﺤﺖ ازﻣﺎﯾﺶ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﮑﺎح و ازدواج ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ اﮔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﻪ از ﻋﻘﻞ ورﺷﺪ ﻣﺎﻟﺪاري و ﺿﺒﻂ ﺛﺮوت ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻮال آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺴﭙﺎرﯾﺪ‪ .‬ﻣﺒـﺎدا‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺑﻠﻮغ و رﺷﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﻌﻒ ﻋﻘﻞ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ اﯾﺘﺎم‪ ،‬ﻣﺎل آﻧﻬﺎ را ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ ﺗﺼﺮف ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﯾﺘﺎم اﮔﺮ ﻏﻨﯽ‬
‫و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﺳﺖ از ﺑﺮداﺷﺖ ﺣﻖ زﺣﻤﺖ و اﺟﺮت ﺧﻮدداري ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻓﻘﯿﺮ و ﻧﺎدراﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺮدارد و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ‬
 ‫‪٢٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺎل اﯾﺘﺎم را ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽدﻫﯿﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ را ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺣـﺴﺎب ﮐـﺎر ﺷـﻤﺎ را‬
‫دارد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﯿﻦ ﺑﻠﻮغ ازدواﺟﯽ و ﺑﻠﻮغ ﺿﺒﻂ ﻣﺎل ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اوﻻ” دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ازدواج ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﯿﺶ از وﺻﻮل ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﮑﺎح آزادي و رﻫﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ از‬
‫ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ ﻧﮑﺎﺣﯽ ﺑﺮاي ﭘﺴﺮان ﻇﻬﻮر اﺣﺘﻼم و ﺑﺮاي دﺧﺘﺮان ﻇﻬﻮر ﻋﺎدت زﻧﺎﻧﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ در ﭘﺴﺮان اﺣﺘﻼم و در دﺧﺘﺮان ﻋﺎدت ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي ازدواج ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﻠﻮغ ﻫﻢ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان در ﺳﻨﯿﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ و آب و ﻫﻮاﻫﺎ و ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬در ﺳـﺮزﻣﯿﻨﻬﺎي ﮔﺮﻣـﺴﯿﺮي دﺧﺘـﺮان زودﺗـﺮ‬
‫ﻋﺎدت ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎي ﺳﺮدﺳﯿﺮي‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻠﻮغ در ﻧﻘﺎط ﮔﺮﻣﺴﯿﺮ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻠﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﻧـﻪ ﺳـﺎﻟﮕﯽ ﺑـﻪ‬
‫دﺧﺘﺮان اﺟﺎزه داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺟﺎزه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﺧﺘﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﻦ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﻧﻪ دﺧﺘﺮاﻧـﯽ ﮐـﻪ در‬
‫ﻧﻘﺎط ﺳﺮدﺳﯿﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان ﻧﻘﺎط ﺳﺮدﺳﯿﺮﺷﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 14‬ﯾﺎ ‪ 16‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ‬
‫ﻧﮑﺎﺣﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻇﻬﻮر ﻋﺎدت اﺳﺖ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﺎل ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻼﯾﻢ ﺑﻠﻮغ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘـﺴﺮان‬
‫در ﻧﻘﺎط ﮔﺮﻣﺴﯿﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 15‬و ﺑﺮاي دﺧﺘﺮان ﺳﺎل ‪ 9‬اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺟﺎزه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي دﺧﺘﺮان و ﭘـﺴﺮان‬
‫ﻧﻪ اﺟﺒﺎر و اﻟﺰام اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ” ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻠﻮغ ﻣﺎﻟﯽ ﻏﯿﺮ از ﺑﻠﻮغ ﻧﮑﺎﺣﯽ و ﺑﻠﻮغ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻮغ ﺑﺮاي ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال و رﻫﺎ ﺷﺪن از ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ ﻻزم دارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان در وﺿﻌﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﺧﻮد را ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ درك ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎل ﺧﻮد‬
‫را ﺿﺒﻂ ﻧﻤﻮده و آﻧﺮا در راه ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻔﺎﺳﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺿﺒﻂ و ﺧﺮج ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﻣﺎﻟﺪاري ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان زﻣـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺿﺒﻂ ﻧﻤﻮده و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ وﻣﻔﺎﺳﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ رﺷﺪي ﻏﺎﻟﺒﺎ” در ﺳـﺎﻟﻬﺎي‬
‫ﻫﻔﺪه و ﻫﺠﺪه و ﯾﺎ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آن آﮔﺎﻫﯽ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻔﺎﺳﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑﻠﻮغ ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺎﻣﻮر و ﻣﻠﮑﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﻬﻢ‬
‫در دﺧﺘﺮان و ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ در ﭘﺴﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﻣﮑﻠﻒ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدات و ﻧﻤﺎز و روزه ﻋﻘﻞ و آﮔﺎﻫﯽ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ‪ ،‬زﯾﺮا ﻇﻬﻮر ﻋﻘﻞ و آﮔﺎﻫﯽ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ اﯾﻤـﺎن و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ دﯾﻨﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺸﮑﻞ و ﺧﯿﻠﯽ دﯾﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ” زﻧﺎن و ﻣﺮدان در‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭼﻪ و ﺳﯽ و ﭘﻨﺞ ﻋﻘﻞ دﯾﻨﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا و زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت و ﻗﯿﺎﻣﺖ را اﺣﺴﺎس ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ دﯾﻨﯽ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ دﯾﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻠﻮي ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ” در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺳﯽ و ﭼﻬـﻞ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان از ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ دﯾﻨﯽ آزادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ و اﯾﻦ آزادي‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺎﯾﻪ اﻓﺴﺎر ﮔﺴﯿﺨﺘﮕﯽ و ﻟﺠﺎم ﮔﺴﯿﺨﺘﮕﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ آﻧﻬﻢ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” در دوران ﺟﻮاﻧﯽ ﺑـﺮاي دﺧﺘـﺮان و ﭘـﺴﺮان‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت دﯾﻨﯽ را از ﺳﻨﯿﻦ ﻧﻪ و ﭘﺎﻧﺰده ﺑﻪ ﺑـﺎﻻ اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﻌﻮر دﯾﻨﯽ و ﯾﺎ زﻧﺪﮔﯽ در آﻧﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺑﺮاي دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان ﺳﻪ ﻧﻮع ﺑﻠﻮغ ﻣﻘﺮر اﺳﺖ‪ .‬اول ﺑﻠﻮغ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدات ﮐـﻪ‬
‫آن ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﻬﻢ و ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﭘﺴﺮان دﯾﺮﺗﺮ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ رﺷﺪ ﻋﻘﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﻠﻮغ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ دارد و اﻣـﺎ ﺑﻠـﻮغ‬
‫ﻧﮑﺎﺣﯽ ﻫﻢ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻋﻘﻞ ﺷﻮﻫﺮداري و زنداري ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎ” ﻓﻘﻂ آﻣﺎدﮔﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺰاﺟﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻋﺎدت و اﺣﺘﻼم ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻠﻮغ ﻣﺎﻟﯽ و آزادي در زﻧﺪﮔﯽ وﺧﺮوج از ﺗﺤﺖ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﮐﻔﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻋﻘـﻞ و ﺑﯿـﻨﺶ‬
‫ﻻزم دارد ﮐﻪ ﺗﺎ آﮔﺎﻫﯽ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎل و ﺛﺮوت در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ‪3‬ﺑﺤﺚ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻗﯿﻤﻬﺎ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺿﻌﯿﻔﯽ آﻧﻬﺎ ﺳﻮاﺳﺘﻔﺎده ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻏﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﺑﺮداﺷﺖ ﺣﻖ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬در ﺗﺼﺮف اﻣﻮال ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺗﺤﻮﯾﻞ آن ﺑﻌﺪ از ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﻋﺪهاي از ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎدل را ﮔﻮاه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‬
 ‫‪٣٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وراﺛﺖ‬

‫اوﻟﯿﻦ آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ رﺳﻮم ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ را در ﮐﯿﻔﯿﺖ وراﺛﺖ ﻟﻐﻮ ﮐﺮد‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ارث‬
‫ﻗﺎﻧﻮن وراﺛﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺗﺎ ﺣﺪود و ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﺮام ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ وراﺛﺖ را ﺑﺪﻧﺒﺎل دارد‬
‫دﻟﯿﻞ ﺗﻔﺎوت زن و ﻣﺮد در ارث‬
‫ﻣﺮدان ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از زﻧﺎن اﺟﺎزه ﺗﺴﻠﻂ و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دارﻧﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ اﺟﺎزه ﺑﻬﺮهﺑﺮداي‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻬﺎم وارﺛﻬﺎ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت و ﻣﺮاﺗﺐ ارث‬
‫========================================================================‬
‫آﯾﻪ ‪ 9‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان در ﺑﺎره ﺣﻖ وراﺛﺖ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻄﻮر اﺟﻤﺎل‬
‫ﺣﻘﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻌﺪا” ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﺣﻖ ﻫﺮ ﯾﮏ از ورﺛﻪ را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدان و‬
‫زﻧﺎن در ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﻫﺮﮐﺪام ﻧﺼﯿﺐ ﻣﻌﯿﻨﯽ دارﻧﺪ ﺧﻮاه ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ و در آﯾـﻪ‪ 10‬ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬آﻧﮕـﺎه ﮐـﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ از دار دﻧﯿﺎ ﻣﯽرود و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮏ و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﮐﻨﺎر او ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﻬﺮهاي ﮐﻢ ﯾﺎ‬
‫زﯾﺎد ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺣﻖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺎل ﻣﯿﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺤـﺖ ﺗﻌﻠﯿﻤـﺎت و ﭘﻨـﺪ و ﻣﻮﻋﻈـﻪ ﻗـﺮارداده و ﺑـﺎ ﮐﻠﻤـﺎت‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻣﺘﻌﺎرف رﺿﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ در زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي دﺧﺘﺮان در ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﺣﻘﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺑﻠﮑﻪ ﺧـﻮد آﻧﻬـﺎ را ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و دﺧﺘﺮان را ﺑﻪ ارث ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺘﺪا ﺑﻄﻮر اﺟﻤﺎل در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺗـﺬﮐﺮ داد ﮐـﻪ‬
‫ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﻫﺮ دو در ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﻧﺼﯿﺐ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺰول اﯾﻦ اﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ رﺳﻮم و اداب زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و از اﯾﻦ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪ 180‬درﺟﻪ ﻣﺮدم ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﺧﺘﺮان و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺰو ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﺑـﯿﻦ ورﺛـﻪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺰو ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ارث ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﻟﺬا ﺧﻮد را آﻣﺎده ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﯾـﺎت دﯾﮕـﺮ ﻧـﺎزل‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﻮد و ﺳﻬﻢ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ و در آﯾﻪ ﺑﻌﺪ آﯾﻪ ‪11‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻃﺒﻘﻪ دوم و ﯾﺎ ﺳﻮم ﮐﻨﺎر ﻣﯿﺖ‬
‫و ﻣﺎﺗﺮك او ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهاي ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺛﺮوت را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﺗﻮان از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﻨﺪ و ﺑﻬﺮهاي از ﻣﺎل و ﻏﺬا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳـﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎﯾﻞ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪان دﯾﮕﺮان را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫و در آﯾﻪ ‪12‬ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺑﺎره ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺎل اﯾﺘـﺎم را ﻏﺎﺻـﺒﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺣﻘﻮق اﻟﻬﯽ ﻣﺤﺮوم دارﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ آن ﻣﺎل در واﻗﻊ آﺗﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﮑﻢ ﺧﻮد ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ از ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻔﺮ و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و اﻋﻤﺎل زور ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ در ﺧﻂ ﻇﻠﻢ و زور ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻖ ﺿﻌﻔﺎ را ﺿـﺎﯾﻊ‬
‫ﮐﻨﺪ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻬﺮا” ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﺷﻮد از آﺗﺶ ﻧﺼﯿﺐ ﮐﺎﻓﯽ و واﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ آﯾﻪ ﻓﻮق ﺑﻄﻮر اﺟﻤﺎل ﺑﺮاي ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﺑﻬﺮهاي ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در آﯾﻪ ‪ 13‬ﺗﺎ ‪ 19‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣـﺎﺗﺮك را ﺑـﯿﻦ وراث‬
‫روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ و آﯾﻪ دﯾﮕﺮ در اواﺧﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره ارث ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﺮادر و‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ ﺗﻨﯽ و ﯾﺎ ﻧﺎﺗﻨﯽ را روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآن از ﺗﻌﯿﯿﻦ ارث ﻋﻤﻮﻫﺎ وﻋﻤﻪﻫﺎ‪ ،‬داﯾﯽ و ﺧﺎﻟﻪ و ﭘﺪرﺑﺰرﮔﻬﺎ و ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﻬﺎ ﺳـﺎﮐﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وارث آﻧﻬﺎ در ﺑﯿﺎﻧﺎت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارث را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﺣﻖ ﻫﺮ ﯾﮏ از وراث ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬در آﯾﻪ ‪13‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪان و ﺣﻖ آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان دو ﺑﺮاﺑﺮ دﺧﺘﺮان ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ورﺛﻪ ﻓﻘﻂ دﺧﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ وﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﯾﮏ ﺳﻮم ﻣـﺎﺗﺮك‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ وارث دﯾﮕﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و اﮔﺮ وارث ﯾﮏ دﺧﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺼﻒ ﻣﺎﺗﺮك‬
‫را ﻣﯽﺑﺮد‪) .‬اﮔﺮ وارث دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﺼﻒ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ او ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد( و اﮔﺮ وارث ﻓﻘﻂ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر ﻫﻤـﺮاه ﻓﺮزﻧـﺪان ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫ﻫﺮﮐﺪام از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺑﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ارث ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﻓﺮزﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﻓﻘﻂ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺪون ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎدر ﯾﮏ ﺳﻮم و ﭘﺪر دوﺳﻮم ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬و در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ اﮔﺮ ﻣﯿﺖ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ از دو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدر ﯾﮏ ﺷﺸﻢ و ﭘﺪر ﭘﻨﺞ ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺻﯿﺖ ﻣﯿﺖ و ﯾﺎ ﺑﺪﻫﯽﻫﺎي او را از‬
‫ﻣﺎﺗﺮك ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ارث ﭘﺪران و ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺷـﻤﺎ ﻧـﺎﻓﻊﺗـﺮ و ﻧﺰدﯾﮑﺘـﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﯾﻀﻪ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ وﺧﺪاوﻧﺪ روي ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻦ ﻓﺮاﺋﺾ را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در آﯾﻪ ‪14‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮدان ﯾﮏ دوم ﻣﺎﺗﺮك زن ﺧﻮد ر ﺑﻪ ارث ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪي از ﺷﻤﺎ و دﯾﮕﺮان ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺎﺗﺮك ﻣﺎل ﻓﺮزﻧـﺪان زن ﺷـﻤﺎ اﺳـﺖ‪ .‬و زﻧـﺎن از ﻣـﺎل ﺷـﻮﻫﺮ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم ﻣﯽﺑﺮد و اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ اوﻻد ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﻫﻢ ﺑﻌﺪ از ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪﻫﯽﻫﺎ و ﯾﺎ وﺻﯿﺖ ﻣﯿﺖ اﺳﺖ و اﮔﺮ وارث ﯾﮏ ﻣﯿﺖ ﺑﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ او ﻫـﺴﺘﻨﺪ در اﯾـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎدري اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺷﺸﻢ و اﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ ﺳﻮم ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ آﻧﻬـﺎ ﻣـﺴﺎوي و‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪري و ﻣﺎدري و ﯾﺎ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪري ﻣﯽرﺳـﺪ‪.‬اﯾـﻦ ﺗﻘـﺴﯿﻤﺎت ﺑﻌـﺪ از ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﯽﻫﺎ و ﯾﺎ رﻋﺎﯾﺖ وﺻﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي وارث ﻣﻨﺸﺎ ﺿﺮر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ در آﯾﻪ ‪ 176‬آﺧﺮ ﺳﻮره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ وارﺛﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪري و ﯾﺎ ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﻘﻂ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺮادر دارد ﺗﻤﺎم ارث را ﻣﯽﺑﺮد و اﮔﺮ ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺮ دارد ﻧﺼﻒ ﻣﺎﺗﺮك را ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﻧﺼﻔﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﺒﻮدن وارث ﺑـﻪ ﺧـﻮد او‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و اﮔﺮ دوﺧﻮاﻫﺮ و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ دوﺳﻮم را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮادران دوﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪا اﯾﻨﻄﻮر ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي وارث را ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ زﯾـﺮا ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰ داﻧـﺎ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾﻨﻬـﺎ‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺎﺗﺮك اﺳﺖ ﮐﻬﺎز ﻣﺘﻦ آﯾﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺘﺪا ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺮزﻧﺪان و ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻗـﺴﻤﺖ زن و‬
‫ﺷﻮﻫﺮ و ﺑﺮادران را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن ﺳﺆاﻻت ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺣﮑﻤﺖ ارث و وراث ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• اوﻟﯿﻦ ﺳﺆال‪ :‬ﭼﺮا ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻣﯿﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻣﯽرﺳﺪ و دﯾﮕﺮان در آن ﺣﻘـﯽ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ورﺛﻪ ﻣﯿﺖ و دﯾﮕﺮان از ﻧﻈﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺎل زﺣﻤﺘﯽ ﻧﮑﺸﯿﺪهاﻧﺪ ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫• دوﻣﯿﻦ ﺳﺆال‪ :‬ﭼﺮا ﺳﻬﻢ دﺧﺘﺮان از ﭘﺴﺮان ﻣﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺳﻬﻢ ﭘﺴﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻬﻢ دﺧﺘﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ آﯾـﺎ در دﯾـﻦ‬
‫ﺧﺪا ارزش ﻣﺮد از زن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺒﻌﯿﺾ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ؟‬
‫• ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺳﺆال‪ :‬آﯾﺎ اوﻟﺪ ﻣﯿﺖ و ﭘﺪر و ﻣﺎد و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان او در ﯾﮏ درﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧـﺪ و ﯾـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ارث ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻣﯽرﺳﺪ و اﮔﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ دورﺗﺮ و دورﺗﺮ؟‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫• ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﺳﺆال‪ :‬ﭼﺮا در ﻣﻮاردي ﮐﻪ وارث ﻓﻘﻂ ﯾﮏ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و در ﺑﺎره ﭘﺴﺮان و ﯾﺎ ﺑﺮادران ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﻬﻢ ﻧﺸﺪه و از ﺑﯿﺎن ﺳﻬﻢ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬
‫• ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ﺳﺆال‪ :‬در ﺑﺎره رث ﮐﻼﻟﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري ﯾﺎ ﻣﺎدري ﺗﻔﺎوت و ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه وارث آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬
‫دو ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺧﻮاﻫﺮ و ﺑﺮادراﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﻮم ﯾﺎ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﺪام ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• ﺷﺸﻤﯿﻦ ﺳﺆال‪ :‬ﻗﺮآن در ﮐﯿﻔﯿﺖ وراث ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺪاد‪ ،‬ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﻋﻤﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻮ و ﺧﺎﻟﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ارث آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﯿﻔﯿـﺖ‬
‫اﺳﺖ وﻣﻼك ﺗﻘﺴﯿﻢ آن ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫• ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﺳﺆال‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯿﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮك او ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽرﺳﺪ؟‬
‫اﻣﺎ ﺟﻮاب از ﺳﺆال اول ﮐﻪ ﭼﺮا ﻓﻘﻂ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﯿﺖ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﻣﺎل ﭘﺪر را ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪ و دﯾﮕﺮان ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻘﯽ ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ اوﻻ” ارث و ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت آن ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺎﻟﮏ اﺳﺖ‪ .‬در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ و ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶ و زﺣﻤﺖ ﺧﻮد آﻧﺮا ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺠﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺎل ﮐﺴﯽ‬
‫در آن ﺣﻘﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﺳﻼم ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺎﻟﮏ را ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻟﻐـﻮ ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ و ﻣـﺼﺮف آن ﺣـﺪود و‬
‫اﺣﮑﺎﻣﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آن ﺣﺪود و اﺣﮑﺎم ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه و ﻣﺼﺮف ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﺣـﺪود ﺗﻮﻟﯿـﺪ در‬
‫اﺳﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﻧﺮا ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا اﺣﯿﺎ ﻧﻤﻮده و اداره ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ آﺑﯽ ﮐﻪ‬
‫آﻧﺮا اﺟﺎره ﻧﻤﻮده و اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﻨﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﺎ ﻋﻤﻞ و ﯾﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﻮد اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت ﮐﻪ ﺑﻪ اراده ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻫﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده و ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻟﮏ ﮐﺎر ﺧﻮد اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﮐﺎر ﺧﺪا ﯾﺎ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ زﻣﯿﻨﯽ را اﺣﯿﺎ ﻧﻨﻤﻮده ﯾﺎ ﺑـﺎغ و‬
‫درﺧﺘﯽ را ﺳﺒﺰ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺼﺮف‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻟﯽ را ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮده ﺣﻖ ﻣﺼﺮف ﮐﺮدن و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﺮا دارد وﻟﯽ ﺣﻖ اﺳﺮاف ﻧﻤﻮدن و ﯾـﺎ‬
‫ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺬاﺷﺘﻦ و راﮐﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ آﻧﺮا ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺮق ﻣﺼﺮف ﺑﺎ اﺳﺮاف اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻮدن ﻣﺎل ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿـﺎج‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﺧﻮراﮐﯿﻬﺎ و ﭘﻮﺷﺎﮐﻬﺎ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮده ﻣـﺼﺮف ﮐﻨـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ از ﻣـﺴﺎﮐﻦ و ﭼﯿﺰﻫـﺎي دﯾﮕـﺮ‪.‬‬
‫وﻟﯿﮑﻦ اﺳﺮاف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮداﺷﺖ زاﯾﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﻧﯿﺎز واﺣﺘﯿﺎج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” ﺷﺒﺎﻧﻪروزي ﯾﮏ ﮐﯿﻠﻮ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ اﺣﺘﯿﺎج‬
 ‫‪٣٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دارد‪ ،‬دو ﮐﯿﻠﻮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮدارد و ﯾﺎ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آن ﺑﺮاي ﺧﻮد ذﺧﯿﺮه ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻣﺎل ﺧﻮد ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿﺎج او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و زاﯾﺪ ﺑﺮ اﺣﺘﯿﺎج اﺳﺮاف اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺮاف در دﯾﻦ اﺳﻼم ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻣﺼﺮف را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ راﮐﺪ وﺿﺎﯾﻊ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﮐﺎر دﯾﮕﺮان ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ از اﯾـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎر زدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺎر و ﺻﻨﻌﺖ و ﯾﺎ ﮐﺸﺎورزي و ﮐﺎرﻫـﺎي ﺗﻮﻟﯿـﺪي و ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ و ﺗﺠـﺎرت ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﺧﻮد را از زﻣﯿﻦ و آب و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺪﯾﻨﻪﻫﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ راﮐﺪ ﺑﮕﺬارد ﺑﻠﮑﻪ داﯾﻢ‬
‫ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ در راه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﯿﻨﺪازد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ زﻣﯿﻦ و آب‪ ،‬ﮐﺸﺎورزي و ﺑﺎﻏﺪارﯾﻮ داﻣﺪاري و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻧﻘﺪﯾﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﺠﺎرت و ﺻﻨﺎﻋﺖ داﯾﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎز آﻧﭽﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻣـﺼﺮف ﺧـﻮد و ﮐـﺎرﮔﺮان ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪.‬در‬
‫داﯾﺮه ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺪود و ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ در اﺳﻼم ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و اﺣﺘﺮام ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭼﻨﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﻮﺟﻮد آورده و آﻧﺮا اداره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺣﻖ دارد ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺤﺼﻮل ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ او اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ از ﻫﻤـﯿﻦ راه ﺛـﺮوت اﻧـﺴﺎن ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻣﺮگ او ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﻮب او و ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ او ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و آﻧﻬﺎ در درﺟﻪ اول ﭘﺪر و ﻣﺎدر و‬
‫در درﺟﻪ دوم ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ و اﺟﺪاد و در درﺟﻪ ﺳﻮم ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﻋﻤﻪﻫﺎ و ﺧﺎﻟﻮﻫﺎ و ﺧﺎﻟﻪﻫﺎ و ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬واﮔـﺮ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ از دوﺳﺘﺎن او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه و ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻈﺮ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺎﻟـﮏ‬
‫ﻣﻌﺎﻫﺪه داﺷﺘﻪ و در زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻤﮏ او ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ راه ﻃﺒﻘﺎت ارث ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬ﭘـﺲ ﺑﺮﻫـﺎن وراﺛـﺖ ﻫﻤـﺎن ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﺳﺆال دوم ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺳﻬﻢ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ ﮐـﻪ زن و ﻣـﺮد در ﺣﻘـﻮق اﻧـﺴﺎﻧﯽ و‬
‫ارزﺷﻬﺎي ﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﻧﺪارﻧﺪ و اﯾﻦ ارزش ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ا‪‬ن اَﮐﺮُﻣﮑﻢ ﻋﻨﺪ‪‬اﷲ اﺗﻘﯿﮑﻢ« ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫـﺮﮐﺲ اﯾﻤـﺎن و ﺗﻘـﻮاﯾﺶ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻋﺰت و آﺑﺮوﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺜﻞ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻗﯿﻤﺖﮔـﺬاري ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت‬
‫ﺑﺮاي اداره زﻧﺪﮔﯽ و ﮔﺬراﻧﺪن آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎل ﮐﻤﺘﺮ و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺧﺮج ﺷﮑﻢ ﯾﮏ ﺣﯿﻮاﻧﯽ از ﻣﺨﺎرج ﯾﮏ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻼك ارزش اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﻧﯿـﺴﺖ ﮐـﻪ‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﭘﺴﺮان از دﺧﺘﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ ارزش ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣـﺎل ﺑﯿـﺸﺘﺮ داده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ و اﺣﺘﯿﺎج اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻐﻞ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ ﻣﺮدان‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻤﮑﻦ ﻣﺎﻟﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯿﺖ ﻣﺎل ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اول و آﺧﺮ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻟﯽ ﻧﺪارﻧﺪ زﯾﺮا ﻣﺜﻼ” ﯾﮏ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﯾﮑﯽ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺜﻼ” ﺳﯽ ﻫﺰارﺗﻮﻣﺎن ارث ﻣﯽﺑﺮد و دﯾﮕﺮي ﭘﺎﻧﺰده ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن‪ .‬ﺑﺮادر ﮐﻪ زن ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ ﺑﻪ زن ﺧﻮد ﻣﻬﺮ و ﻧﻔﻘﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎزاد ﭘﻮل ﺧﻮد را در آﻧﺠﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽرود ﭘﻮل ﺧﻮد را ﻣﺼﺮف ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ و‬
‫ﻋﻼوه ﻣﻬﺮﯾﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و ﻋﻼوه دﺧﺘﺮان ﮐﻪ وﻻﯾﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺛـﺮوت ﺧـﻮد را ذﺧﯿـﺮه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺠﺒﻮر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺑﮑﺎر اﻓﺘﺎدن ﺧﺮج زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺮا ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﭘـﺴﺮان واﮔـﺬار‬
‫ﺷﺪه و اﺟﺒﺎر دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﺑﺎﻻ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ دوش ﭘﺴﺮان ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻻزم ﺑﻮده ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﯽ آﻧﻬﺎ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬ﺟﻮاب‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ وارد زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺛﺮوت ﺧﻮاﻫﺮان اﮔﺮ از ﺑﺮادران ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻧﯿـﺴﺖ و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬
‫اﯾﻨﻬﺎ آﻧﭽﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاي زن و ﻣﺮد ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري آﻧﻬﺎ از ﻣﺎل و ﺛـﺮوت اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ وﺗـﺼﺮف اﻓـﺮاد‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده در ﻣﺎل و ﺛﺮوت و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻣﺴﺎوي و ﻣﺘﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ زﻧﺎن ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺣﻖ زن و ﻣﺮد اﺳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﺎل‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدان اﺟـﺎزه ﺗـﺴﻠﻂ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺎل و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ اﺟﺎزه ﻣﺼﺮف و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﻣﺎل ﺑﺮاﺑﺮ رﻓﻊ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿـﺎز ﻫـﺮ ﮐـﺲ‪،‬‬
‫زن ﯾﺎ ﻣﺮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﺳﻮم‪ :‬ﮐﻪ آﯾﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺳﺎﯾﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان در ﯾﮏ ﺣﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ از ﻧﻈﺮ دوري‬
‫و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﻧﺪ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ ارث ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ دورﺗﺮﻧﺪ؟ در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔـﻮﯾﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن اﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ واﻗﻌﯿﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﯿﺖ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ را‬
‫از ﺑﻌﻀﯽ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮي ﺑﻌﻀﯽ را اوﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﻗﺮار داده اﺑﺘﺪا ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎب ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪:‬‬
‫»واﻟﻮاﻻرﺣﺎم ﺑﻌﻀﻬﻢ اوﻟﯽ ﺑﺒﻌﺾٍِ ﻓﯽ ﮐﺘﺎب اﷲ« ﯾﻌﻨﯽ ذوي رﺣﻢ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ‬
 ‫‪٣٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻪ ﻣﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﺣﺪﯾﺚ از اﻣﺎم ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬اﻻﻗـﺮب ﯾﻤﻨـﻊ اﻻﺑﻌـﺪ« ﯾﻌﻨـﯽ ﻧﺰدﯾﮑﺘـﺮان ﻣـﺎﻧﻊ ارث‬
‫دورﺗﺮان ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺪون واﺳﻄﻪ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ واﺳﻄﻪ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ دو‬
‫واﺳﻄﻪ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻣﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪان و ﭘﺪر وﻣﺎدر ﮐﻪ ﺑﺪوﻧﻮاﺳﻄﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮادران و اﺟﺪاد‬
‫ﮐﻬﺒﻪ ﯾﮏ واﺳﻄﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑـﺪون واﺳـﻄﻪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻤﻪ و ﻋﻤﻮ و ﺧﺎﻟﻮ و ﺧﺎﻟﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ دو واﺳﻄﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺜﻼ” ﻋﻤﻮي ﻣﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺮادرﭘﺪر ﻣﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺪرﺑﺰرگ ﺑﻪ ﭘﺪر ﻣﯿﺖ و از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺪر ﻣﯿﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯿﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬روي اﯾﻦ ﻣﯿـﺰان وراث را ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻃﺒﻘﻪ اول‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان واوﻻد اوﻻد ﺗﺎ ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻃﺒﻘﻪ دوم‪ :‬ﺑﺮادر‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ و اﺟﺪاد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﻋﻤﻮﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻪﻫﺎ‪ ،‬داﯾﯽﻫﺎ و ﺧﺎﻟﻪﻫﺎ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﺑﻮدن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ارث ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان دورﺗﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‬
‫و ﺑﺎز در ﻫﻤﯿﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺮاﺗﺒﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﻣﯽرﺳﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺑﻮدن ﻣﺮاﺗﺐ ﻃﺒﻘﻪ دوم و ﯾﺎ ﺳﻮم ﺑﻬﺮهاي ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﭼﻬﺎرم ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ‪ :‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺳﻬﺎم ارث ﺑﻪ دو ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺑﻪ دو ﻋﻨﻮان ﯾﺎدآوري ﺷﺪﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آن‬
‫دو ﻋﻨﻮان را ﻓﺮض و دﯾﮕﺮي را رد ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﻼك ﻓﺮض ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺳﻬﻢ و رد ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻋﺪم ﺳﻬﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓـﺮض ﺑـﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﻌﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ دوم ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﻮم و ﯾﺎ ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم و ﯾﮏ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﻬﻢ زن‪ ،‬ﯾﺎﺷﻮﻫﺮ ﮐﻪ ﯾﮏ دوم و ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم و ﯾﺎ ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم و ﯾﮏ ﻫﺸﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي رد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮردي ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻬﻢ ﺷﺨﺾ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﮑﺮده و آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻬﺎم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﺑﻪ وارث رد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻬﻢ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ اﺑﺘﺪا ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻬﻢ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻮد را ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬و ﺑﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ رد ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺳﻬﻤﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﻬﺎم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬زن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺎل ﺷﻮﻫﺮ ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻮﻫﺮ اوﻻد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮏ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﯽﺑﺮد اﮔﺮ اوﻻد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺷﻮﻫﺮ از ﻣﺎل زن ﯾﮏ دوم ﻣﯽﺑﺮد اﮔﺮ زن اوﻻد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم ﻣﯽﺑﺮد اﮔﺮ اوﻻد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫‪ .3‬ﯾﮏ دﺧﺘﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ دوم ﻣﺎل ﭘﺪر و ﯾﺎ ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬

‫‪ .4‬دو دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺎل ﭘﺪر و ﻣﺎدر دوﺳﻮم ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﭘﺪر ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ از ﻣﺎل اوﻻد ﻣﯽﺑﺮد اﮔﺮ ﻣﯿﺖ اوﻻد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ واﮔﺮ ﻣﯿﺖ اوﻻد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ از ﯾﮑﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺪر ﭘﻨﺞ ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮد و ﯾﮏ ﺷﺸﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ .6‬اﮔﺮ ﻣﯿﺖ اوﻻد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎدر ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬و اﮔﺮ اوﻻد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣـﺎدر ﯾـﮏ‬
‫ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬و اﮔﺮ ﭘﺪر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اوﻻد ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎدر ﺗﻤﺎم ﻣﺎﺗﺮك ﺑﺎ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﺎدري ﻣﯿﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺮ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺑﺮادر ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮد و اﮔﺮ دو ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ‬
‫ﺳﻮم ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬و ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﻣﺴﺎوي ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪري ﯾﺎ ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﯾﮏ دوم ﻣﺎل ﻣﯿﺖ را ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﮔﺮ وارث دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺎل را ﻫﻢ ﭘﺪر ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ .9‬اﮔﺮ دو ﺧﻮاﻫﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ دوﺳﻮم ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي دﺧﺘﺮان ﺳﻬﻢ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده و از ﺳﻬﻢ ﭘﺴﺮان و ﯾﺎ ﺑﺮادران ﺳـﺎﮐﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ دو دﺧﺘﺮ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺮ و ﯾﺎ دو ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻬﻢ دﺧﺘـﺮان را ﻣﻌـﯿﻦ ﻧﻤـﻮده ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫وارﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ آﻧﻬﺎ و در ﻃﺒﻘﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ وارث ﭘﺴﺮ و ﯾـﺎ ﭘـﺴﺮﻫﺎ و ﺑـﺮادر و ﯾـﺎ ﺑﺮادرﻫـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ زﯾﺎدﺗﺮي ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﭘﺴﺮان و ﺑﺮادران و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺮدان ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﺑﺎر زﻧـﺪﮔﯽ را ﺑـﺪوش‬
‫ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ و ﻣﻘﺪر ﺑﻮده اﺳﺖ ﺳﻬﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﺧﺘﺮان ﺑـﺎر ﻣـﺴﺆوﻟﯿﺖ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدان اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﻬﻢ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻘﯿﻪ را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﭼﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ زﯾﺎدﺗﺮ و آﻧﻬﺎ ﭘﺪران و ﺑﺮادران و ﭘﺴﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﻬﻤﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻨﻤﻮده ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻘﯿﻪ را ﺑﺒﺮﻧﺪ ﭼﻪ ﮐﻢ و ﭼﻪ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﭘﻨﺠﻢ در ﺑﺎره ارث ﮐﻼﻟﻪ‪ :‬ﮐﻼﻟﻪ در ﻗﺮآن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﯿﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪري و ﻣﺎدري‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري ﺗﻨﻬﺎ‪.‬‬
 ‫‪٣٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫‪ .3‬ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮي ﻣﺎدري ﺗﻨﻬﺎ‪.‬‬

‫در اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻐﺖ ﮐﻼﻟﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻼﻟﻪ از ﻟﻐﺖ اﮐﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎج و زﯾﻨﺖ اﺳﺖ و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮاﻫﺮان و ﺑﺮادران ﻣﺎﯾﻪ زﯾﻨﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺎج و زﯾﻨﺖ او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ ﻟﻐـﺖ‬
‫ﮐﻼﻟﻪ از ﮐﻞ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﺑﺎري ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺪوش اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫اول ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان زﯾﻨﺖ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ ﻟﻐﺖ ﮐﻞ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺴﺘﮕﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‬
‫و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ »ﮐﻞ ﻟ‪‬ﺴﺎﻧُﻪ و ﻗًﻞ ﺑﯿﺎﻧُﻪ« ﯾﻌﻨﯽ زﺑﺎن او ﺧﺴﺘﻪ و ﺑﯿﺎن او ﮐﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻫﻢ آﻣـﺪه اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺮادران را ﮐﻼﻟﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺴﺘﮕﯽ و ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﯽ ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ در ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﻼﻟﻪ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ ﻫﻤﺎن اﮐﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺎج و زﯾﺒﺎﯾﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﻼﻟﻪ دو آﺑﻪ آورده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از آن دو ﺣﻖ ﺑﺮادر وﺧﻮاﻫﺮ را ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎوي ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در آﯾﻪ دﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﯾﻪاي ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ‬
‫ارث ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ در آﺧﺮ ﺳﻮره ذﮐﺮ ﺷﺪه و آﯾﻪاي ﮐﻪ ﺗﺴﺎوي ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ در اول ﺳﻮره‪.‬‬
‫آﯾﻪ اول ﺳﻮره را ﺑﻪ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﺎدري ﻣﯿﺖ ﺗﻔﺴﯿﺮﮐﺮدهاﻧﺪ و آﯾﻪ آﺧﺮ را ﺑﻪ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري و ﻣﺎدري و ﯾﺎ‬
‫ﭘﺪري ﺗﻨﻬﺎ‪ .‬در آﯾﻪ اول ﻓﺮﻣﻮدهاﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎدري ﻣﯿﺖ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﻣﯽﺑﺮﻧـﺪ و اﮔـﺮ دو ﻧﻔـﺮ ﯾـﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﯾﮏ ﺳﻮم ﺷﺮﯾﮏ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺗﺴﺎوي ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﺎدري ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻ” ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ در‬
‫ﯾﮏ ﺳﻮم ﺷﺮﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﺮﯾﮏ ﻫﻤﺎن ﺗﺴﺎوي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺛﺎﻧﯿﺎ” اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ ﺷـﺸﻢ ﻣـﯽﺑﺮﻧـﺪ و‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺮادر ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺧﻮاﻫﺮ‪ .‬از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺷﺮﮐﺎ و ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ ﻓـﯽاﻟﺜﻠـﺚ در‬
‫ﯾﮏ ﺷﺸﻢ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺋﻤﻪ ﮐﺸﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮادران و ﺧـﻮاﻫﺮان ﻣـﺎدري ارث ﺑـﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ را‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺘﺴﺎوي ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻤﻠﻪاي را ﺑﮑﺎر ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ و اﻣـﺎ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ دﻟﯿﻞ ﺗﺴﺎوي ﺑﺮادران وﺧﻮاﻫﺮان ﻣﺎدري اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﯿﺾ ﻣﺎدرﺑﻄﻮر ﻣﺘﺴﺎوي ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﯿﺮﻣﺎدر و‬
‫ﺷﻐﻞ ﻣﺎدر و ﻏﯿﺮه‪ .‬اﻣﺎ ﻓﯿﺾ ﭘﺪري ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻣﺎل از ﻓﯿﺾ وﺟﻮد ﭘﺪر اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻐﻞ ﭘـﺪر را‬
‫ﺑﻪ ﭘﺴﺮان ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ آﻧﻬﺎ را از ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ زﯾﺎدﺗﺮ ﻗﺮار دادهاﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺣﮑﻤـﺖ اﺣﮑـﺎم را ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﯽداﻧـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ارث را در ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﯿﻨﯽ در آﯾﺎت ارث ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻟَﺎ ﺗَﺪرون اَﯾ‪‬ﻬﻢ اَﻗﺮب‪ ‬ﻟﮑﻢ ﻧﻨﻔﻌﺎً« ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از ورﺛﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وارﺛﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻧﻔﻊ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﯿﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ ﻧﻔـﻊ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﭘﺴﺮان و ﺑﺮادران ﺑﺮاي ﻣﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻧﻔﻊ ﻣﺎﻟﯽ دﺧﺘﺮان و ﺧﻮاﻫﺮان ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان ﯾﺎ ﺑﺮادران از ﺧﻮﻫﺮان و‬
‫دﺧﺘﺮان‪ ،‬ﻣﯿﺖ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎري ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺬﮐﺮي ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻔﺎوت ارث وارﺛﻬﺎ ﻧﻔﻊ ﮐﻤﺘﺮ و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﯿﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺣﮑﻤﺖ آﻧﺮا ﻓﻘﻂ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري و ﯾﺎ ﭘﺪري و ﻣﺎدري در ﻋﺮض ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارث ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺮادران ﭘﺪري ارث ﻣﯽﺑﺮﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﺑﺎﺷﻨﺪ ارث ﺑﻪ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري ﻧﻤﯽرﺳﺪ و ﺗﻤﺎم ارث را ﺑﺮادران و‬
‫ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﭘـﺪري و ﻣـﺎدري ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮادران و ﺧـﻮاﻫﺮان ﭘـﺪري ﺟـﺎي آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﭘﺪري و ﯾﺎ ﻣﺎدري ﺗﻨﻬﺎ ﮐﻪ ﺳـﺎﺑﻘﺎ” ﮔﻔﺘـﯿﻢ ﻧﺰدﯾﮑﺘـﺮ ﻣـﺎﻧﻊ دورﺗـﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﺎدري در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﻮم و ﯾﺎ ﯾـﮏ ﺷـﺸﻢ‬
‫ﺳﻬﻢ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪري ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻘﯿﻪ ارث را ﮐﻪ ﭘﻨﺞ ﺷﺸﻢ و ﯾﺎ دوﺳﻮم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري اﺧﺘﺼﺎص داده‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮادران‬
‫و ﺧﻮاﻫﺮان ﭘﺪري ﻫﯿﭻ ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﺗﻤﺎم ارث را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ در ﯾﮏ ﺻﻮرت از ﺑـﺮادران و ﺧـﻮاﻫﺮان ﻣـﺎدري ﺧﯿﻠـﯽ‬
‫ﺟﻠﻮﺗﺮ و در ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ ﻋﻘﺐﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ در ﯾﮏ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺰي ﻧﺮﺳﺪ در ﻧﻮﺑﺖ دﯾﮕﺮ زﯾﺎدﺗﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ اﺟﺪاد در ﺣﮑﻢ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ و در ردﯾﻒ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺪ ﺑﺠﺎي ﺑـﺮادر و‬
‫ﺣﺪه ﺑﺠﺎي ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﺟﺪاد ﻣﺎدري ﺑﺠﺎي ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎدري و اﺟﺪاد ﭘﺪري ﺑﺠﺎي ﺧﻮاﻫﺮ و ﺑﺮادر ﭘﺪري و‬
‫اﺟﺪاد ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﺑﺠﺎي ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺟﺪ ارث ﯾﮏ ﺑﺮادر و ﺟﺪه‬
‫ارث ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺮ را ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﺟﺪاد ﻣﺎدري ﺗﻨﻬﺎ ارث ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎدري را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ و اﮔﺮ‬
‫دو ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ ﺳﻮم را ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎوي ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆال ﺷﺸﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻗﺮآن در ﺑﺎره ارث ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮم و ﯾﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻧـﺪاده اﺳـﺖ؟ ﻣـﯽﮔـﻮﯾﯿﻢ اوﻻ” آﯾـﻪ در‬
‫»واﻟﻮاﻻرﺣﺎم ﺑﻌﻀﻬﻢ اوﻟﯽ ﺑﺒﻌﺾ ﻓﯽ ﮐﺘﺎب اﷲ« ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﻮام از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺮب و ﺑﻌﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺖ دارﻧﺪ‬
 ‫‪٤٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﻤﻮﻫﺎ و داﯾﯽﻫﺎ ﯾﮏ درﺟﻪ از ﺑﺮادرﻫﺎ و ﺧﻮاﻫﺮﻫـﺎ دورﺗﺮﻧـﺪ ﭘـﺲ ﻃﺒـﻖ آﯾـﻪ ﺑـﺎﻻ در ﻃﺒﻘـﻪ ﺳـﻮم ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻮن ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﻋﻤﻪﻫﺎ و ﺧﺎﻟﻮﻫﺎ و ﺧﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﺮادر و ﺧﻮﻫﺮ ﭘﺪر ﻣﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﯿﺖ ﺷﺪه ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻋﻤﺎم و اﺧﻮال ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻋﻤﺎم و اﺧﻮال ﻣﺎدري ﻣﯿﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮادر وﺧﻮاﻫﺮ ﭘﺪر ﻣﯿﺖ از ﻃﺮف ﻣﺎدر‪ ،‬ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﯿﺖ از ﭘﺪر و ﻣـﺎدر ﭘـﺪر‪ ،‬ﺑـﺮادر و‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﯿﺖ از ﭘﺪر ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻋﻤﻪﻫﺎ و ﻋﻤﻮﻫﺎي ﭘﺪر از ﻣﺎدر او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎدري اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ ﺷـﺸﻢ‬
‫و اﮔﺮدو ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﮏ ﺳﻮم ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎوي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ ﺑـﻪ ﺑـﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮﻫـﺎي ﭘـﺪري و ﯾـﺎ‬
‫ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻫﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻪﻫﺎ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ وارث ﻓﻘﻂ ﯾﮑﻌﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ دوم را ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﻘﯿﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد او ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ وارث دﯾﮕﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﮔﺮ دو ﻋﻤﻪ ﭘﺪري و ﻣﺎدري ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﻮم ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺑﻘﯿﻪ ﺑﺎز ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺟﺪاد ﺑﺠﺎي ﺑﺮادروﺧﻮاﻫﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺪ ﭘﺪري ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮادر و ﺟﺪه ﭘﺪري ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﺟﺪه وﯾﺎ ﺟﺪه ﻣﺎدري ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮاﻫﺮﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از دار دﻧﯿﺎ ﺑﺮود ﯾﮏ ﻋﻤﻮ و ﯾﮏ ﻋﻤﻪ و ﯾﮏ‬
‫داﯾﯽ و ﯾﮏ ﺧﺎﻟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻮ و ﻋﻤﻪ ﮐﻪ از ﭘﺪر ﺑﻪ ﻣﯿﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺳﻬﻢ ﭘﺪر را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑـﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ‬
‫ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ واﻣﺎ داﯾﯽ و ﺧﺎﻟﻪ ﮐﻪ از ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻣﯿﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻣﺎدر را ﺑﯿﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪ و ﺟﺪه ﻣﺎدري در ﺣﺪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎدري ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ﺟـﺪ وﺟـﺪه ﭘـﺪري در ﺣـﺪ ﺑـﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ ﺑـﻪ ﺣـﺴﺎب‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻃﺒﻘﺎت ارث ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻃﺒﻘﺎت و ﻣﺮاﺗﺐ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻔﺎت ارث ﻫﻤﺎن ﻃﺒﻘﺎت ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻃﺒﻘﺎت ارث ﻫﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪان و ﯾﺎ ﺑـﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ و‬
‫اﻋﻤﺎم و اﺧﻮال ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎي ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اوﻻد ﺑﻼﻓﺼﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮه ﺟﺎي آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﮔﺮ ﻧﻮه ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﺒﯿﺮه و ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﺗﺎ ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺮود و ﺗﺎ اوﻻد و ﻧﻮهﻫﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ارث ﺑـﻪ ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫دوم ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از دار دﻧﯿﺎ ﺑﺮود و ﻧﻮه و ﻧﺘﯿﺠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه اوﻻد از دﺧﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ از ﭘﺴﺮ‬
‫اوﻻد‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺟﺎي ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﮔﺮ اواﻻد ﭘﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎي ﭘﺪر ﺧﻮد را ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ارث ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫و اﮔﺮ اﺻﻼ” ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻬﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ارث ﺑﻪ وﻻي او ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬وﻻء ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ واﻟﯿﺎﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﯿﺖ وﻻﯾﺖ دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻗﺮارداد وﻻﯾﺖ دﯾﻨﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪.‬ﻣﺜﻼ” اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺮدهاي را آزادﮐﻨﺪ ﻣﻮﻻي آن ﺑـﺮده ﺣـﺴﺎب ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ او را‬
‫آزادﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪهاي ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺿﺎﻣﻦ ﺟﺮم و ﺟﺰﯾﺮه دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن ﮐـﻪ ﺑﻤﯿـﺮد و وارث‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺿﺎﻣﻦ ﺟﺮم و ﺟﺰﯾﺮه وارث او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪوﻟﯽ اﻟﻬﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺎم و ﯾﺎ ﻧﺎﯾﺐ ﺑﺮﺣﻖ‬
‫او ارﺛﺶ را ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ‪ 18‬و ‪ 19‬ﺳﻔﺎرش ﺧﺪا در رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺪود و اﺣﮑﺎم«‬
‫»ﻟﻐﺎت ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺣﺪود‪ ،‬ﺣﻘﻮق و اﺣﮑﺎم«‬
‫»ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ‪ 20‬و ‪ 21‬اوﻟﯿﻦ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ«‬
‫»ﺣﺪود زﻧﺎ در اﺑﺘﺪاي ﻇﻬﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﺤﮑﺎم دوﻟﺖ«‬
‫=========================================================================‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ ‪ 18‬و ‪ 19‬در ﺑﯿﺎن ﺣﺪود اﺣﮑﺎم ﺧﺪا‪ ،‬در اﻧﺘﻬﺎي آﯾـﺎت ارث ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ رﻋﺎﯾـﺖ ﺣـﺪود و اﺣﮑـﺎم ارث‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺣﺪوداﻟﻬﯽ در ﺑﺎره ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ارث ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از ﺣـﺪود و اﺣﮑـﺎم اﻟﻬـﯽ‬
‫ﺗﺠﺎوز و ﺗﺨﻄﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬در ﺑﯿﺎن ﺣﻘﻮق و اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎره آن ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻟﻐﺎت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺣﺪود و اﺣﮑﺎم ﭘﯿﺪاﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺪود‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻘﻮق و‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺣﮑﺎم‪ .‬ﺑﺤﺜﻬﺎﯾﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ در اﻃﺮاف آن داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫»ﺣﻘﻮق« ﺟﻤﻊ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺣﻘﻮق اﻟﻬﯽ ﻫﺮ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﻘـﻮق ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻔﺎع و ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﯾﺎ در اﺟﺘﻤﺎع و ﯾﺎ در ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﻓـﺮدي از‬
 ‫‪٤٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺗﻌﻠﻖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻖ ﺑﻬﺮهﺑـﺮداري از آﻧﻬـﺎ را دارد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﺮ ﺻﺎﺣﺒﮑﺎر و ﺣﻖ ﺻﺎﺣﺒﮑﺎر ﺑﺮ ﮐﺎرﮔﺮ و ﺣﻖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮ اوﻻد و ﯾﺎ ﺣﻖ اوﻻد ﺑﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪.‬‬
‫ﭘﺲ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻊ ﺣﻖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﯿﺰي از ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﯾﺎ از ﺧﺪا ﮐﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي آن ﻓﺮد ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻔﺎع و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺪود ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻄﻮط و ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﺼﺮﻓﺎت اﻧﺴﺎن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ واﺟﺎزه ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺎ ﻣﺮز آن‬
‫ﺣﺪود را ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” از ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﺳﻬﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺣﻖ دﺧﺘﺮ ﯾﮏ دوم ﯾﻌﻨﯽ دﺧﺘﺮ ﺗﺎ‬
‫ﯾﮏ ﺳﻮم در ﻣﺎل ﺣﻘﺘﺼﺮف دارد و ﭘﺴﺮ ﺗﺎ دوﺳﻮم ﺣﻖ ﺗﺼﺮف دارد‪ .‬و ﯾﺎ ﻣﺜﻼ” از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم و ﻋﻨﻮان و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻘﺎم و‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺮزﻧﺪان در ﻣﻘﺎم ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﻣﻘﺎم ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﺮﮐﺪام در ﺣﺪود ﺣﻘﻮق ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻣﻘﺎم اﻻﻫﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ درﻣﻘﺎم ﭘﺪر ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻘﺎم از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﯿﺎدت اﺳﺖ ﻧﻪ وراﺛﺖ‪ .‬اﻣﺎ »اﺣﮑﺎم« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﺳـﺘﻮراﺗﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﺣﻔـﻆ ﺣـﺪود و‬
‫ﺣﻘﻮق ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﯾﮏ دوم و ﯾﺎ دوﺳﻮم ﺑﺮاي ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ و ﯾﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺣﺪود و ﺣﻘﻮق را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ از آن ﺗﺨﻄﯽ و‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬آﯾﻪ ‪ 20‬و ‪ 21‬در ﺑﺎره اوﻟﯿﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔـﺖ ﻗﺎﯾـﻞ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﯾﮏ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﻮاه اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ رﺿـﺎﯾﺖ ﻃـﺮﻓﯿﻦ و ﯾـﺎ ﻋـﺪم‬
‫رﺿﺎﯾﺖ آن دو ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم زن و ﻣﺮد از ﻧﻈﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ دوﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ارﺗﺒﺎط ﻣﺸﺮوع آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ و ﺷﻘﺎوت و‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻓﺴﺎد و ﻧﺴﻞ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اوﻟـﯿﻦ ﻋﺎﻣـﻞ در ﻧﻈـﺎم و اﻧﺘﻈـﺎم ﯾـﮏ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ رواﺑﻂ ﻣﺸﺮوع زن وﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻧـﺴﻞ ﺣـﻼل و ﭘـﺮورش ﻓﺮزﻧـﺪان در ﯾـﮏ ﺣـﺼﻦ وﺣـﺼﺎر ﻣﺤﮑـﻢ و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻋﻔﺖ و ﭘﺎﮐﯽ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻋﺰت و آﺑﺮوي آﻧﻬﺎ از اﯾﻦ ﻋﻔﺖ و ﭘﺎﮐﯽ‪.‬‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺎك و ﻋﻔﯿﻒ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻬﺪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑـﺎز ﻫﻤـﯿﻦ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺻـﺎﻟﺢ و‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺎﻋﻪ ﭘﺎك وﻣﻨﺰه و ﺻﺎﻟﺢ و ﻣﺘﻤﺪن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻼل زادﮔﯽ و ﺣﺮام زادﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﭘﺎﮐﯽ و ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﻼل زادﮔـﯽ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻤﺪن و ﺳﻌﺎت ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﺮام زادﮔﯽ و ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ ﺑﺴﻮي ﺗﻮﺣﺶ و ﻓﺴﺎد ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﻪ اﺻﻞ ﺣﻼل زادﮔﯽ و ﭘﺎك زادﮔﯽ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ وﻧﺴﻞ اﻧﺴﺎن اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫و ﻣﻘﺮرات ﺑﺴﯿﺎري وﺿﻊ ﻧﻤﻮدهﻧﺪ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ اﺟﺮاي آن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﭘﺎﮐﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﻤﺪن ﭘﺎك‬
‫و ﯾﺎ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻧﺎﯾﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ و ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼم زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﻞ و اراده‬
‫ﺧﻮد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي وﺟﻮد و ﺟﻨﺴﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑـﻪ ﻣـﺼﺮف رﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ زﻧـﺎن وﻣـﺮدان‪ ،‬ﭘـﺴﺮان و‬
‫دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﯾﻨﺪ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﻧﻮع ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻨﻈـﯿﻢ و‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﮔﺮدد و ﺣﺮﮐﺎت ﺧﻮد را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اراده ﺧـﺪا و ﺳـﻌﺎدت ﺟﺎﻣﻌـﻪ آﻏـﺎز ﮐﻨﻨـﺪ و در ﺧﻄـﯽ ﺣﺮﮐـﺖ ﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﻮآﯾﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﺎﻟﯽ و ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺎﯾﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان و ﺧﺘﺮان و ﯾﺎ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ در راه‬
‫ﺻﻼح و ﺳﻌﺎدت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺎم ﺑﺮدارﻧﺪ و در اﯾﻦ راه ﻧﯿﺮوي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺼﺮف و ﺑـﻪ ﮐـﺎر اﻧﺪازﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺟﺎزه ﺧﻮد راﯾﯽ و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬رواﺑﻂ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ و ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ از اﯾﻦ راه ﺿﻤﻦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻈﺎم ﮐﺎﻣـﻞ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ ﭘﺎك و ﺣﻼل زادﮔﺎن ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺎك و ﻣﻨﻈﻤﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫در ﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ از آﺳﺎﯾﺶ و اﻣﻨﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان در ﺑﻬﺮهدﻫﯽ و ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ آزاد ﻣﻄﻠـﻖ ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ اﯾـﻦ‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﺑﻬﺮهدﻫﯽ در ﺷﻌﺎع ﺣﺪود و اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﭘﺎﮐﯽ ﮐﺎﻣﻞ و ﻓﻮاﯾﺪ آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدد‪ .‬از اﯾـﻦ‬
‫راه ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺮوع زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﻌﻨﯽ آن رواﺑﻄﯽ ﮐﻪ در ﺷﻌﺎع ﺣﺪود و اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﻧـﻪ‬
 ‫‪٤٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﯾﻌﻨﯽ رواﺑﻄﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎرج از آن ﺣﺪود و اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ و ﺑﺮﺧﻼف ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻘﺮر ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽ از‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺎﻓﻊ وﺟﻮد ﺧﻮد ﺑﻮده و آزادي ﻣﻄﻠﻖ دارﻧﺪ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﯿﻔﯿﺘـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻣﺎﻧﻊ آزادي آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻮاﯾﺪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳـﺎﯾﺮ اﻣـﻼك و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از آن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻫﺮﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي وﺟﻮدي و ﺟﻨﺴﯽ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺣﻖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﯾﺎ ﺑﻬﺮهدﻫﯽ از آن دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ زن و ﻣﺮدي ﺑـﺎ رﺿـﺎﯾﺖ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄـﻪ ﺑﺮﻗـﺮار‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ آن ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮏ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ از ﻓﻮاﯾﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ وﺟـﻮدي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﺣﻖ ﻧﻈﺎرت ﺑـﺮ اﻋﻤـﺎﻟﯽ دارد ﮐـﻪ ﻣﻨـﺸﺎ ﺻـﻼح و ﻓـﺴﺎد‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ از اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و رﺷﺪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﻓﺎﺳـﺪ و ﻧﺎﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ ﻣﺘـﻀﺮر‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و دﭼﺎر ﻫﻼﮐﺖ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻨﺸﺎ ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﻋﻤﺎل ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﻨﺸﺎ ﺷﻔﺎوت‬
‫و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد از اﯾﻦ رو ﺣﻖ دارﻧﺪ از اﻋﻤﺎل ﻓﺴﺎدآﻣﯿﺰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮده و آﻧﺮا دﺣـﺖ ﮐﻨﺘـﺮل ﺧـﻮد ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻓﺴﺎدي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮوز ﻧﮑﻨﺪ و ﮐﺴﯽ از آن ﻣﺘﻀﺮر ﻧﮕﺮدد و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آزادي رواﺑﻂ زﻧﺎﻧﻮ ﻣﺮدان ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻨﺸﺎ ﻣﻔﺎﺳـﺪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ داﻣﻨﮕﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻖ دارد ﻣﺎﻧﻊ آزادي رواﺑﻂ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﺮدﯾﺪه و آﻧﺮا در ﺧﻂ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﺣﺪود ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ ﺗﺎ از آن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ و اﮐﻤﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻼح و ﻓﺴﺎد دو ﻟﻐﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﻊ و ﯾﺎ ﺿﺮر آن ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑـﺸﺮﯾﺖ در داﯾـﺮه ﺻـﻼح و ﻓـﺴﺎد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮادهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﯿﺎت و ﺳﻼﻣﺘﯽ آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑـﻮدن و ﯾـﺎ درﺳـﺖ‬
‫ﺑﻮدن و اﻣﻦ ﺑﻮدن ﺧﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺳﻘﻒ آن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺴﺎد در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿـﻞ و ﮐﻠﻨـﮓ‬
‫ﺑﺮدارد‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ را ﺳﺴﺖ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﺮ ﺳﺮ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺮاب ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮد ﺣﻖ ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻋﻤﺎل ﺧﺮاﺑﮑﺎراﻧﻪ را دارد‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﻫﺮ ﺟﺎ و در ﻫﺮ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺷﻮد ﺑـﻪ ﻣﯿـﺰان ﻫﻤـﺎن ﮔﻨـﺎه‬
‫ﻓﺴﺎد و ﻣﻔﺴﺪه در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺣﻖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از آن ﻓﺴﺎد و ﻣﻔﺴﺪه را دارد‪ .‬رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﺑﯽﺑﻨﺪ‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫و ﺑﺎري زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺸﺎ ﻓﺴﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻓـﺴﺎد ﺑﺰرﮔـﯽ را دارد و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺴﺎدي ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن رواﺑﻂ را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎم و ﮐﻨﺘﺮل درآورد‪.‬‬
‫ﻓﺴﺎدي ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﯽﺑﻨﺪ و ﺑﺎري رواﺑﻂ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬اول ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺟﻨﮓ و ﻧـﺰاع ﺷـﺪﯾﺪ در‬
‫اﺛﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﺑﻮدن اﻣﻮال و اﻣﻼك ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻫﻤـﻪ ﺟﻨـﮓ و رﻗﺎﺑـﺖ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﺧﻮﻧﻬﺎ رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺘﻤﺎ” اﯾﻦ رﻗﺎﺑﺖ و ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاع ﺑﺮاي رﺑـﻮدن زﻧـﺎن و دﺧﺘـﺮان از ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوم ﻫﺪر ﺷﺪن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺟﻮاﻧﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻧﺎﻣﻮﺳﯽ زﻧﺎن و ﻋﺪم اﻣﮑﺎن ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري ﺻـﺤﯿﺢ از آن‪.‬‬
‫زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت زﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﻃﻌﻤﻪ و ﻟﻘﻤﻪ ﻟﺬﯾﺬي در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﮔﺎن و درﻧﺪهﮔﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟـﻮاﻧﯽ‬
‫و زﯾﺒﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎزار ﺟﻮاﻧﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﮐﺴﺎد ﺷﻮد ﻣﺒﻐﻮض ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﻔﯿﻞ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري و ﻧﺎداري ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﺴﻞ و ﻧﺎﻣﻮس‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ زﻧﻦ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺻﺎﻟﺢ و ﺣﻼل زاده ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﺿﺎﻣﻦ ﺑﻘﺎ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﮐﻔﺎﻟﺖ ﻣﺮدان ﻣﺴﺆول ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺣﻤﺎﯾـﺖ و ﮐﻔﺎﻟـﺖ ﻣـﺮدان‬
‫ﻣﺴﺆول ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن در اﻧﺤﺼﺎر ﻣﺮد ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻣﺨﺼﻮص ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺮدان ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ زﻧـﺎن و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان را ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺘﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺮدان و ﺷﻮﻫﺮان ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎري و ﻫﺮج و ﻣﺮج در رواﺑﻂ و ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ زن و‬
‫ﻣﺮد ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﺮد و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻌﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﻌﻤﻪاي ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮاي ﻣﺮدان و ﻣﺎدران ﻣﺴﺆوﻟﯿﺘﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐـﻪ ﻧـﻮزادان و ﮐﻮدﮐـﺎن ﺧـﻮد را ﺣﻔﺎﻇـﺖ و‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از اﯾﻦ راه زﻧﺎزادﮔﺎن ﺑﺴﯿﺎر و ﻋﻘـﺪهاي در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﺮﮐﺪام ﺧﻄﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎري زﻧﺎن و ﻣﺮدان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ ﻣﻨـﺸﺎ‬
‫ﻓﺴﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده و ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﯾﻦ ﻓﺴﺎد و ﻫﺮج و ﻣـﺮج ﻻزم‬
 ‫‪٤٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﺳﺖ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮراﺗﯽ وﺿﻊ ﺷﻮد و رواﺑﻂ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﺷﻌﺎع آن ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‬
‫ﺗﺎ از اﯾﻦ راه ﺑﺮاي ﻣﺎدران و ﭘﺪران ﻣﺴﺆوﻟﯿﺘﯽ ﺣﻔﻆ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و ﺿﺎﻣﻦ ﺑﻘﺎ و دوام ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان در رأس ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺧﻮد ﻗﻮاﻧﯿﻦ ازدواج ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ اﺟﺮاي آن ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ ﻣﺤﻔﻮظ ﮔﺮدد و از‬
‫ﻓﺴﺎد و ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ازدواج ﮐﯿﻔﺮ و ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي زﻧﺎن و ﻣﺮداﻧﯽ ﻗﺎﯾـﻞ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺴﻞ ﺧﻮد را ﺿﺎﯾﻊ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ راه ﻟﻄﻤـﻪ ﺑﺰرﮔـﯽ ﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺑﺸﺮﯾﺖ وارد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﯽ زﯾﺎدر ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑـﺮاي‬
‫ازدواج ﻣﻘﺮراﺗﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده و رﺿﺎﯾﺖ زن و ﻣﺮد را در ﺷﻌﺎع آن ﻣﻘﺮرات ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮاي ﻣﺘﺨﻠﻔﯿﻦ ﻫﻢ ﮐﯿﻔﺮ و ﻫﻢ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اوﻟﯿﻦ روزﻫﺎي ﻇﻬﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺠﺎزات رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬زﻧـﺎن‬
‫و ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اوﻻ” ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮ ﻣﺮد و ﯾﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺮد و ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮ زن ﮔﻮاﻫﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ و ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد دﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﮔﻮاﻫﯽ ﮔﻮاﻫﺎن ﮐﯿﻔﺮ و ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺮر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ آن زن و ﻣﺮد ﺷﮑﺎﯾﺘﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎن ﻣﺮد و‬
‫زن و ﯾﺎ دﯾﮕﺮان از دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾـﻦ ﺷـﮑﺎﯾﺖ دادﮔـﺎه آﻧﻬـﺎ را‬
‫اﺣﻈﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه و ﯾﺎ ﺗﻬﻤﺖ زﻧﻨﺪه ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮ ﮔـﻮاﻫﯽ دادﻧـﺪ‪ ،‬آن دو ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﮔﻮاﻫﺎن از ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ آن ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺗﻬﻤﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮاي ﺗﻬﻤﺖ زﻧﻨﺪﮔﺎن ﺣﺪ ﻗﺬف‬
‫ﻣﻘﺮر ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ زﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﺼﺎب ﻧﺮﺳﯿﺪه و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ادﻋﺎي ﺧﻮد را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﮐﯿﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﮐﯿﻔﺮﺗﻬﻤﺖ زﻧﻨﺪﮔﺎن و ﺗﻌﺪاد ﺷﺎﻫﺪان اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺳﻌﯽ دارد ﮐﻪ ﻋﻔﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدي ﺑﺎ زﻧﯽ ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺴﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﺘﻬﻢ ﺳـﺎزد‪ .‬زﯾـﺮا ارﺗﺒـﺎط زن و‬
‫ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺎ ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ و ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﺑـﻪ زودي ﺟـﺎﯾﺰ ﻧﯿـﺴﺖ ﮐـﻪ ﮐـﺴﯽ‪،‬‬
‫ﮐﺴﯽ را ﺗﻬﻤﺖ زﻧﺪ و ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎزد‪ .‬زﯾﺮا ﻏﯿﺮ از زن ﺷﻮﻫﺮدار و ﻣﺮد زﻧﺪار ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﻣﺪﻋﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ دارﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان ﭼﻨﯿﻦ اﺟﺎزهاي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣـﺪﻋﯽ ﺧـﺼﻮﺻﯽ در ﮐـﺎر ﻧﺒﺎﺷـﺪ‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﯾﻌﻨﯽ زن ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺪارد و ﯾﺎ ﻣﺮد زن ﻧﺪارد‪ ،‬دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ازدواج داﯾﻤﯽ و ﯾﺎ اﻧﺘﻘﻄﺎﻋﯽ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺮوع ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ﻫﺮ دو ﻧﻮع ازدواج ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻗﺮار و ادﻋﺎي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﮐﻪ اﮔﺮ ادﻋﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ زن و ﺷﻮﻫﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع در ﺻﻮرﺗﯽ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ راﺑﻄﻪاي ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ دو ﻣﻨﮑﺮ ازدواج ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آن زن و ﻣﺮد ﻣﻨﮑﺮﻧﺪ ﮐﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﮔـﻮاﻫﯽ‬
‫ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺛﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ و ﯾﺎ ﻫﺮدوي آﻧﻬﺎ ﻣﻨﮑﺮﻧﺪ ﮐـﻪ زن وﺷـﻮﻫﺮ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﮔﻮاﻫﺎن راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ را اﺛﺒﺎت ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﮐﯿﻔﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اوﻟﯿﺖ آﯾﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﮐﯿﻔﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ اﮔﺮ دو ﻧﻔﺮ‬
‫زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدهﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زن ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮد اﮔﺮ زن ﻧﺪاﺷﺘﻪ وﯾﺎ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ زن ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺼﻨﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻌﺰﯾﺮ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻘﺪار و ﺣﺪ آن ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ زن و‬
‫ﻣﺮد ﻫﺮﮐﺪام ﺷﻮﻫﺮ و ﯾﺎ زن ﻣﺸﺮوع داﺷﺘﻪ و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺸﺮوع ﺧﻮد داﺷﺘﻪ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮان راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺣﮑﻢ آﻧﻬﺎ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪ اول ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬زﻧﺎن و ﻣﺮداﻧﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آن ﻋﻤﻞ ﮔﻮاﻫﯽ دﻫﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺣﺒﺲ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ ﻓﺮا رﺳﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ آن دو ﻧﻔﺮ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺸﺮوع ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و ﯾـﺎ دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺴﺮ ﻣـﺸﺮوع ﺧـﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪﻧﺪ ﻓﻘﻂ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق اذﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ در ﻣﻮﻗﻌﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎزه دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺪﯾﻨﻪ رواج ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﺑﺮاي ازدواج ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﺮاي راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺮوع ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ رواج ﮐﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﺣﮑﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻫﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي زﻧﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺼﻨﻪ ﺻﺪ ﺗﺎ زﯾﺎﻧﻪ و ﺑﺮاي زﻧـﺎي‬
‫ﻣﺤﺼﻨﻪ رﺟﻢ ﺳﻨﮓﺳﺎر ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ آﯾﺎت آن در ﺳﻮره ﻧﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﮑﻠﯿﻒ رواﺑـﻂ ﻧﺎﻣـﺸﺮوع را ﻣﻌـﯿﻦ ﻓﺮﻣـﻮد‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ آﯾﻪ اول ﺣﮑﻢ زﻧﺎي ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻨﻪ و آﯾﻪ دوم ﺣﮑـﻢ زﻧـﺎي ﻣﺤـﺼﻨﻪ را ﻣﻌـﯿﻦ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آﯾـﻪ اول‬
 ‫‪٤٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬زن و ﻣﺮدي ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و در آﯾﻪ دوم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑـﺐ ﻋﻤـﻞ ﻣﻨـﺎﻓﯽ‬
‫ﻋﻔﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻧﺴﺎء’ ﮐﻢ« آﯾﻪ دوم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار اﺳﺖ و ﭼﻮن در ﺳﻮره ﻧﻮر ﺣﮑﻢ زﻧـﺎي ﻏﯿﺮﻣﺤـﺼﻨﻪ از ﭼﻨـﺪ‬
‫ﺷﻼق ﺑﻪ ‪100‬ﺷﻼق ﺷﺪت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺣﮑﻢ زﻧﺎي ﻣﺤﺼﻨﻪ ﻫﻢ از ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺷﺪت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن ﻋـﺬاب‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺣﺒﺶ اﺑﺪ »ﻗﺘﻞ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺟﻢ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‬
‫»آﯾﺎت ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺷﺶ ﮔﺎﻧﻪ وﻗﻮع ﺗﻮﺑﻪ و ﻗﺒﻮل آن«‬
‫»ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺮض ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه و راه ﻋﻼج‪ ،‬آﯾﺎت‪21‬ﺗﺎ‪ 24‬ﺣﻘﻮق«‬
‫»زن و رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﻣﯿﺖ را ﺑﻪ ارث ﺑﺒﺮد«‬
‫»ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ«‬
‫»ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺎ ﻓﺸﺎر و اذﯾﺖ زن ﺧﻮد را وادار ﺑﻪ ﺗﺮك زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ«‬
‫»زﻧﺪﮔﯽ زن و ﺷﻮﻫﺮ از ﻧﻈﺮ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻧﻪ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداري«‬
‫»ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻼق ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ زن دادهاﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ«‬
‫=========================================================================‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ اﯾﺎت ‪ 22‬و ‪ 23‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪود ﺗﻮﺑﻪ و ﺣﮑﻢ آن را ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﺗﻮﺑـﻪاي‬
‫ﮐﻪ ﻗﺒﻮل آن ﺑﺮ ﺧﺪا واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد و ﻻزم ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪﮐﺎر را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻤﻞ ﺣﺎﻫﻼﻧﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﯿﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از روي ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﻧﺎداﻧﯽ ﻣﺮﮐﺘﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ازﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺧﻮد ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻮﺑـﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﺧﺪا واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ او را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺻﺮار ﺑﻪ ﮔﻨﺎه دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﯽ و ﺑـﯽاﻋﺘﻨـﺎﯾﯽ ﺑـﻪ دﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﺛﺎر ﻣﺮگ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻮل ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺳﺨﺖ ﮐﯿﻔﺮ و ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه آﺛﺎر ﻣﺮگ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫و ﯾﺎ در ﺣﺎل ﮐﻔﺮ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻋﺬاب از آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ رﻓﻊ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺪو آﯾﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻨﺎﻫﯽ ﮐﻪ روي ﺟﻬﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﮔﻨﺎﻫﯽ ﮐﻪ روي ﻋﻤﺪ و ﻋﻨﺎد اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺟﻬﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎه و ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬آﻣﺎدﮔﯽ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ آﮔﺎﻫﺎن ﮐﻪ روي‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻋﻤﺪ و ﻋﻨﺎد ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺗﻮﺑﻪ از دﻧﯿﺎ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮﺑﻪ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪ در ﻣﯿﺎﻧﻪ دو ﮐﺲ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر‪.‬‬ ‫‪.1-4‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬ ‫‪.2-4‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﻓﻘﻂ در ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﺑﺎ ﺧﺪا ﻗﺎﺑﻞ وﻗﻮع اﺳﺖ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا و ﯾﺎ اوﻟﯿـﺎي ﺧـﺪا ﻗﺎﺑـﻞ وﻗـﻮع‬ ‫‪.5‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪا و ﻋﻨﺎﺑﺖ او ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﺑﺮ ﺗﻮﺑﻪ او ﻣﻘﺪم اﺳﺖ؟ ﯾﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻨﺎﯾـﺖ ﺧـﺪا‬ ‫‪.6‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺑﻪ روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﺎﻣﻞ آﻓﺮﯾﺪه ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و ﺣﺮﮐﺖ از ﮐﻤﺎل ﺑﻪ ﻧﻘﺺ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ و ﻧﺎدراﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻘﺺ ﺷـﺮوع‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ .‬ﮐﻮدﮐﺎن در اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ و ﻗﺪرت و ﻧﯿﺮو ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﮐـﻢﮐـﻢ رﺷـﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺎﻫﯽ و در ﻫﺮ ﺳﺎﻟﯽ رﺷﺪ ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺪﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود ﺗﺎ روزﮔﺎري ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﺎﻣﻞ و ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺟﻬﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻋﻠﻢ وداﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺜﻼ” ﺑﺎزﯾﻬﺎي ﮐﻮدﮐﺎن ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻗﺘﻀﺎي ﺟﻬﻞ آﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﺮﮐﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻮي ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺷﻬﻮت و ﻣﺰاج آﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻔﯿﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﺎورزي و ﺻﻨﺎﯾﻊ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﺎﻓﻮق ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اراده آﻧﻬﺎ اﻧﺠـﺎم ﻧﮕﯿـﺮد‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻋﻠﻢ آﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺑﻪ ﺑﺎزﯾﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد اﺷﺘﻐﺎل ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آن‬
‫ﺑﺎزﯾﻬﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺟﻬﻞ اﺳﺖ و آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﻨﺘﺞ و ﺳﺎزﻧﺪه ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ آن اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻋﻠـﻢ و‬
 ‫‪٥٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫داﻧﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” ﮔﺎﻫﯽ ﻃﻔﻞ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺷﻮد و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اراده ﺧﻮد درس مﺧﻮاﻧﺪ و ﺑـﻪ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر اﺣﺘـﺮام‬
‫ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬آن اﺣﺘﺮامﮔﺬاري و ﯾﺎ درس ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و آن ﺑﺎزﯾﻬﺎ و ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن ﺑـﻪ اﻗﺘـﻀﺎي ﺟﻬـﻞ و‬
‫اﺷﺘﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ اﺷﺘﻐﺎل اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐﻪ آﯾـﺎ ﯾـﮏ اﺷـﺘﻐﺎل ﺟﺎﻫﻼﻧـﻪ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﻣﺜﻼ” ده ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮ در ﺟﻠﺴﻪ ﺷﺮاب و‬
‫ﻗﻤﺎر و ﯾﺎ ﻣﻌﺎﺻﯽ دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ و اﺷﺘﻐﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﺎﯾﻪ ﺟﻠﺐ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﮔﻨﺎه وﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎن اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺑﺎزي ﯾﮏ اﺷﺘﻐﺎل ﺳﻔﯿﻬﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﻣﺤﯿﻂ آن ده‪ ،‬ﺑﯿـﺴﺖ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﻨﺎﻫﻮ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻧﻤﯽرﻓﺖ و ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﺗـﺎﺛﯿﺮ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻗﺼﺪ و اراده‬
‫و ﯾﺎ ﺻﺪي ﭘﻨﺠﺎه و ﺻﺪي ﺳﯽ و ﭼﻬﻞ و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﮐﻤﺘﺮ روي ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺤﯿﻂ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻗﺼﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺧـﺪا و‬
‫دﯾﻦ ﺧﺪا را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺤﯿﻂ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌـﺪ از آﮔـﺎﻫﯽ و‬
‫داﻧﺎﯾﯽ ﮔﻨﺎه ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﯽروﻧﺪ و اﺻﺮار ﺑﻪ ﮔﻨﺎه دارﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ و‬
‫ﯾﺎ در اﺛﺮ ﺑﺮوز ﺣﺎدﺛﻪاي اﻣﺜﺎل ﻣﺮﺿﻬﺎ‪ ،‬ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮏ رﻫﺎﯾﯽ ﻗﻬﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﯾﮏ رﻫﺎﯾﯽ ﻗﺼﺪي‬
‫و ارادي ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادي ﺗﻮﺑﻪ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﯾﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﻮد وﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺑـﻪ آﻧـﻪ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻫﺴﺖ و ﺧﺪا آﻧﺮا ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ازﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻗﺼﺪ و اراده در ﺣﺎل ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺣﮑـﻢ‬
‫ﺧﺪا و دﻧﺒﺎل ﮔﻨﺎه وﻣﻌﺼﯿﺖ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮﺑﻪ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﺣـﺎﻟﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮام ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﺎﻟﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮﺑﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در آن ﺣﺎﻟـﺖ ﻣﻌﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﻗـﺮار‬
‫ﮔﯿﺮد ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻮل آن ﻫﻢ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل واﺟﺐ و ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻨﮑﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺿﺮر ﮔﻨﺎه ﺧﻮد‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و آن ﮔﻨﺎه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺮض روﺣﯽ و ﻣﺰاﺟﯽ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﮔﻨﺎه ﺑﺘﺮﺳﺪ و وﺣﺸﺖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺮﯾﺾ از ﻣﺮض ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ و وﺣﺸﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دواﯾﯽ و ﻏﺬاﯾﯽ ﺧﻮد را ﻃﻮري ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ از اﻣﺮاش و آﻓﺎت ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺮﯾﺾ از ﻣﺮض ﺧﻮد وﺣﺸﺖ دارد‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫از ﮔﻨﺎه وﺣﺸﺖ ﭘﯿﺪاﮐﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺮض ﻫﻼك ﮐﻨﻨﺪه روﺣﯿﻪ ﺧﻮد ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺒﯿـﺐِ ﻣـﺮضِ ﮔﻨـﺎه را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اوﻗﺪرت ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﺮض ﮔﻨﺎه را دارد‪ .‬و دﯾﮕﺮان از ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﺮﺿﻬﺎي روﺣﯽ ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن اﯾـﻦ دو‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ )ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺮض ﮔﻨﺎه و ﻃﺒﯿﺐ ﻣﻌﺎﻟﺞ آن( ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ در اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻣﺮض ﮔﻨﺎه وﺣﺸﺖ دارد و ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﮐﻨﻨﺪه آن ﻣﺮض ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎﻟﺘﯽ در اوﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در آن ﺣﺎﻟﺖ از ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ او را از آن ﻣﺮض ﻣﻬﻠﮏ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ﺑﺎ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ وﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﺸﻤﻮل ﻋﻔﻮ و ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار داده و ﻣﺮض روﺣﯽ او را ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﺛـﺮ‬
‫آن ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ در اﻧﺴﺎن ﻣﺮﯾﺾ و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﯾﮏ وﺟﺪان آرام و ﺑﺎ ﻧﺸﺎط ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺎن آراﻣـﺶ وﺟـﺪان وﻧـﺸﺎط روﺣـﯽ‬
‫ﻓﮑﺮي دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ او ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮاي ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و‬
‫ﮔﻨﺎه ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ ﻓﺮاوان ﺧﻮد را از ﻣﺮض ﺳـﺮﻃﺎن ﻧﺠـﺎت دﻫـﺪ و دو ﻣﺮﺗﺒـﻪ از ﻣـﺮض ﺳـﺮﻃﺎن‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺮﯾﻀﻬﺎ در اﺛﺮ ﺟﻬﻞ و اﺷﺘﺒﺎه ﻣﺮﯾﺾ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺮض ﺧﻮد را ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻫﻢ در اﺛﺮ ﺟﻬﻞ و اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻪ ﻣﺮض ﮔﻨﺎه ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از آن‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺻﺮار در ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣـﺮگ ﻧﺰدﯾـﮏ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﯾﺎ آﻧﭽﻨﺎن اﺣﻤﻖ و ﮐﻮدن ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺎه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺮض ﻣﻬﻠﮏ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻨـﺎه را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮض ﻣﻬﻠﮏ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮد ارزﺷﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻣﺮض ﮔﻨﺎه اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪا آﻧﺮا ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در آﯾﻪ دوم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ اﺻﺮار ﺑﻪ ﮔﻨﺎه دارد و در ﺧﻂ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨـﺎه ﺗـﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣـﺮگ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻗﺒﻮل آن ﺑﺮ ﺧﺪا واﺟﺐ و ﻻزم ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣـﺴﺎب اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺎ آن ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در اﻧﺴﺎن ﻇـﺎﻫﺮ ﮔـﺮدد‪ ،‬رد آن از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﺪا ﻣﻤﮑـﻦ ﻧﯿـﺴﺖ و اﯾـﻦ ﺗﻮﺑـﻪ را ﺗﻮﺑـﻪ ﻧـﺼﻮح‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٥٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺼﻮح‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪاي را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ آن ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ وﺟﺪاﻧﯽ در اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺟـﻮد ﻣـﯽآﯾـﺪ ﮐـﻪ او را ﻧـﺼﯿﺤﺖ و ﻣﻼﻣـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در اﺛﺮ آن ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎن ﺻﺎﺣﺐ »ﻧﻔﺲ ﻟﻮاﻣﻪ« ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﯾﮏ واﻋﻆ دروﻧـﯽ ﮐـﻪ آﻧـﺮا از ﮔﻨـﺎه و‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺑﺎز دارد ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ وﺟﺪاﻧﯽ اﻧﺴﺎن را از ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻣﯽدﻫﺪ و از ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ رﯾﺎﺣﯽ از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع( ﮐﻪ او را وادار ﺑﻪ ﺗﺮك ﻟﺸﮑﺮ اﺑﻦزﯾﺎد و ﻓﺪاﮐﺎري در راه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع( ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﯾﻪ ‪ 24‬رﻓﺘﺎر زن و ﺷﻮﻫﺮ و روش زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ اوﻻ” ﺧﺪاوﻧـﺪ اﻫـﻞ اﯾﻤـﺎن را ﻃـﺮف ﺧﻄـﺎب ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ زﻧﺎن را ﺑﻪ ارث ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﭘﺪر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ورﺛﻪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬و در آﯾـﻪ‬
‫دوم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن را در زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر و اذﯾﺖ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ از ﻣﻬﺮ و ﻧﻔﻘﻪ و ﯾﺎ اﻣﻮال دﯾﮕﺮ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﯾﺪ رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺷﻤﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ از ﻋﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارﯾـﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰي را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮔﺖ زﯾﺎد در آن ﻗﺮار دﻫﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ زن ﺧـﻮد را ﻃـﻼق‬
‫ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ از ﻣﺎل و ﻣﻬﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﯿﺴﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﭘﺮ از‬
‫ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎل و ﻣﻬﺮ آﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﺑﻬﺘﺎن ﺑﻮده و ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺑﺲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻖ دارﯾـﺪ آﻧﭽـﻪ را ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫دادهاﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺗﺼﺮف ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪاﯾﺪ و از ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭼﻨﺪ آﯾﻪ در ﮐﯿﻔﯿﺖ رﻓﺘﺎر ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم و در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻤﺪن و ﻣﻘﺘـﺪر آن روز‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺮان و روم زﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﻣﺘﺎﻋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮال ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ وراث ﻣﯿﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﯿﺎن ﺧـﻮد ﻗـﺴﻤﺖ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬زﻧـﺎن ﯾـﺎ‬
‫دﺧﺘﺮان ﻣﯿﺖ را ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺮﻫﺎ و ﻣﺎدرﻫﺎي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ و ﯾﺎ ﮔﺎﻫﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﺎر وﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﯿﺐ ﻣـﯽزدﻧـﺪ‪ .‬اوﻟـﯿﻦ آﯾـﻪ در ﺑـﺎره ﺣﻘـﻮق و آزادي زﻧـﺎن و‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دﺧﺘﺮان از اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻪﻫﺎ و ﺳﻤﺘﻤﻬﺎي ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺘﺎع ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ ورﺛـﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدﻫﺎ اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ و آزادي و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دارﻧﺪ و از ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻣﺎدر و ﭘﺪر ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در آﯾﺎت ﺑﻌﺪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ارث را ﺑﯿﻦ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﻮﻫﺮ را ﻃﺮف ﺧﻄﺎب ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮشﺑﺮﺧﻮرد و ﺧﻮش رﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻮﻫﺮان ﮔﺎﻫﯽ زﻧﺎن ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬
‫و اذﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺧﻮد را رﻫﺎ ﮐﻨﺪ و از ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮار ﮐﻨﺪ و ﻣﺮد را آزاد ﮔﺬارد ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ زن دﯾﮕـﺮ‬
‫ازدواج ﮐﻨﺪ و در ﺑﺎره ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺗﻌﻬﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از ﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺴﺘﯽ زﻧﺎن را اذﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ دارﻧﺪ رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﻓﺮار ﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮﻗـﺮار ﮐﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ دروغ و ﺗﻬﻤﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ از ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﮔﻮاﻫﯽ ﭼﻬﺎر ﮔﻮه ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در آﺧﺮ آﯾﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ زﻧﺎن و ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﺧـﻮش ﺑﺮﺧـﻮرد‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﮋده ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻫﻢ زﻧﺎن ﺷﻤﺎ در اﺛﺮ زﺷﺘﯽ و ﯾﺎ ﺳﻮء اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻪ دارﻧﺪ ﻣﻮرد ﮐﺮاﻫﺖ ﺷﻤﺎ واﻗـﻊ ﺷـﺪهاﻧـﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارﯾﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﻮش رﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ در ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﺮا دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارﯾﺪ و از ﻧﻈﺮ وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﻂ وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ را از ﺧﻂ ﻫﻮي و ﻫﻮس و ﺷﻬﻮت راﻧﯽ ﺟﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ازدواج ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﻫﻮسراﻧﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﻮده و از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ را اﺷﺒﺎع ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر ﻫﻤـﺴﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺷﻮﻫﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﺎﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮده و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻮﺟﻮد آوردهاﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ و ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ زﻧﺪﮔﯽ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت از ﻧﻈﺮ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ واﻗـﻊ ﻣـﯽﺷـﻮد و ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ وآﺧـﺮﯾﻦ ﻧﺘـﺎﯾﺞ‬
‫ﺧﻮدرا ﻣﯽدﻫﺪ ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ” از ﻧﻈﺮ ﻫﻮي و ﻫﻮس و ﺷﻬﻮت راﻧﯽ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮدان و زﻧﻦ وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎس ﺗﺎ آﺧـﺮ ﻋﻤـﺮ ﺣـﻖ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻓﻮاﯾﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻌـﺎون و‬
‫وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دراﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎ و ﺗﺎﺳﯿﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎت دﻧﺒﺎل ﻟﺬاﯾﺬ آﻧﯽ و ﮔﺬرا ﻣﯽروﻧﺪ و وﻇﺎﯾﻒ داﺋﻤﯽ‬
 ‫‪٥٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﭘﯿﺶ از وﺻﻮل ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﺎورزي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺛﻤﺮه‬
‫زراﻋﺖ ﺧﻮد را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﺠﺰ ﺣﺴﺮت و ﻧﺪاﻣﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫در آﯾﻪ ‪25‬و ‪ 26‬راﺟﻊ ﺑﻪ اداي ﻣﻬﺮ و ﺣﻘﻮق زﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ زﻧﺎن ﺧﻮد‬
‫را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ از ﻣﻬﺮ و ﯾﺎ اﻣﻮل دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ” ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده و ﯾﺎ ﺗﻌﻬـﺪ ﻧﻤـﻮدهاﯾـﺪ‪ ،‬از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ آن اﻣﻮال ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎوي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺮ از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در ذﯾﻞ آﯾﻪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺣـﻖ‬
‫دارﯾﺪ اﻣﻮال را از زﻧﺎن ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ ازدواج ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ و آﻧﻬﺎ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ و ﻣﯿﺜﺎق ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد را از ﺷﻤﺎ ﺑﺴﺘﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اول اﯾـﻦ ﮐـﻪ در‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯽ ﻣﺮدان را اﻣﺮ ﺑﻪ اداي ﺣﻘﻮق زﻧﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ زن اول را رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﻨﻨـﺪ از اﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫اﯾﻨﻄﻮر اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﮑﺎري دارﻧﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ‬
‫و ﻣﺎدي ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺣﻘﻮق و ﻣﻬﺮ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﺮدان ﻣﻠﺰم ﺑـﻪ اداي‬
‫ﺣﻘﻮق و ﻣﻬﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻫﺪف آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺛﻤﺮات زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ﻓﺮزﻧـﺪان و‬
‫رﺷﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺪف زن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ زﻧﺪﮔﯽ و آﺳﺎﯾﺶ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻫـﺪف‬
‫ﻣﺮد زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ زن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق وﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻣﻬﺮ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻣﻮال دﯾﮕﺮي ﮐﻪ دارﻧﺪ در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮﻫﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﻫﺪﻓـﺸﺎن اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﻣﺤﺒﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي ﻓﻘﻂ در زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗـﻊ زن ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻣـﯽﮐﻨـﺪ از‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮد از زﻧﺪﮔﯽ ب اﯾﻦ زن ﮐﺮاﻫـﺖ دارد‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﻔﺎرش‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮداﻧﻮﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن را ﺑﻄﻮرﺗﻤﺎﻣﻮﮐﻤﺎل ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺣﻖ ﻧﺪارﻧـﺪ درﻫﻤـﯽ از آن را ﮐـﺴﺮ ﺑﮑﻨﻨـﺪ و ﮐﻤﺘـﺮ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺣﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دادهاﯾﺪ ﻧﺪارﯾـﺪ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻗﻨﻄﺎري از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺎﺷﺪ )ﻗﻨﻄﺎر ﮐﯿﺴﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎوي درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬و در اﯾـﻦ آﯾﻨـﻪ ﺷـﺮﯾﻘﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ آن ﻗﻨﻄﺎر ﻃﻼ ﻣﻬﺮ زﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮ آﯾﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن دادهاﯾﺪ ﺣﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺪارﯾﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑـﻪ زﻧـﺎن‬
 ‫‪٥٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دادهاﯾﺪ ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ دارد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ زن ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدان ﺑﺮاي زﻧﺎن ﺧـﻮد‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺧﺮﯾﺪاري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ‪ ،‬ﻃﻼﺟﺎت‪ ،‬زﯾﻨﺖآﻻت و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ( ﻇﺎﻫﺮ آﯾﻪ ﻧﺸﺎﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﯾﺪ ﻧﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻬﺮ را دادهاﯾﺪ و ﻃﻼﺟﺎت ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺧﺮﯾﺪهاﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺮﯾﺪ وﺳﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﯽ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ دو ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻬﺮ زن وﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ او ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻻزم و واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮد ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ زن اول را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ زن دﯾﮕﺮي ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ زن ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﭼﻪ ﻣﻬﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﻬﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ زن ﺑﭙﺮدازد و ﺣﻖ ﻧﺪارد آﻧﭽﻪ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬و از آﯾﻪ دﯾﮕﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻼق ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ زن ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎن ﺑﻪ زن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺑﺨـﺸﺶ‬
‫ﻣﺎل و ﺛﺮوت رﺿﺎﯾﺖ او را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﻬﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﯾـﺮا اداي ﻣﻬـﺮ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اداي ﻣﻬﺮ را اﺣﺴﺎن ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺨﺸﺸﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ زن او را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﯿﺪ و اﮔﺮ اﻧﺒـﺎﻧﯽ از ﻃـﻼ و ﻧﻘـﺮه ﺑـﻪ زن‬
‫دادهاﯾﺪ ﺣﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن را ﻧﺪارﯾﺪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺎل ﻧﺎم ﺑﺮده در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﻋﻢ از ﻣﻬﺮ ﯾﺎ ﻣـﺎﻟﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا زن ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽرود و ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻋﻤﺮ و ﺟـﻮاﻧﯽ ﺧـﻮد را در‬
‫ﭘﯿﺸﺒﺮد زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺬل ﮐﺮده اﺳﺖ و اﮐﻨﻮن ﮐﻪ از ﺷﻮﻫﺮ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺑـﺎ ﺑﺨـﺸﺶ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﺑﯿـﺸﺘﺮ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ او ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬و ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي زﻧﺪﮔﯽ او در ﺑﺬل ﺟﻮاﻧﯽ و ﻋﻤﺮ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﻃـﻼق در اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻇﺎﻫﺮا” رﺟﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻃﻼﻗﯽ ﮐﻪ در آن ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬زن ﺧﻮد ر ﻧﻤـﯽﺧﻮاﻫـﺪ و دوﺳـﺖ ﻧـﺪارد‪ .‬ﺑـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ ﮔﻨﻬـﯽ از زن‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺻﺮﻓﺎ” ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ زن ﺧﻮد را ﻃﻼق دﻫﺪ و ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ زن اول را ﻣﮑﺮوه ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ” ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮي‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮﻫﺪ او را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﯽ ﻻزم اﺳﺖ او را اﺷﺒﺎع ﻧﻤﻮده‬
‫و رﺿﺎﯾﺖ او را ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و اﻣﺎ در ﻃﻼﻗﯽ ﮐﻪ ﮐﺮاﻫﺖ از ﺟﺎﻧﺐ زن اﺳـﺖ و زن‪ ،‬ﺷـﻮﻫﺮ را دوﺳـﺖ ﻧﻤـﯽدارد و ﻣﺎﯾـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺘﺎرﮐﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﯿﺴﺖ در آﻧﺠﺎ ﺣﻖ دارد )ﻣﺮد( زن را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داده ﺗﺎ آﻧﭽﻪ از اﻣـﻮال ﮐـﻪ ﺑـﻪ او‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻬﺮ و ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻼق ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ زن اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻬﻢ زده و ﺑـﺪون اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﯽ از ﻣﺮد ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﭘﺲ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻃﻼق را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اول اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮد از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ زن ﮐﺮاﻫﺖ دارد و ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻨﺎﻫﯽ از‬
‫زن دﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﺧﻼق ﺑﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ زن را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﻨﺪ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗـﻊ اوﻻ” ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺟﻠﺐ رﺿﺎي زن ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ زن راﺿﯽ ﺑﻪ ﻃﻼق ﺷﺪ و ﻣﺎﯾﻞ ﻧﺒـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻮﻫﺮي ﮐـﻪ او را دوﺳـﺖ ﻧـﺪارد‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ او را ﻃﻼق ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻃﻼﻗﯽ ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻞ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ زﻧﺪﮔﯽ اﯾﻦ زن را از او ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ زن ﺑﺨﺴﯿﺪهاﯾﺪ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﺑﺨﺸﺸﻬﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ از او ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﺑﺘـﺪا ﺑـﺎ او ﻣﻌﺎﻫـﺪه ﺑـﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﺪ و اﮐﻨﻮن او را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﻪ آﯾﻪ » او ﺗﺴﺮﯾﺢ ﺑﺎﺣﺴﺎن « ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐـﻪ در‬
‫ﻃﻼق ﺑﺎﯾﺪ رﺿﺎﯾﺖ زن را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮع دوم ﻃﻼق ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ازدواج ﺑﺎزن دﯾﮕﺮ واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻮء اﺧﻼق‬
‫و رﻓﺘﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ در زن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه و زﻧﺪﮔﯽ را ﻣﺨﺘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻘﻮق اﻟﻬﯽ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬در ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮرد ﻃﻼق ﺗﺎ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﺮﻓﺎ” ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﯿﻪ‬
‫واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻓﺮاق زن وﺷﻮﻫﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ارﺗﺒﺎط ﻣﺤﺪد آن ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻃـﻼق اول ﻣـﻮﺛﺮ‬
‫واﻗﻊ ﻧﺸﺪ و ﺑﻌﺪ از ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﻼق دوم ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ زن وﻇﯿﻔﻪ دارد او را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪك »ﻓﺎﻣﺴﺎك ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف او ﺗﺴﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﺣﺴﺎن«‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از ﻃـﻼق اول ﮐـﻪ ﺑـﺎ زن آﺷـﺘﯽ ﮐﺮدﯾـﺪ و‬
‫دﯾﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺧﻼق اول ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎ اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر ﺧﻮش او را ﻧﮕﻪ دارﯾـﺪ و ﯾـﺎ ﺿـﻤﻦ‬
‫اﺣﺴﺎن و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ او را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ زن ﺧﻮد او را ﻃﻼق دﻫﯿـﺪ‪ .‬اﺣـﺴﺎن‬
‫ﯾﮏ ﻧﻮع ﻣﺴﺎﻋﺪت اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻣﻬﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن رﺿﺎﯾﺖ زن ﺟﻠـﺐ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﻧـﻮع ﺳـﻮم ﻃـﻼق اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﺮاﻫـﺖ و‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري از ﺟﺎﻧﺐ زن اﺳﺖ‪ .‬زن دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ ﺧﻮاه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﻮء اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑـﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﮐﻤﯽ ﻋﻼﻗﻪ زن و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ و ﺷﻮﻫﺮ دﯾﮕﺮ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﮐﻪ ﮐﺮاﻫﺖ و ﻋﺪم ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ از ﺟﺎﻧـﺐ زن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ ﺣﻖ دارد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻼق‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زن ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زن ﺑﺨﺸﯿﺪه ﭘـﺲ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ زن اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮد را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽزﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﺧﺴﺎرت ﻣﯽاﻧﺪازد‪ .‬ﻣﺮد ﺣﻖ دارد ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧـﺴﺎرت‬
‫ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬زﯾﺮا زن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﺮار ﺑﻪ ﻃﻼق دارد ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮد ﮔﻨﺎﻫﯽ و ﺳﻮءاﺧﻼق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻃﻼق‪ ،‬دادﮔﺎه اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻨﺎه و ﺗﻘﺼﯿﺮات ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ زن ﺑﺎ ﮔﻨﻪ و ﺳﻮء‬
‫اﺧﻼق ﺧﻮد زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮد را ﺑﻬﻢ ﻣﯽزﻧﺪ و ﯾﺎ ﻣﺮد ﺑﺎ ﮔﻨﺎه و ﺳﻮء اﺧﻼق ﺧﻮد زن را ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻤﻮده و راﺿﯽ ﺑﻪ ﻃﻼق ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺼﯿﺮات زن و ﯾﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻘﺼﺮ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻮء اﺧﻼق ﺧﻮد را ﺗﺮك ﮐﻨﻨﺪ و در‬
‫ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت اﮔﺮ زن ﺑﺎ ﺳﻮء اﺧﻼق ﺧﻮد ﻣﺮد را وادار ﺑﻪ ﻃﻼق ﮐﻨﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺧﺴﺎرت زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬از ﻣﻬﺮ و ﯾﺎ ﺣﻘـﻮق‬
‫دﯾﮕﺮ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻃﻼق »ﺧﻠﻊ« واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﺎ ﺳﻮء اﺧﻼق ﺧﻮد زن را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داده او را‬
‫راﺿﯽ ﺑﻪ ﻃﻼق ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺧﺴﺎرت زن را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻬﺮ و اﺿﻔﻪ ﺑﺮ ﻣﻬﺮ آﻧﭽـﻪ ﻣﻄـﻮر ﻣﺘﻌـﺎرف ﺧـﺴﺎرت زن را‬
‫ﺟﺒﺮان ﻣﯽﮐﻨﺪ در اﺧﺘﯿﺎر او ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻫﻔﺘﻢ‬
‫»آﯾﺎت ﻃﻼق‪ ،‬ﻫﺪف زن و ﺷﻮﻫﺮ از ازدواج‪ ،‬ﻫﺪف اوﻟﯽ‪ ،‬وﺳﻄﯽ و ﮐﺒﺮي«‬
‫»ﻣﻮارد وﺟﻮب و اﺳﺘﺤﺒﺎب ازدواج‪ ،‬ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﺮاي وﻗﻮع ازدواج«‬
‫»ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺮاي ﻃﻼق‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ زن و ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻪ«‬
‫»اﺳﺘﺒﺪادي‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺷﻐﻠﯽ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﺗﺴﺎوي ﺣﻘﻮﻗﯽ آﻧﻬﺎ«‬
‫=========================================================================‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ازدوج و ﻃﻼق ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را ﯾﺎدآوري ﻧﻤﻮده و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﺗـﺎ ﻣﻮﺻـﻮع ﻃـﻼق در‬
‫اﺳﻼم ﮐﺎﻣﻼ” روﺷﻦ و ﻣﺪﻟﻞ ﮔﺮدد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺷﺮﺣﯽ در ﻣﻮرد ﻫﺪف زن و ﺷﻮﻫﺮ در ازدواج‪.‬‬

‫اﺑﺘﺪا در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﺪف ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻫﺪف ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﺤﺮك در اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻨﻬﺎي ﻫﺪف ﻣـﺴﺎوي‬
‫ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﯿﺤﺮﮐﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﺤﺮﮐﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻣﺮدﮔﺎن‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎ” اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان ﺑﺪون ﻫﺪف وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﮔﺮ‬
‫اﺣﯿﺎﻧﺎ” وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺑﺎ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻫﺪف ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬ﻫﺪف در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﺼﺪ اﺳﺖ‪.‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﻣـﺴﺎﻓﺮ را ﺣﺮﮐـﺖ ﻣـﯽدﻫـﺪ ﻣﻘـﺼﺪ‬
 ‫‪٥٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻘﺼﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﻧﺪارد ﮐﻪ از ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬـﺎ ﻋﺒـﻮر‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و از دﻫﺎت ﺑﮕﺬرﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دو ﻧﻮع ﺣﺮﮐﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﯽ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي دﻫﺎت و ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ اول ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ دوم ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺣﺮﮐﺖ اول ﺣﺮﮐﺖ دوم را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ از ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﯽ و از ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده و از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ و از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﺎﯾﺶ و آراﻣﺶ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺑﺴﻮي ﮐﺎﺋﻨﺎت و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ دوم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ از ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺑﻪ دﻫﺎت و از دﻫـﺎت ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎ و از ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺴﻮي ﺷﻬﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺟﺎﻣﻌﺘﺮ‪ .‬ﻫﺪف اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺴﺎﻓﺮ و ﻣﺤﺮك آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﯽﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ و ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ ﻫﺪف ﻣـﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﺑـﺴﻮي‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻫﺮ دو ﻫﺪف ﻋﺎﻣﻞ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻨﺸﺎ ﺣﯿﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﭘﯿﺶ از ﺣﺮت‬
‫ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮد را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را آﻣﺎده ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﭘﯿﺶ از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻫﺪف ﺧﻮد را در زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻫﺪف ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ ﻣـﻮردي ﮐـﻪ در ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻫـﺪف در زﻧـﺪﮔﯽ ﻻزم و‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ازدواج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻮادهاي ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ از زن ﭘﺮﺳـﯿﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺪف ﺗـﻮ از‬
‫ازدواج ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر از ﻣﺮد ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ از ازدواج ﭼﻪ ﻫﺪﻓﯽ داري‪ .‬ﻫﺪف زن و ﻣﺮد از ازدواج و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧـﺎﻧﻮاده ﺑـﺮ‬
‫ﺳﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪاي در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ادﻧﯽ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻫﺪف وﺳﻄﯽ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻫﺪف ﮐﺒﺮي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫• ﻣﻨﻈﻮر از ﻫﺪف ادﻧﯽ و ﯾﺎ ﻫﺪف ﮐﻮﭼﮏ و ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در واﻗﻊ زن و ﺷﻮﻫﺮ در ازدواج ﯾﮏ‬
‫ﻫﺪف ﺗﺠﺎرﺗﯽ دارﻧﺪ‪ .‬زن ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﯿﺐ ﺑﺰﻧﺪ و ﺛﺮوﺗﯽ ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣـﺮد از زن ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﯾﮏ ﻫﺪف ﺗﺠﺎرﺗﯽ و ﻟﺬت زودﮔﺬر و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ دوام‪ .‬در اﯾﻦ ازدواج ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺮد ﺑﺮاي زن ﮔﺮﻓﺘﻦ و زن ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻓﻘﻂ اﻗﺘﺼﺎد و ﺛﺮوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر زﻧﻬﺎي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺮد ﺑﻮده و ﻣﺮدﻫﺎي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫زن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از اﺣﺴﺎس ﻓﻘﺮ و ﮐﻤﯽ ﺛﺮوت در ﻧﻈـﺮ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻓﺎﻗـﺪ ارزش ﺷـﺪه ﺑـﺎزار ﺧـﻮد را در زﻧـﺪﮔﯽ از دﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬و اﺣﯿﺎﻧﺎ” ازدواج آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﻣﯽﮐﺸﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻓﺮزﻧﺪي ﭘﯿﺪا ﺷﻮد‪ ،‬در اﻧﺘﻬـﺎ ﯾـﮏ ﻃﻔﻠـﯽ ﺑـﯽﺻـﺎﺣﺐ و‬
‫ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ازدواﺟﯽ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ازدواﺟﻬﺎ اﺳﺖ و ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺪﻓﯽ در ازدواج ﻣﺤﮑﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف دوم زﻧﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﻫﺪف وﺳﻄﯽ‪ ،‬ﻫﺪف زن از ازدواج ﺑﺎ ﻣﺮد رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آراﻣﺶ و آﺳﺎﯾﺶ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ و رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻦ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﺰت و آﺑﺮو و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﯾﺎن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺪف ﻣﺮد از ازدواج ﺑﺎ زن‪ ،‬ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﺳـﺎﯾﺶ و آراﻣـﺶ و ﻋـﺰت و آﺑـﺮو ﺑﻮﺟـﻮد آورﻧـﺪ‪ .‬ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ازدواﺟﯽ در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﺳﺎﯾﺶ و آراﻣﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮب‬
‫واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯿﮑﻦ ﻣﻄﻠﻮب واﻗﻌﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﺧـﻮد و ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻌﺎدت و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﺪف ﻫﻢ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﯽ ﺑﺮاي زن‬
‫و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ )ﻧﺘﺎﯾﺞ آﺧﺮﺗﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺪف ﮐﺒﺮي‪ :‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻫﺮ دو در اﺳﺘﺨﺪام ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧـﺪا ﯾـﮏ ﻣـﺎﻣﻮر ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ زن ﺧﻮد را ﻣﺎﻣﻮر ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ و ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان را در ﺧﻂ‬
‫ﺑﺴﻮي اﷲ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮي ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ازدواج زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺮدان را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﺑـﻪ او‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮدان‪ ،‬زﻧﺎﻧﺮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ .‬ﺳﻌﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ رﺷﺪ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي آﻧﻬﺎ از ﺷﺠﺮه اﯾﻤﺎن و‬
‫ﺗﻘﻮي ﺷﺮوع ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﺪ‪ .‬ﺷﻮق و ﺷﻌﻒ زن و ﺷﻮﻫﺮ در اﯾﻦ ازدواج ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻂ ﺧﺪا ﺑـﻮده و ﺣـﺪود‬
‫وﻇﺎﯾﻒ اﻟﻬﯽ را در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اﺟﺮا ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺟﺮاي ﺣﺪود و ﻣﻘﺮرات اﻟﻬﯽ ﺧﻮد را در ازدواج و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧـﺴﻞ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﺟﻠﺐ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و ﻣﺴﺘﺨﺪم ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﭘﺎداش ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد را در ﻋﺎﻟﻢ آﺧﺮت از ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ و اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺪﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ زﻧـﺪﮔﯽ زن و ﺷـﻮﻫﺮ را ﺗـﺎ اﺑـﺪ ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪات ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٦٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫‪ .1‬آﮔﺎﻫﯽ دﯾﻨﯽ و دﻧﯿﺎﯾﯽ و آﺧﺮﺗﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ .‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺰد ﺧﺪا ﺧﻠـﻖ‬
‫ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺧﺪا ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺢ وﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ اﻣﯿﺪ و آﺑﺮوي ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻮده و ﺑﺨﺼﻮص در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﺷﻮق و ﻧﺸﺎط آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﭘﺎﯾﻪ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻫﺪف اول و دوم ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﮑﻤﻞ ﻫﺪف دوم و اول اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﭼﻮن ﮐﻪ ﺻﺪآﻣﺪ‪ ،‬ﻧـﻮد ﻫـﻢ ﭘـﯿﺶ‬
‫ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎدي و ﻣﺎﻟﯽ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﺪاﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐـﻪ در ﺗﮑﺜﯿـﺮ و ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت و‬
‫آﺑﺎدي زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﻮده و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ‬
‫وﻇﺎﯾﻒ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺎﻣﻮر ﺧﺪا اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر رﺳﯿﺪن ﻋﻮض از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﯽ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻃﺮف از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ در اﻧﺠـﺎم وﻇـﺎﯾﻒ‬
‫ﺧﻮد ﮐﻨﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺮ از ﺧﺪا ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺎداش ﺧﺪﻣﺖ از ﺷﻮﻫﺮ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮد از زن‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺪف ﺳﻮم ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ ﺑﻮده واﺳﻼم ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮدم را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﺧـﺼﻮﺻﺎ” در‬
‫ازدواج ﻫﺪف اﻟﻬﯽ و آﺧﺮﺗﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻪ ﻫﺪف دﻧﯿﺎﯾﯽ و ﻣﺎدي‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ان اﷲ ﯾﺎﻣﺮﮐﻢ ﺑﻮاﺣـﺪه ان ﺗﻘﻮﻣـﻮا ﷲ«‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﻫﺮﻧﻮع ﻗﯿﺎم و ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺪﻓﺪار ﺑﺴﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ازدواج در ﻗﺮآن‪:‬‬
‫آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ازدواج ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬اول آﯾﺎت اﺑﺎﺣﻪ و ﺣﻠﯿﺖ‪ .‬دوم آﯾﺎت وﺟﻮب و اﺳﺘﺤﺒﺎب‪.‬‬
‫آﯾﺎت اﺑﺎﺣﻪ و ﺣﻠﯿﺖ در اﯾﻦ ﺳﻮره ﻫﻤﺎن آﯾﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن زﻧﺎن ﺣﻼل و ﺣـﺮام را ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و‪ ‬اُﺣ‪‬ﻞَ ﻟﮑﻢ ﻣﺎوراء ذﻟﮑـﻢ ان ﺗﺒﺘﻘـﻮا ﺑـﻪ اﻣـﻮاﻟﮑﻢ ﻣﺤـﺼﻨﯿﻦ ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺤﯿﻦ« ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮاي زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﻤﺮدهام دﯾﮕﺮ زﻧﺎن ﺣﻼل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﯿـﺪ ﺑـﻪ ﻃـﺮق ﻣـﺸﺮوع و ﺟﻠـﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ازدواﺟﯽ ﮐﻪ زن ﺧﻮد را در ﮔﺮو ﺷﻮﻫﺮ و ﺷﻮﻫﺮ در ﮔﺮو زن و ﻫﺮ دو در ﺣﺼﺎر ﻋﻔﺖ و‬
‫ﭘﺎﮐﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ زن ﯾﺎ ﻣﺮد ﻫﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮده و راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺣﮑـﻢ ﺣﻠﯿـﺖ‬
‫ازدواج را ﺻﺎدر ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﻣﺎ آﯾﻪ وﺟﻮب و اﺳﺘﺤﺒﺎب در ﺳﻮره ﻧﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و‪‬اﻧﮑﺤﻮا اﻻﯾﺎﻣﺎ ﻣﻨﮑﻢ و اﻟـﺼﺎﻟﺤﯿﻦ ﻣـﻦ ﻋﺒـﺎدﮐﻢ و‬
‫اﻣﺎﺋﮑﻢ« ﯾﻌﻨﯽ زﻧﺎن ﺑﯽﺷﻮﻫﺮ و ﻣﺮدان ﺑﯽزن را ﺑﻪ ازدواج ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درآوردﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﻘﯿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﻓﻘﺮ و ﻧﺎداري ازدواج را‬
‫ﺗﺮك ﻧﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﯾﮏ دﺳﺘﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ اوﻟﯿـﺎي‬
‫دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻏﻼم و ﮐﻨﯿﺰ دارﻧﺪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ازدواج ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درآورﯾﺪ‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ دﺳـﺘﻮر‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد واﺟﺐ ﺑﻮده و در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮرد واﺟﺐ ﺟـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘـﺴﺮ و دﺧـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ازدواج آﻣﺎدﮔﯽ دارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي ازدواج آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ازدواج را ﺗﺮك ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺣﺮام‬
‫و ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮﺧﻮد آﻧﻬﺎ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﭘﺪر آﻧﻬﺎ و ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر آﻧﻬﺎ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ازدواج را داﯾﺮ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺘﻬﺎﯾﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻬﺮ ﮐﻢ و ﯾﺎ ﻓﻘﺮ زن و ﯾﺎ ﺷﻮﻫﺮ ازدواج را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ واﺟﺒﯽ را ﺗﺮك ﻧﻤﻮده‬
‫و ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮرد اﻣﺎم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ » :‬ا‪‬ن ﻻ ﺗﻔﻌﻠﻮا ﺗﮑﻦ ﻓﺘﻨﻪ ﻓﯽ اﻻرض و ﻓﺴﺎد ﮐﺒﯿﺮ« ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫اﮔﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ازدواج را ﺗﺮك ﮐﻨﯿﺪ ﻣﺎﯾﻪ ﺑﺮوز ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ و در اﯾـﺎت و اﺣﺎدﯾـﺚ دﯾﮕـﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ‬
‫اﮐﺮم)ص( و اﺋﻤﻪ )ع( اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﻪ ازدواج ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧـﺪ‪ :‬ﻫـﺮﮐﺲ ازدواج ﮐﻨـﺪ دوﺳـﻮم‬
‫دﯾﻨﺶ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﺳﻮم دﯾﮕﺮ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎ” در دﯾـﻦ ﻣﻘـﺪس اﺳـﻼم ﺑـﺮاي‬
‫ازدواج ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻓﺮاواﻧﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ رﻋﺎﯾﺖ آن ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ و آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي‬
‫ازدواج ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮﺟﺒﺎت ازدواج ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ .‬و ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺎدي و ﯾﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ دﺳﺖ و ﭘـﺎﮔﯿﺮ ﮐـﻪ ازدواج‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺎﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻄﯿﻠﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮود‪.‬‬

‫ازدواج ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺑﺎﻟﻎ و ﺑﺎ ﺷﻌﻮر و ﺑﺎ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﻮد آﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻌﻀﯽ در اﯾﻨﺠﺎ رﻋﺎﯾـﺖ‬
‫اذن ﭘﺪران را ﺷﺮط ﺻﺤﺖ ازدواج داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ واﻗﻊ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺎزه ﭘﺪران ﺷﺮط ﮐﻤﺎل اﺳﺖ ﻧﻪ ﺷـﺮط ﺻـﺤﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ اﮔﺮ ﺑﺪون اﺟﺎزه و آﮔﺎﻫﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺎ ﻫﻢ ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ازدواج آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ازدواج دﺧﺘﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه و رﻋﺎﯾﺖ اذن ﭘﺪران ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻘﺪ ازدواج ﺷﺎﻫﺪ و ﺑﯿﻨﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻬﺮ ﻫﻢ ﺷﺮط ﺻﺤﺖ ازدواج ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪوﻧﺘﻌﯿﯿﻦ و ﯾﺎ ذﮐﺮ ﻣﻬﺮ ازدواج درﺳـﺖ اﺳـﺖ و‬
‫اﮔﺮ ﭘﺲ از ازدواج ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮاﻟﻤﺜﻞ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ ازدواج ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺎده و ﺳﺒﮏ‬
 ‫‪٦٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺮ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ازدواج ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﻫﺪف در ازدواج ﻫﺪف ﺳﻮم اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اوﻻ” ﺑﯿﻦ زن وﺷﻮﻫﺮ اﻟﻔﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد و ﺛﺎﻧﯿﺎ” وﺻﻮل ﺑﻪ دو ﻫﺪف اول ﻫﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﺳﻌﺎدت‬
‫آﺧﺮﺗﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا ﻫﺪف آﻧﻬﺎ دراﯾﻦ ازدواج ﺧﺪا ﺑﻮده و دو ﻧﻔﺮ زن وﺷﻮﻫﺮ ﻣﺎﻣﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ازدواج ﺛﻤﺮه زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ” ﺑﻪ اراده ﺧﺪا ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺻـﺎﻟﺤﯽ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ذﺧﯿﺮه آﺧﺮﺗﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و درﺟﺎت آﻧﻬﺎ را در ﮐﺴﺐ آﺑﺮو و ﻋﺰت ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺮﭼـﻪ‬
‫آﺑﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﯾﺰﺗﺮ و ﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫واﻣﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻃﻼق‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ازدواج ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي وﻗﻮع ﻃﻼق‬
‫ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺗﺎ ازدواج ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬و ﻃﻼق ﻫﺮ ﭼﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﮔـﺮدد‪ .‬از اﯾـﻦ رو ﺑـﺮاي ﭘﯿﺪاﺳـﺶ‬
‫ﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻔﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺮارداده اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻔﺖ ﮔﺎﻧـﻪ ﮐـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﻔـﺖ‬
‫ﺧﻮان رﺳﺘﻢ اﺳﺖ ﺑﮕﺬرﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ ﻃﻼق از آﯾﻪاي در ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﺷﺮوع‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﭘﯿﺶ از ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ﻃﻼق ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ زن و ﺷﻮﻫﺮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ و در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ و اﺣﮑﺎم روﺷﻦ ﺷﻮد ﮐـﻪ زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﺮ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زور و ﺳﻠﻄﻪ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﺷﻮﻫﺮﻫﺎ اﯾﻦ ﺟﻮر ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ زﻧﺎن ﺳﻠﻄﻪ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻄﻠﻖ و زور و اﺳﺘﺒﺪاد‪ .‬زﻧﺎن را ﺑﺎ دﺳﺘﻮر و ﻓﺮﻣﺎن ﮐﺎر ﻣﯽزﻧﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﮐﺸﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد‬
‫و ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻖ و ﺣﻘﻮق ﻗﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺣﻖ زﻧﺎن را ﺑـﺮ ﮔـﺮدن ﺧـﻮد ﻗﺒـﻮل ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬زن را در اﺳـﺘﺨﺪام ﺧـﻮد‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﻧﻪ در اﺳﺘﺨﺪام ﺧﺪا و در ﺧﺪﻣﺖ زﻧﺪﮔﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ و ﯾﺎ ﻗﺮون اوﻟﯽ در ﻓﮑﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدان روي ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺪﻧﯽ ﺧﻮد ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑـﺮ زﻧـﺎن ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و زﻧـﺎن را‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ زور و ﺳﻠﻄﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺎروان در ﺧﻂ ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﮑﺎﻣﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺧـﻂ ﺣﺮﮐـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻗﺎﺋﺪ و ﺳﺎﺋﻖ و ﯾﺎ ﮐـﺸﺎﻧﻨﺪه ﯾـﺎ‬
‫راﻧﻨﺪه ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺎروان و ﯾﺎ ﻣﺎﺷﯿﻨﻬﺎ ﺧﻂ و ﺟﺎده ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻂ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺼﺪ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬و ﻫﺮ ﯾﮏ از روﻧﺪﮔﺎن و ﯾﺎ راﻧﻨﺪﮔﺎن را وادار ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻫﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮان و اوﻟﯿـﺎي ﺧـﺪا اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﺧـﻂ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻫﺮﮐﺪام را ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻔﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن وﻇﺎﯾﻒ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻗﯿﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ وﻇﺎﯾﻔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻗﯿﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻗﯿﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آزادﻧﺪ و در ﻗﯿﺪ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺴﻮي ﻣﻘﺼﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زن وﺷﻮﻫﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮐﺎرواﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﺎ” ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺼﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ در ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮدان ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻔﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ آﻧﺮا رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ و زﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﻘﻮق وﻇﺎﯾﻔﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ آﻧﺮا رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺣﺪود و وﻇﺎﯾﻒ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ رﺷﺪ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬زن وﺷﻮﻫﺮ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ اﺧـﺘﻼف‬
‫ﺷﻐﻠﯽ دارﻧﺪ وﻟﯽ اﺧﺘﻼف ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﺣﻘﻮﻗﯽ از اﺧﺘﻼف ﺷﻐﻞ ﺟﺪا اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﻘـﻮق ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺎدﯾﺎت و ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت و ﻋﺰت و دوﺳﺘﯽ و ﺣﺸﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد ﺗﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﮐﺴﯽ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺮد ﺑـﻮدن ﺣـﻖ‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﯿﺸﺘﺮ از زﻧﻬﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﻣـﺮد و زن ﯾﮑـﺴﺎن آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺴﺎوي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﮐﻪ در ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ دارﻧـﺪ در‬
‫ﺷﻐﻞ و اﺷﺘﻐﺎل ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻌﯿﻦ ﺧﻠـﻖ ﺷـﺪهاﻧـﺪ و ﻣـﺮدان ﺑـﺮاي ﮐﺎرﻫـﺎي ﻣﻌـﯿﻦ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ‬
‫دﯾﻨﻤﻘﺪس اﺳﻼم ﮐﺎرﻫﺎي داﺧﻠﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ زﻧﺎن واﮔـﺬار ﺷـﺪه و آﻧﻬـﺎ در داﺧـﻞ زﻧـﺪﮔﯽ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ اﺷـﺘﻐﺎل ﺑـﻪ ﮐﺎرﻫـﺎﯾﯽ‬
‫داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻫﺎي دﺳﺘﯽ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ در زﻧـﺪﮔﯽ آﺳـﺎﯾﺶ و آراﻣـﺶ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎرﻫﺎي دﺳﺘﯽ و ﻫﻨﺮي و ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ و ﺧﯿﺎﻃﯽ‪ ،‬ﮔﻞﺳﺎزي وﮔﻠﺪوزي ﮐﻪ در واﻗﻊ از اﯾﻦ راه ﮐﻤـﮏ‬
‫ﻣﻮﺛﺮي ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺸﻢ و ﭘﻨﺒﻪ را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﺦ و ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻤﻮده و ﯾﺎ ﭘﺎرﭼﻪ را ﺑـﻪ ﻟﺒـﺎس ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﻃﺒﺎﺧﯽ ﺗﺨﺼﺺ ﮐﺎﻣﻞ و ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻐﺬﯾـﻪ ﺳـﺎﻟﻢ‬
 ‫‪٦٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﺎﻟﻢ و ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﺎﻟﻤﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ )ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ در ﺑﺪن ﺳﺎﻟﻢ( ﮐﻠﯿﻪ دروس و ﺗﻌﻠﯿﻤـﺎت زﻧـﺎن ﺑﻌـﺪ از‬
‫آﮔﺎﻫﯽ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ دﯾﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﻃﺮاف ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ و ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﻧﻈﺎﻓﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت زﻧﺪﮔﯽ‬
‫و ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺳﺎﯾﺶ و آراﻣﺶ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬ﺣﻘﻮق زن و ﻣﺮد در ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداي از ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻘﺎم و ﻋﺰت و آﺑﺮوﻣﻨﺪي و اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺣﻘﻮق دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺟﺎزه ﺣﺮﮐﺖ در ﺧﻂ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﻌﻘﻞ و ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫در ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺎل و ﺛﺮوت و ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ و آزادي در ﺗـﺼﺮف‬
‫ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻃﺒﻖ ﻣﻮازﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﯿﭻ ﻓﺮﻗﯽ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮔﺮﭼﻪ اﺧﺘﯿﺎرات اﻣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و‬
‫ﺛﺮوﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺮد اﺳﺖ و اﺳﻼم ﺷﻮﻫﺮان را ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‬
‫وﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﻗﯿﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺗﺴﻠﻂ دﻟﺒﺨﻮاﻫﯽ در ﻣﺎل و ﺛﺮوت‬
‫و در ﻣﻀﺎﯾﻘﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺗﮑﻔﻞ ﺑﻠﮑﻪ اﻓﺮاد ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده در ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎوي ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺎل و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آن ﺑﺪﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺎز ﺧﻮد ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎده دارﻧﺪ و ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﺣﻖ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﯽ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺰت و آﺑﺮو زن و ﺷﻮﻫﺮ از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﮐﻔﻮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زن ﻫﻢ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻫﻤﺴﺮي و ﮐﻔﻮﯾﺖ ﯾﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻠﮑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺪري ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ را ﻋﻬﺪهدار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﻢ اماﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ در ﺷﺄن ﻫﻤﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻋﺰت و آﺑﺮو دارد‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ او ﻫﻢ ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام دارد و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﯿﺰاﻧـﯽ ﮐـﻪ ﻣـﻮﻻ ﻋﻠـﯽ اﺑـﻦ‬
‫اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ و ﯾﺎ اﻣﺎﻣﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮان آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان و در ﻫﻤﺎن ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا آن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻐﻞ اﻣﺎم و ﯾﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ ﻣﻘﺎم وﻋﺰت ﺑﻬﺮه ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ از زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‬
‫زن و ﺷﻮﻫﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﻔﻮﯾﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﻋـﺰت و اﺣﺘـﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ‪ .‬ﺧـﻮاه آن ﻋـﺰت و‬
‫اﺣﺘﺮام دﯾﻨﯽ و ﯾﺎ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﯾﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﻣﺎ ﺣﻘﻮق دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺮ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ زن و ﻣﺮد را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺰان در ﯾﺪن ﺧـﻮد دﻋـﻮت ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ اﺟﺮاي آن ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻤﻠﯽ و ﻋﻘﻠﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻋـﯿﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدان ﺑﺎ اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ دﯾﻨﯽ و ﻋﻘﻠﯽ و ﻗـﺮب ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ راﻫﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﺷﺪه‪ ،‬زن و ﻣﺮد در ﺣﺮﮐـﺖ از آن راﻫﻬـﺎ و در آن‬
‫راﻫﻬﺎ ﻣﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻫﯿﭻ ﻧﻮع ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد و ﯾﺎ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ زن و ﻣﺮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﻔﺎوت ﺷﻐﻠﯽ دارﻧﺪ و اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﺷﻐﻠﯽ ﻣﻨـﺸﺎ ﺗﻔـﺎوت ﺣﻘـﻮﻗﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻤﺘﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﺑﯿﻦ ﺷـﻐﻞ ﺧﺎﻧـﻪداري و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻪ ﺷﻐﻞ زﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻐﻞ ﺷﻮﻫﺮ ﮐﻪ در ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﺎرﻣﺰد ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺰد ﻫـﺮ دو ﻧﻔـﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﺘﺎﯾﺞ و ﻓﻮاﯾﺪي ﮐﻪ ﺷﻐﻞ زن و ﻣﺮد ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد ﺷﻐﻞ ﻣﺮدان ﻫﺮﮔﺰ ﺑﭙﺎﯾﻪ ﺷﻐﻞ زﻧـﺎن‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺷﻐﻞ زﻧﺎن ارزش ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺸﯽ دارد‪ .‬ﻣﺮدان دﻫﻘﺎن درﺧﺖ زﻧـﺪﮔﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و زﻧـﺎن درﺧـﺖ زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻫﺸﺘﻢ‬
‫»ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد اﺳﺖ«‬
‫»ﺳﺆال و ﺟﻮاب از آن ﻣﻮارد«‬
‫»ﺗﺴﺎوي زن و ﻣﺮد در ارزش ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ«‬
‫»ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ در زﯾﺎن و ﺿﺮر ﻣﺎﻟﯽ«‬
‫»ﺳﺆال و ﺟﻮاب در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻔﻮﯾﺖ«‬
‫»دﻻﯾﻞ و ﺣﮑﻤﺖ ﺣﻠﯿﺖ و ﺣﺮﻣﺖ زﻧﺎن در ازدواج«‬
 ‫‪٦٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫»دﻻﯾﻞ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج«‬

‫»ازدواج داﯾﻢ و ﻣﻮﻗﺖ«‬
‫=========================================================================‬
‫ﻻزم اﺳﺖ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻮاردي را ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮا” ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﺗﻔﺎوت و ارزش ﺑﯿﻦ زن وﻣـﺮد اﺳـﺖ‪ ،‬ﯾـﺎدآوري ﮐﻨـﯿﻢ و ﭘﺎﺳـﺦ ﻻزم‬
‫ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﯾﺮادﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن و اﺷﮑﺎل ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫اوﻟﯿﻦ ﻣﻮردي را ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻔﺎوت ﺣﻘﻮﻗﯽ و ارزش ﺑﯿﻦ زن وﻣﺮد ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﺣﻘﻮق ارث اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاب آن ﻫﻤﺮاه آﯾﺎت‬
‫ارث و ﺳﻬﻢ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ اﯾﺮاد ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﮔﺮ زﻧﺎن در ﺟﺎﯾﯽ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ دوﻣﯿﻦ ﻣﻮرد ﺗﻔﺎوت‬
‫زن و ﻣﺮد در دﯾﺎت و ﻗﺼﺎص اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاب آن ﻫﻢ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب و آﯾﺎت اﻟﻨﺴﺎ داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ در ﻗﺘـﻞ و ﻗـﺼﺎص‬
‫دو ﺿﺎﯾﻌﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از آن دو ﺿﺎﯾﻌﻪ‪ ،‬زن و ﻣﺮ ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﯾﮑﯽ از آن دو ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اول ﺿﺎﯾﻌﻪ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد ﯾﺎ زﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫دوم ﺿﺎﯾﻌﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ راﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده آن‬
‫ﻓﺮد وارد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت اول ﮐﻪ ﺧﺴﺎرت ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ زن وﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ و ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﺗـﻞ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ و زﻧﯽ را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺼﺎص ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ زﻧﯽ ﻣﺮدي را ﺑﻪ ﻗﺒﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻓـﺼﺎص ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ زن و ﻣﺮد از ﻧﻈﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻨﺪ ﻗﺼﺎص ﯾﮏ ﻣﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ زن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﺟـﻮاز‬
‫ﻗﺼﺎص دﻟﯿﻞ ﺑﺮاﺑﺮي آﻧﻬﺎ در اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ارزش اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺴﺎرت دوم ﮐﻪ ﻏﺮاﻣـﺖ ﻣـﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷـﺪ از ﻧﻈـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﻣﺮدان از زﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺸﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺛﺮوت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺮدي را ﻣـﯽﮐـﺸﺪ ﺑﯿـﺸﺘﺮ‬
‫ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ زﻧﯽ را ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﺳﺎﺳﺎ” ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻤﺎل ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺬاري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﯿﻤـﺖ ﮔـﺬاري‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ اﮔﺮ ﮐﺴﯿﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﻪ ﻣﺮد ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﯽ وارد ﮐﻨﺪ ﻣﺜﻼ”‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺎﻧﻪ او را ﺧﺮاب ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺳﻮاري او را ﻣﻨﻬﺪم ﻧﻤﯿﺪ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن او اﺳﺐ ﮔﺮاﻧﻘﯿﻤﺖ را ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻨﻬﻢ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﺧـﻮد او را ﺑﮑـﺸﻢ زﯾـﺮا ﺣﯿـﻮان ﺑـﺎ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻻزم ﺑﻮد زن و ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮﻧﺖ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺬاري ﺷﻮﻧﺪ ﻗـﺼﺎص ﻧﻔـﺲ ﺟـﺎﯾﺰ ﻧﺒـﻮد ﺑﻠﮑـﻪ ﻣـﺎﻣﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ در ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ‪ .‬زن وﻣـﺮ ﻣـﺴﺎوﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ در ﻗﺘـﻞ اﺷـﺘﺒﺎﻫﯽ‬
‫ﺧﺴﺎرت ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﺛﺮوﺗﯽ در ﻋﺎﻟﻢ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﺑﺮي ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﯿﻤﺖ اﻧـﺴﺎن ﺑـﻪ ﻣـﺎل وﺛـﺮوت‬
‫ﺗﻮﻫﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮرد ﺳﻮم‪ :‬ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﯿﻦ زن وﻣﺮد ﺗﻔﺎوت ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻃﻼق و ﺗﻌﺪ زوﺟﺎت اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻮاب آن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬زن و ﻣﺮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ و ﻫﻤﮑﺎري ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﮐﻔﻮﯾـﺖ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺸﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﺴﺮ و ﻧﻘﺼﯽ در زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﻟﻐﻮ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﯾﮑﯽ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻨﺸﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻘﺺ و ﮐﺴﺮي در زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ زن ﻣﻨﺸﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﻧﻘﯿﺼﻪ اﺳﺖ ﻣـﺮد ﺣـﻖ دارد ﺑـﺎ ازدواج‬
‫دﯾﮕﺮ آﻧﺮا ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮد ﻣﻨﺸﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﻧﻘﯿﺼﻪ اﺳﺖ زن ﺣﻖ دارد ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻃﻼق ﺧﺴﺎرت ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻃﻼق اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ در ازدواج و ﻃﻼق ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺮدان ﺑﺮ زﻧﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺮد‬
‫در ﻃﻼق دادن آزادي ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زن در ﻃﻼق ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﭽﻨـﺎن آزادي ﻧـﺪارد‪ .‬ﺟـﻮاب اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ زن و ﻣﺮد ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در داﺧﻠﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﯾﮏ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آن دﯾﮕـﺮي ﺣـﻖ‬
‫ﻃﻼق و ﯾﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻃﻼق دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﻼق ﺑﺎ اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ دارد دﻟﯿﻞ ﺗﺴﻠﻂ و ﯾﺎ ﺗﻔـﺎوت زن و ﻣـﺮد ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﻣﺮد ﺣﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﺳﻠﻄﻪﮔﺮي ﺑﺮ زن دارد و ﻧﻪ زن ﺑﺮ ﻣﺮد‪ .‬ﻫﺮ دو وﻇﺎﯾﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎت از ‪ 26‬ﺗﺎ ‪ 29‬در ﺑﺎره زﻧﺎ ﻣﺤﺮم و ﻧﺎﻣﺤﺮم دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ و ازدواﺟﻬﺎي ﺣﻼل و ﺣﺮام را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫روان وﺳﭙﺲ اﯾﻦ آﯾﺎت از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن ﻣﯽﮔﺬرد و ﺑﻌﺪ از آن ﺷﺮﺣﯽ در ﺑﺎره ﺣﮑﻤﺖ و ﻋﻠﺖ ﺣﺮﻣﺖ و ﺣﻠﯿﺖ ازدواج‪.‬‬
 ‫‪٦٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در آﯾﻪ ‪ 26‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ آﺑﺎ و اﺟﺪاد ﺷﻤﺎ ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﮐﺮدهﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن زن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ ﺑﺎ زن ﭘﺪر و اﺟﺪاد ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﻮاه ﻣﺎدر ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕـﺮ آﻧﭽـﻪ در زﻣـﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿـﺖ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﻣﯽﮔﺬرد و ازدواج ﺑﺎ زن ﭘﺪر و اﺟﺪاد ﻓﺤﺸﺎ و ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ وراه ﻏﻠﻂ و ﺑﺪي در زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫آﯾﻪ ‪27‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎدران ﺷـﻤﺎ و دﺧﺘـﺮان ﺷـﻤﺎ وﺧـﻮاﻫﺮان ﺷـﻤﺎ و ﻋﻤـﻪﻫـﺎي ﺷـﻤﺎ و ﺧﺎﻟـﻪﻫـﺎي ﺷـﻤﺎ و ﺑﺮادرزادﮔـﺎن و‬
‫ﺧﻮاﻫﺮزادﮔﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ازدواج ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎدران ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﺎدران و ﻣﺎدران آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﺎ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎدر اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﺧﺘﺮان و دﺧﺘﺮزادﮔﺎن‪ .‬ﺧﻮاه دﺧﺘﺮ دﺧﺘﺮ و ﯾﺎ دﺧﺘﺮ ﭘﺴﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻮه وﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﺧﻮاﻫﺮزادﮔـﺎن و ﺑﺮادرزادﮔـﺎن و ﻧـﻮهﻫـﺎ و‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﺑﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺤﺮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺎدراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺷﯿﺮ دادهاﻧﺪ و ﺧﻮاﻫﺮاﻧﯽ ﮐﻪ از آن ﻣﺎدر ﺑﺎ ﺷﯿﺮ ﺷﻤﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣﺎدرزن ﺷﻤﺎ و ﻣﺎدران‬
‫ﻣﺎدر و ﯾﺎ ﻣﺎدران ﭘﺪرزن ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﺟﺪاد زن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎدر ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﺧﺘﺮان زن ﺷﻤﺎ ﮐﻪ در داﻣﻦ ﺷﻤﺎ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﺎدر آﻧﻬﺎ زن ﺷﻤﺎ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻣـﺖ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ زﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ ﯾﺎ ﻧﻮهﻫﺎ و ﻧﯿﺘﺠﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ زن ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ از ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮوس ﭘﺴﺮان ﺷﻤﺎ ﯾﺎ دﺧﺘﺮان ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ازدواج ﺑﺎ دو ﺧـﻮاﻫﺮ در ﯾـﮏ زﻣـﺎن ﺣﺮﻣـﺖ دارد‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻤﯿﺮد ﯾﺎ ﻃﻼق ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﯾﻪ ‪ 28‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار ﻫﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﮐﺮده و ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ازدواج‬
‫ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﻨﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش آﻧﺮا دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﺳﻮاي اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﯿـﺪ ﺑـﺎ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻣﻬـﺮ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﺿﺎﯾﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﯾﺪ و ﺣﻖ زﻧﺎن را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدﯾﺪ ﻣـﺎﻧﻌﯽ‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﮔﯿﺮ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺣﺮﻣﺖ زﻧﺎن ﻣﺤﺮم در ازدواج ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪:‬‬

 ‫‪٦٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اول‪ :‬ﻣﺜﻠﯿﺖ وﺟﻨﺴﯿﺖ در ﮔﻮﺷﺖ وﺧﻮن‪ .‬از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺑﻪ ﯾﮏ ﺻﺎﺣﺐ و رﺣﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬و ﯾـﮏ‬
‫ازدواج ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ از ﻧﻈﺮ ﮔﻮﺷﺖ وﺧﻮن و ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻣـﺰاج و ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺳـﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺒﺎن ﯾﺎ ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻫﻢ ﺟﻨﺲ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ .‬ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎدران و اﺟﺪاد و ﻋﻤﻪﻫﺎ و ﺧﺎﻟﻪﻫﺎ ﺻﺮف ﻧﻈـﺮ از ﺗﻤﺎﺛـﻞ در ﮔﻮﺷـﺖ و‬
‫ﺧﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺣﺘﺮام آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ازدواج ﺑﺮﺗـﺮي ﺣﺮﻣـﺖ را ﻣـﯽﺑـﺮد و ﺗـﺴﺎوي و ﺣﺮﻣـﺖ ﺷـﮑﻨﯽ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻣﯽآورد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﻣﺖ زﻧﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮ اﻣﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻫﻤﺴﺮ ﭘﺪران واﺟﺪاد از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻨﮑﻪ ازدواج ﮐﻔﻮﯾﺖ ﺑﻮﺟـﻮد ﻣـﯽآورد و ﺣﺮﻣـﺖ زن ﺑﺮاﺑـﺮ ﺣﺮﻣـﺖ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮي و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﻮﻫﺮ زن ﭘﺪر و اﺟﺪاد ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ زن ﻣﺒﺎدا از ﺗﺸﮑﯿﻞ دادن ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺤـﺮوم ﮔـﺮدد‪ .‬زﯾـﺮا ﭘـﺪران و ﺑـﺮادران‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺧﺘﺮان وﺧﻮاﻫﺮان ﺑﺮاي ﺧﻮد اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ‪ .‬در ﻧﯿﺘﺠﻪ آزادي و ﺷﺨﺼﯿﺖ زن ﺑﺎ اﯾﻦ اوﻟﻮﯾﺖ در ﻣﻌﺮض ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫در ﻗﺎﻧﻮن زوﺟﯿﺖ ﺗﺨﺎﻟﻒ ﺟﻨﺴﯽ دو ﻓﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ازدواج ﻧﻤﻮده و ﻣﮑﻤﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دو ﻓـﺮد از‬
‫ﯾﮏ ﺟﻨﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﻣﺮد ﺑﺎ ﻫﻢ و ﯾﺎ دو زن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ زوﺟﯿﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﻬـﺎ ﻣﮑﻤـﻞ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺾ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ازدواج دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﮔﯿﺮ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫دو ﻣﺎده ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻘﯿﺼﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺗﺎزهاي ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺗﺎزه در ﻣﻮردي درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ ازدواج ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺨﺎﻟﻒ ﺟﻨﺴﯽ و ﻣﺎدي و ﺳـﻠﻮﻟﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺨﺎﻟﻔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﻦ زن وﻣﺮدي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي آﻧﻬﺎ ﻗﺪري دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫از دو ﺷﺠﺮه ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺷﺎﯾﺪ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻫﻢ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را اﺛﺒـﺎت ﮐـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ‬
‫ﺗﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮﻧﯽ و ﺟﻨﺴﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ” در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻔﺶ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ را اﯾﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑـﻪ زن و‬
 ‫‪٧٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﻮﻫﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺎزﮔﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺒﺎط و راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و اﻟﻔـﺖ ﺑﯿـﺸﺘﺮي ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﯿﻦ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ راﺑﻄـﻪ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫آورد و ﻓﺮاد را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﮐﻨﺪ و از اﯾﻦ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻤﺪن ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﻪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﺧﻮن و ﻧﺎﻣﻮس ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ راه و از ﻃﺮﯾـﻖ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻧـﺴﻞ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ راﺑﻄـﻪ ﻧـﺴﺒﯽ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد و از ﭘﯿﻮﻧﺪ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﺣﺴﺒﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪﻧـﺪ‬
‫ازدواج ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ آن دو ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ از اﯾﻦ رو ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﯾﺪ رﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در اﺛﺮ ازدواج‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﺪي ﺗﺎزهاي ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و داﯾﺮه‬
‫اﺟﺘﻤﺎع وﺳﻌﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ دوم‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ازدواج ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي و ﻫﻤـﺴﺮي ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زن و ﺷـﻮﻫﺮ در‬
‫ﺟﻬﺎت اﺧﻼﻗﯽ و ﺟﺴﻤﯽ و ﻧﺴﺒﯽ و دﯾﻨﯽ وﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻔﻮ و ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﮐﻔﻪ ﺗـﺮازو در ﺗـﺴﺎوي ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺎم ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﺪاردو ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎم ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻣﯽداﻧـﯿﻢ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺴﺐ وﻧﺴﺐ ﺑﻌﻀﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدر در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اوﻻد و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻘﺎم‬
‫ﺑﺎﻻ اﺳﺖ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺎ او ﺗﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﺪارﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺪر ﺑﺎ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻣﻘـﺎم ﺷـﺎﻣﺦ و واﻻﺗـﺮ و ﺑـﺎﻻﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ازدواج ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺎ ﻣﺎدر و ﯾﺎ ﭘﺪر ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ازدواج ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﭘﺪران و ﻣﺎدران از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ و در ﻣﻌﺮض ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ رو ﺻـﺮف ﻧﻈـﺮ از ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﺗﻤﺎﺛـﻞ و‬
‫ﺗﺴﺎوي آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﺴﯿﺖ و ﮐﻔﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺣﺘﺮاﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آن ﺑﻮدﻧﺪ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﻮﻫﺎ ﮐﻪ ردﯾﻒ ﭘﺪر ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻋﻤﻪﻫﺎ ﮐﻪ ردﯾﻒ ﻣﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﻫﻤﺎن اﺣﺘﺮام ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺟﺪﻫﺎ واﺟـﺪاد‪ .‬ﺣﺮﻣـﺖ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﯾﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن را دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻠﯿﺖ ازدواج ﻣﻨﺸﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﻘﻮق و ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬در ﻫﻤـﯿﻦ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺪر اﻣﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎدر اﻣﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﺣﻔـﻆ‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﺴﺮي ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي ازدواج اﻓﺮاد اﻣﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑـﺎ زﻧـﺎن‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺻﺮﻓﺎ” ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻘﺎم و اﺣﺘﺮام آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم و اﺣﺘﺮام ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﻫﻤﺴﺮي از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود و‬
‫ﺣﺮﯾﻢ ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻫﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮﻫﺎ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺰرگ ﺷﺪهاﻧـﺪ و ﺑـﺮاي ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ از اﺑﺘـﺪاي ﻃﻔﻮﻟﯿـﺖ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮاﻫﺮي و ﺑﺮادري ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺮﻣﺖ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ازدواج ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ از ﯾﮏ ﺷﯿﺮ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﺛﻞ و ﺗﺠﺎﻧﺲ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ و اﯾﻦ ﺗﺠـﺎﻧﺲ و ﺗﻤﺎﺛـﻞ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ازدواج و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدران و ﺧﻮاﻫﺮان ﺷﯿﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﺎدر ﺷﯿﺮدﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺠﺎي ﻣـﺎدر اﺣﺘـﺮام ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﻨﻄﻮر ﭘﺪر ﺧﻮاﻫﺮ و ﯾﺎ ﺑﺮادر ﻫﻤﺸﯿﺮ‪ .‬ﻣﺎدرزن ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎدر را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ داﻣـﺎد ﺑﺠـﺎي ﻓﺮزﻧـﺪ او ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﻤﺴﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺠﺎي دﺧﺘﺮ ﭘﺪر داﻣﺎد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪان اﺻﻠﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺣﺮﻣـﺖ ﭘـﺪر و‬
‫ﻣﺎدر ﺷﻮﻫﺮ و ﯾﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻋﺮوس را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﺮ زادﮔﺎن و ﺑﺮادرزادﮔﺎن ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺮ و ﺑﺮادر و ﺑﺠـﺎي ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﻋﻤﻪﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎم ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر را ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ اﮔـﺮ ﮐـﺴﯽ ﺑـﺎ ﺑـﺮادرزاده ﯾـﺎ‬
‫ﺧﻮاﻫﺮزادهاش ازدواج ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﭘﺪري و ﻣﺎدري او در اﯾﻦ ازدواج از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود‪.‬‬

‫دﺧﺘﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان زن ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺠﺎي ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺎدر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾـﺮا ازدواج ﮐﻔﻮﯾـﺖ و ﺑﺮاﺑـﺮي ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻣﯽآورد‪ .‬ﻫﻤﺎن اﺣﺘﺮاﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎدر ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان دارد ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺎدر ﻫﻢ ﻫﻤﺎن اﺣﺘﺮام را ﺑﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان زن ﺧـﻮد از ﺷـﻮﻫﺮ دﯾﮕـﺮ‬
‫دارد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ازدواج ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ازدواج ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ازدواج ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮد و ﺣﺮﻣﺖ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﺑﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎن ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﺣﺮﻣﺖ زﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا زن ﺑـﺎ ازدواج ﺑـﺎ ﯾـﮏ ﻣـﺮد‬
‫ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ازدواج ﺻﺎﺣﺐ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺎل ﺷﻮﻫﺮ ارث‬
‫ﻣﯽﺑﺮد و در ﺛﺮوت او ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺴﺎوي ﺣﻘﻮق ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ازدواج ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﺎرم ﻧﺎم ﺑﺮده ﺑﺎﻻ رﺳﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ” ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ زن ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺿـﺎﯾﻊ و ﻧـﺎﺑﻮد‬
 ‫‪٧٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺤﺮﻣﺎن ﻧﺎم ﺑﺮده ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق را ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﻗﺎﯾـﻞ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ از اﯾﻨﮑـﻪ ﭘـﺪران‬
‫ﺧﻮﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ دﺧﺘﺮان را ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﭘﺮورش دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ ﮐـﻪ ﻣﺎﻟـﮏ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑﺮادراﻧﮑـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺮان را ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﻮد را اوﻟﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺣﻘـﯽ ﻗﺎﯾـﻞ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ و ﯾـﺎ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺎدر از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﺻﺎﺣﺐ و ﻣﺎﻟﮏ ﺣﻘﻮق دﺧﺘﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎدر ﻣـﯽﺷـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺣـﻖ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺿﺎﯾﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﯾﻖ ازدواج آﻧﻬﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ راه در اﺛﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﻘﻮق ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﮐﻨﻨﺪ و ﺣﻖ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را ﺣﻔـﻆ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬در ازدواج‬
‫ﺑﯿﻦ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺤﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﻖ ﺗﺎزهاي ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﺴﺌﻠﻪ دﯾﮕـﺮي ﮐـﻪ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ازدواج ﻣﻮﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﯿﻐﻪ و ﻣﺘﻌﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ازدواج در ﻣﺬﻫﺐ اﺳﻼم دو ﻗﺴﻢ دارد‪:‬‬

‫ازدواج داﯾﻤﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ازدواج زن و ﺷﻮﻫﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻔﻮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺗﺴﺎوي ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺳﺎﺑﻘﺎ” ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻫﻤﺴﺮي و ﻫﻤﮑﺎري ﻣﻨـﻮط‬
‫و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﭼﻬﺎر ﺻﻔﺖ در ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺮد ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺻﻔﺎت را ﮐﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ زن از ﻃﺮﯾـﻖ ﺳـﻼق‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ ﻃﺮح دﻋﻮا و ﻣﺘﺎرﮐﻪ و ازدواج ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ دﯾﮕﺮ را دارد‪ .‬و اﮔﺮ زن ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺻﻔﺎت را ﮐﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺮد ﺣﻖ ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺮر ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺎ ازدواج دوم ﻧﻘﺎﯾﺺ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ازدواج ﻣﻮﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻗـﺮارداد اﺳﺎﺳـﺎ” ﺣـﻖ ارﺗﺒـﺎط و‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺟﻨﺴﯽ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻗﺮارداد ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ازدواج‬
‫ﻣﻮﻗﺘﯽ ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺪت و ﻣﺒﻠﻎ اﺳﺘﻮار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺪت ارﺗﺒﺎط زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ زن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣـﺪت و ﻣﺒﻠـﻎ و رﺿـﺎﯾﺖ ﻃـﺮﻓﯿﻦ ازدواج‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﭘﯿﺶ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آﺧﺮ ﻣﺪت ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ازدواج را ﻓﺴﺦ ﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ﻓﺴﺦ ازدواج ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻼق در‬
‫ازدواج داﯾﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ و ﺑﯿﻨﻪ‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻻزم ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﺼﻤﯿﻢ و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻃﺮﻓﯿﻦ از ﺟﺪا و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺎ دوﺷﯿﺰﮔﺎن و دﺧﺘﺮان ﺑﺎﮐﺮه ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ازدواج ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ازدواج داﯾـﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﯿﻮه و ﺷﻮﻫﺮدﯾﺪه ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﺪاﯾﯽ و ﻣﺘﺎرﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪي ﭘﯿﺪا ﺷﻮد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ از ﻗﺒﻮل و اداره ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺘﻨﺎع ورزد‪ ،‬دﯾﮕﺮي ﮐﻔﺎﻟﺖ آﻧﺮا ﻋﻬﺪهدار ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻫﺮ دو ﻧﺨﻮاﺳـﺘﻨﺪ و‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ را اداره ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻔﻞ را اداره ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻔﻞ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ارث ﻣﯽﺑﺮد و ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﻢ از ﻃﻔﻞ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارث ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه‬
‫زﻣﺎن در ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻌﺪ از ﻣﺘﺎرﮐﻪ و ﺟﺪاﯾﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دوران ﻋﺎدت آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎﺋﺴﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ﭼﻬﻞ و ﭘـﻨﺞ روز‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ دوران ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ رﺳﯿﺪهﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﺪه ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺮد دﯾﮕﺮي ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮاي زﻧﺎن و ﻣﺮداﻧﯽ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ازدواج داﯾﻤﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎ“ ﺑـﺮاي‬
‫زﻧﺎن و ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﻨﯿﻦ ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ دﻻﯾﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺘﺎﻫﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪ وﯾـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺷﺪه و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از ﻋﺰوﺑﺖ و ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻧﺎراﺣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﮑﺎن ازدواج داﯾﻢ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﯾـﺎ ﺑـﺎ‬
‫زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﯾﮑﻄﺮف ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻮدﮐﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ ﻋﺰوﺑﺖ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ از ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ آزادﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮاي زن ﻣﺴﺆوﻟﯿﺘﯽ ﺑﻮﺟـﻮد ﻣـﯽآورد ﮐـﻪ ﺣﺘﻤـﺎ“‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﯽ و ﺑﺮاي ﻣﻦ ﮐﺎر ﮐﻨﯽ ﯾﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺠـﻪ ﺑـﺪﻧﯿﺎ ﺑﯿـﺎوري‪ .‬ﻧـﻪ ﻫـﻢ زن ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺷـﻮﻫﺮ را ﻣـﺴﺆول‬
‫زنداري و ﻧﻔﻘﺎت و ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ازدواج ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰان اﺳﺖ‪.‬در روزﮔﺎر ﻗﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ زﻧﺎن و ﻣﺮدان‬
‫ﺑﺮده و ﻣﻤﻠﻮك ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ زن و ﻣﺮد آزاد اﺟﺎره ﻧﺪاده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮده ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ازدواج زن ﺑﺮده را ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮد آزاد و ﯾﺎ ﻣﺮد ﻏﻼم را ﺑﺎ زن آزاد ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا در ازدواج ﮐﻔﻮﯾـﺖ ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮدو ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﺷـﺠﺮه‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ آزاد و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ازدواج ﺑﺎ ﺑﺮدﮔـﺎن ﻣﻤﮑـﻦ ﻧﯿـﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮده ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﻮدش ﻣﻠﮏ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺪﻧﯿﺎ ﻣﯽآورد ﻣﻠﮏ دﯾﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑـﺸﺪت‬
 ‫‪٧٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪه ﮐﻪ زن آزاد ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﻨﺪه و ﯾﺎ ﻣﺮد آزاد ﺑﺎ زن ﺑﺮده ازدواج ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻣﮕـﺮ در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺸﺪت‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻘﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﯿﻦ ازدواج ﺑﺎ ﺑﺮدﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮاي ﻣﺮد ﯾﺎ زن وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﻪ آزادي زن و ﻣﺮد ﺑﺴﯿﺎر ارزش و اﻫﻤﯿﺖ دادهاﻧـﺪ‪ .‬زن وﻗﺘـﯽ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ آزادي‬
‫ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮد آزادي ﺑﺼﻮرت ازدواج داﯾﻢ‪ ،‬ازدواج ﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ در ﺿﻤﻦ ازدواﺟﯽ ﺷـﺠﺮه‬
‫وﺟﻮد زن رﺷﺪ ﮐﺮده و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﺑﺪﻧﯿﺎ ﻣﯽآورد ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﺎل او و ﺛﻤﺮه وﺟﻮد او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺛﻤﺮه‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﺷﺠﺮه را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ در ازدواج داﯾـﻢ ﻣﺎﻟـﮏ زﻧـﺪﮔﯽ و‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎن ازدواج ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰان و ﺑﺮدﮔـﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي زن و ﻣـﺮدي ﺗﺠـﻮﯾﺰ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﯿﺴﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻧﻬﻢ‬
‫»ﮐﯿﻔﯿﺖ در ازدواج‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت‪ 30،31‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت«‬
‫»ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽ در اﯾﻦ آﯾﺎت‪ .‬وﺟﻮد ﮐﻔﻮﯾﺖ وﺗﻌﺎدل در ازدواج«‬
‫»اﺻﻮل و ارﮐﺎن ﮐﻔﻮﯾﺖ‪ .‬ﮐﻔﻮﯾﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺖ«‬
‫»ﮐﻔﻮﯾﺖ در آزادي و ﺑﺮدﮔﯽ‪ .‬ﮐﻔﻮﯾﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ«‬
‫»ﮐﻔﻮﯾﺖ در اﺧﻼق و ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت ‪ 32‬ﺗﺎ ‪«34‬‬
‫=========================================================================‬

‫در آﯾﺎت ‪ 30‬و ‪ 31‬ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻔﯿﺖ در ازدواج ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻣﺮدان‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﻘﺮ ﻣﺎﻟﯽ و ﻋﺪم ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ زن ﻣﻮﻣﻨﻪ آزاد ازدواج ﮐﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻨﯿﺰ ﻣﻮﻣﻨﻪ ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧـﺪا از‬
‫اﯾﻤﺎن ﺷﻤﺎ آﮔﺎي ﮐﺎﻣﻞ دارد ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻨﯿﺰ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﯾﻦ ازدواج ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻮﻻي ﮐﻨﯿﺰ و ﯾﺎ‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻣﻮﻻ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ازدواج ﮐﺮدﯾﺪ ﺣﻖ ازدواج را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﻣﻮﻻي آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﺪ رواﺑﻂ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪ .‬زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار ﭼﻪ ﮐﻨﯿﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻪ آزاد ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد دوﺳـﺖ و‬
‫رﻓﯿﻘﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﯾﺎ ﺑﺎ او رواﺑﻂ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﺎرج ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺷﻌﺎع رﺿﺎت ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﻨﯿـﺰان ﺑـﺎ‬
‫ﮐﺴﯽ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﯿﻔﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺼﻒ ﮐﯿﻔﺮ زﻧﺎن و ﻣﺮدان آزاد اﺳﺖ و ﮐﯿﻔﺮ رﺟﻢ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷـﻮد و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آزادان رﺟﻢ و ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﻨﺎه آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﮑﺮار ﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت رﺟـﻢ و‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺧﺮ آﯾﻪ ‪ 31‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ازدواج ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰان ﺑﺮاي ﮐـﺴﯽ ﺟـﺎﯾﺰ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از زﻧـﺪﮔﯽ اﻧﻔـﺮادي در‬
‫زﺣﻤﺖ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ زن آزاد ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ازدواج ﺳﺎﻟﻢ و آزاد ﺑﺮﺳﺪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اول ﮐﻔﻮﯾﺖ در ازدواج‪.‬‬ ‫•‬

‫دوم ﺣﺪ ﺷﺮﻋﯽ ﮐﻨﯿﺰان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آزادان ﺑﻪ ﯾﮏ دوم ﺗﻨﺰل ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬
‫اﻣﺎ دﻻﯾﻞ ﮐﻔﻮﯾﺖ زن وﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ از دﻻﯾﻞ اﺳﺎﺳﯽ زﻧـﺪﮔﯽ اﺷـﺘﺮاﮐﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻮده و ﯾﮕﺎﻧـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑﻘـﺎي زﻧـﺪﮔﯽ و‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎ“ ﺗﻮازن و ﺗﻌﺎدل در ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ و در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮاﻟﯿﺪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﮏ اﻣﺮ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‬
‫ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ “ :‬ﺧًﯿﺮ اﻻﻣﻮرٍ اَوﺳﻄُﻬﺎ “ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﺘﻌﺎدﻟﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎدل در ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت و در ﻣﺰاج اﻧﺴﺎن ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻘﺎ و دوام آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و دو ﺟﻬﺖ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮدي و ﻓﻨﺎي ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﯽرود‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮﺿﻬﺎ از اﯾﻨﺠﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﯿﮑﺮوﺑﻬﺎ و ﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ ﺗﻌﺎدل ﻣـﺰاج ﺑﻬـﻢ ﻣـﯽﺧـﻮرد ﮐـﻪ ﺑـﺮاي اﻋـﺎده‬
‫ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺰاج را ﺑﻪ ﺣﺎل اﻋﺘﺪال ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﻮاد ﺿﺪرﻃﻮﺑﺖ آﻧﺮا ﺗﻌﺪﯾﻞ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﺣﺮارت ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ داروﻫﺎي ﺑﺮودتزا آﻧﺮا ﺑﻪ اﻋﺘﺪال آورﻧـﺪ‪ .‬در ﻃﺒﯿﻌـﺖ ﺟـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺳـﺮﻣﺎ ﻏﻠﺒـﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد وﺳﺎﯾﻞ ﺣﺮارتزا آﻧﺮا ﻣﻬﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎ ﻏﻠﺒﻪ دارد ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﺮودتزا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻨﮑﻪ و ﯾﺨﭽـﺎل‬
‫و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬
 ‫‪٧٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ اﺣﺘﺴﺎب ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ دوام و ﺑﻘﺎي ﻣﻮﺟﻮدات و ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ و ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻌﺎدل ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌـﺖ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﺟﺎ ﺗﻌﺎدل و ﺗﻮازن اﺷﯿﺎ ﺑﻬﻢ ﺑﺨﻮرد در ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﯿﺎت و ﺑﻘﺎي ﻣﻮﺣﻮدات اﺧﺘﻼل ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫و ﻓﺴﺎد ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬دو ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ زﻣﯿﻦ در اﺛﺮ ﮐﻤﯽ ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺣﺎل اﻧﺠﻤﺎد درآﻣـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺣﯿـﺎت و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ در آن ﻣﺸﮑﻞ و ﯾﺎ ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎز در ﺣﻮاﻟﯽ ﺧﻄﻮط اﺳﺘﻮا درﺟﻪ ﺣﺮارت از ﻣﯿﺰان ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺮﺳﻮم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ذرهاي ﺑﺮودت و اﻧﺠﻤﺎد و ﯾﺦ و ﺑﺮف وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻫﺎﻟﯽ آﻧﺠﺎ از ﻓﺸﺎر زﯾﺎد ﺣﺮارت و ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺎﻧﻮن و ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺎﻻ ﮐﻠﯿﺖ دارد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ “ :‬ﻻ ﺗَﻄﻐَﻮا ﻓﯽ اﻟﻤﯿﺰان“ از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻨﯿﺪ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن دﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ “ :‬ﺧًﯿﺮ اﻻﻣﻮرٍ اَوﺳﻄُﻬﺎ “ ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاردي ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال و ﺗﻮاز و ﺗﻌﺎدل از ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎ و دوام و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻣـﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗـﯽ و‬
‫ﮐﻠﯿﻪ ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﺎﯾﺺ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﻔﻮﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﻔﻮﯾﺖ در ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﻮر و ﺟﻬﺎت از ﻧﻈﺮ دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم زﯾﺎد ﻣﻮرد ﺳﻔﺎرش و اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺟـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ “ :‬ﺗَﺰوﺟﻮا اﻻَﮐﻔﺎء و اﺧﺘﺎروا ﻟﺘﻄﻔﮑﻢ“ ﺑﺎ ﮐﻔﻮ ﺧﻮد ازدواج ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ زﻧـﺎن را‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪاي در ﺳﻮره ﻧﻮر اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺮد ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎ زن ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﻪ و ﯾﺎ زن ﻣﺆﻣﻨـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺮد ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻦ ازدواج ﮐﻨﺪ و ﻣﻮﻟﻮي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫ﺟﻨﺲ ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻮ ﮐﺎه و ﮐﻬﺮﺑﺎ اﺳﺖ‬ ‫ذره ذره ﻫﺮ ﭼﻪ در ارض و ﺳﻤﺎء ﺳﺖ‬

‫ﻧﺎرﯾﻮن ﻣﺮ ﻧﺎرﯾﻮن را ﺟﺎذﺑﻨﺪ‬ ‫ﻧﻮرﯾﻮن ﻣﺮﻧﻮرﯾﻮن را ﻃﺎﻟﺒﻨﺪ‬

‫ﻋﺪم ﺗﻮازن وﮐﻔﻮﯾﺖ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺗﻌﺎدل آﻧﻬﺎ را در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﻢ ﻣﯽزﻧﺪ و ﺳﺎﯾﻪ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ و ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﻣﺘﺎرﮐـﻪ و ﻃـﻼق‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻨﯿﺎن زﻧﺪﮔﯽ زن وﺷﻮﻫﺮ را ﻣﻨﻬﺪم ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو در اﺳﻼم ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ زن وﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﺑﺮاﺑﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺻﻮل و ارﮐﺎن ﮐﻔﻮﯾﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ“ رﻋﺎﯾﺖ آن ﺑﺮ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻻزم ﺑﻮده و ﻋﺪم رﻋﺎﯾـﺖ آن‬
‫ﻣﺎﯾﻪ ﺑﻄﻼن ازدواج ﻣﯽﮔﺮدد ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻔﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ در دﯾﻦ وﻋﻘﯿﺪه‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

 ‫‪٧٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﻔﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ در آزادي و ﺑﺮدﮔﯽ وﯾﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح زﻣﺎن واﺑﺴﺘﮕﯽ و وارﺳﺘﮕﯽ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﮐﻔﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﮐﻔﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻓﻀﯿﻠﺖ و اﺧﻼق‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﮐﻔﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﺴﺌﻠﻪ دﯾﻦ و ﻋﻘﯿﺪه از ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﺖ ازدواج اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد ﻏﯿـﺮ ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫ازدواج ﮐﻨﺪ وﯾﺎ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ زن ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ازدواج ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ دﯾـﻦ و ﻋﻘﯿـﺪه ازدواج ﮐﺮدﻧـﺪ ازدواج‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ دﯾﻦ اﺳﻼم اﺳـﺖ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﺧﺘﯿـﺎر ﮐﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زن وﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﻋﻘﯿﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ داﯾﻢ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻓﮑﺮي و ﻋﻘﯿﺪهاي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺰاع و اﺧﺘﻼف ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﺑﮑﻠﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از اﻇﻬﺎر ﻋﻘﯿـﺪه ﺧـﻮدداري ﮐﻨﻨـﺪ و دﯾـﻦ و‬
‫ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ دﯾﻦ دﯾﮕﺮي را ﺗﺨﻄﺌﻪ و ﺗﮑـﺬﯾﺐ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد و داﺋﻤﺎ“ در ﺣﺎل ﻋﻨﺎد و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‬
‫از اﯾﻦ رو واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﯾﻦ وﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ دﯾـﻦ و ﻋﻘﯿـﺪه آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺧﺘﻼف زﯾﺎد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻤـﯽ و اﺳـﺘﺪﻻﻟﯽ ﺑـﻮده و دﯾـﻦ دﯾﮕـﺮي ﯾـﮏ ﺳﻠـﺴﻠﻪ ﺧﺮاﻓـﺎت و‬
‫ﻣﻮﻫﻮﻣﺎت ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت و ﯾﺎ اﮔﺮ ﻏﻼم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ زن آزاد ﻗﺎﺑﻞ دوام ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫زﯾﺮا ﺷﻮﻫﺮ آزاد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ زن ﺑﺮده ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿـﺎر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ زن آزاد ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ از ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﺮده ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮده و ﯾﺎ زن ﺑﺮده ﻫﻤﺴﺮي و ﮐﻔﻮﯾﺖ ﻧﺪارد اﮔﺮ زﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدي ازدواج ﮐﺮده و ﻣﻌﻠﻮم ﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ و ﯾﺎ زﻧﯽ را ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﻨﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ازدواج ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﮑﻪ آزاد اﺳﺖ ﺣـﻖ‬
‫ﻓﺴﺦ ﻋﻘﺪ ازدواج را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان و ﻣﺤﮑـﻮم ﺑـﻪ ﺣﮑـﻢ او ﺑـﻮدن‬
‫ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮ او ﻧﻮﮐﺮ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬و ﯾﺎ ﺷـﻮﻫﺮي ﮐـﻪ زن ﺧـﻮد را‬
‫ﮐﻠﻔﺖ دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﮐﻠﻔﺘﯽ و ﻧﻮﮐﺮي ﺑﻪ ﺷﯿﻮهاي ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮم ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ارﺑﺎب و در اﺟﺎره او ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎرﮔﺮي‬
‫وﻣﺰدوري ﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻠﻔﺘﯽ و ﻧﻮﮐﺮي را ﺗﺮك ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﮐﻠﯽ آزادي در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻄﻠـﻮب ﺑـﻮده و‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ ﻣﺤﮑﻮم‪ .‬ﻣﺮد آزاد ﺣﻖ ﻧﺪارد زن ﺑﺮده و زن آزاد ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﺮده ازدواج ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد‬
 ‫‪٧٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ازدواج ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ آزاد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﺮاي ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺸﺪن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮده ازدواج ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﮐﻔﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻫﻢ ﯾﮑﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺮﻏﻮب ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ‬
‫در ﺳﻮاﺑﻖ اﺧﻼﻗﯽ و ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ ﺑﻌﻀﯿﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ آﺑﺮوﻣﻨﺪ و ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻮده و ﺣﺴﻦ اﺧﻼق و ﺣﺴﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫـﺎي ﭘـﺎك و ﻣـﺆﻣﻦ و ﻣﺘـﺪﯾﻦ و ﺑﻌـﻀﯿﻬﺎ از ﻧﻈـﺮ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺧﺎﻧﻮاده اول ﺑﻪ ﺑﺪﮐﺎري و ﺑﺪاﺧﻼﻗﯽ و ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ دزدي و ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎري‬
‫و ﻏﺎرﺗﮕﺮي اداره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻬﺮا“ ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﺧﻼق ﺑﺪ وﺧﻮب ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳـﻮء‬
‫اﺧﻼق ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ از اﯾﻦ رو رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺳﻔﺎرش ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺧﺘـﺮان از ﺧـﺎﻧﻮادهﻫـﺎي ﺑـﺪﻧﺎم و ﺑـﺪﻋﻤﻞ ازدواج‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪﯾﺚ درﺑﺎره ازادواج ﺑﺎ دﺧﺘﺮي وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺪﻧﺎم ﺑﺰرگ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪“ :‬ﯾـﺎﮐﻢ‬
‫وﺧﻀﺮاء اﻟﺪﻣﻦ! ﻗﯿﻞ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ و ﻣﺎﻟﺨﻀﺮاء اﻟﺪﻣﻦ ﻗﺎل اﻟﻤﺮاه اﻟﺤﺴﻨﺎء ﻓﯽ ﻣﻨﺒﺖ اﻟﺴﻮء“ ﯾﻌﻨﯽ از ﺳﺒﺰﯾﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺰﺑﻠﻪ‬
‫ﻣﯽروﯾﺪ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ ﯾﺎ رﺳﻮلاﷲ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ زن زﯾﺒﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺪﻧﺎم ﺑﺰرگ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﺎن رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻔﻮﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻫﻤﺎن ﺳﻮء اﺧـﻼق و ﺣـﺴﻦ اﺧـﻼق اﺳـﺖ‪ .‬زﯾـﺮا زﻧـﺎن و ﻣـﺮدان در ﺣـﺼﺎر و ﺣﯿﺜﯿـﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬آﺑﺮوﻣﻨﺪي و ﯾـﺎ ﺑـﯽآﺑﺮوﯾـﯽ ﯾﮑـﯽ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﮐﻨﺘـﺮل ﮐﻨﻨـﺪه اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﮐﻪ در ﺣﺴﻦ آﺑﺮو و ﻋﺰت ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺰرگ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﻤـﺎن آﺑـﺮو و ﻋـﺰت ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر آﻧﻬـﺎ را از‬
‫ارﺗﮑﺎب اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﺑﺮوي آﻧﻬﺎرا ﻫﺪر ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎزﻣﯽدارد و ﻗﻬﺮا“ آﻧﻬﺎ را در ﺧﻂ ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻞ و ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮي ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺑﺪﻧﺎم ﺑﺰرگ ﺷﺪهاﻧﺪ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﻋﻘﺪه ﺣﻘﺎرت در آﻧﻬﺎ اﯾﺠـﺎد ﻣـﯽﺷـﻮد و از‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ و ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﺴﯿﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺳﺮراه آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﻮﻗﯽ ﺑﺮاي ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻞ و ﮐﺴﺐ اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﻬﺮا” ﺧﻮاﻫﯽ و ﻧﺨﻮاﻫﯽ زﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫از ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮش ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺧﻮش ﻧﺎم ﺑﺎﺷﺪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدي ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺪﻧﺎم و ﺑﺪﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﺰرگ ﺷﺪه اﺳﺖ رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮد و‬
 ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﻣﺮدي ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮش ﻧﺎم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ زﻧﯽ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺪﻧﺎم‪ .‬از اﯾﻦ رو رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ در ﮐﻔﻮﯾﺖ‬
‫و ازدواج ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺎﮐﯿﺪ و ﺳﻔﺎرش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﮐﻔﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺧﻼق و ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﻦ و ﺧﺎﻧﻮاده و ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺷﻬﺮت ﮐﺴﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬و‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ اﻋﻤﺎل و اﺧﻼق ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺪﮐﺎر ﯾﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮت دﯾﮕﺮي ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮت ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﯿﺶ از ازدواج ﮐﺎﻣﻼ“ ﻣﻌﻠﻮم و روﺷﻦ اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻞ و اﺧﻼق و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻢ ﮐﻢ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮوز ﻣﯽﮐﻨﺪ از‬
‫اﯾﻨﺮو ازدواج ﺧﯿﻠﯽ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻞ و اﺧﻼق در ﻃﺮﻓﯿﻦ ازدواج ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻞ و اﺧﻼق را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورﻧﺪ‪ .‬زﻧﯽ ﮐـﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﺮدي ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ ﮔﻨـﺎه و‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﺑﺪاﺧﻼﻗﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣـﺮدي ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻫﻤـﺴﺮ ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎر و ﺑـﺪاﺧﻼق‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺣﺴﻦ اﺧﻼق و ﻓﻀﯿﻠﺖ در ازدواج ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﺎت ‪ 24‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﮐﻔﻮﯾﺖ را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺿﻤﻨﺎ” ﻣﺮدم را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺣﻔﺎﻇـﺖ و ﻫـﺪاﯾﺖ آﻧﻬـﺎ اﺳـﺖ ﺳـﻔﺎرش ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ زﻧﺎن آزاد ازدواج ﮐﻨﻨﺪ و ﺿﻤﻨﺎ” ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰان ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ازدواج ﮐﻨﻨﺪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن ﺷﻤﺎ را در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﮐـﺎﻣﻼ“‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ازدواج ﺑﺎ ﮐﻨﯿﺰان ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ زن آزاد ازدواج ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺣﺒﺎت ازدواج ﺑﺎ زن آزاد ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻋﻘـﺐ‬
‫اﻓﺘﺎدﮔﺎن وﻋﺪه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﻌﻞ‬
‫ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات اراده ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ را در ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﮐﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ روش ﻧﯿﮑـﺎن از ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮده و از اﯾﻦ راه ﺷﻤﺎ را ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺣﮑﯿﻢ و داﻧﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻦ راه ﻣﯽﺧﻮﻫﺪ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﯾﺰش دﻫﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺑﺪﮐﺎران و دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺘﺎزﻧﺪ و ﯾﮑﺒﺎره ﻣﺴﺘﯽ ﺷﻤﺎ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺿﻤﻦ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺟﺮاي آن‪ ،‬ﺗـﺼﻤﯿﻢ دارد ﮐـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ را ﺑﺮﺷـﻤﺎ‬
 ‫‪٨٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آﺳﺎن ﮔﺮداﻧﺪ و رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺧﻮد ﺿـﻌﯿﻒ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﻃﺎﻗـﺖ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺼﺎﺋﺐ را ﻧﺪارﻧﺪ‬

‫ﺑﺨﺶ دﻫﻢ‬
‫»اﺻﻮل ﺗﺠﺎرت‪ .‬ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ .‬اﻧﻮاع ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري«‬
‫»از ﻣﺎل دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ و ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ و اﻧﻔﺎق‪ ،‬ﺗﺠﺎرت وﮐﺎرﮔﺮي«‬
‫»ﻣﻮﺿﻮع دوم ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ و ﻋﻮارض ﺑﺪآن«‬
‫»ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﻣﻼزم ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ«‬
‫»ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه و ﮐﺒﯿﺮه‪ .‬ﮔﻨﺎه ﺻﻐﯿﺮه ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ«‬
‫=========================================================================‬

‫در آﯾﺎت ‪ 29‬ﺗﺎ ‪ 31‬اﺻﻠﯽ از اﺻﻮل ﺗﺠﺎرت و ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده و ﺿﻤﻦ ﻧﻬﯽ از ﻗﺘﻞ ﻧﻔـﺲ و‬
‫آدم ﮐﺸﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ در ﺧﻂ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺟﺎن و ﻧﺎﻣﻮس ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾـﻦ راه او را ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﮑﺎر ﺑﺮ ﺧﺪا ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ﻣﺎ ﺑﺪﯾﻬﺎ و آﻟﻮدﮔﯽ‬
‫را از ﺷﻤﺎ و اﻓﮑﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﯽزداﯾﯿﻢ و ﺷﻤﺎ را در ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮﯾﻤﺎﻧﻪ ﺗﻮام ﺑﺎ آﺳﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ آﯾﺎت ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻟﺐ و ﺟﺎذب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اول‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺠﺎرت‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺷﻮد در ﺧﻂ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﻫﻤﺎن ﺣﺮﮐﺖ در ﺧﻂ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﮑﺒﯿﺮه ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه آﻧﻬﺎ در ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اول‪:‬‬

‫ﺗﺠﺎرت‪ :‬در آﯾﻪ ‪ 29‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺠﺎرت و ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﺷـﻤﺎ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﻣﺎل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺎل دﯾﮕﺮان دو ﺷﺮط ﻗﺮار داده‪.‬‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﺮدم از اﻣﻮل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫آن ﺗﺠﺎر ﺗﻮام ﺑﺎ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻮال ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺨـﺸﺶ و ﯾـﺎ ﺗﻘﺎﺿـﺎ و اﻧﻔـﺎق ﻣﻄﻠـﻮب ﻧﯿـﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻗﺴﻤﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻮع آن ﺣﺮﻣﺖ دارد و ﻧﻮع دﯾﮕﺮ اﮔﺮ ﮐﺮاﻣﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺮﻏﻮب ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ و اﻣﺎ ﻧﻮع ﺳﻮم ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺮﻏﻮب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اول‪ :‬ﺗﺼﺮف ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ و ﻣﺘﺠﺎوزاﻧﻪ در اﻣﻮال ﻣﺮدم‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دزدﯾﺪن و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪ .‬ﻣـﻼك ﮐﻠـﯽ آن اﯾـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺎل ﻣﺮدم ﺑﺪون آﮔﺎﻫﯽ و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ و ﺑﺪون ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ از ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﺮف‬
‫و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺣﺮﻣﺖ دارد‪ .‬زﯾﺮا ﺗﺼﺮﻓﯽ ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ و ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﺮف در ﻣﺎل ﻣﺮدم از ﻣﺴﯿﺮ دروغ ﮔﻔﺘﻦ و ﮔﻮل زدن‬
‫ﻫﻢ از اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻃﺮف ﺑﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دروغ ﮔﻔﺘﻦ و ﯾـﺎ ﮔـﻮل زدن ﻣـﺎﻟﯽ از او ﺑـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﺎراﺣـﺖ و ﻧﺎراﺿـﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﯽ را از او دزدﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداي از ﻣﺎل دﯾﮕﺮان ﺑﺎ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻬﺮهاي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻦ اﻧﻔﺎﻗﺎت و ﺑﺨﺸﺸﻬﺎ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺛﺮوت دارﻧﺪ ﻣﻮﻇﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎزاد ﺛﺮوت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدهاﻧـﺪ ﺑﺒﺨـﺸﻨﺪ و اﯾـﻦ ﺑﺨـﺸﺶ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯿﮑﻦ ﺑﺨﺸﺸﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻨﺖ و زﺣﻤﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﺎل وﺛﺮوت ﻣـﯽﺑﺨـﺸﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮدرا ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﻧﺪ ذيﺣﻖ ﻣﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬و ﮐـﺴﺎﻧﯿﮑﻪ از دﯾﮕـﺮان ﻣـﺎﻟﯽ ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ ﺧـﻮاﻫﯽ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺧﻮد را رﻫﯿﻦ ﻣﻨﺖ و اﺣﺴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﺪون ﻣﻨﺖ و اذﯾﺖ ﻣﺎﻟﯽ را ره ﻣﻦ ﺑﺨﺸﯿﺪه وﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ و اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان از ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﺴﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻔﺖ و ذﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
 ‫‪٨٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫و ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻫﻤﯿﻦ ذﻟﺖ وﺧﻔﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮد اﺣﺴﺎن دﯾﮕﺮان را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﯿـﺰان ﺑـﺪون‬
‫ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﻬﺮهﺑﺮداي از ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻨﺖ و زﺣﻤﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﺮاﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻌﯽ ﮐﻨﺪ از دﺳﺘﺮﻧﺞ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺖ از ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﯽ ﻧﺒﺮد‬ ‫ﻫﺮ ﮐﻪ ﻧﺎن از ﻋﻤﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮرد‬

‫ﻧﻮع ﺳﻮم‪ :‬ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﯾﮕـﺮان و ﺟﻠـﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ از ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮاري ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﻣﺘﺎﻋﯽ را ﺑﺪﻫﯿﻢ وﻣﺘﺎﻋﯽ را ﺑﺨﺮﯾﻢ و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﯿﻢ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪﻣﺖ اﺟﺮ‬
‫و ﻣﺰدي ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺎده و ﺑﻬﺮهﺑﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺮه رﺳﺎﻧﯽ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺎل دﯾﮕﺮان را ﺗﺠﺎرت ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺮﯾﺪار و ﻓﺮوﺷﻨﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ واﮔﺬاري ﺟﻨﺴﯽ و ﯾﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ از‬
‫ﻣﺘﺎع ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺘﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻮي را ﮔﻨﺪم و ﯾﺎ ﻟﺒﺎس را ﺑﺎ ﻓﺮش ﻣﻌﺎوﺿﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﺟﻨﺴﯽ را ﺑﻪ ﭘـﻮﻟﯽ ﺑﻔﺮوﺷـﻨﺪ و ﮔـﺎﻫﯽ از ﻧـﻮع ﮐـﺎرﮔﺮي و‬
‫ﻣﺰدوري اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﺎ ﮐﺎري ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده ﻓﺎﯾﺪهاي رﺳﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣـﻖ دارد اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮع ﺳﻮم را ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺮﻏﻮب ﻣﯽداﻧﺪ و دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ ﺑﻬـﺮهﮔﯿـﺮي ﺷـﻤﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﯿﺪ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي و ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻧـﻪ از ﭘـﯿﺶ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺪون ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺘﺎﻋﯽ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺒﺮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺪون اﻃﻼع و آﮔﺎﻫﯽ ﻃﺮف ﻣﺘﺎﻋﯽ را‬
‫از ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﺮدارد و ﺑﺎ ﺑﺪون اﻃﻼع و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﺎري ﮐﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺰدي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در واﻗﻊ ﻣﺘـﺎﻋﯽ‬
‫ﺗﺤﻮﯾﻞ داده و ﻣﺘﺎﻋﯽ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ از ﻧﻈﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺪون اﻃﻼع و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻮده و ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎﯾﺖ ﻧـﺸﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺒﺎدﻻت و ﺗﺠﺎرات و ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽﻫﺎ و ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮﯾﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮل زدن و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫از دروغ و ﻗﺴﻤﻬﺎي دروغ ﻫﻢ از ﻧﻮع ﺗﺼﺮف ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ اﺳﺖ زﯾﺮا ﺷﻤﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻧﮕﻔﺘﻪاﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﯾـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ و‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺟﻨﺲ ﺧﻮد را ﺧﻼف آﻧﺠﻪ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﻮدهاﯾﺪ‪ .‬و ﯾﺎ از ﺑﯿﺎن ﻋﯿـﺐ و ﺗﻘـﺺ آن‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮدهاﯾﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﯿﺐ ﭘﻨﻬﺎن و ﯾﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻼف واﻗﻊ ﭘﻮﻟﯽ ﺑﺪﺳﺖ آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻣﺎل ﻣﺮدم ﺑﺪون ﺟﻠـﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮدهاﯾﺪ و ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﺮﻓﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺮف ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﺮﻓﺎت و ﺑﻬﺮهﺑﺮدارﯾﻬﺎ ﺑﺪون ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ و ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﻐﺾ و ﻋﻨﺎد وﮐﯿﻨﻪﺗﻮزي و دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺎﻟﯽ را از ﻣﺮدم رﺑﻮدهاﻧﺪ و او را ﺷﺪﻣﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺧـﻮاﻫﯽ ﻧﺨـﻮاﻫﯽ روزي اﻧﺘﻘـﺎم‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﻖ ﺧﻮد را اﺳﺘﺮداد ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ در واﻗﻊ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺠﺎرت‪ .‬از اﯾﻨﮑـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﭘﻮل ﮐﻤﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد دﺷﻤﻦ ﺑﺰرﮔﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ روزي اﻧﺘﻘـﺎم ﺧﻮاﻫـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﯾـﻦ از ﻟﻄـﻒ و‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪا ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧـﺪا ﺑﺠـﺎي ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺪا در واﻗﻊ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اوﻻد ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ در واﻗﻊ ﺧﺎدم ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا از ﺧﺪا و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﮐﺮده و در ﻧﻈﺮ ﻫﺮدو‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮده و ﻫﺮ دو را در ﺧﻂ اﻧﺘﻘﺎم ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد درآورده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎم و دﺷﻤﻨﯽ ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻧﻔﻊ ﻣﺨﺘﺼﺮي ﮐﻪ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫دوم‪:‬‬

‫ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع دوم در آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺠﺎرت از ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ را ره ﻧﺎﺣﻖ ﻧﮑﺸﯿﺪ‪ .‬ارﺗﺒﺎط اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ اﮔﺮ ﮐـﺴﯽ ﻣـﺎل‬
‫ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻏﺼﺐ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﯿﺎﻧﺖ در واﻗﻊ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود در واﻗﻊ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﯿﺎت‬
‫ﻓﺮدي و ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺎﻟﯽ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

 ‫‪٨٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫‪ .2‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﻋﺘﺒﺎري‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﺑﺮو و ﻋﺰت و اﻋﺘﺒﺎر و اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و دﯾﮕﺮان ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ در ﺟﺎﻣﻌـﻪاي ﮐـﻪ در آن‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺟﺎ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ آوردهاﻧﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻤﻮده و اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﮑﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻮﺟﻮدي ﺣﯿﺎﺗﯽ‪:‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اراده و ﻗﺪرت ﺧﺪا زﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺣﻖ ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﻖ دارﻧـﺪ در روي زﻣـﯿﻦ زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ ﻣﺎل و ﯾﺎ آﺑﺮوي اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ در ﻣﺎل و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻏﯿﺒﺖ و ﺗﻬﻤـﺖ آﺑـﺮو و ﻋـﺰت اﻧـﺴﺎن را از ﺑـﯿﻦ‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﺎل اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و آﺑﺮوي آﻧﻬﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ دو ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ را ﮐﺸﺘﻪ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‬
‫ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺣﻖ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ را از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺳﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در واﻗﻊ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﺎل ﯾﮏ ﻧـﻮع ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت و ﺑﺎ ﻧﻬﯽ از ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻗﺘﻞ اول و ﻗﺘﻞ دوم را ﻧﻬﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ را ﻣﻼزم ﺑﺎ ورود ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ و ﺣﺒﺲ در آن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ در آﯾﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳـﺖ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺷﻮد در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺰودي ﻣﺎ او را در ﺧﻄﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد‬
‫آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ را روﺷﻦ ﮐﻨﻨﺪ و آن ﺟﻬﻨﻢ ﻋﺎﻗﺖ و اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺪي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ در واﻗﻊ ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‬
‫ﻗﺎﺗﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﻇﻠﻢ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ اورا ﺑﮑﺸﺪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ ﮐـﺮده و ﺧـﻮد را ﮐـﺸﺘﻪ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ و ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد در ﺧﻂ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫زﯾﺮا اوﻻ“ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را ﮐﺸﺘﻪ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﺴﺘﻢ و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺸﻒ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد و اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد دﯾﮕﺮان ﻫﺴﺘﯿﺪ و اﮔﺮ دﯾﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫـﻢ ﻧﯿـﺴﺘﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺗﮏ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﯿﺪ و ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ او اﻧﺲ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در آن ﺣﺎل ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ؟ آﯾﺎ ﺣﻖ ﺣﯿﺎت دارﯾﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑـﻪ دﻧﺒﺎﻟـﻪ آن‬
‫ﺣﯿﺎت ﻓﺮدي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﻬﺎي دﯾﮕﺮان و ﺳﻮا و ﺟﺪا از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ در ﺣﺪ ﺻﻔﺮ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ دﯾﮕﺮان را ﮐﺸﺘﯿﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﯾﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﮐـﺸﺘﻪاﯾـﺪ و از‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺘﻞ ﻫﻤﺎن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺷﻤﺎ وﺣﺸﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه در آﯾﻨـﺪه‬
‫ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺷﻮد‬
‫و اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮدم را ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﮐﺸﺘﻪ وﺑﻪ ﺧـﻮد ﺳـﺘﻢ‬
‫ﮐﺮده‪ .‬از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده و ﺧﻮد را از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﻣﺤﺮوم ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ارﺗﺒﺎط ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺟﻬﻨﻢ و ﺣﺒﺲ در ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ‪:‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﺎت ﮐﺘﺎب ﺧﻮد آﻧﺠﻪ از ﺛﻮاب وﻋﻘﺎب ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ آن اﻧﺴﺎن را ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﯾﺎ ﺗﻄﻤﯿﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺛﻮاب و‬
‫ﻋﻘﺎب از ﻧﻈﺮ آﯾﺎت ﻗﺮآن و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ“ در زﻧﺪﮔﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ و آﺧﺮت ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻋﻤﺎل ﺑﺪ و ﺧﻮب ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﺷـﻮد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﻬﻮر ﺛﻤﺮات و ﻣﯿﻮهﻫﺎ از درﺧﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻗﺘﻞ و ﺟﺮاﺣﺖ از ﺗﺼﺎدﻓﺎت و ﯾﺎ ﺟﻨﮕﻬﺎ‪ .‬ﺛـﻮاب و ﻋﻘـﺎب از ﻧـﻮع‬
‫ﭘﺎداش و ﮐﯿﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﺮ ﮐﻨﻨﺪه اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از آن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺰدي ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎر ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و‬
‫ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻼق و زﻧﺪان ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎداش و‬
‫ﮐﯿﻔﺮ اﺳﺖ واﻗﻊ ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﮐﻨﻨﺪه آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮده و ﯾﺎ از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺛﻮاب و‬
‫ﻋﻘﺎب از ﻧﻮع ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻬﺮي و ﻣﻌﻠﻮل واﻗﻌﯽ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻇﻬﻮر ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺘﺠﻪ آن ﻫـﻢ ﻇـﺎﻫﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ اﻋﻤﺎل در آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻗﻬﺮي اﻋﻤﺎل اﺳﺖ ﻧﻪ ﮐﯿﻔﺮ و ﭘﺎداش ﮐﻪ‬
‫از ﺳﻮي ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﯾﺎ ﻣﺮﺑﯿﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب از ﻧﻮع ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ و ﺧـﻮاﻫﯽ ﻧﺨـﻮاﻫﯽ واﻗـﻊ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺟﻬﻨﻢ را و ﻣﻌﺬب ﺷـﺪن ﺑـﻪ آن را ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﻗﺘـﻞ ﻧﻔـﺲ ﻣـﯽداﻧـﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻨﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ زودي ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻮد او آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ را ﺑﺮﻣﯽاﻓﺮوزﯾﻢ ﮐـﻪ آن آﺗـﺶ ﺑـﺮاي‬
‫ﻗﺎﺗﻞ آﯾﻨﺪه ﺑﺪي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪٨٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دﻟﯿﻞ ارﺗﺒﺎط آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” ﺑﺎ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺗﻞ و ﻇﺎﻟﻢ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد را از ﻃﺮﯾﻖ ﻇﻠﻢ‬
‫و ﺳﺘﻢ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺿﻌﻔﺎ را اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻧﻤﻮده ﯾﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺗﺎ از دﺳﺘﺮﻧﺞ و ﯾـﺎ ﻗﺘـﻞ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد ﯾـﮏ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻣﺎدي ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﻬﺮا” ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺧـﻮد را ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﻧﻤـﻮده‬
‫وﺳﺎﯾﻞ ﻗﺘﻞ و ﮐﺸﺘﺎر و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺿﻌﻔﺎ را ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻪ ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﺜﻤﺎر‬
‫و ﻗﺘﻞ و ﮐﺸﺘﺎر ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮد را ﻣﺠﻬﺰ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن اﺳـﻠﺤﻪﻫـﺎ را از‬
‫ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ اﺑﺘﺪا از ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ و ﮐﺸﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮده ﺑﻌـﺪ از آن ﺗﺒـﺮ ﺳـﻨﮕﯽ و‬
‫ﻧﯿﺰهﻫﺎ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ و ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن و ﭘﯿﮑﺎن و اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﯿﺮوي آﺗﺶ ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎ و ﺧﻤﭙﺎرهﻫﺎ و اﺳﻠﺤﻪﻫـﺎي ﺟﻨﮕـﯽ آﺗـﺶزا و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه آﺗﺶ ﻫﺴﺘﻪاي ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻬﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ آن آﺗﺶ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و در زﻧﺪﮔﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ و آﺧـﺮت‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ آﺗﺸﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در ﺑﺴﯿﺎري از آﯾـﺎت ﻗـﺮآن ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻔﺮ و ﻇﻠﻢ و ﮔﻨﺎه آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻬﺎرم در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه و ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‬
‫از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه ﺷﻤﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد و آﺛﺎر ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه را از ﻣﺤﺪوده ﻓﮑﺮ ﺷﻤﺎ و وﺟـﻮد ﺷـﻤﺎ ﺧـﻮاﻫﯿﻢ زدود و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮﻫﯿﻢ داد‪.‬‬

‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه را اﯾﻨﺠﻮر ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﺎﻣﻞ آن را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻏﺬاب‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه اﻋﻤﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪي در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷـﺎﺧﺺ ﮐـﺎﻟﯽ اﻋﻤـﺎل ﺻـﻐﯿﺮه و‬
‫ﮐﺒﯿﺮه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﮐﺒﯿﺮه در واﻗﻊ ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﻇﻠﻢ و دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد و ﯾﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ دﯾﮕﺮان را‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ زن و ﻣﺮد را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ دروغ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐـﻪ آﺑـﺮو و‬
‫اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺴﺎن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﮐﻪ ارزش دﯾﻦ اﻧﺴﺎن را از ﺑﯿﻦ ﻣـﯽﺑـﺮد و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻗﻄـﻊ‬
‫رﺣﻢ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي را ﺧﺪا ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻘـﻮق واﻟـﺪﯾﻦ و‬
‫ﻧﺎراﺿﯽ و ﯾﺎ ﻧﺎراﺣﺖ ﮐﺮدن ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮐﻪ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن را از ﭘﺪر و ﻣﺎدر و از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﺧﺪا ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ‬
 ‫‪٨٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ و ﮐﺸﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﯽﮔﻨﺎه و ﺑﯽﺗﻘﺼﯿﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را در ﻣﺴﯿﺮ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﻬـﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ دﯾﻨﯽ و اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺴﺎن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﻗﻬﺮا” او را در ﺧﻂ ﮐﻔﺮ و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ ﮐﻔـﺮ‬
‫ﺧﻂ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺟﻬﻨﻢ و ﻋﺬاﺑﻬﺎي آﺧﺮﺗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه اﻋﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣـﯽﮐـﺸﺎﻧﺪ و از اﯾـﻦ‬
‫ﻧﻈﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﮔﻨﺎه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ زن ﻧﺎﻣﺤﺮم و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ زن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﻤﺎﯾﺶ رو‬
‫و ﻣﻮي ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺮ دو ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺎل ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻃﻤﻊ و ﻃﻤﻊ اﻧﮕﯿﺰي و ﯾﺎ ﺗﻤﺎﺷﺎي ﻣﻈﺎﻫﺮ و ﻣﻨﺎﻇﺮي ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ و اﻣﺜﺎل آن‪ .‬ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه ﺗـﺎ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﻇﻠﻢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﻇﻠﻢ ﻧﮑﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ اﮔﺮ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﺪ و از داﯾﺮه ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺧﺎرج ﻧﺸﻮﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را در داﯾﺮه ﻟﻄﻒ و ﮐﺮم ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و آن آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎ ﮐﻪ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳـﺖ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﭘﺎك ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽزداﯾﺪ‪ .‬آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖ دﯾﻨﯽ ﺷﻤﺎ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮﯾﻤﺎﻧﻪ ﺗﻮام ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﯽ و ﺑﺰرگ ﻣﻨﺸﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫»ﺣﺴﺎدت و رﻗﺎﺑﺖ«‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ در زﺷﺘﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻗﺪرت و ﺛﺮوت ﺗﻔﺎوت ﺑﻮدﺟﻮد ﻣﯽآورد«‬
‫»ﺗﺎ ﻣﺒﺪا ﺟﻬﺶ و ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫»آﯾﺎت ‪ 34‬و ‪ 35‬ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ ﻣﺮدان‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﻃﻼق وﻣﺘﺎرﮐﻪ«‬
‫»ﺑﺤﺚ در اﻃﺮاف ﺗﻔﺎوت و ﺗﺴﺎوي ﺟﻨﺴﯿﺖ زن و ﻣﺮد«‬
‫»دﻻﯾﻞ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ ﻣﺮدان«‬
 ‫‪٨٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫»زﻧﺎن از اﻋﻀﺎي داﺧﻠﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﻨﺪﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﺐ و ﺟﮕﺮ«‬

‫»ﻣﺮدان از اﻋﻀﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ و ﭘﺎ«‬
‫=========================================================================‬
‫آﯾﺎت ‪ 32‬و ‪ 33‬ﺣﺴﺎدت و رﻗﺎﺑﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﯾﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان دور و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫اﻓﺮاد از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎل و ﺛﺮوت و ﯾﺎ ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺣـﺴﺎدت و رﻗﺎﺑـﺖ در ﺷـﻤﺎ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﺎﺷﮑﯽ ﻣﺎل او ﯾﺎ ﺛﺮوت و ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت و ﯾﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ او ﻣﺎل ﻣﻦ و در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آرزو‬
‫ﮐﻨﯽ و ﺑﮕﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ او ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺛـﺮوت و ﻓـﻀﯿﻠﺖ‬
‫داده اﺳﺖ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺶ و ﺗﻤﻨﺎ ﮐﻨﯽ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺪﻫﺪ ﭘﺲ ﺧﻮدت را ﺧﻄﻮط ﻋﺒﺎدت و وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯽ ﺗﺎ ﺗـﻮ را‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﻣﻘﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در آﯾﻪ ﺑﻌﺪي ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻓﺮادي را ﻗﺮار دادهاﯾـﻢ ﮐـﻪ ﺑـﻪ او ﻧﺰدﯾﮑﺘـﺮ و اوﻻﺗـﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮐﻪ ﺑﻪ اوﻻد ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﻧﺪ و ﯾﺎ اوﻻد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﻮﯾـﺸﺎﻧﺪان دﯾﮕـﺮ‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮي اﯾﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان از ﻣﺎﺗﺮك ﻣﯿﺖ ﻧﺼﯿﻠﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺣﺴﺎدت ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻓﻼﻧﯽ از ﻣـﺎل ﻣﯿـﺖ ﺳـﻬﻢ‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺳﻬﻤﯽ ﻧﺪارم ﻣﺎل ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮑﺘـﺮ او ﻣـﯽرﺳـﺪ و اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﻗـﺮارداد دوﺳـﺘﯽ و‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺴﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﺣﻖ آﻧﻬﺎ را ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﺎﻫﺪ رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع رﻗﺎﺑﺖ و ﺣﺴﺎدت را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬رﻗﺎﺑﺖ و ﺣﺴﺎدت دو ﺻﻔﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻏﺮﯾﺰي‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻣﯿﺪان زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ دارﻧﺪ و ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮐﺸﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را زودﺗﺮ از دﯾﮕﺮان ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و وﺳﺎﯾﻞ رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻗﻬﺮا“ در اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدﮔﯽ و ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫در ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ از ﺑﻌﻀﯽ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ روي ﻋﻠﻢ وﺣﮑﻤﺖ ﺧﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽﻫـﺎ را‬
‫زﯾﺒﺎ و ﺑﻌﻀﯽ را ﻧﺎزﯾﻨﺎ ﺧﻠﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻧﺎزﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از زن و ﻣﺮد ﺗﻔﺎوت و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮدﺟـﻮد ﻣـﯽآورد‪.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر در ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﻧﯿﺮوي ﺑﺪن و در اﺳﺘﻌﺪاد‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﻌﻀﯽ‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر در ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻮاﻫﺐ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد و ﯾﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدن وﺳﺎﯾﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ از ﺛﺮوت و ﻗﺪرت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻤﺘﺮ‪ .‬ﺣﮑﻤـﺖ اﯾـﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬـﺎ و‬
‫ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔﯿﻬﺎ و ﯾﺎﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﯿﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و ﺑﺮﭘﺎﯾـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺶ و ﮐﻮﺷﺶ ﭘﯿﺪا ﺷﻮد ﺗﺎ آن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ و ﻗﺪر ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽآﻣﺪ ﺣﺮﮐﺖ و ﮐﻮﺷﺶ ﻫﻢ در آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽآﻣﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را از‬
‫ﻧﻘﺺ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻬﻤﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ زﺷﺘﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺑﺪي و ﺧﻮﺑﯽ و ﯾﺎ ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺎل را درك ﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﻗﻬﺮا” در ﺣﺪ ﺟﻬﻞ و ﻧﻘﺺ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي ﮐﻤﺎل در آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬و ﺷﺎﯾﺪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻣﺎم)ع( ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬اَو‪‬ﺗَﺴﺎووﻫ‪‬ﻠَﮑُﻮا‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮدﻧﺪﻫﻼك ﻣﯽﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از اﯾـﻦ ﯾﮑﻨـﻮاﺧﺘﯽ ﮐـﻪ ﻣﺎﯾـﻪ‬
‫ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮﻗﻒ و رﮐﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ و ﻋﺪم ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾـﺮا در آن ﺻـﻮرت در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺗﻔﺎوت ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤﺖ و ﻧﻘﻤﺖ و ﯾﺎ ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺎل ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻌـﺪ از اﺣـﺴﺎس ﻧﻘـﺺ ﺑـﺮاي ﻃﻠـﺐ ﮐﻤـﺎل‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺗﻔﺎوت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﻣﻮاﻫﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﯾﺎ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ رﺷـﺪ آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻗﻬﺮا” اﺣﺴﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ و ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺎﻟﻬﺎ در اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﻬﺶ و رﻗﺎﺑﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﮐـﺲ‬
‫در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﻘﺺ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و آن ﮐﺲ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ ﮐﻤـﺎل اﺳـﺖ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﺎ روزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﺪارج ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﻧﻘﺎﯾﺺ وﺟﻮدي آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدد‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ رﻗﺎﺑﺖ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻤﺎل و ﯾﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺤﺮوم ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم اﻧﺴﻨﻬﺎ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﺻﻮرت و ﺑﻪ دو ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آن دو ﺻﻮرت ﻣﺤﮑﻮم و ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻮده و ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ ﻣﻄﻠﻮب و واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺤﮑـﻮم‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎدت ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﻓﻼﻧﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮ و ﯾـﺎ از ﻧﻈـﺮ داﻧـﺎﯾﯽ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﻠﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻨﺎي ﺣﺴﺎدت و رﻗﺎﺑﺖ را ﻣﯽﮔﺬارد و ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔﺎن را ﺑﻪ ﺣﺪ ﺧﻮد و‬
‫ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ آن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﻬﺎ ﺳﻠﺐ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﻠﺐ اﯾـﻦ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮاﺑﺮ و ﯾﺎ اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ آﻧﻬﺎ را ﺳﻠﺐ ﮐﻨﺪ در ﯾﺎس و ﻧﺎاﻣﯿﺪي ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﭼﺮا آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدهاﻧﺪ و‬
 ‫‪٩٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫او ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺣﺴﺎدت و رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺧﯿﺎﻧﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ ﻫﺮﯾـﮏ از آﻧﻬـﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﮐﻔـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﮐﻮﺑﯿﺪن ﻋﺰت و آﺑﺮوي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻋﺰت و آﺑﺮو ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ و ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻬﻤﺖ‬
‫و ﻏﯿﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﯿﺒﻬﺎ و ﮔﻨﺎﻫﻬﺎي رﻗﯿﺐ و ﯾﺎ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻋﯿـﺐ وﮔﻨـﺎه ﺑـﺮاي او ﻋـﺰت و‬
‫آﺑﺮوي او را ﻣﯽﮐﻮﺑﺪ ﺗﺎ او را در ﺣﺪﺧﻮد و ﯾﺎ ﭘﺴﺖﺗﺮ و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ از ﻏﯿﺒﺖ و ﺗﻬﻤـﺖ ﻧﻬـﯽ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻏﯿﺒﺖ و ﺗﻬﻤﺖ را از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ اﻧﺴﺎن ﺣﺴﻮد از ﺷﺪت ﺣﺴﺎدت و رﻗﺎﺑﺖ در وﺿﻌﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ رﻗﯿﺐ را درآن ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ ﮐﻪ دارد ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑـﻪ‬
‫او ﺿﺮر ﺑﺰﻧﺪ و ﻣﺎل و ﺛﺮﻧﺖ او را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮﺑﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺳﺮﻗﺖ و ﺧﯿﺎﻧﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ آن ﻫـﻢ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺿﺮر ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺰﻧـﺪ‪ .‬و از اﯾـﻦ ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﮐـﻪ روي ﺣـﺴﺎدت و رﻗﺎﺑـﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺨﺺ ﺣﺴﻮد را زﻧﺪه ﺑﺒﯿﻨﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻗﺘﻞ او ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐـﻪ ﺟﻠﻮاﻓﺘـﺎدﮔﯽ او ﺑـﺮاي ﺣـﺴﻮد و‬
‫رﻗﯿﺐ ﻣﻨﺸﺎ رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻗﺘﻞ او ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻗﺘﻞ ﻫﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﯾﻪ ﺑـﺎﻻ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ و ﺣﺴﺎدت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽﮐﻨﺪ و راه دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬دراﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﯾﺪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آﺑﺮو و ﻋﺰت و ﻋﻠﻢ و ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﯾﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت و ﻗﺪرت‬
‫و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺟﻌﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ را رد ﺟﻬﺎت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﺟﻠﻮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﻣﻼك ﻋﺰت و ﺳﻌﺎدت او ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﺎن راﻫﯽ ﺑﺮوﯾﺪ و از ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﮐﺴﺐ ﻓـﻀﯿﻠﺖ‬
‫و آﺑﺮو ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ او ﮐﺴﺐ ﻓﻀﯿﻠﺖ و آﺑﺮو ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و از ﻫﻤﺎن ﺧﻄﯽ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﺪﺳﺖ آورﯾـﺪ ﮐـﻪ او ﻣـﺎل وﺛـﺮوت‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورده اﺳﺖ و از ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﺳﻼﻣﺘﯽ و ﻗﺪرت ﮐﺴﺐ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ او ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﮐﺲ در دﻧﯿﺎ آﻧﭽﻪ دارﻧﺪ از‬
‫ﺧﺪاﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﺑﺮو‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ از اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا و ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﻣﺴﯿﺮ دﯾﻦ و ﺗﻘﻮا ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد آﺑﺮو و ﻋﺰت ﻣﯽدﻫﺪ و ﯾﺎ از ﻣﺴﯿﺮ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺜﺎل ﮐﺸﺎورزي و داﻣﺪاري و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدن ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻣﺸﺮوع ﻣﯽدﻫﺪ و ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﻔﻆ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺳﻼﻣﺘﯽ و ﺗﻦدرﺳﺘﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد را از ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫـﺮﮐﺲ در‬
 ‫‪٩١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮد و او را ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮد ﺗﺎ از او رﻓﻊ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻧﻤﻮده و او را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻌﺎدت و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﺣـﺴﺎدت و رﻗﺎﺑـﺖ ﻣﻨـﻊ ﻧﻤـﻮده و دﺳـﺘﻮر ﻣـﯽدﻫـﺪ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻇﻬﻮر ﺣﺴﺎدت و رﻗﺎﺑﺖ و اﺣﺴﺎس ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔﯽ و ﻋﻘﺐاﻓﺘـﺎدﮔﯽ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ارث اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي از دﻧﯿﺎ ﻣﯽرود ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺛﺮوت او ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻮود ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از ارث ﻣﺤﺮوم ﺷﺪهاﻧﺪ ﻃﺮف ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﻫـﺮﮐﺲ از‬
‫دﻧﯿﺎ ﺑﺮود و اﻓﺮادي ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻬﺨﻮد از ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﻣﻮﻟﯿﺎن و دوﺳـﺘﺎن دارد ﮐـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻧﺰدﯾﮑـﯽ و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻪ ﻣﻘﺎم او و ﺛﺮوت اوﻟﯽ و ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻣﺎل و ﺛﺮوت او ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮﯾـﮏ از‬
‫ورﺛﻪ او ﺑﻬﺮه ﻣﻌﯿﻨﯽ از ﻣﺎل وﺛﺮوت ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪا و ﯾﺎ اﺣﮑﺎم و اﯾﺮاد و اﻋﺘﺮاض ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا‬
‫ﺛﺮوت و ﯾﺎ ﻣﻘﺎم ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ وﯾﺎ از ﻣﺴﯿﺮ اﺣﮑﺎم وراﺛﺖ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ ﺑـﻪ ورﺛـﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺘـﺮ او‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ از ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﻓﯿﻘﯽ ﺑﺪﻫﺪ و در ﺟﻬﺎت ﻣﺎدي و ﯾﺎ ﻣﻌﻨﻮي ﺷﻤﺎ را‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺪارد‪ .‬ﻃﺒﻘﺎت ارث ﮐﺎﻣﻼ” در آﯾﺎت ﻗﺒﻞ روﺷﻦ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻫﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺴﺎﻧﯿﺮا ﮐﻪ وارث ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ‬
‫ﺑﺮ ﻣﯿﺖ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ و دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهاي ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺳﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان دورﺗﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ اوﻻد و ﯾﺎ اﻋﻤﺎم و اﺧﻮال در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اوﻟﯿﺎ ﺑﻪ ﻋﺘﻖ و آزادي‪ ،‬ﮐﻪ از آن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ )وﻻي ﻋﺘﻖ( ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺑﺮدﮔﯽ ﻧﺠﺎت داد‬ ‫‪.2‬‬
‫و ﻧﻌﻤﺖ آزادي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺎﻣﻦ ﺟﺮﯾﺮه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﻬﻠﮑﻪاي ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻫﺴﺘﯿﺪ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ ﺑﻪ زﻧﺪان و ﯾﺎ دﯾﻪ ﻗﺘﻞ و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮔﺎﻫﯽ وارث ﺑﻼﻣﻨﺎزع ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ وارث ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ اﮔﺮ اوﻻد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﯾﺎ اﻋﻤﺎل و اﺧﻮال اﮔﺮ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ از آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ وﻻء ﻋﺘﻖ و ﺿﺎﻣﻦ ﺟﺮﯾﺮه در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ وارث دﯾﮕـﺮي‬
 ‫‪٩٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ وارث ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺎﺗﺮك را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬و ﮔﺎﻫﯽ وارث ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ از ﻧﻈﺮ اﻧـﺼﺎف‬
‫و اﺧﻼق وارﺛﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﺑﻬﺮهاي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل زﻧـﺪﮔﯽ ﺑـﻪ ﻣﯿـﺖ ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺻﺪاﻗﺖ و اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺎ او داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﯾﺎ او را از ﻗﯿﺪ ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ و ﯾﺎ ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﺠﺎت دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ورﺛﻪ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در آﯾﺎت ‪ 34‬و ‪ 35‬در ﺑﺎره رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ زن وﺷﻮﻫﺮ و وﻇـﺎﯾﻒ ﻫـﺮ ﯾـﮏ از آﻧﻬـﺎ و ﻗﯿﻤﻮﻣﯿـﺖ زﻧـﺪﮔﯽ ﺳـﺨﻦ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪:‬‬
‫ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آن ﺑﺎ ﻣﺮدان اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺎن در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺮدان اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺮاي ﮐـﺎر ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﯿﺮوي ﻣﺒﺎرزه و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﻮادث و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎل و ﺻﺮف و ﺧﺮج ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﺸﺘﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬زﻧﻬﺎي ﺻﺎﻟﺢ‬
‫و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ در داﺧﻞ زﻧﺪﮔﯽ رواﺑﻂ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﮑﻢ ﮐﻨﻨﺪ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺣﻔﻆ و رﻋﺎﯾﺖ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﺎﻧﻪداري و ﺷﻮﻫﺮداري و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدﮐﺎن از داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ و از ﻧﻬﺎن ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺮدان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن از وﻇﺎﯾﻒ ﺷﻮﻫﺮداري در رواﺑﻂ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و ﺧﺎﻧﻪ داري اﻧﺼﺮاف و اﻧﺤﺮاف ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‬
‫و در ﺧﻂ ﻋﺼﯿﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ اﺑﺘﺪا آﻧﻬﺎ را ﻣﻮﻋﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻧـﺼﯿﺤﺖ و ﻣﻮﻋﻈـﻪ ﺗـﺎﺛﯿﺮي‬
‫ﻧﮑﺮد و در ﺧﻂ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ و ﺳﺮﮐﺸﯽ از وﻇﺎﯾﻒ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ در ﺧﻮاﺑﮕﺎه از آﻧﻬﺎ ﮐﻨﺎره ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮي و ﯾـﺎ‬
‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﻬﺮ در ﺧﻮاﺑﮕﺎه ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﯾﮑـﯽ از اﯾـﻦ ﻣﺮاﺣـﻞ‬
‫ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ آﻧﻬﺎ را آزاد ﺑﮕﺬارﯾﺪ و اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺎرت دارد‪.‬‬

‫اﮔﺮ اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺰاع و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﺷﺪ ﻋﺪهاي از ﺧﻮﯾﺸﺎن زن و ﺧﻮﯾﺸﻦ ﺷﻮﻫﺮ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺗﺮﺗﯿﺐ دﻧﺪ‪ .‬ﮐﻨﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻮر و ﻣﺸﻮرت و ﻗﻀﺎوت ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد آﮔﺎه و آﺷـﻨﺎ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺗـﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﮐﺎر آﻧﻬﺎ را اﺻﻼح ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ و آﯾـﺎت ﺑﻌـﺪ‬
 ‫‪٩٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در ﻣﻮرد وﻇﺎﯾﻒ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﺷﻐﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﺷﺪه و راه اﺻﻼح و آﺷﺘﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻇﻬﻮر اﺧﺘﻼف و ﻣﺘﺎرﮐﻪ و ﻃﻼق ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﺮدان ﮐﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮﻫﺎن اﯾـﻦ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﮐﻪ زن و ﻣﺮد در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮق دارﻧﺪ و ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﮐﺎر ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﺸﻮز زن وﻣﺮد و ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ آﻧﻬﺎ از ﺧﻄﻮط زﻧﺪﮔﯽ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﺰاع و ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ از اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ واﮔﺬار ﺷـﺪه‬ ‫‪.3‬‬
‫وﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﺎن زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ دادﮔﺎه و ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﺮدان‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺨﺎرج و اﻧﻔﺎﻗﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﺮدان اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ را ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ زﻧﺎن در ﺧﻠﻘﺖ و اﺳﺘﻌﺪاد و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺪن ﺑﺮﺗﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه ﺷـﻮﻫﺮ واﮔـﺬار ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن در اﯾﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ و آﯾﺎت ﻧﻈﯿﺮ آن اﻓﮑﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ در ﺑﺎره زﻧﺎن ﺑـﻪ اﻓـﺮاط و ﺗﻔـﺮﯾﻂ رﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ زﻧﺎن در اﺳﺎرت ﻣﺮدان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﯾﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺤﺮوم‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﮔﺎﻫﯽ زﻧﺎن ﺑﺼﻮرت ﯾﮏ ﻋﺮوﺳﮑﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و اﺧﺘﯿﺎرات زﻧﺪﮔﯽ را از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮﻫﺎن اﯾﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ و ﯾﺎ ﺑﺰرگزادﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻪ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻮام ﻣﺮدم ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺮآﻧﻬﺎ ﻓﺰوﻧﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧـﯽ ﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮده و در ﻣﻘـﺎم‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و رﻫﺒﺮي ﻧﺸﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﺗﺎرﯾﺦ در ﺷﻨﺎﺧﺖ زﻧﺎن و ﻣﻘﺎم آﻧﻬﺎ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺮﯾﻂ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺮدﮔﯽ و اﺳﺎرت ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و اﻓﺮاط ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و‬
‫رﻫﺒﺮي ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﻀﺎوت در ﺑﺎره زﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺷﺨﺼﯽ و ارزش اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺷﻐﻞ آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫‪٩٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺧﻠﻘﺖ زﻧﺎن ﮐﻪ آﯾﺎ در آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﺳﺘﻌﺪاد ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺑﺤﺚ در اﻃﺮاف ارزش وﺟﻮدي آﻧﺎن ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺑﺤﺚ در اﻃﺮاف ﺷﻐﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻋﻬﺪهدار ﭼﻪ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺷﻐﻠﻬﺎ و ﭼﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ در اﻃﺮاف ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﻘﺎم آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﭼﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬ ‫‪.4‬‬
‫آﯾﺎ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ و ﯾﺎ در ﺣﺪ ﻣﺘﺴﺎوي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا در ﻣﻮرد آﻓﺮﯾﻨﺶ زﻧﺎن ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﯾﺎ زن و ﻣﺮد در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﯾﮏ ﺟﻨﺲ و ﯾﮏ ﻧﻮع و ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾـﺎ‬
‫در ﺟﻨﺴﯿﺖ و ﻧﻮﻋﯿﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ در اوﻟﯿﻦ آﯾﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮره ﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ در آن آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده و ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را از ﯾﮏ ﻧﻔﺲ آﻓﺮﯾﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺎ زن و ﻣﺮد‬
‫را از ﯾﮏ ﻃﯿﻨﺖ آﻓﺮﯾﺪه ﮐﻪ در ﺟﻨﺴﯿﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮق ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬درﺳﺖ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﻓﺮدي ﮐـﻪ‬
‫از ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﺪه زن ﺑﻮده و ﯾﺎ ﻣﺮد‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻧﻔﺴﯽ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﺪه آﯾﺎ آدم ﺑﻮده ﯾﺎ ﺣﻮا‪ .‬ﺧﺪا اول آدم را آﻓﺮﯾﺪه ﯾﺎ اول ﺣﻮا‬
‫و ﺑﻌﺪ آدم را و ﯾﺎ ﻫﺮدو را ﺑﺎ ﻫﻢ در ﯾﮏ زﻣﺎن‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ از وﺣﺪت ﺟﻨﺴﯿﺖ زن و‬
‫ﻣﺮد ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻧﻔﺲ واﺣﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﯾﮏ ﻧﻔﺲ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻔﺲ را در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اوﻟﯿﻦ ﻓﺮد ﺑﺸﻨﺎﯾﻢ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اول ﺣﻮا را آﻓﺮﯾﺪه و از ﺣﻮا آدم را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬زﯾـﺮا ﻧﻔـﺲ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اوﻟﯿﻦ ﻓﺮد از ﺟﻨﺲ اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻧﺎث اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ذﮐﻮر‪ .‬زﯾﺮا ﻧﻔﺲ ﻣﻮﻧﺚ اﺳﺖ و اﮔﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن ﻣﻮﻧـﺚ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮن ﻓﺮد ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﺗﻨﺎﺳﺒﺶ ﺑﺎ ﺣﻮا از آدم ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ زن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و در ﻣﺮﺗﺒـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﺮد ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮ اﻣﯿﺖ و اﺻﺎﻟﺖ وﺟﻮدي زﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان و اﮔﺮ ﻧﻔﺲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آن ﺟﻨﺲ‬
‫و ﻃﯿﻨﺘﯽ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ زن و ﻣﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آن ﺧﻤﯿـﺮه و ﻣﻌﺠـﻮﻧﯽ ﮐـﻪ از آن اﻓـﺮاد زن و ﻣـﺮد ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﮔﺮ زن وﻣﺮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد در ﻫﺮ ﺻﻮرت آﯾﮥ اول ﺳﻮره دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ زن و ﻣﺮد ﯾﮏ ﺟﻨﺲ‬
‫و ﯾﮏ اﺻﻞ و ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻔﺎوت ﺟﻨﺴﯽ و ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﺎ ﻓﺮد اول را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ و ﻓـﺮد‬
‫دوم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮع ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و‪‬ﺧَﻠَﻖُ ﻣ‪‬ﻨﻬﺎ ز‪‬وﺟ‪‬ﻬﺎ«‪ .‬آن ﻓﺮد اول ﮐـﻪ اﺻـﻞ واﻗـﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺑﯿـﺸﺘﺮ‬
 ‫‪٩٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اوﻟﯿﻦ زن اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺎ اوﻟﯿﻦ ﻣﺮد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ او »ﺧَﻠَﻖُ ﻣ‪‬ﻨﻬﺎ ز‪‬وﺟ‪‬ﻬﺎ« ﮐﻪ ﺟﻔﺖ را ﻓﺮد اول ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻓﺮد اول را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ و ﻣﺒﺪا داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺒﺪاﯾﺖ و اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ زن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻠﻤـﻪ زوج را ﻣـﺬﮐﺮ‬
‫آورده اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺖ اﮔﺮ ﻓﺮد دوم زن ﺑﻮد ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ زوﺟﺘﻬﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮ ﺗﺴﺎوي‬
‫ﺟﻨﺴﯿﺖ زن و ﻣﺮد و ﯾﺎ ﺑﺮﺗﺮي زن در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ را اوﻟﯿﻦ ﻣﺮد از ﺟﻨﺲ زن ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﻧﻪ ﺟﻨﺲ و ﺧﻤﯿﺮهاي ﮐﻪ زﻧﺎن‬
‫و ﻣﺮدان از آن ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﮏ و ﺷﺒﻪاي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ زن و ﻣﺮد ﯾﮏ ﺟﻨﺲ و ﯾﮏ ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻮع اﻧﺴﺎن و ﺑﺸﺮ و ﺗﻔـﺎوت‬
‫ﺟﻨﺴﯽ و ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ دوم ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ زن وﻣﺮد در ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﻮﻫﺮ را ﻗﯿﻢ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و دﻟﯿﻞ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ او را در ﭘﺮداﺧﺖ اﻧﻔﺎﻗﺎت ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ » :‬ﺑِﻤﺎ ﻓَﻀﻞ اﷲ ﺑ‪‬ﻌﻀﻬﻢ ﻋﻠﯽ ﺑ‪‬ﻌﺾ و‪ ‬ﺑِﻤﺎ اَﻧﻔﻘﻮا« ﺟﻮاب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻗـﺮآن ﺑـﯿﻦ زن و ﻣـﺮد ﺗﻔـﺎوت‬
‫ﺷﻐﻠﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ ﺗﻔﺎوت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از زن و ﻣﺮد را در ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺮاي ﮐﺎر ﻣﺨﺼﻮص‬
‫و ﻣﻌﯿﻨﯽ آﻣﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮﺣﺴﺐ ارﺗﺒﺎط زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ را در ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿـﺖ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺠﻬﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮐﺎر ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدان ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨـﺎﺑﻊ و ﻣﻌـﺎدن و‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺣﻖ و ﻋﺪﻟﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻇﺎﻟﻢ و ﻇﻠﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻪ ﻣﺮدان واﮔﺬار ﺷﺪه و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وﺳﯿﻞ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺠﻬﺰ ﮐﺮده اﺳﺖ و اﻣﺎ ﺷﻐﻞ ﻣﺨﺼﻮص زﻧﺎن ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺧﺎﻧﻪداري‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان و اﯾﺠـﺎد‬
‫وﺳﺎﯾﻞ آﺳﺎﯾﺶ و آراﻣﺶ در داﺧﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و زﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﻐﻠﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﺎرﻫـﺎي دﺳـﺘﯽ‪ ،‬رﯾـﺴﻨﺪﮔﯽ و ﺑﺎﻓﻨـﺪﮔﯽ و‬
‫دوزﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﻪ ﻃﻌﺎم ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﯿﺮون از ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻬﺎر ﮐﺮدن ﻇﻠﻢ و ﻇﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدان واﮔﺬار ﺷﺪه و ﮐﺎرﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن‪ .‬ﻗﻬﺮا” در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺷﻐﻞ ﻣﺮان از‬
‫زﻧﺎن ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﺷﺘﻐﺎل و اداﻣﻪ ﺷﻐﻞ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺳـﺮﻣﺎ و‬
‫ﮔﺮﻣﺎ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺣﯿﻮاﻧﺎت درﻧﺪه و ﺟﻨﮕﻬﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻻزم دارﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدان‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ و ﻣﺸﮑﻠﺘﺮ ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت در اﺳـﺘﺤﮑﺎم‬
‫ﺧﻠﻘﺖ زن و ﻣﺮد ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺤﺴﻮس و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٩٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ و ﻋﻀﻼت ﺗﻦ ﻣﺮدان از زﻧﺎن ﻣﺤﮑﻤﺘﺮ ﺑﻮده وﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻣﻘﺎوﻣﺖ واﺳﺘﻘﺎﻣﺖ آﻧﻬـﺎ در ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻮادث ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و از ﻃﺮﻓﯽ زﻧﺎن در زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﻣﻮس ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻨﺸﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﭘﺎﮐﯽ زﻧـﺎن و‬
‫ﺣﻼل زادﮔﯽ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻘﻆ ﭘﺎﮐﯽ و ﻋﻔﺖ در زﻧﺎن ﺧﯿﻠـﯽ ﻣـﻮرد اﻫﻤﯿـﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از آﻟﻮدﮔﯽ ﻧﺎﻣﻮس و ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﻗﻒ دارد ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ در ﻣﻌـﺮض‬
‫ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ و آﻟﻮدﮔﯽ ﻧﺎﻣﻮﺳﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺗﻮﻗـﻒ دارد ﺑـﺮ ﺧﺎﻧـﻪ ﻧـﺸﯿﻨﯽ و‬
‫ﺧﺎﻧﻪدري آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ در ﻣﻌﺮض روﯾﺖ ﻣﺮدان ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدان ﺑـﺎ ﻣـﺮدان‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻐﻞ ﻣﺮدان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﺷﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎ” در ﻣﻌﺮض ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ و ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ از اﯾﻨﺮو ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﺷﻐﻞ زﻧﺎن و ﻣﺮدان و ﯾـﺎ ﺗـﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑـﺮي‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺷﻐﻠﻬﺎ و ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ زﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺷﻐﻞ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدان و ﮐﺎرﻫﺎي داﺧﻠﯽ و دروﻧﯽ ﺑﺎ زﻧﺎن‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﺧﻠﻘﺖ ﻣﺮدان و زﻧﺎن در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻐﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻧﯿﺎي ﻃﺐ و ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻣﺮدان در ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺪن و ﻋﻀﻼت از زﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﺷﺮاﯾﻂ از ﻣﺎدر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺗﺮﺑﯿـﺖ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﺬﯾـﻪ آﻧﻬـﺎ و زﻧـﺪﮔﯽ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ در ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺪن و ﻋﻀﻼت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﯿﻔـﻪ دوم ﻣـﺴﺌﻠﻪاي‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﻪ آن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻔﺎوت وﺟﻮدي و ﺑﺪﻧﯽ زن و ﻣﺮد را در اﻓﺮﯾﻨﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﺎن ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﺷﺐ دو زن در داﺧﻞ ﯾﮏ اﻃﺎق ﺗﺎرﯾﮏ زاﯾﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﭘﺴﺮ و دﯾﮕﺮي دﺧﺘـﺮ زاﯾﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻓـﺮدا واﺑـﺴﺘﮕﺎن آن‬
‫ﻣﺎدر ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ اﺧﻼق ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﮐﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﻄﻠﻮب آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮد و ﭘﺴﺮ ﻣﻄﻠﻮب ﺑـﻮد ﻫـﺮدو‬
‫ﻣﺎدر ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﻣﺎل او و دﺧﺘﺮ ﻣﺎل دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ زﻧﻬﺎ و ﻓﺎﻣﯿﻞ زﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ دﻧﺒﺎل ادﻋﺎي زن ﺧـﻮد‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺴﺮ دو ﻣﺎدر ﭘﯿﺎ ﮐﺮد و دﺧﺘﺮ ﺑﺪون ﻣﺎدر ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاع ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﻪ دوم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺎﻫﺪ و ﺑﯿﻨﻪاي ﻫﻢ در ﮐﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧـﻮد ﻣﺎدرﻫـﺎ‬
‫اﻣﺮ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ” ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ ﻣﺎدر ﭘﺴﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﯿﻔﻪ دوم از ﻗﻀﺎوت ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪ و ﮔﻔـﺖ اﯾـﻦ‬
 ‫‪٩٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺸﮑﻞ را ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ)ع( ﺣﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﻤﺮاه دو ﻣﺎدر و ﺑﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻠـﯽ ﺑـﻦ اﺑﯿﻄﺎﻟـﺖ )ع(‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ ﯾﺎ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ آﺳﺎن اﺳﺖ دﺳﺘﻮر‬
‫دادﻧﺪ ﯾﮏ ﻇﺮف ﮐﻮﭼﮏ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آن دو ﻣﺎدر داد و ﻓﺮﻣﻮد ﺷﯿﺮ ﭘﺴﺘﺎﻧﺖ را ﺑﺪوش ﺗﺎ ﭘﺮ ﺷﻮد‪ .‬آن ﻣﺎدر ﻇـﺮف‬
‫را ﭘﺮ از ﺷﯿﺮ ﮐﺮد و آن ﻇﺮف را وزن ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻘﺪار آﻧﺮا ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻇﺮف را ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺎدر دﯾﮕﺮ داد‬
‫ﺗﺎ او ﻫﻢ ﺷﯿﺮش را ﺑﺪوﺷﺪ و ﻇﺮف را ﭘﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﻮر داد ﻇﺮف دوم را ﻫﻢ وزن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺪار ﺷﯿﺮ از ﻧﻈـﺮ ﮐﯿـﻞ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮد وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ وزن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺷﯿﺮ ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ و ﺷﯿﺮ دﯾﮕﺮي ﺳﺒﮑﺘﺮ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آن ﻣﺎدر ﮐﻪ ﺷـﯿﺮش‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﺎدر آن ﭘﺴﺮ و آن دﯾﮕﺮ ﻣﺎدر دﺧﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﻣﺪرك ﻗﻀﺎوت ﺷﻤﺎ ﭼـﻪ ﺑـﻮد از‬
‫ﮐﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﭘﺴﺮ از ﺷﯿﺮ دﺧﺘﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺳﻮره ﻧﺴﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدان را ﺑﺮاي ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺸﮑﻠﺘﺮ و ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ آﻣﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺷﯿﺮ آﻧﻬـﺎ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ‬
‫اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ از زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﺧﺪا و ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﺗﻔﺎوت زن و ﻣﺮد در آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺪن ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺮﻫـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ و‬
‫ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺨﺼﻮص آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و اﯾـﻦ‬
‫ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻻزم دارد‪ .‬دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ ﻣـﺮدان اﻧﻔﺎﻗـﺎت و ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدان را ﻣﺎﻣﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎل و ﺻﺮف آن ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‬
‫را ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ و ﺧﺮج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﻤﺎن ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺎل را ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺻﺮف و ﺧﺮج آن را ﻫﻢ ﻋﻬﺪهدار ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ زﺣﮑﺖ ﮐﺸﯿﺪه و ﺛﺮوت ﺑﺪﺳﺖ آورده اﺳﺖ‬
‫ﻗﺪر ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺧﻮد را ﻣﯽداﻧﺪ و از اﺳﺮاف ﺑﯿﻬﻮدهروي ﺧﻮدداري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت را ﮐـﺴﯽ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ و دﯾﮕﺮي آﻧﺮا ﺻﺮف و ﺧﺮج ﻧﻤﻮه و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﻧﺮا ﻋﻬﺪهدار ﺷﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮔـﺮدد و‬
‫ﺗﻮازن آن دو ﺑﻬﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ در‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ و ﯾﺎ اﺳﺮاف ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ ﻗﯿﻤﻮﯾﻤﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ ﺷـﻮﻫﺮان را اﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﻗـﺮار‬
 ‫‪٩٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و‪ ‬ﺑِﻤﺎ اَﻧﻔ‪‬ﻘﻮا« ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻮن ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺴﺐ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﺪﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ‬
‫و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ دو دﻟﯿﻞ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدان واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺪن و ﻋﻀﻼت و آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﺟﺘﻤﺎع و اﻧﺠـﺎم ﮐﺎرﻫـﺎي ﺳـﺨﺖ و ﻣـﺸﮑﻞ و‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮازن ﺑﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﻧﻔﺎق ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و ﻫﻤﺎن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎل اﺳﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺤﺚ دوم در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارزش وﺟﻮدي زن و ﻣﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺿﻤﻦ ﺟﻤﻠـﻪ »ﻓﺎﻟـﺼﺎﻟﺤﺎت‪ ً‬ﻗﺎﻧﺘـﺎت‬
‫ﺣﺎﻓﻈﺎت ﻟﻠﻐﯿﺐ« ﯾﻌﻨﯿﺰﻧﻬﺎي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﻏﯿﺐ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻘﺮرات اﻟﻬﯽ ﻧﮕﺒﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ارزش ﺷﻐﻠﯽ و وﺟﻮدي زﻧﺎن را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻧﻮان ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺧﻮد‬
‫و ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻘﺮرات اﻟﻬﯽ از داﺧﻞ و از ﻧﻬﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ درﺳﺖ در ﭘﯿﮑﺮه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ زﻧﺎن را از اﻋﻀﺎي‬
‫داﺧﻠﯽ و ﻣﺮدان را از اﻋﻀﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮه ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ و ﭘﺎ و ﭼـﺸﻢ و ﮔـﻮش اﻋـﻀﺎي‬
‫داﺧﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﺐ و ﻗﻠﻮه و ﺟﮕﺮ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻋﻀﺎي ﻇﺎﻫﺮي و داﺧﻠﯽ ﺑﺮاي اداره ﺑﺪن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﭘﯿﮑﺮه ﯾﮏ اﻧﺴﺎن را ﺳﺎﻟﻢ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ از اﻋﻀﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﮑـﺮه اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬
‫ﯾﮏ دﯾﻦ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻤﺪن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ ﺗـﺎ در اﯾـﻦ ﺗﻤـﺪن‬
‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻓﺴﺎدي ﻧﺒﺎﺷﺪ و از ﺳﻌﺎدت ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮه ﻫـﻢ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺴﻤﺘﯽ را از اﻋـﻀﺎي‬
‫داﺧﻠﯽ و ﻧﻬﺎﻧﯽ ﻗﺮار داده و ﻗﺴﻤﺘﯽ را از اﻋﻀﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﺟﺘﻤﺎع ﻫﻤﺎن اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻬﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻨﺪ‬
‫و اﯾﻦ ﮐﺎروان ﻣﺘﺤﺮك را ﺑﻪ ﺳﻮي آﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﯾﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و دﺷﻤﻨﺎن ﮐﻪ از درﻧﺪﮔﺎن‬
‫و ﮔﺰﻧﺪﮔﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ اﻋﻀﺎي داﺧﻠﯽ ﮐﻪ از ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻤﺘﺮي ﻋﻬﺪهدار ﺷـﺪهاﻧـﺪ و در ﻋـﯿﻦ ﺣـﺎل ﻣﺎﻣﻮرﯾـﺖ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﻮان و ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻋـﻀﺎي داﺧﻠـﯽ ﺑـﺪن ﻇﺮﯾﻔﺘـﺮ‬
‫ﺑﻮده و ﮐﺎرﻫﺎي ﺣﺴﺎﺳﺘﺮي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻠﺐ و ﺟﮕﺮ ﺑﯿﺮون ﺑﺪن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد روي ﻇﺮاﻓﺖ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺧﻮد‬
 ‫‪٩٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﮐﺎر ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ارزش ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﭘـﺲ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ‬
‫ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ و ﺟﮕﺮ ﻇﺮﯾﻒ و ﻟﻄﯿﻒ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺼﺎري از ﺻﻨﺪوق ﺑﺪن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺬب و‬
‫دﻓﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻀﺎي ﺑﺮوﻧﯽ ﺑﺪن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻧﻬﺎ ﺑﺠﺎي ﻗﻠﺐ و ﺟﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از داﺧﻞ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺑﺪن را ﺣﻔـﻆ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ارزش ﮐﺎر آﻧﻬﺎ و ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﯽ از اﻋﻀﺎي ﺑﺮوﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎي اﻧﺴﺎن ﻣﺮﯾﺾ ﺷﻮد ﯾﺎ ﻗﻄﻊ‬
‫ﺷﻮد ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را داﻣﻪ دﻫﺪ وﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ ﻗﻠﺐ و ﺟﮕﺮ ﺣﺎدﺛـﻪ ﺑﺒﯿﻨـﺪ و ﻣـﺮﯾﺾ ﺷـﻮد ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺣﯿـﺎت و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﺘﻞ ﺷﺪه از ﮐﺎر ﺑﺎز ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺑﺠﺎي ﻗﻠﺐ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﻔﺖ و ﺳﻤﺖ اﻣﯿﺖ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺎس و اﺻﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاي ﻧﮑﺮده ﻓﺎﺳـﺪ ﺷـﻮﻧﺪ و از ﮐـﺎر ﺑـﺎز ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺟﺘﻤﺎع ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺻﺎﻟﺢ و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻮده ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮدردار اﺳﺖ‬
‫و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﺎر ﻣﺮدان از ﻧﻈﺮ ﺣﺠـﻢ و ﮐﻤﯿـﺖ از ﮐـﺎر زﻧـﺎن ﻣـﺸﮑﻠﺘﺮ و‬
‫ﭘﺮزﺣﻤﺘﺘﺮ ﺑﻮده وﻟﯿﮑﻦ ﺷﻐﻞ زﻧﺎن ﮔﺮﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻢ و ﮐﻤﯿﺖ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯿﮑﻦ از ﻧﻈﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﻇﺮاﻓﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺎ‬
‫ارزﺷﺘﺮ و ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ارزش وﺟﻮدي و ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺎﻧﻮان اﮔﺮ از ﻣﺮدان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻻاﻗﻞ ﻣﺴﺎوي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ارزش و ﺑﺮﮐﺎت وﺟﻮدي و اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻋﺎﻃﻔﯽ زﻧﺎن از ﻣﺮدان ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎﯾﻪ‬
‫دوام و ﺑﻘﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺣﺎل ﻣﺒﺎرزه ﻫﻤﯿﺸﻪ دﺳﺖ و‬
‫ﭘﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش و اﻋﻀﺎي ﻇﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و ﺷﻨﻮاﯾﯽ ﺣﺎﺿـﺮ ﻣـﯽﺷـﻮﯾﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺿﺮﺑﻪﻫﺎ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ و ﭘﺎ وﻗﻊ ﺷﻮد و ﺑﺮ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش و اﻋﻀﺎي ﻇﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﻮد‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل در ﺷﮑﻞ ﮐﺎر و اﺷﺘﻐﺎل و در ﻣﺤﻞ ﮐﺎر و ﮐﺎرﮔﺎه زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺷﻐﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ‬
‫واﮔﺬار ﮐﺮده و ارزش ﮐﺎر وﺷﻐﻞ زﻧﺎن را از ﮐﺎر ﻣﺮدان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوازدﻫﻢ‬
 ‫‪١٠٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫»ﺷﻐﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻧﺎن‪ ،‬ﻃﺐ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻓﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ«‬

‫»ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻧﺸﻮز زن و ﻣﺮد‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺮد در ﻧﺸﻮز زن«‬
‫»و ﺣﮑﻤﺖ آن اﺧﺘﯿﺎرات«‬
‫»ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ از ﮐﺎر وﺷﻐﻞ ﺟﺪا اﺳﺖ‪«.‬‬
‫=========================================================================‬

‫ﺑﺤﺚ ﺳﻮم در اﻃﺮاف ﺷﻐﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻋﻬﺪهدار ﭼﻪ ﺷﻐﻠﻬﺎ و‬
‫ﭼﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻔﺎوت در ﺧﻠﻘﺖ زن و ﻣﺮد و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻋﻀﻼت و اﺛﺒﺎت ﻇﺮاﻓـﺖ و ﻟﻄﺎﻓـﺖ زﻧـﺎن‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت‬
‫ﺷﻐﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺛﺎﺑﺖ و روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺮﺗﺮي ارزش و اﺻﺎﻟﺖ زﻧﺎن در ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑـﺮ ﻣـﺮدان‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي و اﺻﺎﻟﺖ ﺷﻐﻞ زﻧﺎن ﻫﻢ روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل در ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﺷـﻐﻞ زﻧـﺎن و ارزش ﮐـﺎر آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻓَﺎﻟﺼ‪‬ﺎﻟﺤ‪‬ﺎت‪ ‬ﻗَﺎﻧ‪‬ﺘَﺎت‪ ‬ﺣ‪‬ﺎﻓ‪‬ﻈﺎت‪ ‬ﻟﻠﻐَﯿﺐ ﺑِﻤﺎﺣ‪‬ﻔﻆَ اﷲ« ﯾﻌﻨﯽ زﻧﻬﺎي ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ .‬اوﻻ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم ﻣﺮاﺳـﻢ‬
‫ﻋﺒﺎدت در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺴﯽ را ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه و ﻣﺮﺟﻊ ﺧﻮد ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و در‬
‫ﺣﻮادث ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ و از او ﮐﻤﮏ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎً از داﺧﻞ و از ﻧﻬﺎن ﺣﺎﻓﻆ ﺣﯿـﺎت ﻣـﺮدان و ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻃﺮﯾﻖ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ و اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫از داﺳﺘﺎن ازدواج ﺣﻀﺮت زﻫﺮا)س( ﺑﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺒﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را دﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ دادهاﻧـﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫دﺳﺖ زﻫﺮا)س( را ﺑﺪﺳﺖ ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﺳﭙﺮد و ﻓﺮﻣﻮد ﯾﺎ ﻋﻠﯽ‪ ،‬زﻫﺮا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺧﻮب ﻫﻤﺴﺮي اﺳﺖ ﻗﺪر او را ﺑﺪان‬
‫و از او ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻦ و ﺑﻪ ﺣﻀﺮت زﻫﺮا)س( ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻫﻤﺴﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻗﺪر او را ﺑﺪان و‬
‫از او ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻦ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﮐﺎرﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ را دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫دﺧﺘﺮم زﻫﺮا و ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮش ﻋﻠﯽ)ع(‪ .‬ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﺪاﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮم زﻫﺮا و ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﯿﺮون ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷـﻮﻫﺮش‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در آﯾﻨﺪه زﻧﺪﮔﯽ ﻫﻢ اﯾﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﺶ را اﯾﻔﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ)ع( ﺑﺎ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ زﻧﺪﮔﯽ را از ﻟﺒﺎس و ﺧﻮراك در ﺑﯿﺮون ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ زﻫـﺮا)س( ﺗﺤﻮﯾـﻞ‬
 ‫‪١٠١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽدادﻧﺪ و آن ﺣﻀﺮت ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ را در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬آﺳـﯿﺎب ﮐـﺮدن ﺟـﻮ‪،‬‬
‫ﮔﻨﺪم و ﭘﺨﺘﻦ ﻧﺎن در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ از ﺣﻀﺮت زﻫﺮا)س( ﺷﻬﺮت دارد‪.‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر زﻧﺎن و ﺷﻐﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿـﺮد‪ .‬اوﻻ“ از ﻧﻈـﺮ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻧﺴﻞ ﮐﻪ اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎ و ﺣﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ اﺳﺖ اﻫﻤﯿﺖ و اﺻﺎﻟﺖ وﺟﻮدي زﻧﺎن ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻧﺴﻞ و ﭘﺮورش اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺛﻤﺮه زﻧﺪﮔﯽ و ﻫﺪف زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﯽ ﯾﮏ ﺷﺠﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺛﻤـﺮات آن ﻓﻘـﻂ ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﺧﺎﻧﻮادهاي ﻓﺮزﻧﺪي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺸﻮد و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺜﻤﺮ ﻧﺮﺳﺪ آن ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺠﺮه ﺑﯽﺛﻤﺮي ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از دﻧﯿﺎ ﻣﯽروﻧﺪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﯽ اﺳـﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ زﻧﺪه و ﺟﺎوﯾﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻮادهاي ﮐﻪ ﺑﺪون ﻓﺮزﻧﺪ از دﻧﯿﺎ ﻣﯽروﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺪﻧﯿﺎ ﻧﯿﺎﻣـﺪه و زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺠﺮه وﺟﻮد ﺧﻮد را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪاي در ﻗﺮآن ﺑﻪ زن وﺷﻮﻫﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از وﺟﻮد‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻬﺮهﺑﺮداي ﮐﻨﯿﺪ و ﺛﻤﺮهاي ﺗﻘﺪﯾﻢ آﺧﺮت ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﺛﻤﺮه ﺗﻘﺪﯾﻤﯽ وﺟﻮد اوﻻد اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻧﺴﻞ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺧﺪف زﻧﺪﮔﯽ و ﺛﻤﺮه ﺷﺠﺮه ﺣﯿﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘـﺶ زﻧـﺎن در‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﻣﺮدان ﮐﺎﻣﻼ“ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺪي ﻧﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ زﻧﺎن ﺑﻮده و ﺻﺪي ﯾﮏ ﻣﺮدان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺮدان واﺟﺐ و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺸﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﮐﺎﻣﻼ“ ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا ﺷـﺠﺮه وﺟـﻮد آﻧـﺎن از رﺷـﺪ‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧــﺪه و ﻣﺘﻮﻗــﻒ ﻣــﯽﮔــﺮدد‪ .‬و در اﯾــﻦ راﺑﻄــﻪ ﻣــﯽﺗــﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕــﻮﯾﯿﻢ ﺗﻮﻟﯿــﺪ ﻧــﺴﻞ و ﺗﺮﺑﯿــﺖ ﻓﺮزﻧــﺪان ﭘﺮارزﺷــﺘﺮﯾﻦ و‬
‫ﺣﯿﺎﺗﺒﺨﺶﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻐﻞ ﻇﺮﯾﻒ و ﻟﻄﯿﻔﯽ ﺑﻪ زﻧﺎن واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫زﻧﺎن از روز ﺣﻤﻞ ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﯿﺴﺘﻢ اوﻻد ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾـﮏ‬
‫ﺷﻐﻠﯽ اﺳﺖ داﺋﻤﯽ و ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ دوران ﻋﻤـﺮ زن را ﻓـﺮا ﻣـﯽﮔﯿـﺮد و ﺑـﺮاي او ﻓﺮﺻـﺖ اﺳـﺘﺮاﺣﺖ و ﯾـﺎ اﺷـﺘﻐﺎل‬
‫ﺑﮑﺎرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن اوﻻ” ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ در اﻃﺮاف ﺷﻐﻞ ﺑﺠﻪداري و ﭘﺮورش ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام در اﻃﺮاف اﯾﻦ ﺷﻐﻞ ﺷﺮﯾﻒ از ﻧﻈﺮ داﻧﺎﯾﯽ ﻣﺘﺨـﺼﺺ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ از ﻧﻈـﺮ ﻃـﺐ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻤﺎﻣﯽ دوران ﺣﻤﻞ و ﺑﭽﻪداري آﻧﺎن ﻣﺤﺼﻮل ﻃﺐ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ در ﺣﺎﺷـﯿﻪ‬
‫ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻐﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ ﻃﺒﯿﺐ ﻣﺎﻫﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﻃﺐ و زاﯾﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻣﺮدان‬
 ‫‪١٠٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺗﺨﺼﺺ دوم آﻧﻬﺎ ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻏﺬاﯾﯽ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺒﺎﺧﯽ و اﻧﻮاع ﻏﺬاﻫﺎ و ﻃﺒﺦ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﻨـﺪ و‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺠﺎ و ﺑﻤﻮﻗﻊ در ﻫﺮ ﻓﺼﻠﯽ از ﻏﺬاي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ آن ﻓﺼﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﺨـﺼﺺ در‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺗﻐﺬﯾﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻮم و داﻧﺸﻬﺎي ﺷﺮﯾﻒ و ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺟﺮا و ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﻮم ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ زﻧﺎن و‬
‫ﺑﺎﻧﻮان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو در ﻓﺮﻫﻨﮕﺎﻫﯽ اﺻﯿﻞ اﯾﺮاﻧﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺼﯿﻼت و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت زﻧﺎن را اﺧﺘـﺼﺎص ﺑـﻪ ﻃـﺐ و‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺗﻐﺬﯾﻪ و اﻣﻮرﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻤﻞ و زاﯾﻤﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ زﻧﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻤﮏ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑـﻮده و ﺧـﻮد را از ﻃـﺐ دﯾﮕـﺮان‬
‫ﻣﺴﺘﻐﻨﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺨﺼﺺ زﻧﺎن در اﯾﻦ ﻋﻠـﻮم ﺑـﺮ ﻫـﯿﭽﮑﺲ‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ اﺳﺎس ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮده و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣـﺼﻮﻧﯿﺖ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ از‬
‫ﻣﺮگ و ﻣﺮض ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮاي زﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ از ﺣﻤﻞ و زاﯾﻤﺎن ﺷﻐﻠﯽ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﺷـﻐﻞ و ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺗﻤﺎﻣﯽ دوران ﻋﻤﺮ زﻧﺎن را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و ﺻﺪي ود و ﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﯿﺎتﺑﺨﺶ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺮاﺟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻂ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪدار و ﻣﻮﻟﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﯽﮐﺎره و ﺳﺮﺑﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﺪاﻧﯿﻢ و ﯾـﺎ ﺷـﻐﻞ ﻣـﺮدان را از ﺷـﻐﻞ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻇﺮﯾﻔﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ اﯾﻦ ﺷﻐﻞ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ و دوزﻧﺪﮔﯽ از اﻫﻤﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ ﺷﻐﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﻪداري زﻧﺎن از زﻧﻈﺮ ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﻧﻈﺎﻓﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ و اﯾﺠﺎد وﺳـﺎﯾﻞ آراﻣـﺶ و اﺳـﺎﯾﺶ ﺑـﺮ ﻫـﯿﭽﮑﺲ ﭘﻮﺷـﯿﺪه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﯿﻠﯽ ﺣﺎﯾﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ درآﻣﺪ ﺑﺮادران در ﻣﺎه ﯾﮑﻬﺰار ﺗﻮﻣﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آن ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ زﻧﺪﮔﯽ را ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اﺧﺘﯿﺎر زﻧﯽ ﻣﯽﮔﺬارد و آن زن آن ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣـﺼﺎﻟﺢ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و در اﺧﺘﯿﺎر زﻧﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از دﻗﺖ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﻬﺰار ﺗﻮﻣﺎن درآﻣﺪ ﻣﺮد‬
‫ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﻧﻬﺎر و ﯾﺎ ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ را اﮔﺮ اﻧﺴﺎن در ﻏﺬاﺧﻮري ﺗﻨـﺎول ﮐﻨـﺪ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺮدازد و ﺑﺎز ﻫﻤﺎن ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ و ﻧﻬﺎر را در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ زن ﺧﺎﻧﻪدار ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻨﺎول ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺎﻣﻼ” ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﻧﻬﺎر و ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ ﻣﺜﻼ” در ﺧﺎﻧﻪ ﭘـﻨﺞ ﺗﻮﻣـﺎن‬
‫ﺑﻮده در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در رﺳﺘﻮراﻧﻬﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﺗﻮﻣﺎن در اﯾﻨﺠﺎ درآﻣﺪ زن ﺧﺎﻧﻪدار ‪10‬ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮده و ﯾﺎ در ﻣﺎه دهﻫﺰار ﺗﻮﻣـﺎن ﺑـﻮده‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ درآﻣﺪ ﻣﺮد ﻓﻘﻂ ﯾﮑﻬﺰار ﺗﻮﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه در ﺣﺎﺷﯿﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ و ارﺗﺒـﺎط و ﻫﻤﮑـﺎري زن و‬
 ‫‪١٠٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺗﻨﺎول ﻏﺬا در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﭼﻄﻮر ﺟﻠﺐ ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮده و ﺣﺴﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ اﯾﺠﺎد ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ و ﺣﺴﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎ و ﺣﯿﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﻘﺶ زن ﺧﺎﻧﻪدار در اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺎﻧﻮاده و ﺑﻬﻤﺮاه آن در اﻗﺘﺼﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﯿﺎر ارزﻧﺪه و ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ و‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻪ ﮐﺎﻧﻮن آﺳﺎﯾﺶ و اﺳﺘﺮاﺣﺖ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﯾﮏ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫ﺻﺤﯿﺢ و ﺻﺮﯾﺢ و ارزﻧﺪه ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و آن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻌﻬﺪه زﻧﺎن ﻋـﺎﻟﻢ و داﻧـﺎ واﮔـﺬار ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻏـﺬاﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﺎدر ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ ﻏﺬاﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ دﯾﮕﺮان ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻘﺪر ﺗﻔﺎوت دارد ﻣﺎدر ﻏﺬاي ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ وﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻟﺬت و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﯾﮏ دﻫﻢ از ﻏﺬاﻫﺎ و ﻧﻪ‬
‫دﻫﻢ دﯾﮕﺮ از ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺎدر اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﯿﻦ ﻫﻤﯿﻦ ﻏﺬا در رﺳﺘﻮران و ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻏﯿـﺮ ﻣـﺎدر‬
‫ﺗﻨﺎول ﮐﻨﻨﺪ از آن ﻧﻪ دﻫﻢ ﻣﻬﺮ ﻣﺎدر و آﺳﺎﯾﺸﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه و ﻓﻘﻂ از ﯾﮏ دﻫﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻐﺬﯾـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﭽﻪاي ﮐﻪ از ﭘﺴﺘﺎن ﻣﺎدر ﺷﯿﺮ ﻣﯽﺧﻮرد ﺑﺎ ﺑﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑﺪس ﮐﻠﻔﺖ و ﯾﺎ ﭘﺮﺳﺘﺎر ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﮏ‬
‫ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد از ﻧﻈﺮ روﺣﯿﻪ و ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎدر ﺷﯿﺮ ﺧﻮد را ﻫﻤﺮاه ﯾﮏ دﻧﯿـﺎ ﻣﻬـﺮ و ﻣﺤﺒـﺖ و‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ از اﯾﻦ ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺘﻬﺎ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه و‬
‫ﻋﻘﺪهاي ﺑﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺧﻮد ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﺣﻮال ﻣﺎدر ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪا او را ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ » ام اﻟﺤﯿﺎت « اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﺣﯿﺎت و رﯾﺸﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﭘﺎﯾﻪ و ﻣﺎﯾﻪ ﺳﻌﺎدت ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪﺗﻦ ﺑﻪ ﺷﺠﺮه زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬رﺷﺪ و آزادي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ » ﻓﺎﻟﺼﺎﻟﺤﺎت‪‬‬
‫ﻗﺎﻧﺘﺎت‪ ‬ﺣﺎﻓﻈﺎت‪ ‬ﻟﻠﻐﯿﺐ ﺑﻤﺎ ﺣﻔﻆ اﷲ « ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺎدري و ﺧﺎﻧـﻪداري ﺑـﺮاي زﻧـﺎن ﻣﻌـﯿﻦ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﺑﺮاي ﻣﺎدر و ﺧﺎﻧﻪدار ارزش ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ آن اﺻﺎﻟﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺮو زﻧـﺎن وﻇﯿﻔـﻪ ﺷـﻨﺎس و‬
‫ﻣﺎدران ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ اﺳﺎس زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﻌﺎدت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺖ دارد ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ راﺑﻄﻪ و ﻫﻤﮑﺎري‬
‫زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ زﻧﺪﮔﯽ زن و ﺷﻮﻫﺮ را ﺳـﺴﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺨﺶ ازدواج ﺗـﺴﻬﯿﻼت زﯾـﺎدي ﻗﺎﯾـﻞ ﺷـﺪه و در ﺑﺨـﺶ ﻃـﻼق و ﻣﺘﺎرﮐـﻪ‬
‫ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ازدواﺟﻬﺎ آﺳﺎن ﮔﺮدد و آﺳﺎن واﻗﻊ ﺷﻮد و ﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐـﻪ ﻣـﺸﮑﻞ‬
 ‫‪١٠٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازدواج زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻣﻘﺪﻣﻪ ازدواج ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف زن و ﺷﻮﻫﺮ در ازدواج ﻓﻘﻂ زﻧﺪﮔﯽ و ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﻣﺎدي و ﺗﺠﺎرﺗﯽ در ازدواج ﻟﻐﻮ ﺷﺪه و زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺪﻓﺸﺎن در ازدواج و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺲ رﺷﺪ زﻧـﺪﮔﯽ و‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺢ و ﮐﺴﺐ آﺑﺮو و ﻋﺰت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻘﺪ ازدواج ﺷﺎﻫﺪ و ﺑﯿﻨﻪ ﺳﻨﺪ و ﮐﺘﺎﺑﺖ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻬﺮ ﮐﻢ و ﯾﺎ زﯾﺎد‬
‫واﺟﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻦ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ آﻣـﺪ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ در ﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ از ﻧﻮع ﻫﻔﺖ ﺧﺎن رﺳﺘﻢ ﺑﻮﺟـﻮد آورده ﮐـﻪ ﻃـﻼق واﻗـﻊ‬
‫ﻧﺸﻮد و ﯾﺎ اﮔﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد در ﺧﯿﻠﯽ دﯾﺮ و ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷﺮوع ﻣﻨﺎزﻋﻪ و اﺧﺘﻼف ﺑـﯿﻦ زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﺗـﺎ وﻗـﻮع‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻫﻔﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﮐﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن‬
‫ﺑﺪﺳﺖ واﺑﺴﺘﮕﺎن و ﻓﺎﻣﯿﻞ ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﯾﮕﺮ آن ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ دادﮔﺎه و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣـﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ زن و‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﻠﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺧﺎص ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄـﻪ‬
‫از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﻬﺮت ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ »:‬اﺑﻐﺾ اﻻﺷﯿﺎء ﻋﻨﺪي اﻟﻄـﻼق « ﯾﻌﻨـﯽ ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮﯾﻦ و ﻣﺒﻐﻮﺿـﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻃﻼق اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ‪.‬‬

‫ﺷﺮوع اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ از وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ و ﯾﺎ ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ از آﻧﻪ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي زن ﺑﻮدن و ﯾﺎ ﻣﺎدر ﺑﻮدن ﯾﺎ ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻮدن و ﭘﺪر ﺑﻮدن ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻄﯿـﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻮدراﯾﯽ ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮده و ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ‬
‫از زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮراﺗﯽ وﺿﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮدو ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺟﺮاي آن ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ آزادي زن و ﺷﻮﻫﺮ در زﻧﺪﮔﯽ و رﻓﻊ ﺳﻠﻄﻪﻫﺎ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورده‪ .‬ﻣﺮدان‬
‫وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ زﻧﺪﮔﯽ را ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻧﻤﻮده و آﻧﺮا در اﺧﺘﯿﺎر زﻧﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﻫﻢ وﻇﯿﻔﻪ‬
‫دارﻧﺪ آن ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ را ﺑﺼﻮرﺗﯽ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮهﺑﺮداي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زن وﻣﺮد ﻫﺮ دو وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ‬
 ‫‪١٠٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫را ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺑﻬﺮهﺑﺮدارﯾﻬﺎي ﻓﺮدي‪ .‬زن و ﺷﻮﻫﺮ وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ در ﺳﻪ ﺟﻬﺖ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﭘﺮورش دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺟﻬﺖ ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ دو اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻮد را ﻃﻮري ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿﺎﺟﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨـﺪ و‬ ‫‪.1‬‬
‫آﻧﭽﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻧﻔﺎﻗﺎت آﻧﻬﺎ از ﻣﺎزاد زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از اﻣﻮال‬
‫زﻧﺪﮔﯽ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺗﺠﺎوز و اﺳﺮاف ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺜﯿﺖ و آﺑﺮوي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﻮﺷﺎ ﺑﻮده و ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺰت و آﺑـﺮوي ﺧـﺎﻧﻮاده را رﺷـﺪ‬ ‫‪.2‬‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬و در ﺟﻬﺖ ﮐﺴﺐ آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖ وﭘﯿﺸﺮﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زن ﺑﺎﯾﺪ ﻋﯿﻮب ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ و از اﻓـﺸﺎي آن در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮدان ﺑﺎﯾﺪ ﻋﯿﻮب و اﺳﺮار زن ﺧﻮد را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و از اﻓﺸﺎي آن‬
‫ﺧﻮدداري ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺷﺪ دﯾﻨﯽ و ﻋﻠﻤﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻮﺷﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﺻﺪدرﺻﺪ دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑـﻮده و‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻫﺪﻓﻬﺎ و ﺣﺮﮐﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ داﯾﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻌﯽ ﮐﻨﻨﺪ از ﻫﺮ ﻣﺎل و ﻣﺒﻠﻐﯽ ﮐﻪ ﮐـﺴﺐ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ از راه‬
‫ﺣﻼل ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﺴﺐ ﻣﺎل از راه ﺣﻼل آﺑﺮو و ﻋﺰت آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺧـﺮج ﮐـﺮدن آن اﻣـﻮال در راه ﺣـﻼل‬
‫درﺟﻪ اﯾﻤﺎن و آﺑﺮوي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و ﻫﺮﮔﺰ دﻧﺒﺎل ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﯾﺎ ﺧﺴﺖ و ﻟﺘﺎﻣﺖ ﮐﻪ آﺑﺮوي آﻧﻬﺎ ﻫﺪر ﺑﺮود ﻧﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻟﻬﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺧﻮد را ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ و ﻫﻮي وﻫﻮس و دﻟﺒﺨﻮاﻫﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺎ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ درﺧﺖ ﺑﺎرور و ﺑﺎ ﺛﻤﺮ ﮔﺮدد و در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺮﻏﻮب آﻧﻬﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از زن و ﻣـﺮد‬
‫ﮐﻪ از ﺧﻂ وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﺎﺷﺰ و ﻧﺎﺷﺰه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﺷﺰ و ﻧﺎﺷﺰه ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﯿﺪا ﺷﺪن ﺣﺎﻟﺖ ﺗﮑﺒﺮ و‬
‫ﺧﻮدﺳﺮي و ﺧﻮدراﯾﯽ از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ زن در زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺪف ﻋﻘﻼﯾﯽ را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از اداره ﮐﺮدن زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﻮده‪ .‬دﻟﮕﺮﻣﯽ و دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ از دﺳﺖ داده ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺎس و ﻧﺎاﻣﯿﺪي در او ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑـﻪ دﯾﮕـﺮان و زﻧـﺪﮔﯽ آﻧﻬـﺎ دﻟﺒـﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻢ ﮐﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻧﻤﻮده از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﺧﺎﻧـﻪداري و ﺷـﻮﻫﺮداري و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ داﺧـﻞ ﺧﺎﻧـﻪ و ﺣﻔـﻆ و‬
‫ﺣﺮاﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮده و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﻘﺪرات و ﻣﻘﺮرات زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ زﻧﯽ ﮐـﻪ‬
 ‫‪١٠٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻧﻤﻮده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن دﻟﺴﺮد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﺷﺰه ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﻮز و ﻧﺎﺷﺰه ﻧﺎم زﻣﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘـﻮك ﺷـﺪه‬
‫وﮔﯿﺎه را ﭘﺮورش ﻧﻤﯽدﻫﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ در ﻣﺮدان اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺠﺎي دﯾﮕﺮ و زن دﯾﮕﺮ و زﻧﺪﮔﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد دﻟﺴﺮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻧﻤﻮده وﻇـﺎﯾﻒ‬
‫ﭘﺪر ﺑﻮدن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻮدن را واﮔﺬار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ زن آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ اﺣـﺴﺎس ﻏﺮﺑـﺖ و وﺣـﺸﺖ و ﺑﯿـﺴﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﻧﻤﻮده و اﻣﯿﺪش از زﻧﺪﮔﯽ و اداﻣﻪ آن ﻗﻄﻊ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ در زن و ﻣﺮد ﻧﺸﻮز ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ در ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد ﻧﻔﺮ دوم ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺸﺖ دادن او ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و آﺷﻨﺎ ﮐﺮدن آن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺸﻮز ﮐﻪ در واﻗﻊ ﯾﮏ ﻧﻮع دﻟﺴﺮدي ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و اﻧﺤـﺮاف‬
‫از ﻣﺴﯿﺮ آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زن و ﻣﺮد ﻫﺮﮐﺪام وﻇﺎﯾﻔﯽ دارﻧﺪ‪:‬‬

‫اوﻻ" اﯾﻦ اﻧﺤﺮاف‪ ،‬دﻟﺴﺮدي و ﻧﺎاﻣﯿﺪي ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در اﺛﺮ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ و ﺧﻮدراﯾﯽ ﻣﺮد و ﯾﺎ زﻧﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻧﺎﺷـﺰه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﺎ ﺑﺪرﻓﺘﺎري و ﺳﻮءاﺧﻼق ﺧﻮد زن را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻟـﺴﺮد‬
‫ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ زن ﺑﺎ ﺳﻮء اﺧﻼق ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮد را دﻟﺴﺮد ﻧﻤﺎﯾﺪ زن و ﻣﺮد ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﺻﻮرت ﻧﺎﺷﺰه ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤـﯽ ﺷـﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دﺳﺖ از ﺳﻮء ﺧﻠﻖ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺮدارد ﺗﺎ آن دﯾﮕﺮي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ زﻧـﺪﮔﯽ اداﻣـﻪ دﻫـﺪ‪ .‬زن در ﺻـﻮرﺗﯽ‬
‫ﻧﺎﺷﺰه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ" روي ﺑﯽ ﻋﻘﻠﯽ و ﯾﺎ ﺗﻨﺒﻠﯽ و ﭘﯿﺮوي از ﻫﻮي و ﻫﻮس ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد دﻟـﺴﺮد ﺷـﺪه از‬
‫اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮدد و ﯾﺎ ﺑﺠﺎي دﯾﮕﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺷﻮد و ﻣﺮد ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺪون اﯾﻨﮑـﻪ از زن ﺧـﻮد‬
‫ﮔﻨﺎﻫﯽ ﯾﺎ ﺗﻘﺼﯿﺮي ﺑﺒﯿﻨﺪ روي ﻫﻮي و ﻫﻮس از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪه و ﺑﺠﺎي دﯾﮕﺮ دﻟﺒـﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺪ در ﻫـﺮ ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﺸﻮز زن و ﻣﺮد ﮔﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ از راﻫﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺷﺮﻋﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ او واﮔـﺬار ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اورا ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ زن ﻧﺎﺷﺰه ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺗﺎ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﺘﯿﺎرات داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟﺮاي وﻇﺎﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔـﺬار‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ زن را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﺮد ﻧﺎﺷﺰه ﺷﻮد زن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺮد ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٠٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﺮا اﮔﺮ زن ﻧﺎﺷﺰه ﺷﻮد اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺮد داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺎﮐﻢ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ زن را‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻪ زن ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ داده ﻧﺸﺪه ﮐﻪ از ﻗﺪرت ﺷﺨﺼﯽ ﺧـﻮد اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮده ﻣـﺮدا را ﺗﻨﺒﯿـﻪ ﮐﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ ﻧﮑﺎت وﺣﮑﻤﺘﻬﺎي ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽ ﮔﺬرد؟ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ اﮔﺮ زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﺎﺷﺰه ﺷﺪﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدان اﺑﺘﺪا ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ ﻣﺪﺗﯽ ﮐﺎر ﺷﻤﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ از ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯿﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯿﺪ زن را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ ﺑﺎ او در ﺧﻮاﺑﮕﺎه ﻗﻬﺮ ﮐﻨﯿﺪ و از او ﮐﻨﺎره ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻣﺪﺗﯽ در اﯾﻦ ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮي ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮي ﻧﺘﺒﯿﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮدد و اﺧﻼق ﺧـﻮد را از اﺻـﻼح ﻧﻤﺎﯾـﺪ و اﮔـﺮ از اﯾـﻦ راه ﺳـﻮدي‬
‫ﻧﺒﺮدﯾﺪ ﺣﻖ دارﯾﺪ ﺑﺎ زدن ﺿﺮﺑﺎﺗﯽ ﮐﻪ رﻧﺞ آور و دﯾﻪ آور ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﺧﻢ و ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ و ﮐﺒﻮدي ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿـﺂورد زن را ﺗﻨﺒﯿـﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ اﮔﺮ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ زن ﻧﺎﺷﺰه ﺷﻤﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺸﺪ و ﺑﻪ ﺧﻂ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫و وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮﻧﮕﺸﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﯿـﺪ‪ .‬ﻋـﺪه اي از ﺑـﺴﺘﮕﺎن و ﻋـﺪه اي از‬
‫ﺑﺴﺘﮕﺎن ﻣﺮد در آن ﺟﻠﺴﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت زن و ﺷﻮﻫﺮ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﻘﺼﺮ و ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎر را ﺑـﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﻘﺼﺮ و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﺑﺎ ﻗﻀﺎوت و ﻣﻮﻋﻈﻪ و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ او را ﺑـﻪ ﺧـﻂ زﻧـﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ زن و ﺷـﻮﻫﺮ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﻼق ﺧﻮد را اﺻﻼح ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻓﯿﻘﯽ ﻣﯽدﻫﺪ و اﻓﮑﺎر آﻧﻬـﺎ و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ را اﺻﻼح ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ ﺣـﺪود و اﺣﮑـﺎم اﻟﻬـﯽ را در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﺗﺎ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﺘﺤﺎوز و ﻣﻨﺤﺮف ﻃﻼق واﻗـﻊ ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ﮐﻪ در ﻣﺪت ﻋﺪه ﺣﻖ آﺷﺘﯽ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﻼق ﻓﻘﻂ ﺗﺎ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎرﻗﺖ از زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪن زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻓﺮاق ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻨﺒﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﮔﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻃﻼق و آن ﻣﻘﺪﻣﺎت ﭼﻬﺎﮔﺎﻧﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻨﺒﯿﻪ و اﺻﻼح ﻓﮑﺮ و اﺧﻼق آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪ‬
‫و ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﻧﺸﻮز و ﯾﺎ ﺳﻮء ﺧﻠﻖ ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﯾﺎ ﺑـﺎ ﻗﺒـﻮل ﺗﺤﻤـﻞ و ﺻـﺒﺮ و ﺷـﮑﯿﺒﺎﯾﯽ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و ﯾﺎ ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ زن و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ او آﺧﺮﯾﻦ ﻃﻼق و ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻃﻼق واﻗﻊ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻃﻼق ﺳﻮم ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺣﻖ ازدواج و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زن ﺑﺎ ﻣـﺮد دﯾﮕـﺮ ي‬
 ‫‪١٠٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ازدواج ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻌﺪا” ﺑﯿﻦ او و ﺷﻮﻫﺮ دوم ﻧﯿﺰ ﻃﻼق واﻗﻊ ﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫اول ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻔﺖ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﻔﺘﻢ اﺟﺎزه ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ از اﯾـﻦ ﻫﻔـﺖ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اراده ﺷﻮﻫﺮ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ اراده ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﺷﺮع و ﻣﺤـﺎﮐﻢ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮﻫﺮ واﮔﺬار ﺷـﺪه و ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﻪ ﺗﻨـﺎﻫﯿﯽ ﺣـﻖ دارد‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ را اﺟﺮا ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﮕﺮﻓﺖ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺷﻮراي ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﯾﺎ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷـﺮﻋﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ق ﺗﻤﮑﻦ و ﺣﯿﺜﯿﺖ زن ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﻋﺰت و آﺑﺮوي زن در اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬زن در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ و ﺑﭽﻪداري در ﯾﮏ ﻋـﺰت و آﺑﺮوﯾـﯽ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺷﺪن زﻧﺪﮔﯽ زن و وﻗﻮع ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑـﯿﻦ او و ﺷـﻮﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻟﻄﻤﻪاي ﺑﺮ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﺷﺮف زن واﻗﻊ ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﮑﺴﺖ زن از ﻣﺘﺎرﮐـﻪ ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺷﻮﻫﺮ از ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑﺎ زن اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد زن ﺧﻮد را رﻫﺎ ﮐﻨﺪ و در ﺣﺎل ﻏﺮﺑﺖ و ﺗﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻓﺮاش و ازدواج ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ ﺑﮕﯿﺮد ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ارزﺷﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ او ﺷﮑﺴﺖ وارد ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺎز ﻫـﻢ در‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﺎزﮔﯽ ﭘﯿﺶ از ازدواج ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺘﺎرﮐﻪ زن ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و ﺑﯿﻮه ﺷﺪن او ﺷﮑـﺴﺖ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاي زن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ارزش اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺧﻮد را ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ازدواج داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ ﺑﺪﺳـﺖ آورد‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺷﮑﺴﺖ زن ﺑﺎ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺷﺪن زﻧﺪﮔﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﺷﻮﻫﺮ درآﻣﺪه و ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺮﻓﺘﻪ و ﻋﺮوﺳﯽ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ در ﺻﻮرت ﻃﻼق واﺟﺐ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻣﺮدي ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﮐﻨﺪ و ﭘﯿﺶ از ﺗﺼﺮف و ﻋﺮوﺳﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺘﺎرﮐـﻪ و ﻃـﻼق ﺑﮕﯿـﺮد ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ‬
‫ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ را ﺑﻪ زن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﻂ او را ﻋﻘﺪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﮑﺮده اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ اﮔﺮ زن ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻼق و ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑﮕﯿﺮد ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﺧﺴﺎرﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺮﻫﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮد ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺼﻒ ﻣﻬـﺮ ﭘـﯿﺶ از‬
‫ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺟﺒﺮان ﺷﮑﺴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ وﺟﻬﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زن وارد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮدي روي زﻧـﯽ‬
 ‫‪١٠٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درآﻣﺪﻧﺪ زن ﺣﯿﺜﯿﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ دوﺷﯿﺰﮔﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠـﯽ ﮐـﻪ ﭼﯿـﺪه و‬
‫ﭘﻼﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻫﻤﯿﻦ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺮد ﻣﺎﻣﻮر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺧﺴﺎرت و ﺷﮑﺴﺖ زﻧﺎن در ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ از ﺧﺴﺎرت و ﺷﮑﺴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ رو در‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻗﺮآن و ﻣﻘﺮرات اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽﻫﺎﯾﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺧـﺘﻼف زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ در‬
‫ﺧﺎرج زﻧﺪﮔﯽ اﺣﺴﺎس ﻧﺸﻮد و دﯾﮕﺮان ﺣﺘﯽ ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف زن و ﺷﻮﻫﺮ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﯾﻦ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﯾﯽ رﻓﻊ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ واﮔﺬار ﺷﺪه ﮐﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ آﮔـﺎﻫﯽ‬
‫ﺑﺮاﺧﺘﻼف و وﺿﻊ داﺧﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ از ﺟﻤﻼت و آﯾﺎت ﻗﺮآن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﯿﻦ اﺳﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺧـﺘﻼف و ﻧـﺰاع‬
‫زن وﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻨﻬﺎن و ﻣﮑﺘﻮم ﺑﻮده ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد آﻧﻬـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﯽ آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ واﻗـﻊ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ در ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺪون آﮔﺎﻫﯽ و اﻃﻼع دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و ﺗـﺼﻤﯿﻢ دارد زن را ﺑـﻪ وﻇـﺎﯾﻒ زﻧـﺪﮔﯽ و‬
‫ﻋﯿﻮﺑﯽ ﮐﻪ دارد آﮔﺎه ﻧﻤﻮده و او را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ آﮔﺎﻫﯿﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ در ﺣﺎل ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ و در ﺧﻠـﻮت اﻧﺠـﺎم ﮔﯿـﺮد و در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﮕﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﯿﺐ ﻣﺎدر آﻧﻬﺎ را اﻇﻬﺎر ﻧﮑﻨﺪ ﻣﺒﺎدا ﺑـﻪ ﺣﯿﺜﯿـﺖ ﻣـﺎدر در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻟﻄﻤـﻪاي وارد ﻧـﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳـﺘﻮر ﻣـﯽدﻫـﺪ در ﺧﻮاﺑﮕـﺎه از زن ﺧـﻮد ﮐﻨـﺎره ﺑﮕﯿﺮﯾـﺪ و ﺑـﺎ او ﻗﻬـﺮ ﮐﻨﯿـﺪ‪ .‬ﺟﻤﻠـﻪ »‬
‫واﻫﺠﺮوﻫﻦ ﻓﯽ اﻟﻤﻀﺎﺟﻊ « دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﻗﻬﺮ و ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮي ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮاي دﯾﮕـﺮان ﻣﻠﻤـﻮس‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ از ﺧﻮاﺑﮕﺎه آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﺒﯿﻬﺎت ﺑﻌﺪي ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﯾـﻦ ﺗﻨﺒﯿﻬـﺎت‬
‫در ﻣﺮﺋﯽ و ﻣﻨﻈﺮ دﯾﮕﺮان واﻗﻊ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و آﺑﺮو و ﻋﺰت زن ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ رﻧـﺞآورﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ از ﺿﺮﺑﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺪن او وارد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ زن اﺻﻼح ﺷﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪،‬‬
‫از او رﻓﻊ ﻧﺸﻮز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﯿﺜﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ او ﺑﻪ ﺣﺎل اول ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺜﯿـﺖ زن و‬
‫ﻋﺪم ﺷﮑﺴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ او ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﻮز زن در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻮرد اﯾﺮاد و ﺗﻨﺒﯿﻬﺎت ﺷﻮﻫﺮ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷـﻮﻫﺮ ﺧـﻮد ﮔﻨـﺎه و‬
‫ﻋﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﻧﺸﻮز زن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻔﺖ و ﭘـﺎﮐﯽ را رﻋﺎﯾـﺖ ﻧﻤـﯽ‪:‬ﻧـﺪ و‬
 ‫‪١١٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺘﻌﺮض ﻧﺎﻣﻮس دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮدﻧﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻨﺎﻫﯽ را از زن ﺧـﻮد ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﻖ اﯾـﺮاد و اﻋﺘـﺮاض ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮرﮐﻠﯽ در ﻗﺎﻧﻮن اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ و اﺟﺮاي ﺣﺪود اﻟﻬﯽ در دﯾﻦ اﺳﻼم ﺛﺎﺑﺖ و روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧـﺴﺎن‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﯿﺐ دﯾﮕﺮان را ﺑﺸﻤﺎرد و آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد اﯾﺮاد ﻗﺮار دﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﺻـﺎﺣﺐ ﭼﻨـﺎن ﻋﯿﺒـﯽ ﻧﺒﺎﺷـﺪ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارد دﯾﮕﺮان را از دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻬﯽ ﮐﻨﺪ و ﯾـﺎ در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮد او ﻏﯿﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻬﻤﺖ ﻣﯽزﻧﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارد دﯾﮕﺮان را از ﺗﻬﻤﺖ وﻏﯿﺒﺖ ﺑﺎز دارد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﮐﺴﯽ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ از ﻣﻨﮑـﺮات‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﻓﻌﻞ ﻣﻨﮑﺮي اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﻧﻤﺎﯾـﺪ ﮐـﻪ ﺧـﻮد ﮐﺎرﻫـﺎي‬
‫ﻣﻌﺮوف را اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺸﻮز زن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮد ﯾﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﮕﺮان وﻗﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ ﺧـﻮد از ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻋﯿﺒﻬﺎ و اﯾﺮادات ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه ﺑﺎﺷﺪ و زن را در ﻣﻀﯿﻘﻪ ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي ﻗﺮار ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن ﻣـﻀﯿﻘﻪﻫـﺎ و ﻣﺰاﺣﻤﺘﻬـﺎ ﻣﻨـﺸﺎ‬
‫ﮔﻨﺎه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ او ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺘﺎرﮐﻪ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺷـﻮراي ﻓـﺎﻣﯿﻠﯽ و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ زن و ﺷﻮﻫﺮ را رﻋﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده و ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﮐﻮﺑﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮﻧﻄﯿﻨﻪ و ﯾﺎ ﭘﯿﺶﮔﯿﺮي و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺑﯿﻦ زن وﺷﻮﻫﺮ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اوﻟﯿﺎي زن و ﻣﺮد دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﺣﺴﺎس ﮐﺮدﯾﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ رﯾﺸﻪ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ زن و‬
‫و ﺷﻮﻫﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﮕﺴﻠﺪ ﻋﺪهاي از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان زن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺷﻮﻫﺮ ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ و در اﻃﺮاف ﻧـﺸﻮز و‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ رﯾﺸﻪ ﻧـﺰاع و اﺧـﺘﻼف ﺑـﯿﻦ زن و ﺷـﻮﻫﺮ را درﯾﺎﺑﻨـﺪ و‬
‫ﮐﺸﻒ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ را ﮐﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر اﺳﺖ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪاي ﮐﻪ دارد آﺷﻨﺎ ﮐﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻣﺠﻠـﺲ ﻣـﺸﺎوره و ﮔﻔﺘﮕـﻮ و‬
‫ﺻﺪور راي داوران از ﻃﺮﻓﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر ﺧـﻮد را‬
‫اﺻﻼح ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺑﺮﮔﺸﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﯿﺮ و آﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻃﻼق اول و دوم و ﺳﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻃﻼﻗﻬﺎ دو ﻃﻼق آن ﺗﻨﺒﯿﻬﯽ ﺑﻮده و در ﻃﻼق‬
‫ﺳﻮم ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪١١١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﻼﻗﻬﺎ آﯾﺎت ﺳﻮره ﺑﻘﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﻃـﻼق ﺗـﺎ دو ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﺑـﯿﻦ زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﺗﺠـﻮﯾﺰ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻃﻼق اول و ﻃﻼق دوم در اﯾﻦ دو ﻃﻼق زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﻖ رﺟﻮع و ﻣﺮاﺟﻌﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻃﻼق‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ زن ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﻼق ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي زن واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬آن را ﻃﻼق ﺧﻠﻌﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐـﻪ زن‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻼق ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﻃﻼق ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ زن ﻋﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد ﺣﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ داده اﺳﺖ را دارد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺬل ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮ ﻫـﻢ ﺣـﻖ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ زن ﺧـﻮد را دارد و ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ دوﻣﺮﺗﺒﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮي آﻧﻬﺎ داﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و اﮔﺮ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻃﻼق از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮد ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد و ﺷﻮﻫﺮ زن ﺧـﻮد را‬
‫ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻃﻼﻗﯽ را ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺷﻮﻫﺮ در ﻣﺪت ﻋﺪه ﺣﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ دارد و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﮐﺮد دوﻣﺮﺗﺒﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮي آﻧﻬﺎ داﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻃﻼق ﯾﮏ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿـﺴﺖ در ﻣـﺪت ﻋـﺪه زن و ﺷـﻮﻫﺮي آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﻼق ﺧﻮاه از ﺟﺎﻧﺐ زن ﺧﻮاه از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺎ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﮑﺮار اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻃﻼق دوم ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ و ﺧﻮﺷﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ و از رﻓﺘﺎر و اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف و ﻣﻨﺎزﻋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم ﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ ﺷـﻮﻫﺮ وﻇﯿﻔـﻪ دارد‪ ،‬ﺿـﻤﻦ اﺣـﺴﺎن ﺑـﻪ زن و ﺟﻠـﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ او و ﺣﻔﻆ ﺳﻮاﺑﻘﯽ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺿﻤﻦ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﮐﺎﻣﻞ زن او‬
‫را ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮم ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﻼق ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﮐﻪ ﻗﺒﻼ” ﮔﺬﺷﺖ ﻫﻔﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﭼﻬﺎرم در اﻃﺮاف ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﻘﺎم زن‪.‬‬

‫ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺑﺤﺜﺎﯾﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﻃﺮاف ﺷﻐﻞ زﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻐﻞ ﺧﺎﻧﻪداري و ﺑﭽﻪداري را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺆال ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ زﻧﺎن وﻇﯿﻔﻪ اﻟﻬﯽ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪداري و ﺑﭽﻪداري و ﻋﻠﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﻃﺐ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬
‫و ﺗﻐﺬﯾﻪ اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ” ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑـﺎ ﻣـﺮدان اﺳـﺖ ﭘـﺲ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ زﻧﺎن از ﻣﺎل و ﺛﺮوت و ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ ﻣﺤﺮوم ﻫﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا اﺷـﺘﻐﺎل ﺑـﻪ ﮐﺎرﻫـﺎي ﺧﺎﻧـﻪداري و‬
‫ﻋﻠﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺸﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺎل و ﻣﻘﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣﺎل و ﻣﻘﺎم از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدان‬
 ‫‪١١٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺿﻤﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ ﻫﻢ ﻧﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻗﻬﺮا” ﺑﺮاي وﺻـﻮل ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم و ﻣﻨـﺼﺐ از ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ زﻧﺎن راﻫﯽ ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ ﺛـﺮوت ﺑﯿـﺸﺘﺮ و ﻣﻘـﺎم‬
‫ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ؟ در ﺟﻮاب ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﮑـﺎري زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﮑﺎري و ﺗﻌﺎون ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و ﭘﺮورش زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻪ ﻧـﻮع ﺣﻘـﻮق ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ‬
‫ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي و ﻣﺎﻟﯽ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻨﻮي و ﺗﺴﺎوي آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺣﻘﻮق ﻫﻤﺴﺮي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫زﻧﺎن در ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻋﻘﺪ ازدواج ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻖ‬
‫ﻣﻬﺮ و ﻧﻔﻘﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﺮ و ﻧﻔﻘﻪ ﺣﻖ ازدواج آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻬﺮ و ﻧﻔﻘﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮ زن وﺷﻮﻫﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و در اﻧﺤﺼﺎر او ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﯿﻦ رواﺑﻂ زن و ﺷﻮﻫﺮي‬
‫ﺣﻘﯽ ﺑﺮ زن ﺧﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﮐﺎر و ﻫﻨﺮ زن و ﯾﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت او ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎن‪ .‬زﻧﺎن ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﺸﺘﺮك داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﯾﺮ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑـﺮاي ﻓﺮزﻧـﺪان آﯾﻨـﺪهاي و آﺗﯿـﻪاي و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﯾﺮ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺎ ﺷـﻮﻫﺮ ﺧـﻮد ﻫﻤﮑـﺎري‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﺎرﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﺧﺎﻧﻮاده را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻮاد ﺧﺎم زﻧﺪﮔﯽ ﺑـﻪ ﻣـﺼﺎﻟﺢ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﺎﺧﯽ و ﺧﯿﺎﻃﯽ و ﻫﻨﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن در اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺪون دﻟﯿـﻞ ﺣـﻖ ﻣﺘﺎرﮐـﻪ و ﺣـﻖ ﻃـﻼق دادن زن را‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﻣﺘﺎرﮐﻪ و ﻃﻼق دادن او را از ﺛﻤﺮات ﺷﺠﺮه زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﻣﺪت ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺮورش آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﺷﺮﯾﮏ در ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي و ﮐﺸﺎورزي ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ آﻧﻬﺎ در ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺗﻮﻟﯿـﺪي ﻣـﺸﺘﺮك اﺳـﺖ‪.‬‬
 ‫‪١١٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﺛﺒﺎت ﺣﻖ اﺷﺘﺮاك زﻧﺎن در ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪي و ﺛﻤﺮات زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻟﻬﻦ ﻣﺜﻞ اﻟﺬي ﻋﻠـﯿﻬﻦ ﺑـﺎﻟﻤﻌﺮوف«‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه زﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﻮﻫﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺷﻮﻫﺮان ﺑﻪ ﻧﻔﻊ زن آﻧﻬﺎ ﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﻮﻫﺮ و اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او ﻫﻤﮑـﺎري ﻣـﺸﺘﺮك داﺷـﺘﻪ از ﺧﺎﻧـﻪداري و ﺑﭽـﻪدري و اداره‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و ﺣﻔﻆ ﻣﺎل و آﺑﺮوي ﺷﻮﻫﺮ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣـﻖ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﻫﻢ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺣﻘﻮق ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺷﺮﯾﮏ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺿﻤﻦ آﯾﺎت‬
‫ﻃﻼق ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻃﻼق ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎﻧﯽ ﺿﻤﻦ اﺣﺴﺎن و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ او اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻬﺮ و ﻧﻔﻘﺎت‪» .‬ﻓﺎﻣﺴﺎك ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف او ﺗﺴﺮﯾﺢ ﺑﺎﺣﺴﺎن«‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻖ اﻧﺴﺎﻧﯽ زﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ ﮐﻔﻮﯾﺖ وﻫﻤﺴﺮي ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺗﮑﻤﯿـﻞ ﺣـﻖ ﻫﻤـﺴﺮي‪ ،‬زن دوم ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮي ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﮐﻔﻮﯾﺖ و ﻫﻤﺴﺮي ﮐـﻪ از آن ﺗﻌﺒﯿـﺮ ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق اﻧـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ زن ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﺎل و ﺟﺎن و آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿـﺖ ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﺎ او ﻫﻤﮑـﺎري داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﻫﺪﻓﺶ از اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪا و ﭘﯿﺸﺒﺮد زﻧﺪﮔﯽ در ﮐﺴﺐ آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻓﺮزﻧﺪان ﻻﯾﻖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎري زن واﺟﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﻣﻘﺎم و ﻋﺰت و آﺑﺮوﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﮐﺴﺐ ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ زن ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﻣ‪‬ﻠﮏ اﺳﺖ‪ ،‬زن ﻫﻢ ﻣﻠﮑﻪ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آن درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺴﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻣﻘﺎم و درﺟﺎت ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ و اﺧﻼص در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﯾﮏ ﻣﻘﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ و ﯾﺎ اﻧﺘﺼﺎﺑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻘﺎم اﻧﺘﺼﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ اﻧﺘﺼﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن آﻧﻬﺎ ﯾـﮏ اﻧـﺴﺎﻧﯽ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت و ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﻨﺪ و دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻼﻧﯽ رﺋﯿﺲ ﻓﻼن اداره و ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﻣـﺎ اﻧﺘﺨـﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي وﮐﺎﻟﺖ ﯾﮏ وﮐﯿﻞ و ﯾﺎ وﻻﯾﺖ ﯾﮏ وﻟﯽ رأيﮔﯿﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﻨﻨـﺪ و ﯾـﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رأيﮔﯿﺮي در اﻧﺘﺨﺎب وﮐﻼ و رؤﺳﺎي ﺟﻤﻬﻮر‪ .‬اﯾﻦ دو ﻧﻮع‬
‫اﻧﺘﺼﺎب و اﻧﺘﺨﺎب از ﻧﻈﺮ ﻗﻀﺎوت اﺳﻼم رﺳﻤﯿﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻣﯽ اﻧﺘﺨـﺎب‬
 ‫‪١١٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﺮدهﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا و ﯾﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ آن را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎم و رﯾﺎﺳﺖ ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻟﮑﻞ درﺟﺎت ﻣﻤﺎ ﻋﻤﻠﻮ« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎر و ﺧﺪﻣﺖ درﺟﺎﺗﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷـﻮد و‬
‫از رﺳﻮل ﺧﺪا)ص( ﻣﺸﻮﻫﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺳﯿﺪاﻟﻘﻮم ﺧﺎدﻣﻬﻢ« ﯾﻌﻨﯽ رﺋﺲ ﻫﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﺧﺪﻣﺖﮔﺬار ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﮐﻪ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم وﻋﺰت و آﺑﺮو از ﻣﺴﯿﺮ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﺪا وﺧﻠـﻮص در ﺧـﺪﻣﺖ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺸﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ ﺑﺮاي زن و ﻣﺮد ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ ﻣـﺮدي ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﻫﺮزﻧﯽ ﮐﻪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻠﻮص‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮا” ﺑﻬﻤﺎن ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﯽ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان از ﻫﻤﺎن ﺧﻂ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت و وﻻﯾﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدان از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻢ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم وﺣﯽ رﺳﯿﺪاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻄـﻒ و ﻋﻨﺎﯾـﺖ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از زﻧﻬﺎ ﻫﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻢ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن درﺟﻪ رﺳﯿﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷـﺘﻪ ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﺣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺮﯾﻢ‪ .‬و در ﻣﻘﺎم ﻋﺼﻤﺖ و وﻻﯾﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت زﻫـﺮا ﮐـﻪ از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ و ﺧﺪﻣﺖ و ﻓﺪاﮐﺎري ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺼﻤﺖ و وﻻﯾﺖ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ او را در درﺟﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﯽ و ﺷﻐﻞ و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﯾﺎ و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨـﺼﺒﻬﺎ و درﺟـﻪ و ﻣﻘﺎﻣﻬـﺎ ﺑـﯿﻦ زن و ﻣـﺮد ﻓﺮﻗـﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺗﻼش ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻼش ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ زﻧﯽ را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﻮدن از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم و ﺣﻘﻮق ﭘﺎﯾﯿﻦﺗـﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻧﺪادهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮد را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺮد ﺑﻮدن ﺑﺎﻻﺗﺮ از او ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬آﯾﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ »ان اﮐﺮﻣﮑﻢ ﻋﻨﺪاﷲ اﺗﻘﯿﮑﻢ« در ﻣـﻮرد زن و‬
‫ﻣﺮد ﮐﻠﯿﺖ دارد‪ .‬و ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﯿﺎن درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم و ﺷﻐﻞ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﯾﻞ ﺑﺸﻮﯾﻢ و اﯾﻦ دو را از ﻫﻢ‬
‫ﺟﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم را ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد و ﺳﯿﺎه و ﺳﻔﯿﺪ ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ داده اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﻢ‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ و ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪرﺟﺎت و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﯽﺗﺮ ارﺗﻘﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺗـﺎرﯾﺦ زﻧـﺎﻧﯽ‬
‫را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم و درﺟﻪ ﻣﺮداﻧﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد و ﯾﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺣـﻀﺮت زﻫـﺮا در ﻣﻘـﺎم‬
‫اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ و ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ﮐﺒﺮي )س( در ﻣﻘﺎم ﮐﻔﻮﯾﺖ وﻫﻤﺴﺮي ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺗﻢ )ص( ﺑـﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘـﯽ ﮐـﻪ در اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻗﻠﺐ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﺮ وﻗﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﯾﺎد او اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﺮﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﺎﻫﺪات و ﮐﻮﺷﺸﻬﺎ و ﺑﺬل‬
 ‫‪١١٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺟﺎن و ﻣﺎل‪ ،‬زﺣﻤﺎت ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه و از ﻫﯿﭻ ﻧﻮع ﻓﺪاﮐﺎري درﯾﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﯿﺎﻧﺎت ﺣﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم )ص( ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ آﺳﯿﻪ و ﻣﺮﯾﻢ و ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﺎت ﻗـﺮآن درﺟـﻪ و ﻣﻘـﺎم را ﺑـﯿﻦ ﻫﻤـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﺎن آﯾﻪ »وﻟﮑﻞ درﺟﺎت ﻣﻤﺎ ﻋﻤﻠﻮا« و آﯾﻪ » اﯾﻦ اﮐﺮﻣﮑﻢ ﻋﻨﺪاﷲ اﺗﻘﯿﮑﻢ«‪ .‬ﭘﺲ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﮐـﻪ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ و ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻫﯿﺞ ﺷﺮﻃﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ اﯾـﻦ درﺟـﺎت و ﻣﻘﺎﻣﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻫﻤﮕﺎن راﺑﻪ آن دﻋﻮت ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺳﺎرﻋﻮا اﻟـﯽ ﻣﻐﻔـﺮه ﻣـﻦ رﺑﮑـﻢ و ﺟﻨـﻪ ﻋﺮﺿـﻬﺎ‬
‫اﻟﺴﻤﻮات و اﻻرض« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴﻮي ﻣﻐﻔﺮت ﺧﺪا و ﺑﻬﺸﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻬﻨﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻨﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﮐﻨﯿـﺪ و ﻫﺮﮐـﺪام در‬
‫اﯾﻦ ﻓﻀﺎي وﺳﯿﻊ ﺑﻬﺸﺖ و ﻣﻐﻔﺮت درﺟﻪ و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺷﻐﻞ و ﮐﺎر ﻏﯿﺮ از درﺟﻪ وﻣﻘﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧـﺴﺎﻧﯽ در درﺟـﻪ و ﻣﻘـﺎﻣﯽ از ﻋﻠـﻢ و داﻧـﺶ و ﺧـﺪﻣﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺎﺷﺪوﻟﯿﮑﻦ ﺷﻐﻞ و ﮐﺎري ﺑﻪ او واﮔﺬار ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ و از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺋﻤﻪ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم در ﺗﻤﺎس ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎم زﻣﺎن ﮐﻪ ﻓﻮق ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي زﻣﺎن و ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﮐﺎر و ﺷﻐﻞ ﻣﺨﺼﻮص ﺧـﻮد‬
‫ﮐﻪ زﻋﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﯾﺖ اﺳﺖ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﺪه و ﻏﯿﺒﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮐـﻪ اﮐﺜﺮﯾـﺖ آﻧﻬـﺎ از ﺷـﻐﻞ و‬
‫ﻣﻘﺎم ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﻮده و ﺟﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎران و ﻃﺎﻏﻮﺗﻬﺎ ﺑﺠﺎري آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ و از آن ﻃﺮف اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺘﺼﺪي اﻣﻮر‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻮده و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ رﯾﺎﺳﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﯿﺎﻗﺖ آن رﯾﺎﺳﺘﻬﺎ و زﻋﺎﻣﺘﻬﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ در اﯾﻨﺠـﺎ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻐﻞ‬
‫زﻋﺎﻣﺖ و رﯾﺎﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﯿﺎﻗﺖ آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ از زﻋﺎﻣﺖ و رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺮﮐﻨـﺎر ﺑـﻮده ﮐـﻪ دﻫﻬـﺎ و‬
‫ﺻﺪﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﯿﺎﻓﺖ آﻧﺮا داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ رأي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ ﯾـﺎ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬
‫دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻨﺼﻮب ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﮐـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺻﺪدرﺻـﺪ از ﻧﻈـﺮ ﻓﻬـﻢ و داﻧـﺶ و‬
‫درﺟﺎت ﻋﻠﻤﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﻦ ﺷﻐﻞ زﻧﺎن و درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم آﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﯾـﻞ ﺷـﻮﯾﻢ ﮐـﻪ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ زﻧـﯽ در ﻣﻘـﺎم ﻋـﺼﻤﺖ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻐﻞ رﻫﺒﺮي ﺑﻪ او واﮔﺬار ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺟﻨﮕﻬﺎ وﺣﻞ وﻓﺼﻞ اﻣـﻮر وﯾـﺎ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮدان ﺑﻮده و از ﺷﻐﻞ ﻟﻄﯿﻒ و ﻇﺮﯾﻒ زﻧﺎﻧﮕﯽ ﺧـﻮد ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬
 ‫‪١١٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﮔﺮ زﻧﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي و ﻧﺒﻮت و ﯾﺎ اﻣﺎﻣﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺪم اﻧﺘﺨﺎب دﻟﯿﻞ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﻬـﺎ در‬
‫درﺟﻪ اﻧﺒﯿﺎ و در ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮان اﻟﻬﯽ و آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﮔﺮ ﺑـﯿﻦ ﺣـﻀﺮت ﻣـﺮﯾﻢ و ذﮐﺮﯾـﺎي ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﻣﻘﺎﯾـﺴﻪاي‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آورﯾﻢ ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺸﻒ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺮﯾﻤﺎز ﻧﻈﺮ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم وارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ ﺧـﺪا و ﮐـﺸﻒ واﻗﻌﯿﺘﻬـﺎ و‬
‫آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮ ﺣﻮادث اﯾﻨﺪه از ذﮐﺮﯾﺎي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ اﯾﻨﮑﻪ ذﮐﺮﯾﺎ وارد ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﺮﯾﻢ ﺷﺪ وﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ‬
‫ﻏﺬاﻫﺎ ﺑﺮاي او ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻏﺬاﻫﺎ از ﮐﺠﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮد؟ ﻣﺮﯾﻢ ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ از‬
‫ﺳﻮي ﺧﺪا ﻣﺎﺋﺪه آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻏﺬاي ﻣﺮدم ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ذﮐﺮﯾﺎ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ راﺑﻄﻪ ﻣﺮﯾﻢ را‬
‫ﺑﺎ ﺧﺪا ﮐﺸﻒ ﮐﺮد ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﭼﺮا از ﺧﺪا ﻓﺮزﻧﺪي ﺧﻮاﻫﺶ ﻧﮑﻨﺪ و اوﻻد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﮐـﻪ اي‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺪه ﺗﺎ از ﻣﻦ و آل ﯾﻌﻘﻮب ارث ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ دﻋـﺎي او را ﻣـﺴﺘﺠﺎب ﮐـﺮد و ﻓﺮزﻧـﺪي ﺑـﻪ او ﻋﻨﺎﯾـﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻘﺎم ﺣﻀﺮت ﻣﺮﯾﻢ و ﺗﻘﺮب او ﺑﻪ ﺧﺪاي و دﻋﺎي ﻣﺴﺘﺠﺎب او ﮐﻪ ﻏﺬاي آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻋﺚ‬
‫و ﺗﺸﻮﯾﻖ ذﮐﺮﯾﺎ ﺷﺪ ﺗﺎ او ﻫﻢ از ﺧﺪا ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻀﺮت ﻣﺮﯾﻢ در ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ دﻋﺎ و ﻧـﺰول ﻣﺎﺋـﺪه‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ذﮐﺮﯾﺎي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺳﺒﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﺸﻮﯾﻖ او ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﺑﯿﻦ‬
‫زن و ﻣﺮد ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ آﻣﺎدﮔﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ درﺟﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ‬
‫درﮐﺎر و ﺷﻐﻠﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زﻧﯽ در ﻣﻘﺎم ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد و ﻻزم ﻧﯿـﺴﺖ ﮐـﻪ ﺷـﻐﻞ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ در ﻣﻘﺎم اﺋﻤﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻐﻞ اﻣﺎﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ در ﺑﺤﺜﻬﺎي ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﻐﻞ ﻣﻔﯿﺪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﺣﯿﺎتﺑﺨﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻐﻞ ﺧﺎﻧﻪداري وﺑﭽﻪداري زﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎز ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﻐﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﻘﻮق اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﺮدان‬
‫دارد‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻫﻢ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺧﺎﻧﻪداري زن ﻣﻔﯿـﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷـﻐﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯿﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ دوﻟـﺖ‬
‫وﻇﯿﻔﻪ دارد ﺑﺮا ﯾﺰﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪدار ﺣﻘﻮق ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اوﻻ" ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺷﻮﻫﺮي ﮐﻪ زن ﺧﺎﻧﻪدار دارد ﺑﺮاﺑﺮ دو ﻧﻔﺮ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺣﻘـﻮق ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪداري ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﺑﯿﺖاﻟﻤـﺎل ﺣﻘـﻮق‬
 ‫‪١١٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ داري ﯾﮏ ﺷﻐﻞ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ ﻧﻪ ﯾﮏ ﺷﻐﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ .‬اﮔﺮ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺴﺘﻘﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﺛـﺮوت‬
‫ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮر دوﻟﺘﻨﺪ ﺑﺤﺴﺎب دو ﻧﻔﺮ ﮐﺎرﻣﻨﺪ از دوﻟﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪداري زن ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻟﯿﻞ ﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑﺎﻻ ﻣـﯽﺑـﺮد‪ ،‬زن ﻣـﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳـﺖ در ﻃـﺐ و‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﻧﻈﺎﻓﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ و دﮐﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪدار اﯾﺪهآل ﺑﺤﺴﺎب آﯾﺪ و ﻫﻢ ﭼﻮن ﻗﻠـﺐ و ﺟﮕـﺮ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪن ران ﮔﻪ ﻣﯽدارد ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﯿﺰدﻫﻢ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ‪ 36‬و ‪ 48‬در ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺣﺴﺎن و ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ اﻧﻔﺎق‪.‬‬
‫اﻧﻔﺎق و ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ آن‪.‬‬
‫ﺷﺮك و ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺷﺮك و ﺗﻮﺣﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎن و ﻣﻌﺎﻧﯽ آن‪.‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه و اﺣﺴﺎن ﺷﻮﻧﺪه‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﻈﻬﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺷﺠﺮه ﻃﻮﺑﺎي ﺑﻬﺸﺖ و ﯾﺎ زﻗﻮم ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻔﺎرو ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺪو ﻋﺬاب ﻣﻌﺬب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺎم ﺷﺮاﺑﺨﻮار و ﻣﺴﺖ و ﺟﻨﺐ‪.‬‬
‫ﻟﻄﺎﺋﻒ ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ و اﻧﻈﺮﻧﺎ‪.‬‬
‫ﻣﺲ وﺟﻮه و ﻣﺤﻮ آﺛﺎر اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻨﺎه ﺷﺮك ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻔﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫=========================================================================‬
 ‫‪١١٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﺮادي راذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺸﻤﻮل اﺣﺴﺎن ﻣﺮدم واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﻫﺪف ﻣﺎﻟﯽ و‬
‫ﯾﺎ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ آﯾـﺎت اﺑﺘـﺪار ﻣـﺮد ﻣـﺮا دﻋـﻮت ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪا و ﺗﺮك ﺷﺮك ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و ﮐﺴﯽ و ﯾﺎ ﭼﯿﺰي را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﭘـﺪر و‬
‫ﻣﺪر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﻣـﺴﺎﮐﯿﻦ و ﻫﻤـﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮﯾـﺸﺎوﻧﺪ و ﯾـﺎ ﻫﻤـﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ و رﻓﻘﯿﻬـﺎي در راه ﻣـﺴﺎﻓﺮت و‬
‫درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در ﻣﺴﺎﻓﺮت و ﺑﺮدﮔﺎن و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ آﻧﻬﺎ ﺷﺪهاﯾﺪ و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﯾﺪ اﺣـﺴﺎن ﮐﻨﯿـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﻟﺨﻮﻟﯿﺎﯾﯽ ﻣﺘﮑﺒﺮ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺎز راد وﺳﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ از اﻧﻔﺎق و ﻓﺎﯾﺪه رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺨﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و دﯾﮕﺮان را ﻫﻢ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻓﻀﻞ و ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺧـﺪا ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﺘﻤﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎر ﻋﺬاﺑﯽ ﺧﻮار ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻬﯿﺎ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﮐـﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣـﺎل ﺧـﻮد را ﺑـﻪ رﯾـﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺲ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن را ﻗﺮﯾﻦ و ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﺪان دﮐﻪ ﺑﺪ ﻗﺮﯾﻨﯽ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد آﻧﻬﺎ را اﮔﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﺎورﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎي ﺧـﺪا اﻧﻔـﺎق‬
‫ﮐﻨﻨﺪ؟ ﺧﺪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ داﻧﺎ و آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﯾﮏ ذره ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪو اﮔﺮ آن ﯾﮏ ذره‬
‫ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ و ﻋﻼوه از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد اﺟﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺗﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭼﻨﺪي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي اﺣﺴﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻃﺮف اﺣﺴﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ از اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺧﺪداري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ آن ﺧﻮدداري از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﮑﺒﺮ و ﺧﻮدﻓﺮوﺷﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺧﻮدداري از اﻧﻔﺎﻗﺎت و از ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ و ﮐﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﻏﺬاﺑﯽ ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪه ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺣﺴﻮد و ﺑﺨﯿﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ رﯾﺎ و ﺗﻈﺎﻫﺮ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در ﻋﻤﻞ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‬ ‫‪.3‬‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻢ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ و زﯾﺒﺎﺗﺮ وﻟﯿﮑﻦ آن اﻧﻔﺎﻗﺎت آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺮك و ﮐﻔﺮ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاه ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻤﻞ وﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﺤـﻮ و ﻧـﺎﺑﻮدي‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯿﮑﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺬر و ﻧﻬﺎل ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن را ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ و ﯾﺎ ﺗﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾـﺖ ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در آﯾﺎت ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات اﺑﺘﺪا ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪا و ﺗﺮك ﺷﺮك ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﯽ دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﯾﮏ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ در اﻓﮑـﺎر ﻣـﺮدم ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫آﯾﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ دارد ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻨـﺪﮔﯽ ﻗـﺮار ﮔﯿﺮﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻏـﺬاب و‬
‫ﮐﯿﻔﺮ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﺎت ﻗﺮآن ﻫﻤﻪ ﺟﺎ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺮاه اﯾﻦ اواﻣﺮ و ﻧـﻮاﻫﯽ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻣﯽ را در ﺣﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﻣﻮﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد اﻣﺮ و‬
‫ﻧﻬﯽ ﻟﻐﻮﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ ﻧﺪارد و اﮔﺮ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮدم آﻣﺎدﮔﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐـﻪ آن‬
‫اﻣﺮرا اﺟﺮا ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻮاﻫﯽ را ﺗﺮك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺑﺪون ﯾﮏ ﻣﻘﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﮐﻪ ﻗﺎدر و ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎداش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫را ﺑﺪﻫﺪ و ﯾﺎ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﮐﺎران را ﮐﯿﻔﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻋﺒﺚ و ﮔﺰاف اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﻄﻌﻪ ﮐﺎﻏﺬي در ﺑﯿﺎﺑﺎن و ﺻﺤﺮا ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ در آن ﮐﺎﻏﺬ ﻓﺮاﻣﯿﻨﯽ ا زﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و آن ﻣﻘﺎم در آن ﮐﺎﻏـﺬ وﻋـﺪه داده ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ اﮔـﺮ ﮐـﺴﯽ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ ﭼﻪ ﭘﺎداﺷﯽ دارد و ﯾﺎ اﮔﺮ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﮐﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﺑـﻪ‬
‫اﺟﺮاي ﭼﻨﺎن دﺳﺘﻮراﺗﯽ و ﯾﺎ ﺗﺮك ﭼﻨﺎن ﻣﻨﻬﯿﺎﺗﯽ ﻧﻤﯽ داﻧﺪ از اﯾﻨﺮو ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺮ ﯾﮏ از آﯾﺎت ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﻮد دﺳـﺘﻮر‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﻣﻮﻻ و ﻣﺴﺆوﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﻬﺪهدار ﻣﺠﺎزات اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي را ﺷﺮﯾﮏ او ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺒﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ در ﮐﻠﯿﻪ اﺣﮑﺎم و دﺳـﺘﻮراﺗﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﻣـﺘﻦ آﯾـﻪ ﺗـﺬﮐﺮ داده اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻮﺣﯿـﺪ‬
‫وﺷﺮﮐﺖ دو ﮐﻠﻤﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ" ﻫﻤﻪ ﺟﺎﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﮑﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮك ﻧﻘﯿﺾ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻫﻢ ﻧﻘﯿﺾ ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺣﺪ در ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﻮده و ﭘﺸﺖ ﮔﺮﻣﯽ ﺑـﻪ ﻏﯿـﺮ ﺧـﺪا ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا را ﻣﺮﺟﻊ ﺣﻮاﯾﺞ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ و ﻧﯿﺎز ﺧﻮد را ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺮد و ﻓﻘﻂ ﭘﺸﺖﮔﺮﻣﯽ ﺑﺨﺪا داﺷﺘﻪ و‬
‫ﺑﻪ او ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺣﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺮك ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را در ﺳﻌﺎدت و ﺷﻘﺎوت و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬درﺻﺪي ﭘﺸﺖﮔﺮﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا داﺷﺘﻪ و درﺻﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا و اﯾﻦ درﺻﺪﻫﺎ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ و‬
‫ﻏﯿﺮﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮدد درﺟﺎت ﺷﺮك و ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻫﻢ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرود ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑـﻪ اﻧـﺴﺎن ﺻﺪدرﺻـﺪ‬
‫ﺧﺪا را در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻣﻮﺛﺮ داﻧﺴﺘﻪ و ﺻﺪدرﺻﺪ در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٢٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﺮك ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﻓﺴﺎد اﻋﻤﺎل و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺬر وﻧﻬﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ در دل اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﺎﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و در‬
‫آﻧﺪه ﺛﻤﺮ ﻣﯽ دﻫﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺛﻤﺮه اﻋﻤﺎل ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﮑﺮ ﺧﺪاﺟﻮﯾﯽ اﻧـﺴﺎن دارد‪ .‬ﺑـﺪﯾﻬﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺠـﺰ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺴﯽ وﺟﻮد ﻧﺪار دﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﺬر و ﻧﻬﺎل اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن را در دﻧﯿﺎ و آﺧـﺮت ﺑﭙﺮوراﻧـﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ" ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﻣـﺴﺘﻘﯿﻤﺎ از ﺧـﺪاي ﺧـﻮد ﻣـﯽﮔﯿـﺮد و ﺧـﺪا‬
‫ﺿﺎﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻤﺎل ﻫﺮﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد او ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻐﯿﺮ ﺧﺪا را در ﭘﺮورش اﻋﻤﺎل و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿـﺮي ﻣـﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ ﻗﻬﺮا" ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻮاي ﺧﺪا ﻫﺮﮐﺲ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺪرت ﭘﺮورش اﻋﻤﺎل ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ اﻧﺴﺎن را‬
‫ﻧﺪارد و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻤﺎل را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻤﻞ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ك ﻫﺎز ﭼﺸﻤﻪﻫـﺎي ﺧـﺸﮑﯿﺪه آب‬
‫ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ و از درﺧﺘﻬﺎي ﺧﺸﮑﯿﺪه ﺛﻤﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب اﻋﻤﺎل ﮐﻔﺎر و ﺗﻮﻟﯿﺪات آﻧﻬﺎ و ﯾﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﮐﻪ وﺿﻊ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻘﺎ و ﻓﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺪون ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫آﻧﻬﺎ و ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻮي ﻓﻨﺎ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﯽروﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎﯾﯽ در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﻧﻬﺎ راﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ و اداﻣﻪ ﺑﺪﻫـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﯾﮏ ﻣﻮﻻي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗـﺪرت او ﻓﻨﺎﭘـﺬﯾﺮ ﻧﯿـﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن او ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﻋﻈﯿﻢ اﻟﺸﺎن‪ ،‬ﻗﺎدر و ﺗﻮاﻧﺎ و اﺑﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﯿﻦ ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﻪ اﺑﺪﯾﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ دﻫﺪ وو‬
‫اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﮐﻔﺎر ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻻ و آﻗﺎﯾﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ و زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﺛﻤـﺮ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ آﻧﭽﻪ ﺧﯿﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود و آﻧﭽﻪ ﺷﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ در داﯾـﺮه ﻏـﺬاﺑﯽ ﺣـﺒﺲ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اراده ﺧﻮد آن را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮ و آﻓﺎت و ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﺧﺮﺗﯽ آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪه ﺑﺪون ﻣﻮﻻ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ در ﺑـﺮاب‬
‫رﮐﺎر ﺧﯿﺮﺷﺎن از ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎداش ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﺎدﺛﻪ اي ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ را ﻧﺠـﺎت ﺑﺪﻫـﺪ و اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺿﺎﻣﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﯿﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﭘﺎداش ﻧﯿﮑـﯽ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ و از ﺣﻮادث و ﺑﻼﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﻨﺎه دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ در ﺳﻮره ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﻮﻻي اﻫﻞ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ وﻟﯿﮑﻦ ﮐﻔﺎر ﻣﻮﻻﯾﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺮﺟﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ و ﯾﺎ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﺑﺘﺪا ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﯾﮏ ﻣﻮﻻي ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
 ‫‪١٢١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﻮد ﻣﯽآورد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﭘﺎداش ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎر ﺷﺮ ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﯾـﻦ‬
‫آﯾﻪ ﭘﺲ از ﺑﯿﺎن ﺷﺮك و ﺗﻮﺣﯿﺪ دﺳﺘﻮر اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ اﻧﻔﺎق ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﮐﻠﻤﻪ اﺣـﺴﺎن‬
‫در آﯾﺎت ﻗﺮآن از ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﮑﺮار ﺷﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ دﺳﺘﻮر اﺣﺴﺎن ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﻮد ﻣـﯽدﻫـﺪ و در ﺳـﻮره‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ » :‬ﻫﻞ ﺟﺰاء اﻻﺣﺴﺎن اﻻ اﻻﺣﺴﺎن « اﺣﺴﺎن از ﮐﻠﻤﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﯿﮑﯽ و اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ از ﺑﺎب اﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﺎن ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺮوراﻧﺪ و در اﻋﻤﺎق ﻗﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﯿـﺮد زﯾـﺮا ﺑـﺎب‬
‫اﻓﻌﺎل از ﭘﺮورش ﻣﺎده ﻓﻌﻞ در درون اﺷﯿﺎ و اﺷﺨﺎص ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﺮورش دادن‬
‫ﻧﯿﮑﯽ و ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ در درون ﻗﻠﺐ و ﻓﮑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ .‬ﻗﻬﺮا" ﮐﻠﻤﻪ اﺣﺴﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﯽ دﻫﺪ از آن ﻧﯿﮑﯿﻬﺎ و ﺧﻮﺑﯿﻬﺎ ﮐﻪ از اﻧﺴﺎن دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﮐﺠﺎ و در ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ روﺑﺮوي اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺎ ﺑﯿﺎن و ﻋﻤﻞ و ﯾﺎ ﻗﯿﺎﻓﻪ ﺧﻮد ﺧﺒﺮي ﺑـﻪ‬
‫او ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﯿﺮات و ﻧﯿﮑﯿﻬﺎ ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﮐﻠﯽ اﺣﺴﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺮﺳﻪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺰدوري‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻣﺎﻣﻮري‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اﻟﻬﯽ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﺰدوري ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺰد و ﭘﺎداش ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮض و ﻣﻌﺎوﺿﻪ‬
‫ﺧﯿﺮي و ﯾﺎ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ را ﻣﺰدوري ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪﻣﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﺪوم ﮐﺮده اﺳﺖ ﻃﻠﺒﮑﺎر ﻣﯽ داﻧﺪ و اﺣﯿﺎﻧﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎداش ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮاي وﺻﻮل آن ﺷﺪت‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﺨﺮج دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺰدوري اﺳﺖ و اﺣﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻮع دوم ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ دوﻟﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮان ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺘﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ در واﻗﻊ ﺧﺪﻣﺎت ﺑـﻪ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﻣﺎﻣﻮرﯾـﺖ ﻫـﻢ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺧـﺪﻣﺎت از ﻧـﻮع‬
‫ﻣﺰدوري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗﯽ ك ﻫﺒﺎ ﻣﺰوري دار داﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺰدوري ﺣﻖ ﺧﻮد را از ﻣﺨـﺪوم و ﯾـﺎ ﻣـﺴﺘﺎﺟﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬
 ‫‪١٢٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺎﻣﻮر ﺣﻖ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد را از آﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﻪ‪ .‬ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﻫﻢ از ﻧﻮع اﺣﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮﺧﺪاي ﺧﻮد و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻣﺨﺪوﻣﯿﻦ ﺧﻮد ﺣﻘﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻮع ﺳﻮم ﮐﻪ اﺳﻢ آن رام وﻟﻮﯾﺖ ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا اﺳـﺖ ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺟـﺮ و‬
‫ﭘﺎداش از ﻣﺨﺪوم و ﯾﺎ دﯾﮕﺮان‪ .‬اﺣﺴﺎن ﺑﻪ آن ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﺎدم ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻘـﺎم اﻧـﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺑـﺮاي‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد او را اﺣﯿﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ از ﻣﺨﺪوم اﻧﺘﻈﺎر اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷـﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ را اﺣﺴﺎن ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار ﻓﻘﻂ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻮده و از اﯾﻦ ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ‬
‫وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داده ﺑﻪ او ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪﻣﺎت ﺣﯿﺎﺗﺒﺨﺶ ﺑﺪون ﻫﺪف و ﺑﺪون اﻧﺘﻈﺎر اﺟﺮ و ﭘـﺎداش‬
‫از ﻣﺨﺪوم ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺪوم در وﺿﻌﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ او ﺧﺪﻣﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار ﮐﻪ او را ﺑﺒﯿﻨـﺪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺎش دﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺧﺪﻣﺖ ﻓﺮﻗﯽ و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻫﻤﻪ ﺟﺎب ﯾﺸﺘﺮ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﺑﻪ اﺣﺴﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺮ ﮐـﺴﯽ را ﮐـﻪ ﻣـﺴﺘﺤﻖ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ دﯾﺪﻧﺪ و ﺗﻮﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ او ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ از ﻣﺨـﺪوم اﻧﺘﻈـﺎر اﺟـﺮ و ﭘﺎداﺷـﯽ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﺪوم ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮاﺳـﺎس ﭘـﺮورش‬
‫ﻫﻤﺎن ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﺎدم و ﯾﺎ ﺑﻪ دﯾﮕـﺮان ﺧـﺪﻣﺖ ﮐﻨـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﮐـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﭘﺮورش اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و اﯾﻤﺎن دﯾﮕﺮان را ﻫﻢ ﺑﭙﺮوراﻧﺪ و ﭘﺮورش ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﯾﺎدآوري اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻧﻔﺎق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ اﻓﺮاد ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻧﻔﺎق و اﺣﺴﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﺎﺻﯿﺖ رواﻧﯽ ﺧﻮد ﮐـﻪ ﻓـﺮزن درا ﺟﺰﯾـﯽ از‬
‫وﺟﻮد ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮگ و ﯾﺎ ﺷﺎﺧﻪاي از ﺷﺠﺮه وﺟﻮد ﺧـﻮد آﻧـﺮا روﯾﺎﻧﯿـﺪهاﻧـﺪ و ﺑـﺮوز دادهاﻧـﺪ ﺑﺮﻣﺒﻨـﺎي ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ رواﻧﯽ ﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽداﻧﻨﺪ و اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻗﻬﺮا از ﻧﻮع اﺣﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ از ﻧﻮع ﻣﺰدوري و ﻧـﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ‪ .‬و ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد را در زﻣﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ آن ﺧﺪﻣﺎت ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﺧﺪاﻣﺖ‬
‫ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﺮﮐﺪام ﺣﯿﺎﺗﺒﺨﺶ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ را زﻧـﺪه ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و زﻧـﺪﮔﯽ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﭘﺎﯾﻪ دار ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺎدر ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺎت او ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﯿﻠـﯽ وﺳـﯿﻌﺘﺮ و ﻋﻤﯿﺘﻘـﺮ و در ﻋـﯿﻦ ﺣـﺎل ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﺣﯿـﺎتﺑﺨـﺶ‬
 ‫‪١٢٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎدران ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﺪران ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﭼﻬﺎرم )ع( آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در ﺑـﺎره ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر‬
‫دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺿﻤﻦ آن دﻋﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻘﻮق آﻧﻬﺎ راس ﻓﺎرش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻓﺼﻠﯽ از ﺣﻖ ﻣﺸﺘﺮك ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻠﯽ ﻫﻢ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺎدر را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از ﺣﻖ ﭘﺪر ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﺧﺪا ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﯽﺧﻮﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻖ ﻣﺎدر ﺧـﻮد‬
‫را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮزﯾﻦ و ارزشﯾﺎﺑﯽ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﻗﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ك ﻫﺒﺎ آن ﻣﻘﯿﺎﺳـﻬﺎ ﺑـﺴﻨﺠﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ارزش اﻋﻤﺎل ﻫﻢ ﻣﻘﯿﺎﺳﻬﺎﯾﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﻧﺪ ك ﻫﺒﺎ آﻧﻬﺎ اﻋﻤﺎل ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻤﯿـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻤﯿﺖ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻘﺎﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ روز ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮐﺎر ﮐـﺮدهاﻧـﺪ و ﯾـﮏ‬
‫روز در ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﯾﮏ روز در ﺧﺪﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﯿﻠﻮ ﻣﯿﻮه ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻗﯿﻤﺖ آن‬
‫راب ا ﭘﻮل ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي را ﻋﺪل و ﻋـﺪاﻟﺖ ﻣـﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮدم ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺮا رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻋﻤﺎل ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺰاراﻧﺎ ﺳﺖ‬
‫و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﺜﻼ ي ﮐﺎﻧﺴﺎن ﺗﺸﻨﻪ در ﺑﯿﺎﺑﺎن ك ﻫﺎز ﺗﺸﻨﮕﯽ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽﺷﻮدة ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﯽ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐـﻮزه‬
‫آب ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺻﺎﺣﺐ آب ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ در ﻃﺮف اﺣﺴﺎس ﺗﺸﻨﮕﯽ ﮐﻨـﺪ ب اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﻪ ﮐـﻮزه آب ﺧـﻮد ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﺤﺘﺎج و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺳﯿﺮآب ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اﯾﻦ آب ددن ﻫﺪﻓﯽ ﺑﺠـﺰ ﺧـﺪا و اﻧـﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﻧﺪارد و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺴﺎن ﮐﻮزه آب ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻮﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣـﯽﻓﺮوﺷـﺪ‪ .‬اﻧـﺴﺎن ﺗـﺸﺘﻪ در ﻫـﺮ دو‬
‫ﺻﻮرت از ﺗﺸﻨﮕﯽ ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺣﻘﻮق آب دﻫﻨﺪه در اﯾﻦ دو ﺻﻮرت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﺻـﻮرت‬
‫اول ﮐﻪ ﻫﺪﻓﺶ از آب دادن ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮد اﺣـﺴﺎن ﮐـﺮده و ﻣﺘﺤـﻖ ﭘـﺎداش‬
‫اﺣﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ در ﺻﻮرت دوم ﺣﻖ ﺧﻮد را در ﻫﻤﺎن ﻣﺒﻠﻐﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آب ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﻼﺻـﻪ ﻧﻤـﻮده از ﺣﻘـﻮق‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﮐﻪ اﺣﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺮوم اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ك ﻫﺎز‬
‫ﺗﺸﻨﮕﯽ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺣﻖ آب دﻫﻨﺪه و ﺻﺎﺣﺐ آب را رﻋﺎﯾـﺖ ﮐﻨـﺪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﮐﯿﻔﯿـﺖ آﺑـﺪﻫﯽ او را در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد ك ﻫﺎو در ﺻﻮرت اول ﺣﻖ ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و در ﺻﻮرت دوم ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮدهاﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ اﮔـﺮ‬
‫روزﮔﺎري وارد ﺷﻬﺮي ﺷﻮد و ﺑﺒﯿﻦ دﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺻﺎﺣﺐ آب ﻣﺜﻼ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام و ﯾﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺗﻮﻣﺎن ﭘﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﺒﻠﻎ ﺳﻨﮕﯿﻦ او را از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺗﻮﻣﺎن ﭘـﻮل‬
 ‫‪١٢٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﭙﺮدازد و ﻃﺮف را از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﻖ او را ادا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن ك ه او ﺑـﺎ دادن ﺟﺮﻋـﻪ‬
‫آﺑﯽ در ﺑﯿﺎﺑﺎن او را از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت داده‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻫﻢ ﺑﺎد ادن ﻣﺒﻠﻐﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﻮده و دوﺳﺖ ﺧﻮد را از ﻣﺮگ ﻧﺠـﺎت‬
‫داده ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ » :‬ﻫ‪‬ﻞ ﺟ‪‬ﺰاء‪ ‬اﻻ‪‬ﺣﺴﺎن ا‪‬ﻻ ا‪‬ﺣﺴﺎن «‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺣﺴﺎن ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺤﺒﺖ وﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد و دﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐـﻪ ﮔـﻮﯾﯽ اﻋـﻀﺎي‬
‫ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻫﻤﭽﻮن اﻋﻀﺎي ﯾﮏ ﺑﺪن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راد وﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و اﻣﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﺑـﺼﻮرت ﻣـﺰدوري و ﺑـﺎ ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬
‫ﻣﺎدي ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دوﺳﺘﯽ و ﺑﺮادري ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و دﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗـﺴﺎوت ﻗﻠـﺐ و ﺑﻐـﺾ و‬
‫ﻋﻨﺎد ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻫﻤﻪ ﺟـﺎ ﺧـﺪﻣﺎت راب ﺻـﻮرت اﺣـﺴﺎن ﻣﻄـﺮح ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ و در ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد ﻫﺪﻓﯽ ﺑﺠﺰ ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎي ﺧـﺪا و اﺣﯿـﺎي‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺣﺴﺎن ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ذﯾﻼ از ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه از اﺣﺴﺎن ﺧﻮد ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺪﻓﺶ ﻓﻘﻂ ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﺣﺴﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻋﻘـﻞ و ﻣﻌﺮﻓـﺖ و اﺣـﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﯽ‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺴﯽ ﺑﺎش دﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از اﯾﻦ اﺣﺴﺎن ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﯿﺎل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻖ او را ادا ﻧﻤﻮده و وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﻃﻤﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﮑﺮار ﻧﺸﻮد ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻖ او را ﻧﺪاده‪ .‬ﺑﺎ او ﺑﻪ دﺷﻤﻨﯽ و ﻋﻨﺎد ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺣﺪﯾﺜﯽ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهﻧـﺪ‪ » :‬اﺗـﻖ‬
‫ﺷﺮ ﻣﻦ اﺣﺴﻨﺖ اﻟﯿﻪ « از ﺷﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﺣﺴﺎن ﮐﺮدهاي ﺑﭙﺮﻫﯿﺰ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮف اﺣﺴﺎن ﺑﻪ اﺣﺴﺎنﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ او ﺑﺎ ﺑﺬل ﻣﺎل اﺣﺴﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آن ﻣـﺎل داﺷـﺘﻪ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮاو را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ ﺑﻮده و اﻫﻠﯿﺖ آﻧـﺮا داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و اﺣـﺴﺎن‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﻮرد اﺣﺴﺎن را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎن او ﻧﻔﺮاﺗﯽ ﻣـﺴﺘﺤﻖ اﺣـﺴﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان را ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺣﻖ ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و ﯾﺘﯿﻤﺎن را ﯾﺎدآوري ﻓﺮﻣﻮدهاﺳﺖ‬
 ‫‪١٢٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻋﻼﯾﻢ و ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻃﺮف اﺣـﺴﺎن ذﮐـﺮ ﺷـﻮد‪ .‬ﮐـﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪﯾﻬﺎي آﻧـﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ و‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ وﻗﺘﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن وﻇﯿﻔﻪ دارد آﻧﻬﺎ را ﻣـﻮرد ﻣﻬـﺮ و ﻣﺤﺒـﺖ ﻗـﺮار دﻫـﺪ و‬
‫ﮔﺎﻫﯽ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ اﻧﺲ و آﺷﻨﺎﯾﯽ و زﯾﺎرت و دﯾﺪ و ﺑﺎزدﯾﺪ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ دﯾﺪار آﻧﻬﺎ ﺑﺮود و آﻧﻬﺎ را زﯾﺎرت ﮐﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﮔﺎﻫﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن وﻇﯿﻔﻪ دارد ﺑﺎ ﺑﺬل ﻣﺎل ﻧﯿﺎز آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨـﺪ‪ .‬در ﺗﻤـﺎم اﯾـﻦ ﻣـﻮارد اﺣـﺴﺎن‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺣﺴﺎس ﺧﻮد را ﻣﮑﺘﻮم و ﻣﺴﺘﻮر ﺑﺪارد‪ .‬و ﺑـﺎ ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ اﺣـﺴﺎن‬
‫ﮐﺮدهاﺳﺖ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮ و اﻧﺘﻈﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ او ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ او اﺣﺴﺎن ﻧﮑﺮده و او را‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺧﻮد ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﺣﺴﺎﺳﯽ ﻧﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯽ ﺑﺮ اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه دارد و ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻖ او را رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ‪،‬زﯾﺮا اﻋﻤﺎﻟﯽ از ﻧﻮع اﺣﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﺿﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺛﺒﺎت ﺣﻘﯽ و ﯾﺎ‬
‫ﭘﺎداش از اﻧﺴﺎن‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﻓﻘﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﺣﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و اﯾﻨﻄﻮر ﻓﮑـﺮ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﮐﺴﺐ ﻓﻀﯿﻠﺖ و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و رﺷﺪ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ از ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻤﻨﻮن ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﺪﻣﺖ و اﺣﺴﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪﻣﺖ و اﺣﺴﺎن ﭼﻨﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺷﻐﻞ و ﮐﺎر ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﻣﺴﺘﺤﻖ زﻧﺪﮔﯽ او را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳـﺎﻧﯿﺪ و ﻓﻘـﺮ او را ﺑﺮﻃـﺮف ﮐﻨﯿـﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ او ﻣﻤﻨﻮن ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي او ﺷﻐﻠﯽ و ﮐﺎري ﺗﻬﯿﻪ دﯾﺪهاﯾﺪ و زﻧﺪﮔﯽ او را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﺎﻧﺪهاﯾﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎنﮐﻨﻨﺪه ﻣـﯽداﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺴﺐ ﻣﻘﺎﻣﺎت و درﺟﺎت آﺧﺮت ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻠﺐ ﻣﺤﺒﺖ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ دارد‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺴﺘﺤﻖ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو از ﻧﻈﺮ رواﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﻣﻨﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ اﺣﺴﺎن را ﻗﺒﻮل دارد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺧﺪﻣﺖ و اﺣﺴﺎن او را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﺣـﺴﺎن و ﺧـﺪﻣﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫دوري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ رواﻧﯽ ﻣﺘﮑﺒﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از دﯾﮕـﺮان ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﯽﻧﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ رواﻧﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﺣﺴﻮد و ﺑﺨﯿﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان اﻋﺘﻨﺎ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺧﺮ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ » :‬ان اﷲ ﻻ ﯾﺤﺐ ﻣﻦ ﮐﺎن ﻣﺨﺘﺎﻻ ﻓﺨـﻮرا « )ﺧـﺪا‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺮض ﺗﮑﺒﺮ و ﺧﯿﻼء ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺎزﻧﺪ دوﺳﺖ ﻧﺪارد( ﻫﻤﯿﻨﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ از ﻧﻈـﺮ رواﻧـﯽ‬
 ‫‪١٢٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﺣﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻟﺬا در آﯾﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﯿﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﯾﮕﺮان را ﻫﻢ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﺧـﺪا از‬
‫ﺛﺮوت و ﻧﻌﻤﺖ و ﯾﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از دﯾﮕﺮان ﮐﺘﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻬﺮهاي ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﻤـﯽرﺳـﺎﻧﻨﺪ و‬
‫در آﺧﺮ آﯾﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎر ﻋﺬاﺑﯽ ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪه ﻣﻬﯿﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ اﺳﻨﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﮑﺒـﺮ و‬
‫ﺣﺴﻮد را ﮐﻪ از ﺧﺪﻣﺖ و اﺣﺴﺎن اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪهاﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎر ﻏﺬاب ﺧﻮار ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻬﯿﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬و‬
‫در آﯾﻪ ﭼﻬﻞ و ﺳﻮم آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ رﯾﺎﮐﺎري و ﻋﺪم اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻗﯿﺎﻣﺖ وﺻﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎل‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ رﯾﺎﮐﺎري اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و آﺧﺮت ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ دوﺳﺘﺎن وﻫﻤﮑﺎران آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ دوﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻫﻤﮑﺎراﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ دوﺳﺘﺎن ﺑﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد آﻧﻬﺎ را اﮔﺮ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪا و روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﺎورﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﺼﯿﺮ و آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ذره ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ آن ﯾﮏ ذره ﮐﺎر ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺮ ﻣـﯽدﻫـﺪ و در‬
‫آﺧﺮت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا و ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا در ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را در ﺧﻂ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻃﻮري او را از ﻧﻈﺮ رواﻧـﯽ و زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﻗﻮام و‬
‫ﻫﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﻣﻮﻟﻮد ﻫﻨﺪﺳﻪ وﺟﻮدي اوﺳﺖ‪ .‬ﺻﻨﯿﻊ اﻟﻬﯽ و ﺻﻨﺎﯾﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺗﺮﮐﯿﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻗﻮاره اﻧﺪازه ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻋﻘﻼﯾﯽ ﺗﺮ و ﻣﺘﯿﻦ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻮام و اﺳﺘﺤﺎم آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻓﺎده و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻫﻞ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺧﻮد ﭼﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﺸﺎورزي ﺳﻌﯽ دراﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺻﻨﻌﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﯿﻦ و‬
‫ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم وﺳﺎﯾﻞ ﻓﺎﯾﺪه رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان و ﻓﺎﯾﺪه ﮔﯿﺮي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت و‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺪر ﻓﺮﻣﻮرده ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ راﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﺎﻣﻞ وﺑﯽﻋﯿﺐ ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧـﺪا‬
‫از ﺧﻮردﻧﯽﻫﺎ و ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﯽﻫﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ و ﻫﺮﭼﯿﺰ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﯽﻋﯿﺐ و ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺘﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﯿﺰ‬
‫را ﺟﻨﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﮔﺮ ﮔﯿﺎهﺳـﺎزي و ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﻮاﻫـﺐ ﺧـﻮد را در اﺧﺘﯿـﺎر ﻣـﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻟﺨﻮاه ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻃﺒﯿﻌﺖ راآﻧﭽﻨﺎن ﺑﺴﺎزﯾﻢ ﮐﻪ ﺧـﺪا ﺳـﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٢٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻗﻬﺮا در اﯾﻦ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮرات و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﭼﻨﺎن ﺑﻤﺎ ﻣﯽداد ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ اﺟﺮا ﺷﻮد ﺻﻨﺎﯾﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺣﮑﺎم ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰي‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﮑﻤﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﺑﻄﻮر دﻟﺨﻮاه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ اﺧﻼﻗﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﻋﺠﯿﺐ وﻏﺮﯾﺐ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮﻟﻮد ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎ ﯾـﮏ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮﻟﻮد ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮﭼﻪ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺪﻧﯽ و ﻣﺰاﺟﯽ ﺑﻪ اراده ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ از ﻧﻈﺮ رواﻧﯽ و ﻓﮑﺮي و ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﻋﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ روﺣﯽ و رواﻧﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﻣﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﺠﯿﺖﺗﺮ و ﻋﻈﯿﻢﺗﺮ‬
‫از ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺪﻧﯽ و ﻣﺰاﺟﯽ ﻣﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﻢ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻢ؟ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻄﻮر ﺑﺎﺷﻢ؟ ﮐﻪ‬
‫از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻦ ﻓﺴﺎدي و ﻗﺼﻮري ﭘﯿﺪا ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﻣﻦ و ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣـﻦ آﻧﭽﻨـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬتﺑﺨﺾ و ﺣﯿﺎﺗﺒﺨﺶ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ از آﺛﺎر وﺟﻮدي ﺧﻮد ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﮔﻮرا و ﻟﺬتﺑﺨـﺶ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد و دﯾﮕـﺮان ﺑـﺴﺎزم‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪﮐﻪ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ زﻗﻮم ﺟﻬﻨﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷـﺠﺮه ﻃـﻮﺑﯽ ﺑﻬـﺸﺖ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻗـﻮم‬
‫آﻧﭽﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد و ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﺎﮔﻮار اﺳﺖ و ﻃﻮﺑﯽ ﺳﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد و ﻣﺮاﺗﺐ ﮔﻮارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺛﻤﺮات وﺟﻮدي اﻧﺴﺎن از ﻧﻮع زﻗﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ از ﻧﻮع ﺛﻤﺮات ﺷﺠﺮه ﻃﻮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﻋﻘﯿـﺪه و‬
‫اﻓﮑﺎر و اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﺠﻬﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﯾﻦ ﺧﺪا و اﺣﮑـﺎم او‬
‫ﻫﻤﺎره ﻫﻨﺪﺳﻪ اﻧﺴﺎنﺳﺎزي و آدمﺳﺎزي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﺮرات و اﺣﮑﺎم و دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﮐﻪ در ﮐﺘـﺎب آﺳـﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﻮد داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را در ﺟﻬﺎت ﻓﮑﺮي و اﺧﻼﻗﯽ و ﻋﻤﻠﯽ و ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽﺳﺎزد ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺷﺠﺮه ﻃﻮﺑﺎي ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در دو ﺟﻬﺖ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ اﻟﮕﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﯿـﺎورﯾﻢ ﺗـﺎ ﺑﺒﯿﻨـﯿﻢ ﻋﻠـﯽﻫـﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻠﯽ‪ ,‬و ﻣﻌﺎوﯾﻪﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در دو ﺟﻬﺖ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻮﻟﻮد‬
‫ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺑﻬﺸﺘﯽ و ﻣﻮﻟﻮد ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﮐﻠﻤﻪ »ﻧﺠﺪ« و ﯾﺎ ﮐﻮه ﺟﻬﻨﻤﯽ و ﻗﺼﺮ‬
‫زﯾﺒﺎي ﺑﻬﺸﺘﯽ ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﺑﻠﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ » :‬وﻫﺪﯾﻨﺎه اﻟﻨﺠﺪﯾﻦ « ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎ اﻧﺴﺎن را در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻪ‬
‫دو ﮐﻮه ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﺧﻮد ﺗﺼﻤﯿﻢ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐـﻮه ﺧﯿـﺮ آن اﻧـﺴﺎن‬
 ‫‪١٢٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪرات ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ و او زﻣﺎﻣﺪار و رﻫﺒﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺗـﺎ‬
‫ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎم ﮐﻠﯿﺪﻫﺎي ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ را در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﺬارد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮات وﺟﻮدي ﺧﻮد‬
‫و ﺛﻤﺮات وﺟﻮدي ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺛﻤﺮات وﺟﻮدي ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺘﻌﺎل آﮔﺎه و آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑـﺎﻣﻠﯽ ﺑـﺎ ﺳـﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ ﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﻔﺼﯿﻞ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﮑﯿـﮏ اﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﯿﮑﻦ در‬
‫اﻧﺘﻬﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻌﻤﺖ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽﮔﺮدد و اﻧﺴﺎن ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺧـﻮدي ﺧـﻮد ﻣﻈﻬـﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻈﻬﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺑﺎﺷﺪ و آن ﺳﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از‪:‬‬

‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻐﺎء اﻟﻬﯽ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي وﺟﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﻧـﺴﺎن ﺑﺪاﻧـﺪ آﻧﭽـﻪ را ﺧـﺪا‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اراده » ﮐﻦ ﻓﯿﮑﻮﻧﯽ « داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﺴﺎزد‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﭘﻬﻨﻪ ﺟﻬﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﺣﺎﻃﻪ ﭘﯿﺪاﮐﺮدن ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ .‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﺑـﺎ‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﻤﯿﺘﻬﺎ و ﮐﯿﻔﯿﺘﻬﺎ و ﺣﺮﮐﺎت آزاداﻧﻪ در ﭘﻬﻨﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺳﺎرﻋﻮا اﻟﯽ ﻣﻐﻔﺮه ﻣـﻦ رﺑﮑـﻢ و ﺟﻨـﻪ‬
‫ﻋﺮﺿﻬﺎ اﻟﺴﻤﻮات و اﻻرض« ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺮض و ﻃﻮل آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻃﻮل و ﻋﺮض آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻨﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ وﺟﻮد ﺧﻮد و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺴﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻋﻠﻢ از ﻋﺠﺎﯾﺐ ﻋﻠﻮم و اﺳﺮار اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﻌﺎع رﻫﺒﺮي آن اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺎم و ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و اﻟﮕﻮي ﮐﺎﻣﻞ در اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ و وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻫﻤﺎن اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﻫﺮ وﻟـﯽ ﻣﻄﻠـﻖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﮐﻞ ﺷﯽ اﺣﺼﯿﻨﺎه ﻓﯽ اﻣﺎم ﻣﺒﯿﻦ« ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﭼﯿﺰ را ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت در وﺟﻮد اﻣﺎم ﺛﺒﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ و‬
‫ﺑﻪ او ﮔﺰارش دادهاﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﻟﮕﻮي ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ و ﭘﯿﺸﻮا ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫از آن ﻃﺮف ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮ ﮐﺎﻣﻞ و ﯾﺎ درﺧﺘﻬﺎي زﻗﻮم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻌﻤﺖ را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻤـﺖ ﻧﻤـﻮده و‬
‫آﻧﭽﻪ ﺧﯿﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺷﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺮﮐـﺎت آﻧﻬـﺎ و راﻫﻬـﺎي ﺗﻌﻠﯿﻤـﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘـﯽ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻧﻄﻠﻘﻮا اﻟﯽ ﻇﻞ ذي ﺛﻼﺛﻪ ﺛﻌﺒﺎ ﻻﻇﯿﻞ و ﻻﯾﻐﻨﯽ ﻣﻦ اﻟﻠﻬﺐ« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮوﯾﺪ ﺑﺴﻮي وﺳﯿﻠﻪاي ﮐﻪ داراي ﺳﻪ ﺷـﻌﺒﻪ و‬
 ‫‪١٢٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺳﻪراه از ﻋﺬاب اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﯾﻪ ﮔﻮارا ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را از ﺷﺮاره آﺗﺶ اﯾﻤﻦ ﺳﺎزد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻧﺴﺎن ﯾﮏ ﺷﺠﺮهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺎﯾﻪ ﻣﯽاﻧـﺪازد و‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺛﻤﺮه و ﻣﯿﻮه ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪ ﺗﻮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺧـﺪا ﺳـﺎﯾﻪ‬
‫ﺗﻮ را ﻣﺴﺘﺪام ﺑﺪارد‪ .‬ﺑﺨﺼﻮس اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ و رﻫﺒـﺮي ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺠﺮهاي ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑﺮﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي زﯾﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﯾﻪ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از آﺛﺎر وﺟﻮدي ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﯾﺎ ﻣﻌﺬب ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫در اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺠﺮه ﻃﻮﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ درﻫـﺎي ﺳـﻪ ﻧـﻮع ﻧﻌﻤـﺖ و ﺑﺮﮐـﺖ را ﺑـﻪ روي اﻧـﺴﺎن ﺑـﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ ﻓﺎﺳﺪ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده را ﺑﻪ ﻧﻘﻤﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺮﻧﻮع ﻟﺬﺗﯽ را ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺬاب ﮐﻨﺪ‪ .‬اوﻻ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎوﯾﻪﻫﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻈﻬﺮ ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ دﯾـﻮ‬
‫و ﯾﮏ درﻧﺪه ﻣﺴﻠﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﺑﺼﻮرت ﯾﮏ ﭘﺪر ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔـﺰ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ‬
‫زﯾﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ و راﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺸﻦ و ﻏـﻀﺐآﻟـﻮد ﺑـﻪ زﯾﺮدﺳـﺘﻬﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻓﺎﻗﺪ راﻓﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻼك راﻓﺖ و ﻣﺤﺒـﺖ را از دل اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫رﺑﻮده و در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﮐﻪ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺼﻮرت دﯾﻮان و درﻧﺪﮔﺎن درﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺟـﻮار‬
‫ﻫﻢ ﻃﺎﻟﺐ ﻃﻌﻤﻪ و ﻟﻘﻤﻪ ﺑﻮده و از ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮي و ﻋﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي زﯾـﺮ ﺳـﻠﻄﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺑﻄﻪ وﺣﺸﯿﺎن و درﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬او را ﻃﻌﻤﻪ و ﻟﻘﻤﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ و از آن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ او ﺑﻬﺮهاي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ از ﯾﮏ ﻃـﺮف راه ﺣﺮﮐـﺖ ﺑـﺴﻮي ﺧـﺪا را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي دﯾﮕﺮان ﺑﺴﺘﻪ و اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﮐﻪ ذاﺗـﺎ ﻣﻈﻬـﺮ ﻣﻈﻬـﺮ رﺣﻤـﺖ و ﺣﺮﻣـﺖ اﺳـﺖ ﺑﺮاﻧـﺴﺎن‬
‫ﻏﻀﺐﻧﺎك ﻣﯽﺳﺎزد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺠﺎﺗﺒﺨﺶ و ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ وﺣـﺸﯿﺎن‬
‫درﻧﺪه و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﯿﺮه ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ دو راه ﯾﻌﻨﯽ راه ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا و ﺟﻠﺐ رﺿﺎي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﻬﺎن آﻓـﺮﯾﻨﺶ‬
‫را ﺑﺎ آن وﺳﻌﺖ وﮔﺸﺎﯾﺶ ﮐﻪ دارد ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮده و اﻧﺴﺎن را در آن ﺣﺒﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺤﺚ اﯾﻨﮑـﻪ زﻗﻮﻣﻬـﺎي‬
‫ﺟﻬﻨﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻈﻬﺮ ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد ﺑﻮده و ﺷﺠﺮه ﻃﻮﺑﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻈﻬﺮ ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا در ﺟﻌﻞ اﺣﮑﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺘﺪا ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺣﺴﺎن را ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﺣﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ آن از ﺧﻮدﺑﺰرگ ﺑﯿﻨﯽ و ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ از اﺣﺴﺎن ﮐﻪ واﺟﺐ ﮐﺮده اﺳـﺖ ﺑﺤـﻞ را‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮده و ﮐﺘﻤﺎن ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻗﺮآن و اﺣﮑﺎم را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ آن از رﯾﺎﮐﺎري و ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا و زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت‬
‫ﻧﻬﯽ ﻧﻤﻮده و ﻫﺸﺪار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺴﯽ ﻣﻼزم اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮﯾﻦ و ﻫﻤﻨﺸﯿﻦ ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ و در آﯾـﻪ ‪ 43‬و ‪ 44‬ﻗـﺪي‬
‫ﮔﻠﻪ وﺷﮑﺎﯾﺖ از ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﺪا را رﻫﺎ ﮐﺮده و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽرود و ﺟﺎي اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﻔﺮ ﺑﻪ او را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻦ و‬
‫ﺟﺎي اﻧﻔﺎق در راه ﺧﺪا ﺑﺨﻞ و ﺣﺴﺪ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺿﻤﻨﺎو ﺿﻤﻨﺎ وﻋﺪه ﻣﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ اﮔـﺮ ﮐـﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻗـﺪﻣﯽ در راه ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺮي اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﻔﺎق آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻣﺜﻘﺎل ذرهاي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل آن اﻧﻔـﺎق ﻣﺨﺘـﺼﺮ را‬
‫ﻣﻨﻈﻮر دارد و ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و در آﯾﻪ ‪46‬ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻔﺎر ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻇﻠﻢ و ﺳـﺘﻢ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﺑﺮوﻧﺪ و زﻣﯿﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﻠﻌﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﻈﻠﻮم روﺑﺮو ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﺤﺖ‬
‫ﻓﺸﺎر و ﺳﻠﻄﻪ ﻇﺎﻟﻢ و ﻣﻈﻠﻮم و ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻮﻣﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺎت ﺟﺎﻟـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ در اﯾـﻦ آﯾـﺎت اﺑﺘـﺪا ارﺗﺒـﺎط آﯾـﺎت ﺑـﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ آن ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر و زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در ارﺗﺒﺎط آﯾﺎت ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در آﯾﻪ ‪ 41‬اﺣﺴﺎن ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و در آﯾﻪ ‪ 41‬اﻧﻔﺎق ﻣﺎل در راه ﺧﺪا و در آﯾﻪ ‪ 42‬رﯾﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و در آﯾﻪ ‪ 44‬ﺷﮑﺎﯾﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻣﺎل ﺧﻮد‬
‫را در راه ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ذره ﮐﺎر ﺧﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺧﺪا ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺮ و ﺛﻮاب ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫در آﯾﻪ ‪ 46‬و ‪ 47‬از وﺿﻌﯿﺖ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺗﻮ اي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﻟﮕﻮي ﮐﺎﻣـﻞ اﻧـﺴﺎﻧﯿﺖ و ﻓـﻀﯿﻠﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﯽ ﻣﺎ در ﻫﺮ اﻣﺖ و ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ از ﺧﻮد آﻧﻬﺎ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﺎﻓﻀﯿﻠﺘﯽ را اﻟﮕﻮ ﻗﺮار دادهاﯾﻢ و ﺗﺮا اﻟﮕﻮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫و ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﺘﻬﺎ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ داﯾﺮ ﮔﺮدد و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دوم ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ ﻓﻀﺎﺣﺖ و رﺳﻮاﯾﯽ ﮐﻔـﺎر در ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬
‫آن اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻃﺎﯾﻔﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن رﺳﻮاﯾﯽ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎر ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و آﻧﭽﻨﺎن ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ و‬
‫ﻫﺠﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻮﻣﻦ و ﻇﺎﻟﻢ و ﻣﻈﻠﻮم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ زﻣﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺒﻠﻌﺪ و ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﻈﻠﻮم‬
‫روﺑﺮو ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻇﻠﻢ ﺳﺮان ﻗﺪرﺗﻬﺎ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن را در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داده اﮐﺜﺮﯾﺖ ﮐﻔﺎر را ﻫـﻢ‬
‫از ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻣﻈﻠﻮم و ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺤﺮوم ﮐـﻪ روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺿﺎﯾﻊ ﺷﺪه ﺧﻮد آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺮو ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﺳـﺮان ﮐﻔـﺮ و ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ ﺑﺘﺎزﻧـﺪ و از آﻧﻬـﺎ اﻧﺘﻘـﺎم‬
 ‫‪١٣١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﻨﻤﯽﻫﺎي ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺮ ﺟﻬﻨﻤﯽﻫﺎي ﻇﺎﻟﻢ ﺣﻤﻠﻪور ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را زﯾﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﺧﻮد ﻣﻌﺬب ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺮ ﮐﻔﺎر ﻇﺎﻟﻢ و ﺳﺘﻢﮐﺎر ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ و ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﻋﺬاب ﻣﻌﺬب ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋـﺬاب اول‬
‫ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ و آﺗﺸﻬﺎ و ﺣﺮارﺗﻬﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻮﺟﻮد آوردهاﻧﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را در دﻧﯿﺎ ﺳﻮزاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺬب ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دوم ﻋﺬاﺑﯽ ﮐﻪ از ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد در ﺟﻬﻨﻢ و ﯾﺎ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﻈﻠﻮم ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﻦ ﭼﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼـﻪ ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻗﺪرت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ و ﺳﺘﻢﮐﺎران اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻪ ‪ 47‬اﯾﻦ ﺳﻮره‬
‫روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺮان اﺑﺮﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران روز ﻗﯿﺎﻣﺖ دوﺳﺖ دارﻧﺪ زﻣﯿﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﻠﻌـﺪ و در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دﯾﺪه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎت ‪ 47‬در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺮاب و دﺳﺘﻮرات ﻏﺴﻞ و وﺿﻮ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ اﯾﻤﺎن در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﺰدﯾﮏ ﻧـﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑﺪاﻧﯿـﺪ ﮐـﻪ در ﻧﻤـﺎز ﭼـﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ و ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻓﻘﻂ از‬
‫ﻣﺴﺠﺪﻋﺒﻮر ﮐﻨﯿﺪ‪.‬و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺮﯾﺾ ﯾﺎ در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻮدﯾﺪ و ﯾﺎ از ﺑﯿﺖاﻟﺨﻼ آﻣﺪهاﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑﺎ زﻧﺎن راﺑﻄﻪ ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮدهاﯾـﺪ در‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻻت ﺑﺮاي وﺿﻮ و ﯾﺎ ﻏﺴﻞ آﺑﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ ﺧﺎك ﭘﺎك ﺗـﯿﻤﻢ ﺑﮕﯿﺮﯾـﺪ‪ .‬دﺳـﺖآﻟـﻮده ﺑـﻪ ﺧـﺎك را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت و ﭘﺸﺖ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ ﭼﻨـﺪ ﻣﻄﻠـﺐ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اول‪:‬ورود ﺑﻪ ﻧﻤﺎز در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﯽ‪ .‬دوم‪:‬ورود ﺑﻪ ﻧﻤﺎز در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ‪ .‬ﺳﻮم‪:‬ﺟﻨﺐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ‬
‫وﻟﯽ در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرم‪:‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﺮﯾﺾ ﺑﻮده و ﯾﺎ در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ آﺑﯽ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻧﮑﻨﺪ و ﯾﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﯿﻤﻢ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب و ﯾﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮاي ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧـﺪا)ص( در زﻣـﺎﻧﯽ و در ﺳـﺮزﻣﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ آن ﺑﻪ ﺷﺮاب و ﻣﯽﮔﺴﺎري آﻟﻮده ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬از ﺧﺮﻣـﺎ واﻧﮕـﻮر ﺷـﺮاب ﻣـﯽﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺮاب‬
‫ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ و ﻣﺴﺖ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﯽ اﺷﻌﺎري در ﻫﺠﻮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺪﻧﺒﺎل آن ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاع‪ .‬رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫از اﯾﻦ وﺿﻊ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از ﺣﺎﻻت ﻣﺴﺘﯽ و ﺑﯽﺷﻌﻮري آﻧﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و در آرزوي آن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺮاب‬
 ‫‪١٣٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮده و ﺣﺮﻣﺖ آﻧﺮا ﺑﻪ ارا درآورﻧﺪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ آﯾﻪاي راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻧﺎزل ﺷـﻮد‪ ،‬ﻓﻘـﻂ در ﻣﺠﻠـﺴﯽ ﮐـﻪ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺷﺮاب ﻣﯽﺧﻮرد و ﯾﺎ در ﺣـﺎل ﻣـﺴﺘﯽ روﺑـﺮوي ﺣـﻀﺮت ﺣﺎﺿـﺮ ﻣـﯽﺷـﺪ ﺣـﻀﺮت ﻧـﺎراﺣﺘﯽ و‬
‫ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﺧﻮد را از ﺷﺮاﺑﺨﻮار و ﯾﺎ ﺷﺮاﺑﺨﻮاري اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻢ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑـﻮده اس ﺑـﻪ ﻣﻮﻋﻈـﻪ و‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر اﯾﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺎره ﺷﺮاب و ﺑﺪﻣﺴﺘﯽ آﯾﻪاي ﻧﺎزل ﮐﻨﺪ و آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﺟﺮا‬
‫درآورد‪ .‬اوﻟﯿﻦ آﯾﻪ در ﺑﺎره ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮدن ﻋﻤﻞ ﺷﺮاب ﻫﻤﯿﻦ اﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد‬
‫در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﯽ در ﻧﻤﺎز و ﻣﺴﺠﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد وﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻌﺮﻓﺖ و آﮔﺎﻫﯽ ﻻزم دارد‪ .‬ﺑﺪون ﻣﻌﺮﻓﺖ و‬
‫آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺰدي ﺷﺪن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻋﻼم ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻣﯽﮔﺴﺎري اﺷﻌﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاب و ﻣﯽﮔﺴﺎري ﻋﻘﻞ‬
‫و آﮔﺎﻫﯽ ﺷﻤﺎ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻤﺎز ﺷﻤﺎ ﺑﯽارزش و ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺿﻤﻦ ﻧـﺰول اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ‬
‫آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎﺷﺮاب و ﻣﯽﮔﺴﺎري ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮاﺑﺨﻮار اﺟﺎزه ورود ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽدﻫﺪ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﻢ ﻧﺎراﺣﺘﯽ و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﺧﻮد را از ﺷﺮاﺑﺨﻮاري اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺿﻤﻦ ﺗﺬﮐﺮ ﺑﻪ ﺷﺮاب و‬
‫ﻣﯽﮔﺴﺎري اﺣﮑﺎم ﺟﻨﺎﺑﺖ و ﻏﺴﻞ و وﺿﻮ را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺗﺬﮐﺮ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺟﻨﺐ و ﯾﺎ ﻣـﺴﺖ ﺣـﻖ‬
‫ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮدن وﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن را ﻧﺪارد وﻟﯿﮑﻦ ﺣﻖ ﻋﺒﻮر دارد‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻏـﺴﻞ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫آﯾﻪ اﯾﻨﻄﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺐ و آدم ﻣﺴﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ﻏﺴﻞ ﮐﺮدن و ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮاﺑﺨﻮار و ﻣﺴﺖ ﻫﻢ اﮔﺮ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ وارد ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻮد وﻟﯿﮑﻦ در ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣـﺴﺘﯽ‬
‫ﻏﺴﻞ ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻏﺴﻞ ﻻزم ﻣﯽﺷﻮد و دﻧﺒﺎﻟﻪ آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣـﺮﯾﺾ ﺑﺎﺷـﺪ و ﯾـﺎ در ﻣـﺴﺎﻓﺮت‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ ﮔﺮدد و ﻧﺘﻮاﻧﺪ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد ﯾﺎ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺠﺎي وﺿﻮ و ﯾﺎ ﻏـﺴﻞ روي ﺧـﺎك ﭘـﺎك‬
‫ﺗﯿﻤﻢ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎك آﻟﻮده ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﻣﺴﺢ ﻧﻤﻮده و ﭘـﺸﺖ دﺳـﺘﻬﺎي ﺧـﻮد را ﻣـﺴﺢ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﺑﺖ و آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﺮاب در ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﻫﺮﯾـﮏ از آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﺮاب را ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاب ﺧﻮار ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﯽ در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﯽ‬
‫ﻧﺪارد و ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ روﺑﺮوي ﺧﺪا اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻬﻞ و ﻏﻔﻠﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﻞ و ﻏﻔﻠﺖ ﺿﻤﻦ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم‬
 ‫‪١٣٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺗﻀﯿﯿﻊ ﺣﻖ او ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺖ و ﺷﺮاﺑﺨﻮار را از ارزش و ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﯽاﻧﺪازد‪ .‬و اﻣﺎ ﺷﺨﺺ ﺟﻨﺐ‪ ،‬در رﺧﻮت و‬
‫ﺳﺴﺘﯽ اﻋﺼﺎب ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﯿﻦ رﺧﻮت و ﺳﺴﺘﯽ اﻋﺼﺎب ﯾﮏ ﻧﻮع آﻟﻮدﮔﯽ روﺣﯽ و ﯾﺎ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﭼﻬﺮه روح‬
‫در او ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ رﻓﻊ اﯾﻦ آﻟﻮدﮔﯽ و ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺐ وﻗﺘﯽ ﻏﺴﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ رﺧـﻮت و‬
‫ﺳﺴﺘﯽ از اﻋﺼﺎب او زاﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ آب ﺑﺠﺎي ﺧﻮد ﺣﯿﺎتﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﯿﺰ را ﺑﻪ ﺣﯿﺎت واﻗﻌﯽ ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‬
‫از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻋﺼﺎب ﺗﻦ اﺳﻨﺎن را ﮐﻪ از ﺟﻨﺎﺑﺖ ﺳﺴﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻗـﺪرت و ﻧﯿـﺮوي اول ﺑﺮﻣـﯽﮔﺮداﻧـﺪ و ﻋـﻼوه آن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﭼﻬﺮه روح ﺑﺎﻏﺴﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺖ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎي آن روﺷﻨﺎﯾﯽ و ﻃﺮاوت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟـﺬا ﻏـﺴﻞ‬
‫ﺟﻨﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﺟﻨﺐ ﯾﮏ ﺗﮑﻠﯿﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ وﺿﻮ ﺑﻌﺪ از ﻧﻮاﻗﺾ وﺿﻮ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻃﺮاوت‬
‫و روﺷﻨﺎﯾﯽ در ﭼﻬﺮه اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد و در واﻗﻊ ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اﻧﺴﺎن را ﺗﻄﻬﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻮاﻗﺾ وﺿﻮ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد و اﮔـﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از آب اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ آب ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎورد ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺗـﯿﻤﻢ ﺑﮕﯿـﺮد‪ .‬ﺗـﯿﻤﻢ در واﻗـﻊ ﺟـﺎي ﻏـﺴﻞ و وﺿـﻮ را‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آن ﺳﺴﺘﯽ اﻋﺼﺎب در ﺟﻨﺎﺑﺖ و ﯾﺎ آﻟﻮدﮔﯽ و ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﭼﻬﺮه روح ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺗﯿﻤﻢ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ‬
‫در واﻗﻊ ﺗﯿﻤﻢ ﯾﮏ ﻧﻮع ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﻣﻘﺪس ﺧﺪاوﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ او و ﯾﺎ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻮع ﻏﺬر و ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﻫﯽ از اﯾﻨﮑﻪ آب ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر آﻟﻮده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮي ﮐﻪ از راه ﻣﯽرﺳﺪ آﻟﻮده ﺑﻪ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر اﺳﺖ و آﺑﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺷﺴﺘﺸﻮ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬و ﻣﯿﺰﺑـﺎن ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﻋﺬر ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻬﻤﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮي را ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺮه ﮔﺮدآﻟـﻮد او را ﺑـﻪ ﺳـﺎﺣﺖ زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد راه دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻓﻘﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﻤﻢ ﺑﺮﻃﺮفﮐﻨﻨﺪه ﺣﺪث ﯾﻌﻨﯽ زاﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه وﺿﻌﯿﺖ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﯿـﺴﺖ‪ ،‬وﻟـﯿﮑﻦ ورود ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎز را‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﺒﺎح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻠﮑﯿﻒ وﺿﻮ و ﯾﺎ ﻏﺴﻞ از اﻧﺴﺎن ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺣﻖ دارد ﺑـﺎ ﭼﻬـﺮه ﻏﺒـﺎرآﻟﻮد از‬
‫ﺧﺎك ﺗﯿﻤﻢ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از آب اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ آﺑﯽ ﺑﺪﺳﺖ آورد ﮐﻪ در اﯾﻨـﺼﻮرت ﻣـﺎﻣﻮر ﺑـﻪ ﻏـﺴﻞ و‬
‫وﺿﻮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آب ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﯿﻤﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ در وﺳﻂ ﻧﻤﺎز آب ﭘﯿﺪا ﺷﻮد ﺗﯿﻤﻢ‬
‫او ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻇﯿﻔﻪ دارد ﻧﻤﺎز را رﻫﺎ ﮐﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻏﺴﻞ و وﺿﻮ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻧﻤﺎز آب ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎزﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد و ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ را از ﻧﻮ‬
 ‫‪١٣٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺗﮑﺮار ﮐﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺖ و ﺟﻨﺐ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺴﺖ در ﺻـﻮرﺗﯽ ﺣـﻖ ورود‬
‫دارد ﮐﻪ ﻣﺴﺘﯽ او ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد و ﺟﻨﺐ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺣﻖ ورود دارد ﮐﻪ ﺑﺮود و ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺗﯿﻤﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫در آﯾﻪ ‪ 52‬در ﺑﺎره ﺷﺮك ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮔﻨﺎه ﺷﺮك ﻧﻤﯽﮔﺬرد و ﺳﻮاي ﺷﺮك ﻫﺮﮔﻨﺎﻫﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻋﻔﻮ و ﺟﺒﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﯿﺎورد ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه و دروغ ﺑﺰرﮔﯽ را ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺑـﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن اﯾﺎت ﺑﺴﯿﺎري در ﺷﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺧﺪا و ﻋﻔﻮ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ رﺣﻤـﺖ‬
‫ﺧﻮد اﻣﯿﺪاوار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از آﯾﺎت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻔﻮ و رﺣﻤﺖ را ﺑﺮﺧﻮد واﺟﺐ ﮐـﺮده اﺳـﺖ و ﺧـﻮد را ﻣﻠـﺰم‬
‫ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﻮﻣﻞ ﻋﻔـﻮ و رﺣﻤـﺖ ﺧـﻮد ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪ .‬در ﺑﻌـﻀﯽ آﯾـﺎت دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻏﻀﺐ او ﺳﺒﻘﺖ دارد‪ .‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﻏﻀﺐ ﺧﺪا ﮐﺴﯽ را ﻓﺮاﮔﯿﺮد‪ .‬رﺣﻤﺖ او ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ آﯾﺎت آن آﯾﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﯾﺎﻋﺒﺎدي اﻟﺬﯾﻦ اﺳﺮﻓﻮا ﻋﻠـﯽ اﻧﻔـﺴﻬﻢ ﻻ ﺗﻘﻨﻄـﻮ ﻣـﻦ رﺣﻤـﺖ اﷲ‪ ،‬ان اﷲ‬
‫ﯾﻐﻔﺮاﻟﺬﻧﻮب ﺟﻤﯿﻌﺎ« ﯾﻌﻨﯽ اي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﮐﺮدهاﯾﺪ از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن را‬
‫ﻣﯽآﻣﺮزد و از ﺷﻤﺎ در ﻣﯽﮔﺬرد‪ .‬از ﻫﻤﻪ اﻣﯿﺪوارﺗﺮ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﺎ ﺗﻮﺑﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺪ و ﺣﺪودي ﺑﺮاي آن ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﺪه ﻫﻤﻪ‬
‫وﻗﺖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺎر را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺗﻮﺑﻪ او را ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺿﻤﻦ ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﺎت ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دل ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﻮد را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﺴﻮي ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ﺗﻮﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺻـﺎﺣﺐ ﻣﺜﻨـﻮي‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫ﻣﯿﻞ ﺑﻨﺪه ﺟﺎﻧﺐ زاري ﮐﻨﺪ‬ ‫ﭼﻮن ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﻏﻔﺎري ﮐﻨﺪ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ وادارد ﺗﺎ ﻋﻔﻮ ﺧﻮد را ﺷـﺎﻣﻞ آﻧﻬـﺎ ﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟـﺖ ﮔﺮﯾـﻪ و زاري در آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬ب ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻏﻀﺐ ﺧﺪا ﺳﺒﻘﺖ دارد و اﺳﺎﺳﺎ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺿـﺮري‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﺪا ﻧﺪارد و ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم اﻧﺘﻘﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻗﺮار ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان دﻓﺎع از ﺣﻖ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﻫﻞ ﺷﺮك را از ﻏﻔﺮان و رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻣﺎﯾﻮس ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از‬
‫ﮔﻨﺎه ﺷﺮك ﻧﻤﯽﮔﺬرد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ واﻗﻌﯿﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﭼﻨﺪي ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٣٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮك ﭼﯿﺴﺖ و ﻣﺸﺮك ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻐﻔﺮت و ﻏﻔﺮان‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻋﻔﻮ اﻟﻬﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﺸﺮك ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﺎ ﻣﺎﻧﻊ وﺻﻮل ﻣﻐﻔـﺮت ﺷـﺮك اﻫـﻞ ﺷـﺮك اﺳـﺖ و ﯾـﺎ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﻀﺎﯾﻘﻪ ﺧﺪا از ﻋﻔﻮ و رﺣﻤﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺤﺚ اول ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺷﺮك ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻔﯿﻊ و ردﯾﻒ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ را ﻣﺴﺎوي‬
‫ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﻗﺮار دادن و اﺣﺘﺮاﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﯾﮑﯽ از آن دو ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار دادن و او را ﺑﻪ اﻧﺪازه دﯾﮕـﺮان‬
‫اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ و ارزش دادن‪ .‬دو ﻧﻔﺮ ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﭙﺎ و ﻫﻤﺘﺎي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﻫﺮ دو ﻣـﺴﺎوي ﻫـﻢ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻧﻔﺮ آﻧﻬﺎ از ﯾﮏ ﻣﺰاﯾﺎ و ﻣﺰﯾﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﻧﻔﺮ ﺷﺮﯾﮏ در ﻣﺎل و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ‪ .‬دو ﻧﻔﺮ ﺷﺮﯾﮏ‬
‫در ﺟﻨﺴﯿﺖ و ﻧﻮﻋﯿﺖ و ﺧﺼﺎﯾﺺ ذاﺗﯽ و ﻋﻠﻤﯽ و ﻫﻨﺮي ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎوي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺰان از ﺣﻘـﻮق و ﻣﺰاﯾـﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﺪا و ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا اﺟﺮ و ارزش ﻣﯽﻧﻬﻨﺪ و ﺣﻖ‬
‫ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ را ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ داﻧﺴﺘﻪ و از ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺰان اﻧﺘﻈﺎر و اﻣﯿﺪوار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺮك ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺷﺮك ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺸﺮك ﻫﺮ دو ﺷﺮﯾﮏ را ﺑﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﻣﯿﺰان و ﯾﮏ اﻧﺪازه ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮدو ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻣﻌﺮﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮﮐﯽ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ او ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻫﻤﺘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ و ﺷﺒﯿﻪ ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮاي وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺎل از روي ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻗﺮار دﻫﯿﻢ و ﺑﺮاي ﻫـﺮ دو ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﻣﯿـﺰان اﺟـﺮ و ارزش ﻗﺎﯾـﻞ ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﭘﺎك و ﻣﻘﺪس و ﻗﺎدر و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻮﺟﻮدي ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺟﻨﺴﯿﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﯿﻦ او و ذات اﻟﻬﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت در‬
‫دوات و وﺟﻮد ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺒﺘﺎﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻫﯿﭻ ﺟﻬﺖ و ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻧﺪارﻧﺪ ﺗـﺎ در آن ﻣﺠﺎﻧـﺴﺖ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ او و ﺷﺮﯾﮏ او ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺷﺒﯿﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ روح اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬
‫از ﯾﮏ ﺟﻨﺲ اﺳﺖ و ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮدات دﯾﮕﺮ از ﺟﻤـﺎد‪ ،‬ﻧﺒـﺎت و ﺣﯿـﻮان در‬
 ‫‪١٣٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺟﺴﻤﺎﻧﯿﺖ ﺟﻨﺲ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺷﺒﯿﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺗﺒﺎﯾﻦ ذاﺗﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺟـﻮدات در اﻋﻤـﺎق‬
‫وﺟﻮد ﺧﻮد ﻣﺘﺒﺎﯾﻦ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﺪا و ﺟﻨﺴﯿﺖ او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﻣﻮﺟﻮدي ﭼﻪ از ﻧﻮع ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﭼﻪ از ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﯾـﺎ اوﻟﯿـﺎي‬
‫ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ در ذات ﺧﺪا ﺑﺮﮔﻪاي و ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺷﺒﯿﻪ ﺧﺪا ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار دﻫﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا را‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻠﻘﯽ را در ﺧﺼﺎﯾﺺ رﺑﻮﺑﯽ و اﻟﻬﯽ ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮﮔﺰ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ذات ﺧﺪا ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖ و ﺷﺮﯾﮏ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا ﻗﺎﺑﻞ ﻇﻬﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾـﺮا‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﯿﺰي راو ﮐﺴﯽ را ﺷﺮﯾﮏ او ﻗﺮار دﻫﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺷﺮﯾﮏ را ﺗـﺎ اﻧـﺪازهاي ﺑـﺸﻨﺎﺳﺪو ﺑﺘﻮاﻧـﺪ در‬
‫ﺟﻬﺘﯽ از ﺟﻬﺎت آن دو را ﻣﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺮك در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻔﻬﻮم دﯾﮕﺮي دارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﻢ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﺣﻘﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻓﻄﺮت ﺧﻮد اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﺣﻮاﺋﺞ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ او ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ و او را ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن در ذات ﺧـﻮد ﻓﻘﯿـﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﻬﻐﯿـﺮ ﺧـﻮد ﻣﺤﺘـﺎج‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻏﯿﺮ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻟﻮازم ﻓﻄﺮي و ذاﺗﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻟﻮازم از ذات اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑـﻞ رﻓـﻊ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻧﯿﺎز ذاﺗﯽ ﺧﻮد اﮔﺮ ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ او ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﺨﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣـﯽﺷـﻮد و‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه او ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ ﺧﺪا را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ ﻗﻬﺮا ﺑﻪ ﻏﯽ رﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻓﻘﺮ ذاﺗﯽ او ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎﺑﻞ رﻓﻊ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﭼﻪ از ﻧﻮع ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ از‬
‫ﻧﻮع ﺣﯿﻮان و اﻧﺴﺎن و ﭼﻪ از ﻧﻮع ﺟﻤﺎدات و ﻧﺒﺎﺗﺎت‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ در ذات ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﯿﺮ و ﻣﺤﺘﺎج ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫از اﻧﺴﺎن ﻓﻘﯿﺮﺗﺮ و ﻣﺤﺘﺎجﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺧـﻮد و ﯾـﺎ ﻋـﺎﺟﺰﺗﺮ از ﺧـﻮد ﯾـﮏ ﻧـﻮع‬
‫ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ در اﻧﺘﺨﺎب ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺳﺮ راه ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﭼﯿﺰ ﻧﯿﺎز ذاﺗﯽ دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت و‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ از ﺳﺮراه ﺗﮑﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي رﺳﯿﺪن ب ﻧﻌﻤﺖ و ﻗﺪرت و ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺮاي ﻓﻘﺮ ذاﺗﯽ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻏﻨـﺎ و ﺑـﯽﻧﯿـﺎزي‪.‬‬
‫ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﻫﺮ دو ﻧﯿﺎز ﻓﻘﺰ و ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﺖ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ داﺋﻤﺎ ﺑـﺎ اﻧـﺴﺎن و ﻫﻤـﺮاه اﻧـﺴﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد و ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗﯽ را از ﺳﺮ راه اﻧﺴﺎن ﺑﺮدارد و اوﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
 ‫‪١٣٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺿﺎﯾﻌﺎت و ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎ را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت و ﺣﻤﺖ وﻏﻨﺎ و ﺑﯽﻧﯿﺎزي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﮐﺴﯽ و ﯾﺎ ﭼﯿﺰي ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﺑﯿﺖ و رﺷـﺪ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﻫﻢ ﮐﺴﯽ ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮐﺎر ﺧﺪا از دﺳﺖ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪهاﻧـﺪ‬
‫وﺧﺪا را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﯽ ﺧﺴﺎرت ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮاﻧﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﻣﮑﺎن دارد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪا را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و از ﺧﺪا دورﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ اﻣﮑـﺎن دارد ﮐـﻪ از وﺟـﻮد ﺧـﺪا اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا او را‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺠﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ ﻗﻬﺮا در ﻣﺤﺮوﻣﯿﻨﺖ و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺑﺴﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺧـﺴﺎرﺗﻬﺎي آﻧﻬـﺎ ﻗﺎﺑـﻞ ﺟﺒـﺮان‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﺸﺮك را ﻧﻤﯽآﻣﺮزد ﻋﺪم آﻣـﺮزش ﺑـﺮاي ﻣـﺸﺮك از اﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮك ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪا در ﻧﻈﺮ او ﯾﮏ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﻘﯿـﺮي ﮐـﻪ ﮐﻨـﺎر ﮔـﻨﺞ‬
‫ﺑﺨﻮاﺑﺪ و از آن ﮔﻨﺞ ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن ﮔﻨﺞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداي ﮐﻨـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا اﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑـﻪ ﮔـﻨﺞ ﻧـﺪارد و راه آﻧـﺮا‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و اﮔﺮ ﻣﺴﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ او ﺗﺬﮐﺮي ﺑﺪﻫﺪ او را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﯿﺾ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺸﺮك ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮك ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻓﯿﺾ ﺧﺪا اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎت ‪ 48‬ﺗﺎ ‪ 51‬در ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺻﻔﺎت ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﺿﻊ ﮐـﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻬـﺮهاي از ﮐﺘـﺐ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ دارﻧﺪ ﻧﮕﺎه ﮐﻦ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ از دﯾﻦ ﺧﺪا اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺿﻼﻟﺖ را ﺑﺠﺎي ﻫﺪاﯾﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ راه ﺧﺪا را ﮐﻮر ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﺴﯽ آﻧﺮا ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺣﺮﮐﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪا وﻟﯽ ﺷﻤﺎ و ﯾﺎور ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮐﻠﻤﺎت ﺗﻮرات را از ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي آن ﺑﺎز ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺟﺎي آﻧﺮا ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺷﯿﻨﺪﯾﻢ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ ﻧﺎﺷﯿﻨﺪﻧﯽﻫﺎ را و زﺑﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﮐﻠﻤـﻪ »راﻋﻨـﺎ« ﺑـﻪ ﻣـﺴﺨﺮه‬
‫ﻣﯽﭘﯿﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﻃﻌﻨﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺟﺎي اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ ﺣﺎل اﺳﺘﻬﺰاء ﻣﻮدﺑﺎﻧﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و ﻋﺮاﯾﺾ ﻣﺎرا‬
‫ﺑﺸﻨﻮ و ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ و ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﻔﺮﺷﺎن ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده ﺑﺠﺰ ﻋﺪه ﮐﻤﯽ اﯾﻤـﺎن‬
‫ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪ .‬اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب دﯾـﻦ ﺷـﻤﺎ و ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮان ﺷـﻤﺎ را ﺗـﺼﺪﯾﻖ‬
 ‫‪١٣٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﻗﯿﺎﻓﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را زا ﻋﺪهاي ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﻢ و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﺤﺎب »ﺳﻤﺖ« آﻧﻬﺎ را‬
‫از رﺣﻤﺖ ﺧﻮد دور ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﺎﻣﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا واﻗﻊ ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن و اﻃﻔﺎي ﻧﻮر ﺧﺪا‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺴﺨﺮهآﻣﯿﺰي ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮزﺑﺎن ﺟﺎري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﮐﻠﻤﻪ »راﻋﻨﺎ« در ﻟﻔﻆ ﻗﻮم ﯾﻬﻮد و ﻟﻄﺎﯾﻒ ادﺑﯽ آن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ »اﻧﻈﺮﻧﺎ«‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻃﺲ وﺟﻮه )ﺳﻠﺐ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ( و ﺳﻠﺐ ﻗﯿﺎﻓﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي اﻃﻔﺎي ﻧﻮر ﺧﺪا‪ :‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ ﮐﺘـﺎب‬
‫را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب وﻋﺘﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﻃﻔﺎي ﻧﻮرﺧﺪا و‬
‫ﻣﺤﻮ آﺛﺎر دﯾﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺷـﻨﺎﯾﯽ دارﻧـﺪ‪ ،‬رد‬
‫اﺛﺮ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي آﮔﺎﻫﯽ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده و از ﺗﻤﺪن دﯾﻨﯽ ﺑﻬﺮهﺑﺮداي ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ و دﯾﻦ ﺧﺪا اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻓﻮاﯾﺪ و آﺛﺎر ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨـﻮي را ﺑـﻪ ﺑﺮﮐـﺖ دﯾـﻦ‬
‫ﺧﺪا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و در اﺛﺮ دﻋﻮت ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ از ذﻟﺖ اﺳﺎرت ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﮐﺎﻣﻞ رﺳﯿﺪﻧﺪ و‬
‫در ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺲ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺳﻠﻄﻨﺖ دﯾﻨﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻗﻮام ﺧﺎرج از دﯾﻦ ﺧﻮد را زﯾﺮ ﺳـﻠﻄﻪ ﻗـﺮار داده و ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎز در اﺛﺮ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ ﺑـﻪ اﺧـﻼق و ﻓـﻀﯿﻠﺖ رﺳـﯿﺪﻧﺪ و آن ﻫﻤـﻪ ﻣﻌﺠـﺰات ﮐـﻪ ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از‬
‫ﺑﺮﮐﺎت آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ زودﺗﺮ وﺑﻬﺘﺮ دﻋﻮت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳـﻼم ﮔـﺮاﯾﺶ‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را در اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر‬
‫از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و در اﻃﻔﺎي ﻧﻮر ﺧﺪا ﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ ﻣﺜـﻞ اﯾﻨﮑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از اﺛـﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب ﮔﻠﻪ وﺷﮑﺎﯾﺖ دارد و ﺑﯽوﻓﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﻠﺘﻬـﺎ ﮐﺘـﺎب آﺳـﻤﺎﻧﯽ و‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت دﯾﻦ اﻟﻬﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻋﻮﺗﯽ روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻼف اﻧﺘﻈـﺎر آﻧﻬـﺎ‬
 ‫‪١٣٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻋﻮت رﺳﻮلﺧﺪا ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﺑـﻮده و ﺧـﻼف اﻧﺘﻈـﺎر ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دوم ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺴﺨﺮهآﻣﯿﺰي ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮزﺑﺎن ﺟﺎري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب در‬

‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺼﻮرت ﻇﺎﻫﺮ ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫـﺴﺘﻨﺪ و او را ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮي و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻗﺒﻮل ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﻠﻤﻪ »راﻋﻨﺎ« ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ ﺑـﺸﻨﻮﯾﺪ‬
‫ﻧﺎﺷﻨﯿﺪﻧﯽﻫﺎ را‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻇﺎﻫﺮا در زﺑﺎن ﻋﺒﺮي ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺴﺨﺮهآﻣﯿﺰي دارد و آﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﺰﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻋﺒﺮي آﻧﺮا در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ از ﻣﺎده رﻋﺎﯾﺖ اﻣﺮ ﺣﺎﺿﺮ از ﺑﺎب ﻣﻔﺎﻋﻠﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﮔﻮﯾﻨـﺪه ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻃـﻞ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﺎرا رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻦ و راﻋﯽ ﻣﺎ ﺑﺎش‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻋﻤﻼ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ او را ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ از او ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و راﻋﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻠﻔﻆ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤـﻪ ﺑـﺎ ﻋـﺪم ﻗﺒـﻮل‬
‫رﻫﺒﺮي و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻣﺴﺨﺮهاي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ را ﻗﺒﻮل دارد و از او ﺧـﻮاﻫﺶ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻣﻮرد رﻋﺎﯾﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻋﻤﻼ ﺗﺴﻠﯿﻢ آن ﻣﻘﺎم ﻫﺴﺖ و ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻃﺎﻋﺖ از او آﻣﺎده ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﻣﻮدﺑﺎﻧـﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن ﻣﻘﺎم را ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ ﻋﻤﻼ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺮاي ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫آن ﻣﻘﺎم رﻧﺞآور ﺑﻮده و ﻣﺴﺨﺮهاي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﺬا در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﻮم ﯾﻬﻮد اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه‬
‫ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻃﻌﻨﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺤﺚ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب ﯾﮏ ﻟﻐﺖ ﭘﺮﻣﻌﻨﺎ و ﭘﺮﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﻣﺎده رﻋﯽ و رﻋﺎﯾﺖ اﺳـﺖ ﭼـﻪ ﺑﺮﻫـﺎﻧﯽ دارد ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﮔﻔﺘﻦ آن ﻧﻬﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﺎﻣﻮرت ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﮐﻠﻤﻪ »راﻋﻨﺎ« ﮐﻠﻤﻪ »اﻧﻈﺮﻧﺎ« ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ‬
‫ﻫﻢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد رﻋﯿﺖ از راﻋﯽ ﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد و ﻻاﻗﻞ آن اﻧﺪازه ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻬﯽ واﻗﻊ‬
‫ﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﮔﻔﺘﻦ آن ﻧﻬﯽ ﮐﻨﺪ ﮔﺮﭼﻪ در زﺑﺎن ﻋﺒﺮي ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫـﺮ ﻣﮑﺘﺒـﯽ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ادﺑﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮد را در ﻗﺎﻟﺐ ﻟﻐﺎت و اﻟﻔﺎظ ﻣﺨـﺼﻮص ﺑﺨـﻮد ادا ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ آن ﻟﻐـﺎت در ﻣﮑﺘﺒﻬـﺎ‬
‫وﻓﺮﻫﻨﮕﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺘﻬﺠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب اﯾﺮادات ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﮑﺘﺐ ﻗـﺮآن ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوان ﺧـﻮد‬
 ‫‪١٤٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آزادي و آﻗﺎﯾﯽ ﻣﯽدﻫﺪ و ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد را ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻄﻒ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺮوان اﯾـﻦ‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻠﻤﻪ »اﻧﻈﺮﻧﺎ« ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﮐﻨﻨﺪ و از اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﮐﻠﻤـﻪاي ﻣﺎﻧﻨـﺪ راﻋﻨـﺎ و‬
‫اﻣﺜﺎل آن ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﻧﺪ زﯾﺮا ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ از ﻣﺎده رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﭘﺮورش ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوان دﯾﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺗﻮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭼﻮﭘﺎن ﻣﺎ‪ .‬و راﻋﯽ ﻣﺎ ﺑﺎش‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﭽﺮان و ﻣﺎ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﻗﻬـﺮا اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺗﻮام ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ذﻟﺖ و ﺧﺎري ﺑﺮاي ﭘﯿﺮوان ﻣﮑﺘﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺮوان ﻣﮑﺘـﺐ دﯾـﻦ ﺷـﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘـﺐ دﯾـﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﺑﺠﺎي اﺳﺘﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﺘﻌﻠﻢ در ﻣﮑﺘﺐ دﯾﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻣﺸﻤﻮﻣﻞ ﻟﻄﻒ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و از آزادي و ﺑﺰرﮔﻮاري ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘﺐ آزاداﻧﻪ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺑﺮادراﻧﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﯿﺸﻮاي دﯾـﻦ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و از او ﮐﺴﺐ ﻣﻘﺎم و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺘﺎد ﮐﻠﻤﻪ اﻧﻈﺮﻧـﺎ‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﭘﺮﻣﻌﻨﺎ و ﭘﺮﻣﺤﺘﻮا ﺑﻮده و ﻣﺸﻌﺮ ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻠﻤﻪ اﻧﻈﺮﻧـﺎ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان از اﺳﺘﺎد ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻄﻒ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﻧﻈـﺮ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﻓﺎﺿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و اﺳﺘﺎد را ﺑﻪ ﺟﺎي ﭼﻮﭘﺎن ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﭼﻮﭘﺎن و رﻫﺒﺮ ﻣﺎﯾﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻮده و ﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﯿﺮوان و ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻠﻤﻪ راﻋﻨﺎ دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﺳﺎرت در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ رﻫﺒﺮﻧﺪ و ﮐﻠﻤﻪ اﻧﻈﺮﻧﺎ دﻻﻟﺖ دارد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎرادي و آﮔﺎﻫﯽ در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﻠﻤﻪ اﻧﻈﺮﻧﺎ از راﻋﻨﺎ ﺳﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺲ وﺟﻮه و ﺳﻠﺐ ﻗﯿﺎﻓﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا‪ :‬در آﯾﻪ ‪ 51‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﮐﻪ دﯾﻦ ﺷﻤﺎ و ﮐﺘﺎب ﺷﻤﺎ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﭘﻨﺎه ﻗﺮآن ﻧﯿﺎﯾﯿﺪ و دﯾﻦ اﺳـﻼم را ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ وﺟﻮه اﻧﺴﺎﻧﯽ را از ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬و ﺷﻤﺎ را از ﻧﻈﺮ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻘﻬﻘﺮا ﺑﺮﻣـﯽﮔـﺮداﻧﯿﻢ و ﯾـﺎ ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﺳﻤﺖ را ﻣﺴﺦ ﻧﻤﻮدﯾﻢ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﯿﻤﻮن اﻧﺘﻘﺎل دادﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻌﻨﺖ ﻣﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻧﯿﺰ ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬ﮐـﻪ‬
‫اﻣﺮ ﺧﺪا واﻗﻊ ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮔﻨﺎه ﺷﺮك ﻧﻤﯽﮔﺬرد و از ﮔﻨﺎﻫـﺎن دﯾﮕـﺮ ﺳـﻮاي‬
‫ﺷﺮك اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﮔﺬرد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺷﺮك ﺑﺨﺪا ﻣﯽآورﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷـﺪه و دروغ ﺑﺰرﮔـﯽ ﺑﺨـﺪا‬
 ‫‪١٤١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮق را ﺑﺠﺎي ﺧﺪا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اوﻻ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ او‬
‫ﻧﯿﺂورﻧﺪ و ﺑﻪ داﯾﺮه اﺳﻼم وارد ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻧﻤﻮده ﺑﻄﺲ وﺟﻮه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻌﻀﯽ از اﻗﻮام ﯾﻬﻮد ﻣﺴﺦ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﯽ را از آﻧﻬﺎ ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﯿﻤﻮن درآورد و در آﯾﻪ دوم دﻟﯿﻞ ﻃﺲ وﺟﻮه و ﯾﺎ ﻣﺴﺦ را ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮔﻨﺎه ﺷﺮك و ﺧﺮوج از داﯾﺮه ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻣﺴﯿﺮ اﻧـﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑـﻪ ﻗﻬﻘـﺮا و داﯾـﺮه‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و از ﻏﻔﺮان اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺸﺎن و ﻣﺪاﻟﻬﺎي ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺮوم ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬راﺟـﻊ ﺑـﻪ ﻗـﺴﻤﺖ اول‬
‫ﺑﺤﺚ در ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻃﺲ وﺟﻮه ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﺛﺎر ﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﺎن آﺛﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻮر ﺳﺘﺮاﮔﺎن ﻣﺤﻮ ﺷﻮد و ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه از ﺑـﯿﻦ ﺑـﺮود‪ .‬زﯾـﺮا ﻣـﺎه و ﺳـﺘﺎرﮔﺎن ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫ﻧﻮراﻧﯿﺖ و ﺗﻼﻟﻮ ﻣﺎه و ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ روﺷﻨﺎﯾﯽ از ﭼﻬﺮه آﻧﻬـﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣـﺎه و ﺳـﺘﺎره ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﻨﻮان از آﻧﻬﺎ ﺳﻠﺐ ﻣﯽﺷﻮد و دﯾﮕﺮ ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﻋﻤﺎل و آﺛﺎر‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ آن اﻋﻤﺎل و آﺛﺎر ﻋﻨﻮان اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺣﻖ دارد از ﭼﻬﺮه و ﻗﯿﺎﻓﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻖ و ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎل و ﻣﺎدﯾﺖ ﺑﺮود‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻗﯿﻤـﺖ‬
‫ﺗﻀﯿﯿﻊ ﺣﻖ و ﺗﻀﯿﯿﻊ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻂ ﻣﮑﺘﺐ و ﮐﺴﺐ ﻋﻠﻢ و ﻓـﻀﯿﻠﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﯿﺪﻧﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ اﻟﻬﯽ و ﺗﻤﺪن ﻋﻠﻤﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻧـﺴﺎﻧﯽ ﺻـﺮﻓﺎ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫ﺷﮑﻢ ﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻣﺎل و ﻣﺎدﯾﺖ ﺑﺮود‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻀﯿﯿﻊ ﺣﻘﻮق ﺑﺎﺷﺪ وﻇﺎﯾﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد را رﻫـﺎ ﮐـﺮده و ﺧـﻮد را در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ و زﻧﺪﮔﯽ ﺣﯿﻮاﻧﻬﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮ ﺧﺪا واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻓﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را از او ﺑﮕﯿﺮد‬
‫و او را در ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﯿﺎﻓﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ از او ﻣﺘﻨﻔـﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ دام او ﻧﻤﯽاﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ راﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻃﺲ وﺟﻮه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳـﻠﺐ ﻟـﻮازم اﻧـﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ و ﻋﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺪدرﺻﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎدﯾﺖ ﻣﯽرود و ﻟﻮازم اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻋﻘﻞ و دﯾﻦ از او‬
‫ﺳﻠﺐ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺳﻠﺐ دﯾﻦ و ﻋﻘﻞ وﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻫﻢ از او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺦ ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬
‫ﻗﯿﺎﻓﻪ ﻇﺎﻫﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺷﻌﻮر اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را اﻧﺴﺎن و ﺑﺮﺗﺮ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
 ‫‪١٤٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻣﺴﺦ ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪاي از ﯾﻬﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺎزي ﮐﺮدﻧﺪ و اﺣﺘﺮام ﺷﻨﺒﻪ را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﺎزﮔﯿﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﻤﻮن ﻣﺴﺦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻓﺎﺳﻖ و ﻓﺎﺟﺮ را ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﻋﺬاب )ﻃـﺲ وﺟـﻮه و ﺑﺮﮔـﺸﺖ ﺑـﻪ ﻋﻘـﺐ(‬
‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ اﮔﺮ ﻃﺲ وﺟﻮه ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﻮ آﺛﺎر اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻫـﻢ‬
‫درﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﻮ آﺛﺎر اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺲ وﺟﻮه ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻏﯿﺮ از رد ﺑﻪ ادﺑﺎر و ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ دو‬
‫ﻧﻮع ﻋﺬاب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب و اﺑـﺰار‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ و ﻧﯿﺮوي ﻓﻘﻪ و داﻧﺶ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﻠﺐ و روح ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ اﺑﺰار و اﺳﺒﺎب ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ آﺑﺮو و ﻋﺰت اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻗﺪﻣﯽ از ﻋﺎﻟﻢ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و آﺑﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و در ﻗﯿﺎﻓﻪ آﻧﻬﺎ آﺛﺎر اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻧﻤﻮدار ﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ آﺛﺎري در ﮔﺮو‬
‫اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﺎم ﺑﺮدارد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻤﺎل اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺟﻠﻮ ﺑﺮوﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻋﺰت و آﺑﺮو و وﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻮراﻧﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﺰت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻮﻗﻒ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺧﻂ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻞ و ﻣﯿﻮه ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻞ و ﻣﯿﻮه‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺗﻘﻮا ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت وﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ وﻟـﯿﮑﻦ اﮔـﺮ از‬
‫ﺣﺮﮐﺖ در ﺧﻂ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺗﻘﻮا ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮده و در دﻧﯿﺎ و ﻣﺎدﯾﺖ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ و ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮﻧﺪ وﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫داده و درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﭼﺮاﮔﺎه ﻣﯽﭼﺮدو ﺑﻪ ﺧﻮردن و ﭼﺮﯾﺪن ﻣﺴﻐﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻗﻒ در اﯾﻦ وﺿﻊ و‬
‫ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ از ﻋﺰت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮد ﻃﺲ وﺟﻮه ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ ﺑﻌـﻀﯽ از اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﮔـﺎﻫﯽ از اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﻓﺮوﺗـﺮ‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺒﻊ و درﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ اﻓﺘﺎده ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺎل و زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻃﻌﻤﻪ و ﻟﻐﻤﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﯾﮏ درﻧـﺪه ﺧﻄﺮﻧـﺎك ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ ﺧـﻮد را از ﻃﺮﯾـﻖ درﯾـﺪن و ﺧـﻮردن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻗﯿﺎﻓﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ زﻧـﺪﮔﯽ ﻧﻤـﻮده و ﻣﺎﯾـﻪ اﻣـﻦ و اﻣـﺎن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺣﺪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن و از ﺧﻂ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﻮﺟﺒـﺎت زﺣﻤـﺖ و رﻧـﺞ و‬
‫ﻣﺸﻘﺖ و ﯾﺎ ﻗﺘﻞ و ﮐﺸﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ را ﺣﺎﻟﺖ ﻗﻬﻘﺮاﯾﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ﺧﻂ‬
 ‫‪١٤٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و درﻧﺪه ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺗﺮﻗﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﺪارﻧﺪ ﻻاﻗﻞ ﻧﻮع آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻓﻆ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﻮده و ﻫﯿﭻ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﻮان ﻧﻮع ﺧﻮد و ﻧﻈﯿﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺗﺎزد ﮐﻪ آﻧﺮا از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد و ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻻزم ﺑﻮد اﯾﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻓﺎﻗﺪ وﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺣﯿﻮان ﻣﻨﺸﺎ آزار و اذﯾﺖ ﺣﯿﻮان ﻧﻮع و ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺧـﻮد ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ در زﻧـﺪﮔﯽ از‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻫﻢ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻧﻮع ﺧﻮد را ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺷﻌﺮ ﻋﺮب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫و ﯾﺎﮐﻞ و ﺑﻌﻀﻨﺎ ﺑﻌﻀﺎ ﻋﯿﻨﺎ‬ ‫ﻓﺎن اﻟﺬﯾﺐ ﺑﮑﺮه ﻟﻬﻢ اﻟﺬﺋﺐ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺪرﺳﯿﮑﻪ ﮔﺮﮔﻬﺎ از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﯾﮑﯿﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻨﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕـﺮان‬
‫را ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ و اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﻫﻢﻧﻮع ﺧﻮد ﮐﺮاﻫـﺖ و ﮐﻮﺗـﺎﻫﯽ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﯾـﮏ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي درﻧﺪه‪ ،‬ﮔﺮگﺧﻮ و ﮔﺮگ ﺻﻔﻌﺖ از ﺟﻬﺎت ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﻫﻢ ﻓﺮوﺗﺮ رﻓﺘﻪاﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻗﻬﻘـﺮا ﺑﺮﮔـﺸﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬـﺎ‬
‫ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻞ » ﻧﺮدﻫﺎ ﻋﻠﯽ ادﺑﺎرﻫﺎ « ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﯾﺎدآوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪهاي از ﯾﻬﻮدﯾـﺎن ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺎزي ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮوزﻫﺎي ﺷﻨﺒﻪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﺎﻫﯽ ﺻﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻠﮑﻪ وﻇﯿﻔﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺑﺮوﻧﺪ و‬
‫در دﯾﻦ ﺧﺪا ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﯽ را از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﯿﻤﻮﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ داد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻃﺲ وﺟﻮه ﻏﯿﺮ از ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﺮدﻫﺎ ﻋﻠﯽ ادﺑﺎرﻫﺎ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﻄﻠﺐ اول ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﻬﻘﺮاﯾﯽ و ﺗﺴﺎﻓﻠﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺣﺎﻻت او را ﮐﺎﻓﺮ و‬
‫در ﺣﺎل دوم ﻣﺸﺮك و در ﺣﺎل ﺳﻮم او را ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻻت ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻔﺎق اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‬
‫»ان اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻓﯽ اﻟﺪرك اﻻﺳﻔﻞ ﻣﻦ اﻟﻨﺎر« ﺣﺎﻟﺖ اول ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎل اﻧـﺴﺎن ﺧـﻮد را واﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻨﺪه او ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬و ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪا را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔـﻮﯾﯽ ﺑﻨـﺪه ﮐـﺴﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و آﻓﺮﯾﺪﮔﺎري ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ او را ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﺣﻖ ﺧﺪا را ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽدﻫﺪ و‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺎﺗﺮ و ﺣﺎﺟﺐ ﺣﻖ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺘﺮ اﺳﺖ و ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺎﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﮐـﺎﻓﺮ را از اﯾـﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد او و ﻋﻤﻞ او و زﻧﺪﮔﯽ او ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﺣﻖ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر و ﺧﻮدراي اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
 ‫‪١٤٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﻮد را ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ او ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل دوم ﺣﺎل ﺷﺮك در اﯾﻦ ﺣﺎل اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻓﺮ از ﻧﻈﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺧﻮد‬
‫ﻓﻘﺮ و اﺣﺘﯿﺎج اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﯿﺎز و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﻘﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐـﻪ ﺑـﻪ او ﻣﺘﮑـﯽ ﺷـﻮد و او را‬
‫ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺗﮑﺎي او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﺗﮑﺎ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﮐـﻪ ﮐـﺴﯽ ﯾـﺎ ﭼﯿـﺰي را‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار داده ﺗﻤﺎﻣﯽ آن اﻃﺎﻋﺘﻬﺎ و ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎ و واﺑﺴﺘﮕﯽﻫﺎي و ﻧﯿﺎﯾﺸﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﺧﺪا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﯿﺊ‬
‫ﯾﺎ ﺷﺨﺼﯽ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ او را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬او را ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و از او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮاي رﻓـﻊ‬
‫ﻧﯿﺎز و ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺑﺮاي او ﻓﺪاﮐﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧـﺎﻣﻮس و ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ ﺧـﻮد را در راه او ﺑـﺬل‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ و ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺸﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا و ﺑﺮاي اﺣﯿﺎي ﺣـﻖ ﺧـﺪا اﻧﺠـﺎم‬
‫دﻫﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﮐﺲ و ﭼﯿﺰي اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﮐـﻪ او را ﺷـﺮﯾﮏ ﺧـﺪا ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺷـﮑﺮ ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﻣﺒـﺎرزه‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰد و ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﻣﯽﺟﻨﮕﺪ‪ .‬ﺳﻌﯽ دارد ﮐﻪ ﻧﻮرﺧﺪا را ﺧﺎﻣﻮش ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﯿﺪاوارﯾﻬﺎ و اﻧﺘﻈﺎراﺗﯽ ﮐـﻪ ﯾـﮏ ﺑﻨـﺪه‬
‫ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﺧﺪا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺑﺘﻬﺎ دارد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻌﺮﻓﯽ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬واﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﯾﻘﺎﺗﻠﻮن‬
‫ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﻟﻄﺎﻏﻮت« ﮐﻔﺎر در ﺧﻂ ﺑﺘﻬﺎ ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ در ﺧﻂ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷـﯿﻄﺎﻧﻬﺎ و ﻃﺎﻏﻮﺗﻬـﺎ در ﺟﻨـﮓ و ﻧـﺰاع‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم‪ ،‬ﺣﺎل ﻧﻔﺎق اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺸﺮك ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﯽرﺳﺪ و ﺑﺮاي از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن‬
‫دﯾﻦ ﺧﺪا و ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﯽرود و ﺑـﺎ ﻧﻤـﺎز‪ ،‬ﻧﻤـﺎز را‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬داﻧﻪاي در دام ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﻣﻦ و ﺳﺎده ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﮐﻔﺮ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن و اﺳﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي و ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﺑﺮﻫﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﻣﺸﺮك ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻔﻮ و ﻏﻔﺮان ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻏﻀﺐ او ﺳﺒﻘﺖ دارد و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻫﻤﻪ ﮐﺲ‬
‫و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﻋﺪم وﺻﻞ ﻋﻔﻮ و ﻏﻔﺮان ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﺸﺮك اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﻟﯿﻦ ﺧـﻮد و ﺧـﺪا در وﺟـﻮد‬
‫ﺧﻮد ﺣﺠﺎﺑﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورده ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﻆ آن ﺣﺠﺎب‪ ،‬رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﻗﺎﺑﻞ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﺸﺮك ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮك ﮐﺴﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻏﯿﺮﺧﺪا را ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺣﺘﺮاﻣﺎت و ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاي واﻗﻌﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﺘﻬﺎ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﯿﺪ و اﻧﺘﻈﺎري ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﺧﺪاي واﻗﻌﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن ﺑﺘﻬﺎ دارد‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻓﯿﻀﯽ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺘﻬﺎ ﻣﯽﮔﺬارد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺑﺘﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﺮدم و آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﯿﺮي ﺑـﺮاي‬
 ‫‪١٤٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﻦ ﻣﻘﺪر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ در دﻧﯿﺎ و ﯾﺎ در آﺧﺮت ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ آﻧﺮا ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺘﻬﺎ ﻣﯽﮔـﺬارد‪ ،‬ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ ﺑـﻪ ﺑﺘﻬـﺎ‬
‫ﺧﺪﻣﺘﯽ ﮐﺮدهام‪ ،‬ﯾﺎ درﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪهام ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮي ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻘﺪر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ارﺗﺒﺎط ﺑـﻪ ﺧـﺪاي‬
‫واﻗﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي او ﻣﻘﺪر ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﺪا ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻋﻔﻮ و ﻏﻔﺮان اﻟﻬﯽ ﺑﻬﺮهﻣﻦ د ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﯽ در ﻋﺎﻟﻢ آﺧﺮت ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷـﻮد و وارد‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﯾﮏ ﻣﺸﺮﮐﯽ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪه و آن ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺤﺴﺎب ﺟﻬﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺬارد و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ را ﺑـﺎ‬
‫ﺷﺮك ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻬﺸﺖ را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و در آن‬
‫ﻣﺮﮐﺰي ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﭘﺎﮐﺎن و ﻧﯿﮑﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ اﭘﺎﮐﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺠﺰ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﺎك‬
‫و ﺑﺎ اﯾﻤﺎن در آن راه ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺎﭘﺎﮐﺎن و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ از ﺣﻮزه زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺎﮐﺎن ﻃﺮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاي واﻗﻌﯽ در ﻓﮑﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺸﺮك ﻧﯿﺴﺖ و او ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ ﻓﻘﻂ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪ ،‬اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻔﻮ‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﺧﺪا ﺑﺮاي او ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ را از ﺧـﺪا درﯾﺎﻓـﺖ داﺷـﺘﻪ و ﺣـﻖ ﺧـﺪا را ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯽ آن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را در راه ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺻﺮف ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آﺧﺮت را ﻫﻢ اﮔـﺮ ﺷـﺎﻣﻞ ﺣـﺎل او ﺷـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﺑﺘﻬﺎ ﻣﯽﮔﺬارد و آﻧﻬﺎ را ﻧﯿﺰ در راه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا و ﺗﺮوﯾﺞ ﺑﺘﻬﺎ ﺻﺮف و ﺧﺮج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻓﺎﺿﻪ ﻓﯿﺾ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﺮك ﯾﮏ ﺳﻔﺎﻫﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻋﻤﺎل ﻋﺒﺚ ﻣﻨﺰه و ﻣﺒﺮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻔﻮ و آﻣﺮزش اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺮك اﻋﺘﻘﺎد ﺑـﻪ ﺧـﺪاي واﻗﻌـﯽ‬
‫دارﻧﺪ و ﺑﻪ او ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ آﻧﭽﻪ از ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﺪا ﻣﯽﮔﺬارﻧـﺪ و آﻧﭽـﻪ از ﺑـﻼ و‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺧﻮد ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﺪا ﻣـﯽﮔﺬارﻧـﺪ و ﺣـﻖ‬
‫ﺧﺪا را ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻔﻮ و ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﯽ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﺪا ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﺷﮑﺮ ﺧﺪا را ﺑﺠﺎ ﻣـﯽآورﻧـﺪ و اﮔـﺮ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫اﻓﺮادي روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﯾﺎ ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻄﻒ اﻟﻬﯽ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺗـﺸﮑﺮ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‬
‫زﯾﺮا راﺑﻄﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﺑﺎ ﺧﺪا ﻗﻄﻊ ﻧﺸﺪه و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و ﺧﺪا ﺣﺠﺎﺑﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﮑﻠﯽ ﺧﺪا را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻨﺪ و ﻏﯿﺮﺧﺪا‬
‫را ﺑﺠﺎي ﺧﺪا ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ راﺑﻄﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮد‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ و آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬زرا ﯾﺎد ﺧﺪا از دل آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻮ ﻧﺸﺪه و ﻧﺎم ﺧﺪا از ﻓﮑﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺎرج ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ‬
 ‫‪١٤٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺣﺎدﺛﻪاي ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﻨﺪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﺨﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﻣـﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﮑﻠـﯽ از ﺧـﺪا‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و آﻧﭽﻨﺎن ﯾﺎد ﺧﺪا و ذﮐﺮ ﺧﺪا از ﻗﻠﺐ آﻧﻬﺎ و ﻓﮑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻮ ﺷﺪه ﮐـﻪ ﻫـﯿﭻ ﺣﺎدﺛـﻪاي آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﯾـﺎد ﺧـﺪا‬
‫ﻧﻤﯽاﻧﺪازد‪ .‬در ﺣﻮادث ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ دﻻﯾﻞ و ﺑﺮاﻫﯿﻦ ﻣـﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻧـﺴﯿﺎن و ﻓﺮاﻣﻮﺷـﯽ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻟﻄﻒ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﮔﯿﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺘﻬﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﻨﺸﺎ اﺛﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﺳﺎده ﺑﺮاي ﺧﻠﻮد ﻣﺸﺮك در آﺗﺶ و ﻧﺠﺎت ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮك ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐـﺴﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣـﺮض‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﺧﻮد را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آن دﮐﺘﺮ ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﻣﻌﺎﻟﺠـﻪ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﮐﻨـﺪ واﮔـﺮ ﻫـﻢ‬
‫دﮐﺘﺮي ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﯾﮏ دﮐﺘﺮ ﻗﻼﺑﯽ و ﺟﺎﻫﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ از دﺳﺖ او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ داﺋﻤﺎ” در ﻣﺮض ﺷـﺮك ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﯾﻀﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﻣﺮض او ﻋﻼج ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﻌﺎﻟﺞ ﻣﺮض ﺷﺮك و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺮاض روﺣﯽ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﺧـﻮد آﻧﻬـﺎ را ﭘﻨـﺎه داده و اﻣـﺮاض آﻧﻬـﺎ را ﻣﻌﺎﻟﺠـﻪ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎراﻧﯽ ﮐـﻪ ﺧـﺪا را‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﻣﺮاض روﺣﯽ آﻧﻬﺎ ﻋﻼج ﻣﯽﺷﻮد و اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در ﺷﺮك ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و در اﺛﺮ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن در ﺷﺮك اﻣﺮاض آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻋﺬاب داﺋﻤﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ وﻟـﯿﮑﻦ ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎران ﺧـﺪاي ﺧـﻮد را‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﯾﻪ ‪ 49‬در ﺑﺎره ﺗﺰﮐﯿﻪ و ﯾﺎ ﺧﻮدﮔﺮاﯾﯽ و ﺧﻮدﻣﺤﻮري ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻧﮕـﺎه‬
‫ﮐﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺗﺰﮐﯿﻪ ﯾﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﺧﻮد را ﺑﺰرگ و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬اﯾﻨﻄـﻮر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﯿﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺴﯽ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﺦ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﻮد ﺑﺰرگﺑﯿﻨﯽ و ﺗﺰﮐﯿﻪ و ﯾﺎ ﺧﻮدﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدن ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺣﺪﯾﺜﯽ از اﻣﺎم وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺗﺰﮐﯿﻪ اﻟﻤﺮء ﻟﻨﻔﺴﻪ ﻗﺒﯿﺢ« ﯾﻌﻨﯽ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺰرگ داﻧﺴﺘﻦ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدن ﻗﺒﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﻣﻮردي وارد ﺷﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺳـﺆال ﮐﻨﻨـﺪهاي از ﻋﻠـﯽ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم او ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ و ﯾﺎ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ؟ ﺣﻀﺮت ﺟﻮاب دادﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮب ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺴﯽ ﺧﻮد را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺠﺒﻮرم ﮐﻪ ﺟﻮاب ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺗﻮ را ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ .‬و در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻮاﺑﮕﻮﯾﯽ ﻗـﺴﻤﺘﯽ‬
‫از درﺟﺎت و ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺧﻮد را ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮد ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧـﻮد‬
 ‫‪١٤٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫را ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮآﻧﻬﺎ اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷـﺪه ﮐـﻪ ﯾﮑـﯽ از آن دو ﻣﻌﻨـﺎ‪ ،‬ﻣﻄﻠـﻮب ﺑـﻮده و‬
‫ﻣﻌﻨﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد ﻧﻬﯽ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺰﮐﯿﻪ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﻤﺎ« و »ﻃﻬﺎرت« اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي رﺷـﺪ ﮐـﺮدن و‬
‫ﻃﻬﺎرت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺷﺪن‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدي ﮐﻪ ﺧﻮد را از ﻧﻘﺎﯾﺺ و آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺿﻤﻦ رﺷﺪ و ﻧﻤﺎ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ و ﮐﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻮد ﺧﻮد را از ﻫﺮ ﻧﻘﺺ و آﻟﻮدﮔﯽ ﭘﺎك ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑﻌـﺪ از ﭘـﺎك‬
‫ﺷﺪن ﺧﻮد را ﭘﺮورش ﻣﯽده‪ .‬اﯾﻦ رﺷﺪ ﻧﻤﺎ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ رﺷﺪ و ﻧﻤﺎ ﺑﻪ اراده اﻧـﺴﺎن و ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ او ﺗـﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮﯾﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ درﺟﻪ از ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ دراﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﻠﺐ ﻣﺎل و ﺛﺮوت و‬
‫ﯾﺎ ﮐﺴﺐ ﺷﻬﺮت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و راﺑﻄﻪ ﺧﻮد را از ﺧﺪا و دﯾﻦ ﺧﺪا ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﻮدراﯾﯽ و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﺗـﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ در واﻗﻊ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادي ﺑﺎ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ دارﻧﺪ وﺟﻮد ﺧﻮد را از ﻧﻘﺎﯾﺺ و آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎ ﭘﺎك ﻧﻤﻮده و ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ و درﺟﻪاي از ﻋﺰت و ﺷﻬﺮت ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺗﺰﮐﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دوم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا و دﯾﻦ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬در ﺧﻂ ﺗﺴﻠﯿﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﻗﺪم ﺑﺮدارد و ﺧﻮد را ﺿﻤﻦ اﻃﺎﻋﺖ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﮐـﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد را در ﺷﻌﺎع ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و ﺧﻮد را ﺗﻘﻮﯾﺾ اﻣﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ در اﻧﺘﻈـﺎر اﯾﻨﮑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ او را‬
‫رﺷﺪ دﻫﺪ و ﺑﭙﺮوراﻧﺪ و ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ او را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺰت و اﻓﺘﺨﺎرات ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ از ﺧﺪا درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده و ﺧﺪا او را ﭘﺮورش داده‪ .‬ﺧﻮد را ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﺗﻌﻠـﯿﻢ داده و در درﺟـﻪ و‬
‫ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا او را ﻗﺮار داده و ﺑﻪ آن داﻧﺎﯾﯽﻫﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯿﻬﺎ و ﻃﻬﺎرﺗﻬﺎ ﮐﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﻪ او ﺗﻮﻓﯿﻖ داده اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻋﺰت و ﻣﻘﺎﻣﯽ را ﻋﺰت ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او داده و آن ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑـﻪ او ﺗﻌﻠـﯿﻢ‬
‫داده از ﺧﻮدﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﺪاﮔﺮاﯾﯽ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪ ،‬داﯾﻢ در ﺣﺎل ﺧﻀﻮع و ﺧﺸﻮع در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﻣﻘﺪس ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺣﺎل و ﻓﮑﺮ اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ از زﻣﯿﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺎزد و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ و از ﻃﺒﯿﻌﺖ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﺎز ﻗﺎروﻧﯽ دارد ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻗﺎرون ﻣـﺎل‬
‫و ﺛﺮوت ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﻣﺎل و ﺛﺮوت را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد و ﺑﻪ اراده ﺧﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهام‪ .‬ﺧﻮد را از ﺧﺪا ﺑﯽﻧﯿﺎز‬
‫و ﻣﺴﺘﻐﻨﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻢ و ﻣﯽﻓﻬﻤﻢ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﺨﺮ و اﻓﺘﺨﺎرات ﻣﻮﻫﻮم و ﺑـﺪون ﭘﺎﯾـﻪ و‬
‫ﻣﺎﯾﻪ‪ .‬ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ان اﻻﻧﺴﺎن ﻟﯿﻄﻘﯽ ان راه اﻟﺴﺘﻐﻨﯽ« ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد را از‬
 ‫‪١٤٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺪا ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻐﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ اﻧﺴﺎن دوم ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﮐﺮم ﺧﺪا ﻣﯽﻧﺎزد و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪا اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و اراده ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و اﻧﺒﯿﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺿﻤﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت و اﻧﻔﺎﻗﺎت‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﺗﮑﺎ و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﺧﺪا وارد ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺪه ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﮐﻞ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻣﯽﻧﺎزﻧﺪ و ﻟﻄﻒ او را ﻣﺎﯾﻪ ﻋﺰت و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه اول را ﻣﻮرد ﻣـﺬﻣﺖ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آن اﻧﺴﺎن ﭼﯿﺰي از ﺧﺪاي ﺧﻮد درﯾﺎﻓﺖ ﻧﮑﺮده ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﯽ از او ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻄﻒ و‬
‫ﮐﺮم او واﻗﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻓﺘﺨﺎرات ﻣﻮﻫﻮم ﮐﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت دارد و ﯾﺎ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺗﺴﻠﻂ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ او در اﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎرات و ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﺧﯿﻠﯽ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮده و‬
‫ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﻧﺴﺎن دوم ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺠﺮهاي اﺳﺖ ﺑﻪ اراده ﺧﺪا رﺷﺪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧـﺪا او را‬
‫ﻣﺎﯾﻪ داده و ﭘﺮورش داده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﮐﺮم ﺧﺪا ﺑﻨﺎزد و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا اﻓﺘﺨﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ او ﺣﻘﯿﻘﺘـﺎ”‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮﮐﺎت وﺟﻮدي ﺧﻮد از ﻗﺒﯿﻞ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ ﺣﻖ دارد ﮐﻪ ﺧﻮد را در درﺟﻪ و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑـﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﻮد را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﺧﺪا را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﮐـﺮم ﺧـﺪا‬
‫ﻣﯽﻧﺎزﻧﺪ ﻣﻮرد ﺗﻤﺠﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻧﺒﺎﻟﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ آﯾﺎت ‪ 55‬ﺗﺎ ‪ 59‬اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از آن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻬـﺮه ﻣـﯽﺑﺮﻧـﺪ و ﭼـﻪ ﮐـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺒﯿﻦ ﺑﻌﻀﯽ از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﺸﻮاي آﺳﻤﺎﻧﯽ دارﻧﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ در‬
‫ﻣﮑﺘﺐ اﻟﻬﯽ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎي ﺟﺒﺖ و ﻃﺎﻏﻮت اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻬﺎ و ﭘﯿﺮوان آﻧﻬﺎ از ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادي از ﻧﻌﻤﺖ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻬﺮهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪهاي ﻧﻤﯽرﺳﺪم ﯾﺎ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮ آل‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺣﺴﺪ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺣﺴﺪ ﺑﺒﺮﯾﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤـﺖ و ﺳـﻠﻄﻨﺘﯽ‬
‫ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺰرگ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﯾﻢ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﮐـﺎﻓﺮ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺳـﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎداش و ﺟﺰاي ﻋﻤﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ‬
 ‫‪١٤٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ اول اﺷﺎره ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از دﯾﮕﺮان اﻧﺘﻈﺎر اﯾﻤﺎن و‬
‫ﺗﻘﻮا دارد و آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از دﯾﮕﺮان ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و دﯾﻦ ﺧﺪا را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻣﺴﯿﺮ دﯾﻦ ﺧﺪا و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺪﯾﻦ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺿﻤﻦ آن‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈﯿﻢ آل ﻣﺤﻤﺪ)ص( و آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪاي ﮐﻪ ﮐﻔﺎر از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬

‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻌﻮث‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻫﻞ ﮐﺘﺎب اﻣﺖ ﻫﻤﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ آﻧﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه و‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ دﯾﻦ و ﺗﻤﺪن ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﮑﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ را از ﻧﻈﺮ‬
‫اﺟﺘﺎﻋﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮده و او را ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آن دﯾﻦ و ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧـﺪا‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاي آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه از ﻫﻤﻪ ﮐﺲ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻔﺎﺳﺪ زﻧﺪﮔﯽ آﺷـﻨﺎ ﺑـﻮده و از ﻫﻤـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات وﺿﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ آن ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﮐﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و اﻧﺴﺎن ﺑـﻪ ﺣﻘـﺎﯾﻖ و‬
‫دﻗﺎﯾﻖ ﻋﻠﻢ و ﺣﻤﺖ آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻻ ﯾﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺧﻠـﻖ و ﻫـﻮ اﻟﻄﯿـﻒ اﻟﺨﺒﯿـﺮ« و ﺟـﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و رﺑﮏ ﯾﺨﻠﻖ ﻣﺎ ﯾﺸﺎ و ﯾﺨﺘﺎر و ﻫﻮاﻟﻄﯿﻒ اﻟﺨﺒﯿﺮ« و ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻻ ﻟﻪ اﻟﺨﻠـﻖ و اﻻﻣـﺮ« ﯾﻌﻨـﯽ آﯾـﺎ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن را آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ وﻣﻔﺎﺳﺪ آﻧﻬﺎ آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﺮﮐـﻪ را ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺧﻠـﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺧﻠﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﺧﺘﯿـﺎر ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و او‬
‫ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎرﯾﮏ ﺑﯿﻦ و آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬اداره آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﻣﻮر ﺟﻬﺎن ﻫﻢ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﮐﻪ ﺿﻤﻦ آن ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻬـﯽ و دﯾـﻦ‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﺸﺎﻧﯽ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن‬
‫را ﺑﺴﻮي ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رﻫﺒﺮي ﻧﻤﻮده و اﻣﮑﺎن ﻫﺮﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬دﯾﻦ ﺧﺪا و اﺣﮑﺎم‬
‫اﻟﻬﯽ ﻫﺮﮔﺰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽآورد ﮐﻪ ﺿﻤﻦ آن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﻣـﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷـﺪ و اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ در دوﺟﻨـﺎح‬
‫ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺿﻌﯿﻔﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﻗﻮﯾﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮﯾﻬﺎ از ﺿﻌﯿﻔﻬﺎ ﺑﻬﺮهﮐﺸﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﺣﮑﺎم ﺧﺪا ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮﻇﺎﯾﻒ ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و ﺿﻤﻦ اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﺑـﮏ ﻧﻈـﺎم‬
 ‫‪١٥٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ و آزادي ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﻧﻈـﺎم ﻋﺎدﻻﻧـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ در آن‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از آﮔﺎﻫﯽ و آزادي ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﻫﺪاﯾﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬرﻧﺪ و دﯾـﻦ دﯾﮕـﺮي را ﺑﺠـﺎي‬
‫دﯾﻦ ﺧﺪا ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻋﺪهاي از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺧﻮد را اﻣﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮد ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ ﺑـﺮاي ﻧﯿـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ و ﺑﻬﺮهﮐﺸﯽ از ﺿﻌﻔﺎ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﺎن ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ از دﯾﻦ ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧـﻮد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎي ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺎﻏﻮت ﻣـﯽﭘﺮوﻧـﺪ و اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﺿـﺪ ﺧـﺪا و ﯾـﺎ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎي‬
‫ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻏﯿﺮ اﻟﻬﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ ﺗﺎ در ﺷﻌﺎع آن ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺿﻌﻔﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻤﻮده و از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﮐـﺸﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻟﻄﻤﻪ را ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﻂ ﻫﺪاﯾﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪.‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬ﮐﻔﺮ‬
‫و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻬﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن وﻇﻊ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﻬﺘـﺮ و ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﻣﺎﯾـﻪ ﺳـﻌﺎدت و ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﯽ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺘﻬﺎ و ﻃﺎﻏﻮﺗﻬﺎ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺘﻬﺎ و در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﻮا و ﻫﻮس و ﺳﻠﻄﻪﮔﺮﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺎدي ﺧﻮد ﻧﺎﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ در ﺷﻌﺎع ﻫـﺪاﯾﺖ‬
‫ﺧﻮدا ﺑﺠﺰ وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺎري ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و اﻣـﺎ دﻟﯿـﻞ اﯾﻨﮑـﻪ ﮔﻨـﺎه آﻧﻬـﺎ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ ﮔﻨـﺎه‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺿﻤﻦ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا و اﻋﺮاض از ﻫﺪاﯾﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻨـﻮز ﺑـﻪ دﯾـﻦ‬
‫ﺧﺪا ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را اداره ﮐﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﻧـﺴﺎﻧﯽ‬
‫را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬در واﻗﻊ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ را ﺗﻌﺮب ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮب ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺟﺎﻫﻞ و ﻧﺎدان ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﮐﻤﺎل ﻫﺠﺮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭘﯿﺶ از ﮐﺴﺐ ﮐﻤـﺎﻻت و اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ از آن ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﭼﻨﯿﻦ واﻧﻤﻮد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺮاﮐـﺰ ﺧﺒـﺮي از ﻋﻠـﻢ و داﻧـﺶ و ﮐﻤـﺎل‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻬﺪر ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪه در ﺟﺴﺘﺠﻮي راه وﯾﺎ ﭼﺸﻤﻪ آب ﺣﯿﺎت ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آن ﺟﻬﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در آن ﺟﻬﺖ ﭼﺸﻤﻪ آب ﺣﯿﺎت ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺳﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در آن ﺟﻬﺖ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ آب ﺣﯿﺎت را ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ آب ﺣﯿﺎت ﯾﺎ ﭼﺸﻤﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان را ﻣﺎﯾﻮس ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﮔﺮ از اول ﺧﻮد را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و در آن ﺟﻬﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ آب ﺣﯿﺎت ﻫﺴﺖ ﺳﻔﺮ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﮐﺬب ﮔﺰارش ﻧﻤﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ اﻣﯿﺪ و آرزوﯾـﯽ در اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻬـﺎﺟﺮ و‬
 ‫‪١٥١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺴﻮي ﭼﺸﻤﻪ ﺳﻔﺮ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ در اﺛﺮ ﮔﺰارش ﺑﻪ دروغ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ و ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﯾﺎس و ﻧﺎاﻣﯿﺪي‬
‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ و از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﺑﺘﺪا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺘﻌﺮض اﻗﻮاﻣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺣـﺴﺪ ﻣـﯽﺑﺮﻧـﺪ و روي‬
‫اﯾﻦ ﺣﺴﺪ ﺑﺮدن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ .‬و در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺣـﺴﻮدان‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺘﺎن ﮐﻮرﺑﺎد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﺴﺪ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ ﻫﻤﺮاه ﯾﮏ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈـﯿﻢ‬
‫و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ دادهاﯾﻢ‪ .‬آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺗﻨﺎﺳـﺐ اﯾﻤـﺎﻧﯽ و ﻋﻤﻠـﯽ و ﻓﮑـﺮي ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ دارﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﻂ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ او در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ او‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻓﺪاﮐﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در اﻋﻤﺎل ﺧﻮ ﺧﻠﻮص و اﺧﻼص دارﻧﺪ و در راه اﺣﯿﺎي دﯾﻦ ﺧﺪا از ﺑﺬل ﻣﺎل و ﺟـﺎن ﻣـﻀﺎﯾﻘﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادي آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاه از ﻧﺴﻞ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺟﻨﺴﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺰرگ اﻟﻬﯽ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ اوﻻد آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﮔﺎﻫﯽ اﻫﻞ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﮔـﺎﻫﯽ‬
‫آل آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اوﻻد ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺳﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ و ﻧـﺴﻞ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ آن ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﻣﻨﺘﻬـﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اوﻻد آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻋﻼﻗﻪ‬
‫و ﻣﺤﺒﺖ دارﻧﺪ و در ﺧﻂ ﻋﻨﺎد ودﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ از ﻧﻈـﺮ ﻋﻘﯿـﺪه و اﺧـﻼق ﮐـﺎﻣﻼ” ﺳـﻨﺨﯿﺖ و‬
‫ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮاد از ﺳﻠﺐ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و دوﺳﺖ آﻧﻬﺎ و اوﻻد ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم اﻫﻠﯿﺖ اوﻻد ﺑﺎ آن‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اوﻻد ﯾﮏ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﻫﻠﯿﺖ ﺑﺎ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اوﻻد اﻫـﻞ ﮐـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ وﻋﻘﯿﺪه و اﺧﻼق و ﻋﻤﻞ ﺑﺎ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺳﻨﺨﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺎ آن ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اوﻻدي اﻫﻠﯿﺖ دارد ﺑﺎ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﮐﺴﺎن دﯾﮕﺮي اﻫﻠﯿﺖ ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫اوﻻد آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻫﻞ و آل اﺳﺖ‪ .‬آل ﯾﮏ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ” در ﻋﻠﻢ و ﻣﻘﺎم او و در اﯾﻤﺎن او‬
‫و در ﻓﮑﺮ و ﺗﻘﻮا و ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻬﺎت ﮐﻤﺎل ﺻﺪدرﺻﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺠﺎي او و ﺟﺎﻧـﺸﯿﻦ او‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺨﺒﻪﮔﺎن و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﺎن از ﻧﺴﻞ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ و ﯾﺎ از ﭘﯿﺮوان او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪﮐﻪ در‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﮐﻤﺎﻻت و در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻠﻢ و ﺣﻤﺖ و اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺻﺪدرﺻﺪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ او ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻣﯽداﻧﯿـﺪ ﮐـﻪ‬
 ‫‪١٥٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﭼﻨﺪ درﺟﻪ از ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﺧﻠﯿﻠﯿﺖ و ﻧﺸﺎن اﻣﺎﻣﺖ اﻓﺘﺨﺎر ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐـﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ ﮔﺮﭼﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﯽاﻟﻌﺰم ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ در درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﺧﻠﺖ و اﻣﺎﻣﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي و ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺻﺪدرﺻﺪ آل اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ در درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و اوﺻﯿﺎي ﺑﺰرﮔﻮار او ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻬـﺎرده ﻣﻌـﺼﻮم‬
‫آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻠﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮاي آﻧﻬﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ اﯾﻤﺎن دﯾﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮاي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻤـﺎل رﺳـﺎﻧﯿﺪه و در ﺧـﻂ‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه از ﻧﺴﻞ او ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ در درﺟﺎت ﺑﻌﺪ از ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ آل اﺑـﺮاﻫﯿﻢ و ﯾـﺎ اﻫـﻞ‬
‫ﺑﯿﺖ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم)ص( در ﺑﺎره ﺳﻠﻤﺎن وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫»اﻟﺴﻠﻤﺎن ﻣﻨﺎ اﻫﻞ اﻟﺒﯿﺖ« ﺳﻠﻤﺎن از ﻣﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻠﻤﺎن از اوﻻد ﺣﻀﺮت اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﭘﺎك و ﺑﺎ اﯾﻤﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎﻟﺺ و اﻫﻞ ﺗﻘﻮا ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮادهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬـﺎ آل رﺳـﻮل اﷲ و اﻫـﻞ اﷲ و‬
‫ﺣﺰب اﷲ و ﺟﻨﺪاﷲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاه از ﯾﮏ دودﻣﺎن و ﯾﮏ ﻧﺴﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ از ﻧﺴﻠﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ .‬ﻫﺮ اﻧـﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ در‬
‫ﺧﻂ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي ﺧﺪا و ﻃﺎﻟﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ اﯾـﻦ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ در درﺟـﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن اﻣﺘﻬﺎي ﭘﯿﺶ از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﯿﺎ ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ در اﻣـﺖ‬
‫اﺳﻼم ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم و اوﺻﯿﺎي او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣـﺼﺪاق ﮐﺎﻣـﻞ آل اﺑـﺮاﻫﯿﻢ اﻣﺎﻣﻬـﺎي ﻣﻌـﺼﻮم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺎﻣﻬﺎي ﻣﻌﺼﻮم ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺴﻮد ﺣﺴﻮدان ﻋﺎﻟﻢ و ﺟﺒﺎران ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﺎ اﻣﺎﻣﻬﺎي ﻣﻌﺼﻮم و آل ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺣﺴﺎدت ورزﯾﺪهاﻧﺪ و ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داده و آﻧﻬﺎ را از ﻣﻘﺎم ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﮐﻨﺎر زدهاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺘﺎن ﮐﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ آل اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﮐﺘـﺎب و‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻟﻄﯿﻔﻪاي ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣـﯽﺷـﻮد آن ﻟﻄﯿﻔـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺮض‬
‫ﺣﺴﻮدان آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺣﺴﺪ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭼﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﯾﯽ دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﭼﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﺗـﺎ آﺗـﺶ ﺣـﺴﺪ ﺷـﻤﺎ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﺷـﻮد و ﺑﯿـﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺴﻮزﯾﺪ و ﺑﺠﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪهاﯾـﻢ‪ .‬ﺣـﺴﻮدان اوﻟﯿـﺎي ﺧـﺪا ﺳـﻪ ﻃﺎﯾﻔـﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻗﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﻟﯿﻞ داﺷﺘﻦ ﮐﺘﺎب و آﮔﺎﻫﯽ از ﺳﻨﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺧﻮد را ﭘﯿﺸﻮاي ﻣﺮدم ﻣﯽداﻧﻨـﺪ و ﻣـﺮدم را از‬
 ‫‪١٥٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫راخ ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬دوم ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻮد را ﻋﺎﻟﻢ و آﮔﺎه ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ آﻓﺮﯾﻨﺶ و‬
‫ﻋﺎرف ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻓﺮﻣﺎن رﻗﯿـﺐ اﻧﺒﯿـﺎ و اوﻟﯿـﺎ داﻧـﺴﺘﻪ و ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم آﻧﻬـﺎ ﺣـﺴﺪ‬
‫ﻣﯽورزﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮم‪ :‬اﻣﺮا و ﺳﻼﻃﯿﻦ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑـﺪﻟﯿﻞ ﻣﻘـﺎم و رﯾﺎﺳـﺖ ﺧـﻮد را رﻗﯿـﺐ ﻣﻘـﺎم آل اﺑـﺮاﻫﯿﻢ و آل ﻣﺤﻤـﺪ)ص(‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﺴﺪ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن و اﻣﺮاي ﺣﺴﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ در آﺗﺶ ﺣـﺴﺪ‬
‫ﺑﺴﻮزﻧﺪ و ﺗﺎ ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﺣﮑﻤﺎي ﺣﺴﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ در آﺗﺶ ﺣﺴﺪ ﺑﺴﻮزﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺎﻣﻼ” ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻋـﺎﻟﻢ ﺛﺎﺑـﺖ و روﺷـﻦ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺶ ﻫﯿﭻ داﻧﺸﻤﻨﺪي و ﺣﮑﻤﺖ ﻫﯿﭻ ﺣﮑﯿﻤﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ داﻧﺶ و ﺣﮑﻤﺖ آل ﻣﺤﻤـﺪ)ص( ﻧﺒـﻮده و ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺳﺮار ﻗﺮآن و ﺣﮑﻤﺖ ﺟﻬﺎن و ﻫﻨﺪﺳﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ آﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ و ﺣﻘـﺎﯾﻖ را ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻮده و ﻻزم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎب در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﯽ ﺑـﻪ اﺣﮑـﺎم و ﻣﻨـﺪرﺟﺎت‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر)ع( ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮان ﻧـﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫آﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﻄﻠﻖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮاج ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم)ص( و اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﯿﺮ ﻣﻌﺮاﺟﯽ ﺧﻮد ﻣﻮﺳـﯽ‪ ،‬ﻋﯿـﺴﯽ‪ ،‬اﺑـﺮاﻫﯿﻢ را‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت در ﺳﯿﺮ ﻣﻌﺮاﺟـﯽ ﺧـﻮد آﻧﭽـﻪ از ﻋﻠـﻢ و داﻧـﺶ ﮐـﻪ اﻧﺒﯿـﺎ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دﯾﻦ آن ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺗﻢ ادﯾﺎن و ﺧﻮد او ﺧﺎﺗﻢ اﻧﺒﯿﺎ اﺳﺖ و‬
‫ﮐﺘﺎب او ﺧﺎﺗﻤﻬﻤﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و اﺳﺮار آن آﮔﺎﻫﯽ دارﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺣﮑﻤﺖ ﭼﻬﺎر‬
‫ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﺳﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﻮم ﮔﺸﺘﻪ و آﯾﻨﺪه و ﻣﻮﺟﻮديﻫﺎي در‬
‫زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ آﻓﺮﯾﻨﺶ آﮔﺎه ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺧﻮد آن را ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ و ﻃﺮاﺣـﯽ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ و‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬اول ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﭼﻨﺎن ﮐﻪ او ﺧﻮد را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و دوم‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺒﺎدي آﻓﺮﯾﻨﺶ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ از ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و از ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺳﻮم‪ :‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑـﻪ ﻫﻨﺪﺳـﻪ ﺧﻠﻘـﺖ و ﮐﯿﻔﯿـﺖ‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن و ﭼﻬﺎرم‪ :‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ آن و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﯿﺰي‬
‫و ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮري ﺧﻠﻖ ﺷﺪه و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن ﭼﻪ ﻫﺪﻓﯽ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬آﻧﻬـﺎ آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻋﺎﻟﻢ را ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺿﻤﻦ آﯾﻪاي در ﺳﻮره ﮐﻬﻒ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن ﺑﻮداﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻠﮏ ﻋﻈﯿﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣـﺖ وﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻣﻨﻬـﺎي ﻣـﺮز‬
 ‫‪١٥٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ و ﻣﻨﻬﺎي ﻣﺮز ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ و ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﺎم اﻣﺎم دوازدﻫﻢ اﻓﺘﺘﺎح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺮه زﻣـﯿﻦ‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻓﺘﺢ ﺷﺪه و ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ ﺛﻮاب وﻋﻘﺎب و ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و در ﺷﻌﺎع ﺳﻠﻄﻨﺖ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﮐﻤـﺎل ﻣﻄﻠـﻖ ﺑﺮﺳـﻨﺪ‪ .‬دوره ﺳـﻠﻄﻨﺖ آل ﻣﺤﻤـﺪ ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﻄﻨﺘﻬﺎي دﻧﯿﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﮐﻤـﯽ و ﮐﯿﻔـﯽ ﺑـﺮ‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺤﺪودﯾﺖ داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﻼﻃﯿﻦ دوره دﻧﯿﺎ در ﯾﮏ ﻣﺤﺪوده زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ده ﺳﺎل و ﺑﯿﺴﺖﺳـﺎل و ﻣﺤـﺪودﯾﺖ‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ در ﮐﺸﻮر ﻣﺨﺼﻮص ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دوره ﻋﻤﺮ و ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﺳﻼﻃﯿﻦ زﻣـﺎن ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪﯾﻦ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺪه و ﻫﺮﮐﺪام از آ“ﻫﺎ در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ دارﻧﺪ و از ﻧﺸﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺪودﯾﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﮐﺪام ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻣﻌﯿﻨﯽ آن ﻫﻢ اﻓﺮادي ﮐﻪ در ﻣﺤﺪوده ﺗﺮس و ﻃﻤﻊ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اداﻣـﻪ و ﯾـﺎ اداره زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ وﻟﯿﮑﻦ اﻓﺮادي ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا دارﻧﺪ و رزق و روزي ﺧﻮد راﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ و در ﺧﻂ اﯾﻤﺎن و‬
‫ﺗﻘﻮا ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در داﯾﺮه ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﻢ ﻣﺤﺪود ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ دﻟﻬـﺎ و‬
‫اﻓﮑﺎر ﻣﺮدم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﯾﺪه و ﻋﻘﯿﺪه ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺑﺪان ﻣﺮدم ﻣﯿﺎن ﮐﻮﭼﻪ و ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ آل ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﺎم اﻣﺎم دوازدﻫﻢ اﻓﺘﺘﺎح ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﯾﻨﯽ و اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن روزﮔﺎر‬
‫را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﯾﻮماﻟﺪﯾﻦ و ﯾﻮماﻟﻘﯿﺎﻣﻪ و ﯾﻮم ﻻ ﺗﻤﻠﮏ ﻧﻔﺲ ﻋﻦ ﻧﻔﺲ ﺷﯿﺌﺎ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﻫﻤﻪ زﻣﺎﻧﻬـﺎ و‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﮑﺎﻧﻬﺎ و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺦ در روزﮔﺎر ﺧﻮد آن ﺣـﻀﺮت و زﻣﺎﻧﻬـﺎي ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺘﯽ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﺎرﯾﺦ و زﻣﺎﻣﺪاران ﺗﺎرﯾﺦ از آدم ﺗﺎ ﻗﯿﺎم آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و در دو ﺟﻬﺖ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺗﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻬﺎي ﺟﻬـﻨﻢ‬
‫ﻣﻌﺬب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و اﻓﮑﺎر و ﻋﻘﯿﺪهﻫﺎ و اﯾﺪهﻫﺎ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮدم را ﺑﻪ آﻣﺎل و آرزوي واﻗﻌﯽ ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و‬
‫در ﻃﻮل زﻣﺎن ﮐﻪ ﺗﺎ اﺑﺪ اداﻣﻪ دارد و اﻧﺘﻬﺎ ﻧﺪارد و ﻫﺮﯾﮏ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗﺎﺻﺮ و ﻣﻘﺼﺮ را ﺑـﻪ ﮐﻤـﺎل ﻣﻄﻠـﻖ ﻣـﯽرﺳـﺎﻧﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ را در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻠﮏ ﻋﻈﯿﻢ ﻧﺎمﮔﺬاري ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻗﺴﻤﺖ دوم آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﺘﻌﺮض ﻣﺮدم و ﺣﺴﻮدان ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آل ﻣﺤﻤﺪ)ص( و ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دو ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻗﯿﺎم ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
 ‫‪١٥٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺮدم را از ﺧﻂ آل ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ و دوﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ و ﯾﺎ اذﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻋﺪهاي از ﻣـﺮدم ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و در راه ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈﯿﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪا” ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﺟﻮاﺑﮕـﻮي ﮐـﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻋﻠﯿـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﻗﯿﺎم و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارﻧﺪ ﻫﻤﺎن آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﻔﺎر و ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣـﺴﻮدان و‬
‫دﺷﻤﻨﺎن آل ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺸﺪار ﻣﯽدﻫﺪ ﺳﺮ راه ﮐﻔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﺧﻠﻘﺖ و ﻓﻄﺮت ﺧﻮدﺷﺎن دوﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و در دو ﺧﻂ ﺣﺮﮐﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ راه ﺣﻖ را و راه اﻧﺒﯿﺎ‬
‫و اوﻟﯿﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻣﻘﺎﺻﺪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﺑـﻪ ﮐﺮﺳـﯽ ﻧﺸـﺴﺘﻦ ﻣﮑﺘـﺐ و اﯾـﺪه آﻧﻬـﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺮﺳﯽ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺎم زﻣﺎن آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم در ﺧﻂ ﺗﺴﻠﯿﻢ و اﻧﻘﯿﺎد ﭘﺬﯾﺮي ﺣﮑﻮﻣـﺖ آن ﺣـﻀﺮت ﺷـﺪه و در اﯾـﻦ آﻣـﺎدﮔﯽ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺟﻬﺎن ﺑﺪﺳﺖ او ﻓﺘﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﻣﺎ ﻗﺴﻤﺖ دوم ﮐﻪ ﺧﻂ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه و ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ آل ﻣﺤﻤـﺪ را‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ در ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻮﺷﺶ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارﻧﺪ و ﻫﺮ روز ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﯿـﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺿﻌﻔﺎ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺟﺪﯾﺪي دﺳﺖ ﻣﯽزﻧﻨﺪ و اﺳﻠﺤﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي اﺧﺘﺮاع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﻋﺎﻗﺒـﺖ در اﯾـﻦ ﻣـﺴﯿﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ آﺗﺶ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻤﺒﻬﺎي ﻫﺴﺘﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﺗﻌﺒﯿـﺮ ﺑـﻪ‬
‫آﺗﺶ ﮐﺒﺮي ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﯾﺘﺠﻨﺒﻬﺎ اﻻﺷﻘﯽ اﻟﺬي ﯾﺼﻠﯽ اﻟﻨﺎر اﻟﮑﺒﺮي« ﯾﻌﻨﯽ از ﻗﺮآن ﺷﻘﯽﺗـﺮﯾﻦ‬
‫آدﻣﻬﺎي دوري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن ﺷﻘﯽﺗﺮﯾﻦ ﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ آﺗﺶ ﺑﺰرگ ﺗﺮ را روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﺗﺶ ﺑـﺰرگ ﺗـﺮ‬
‫ﻫﻤﺎن آﺗﺶ ﺑﻤﺐ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪاي و ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺳﻮره ﻓﻠﻖ از آن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﻖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﺪﯾﺚ از اﻣـﺎ در‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﻠﻖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آن آﺗﺸﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻫﻞ آﺗﺶ از ﻋﺬاب آن ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ‬
‫اﻵن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮐﻔﺎر از آﺗﺶ ﺑﻤﺒﻬﺎي اﺗﻤﯽ در وﺣﺸﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻓﺮار از آن در اﻋﻤﺎق درﯾﺎﻫـﺎ و دل‬
‫ﮐﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه درﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ روز ﺷﺮوع ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻫﺴﺘﻪاي از آﺗﺶ اﯾﻦ ﺑﻤﺒﻬﺎي ﻫـﺴﺘﻪاي در اﻣـﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ دﻧﯿﺎ و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ اﺟﺒﺎر ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﻤﺒﻬﺎي آﺗﺶزاي ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫ﺑﺸﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺮگ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﻣﯽرﺳﺪ و ﻗﺪرت ﮐﻔﺎر ﺗﺎ ﺻﻔﺮ ﺗﻨﺰل ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﺧـﺮت ﺑـﺎ‬
‫ﻗﯿﺎم اﻣﺎم زﻣﺎن اﻓﺘﺘﺎح ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎي‪ :‬ﺳﺰاي ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺮدم را از‬
 ‫‪١٥٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آل ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﻇﻬﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺷﻮﻧﺪ و در‬
‫آن آﺗﺶ ﺗﺎ اﺑﺪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺴﻮزﻧﺪ »ﮐﻔﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﻌﯿﺮا« و در آﯾﻪ ‪ 60‬و ‪ 61‬اﺷﺎره ﺑﻪ اﻫﻞ آﺗﺶ و اﻫـﻞ رﺣﻤـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺰودي ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ آﺗﺸﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬در اﯾـﻦ آﺗـﺶ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺘﻦ و ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺷﻮﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت آﻧﻬـﺎ دوﻣﺮﺗﺒـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﺳﺎزد و زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد ﺗﺎ ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ را ﺑﭽﺸﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺰودي آﻧﻬﺎ‬
‫را وارد ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ از زﯾﺮ آن ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد و در آﻧﺠﺎ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﺎﮐﯿﺰهاي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و در ﺳـﺎﯾﻪ‬
‫ﮔﻮارا زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﯾﮑﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻋـﺬاب ﺟﻬـﻨﻢ و اداﻣـﻪ‬
‫ﻋﺬاب ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ و اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا‪ ،‬اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺴﻮزﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ از اﯾـﻦ اﺳـﺖ ك ﻧـﺎﺑﻮد ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻋﻠﻤﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺑﺎره ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻟﻐﺖ ﺻﻠﯽ‪ ،‬ﯾﺼﻠﯽ ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود و در ﺑﺎره ﺟﻬﻨﻢ دﺧﻞ‪ ،‬ﯾﺪﺧﻞ‪.‬‬

‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ اول ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﺮاه ﻧﺎم ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺎم ﺟﻬﻨﻢ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدهاﺳـﺖ و ﺑﻬـﺸﺖ و‬
‫ﺟﻬﻨﻢ دو ﮐﻠﻤﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺎ ﻧﺎﻣﯽ از آﺧﺮت و ﻗﯿﺎﻣـﺖ‬
‫ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﺮاه اﯾﻦ ﻧﺎم دو ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻫﻢ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي آﺧﺮت ﯾﺎ ﺑﻬﺸﺖ‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﺟﻬﻨﻢ‪ .‬اﯾﻦ دو زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘـﻀﺎد ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از آن دو ﻋـﺬاب و ﻣـﺼﯿﺒﺖ و ﻣـﺸﻘﺖ و‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺎ اﺑﺪ و ﺑﺪون آﺧﺮ‪ .‬و دﯾﮕﺮي ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﻌﻤﺖ و ﻟﺬت و ﺑﺮﮐﺖ و ﺧﻮﺷﯽ و آﺳﺎﯾﺶ و آن ﻫﻢ ﺗـﺎ اﺑـﺪ‪ .‬ﮐﻠﻤـﻪ‬
‫اﺑﺪﯾﺖ ﻫﻤﺮاه ﻣﻔﻬﻮم زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺎﺟﻮر و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه ﺑﺎﺷﺪ و در‬
‫آن ﻣﺮگ و ﻣﺮﺿﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ داﯾﻢ و ﻗﺎﺑﻞ دوام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻓﻘﻂ ﺣﻮادث و ﻣﺼﯿﺒﺘﻬﺎ و‬
‫ﻣﺮگ و ﻣﺮض اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻧﺴﺎن را ﺑﺴﻮي ﺿﻌﻒ و ﭘﯿﺮي ﻣﯽﺑﺮد و در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﺣﻮادث و اﻣﺮاض ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﮑﺲ زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻮر رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺮك و اﻧﻘﻄﺎع آن‬
‫ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺑﺪﯾﺖ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻬﻨﻢ ﺧﯿﻠﯽ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺎﻟﺒﺎ” ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ در ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪاي ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ و ﺣﯿﺎت ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫـﺰاران ﺣﺎدﺛـﻪ‬
‫ﻣﺮگآور در ﺷﺮاﯾﻂ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻫﺰار درﺟﻪ ﺣﺮارت آﺗﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎاﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ‬
 ‫‪١٥٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺪﻫﺪ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺎده و ﺳﻄﺤﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺮاﺳﺎس وﺿﻔﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺷﺪه اﺳﺖ از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاي اﻓﮑﺎر ﺳﺎده و ﺳﻄﺤﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ درك و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫ﯾﮑﯽ از آﯾﺎت در وﺻﻒ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﯾﺎﺗﯿﻪ اﻟﻤﻮت ﻣﻦ ﮐﻞ ﻣﮑﺎن و ﻣﺎﻫﺮ ﺑﻤﯿـﺖ« ﯾﻌﻨـﯽ ﻣـﺮگ از ﻫﻤـﻪ ﺟﻬـﺖ ﺑـﺴﻮي‬
‫ﺟﻬﻨﻤﯽ رو ﻣﯽآورد وﻟﯿﮑﻦ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد و ﺟﺎي دﯾﮕﺮ در وﺳﻒ ﺣﻤﯿﻢ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐـﻪ اﻫـﻞ آن ﺣﻤـﯿﻢ ﺟﻬـﻨﻢ را‬
‫ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و اﻣﻌﺎء و اﺣﺸﺎي آﻧﻬﺎ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وان اﻟﺴﺘﻐﯿﺜﻮا ﯾﻐﺎﺛﻮ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﮐﺎﻟﻤﻬـﻞ ﯾﺜـﻮي‬
‫اﻟﻮﺟﻮه« ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ از ﺗﺸﻨﮕﯽ واي آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺷﺮﺑﺘﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ آب ﻧﯿﺴﺖ در واﻗﻊ ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫و در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﭘﻮﺳﺖ ﺗﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﻮﺧﺘﮕﯽ ﻟﻪ و ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﻮﺳﺖ دﯾﮕﺮي ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎدا ﺑﻤﯿﺮﻧﺪ و از ﻋﺬاب ﺑﺮﻫﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﺗﻌﺠﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه و ﺣﻞ ﻋﻠﻤﯽ آن را ﻣﺸﮑﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﻧﺴﺎن و دوام زﻧﺪﮔﯽ او در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮگآور ﺟﻬﻨﻢ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮارت آﺗﺸﻬﺎ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﺬﺷﺖ و اﺳﺘﺨﻮان در ﺑﺮاﺑﺮ آﺗـﺶ ﺑـﺮاي ﻫﻤﯿـﺸﻪ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ دارد و ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮﺧﺘﮕﯽ و ﺳﻮزﻧﺪﮔﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﻗﺎﺑـﻞ اﺟـﺮا ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ و اﮔـﺮ ﻫـﻢ ﺗـﻦ اﻧـﺴﺎن از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻓﻠﺰات ﻣﺤﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ آن آﺗﺸﻬﺎ و ﺣﺮارﺗﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ دوام ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دوم‪ :‬ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ آن ﻋﻈﻤﺖ و راﻓﯿﺖ و رﺣﻤﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دارد راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﮔﺮ ﭼﻪ ﮐﺎﻓﺮ و ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺬاﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و در آن ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺗﺎ اﺑﺪ ﺑﺴﻮزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻟـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﮔﺮﯾﻪﻫﺎ و ﺳﺮ و ﺻﺪاﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻟﻬﻢ ﻓﯿﻬﺎ زﻓﯿﺮا و ﺷﻬﯿﻖ« ﯾﻌﻨﯽ در آن آﺗﺸﻬﺎ دادﻫﺎ ﻣـﯽزﻧﻨـﺪ و‬
‫ﻓﺮﯾﺎد ﺳﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﮐﻨﻨﺪ و دادرس و ﻓﺮﯾﺎدرس ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﺮﺑﺘﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣـﺲ ﮔﺪاﺧﺘـﻪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﺮارت و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺨﻠﯽ آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺪا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧـﺪا راﺿـﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ از ﮐﻔﺎر اﻧﺘﻘﺎم ﮔﯿﺮد ﮔﺮﭼﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﺎﻓﺮ و ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﯿـﻪ و ﺗﺤﻠﯿـﻞ دو ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ اوﻻ” ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﻣﺮگ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﺮگ در ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻬﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي‬
‫زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﺮاي ﻣﻮﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﻣﺮگ و ﻣﺮﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪» .‬ان اﻟﺪار اﻻﺧﺮه ﻟﻬﯽ اﻟﺤﯿﻮان‬
‫ﻟﻮ ﮐﺎﻧﻮا ﯾﻌﻠﻤﻮن« ﯾﻌﻨﯽ زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺣﯿﺎتاﻓﺰا و ﺣﯿﺎتﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” از ﮐﻠﻤﻪ‬
 ‫‪١٥٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺣﯿﻮان ﺑﺮ وزن ﺟﻮﻻت و ﻣﯿﻌﺎن‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ آﺧـﺮت در ذات ﺧـﻮد و ﻋﻮاﻣـﻞ ﺧـﻮد ﺣﯿـﺎتزا و‬
‫ﺣﯿﺎتاﻓﺰا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا در ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب ﮐﻠﻤﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮ وزن ﻓﻌﻼن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮﻻن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮﭼﯿﺰي ﮐﻪ داﯾﻢ در‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﻟﺮزش اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮﻻن ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ داﯾﻢ ﺧﻮد را ﺟﻠﻮه ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯿﻌﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ داﯾﻢ در ﻣﯿﻌﺎن و‬
‫ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ و ﻣﯿﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺣﯿﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺣﯿﺎت ﭘﺮﺗﺤﺮك و ﭘﺮﺣﺮﮐﺖ و ﺛﺎﻧﯿﺎ” ﻣﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮت و ﺣﯿﺎت ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﯿﺰﯾﮑـﯽ‬
‫اﯾﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮاد وﺟﻮد ﯾﮏ ﺣﯿﻮان و ﯾﺎ اﻧﺴﺎن زﻧﺪه داﯾﻢ در ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ از ﯾﮏ ﻃﺮف وارد ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد و ﺟﺬب و اﻧﺠﺬاب و ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻦ اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان ﺟﻬﺎت و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫـﺪ و ﻣـﯽﮔـﺬرد و‬
‫ﺑﺠﺎي آن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ دﯾﮕﺮ وارد ﺷﺪه ﺑﺎ ﺟﺬب و اﻧﺠﺬاب ﺣﺮﮐﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﺶ را اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﯿﺘﺠﻪ ﺣﯿﺎت ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﯿﻮاﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و از آن ﻃﺮف ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮگ و ﻣﺮض ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣـﺸﺮات و ﻣﯿﮑﺮوﺑﻬـﺎ و‬
‫ﺣﺮارت و زﺧﻢ و ﺟﺮاﺣﺖ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺧﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﯿﺎت را ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﻣﻮﺟـﻮد زﻧـﺪه را ﺑـﻪ ﻋـﺎﻟﻢ ﻣـﺮگ‬
‫ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺮب ﺣﺮارت و آﺗﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﻣﺘﺤﺮك ﺣﺮارتزا ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺪن ﺟﺴﻢ‬
‫زﻧﺪه را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪن و ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻣﺮگ و ﻧﺎﺑﻮدي و درد و ﺳﻮزش ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‬
‫ﺣﯿﺎت ﻧﯿﺘﺠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺶ و آﺑﺎدﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺮگ ﻫﻢ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺨﺮﯾـﺐ و ﻧﺎﺑﻮدﮐﻨﻨـﺪه‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ اﮔـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ اﻋﺘﺪال ﺑﻮﺟﻮد آورﯾﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺧﺮاب ﮐـﺮدن ﺑـﺪن‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﯿﺎتﺑﺨﺶ و ﺳﺎزﻧﺪه داﺧﻞ وﺟﻮد ﻫﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺧـﺮاب ﮐﻨﻨـﺪه و‬
‫آﺑﺎدﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺎدل و اﻋﺘﺪال ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬ﺷﯿﺊ و ﺷﺨﺺ ﮐـﻪ در ﻣﻌـﺮض ﻫﺠـﻮم اﯾـﻦ دو ﻋﺎﻣـﻞ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﺮاي ﻫﻤﯿـﺸﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺣﺮارت آﺗﺶ ﺳـﻠﻮﻟﻬﺎي ﺣﯿـﺎﺗﯽ را ﺑـﺴﻮزاﻧﺪ و از آن ﻃـﺮف ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺶ ﺑﺠﺎي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﺎزه و زﻧﺪهاي ﺑﺴﺎزد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻮزﻧﺪﮔﯽ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ اﻋﺘﺪال‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺣﯿﺎت ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ و ﻫﺰارﻫﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻗﺎﺑﻞ دوام اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫دﻻﯾﻞ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ زﻧﺪهاﻧﺪ و زﻧﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺬﯾﺮ از ﺳﺆال و ﺟﻮاب آن‬
 ‫‪١٥٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺳﺆاﻻت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف ﺧﺪا و ﺣﮑﻤﺖ او از ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ آﺗـﺶ و اﺑـﺘﻼي اﻧـﺴﺎن ﺑـﻪ آن و دوام‬
‫ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻫﺰارﻫﺎ و ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻧﺴﺎن و ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺳـﺨﺘﯽ‬
‫ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ؟ و از ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻬﻨﻤﯽ و ﻋﺬاب اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﭼﻪ ﻣﺤﺼﻮﻟﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد؟ زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن و ﺧﺪاي اﻧﺴﺎن را از ﺳﻔﺎﻫﺖ و ﻋﺒﺚ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ از اﯾﻦ ﻋـﺬاﺑﻬﺎ و‬
‫ﺟﻬﻨﻤﻬﺎ و ﻋﺬاب ﺷﺪن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪاي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ آن ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﺠﺎب ﮐﻨـﺪ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﺟﻬﻨﻤﯽ و ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﯾﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در اﯾﻦ ﮐﻔﺮ و‬
‫ﮔﻨﺎه ﻣﺴﺘﺤﻖ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺬاﺑﻬﺎ و ﺑﻼﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻋﺬاب ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه اﺳـﺖ اﻣـﺎ آﯾـﺎ ﺑﻬﺘـﺮ اﯾـﻦ ﻧﯿـﺴﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬاب و اﻫﻞ ﻋﺬاب را ﯾﮑﺴﺮه ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻬﺸﺘﯽﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺣﯿﺎت دارﻧﺪ و در ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي داﺋﻤﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ و اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﻫﻤﺮاه ﺟﻬﻨﻤﺸﺎن ﺑﮑﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺑﻬﺸﺖ و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي اﺑﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﻟﺰوﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ و ﻣﺒﺘﻼﯾﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و زﻧﺪه ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ را ﺑﭽﺸﻨﺪ و داﯾﻢ ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ را ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻌﺬب وﻋﺬاﺑﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ آن ﻣﺒﺘﻼ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان و ﯾﺎ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﺘﯿﺠﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺬاﺑﻬﺎ و اﻫﻞ ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎﯾﺠﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﯾﺪ و ﺻﺮﻓﺎ” ﻫﺪف ﺧـﺪا و ﯾـﺎ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ داﯾﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﺬاب ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ وﺟـﻮد ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻋﺬاﺑﻬﺎ واﻫﻞ ﻋﺬاﺑﻬﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻘﻠﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﻟﯿﺎﻗﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ را ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨـﺎه‬
‫ﺧﻮد آﻧﺮا ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﻨﻤﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن و اﻫﻞ رﺣﻤﺖ‬
‫ﺧﺪا و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﻬﻨﻤﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ اوﻻ” در ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ در اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب‬
‫وﮐﺘﺎﺑﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻮﻟﻮد ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﻓﻘﻂ ﮐﻔﺎر اﺳﺖ و اراده ﺧﺪا در ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ آن ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ دﺧﺎﻟﺘﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻔﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اراده و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ آﺗﺶ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﺳﻮره اﻋﻼ ﺑﻨﺎم ﻧـﺎرا” ﮐﺒـﺮي ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
 ‫‪١٦٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ روﺷﻦ ﮐﺮدن آن زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎﯾﯽ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮﺗﯽ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﺗﺸﻬﺎ و ﺣﺮارﺗﻬﺎ و ﺳـﻮزﻧﺪﮔﯿﻬﺎ و اﻧﻔﺠـﺎرات ﻣـﻮاد‬
‫آﺗﺶ زا ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪو ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎزﻧﺪه آﺗﺶ ﺑـﺎ آﺗـﺸﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻬـﻨﻢ و ﻋـﺬاﺑﻬﺎي آن و ورود ﺑـﻪ آن ﺑـﻪ‬
‫اراده وﻋﻤﻞ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ آن وارد ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻏﯿﺮﺧﻮد‬
‫ﮐﺴﯽ را ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪه ﺟﻬﻨﻢ و وارد ﮐﻨﻨﺪه در ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻘـﺶ اراده ﺧـﺪا اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑـﺎ‬
‫ﻫﺮآﻧﭽﻪ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﺗﺸﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺦ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ روﺷﻦ ﺷﺪهاﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎ و اﻧﻔﺠﺎرات و ﺑﺎروﺗﻬﺎ و ﺗﯽ ان ﺗﯿﻬﺎ و ﻫﺮآﻧﭽﻪ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿـﻞ ﺑـﻮده‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺳﻼﺣﻬﺎي ﻫﺴﺘﻪاي و اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮑﯽ اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺣﺮارﺗﻬـﺎ و ﺷـﻌﻠﻪﻫـﺎ و دودﻫـﺎ ر در‬
‫ﯾﮏ ﺟﺎ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻧﺮا ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻤـﻊﮐﻨﻨـﺪه اﯾـﻦ ﺣﺮارﺗﻬـﺎ و‬
‫آﺗﺸﻬﺎ در ﯾﮏ ﺟﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ زﻧﺪه ﮐﻨﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ و ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎري ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ آﺗـﺸﻬﺎ را‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و از دﻧﯿﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ از ﮐـﺴﯽ ﮔﻠـﻪ وﺷـﮑﺎﯾﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ ﭼـﺮا آﺗـﺶ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺎ را ﺑﻪ آن ﻣﻌﺬب ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ دارد ﺧﺪا ﺟﻬﻨﻢ را ﺑﺎ‬
‫ﺟﻬﻨﻤﯽﻫﺎ در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت زﻧﺪه ﮐﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺟﻬـﻨﻢ ﻣﺒـﺘﻼ ﺳـﺎزد؟ ﺑﮕـﺬارد ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﮐـﻪ ﺟﻬﻨﻤـﯽﻫـﺎ‪ ،‬ﺟﻬـﻨﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺟﻬﻨﻤﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪهاﻧﺪ در ﻫﻤﺎن ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺴﺮﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ دوﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗـﻮام ﺑـﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﺬاﺑﻬﺎ و ﺣﺮارﺗﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رباﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ ﺑﻮده و ﻣﺮﺑﯽ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ اراده ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺮاه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺛﻤﺮهاي از‬
‫ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺪ و از ﻃﺮﯾﻘﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪه و آﻣﺮزﻧـﺪه ﻫﻤـﯿﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﮐـﺎر و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ و از ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ آﻧﻬـﺎ ﺛﻤﺮاﺗـﯽ از ﻧـﻮع ﻟـﺬت و‬
‫رﺣﻤﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﺮ آن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و ﻟﺬﺗﻬﺎ ﺷﮑﺮﮔﺬاري ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﺜﺒﺖ ﺗـﺸﻮﯾﻖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ اﻋﻤﺎل و ﻧﺘﺎﯾﺞ آﻧﻬﺎ از ﻧﻮع ﻋﺬاب و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ از اﻋﻤﺎل ﺑﺪ‬
 ‫‪١٦١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﭼﻪ ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ ﺗﻬﯿﻪ دﯾﺪه و ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ آن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ در اﯾـﻦ ﺑﺮﺧـﻮرد ﭘـﺲ از‬
‫آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﻪ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا و ﺗﻘﻮا و اﻧﺰﺟﺎر از اﻋﻤﺎل ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه در آﻧﻬـﺎ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل و اﻧﺰﺟﺎر ﻣﺒﺪا ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺨﺪا و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ‬
‫ﻋﺬاﺑﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗـﺼﺎدﻓﺎت در راﻧﻨـﺪﮔﯽ و ﺑـﯽاﺣﺘﯿـﺎﻃﯽ ﮐـﻪ راﻧﻨـﺪﮔﺎن را‬
‫ﻣﺤﺘﺎط ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺷﻼق و زﻧﺪان و ﺗﻨﺒﯿﻬﺎت دﯾﮕﺮ و ﻣﺮﺿﻬﺎ و ﮐﺴﺎﻟﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از ﮔﻨـﺎه و ﻣﻌـﺼﯿﺖ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﺷـﻮد و‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ وﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﻣﯽﮔﺮددو ﻫﻤﺎن ﺗﻨﺒﯿﻬﺎت و ﻋﺬاﺑﻬﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ اﻫﻞ ﻓﺴﺎد و ﮔﻨﺎه را ﺑﺴﻮي ﺻـﻼح و ﺛـﻮاب‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻫﺮ ﺧﺴﺎرﺗﯽ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و اﮐﺜﺮ ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎ و ﻣﺮﺿﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺑﯽاﺣﺘﯿﺎﻃﯽ وﻋﻤﺪ و‬
‫ﻋﻨﺎدﻫﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ و ﻣﺘﺠﺎﺳﺮﯾﻦ ﺷﺪه ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻂ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺑﺮﻣـﯽﮔﺮداﻧـﺪ و از ﻃﺮﻓـﯽ‬
‫ﻣﺎﯾﻪ ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت دﯾﮕﺮان ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﮑﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﻧﯿﻔﺘﺪ و ﺑﻪ ﺧﻂ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﻧﺮوﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﺮاي ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻬﺎت ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن و ﺑﺎ آﻧﭽﻪ از اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط و ﻣﺤﺸﻮر ﺳﺎزد‬
‫ﺗﺎ از اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و ﺳﺮ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و از ﺧﻮد و اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻬﻨﻤﯽﻫﺎ ﭘﺲ از ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﺑـﻪ اﯾﻤـﺎن و ﺗﻘـﻮا ﮔـﺮاﯾﺶ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻂ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻬﻨﻤﯽﻫﺎ را ﻣﻮﻗﺖ و ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را وﻋﺪه ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﺳﻮره دﺧﺎن‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ از ﻋﺬاب آﺗﺶ ﺟﻬﺎﻧﯽ و آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و از ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در ﺿﺠﻪ و ﻧﺎﻟﻪ ﺷﺪﯾﺪي ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﯽﻧﺎﻟﻨﺪ و از ﺧﺪا ﻣـﯽﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻧﺎ ﮐﺎﺷﻔﻮا اﻟﻌﺬاب ﻗﻠﯿﻼ”‪ .‬اﻧﮑﻢ ﻋﺎﺋﺪون« ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺰودي ﻋﺬاب را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻣﯽدارﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﻮدت و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل وﻋﺪه رﻓﻊ ﻋﺬاب ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﺎز در آﯾﻪ ﺳﻮره ﻧﺒﺎء از ﻣﺤـﺪودﯾﺖ ﻣﮑـﺚ و ﺣـﺒﺲ اﻫـﻞ ﺟﻬـﻨﻢ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻﺑﺜﯿﻦ ﻓﯿﻬﺎ اﺣﻘﺎﺑﺎ« ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺪﺗﻬﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﺟﻬﻨﻢ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و در اﺧﺒـﺎر و اﺣﺎدﯾـﺚ ﻫـﻢ‬
‫ﺗﻔﺎوت درﮐﺎت اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ وﻧﺠﺎت ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮرﮐﻠﯽ در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﯽ و در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﯿﻦ او و ﺑﯿﻦ ﺧﺪا راﺑﻄﻪاي ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮد‪ ،‬آن ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ راﺑﻄـﻪ‬
 ‫‪١٦٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮده و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﯾﺮش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺘـﺎﯾﺞ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺧﻮد ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺑﺘﻼ ﻣﺎﯾﻪ ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ آﻧﻬﺎ از ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺷﺪه و ﻣﺘﻘـﺎﺑﻼ” ﮔـﺮاﯾﺶ و ﻧﯿـﺎﯾﺶ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ آﻣﻮزﻧﺪه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺑﺮﮔﺸﺖ دﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﻪ ﻧﺘـﺎﯾﺞ‬
‫اﻋﻤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ از اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟـﻮد آﻣـﺪه ﻣﺒـﺘﻼ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﻤﻠﺶ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺟﺰاي ﻋﻤﻞ اوﺳﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺸﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺟﻬﻨﻤﯽ‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت و روﺑﺮو ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺪل اﻟﻬﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﮑﯽ از ﺻـﻔﺎت ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ و ﺑـﺎرز‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪل اﻟﻬﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰاي اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ راه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻇـﺎﻟﻢ ﮐﯿﻔـﺮ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و رﻧﺞ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻈﻠﻮم و ﯾﺎ‬
‫ﮐﻮﺑﯿﺪن آﺑﺮو و ﻋﺰت آﻧﻬﺎ و ﯾﺎ ﺳﺮﻗﺖ اﻣﻮال آﻧﻬﺎ و ﯾﺎ آﺗﺶ زدن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدهاﻧـﺪ و اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻣﻈﻠﻮم در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺳﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ از دار دﻧﯿﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ دل آﻧﻬﺎ ﭘﺮ از ﻏﯿﻆ وﻏﻀﺐ و ﮐﯿﻨﻪ و ﻋﻘﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻇﺎﻟﻤﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻋﺪل اﻟﻬﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻇﺎﻟﻢ و ﻣﻈﻠﻮم را دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪ و‬
‫آﻧﭽﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻇﺎﻟﻢ روي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻈﻠﻮم اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﮐﺸﺘﻪ و ﻣﺠﺮوح ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻮزﻧﺪ‪ .‬ﻋﯿﻦ ﻫﻤﺎن آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ﻇﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻣﻈﻠﻮم را ﺑﺎ آن ﺳﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻤـﺎﻣﯽ درﺟـﻪﺣﺮارﺗـﯽ ﮐـﻪ در آن ﺣـﺮارت‬
‫ﻣﻈﻠﻮم ﺳﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺮﮔﺮدد و ﻇﺎﻟﻢ در ﻫﻤﺎن درﺟﻪ ﺣﺮارﺗـﯽ ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ ﻣﻈﻠـﻮم را در آن‬
‫درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﻧﺸﻮد ﻋﻘﺪه ﺣﻘﺎرت و رﻧﺞ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ در ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و او رﻧـﺞ‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﻇﺎﻟﻢ ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﻋﺪل اﻟﻬﯽ اﯾﺠﺎب ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻇﺎﻟﻤﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ آﺛﺎري ﮐﻪ از ﻇﻠﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺴﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﮐﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻣﻮﻗـﻊ ﮐـﻪ آﺛـﺎر ﻇﻠـﻢ در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﺑﻪ ﻇﺎﻟﻤﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن آﺗﺸﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺳﻮزاﻧﺪهاﻧﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا و ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻘﻄﺎع از ﺧﺪا‪.‬‬

‫اﮔﺮ ذرهاي اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا در دل آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮدهﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷـﻔﯿﻊ اﻧـﺴﺎﻧﯽ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ذره اﯾﻤﺎن و ﯾﺎ داﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﺷﻔﯿﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﯾﻪ ﻧﺠﺎت آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ آﺛﺎر ﻇﻠـﻢ ﺧـﻮد ﻣﺒـﺘﻼ‬
 ‫‪١٦٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮد ﯾﺎ ﯾﮏ ﺷﻔﯿﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﺠﺎت او و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ‬
‫او از آﺛﺎر ﻇﻠﻢ و ﮔﻨﺎه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و اﮔﺮ ﺻﺪدرﺻﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه از دار دﻧﯿﺎ ﺑﺮود و ﺷﻔﯿﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن آﺛﺎر ﻇﻠﻢ و ﮔﻨﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد او ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ و از ﺟـﻨﺲ اﻓـﺮادي ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ »ﺧﺎﻟﺪﯾﻦ ﻓﯿﻬﺎ اﺑﺪا« اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﻔﻮ و رﺣﻤﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ دل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺴﻮزد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﻋﻘﻞ و ﻋﺮﻓﯿﻮ اﻟﻬﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ داﯾﻢ در ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا ﻇﻬﻮر ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻬﻨﻤﯽ را اﯾﺠـﺎب ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﺑﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻠﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺴﻨﺪ‪ .‬دﻟﯿﻠﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺧﺪا و ﯾﺎ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻠﯿﺪ و ﻧﺠﺲ رﺣﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻨﺎه ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ آﺗﺶ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫»آﯾﺎت ‪ 62‬ﺗﺎ ‪ 73‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣـﯽﮐﻨﯿـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻘﺪر ﺧﻮب ﺷﻤﺎ را ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ‪ .‬اي اﻫﻞ اﯾﻤﺎن از ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران ﺧﻮدﺗﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ اﺧﺘﻼﻗﯽ و ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاﻋﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺧـﺘﻼف ﺧـﻮد را ﺑﺨـﺪا و‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﺨﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ دارﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ روﺷﯽ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ راه ﺑـﺮاي‬
‫رﻓﻊ ﻧﺰاع و ﻣﺨﺎﺻﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮ اي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﮕﺮ ﻧﺪﯾﺪي ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﭘﯿﺶ از ﺗـﻮ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪهاﻧﺪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﺼﻤﯿﻢ دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﺨﺎﺻﻤﺎت و ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮﺗﻬـﺎ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن اراده دارد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﺿﻼﻟﺖ ﺑﺲ دور‬
‫از ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺒﺘﻼ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻋﺬاب ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺧﺪا و رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺗـﻦ در دﻫﯿـﺪ و ﺗـﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺗﻼش ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم را از ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﻬﺎ ﺣﺎﻟﯽ‬
‫دارﻧﺪ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﻗﺴﻢ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﺘﻬﺎ ﺑﺠﺰ اﺣﺴﺎن و ﺗﻮﻓﯿﻖ در ﮐﺎر ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻗﺼﺪ و ارادهاي ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﻮد از ﺳﺮ آﻧﻬﺎ و اﻓﮑﺎر آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﯽ دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﻣﻮﻋﻈﻪ ﮐﻦ و دﻋﻮت اﻟﻬﯽ را در ﺧﺎﻃﺮه آﻧﻬﺎ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﮐﻦ‪ .‬ﻣـﺎ ﻫـﯿﭻ‬
 ‫‪١٦٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اذن و اﺟﺎزه ﺧﺪا در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﻄﺎع ﺑﺎﺷﺪ و ﻣـﺮدم از آن اﻃﺎﻋـﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻣﺮدم آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ‬
‫اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را در ﻣﻮﻗﻊ رﺣﻤﺖ و ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﯾﺎﻓـﺖ‪ .‬ﺑﺨـﺪا ﻗـﺴﻢ آﻧﻬـﺎ اﯾﻤـﺎن ﻧﻤـﯽآورﻧـﺪ ﻣﮕـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ در‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﺮا ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻀﺎوت ﺗﻮ ﭼﺎرهاي ﺑﺠﺰ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣـﺎ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﮑﺸﯿﺪ و ﯾﺎ از داﯾﺮه ﻗﻀﺎوت ﻧﻔﺲ اﻣﺎره ﺧﺎرج ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮر را ﺑﺠﺰ ﻋﺪه ﮐﻤﯽ از‬
‫آﻧﻬﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ اﻟﻬﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮده و ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﻣﺎﯾـﻪ ﺛﺒـﺎت و اﺳـﺘﻘﻼل آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ در اﺛﺮ اﻃﺎﻋﺖ اﺟﺮﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ راه راﺳـﺖ ﻫـﺪاﯾﺖ ﺧـﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﺗﺼﺪﯾﻖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪﮔـﺎن و ﺷـﻬﯿﺪان راه‬
‫ﺧﺪا ﮐﻪ ﻣﺸﻤﻮل ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻬﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻘﺪر رﻓﻘﺎي ﺧـﻮﺑﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎﻓـﻀﻞ و رﺣﻤـﺖ اﻟﻬـﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻋﺎﻟﻢ و آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺎت ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺧﺪا در ﻣﻮرد اﻣﺎﻧﺖ و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﺑﻪ اﻣﺎم و اﻣﺎﻣﺖ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎم و اﻣﺎﻣﺖ را ﭘﺮورش داده‪ ،‬در اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨـﺪ و از‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺗﻮﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﺟﺎزه و اﻣﻀﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ و ﺧﺮوج از داﯾﺮه ﻓﮑﺮ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫و اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ اول ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اواﻣﺮ دﯾﮕﺮ رﺳﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ زﯾﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﯽ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان و ﻣﺮﺗﺒﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﮕﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ اﻣـﺮ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ ﮐـﻪ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز دو ﺑﺮاﺑﺮ و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻤﺎز را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﺗﺤﮑﯿﻢ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾـﻦ ﻫﻤـﻪ در آﯾـﺎت ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ را ﺑﺼﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ و در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐـﻪ ﺧـﺪا ﺑـﻪ‬
 ‫‪١٦٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﻤﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آن ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎﻧﺖ ﭼﯿﺰي را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐـﻪ ﺻـﺎﺣﺐ ﻣﻌﯿﻨـﯽ دارد و ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺳﭙﺮده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را و ﯾﺎ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺳﭙﺎرد و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر ﻣـﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺮ وﻗـﺖ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎﻧﺖ و اﻣﺎﻧﺘﺪاري و رد اﻣﺎﻧﺖ در دﺳـﺘﻮرات دﯾـﻦ ﻣﻘـﺪس اﺳـﻼم ﺑـﺴﯿﺎر ﻣـﻮرد‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﯿﻠﯽ اﻣﺎﻧﺖ داران دﺳﺘﻮر دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ” اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣـﺎم‬
‫ﭼﻬﺎرم)ع( ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ :‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪرم ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ)ع( ﺷﻤﺸﯿﺮي را ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ اﻣﺎم را ﺑﮑﺸﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺴﭙﺎرد‬
‫و ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ آن ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﻪ او ﺑﺮﮔﺮداﻧﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻣﺎم ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ وﻇﯿﻔﻪ دارم ﮐﻪ آن ﺷﻤـﺸﯿﺮ را ﺑـﻪ ﻗﺎﺗـﻞ‬
‫ﭘﺪرم ﺑﺮﮔﺮداﻧﻢ‪ .‬زﯾﺮا اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن رد ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻮاه ﺻﺎﺣﺐ آن ﮐﺎﻓﺮ ﯾﺎ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﯿﺎﻧﺖ در اﻣﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﻤﻮده‪ ,‬راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾـﻦ ﻗﻄـﻊ راﺑﻄـﻪ و‬
‫ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻧﻤﻮده و ﺗﻤﺪن آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮐﺸﺪ و از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺎس ﺳﻌﺎدت و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺸﺮ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺎﯾﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮده‬
‫و دل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻤﻮده و از اﻋﺘﻤﺎد او ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ‬
‫اﻣﺎﻧﺖ دﻫﻨﺪه از ﻫﻤﯿﻦ اﯾﻤﺎن و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﻣﺎل ﺧﻮد را و ﯾﺎ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺴﯽ اﻣﻨﺖ ﺳﭙﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﯿﺎﻧﺖ در اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد آن اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺳﻠﺐ ﮔﺮدد و ﺷﺨﺺ اﻣﺎﻧﺖ دﻫﻨﺪه در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ و‬
‫اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺨﻮرد‪.‬‬

‫اﻗﺴﺎم اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ‪:‬‬

‫اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ از ﻣﺎده ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎ اﻣﻦ و اﻣﻨﯿﺖ و اﯾﻤﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻣﻨﯿـﺖ ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و اﻣﻨﯿﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺑﺪن از ﻣﺮﺿﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪن ﻣﺮﯾﺾ اﻣﻨﯿﺖ ﺧـﻮد را‬
‫از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺻﺪي ﯾﮏ ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺪن اﺣﺘﯿﺎج دارد و ﺻﺪي ﻧﻮد و ﻧـﻪ ﺑـﻪ اﻣﻨﯿـﺖ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و اﺟﺘﻤـﺎع‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺎاﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺘﺎزﻧﺪ و ﺣﻘﻮق ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻏﺎرت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺑﺪﻧﻬﺎ در اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺎاﻣﻦ ﺳﻮدي‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻣﻨﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺑﺪن از اﻣﺮاض ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻔﮑﺮ اﻣﻨﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎع ﺧﻮد ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در‬
 ‫‪١٦٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻧﻌﻤﺘﺎن ﻣﺠﻬﻮﻟﺘﺎن‪ ،‬اﻟﺼﺤﻪ و اﻻﻣﺎن« ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺪر دو ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﺘﺮ اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ واﻗﻌﯿﺖ ارزش آﻧﺮا درك ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﻧﻌﻤﺖ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺑﺪن از اﻣﺮاض و دﯾﮕﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫از ﻋﻮاﻣﻞ ﺿﺪاﻣﻨﯿﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺮﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﻣﺎﻧـﺖ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﻓﮑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ را از وﺣﺸﺖ و ﺧﻄﺮﻧﺎاﻣﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺮﻫﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اوﻟـﯿﻦ اﻣﺎﻧـﺖ ﮐـﻪ ﺳﺮﻣﻨـﺸﺎ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﺎﻧﺘﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﻣﺎﻣﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ آن در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﻨﯿﺖ و‬
‫ﺧﻄﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎﻣﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﺮﻣﻨﺸﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﻬﺎ و ﯾﺎ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺘﻬﺎ و ﻋﺪاﻟﺘﻬﺎ و ﯾﺎ ﻇﻠﻤﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫اﻣﺎم و اﻣﺎﻣﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺣﻞ ﮔﺮدد و ﻣﺮدم اﻣﺎم واﻗﻌﯽ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ او واﮔﺬار ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬از اﯾـﻦ راه دو‬
‫ﻧﻮع ﺧﻄﺮ و ﺿﺮر ﺑﺰرگ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﻓﻊ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﻄﺮ و ﺿﺮر ﻣﻨﺸﺎ اﻣﻨﯿـﺖ ﮐﺎﻣـﻞ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ و اﺟﺘﻤـﺎع‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اول‪ :‬ﺿﺮر ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺰرگ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‪ .‬ﺿﺮر دوم ‪ :‬رﻓﻊ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ از ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻋﺪل و اﻣﻨﯿﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻗﯿﺎس و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدري را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮزﻧﺪان ﮐﻮﭼﮏ و ﺻﻐﯿﺮي دارﻧﺪ ﮐﻪ آن ﻓﺮزﻧﺪان از ﺛﺮوﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر‬
‫و ﻣﺎدر ﺑﯽاﻃﻼﻋﻨﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻧﺪ ﭼﻪ ﺛﺮوﺗﯽ در اﻧﺒﺎر زﻧﺪﮔﯽ ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ ذﺧﯿـﺮه ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﯾـﮏ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻋﺎدل و اﻣﯿﻨﯽ ﻻزم دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان را اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ رﻫﺒﺮي و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺛﺮوت ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺑﯽ ﻓﺮزﻧﺪان در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘـﺶ را در ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ و ﯾـﺎ ﻣﺤﺮوﻣﯿـﺖ ﮐﻮدﮐـﺎن‬
‫دارد‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را از ﻋﻘﻞ و آﮔﺎﻫﯽ ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﺪ و در ﺣﺪود ﮐﻮدﮐﯽ و ﻋﻘﻞ ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎزد‪ .‬ﻗﻬﺮا” ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ از ﺛﺮوت ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﻢ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺣﻖ ﻓﺮزﻧﺪان در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺣﻖ ﯾﮏ‬
‫رﻫﺒﺮي اﻣﯿﻦ و ﻋﺎﻟﻢ و ﻋﺎدل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺖ و اﻣﺎﻧﺖ ﮐﻮدﮐﺎن را ﭘﺮورش دﻫﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﺮوت ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺰرگ در اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن ﻣﺮﺑﯽ اﻣﺎﻧﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﯽ اﻣﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻮدﮐﺎن را در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺮﺑﯽ و رﻫﺒـﺮ‬
‫واﻗﻌﯽ ﺑﮕﺬارد‪ .‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن را از ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮﺑﯽ اﻣﯿﻦ و ﻋﺎدل ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺼﺮ و ﯾـﺎ ﻗﺎﺻـﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺟﺎي آن ﻣﺮﺑﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻏﺼﺐ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان از ﯾﮏ ﻣﺮﺑﯽ واﻗﻌﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔـﺮدد‪.‬‬
 ‫‪١٦٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫و دﻧﺒﺎﻟﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﺗﺮﺑﯿﺖ از ﺛﺮوت ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﻢ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ﺻﻐﯿﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﭘﺪر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺛﺮوت ﺧﺪا ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾـﺖ اﺳـﺖ و ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺛﺮوت ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﯾﮏ ﻣﺮﺑﯽ اﻣﯿﻦ و ﻋﺎدل و ﻋﺎﻟﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺤﺮوم از ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫و داﻧﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و دﻧﺒﺎﻟﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﻪ آن ﺛﺮوت ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺠﺎي آن اﻣﺎم و ﻣﺮﺑـﯽ واﻗﻌـﯽ ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ در ﺣﺪ او و ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻗﻬـﺮا” اﯾـﻦ ﻧﻘـﺺ ﺗﺮﺑﯿـﺖ و ﻫـﺪاﯾﺖ ﻣﻨـﺸﺎ‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ آﻧﻬﺎ از اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﻟﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺸﺮﯾﺖ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾـﺮا‬
‫در اﻣﺎﻧﺖ اﻣﺎﻣﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﯿﺎن ﻗﺎﺻﺮ و ﻣﻘﺼﺮ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺠﺎي ﻣﺮﺑﯿﺎن ﮐﺎﻣﻞ اﻟﻬﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﺑﺸﺮﯾﺖ را از‬
‫آن ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﮐﻠﻤﻪ اﻣﺎﻧﺖ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ و آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻣﺎﻣـﺖ ﺗﻔـﺴﯿﺮ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻣﺎﻣﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻌﻤﺖ ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ و رﻫﺒـﺮي را ﮐـﻪ ﺣـﻖ آن‬
‫اﻣﺎم ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺑﻪ او واﮔﺬار ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﮐﺎر او ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄـﺮ دوم‪ :‬ﮐـﻪ از ﺧﯿﺎﻧـﺖ ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺑـﺸﺮﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻋﺪل و داد و ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺸﻮاﯾﯽ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗﺎﺻـﺮ و‬
‫ﻣﻘﺼﺮ ﻣﻨﺸﺎ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺷﺪه ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﻨﺸﺎ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻧﻌﻤﺘﻬـﺎ ﻻﻣﺘﻨـﺎﻫﯽ‬
‫ﺧﺪا ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗﺎﺻﺮ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه آﻟـﻮده ﻧـﺸﺪهاﻧـﺪ وﻟـﯿﮑﻦ از ﻋﻘـﻞ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﺎﻣﻞ و دﻧﺒﺎﻟﻪ آن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻘﺼﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه آﻟﻮده ﺷﺪهاﻧﺪ در ﺧﻂ ﻋﻘﻞ ﻋﺪل اﻟﻬﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ در ﺧﻂ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻠﺖ ﻋﻘﻞ و‬
‫اﯾﻤﺎن و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﻔﺮ و ﻃﻐﯿﺎن اﺟﺒﺎر ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮاي اداﻣـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﺿـﻌﯿﻒ و ﻣﺤـﺮوم را‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا روي ﻫﻤﺎن ﺗﺰي ﮐﻪ در ﻣﮑﺘﺐ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬زﻧـﺪﮔﯽ از‬
‫راه ﺗﻨﺎزع ﺑﻘﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و در ﻫﻤﯿﻦ راه ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨـﺎزع ﺑﻘـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻮﺟـﻮدات ﻗـﻮي‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدهﺗﺮ را ﻓﺪاي ﺧﻮد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﺧﻮد ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ از ﺧﻮد را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﯾـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ را در اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ راه زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻘﺎي و دوام ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﯿﺎﻫﻬـﺎ و درﺧﺘﻬـﺎ‬
‫اب و ﻫﻮا را ﻓﺪاي ﺧﻮد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻗﻮﯾﺘﺮ‪ ،‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺿﻌﯿﻔﺘﺮ را ﻃﻌﻤﻪ و ﻟﻘﻤﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗـﻮﯾﺘﺮ‬
 ‫‪١٦٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻫﻢ ﺣﻖ ﻃﺒﯿﻌﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺿﻌﯿﻔﺘﺮ را ﻃﻌﻤﻊ و ﻟﻘﻤﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨـﺪ و ﺑـﺮاي اداﻣـﻪ ﺣﯿـﺎت و ﺑﻘـﺎي ﺧـﻮد آﻧﻬـﺎ را‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺰ ﺧﻼف ﻋﻘﻞ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد را از راه ﻇﻠﻢ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺿﻌﻔﺎ‬
‫را در ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻂ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻗﻮﯾﺘﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺤـﺮوم را ﭘـﺲ از‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻃﻌﻤﻪ ﺟﻨﮓ و آﺗﺶ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻨﻬﺎ در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺛﺮوت و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﺟﻨﮓ وﮐﺸﺘﺎر و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫دﻻﯾﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ در ﺷﻌﺎع ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎي ﻗﺎﺻﺮ و ﻣﻘﺼﺮ دو ﻧﻮع ﻋﺬاب ﺑﺮاي ﺿﻌﻔﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اول‪ :‬ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻋﻠﻤﻬﺎ و‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ‪ .‬دوم‪ :‬ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﻋﺬاﺑﻬﺎ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺟﻬﻨﻢ و اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﻋﺬاب و ﻣﺤﺮوﻣﯿـﺖ ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﯿﺎﻧـﺖ در‬
‫اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯾﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ‬
‫اﺳﺖ اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ اﻣﺎﻣﺖ و ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ و آن اﻣﺎﻣﻬﺎي ﻋﻈـﯿﻢاﻟـﺸﺎن و‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ را از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻮد ﮐﻨﺎر زدهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮاي ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺪﻋﯽ اﻣﺎﻣﺖ دﯾﮕﺮان اﻣﺎﻧﺖ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﯽ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺳﺆال اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ” در زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮدراي و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎرﻧـﺪ و در‬
‫ﺧﻂ ﻫﻮي و ﻫﻮس و ﻣﯿﻞ ﺧﻮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ ﺧﻮد و ﯾﺎ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ ﭼﻨﺪ ﻧﻔـﺮ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻻاﻗﻞ ﺧﺎﻧﻮادهاش را ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻔﺲ اﻣﺎره‬
‫ﺧﻮد ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﯾﺎ ﺑﺮﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد و ﻋﺪهاي از ﻣﺮدم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ اﻣﺎﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد را ﺻﺎﺣﺐ‬
‫آن و ﻣﺪﻋﯽ آن داﻧﺴﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﺑﺸﺮﯾﺖ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد و دوﺳﺘﺎن و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد را در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و‬
‫اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺎﻣﺖ و ﭘﯿﺸﻮاﯾﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ وﻟﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑـﺎ او ﺑﯿﻌـﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در واﻗﻊ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در واﻗﻊ اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ اﻫﻠﺶ واﮔﺬار‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻌﺖ ﺑﻪ وﻟﯽﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺖ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ او ﻣﯽﺳﭙﺎرﯾﻢ و اﻣﺎ ﺧﻮدراﯾﯽ‬
‫و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري و ﺗﺮك ﺑﯿﻌﺖ و ﯾﺎ ﻧﻘﺾ آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺖ اﻣﺎﻣﺖ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ دارﯾـﻢ و آن را ﻏـﺼﺐ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺎ اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎﻧﺖ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ اﻫﻠﺶ واﮔﺬار ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ راي و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اوﻟﯿﺎي ﺧـﺪا‬
 ‫‪١٦٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در ﺟﻨﮓ وﻧﺰاع ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎي ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ و اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ اﻣﺎﻣﺖ ﺧﯿﺎﻧـﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ و در اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺖ ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در آﯾﻪ ﺑﻌﺪ از آﯾﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﻣﺮدم را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﻬﺎ در ﻗﻀﺎوﺗﻬﺎ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و ﭘﺮورش دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ آﯾﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﺮادي را‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت و ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺧﻮد را ﺑﺴﻮي ﻃﺎﻏﻮﺗﻬﺎ و ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و دوﺳﺖ دارﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﺿﺪ ﺧﺪا و ﺿﺪ دﯾﻦ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﻨﺪ و اﺧﺘﻼﻓﺎت آﻧﻬﺎ را ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ ﮐـﻪ اﯾﻨﻬـﺎ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮﺗﻬﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ اﻟﻬﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﯽ را رﻋﺎﯾـﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن اﻟﻬﯽ و آﺳﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ و ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ را در ﻣﺴﻨﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از اﺧﺒﺎر و اﺣﺎدﯾﺚ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﻗﻀﺎوت را ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن و دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺑـﺴﭙﺎرد‬
‫ﺑﻪ ﺣﮑﻢ آﻧﻬﺎ آﻧﭽﻪ را ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاه آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑﺤﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺒﺎﻃﻞ‪ .‬ﻣﺜﻼ” اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ اﺧﺘﻼف دارﯾﺪ و‬
‫او ﻣﻨﮑﺮ ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ از دﺳﺖ او ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ و آن ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ ﻃـﺮف ﻧـﺰاع ﺷـﻤﺎ را‬
‫اﺣﻀﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ و روي دﻻﯾﻞ و ﻣﺪارﮐﯽ ﮐﻪ دارد ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻃﺮف ﻧﺰاع را ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﺿﯿﺎن ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ ﺣﻖ ﺧﻮد را از ﻃﺮف ﻧﺰاع ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫـﻢ آن ﺣـﻖ ﮐـﻪ از‬
‫ﮐﺎﻧﺎل ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ﺑﺸﻤﺎ رﺳﯿﺪهاﺳﺖ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺷﻤﺎ از اﯾﻦ راه و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ دوﻟـﺖ ﻃـﺎﻏﻮﺗﯽ را روي ﮐـﺎر آورده و‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﯾﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان دوﻟﺖ ﺣﻘﯽ اﻟﻬﯿﻪ را ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﻋﺪل و داد و اﻣﻨﯿﺖ اﺳﺖ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐـﺮده و ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﺗـﺎﺧﯿﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪاﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺣﮑﺎم ﺟﻮر ﮔﺮﭼﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮔﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﻘﺮا و ﺿﻌﻔﺎ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‬
‫وﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺿﻌﻔﺎ و ﮔﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﻗﻀﺎوت ﺑﻪ ﻋﺪل ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺪرت ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫روي ﮐﺎر ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و دوﻟﺖ ﺣﻘﻪ اﻟﻬﯿﻪ را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دﻧﺒﺎﻟﻪ آﯾﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮدم را ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت و ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﺸﻮﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮدم را از ﺧﺪا و ﺣﻘﯿﻘﺖ و اﻫﻞ ﺣﻖ دور ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﺳﻮم‪:‬‬
 ‫‪١٧٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻨﻮط ﺷﺪن ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﺑﻪ دﻋﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎﺧﺘﻪ از ﺧﺪا آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ و ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﻫـﻢ از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﺪ در اﯾﻨﺼﻮرت ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳـﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﺳـﺆاﻻﺗﯽ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻓﯿﺾ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل واﺳـﻄﻪ ﻻزم دارﻧـﺪ؟ و ﺑـﺪون واﺳـﻄﻪ‬
‫ﻓﯿﺾ اﻟﻬﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و آﯾﺎ اﻣﮑﺎن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻓﯿﺾ ﺧـﺪا ﺑـﺪون واﺳـﻄﻪ اﺳـﺖ و اﯾـﻦ ﺗﻮﺳـﻼت ﻻزم‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؟ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ و آﯾﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ آن ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣـﺮدم در ﺧﺎﻧـﻪ او وﺳـﯿﻠﻪ ﺑﺒﺮﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ وﺳﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻫﺎ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدهاﺳﺖ ﺑﺸﻮﻧﺪ در ﯾﮑﯽ از آﯾﺎت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﯾـﺎ اﯾﻬـﺎ اﻟـﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮاﺗﻘـﻮاﷲ‬
‫واﺑﺘﻐﻮا اﻟﯿﻪ اﻟﻮﺳﯿﻠﻪ« اي ﻣﺮدم ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ و در ﺟﺴﺘﺠﻮي وﺳﯿﻠﻪﻫﺎ و واﺳﻄﻪﻫﺎ ﺑﺴﻮي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻫﻤﺮاه اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از ﺧﺪا و اوﻟﻮاﻻﻣﺮ او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ و در آﯾﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺪا را دوﺳﺖ دارﯾﺪ از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻫﻢ ﺷﻤﺎ را دوﺳـﺖ ﺑـﺪارد و از اﯾـﻦ ﻗﺒﯿـﻞ اﯾـﺎت و‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ و اﺧﺒﺎر ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ اﻧﺒﯿﺎ واوﻟﯿﺎ و اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر را ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و ﻣﺮدم واﺳـﻄﻪ و وﺳـﯿﻠﻪ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿﺎج ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻓﯿﻮﺿﺎت و ﺑﺮﮐﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻇﻬﻮر ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺎل ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺧﻂ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮﺑﻮﻃﻨﺪ‪ .‬ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ و اﺣﮑﺎم ﺧﻮد را از ﺧﺪا ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ آن ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ و اﺣﮑﺎم ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺿﻤﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا از ﻓﯿﻮﺿﺎت و ﺑﺮﮐﺎت اﻟﻬﯽ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺳﻮاي اﯾﻦ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﺮدم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﻢ اﺳﺘﻌﺪاد و ﻧﺎﻗﺺاﻟﻌﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ روي ﻧﻘﺺ ﻋﻘﻞ و اﺳﺘﻌﺪاد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ” و‬
‫ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎي ﺧﺪا اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻣﺮ داﯾﺮ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﮐﻢ اﺳﺘﻌﺪاد در ﻧﻘﺺ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ و ﺑﯿﻨﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺟﺬب ﺷﯿﻄﺎﻧﻬﺎ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ و ﮔﻤﺮاه ﺑـﺸﻮﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻋﺎﻗﻞ و ﮐﺎﻣﻞ ﭘﯿـﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾـﺖ ﺑﺪﻫـﺪ ﮐـﻪ آن اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﻋﻘـﺐ اﻓﺘـﺎده را‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻓﯿﻮﺿﺎت اﻟﻬﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﻧﺒﯿﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪ ﺷـﺪه و از ﻫﻼﮐـﺖ ﺑﺮﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﯾﻬﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا و ﻗﻀﺎوت ﻋﻘﻞ واﮔﺬاري ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﺎن در ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻻزم اﺳـﺖ آﻧﻬـﺎ را‬
 ‫‪١٧١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ و از ﺷﺮ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ را ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺴﻮي ﺧـﺪا‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از وﺳﺎﺋﻂ و وﺳﺎﯾﻞ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﻨـﺪ و از آﻧﻬـﺎ ﭘﯿـﺮوي ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ در ﺑﺴﯿﺎري از آﯾﺎت دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﺎﯾﻂ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻟﻄﻒ ﺧﺪا را ﻣﻨﻮط و ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﭼﻨـﯿﻦ ﺷـﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻧﯿﺎﯾﺪ و آﻧﻬﺎ از وﺳﺎﯾﻂ ﻫﺪاﯾﺖ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺸﺮﯾﺖ رﺑﻮده ﺷﺪه و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي و ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺟﻪ را در ﺷﻌﺎع ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اوﻟﯿﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒـﻮﻟﯽ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ آﻧﻬﺎ از ﺧﺪا ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻨﻨﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪا اﯾﻦ ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮاﻫﯽ و ﺗﻮﺑﻪ را‬
‫اﻣﻀﺎ ﻧﻤﻮده از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﯿﺾ ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺻﺮﻓﺎ” ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ راه ﺑﺮاي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان واﺑﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﯽ از آن ﺗﺸﮑﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺮﺗﺮي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ رﺳﯿﻤﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﯿﺎﻻﺗﯽ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ اوﻻ” راه ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺒﯿﺎ و ﺧﻂ ﺑﻬﺮهﺑﺮداي آﻧﻬﺎ از ﻓﯿﺾ ﺧﺪا راه ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﻠﯽ ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﮐـﺲ‬
‫ازاد اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ راه ﺑﺮوﻧﺪ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﭽـﻮن اﻗﯿـﺎﻧﻮس رﺣﻤـﺖ و ﺑﺮﮐـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﺮﮐﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن اﻗﯿﺎﻧﻮس ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي ﻓﯿﺾﮔﯿﺮي و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري او ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ در اﯾـﻦ ﻣـﺴﺎﺑﻘﻪ و‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺑﺴﻮي اﷲ ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﺟﻠﻮ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﻋﻘﺒﺘﺮ و ﻋﻘﺒﺘﺮ و ﺑﻌـﻀﯽ ﺷـﺎﯾﺪ ﺑـﻪ ﻗﻬﻘـﺮا و اﻧﺤـﺮاف ﺑﺮوﻧـﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔﺎن را ﺑﺮاﺳﺎس رﺣﻤﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻋﻘـﺐاﻓﺘﺎدﮔـﺎن واﺳـﻄﻪ ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺒـﺎدا ﻋﻘـﺐ‬
‫اﻓﺘﺎدﮔﺎن از ﻓﯿﺾ ﺧﺪا ﻣﺤﺮوم ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ وﺳﺎﻃﺖ ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را از ﻓﯿﺾ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻧﮑﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔﺎن را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ ﺣﻘـﯽ ﻗﺎﯾـﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻫﺎن دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮕﺎن ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ را واﺳﻄﻪ ﮐﺴﺐ ﻓﯿﺾ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آﻧﭽﻪ از ﻓﯿﻮﺿﺎت ﺑﺮاي ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ ﭘﯿـﺸﺘﺎزان و ﺟﻠﻮاﻓﺘﺎدﮔـﺎن ﻣﻘـﺪر ﻣـﯽﮐﻨـﺪ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻋﻘﺐاﻓﺘﺪﮔﺎن ﮐﻪ روي ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮدي و اﯾﻤﺎﻧﯽ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﮐﻨﺘﺮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺮ داﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ‬
‫آزاد ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮده و ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺪون ﺣﺴﺎب از ﻓﯿﻮﺿﺎت اﻟﻬﯽ ﺑﻬﺮهﮔﯿـﺮي ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨـﺎن ﮐـﻪ‬
 ‫‪١٧٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي دﻧﯿﺎي ﺧﻮد را ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺴﺎب اﻟﻬﯽ و ﻧﻈـﻢ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣـﺼﺮف ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﯾـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از آن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎ در ﭘﻨﺎه ﻧﻈﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد و ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﻬﺎرﮐﻨﻨﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐـﻪ از ﻓﯿﻮﺿـﺎت و ﺑﺮﮐـﺎت‬
‫اﻟﻬﯽ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻖ اول ﻏﻠﻂ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫـﺮﮐﺲ از‬
‫ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﯿﺾ اﻟﻬﯽ را در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ آن ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي ﺗﺤﺖ ﺣﺴﺎب و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﻃﺒﻖ ﺣﺴﺎب و ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺟـﺎزه داده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺒـﺎدا از ﺻـﺮف‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺧﻼف ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺴﺎدي ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و اﮐﻨﻮن ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﺮﻧﻌﻤﺘﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ روي ﺣﺴﺎب و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ اﯾﻨﮑﻪ روي ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮدي و اﯾﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ” در ارﺗﺒﺎط ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺮ اﻟﻬﯽ آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﻈﻢ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﻧﻈﻢ و ﺣﺴﺎب ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐـﻪ واﺳـﻄﻪ ﻫﻤـﺎن ﻓﯿﻮﺿـﺎت و ﺑﺮﮐـﺎت ﺑـﻮدهاﻧـﺪ و آﻧﻬـﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮان و‬
‫اﺋﻤﻪاﻃﻬﺎر ﻫﺴﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و اﺋﻤﻪ واﺳﻄﻪ ﻓﯿﺾ اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﻨﺪه و‬
‫ﻧﻈﺎم دﻫﻨﺪه ﻫﻤﺎن ﻓﯿﻮﺿﺎت و ﺑﺮﮐﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا اﻓﺎﺿﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘـﺪري ﮐـﻪ ﻣـﺎل و‬
‫ﺛﺮوت در اﺧﺘﯿﺎر ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و ﺧﻮد ﻧﻈﺎرت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ از آن ﻣﺎل و ﺛﺮوت اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎ ﻓﺴﺎد و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﭼﻬﺎر ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯽ‪ ،‬ﺧﺮوج از داﯾﺮه ﻓﮑﺮ ﺑﻪ داﯾﺮه وﻻﯾﺖ اﻟﻬﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻪ راه راﺳﺖ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ و ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺧﻮد از ﺷﻬﺮ ودﯾﺎر در ﻣﻮاردي از ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﺠﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﮑﺸﯿﺪ و از دﯾﺎر ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﻮﯾﺪ و در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻫﻢ ﺑﺎز در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﻫﻞ‬
‫ﮐﺘﺎب اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﮑﺸﻨﺪ و از دﯾﺎر ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﻋـﺪه‬
‫ﮐﻤﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺟﺮاي دﺳﺘﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ك ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ در اﻃﺎﻋﺖ ﺳﺎﻣﺮي ﺑـﻪ ﮔﻮﺳـﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳـﺘﯽ‬
‫ﮔﺮﯾﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ داده ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺎﻣﻮرﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﮑﺸﻨﺪ در آﻧﺠﺎ از زﺑﺎن ﻣﻮﺳﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ ﮐﺮدﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ وﺧﻮد را ﺑﮑﺸﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺑﻪ وﺧﻮدﮐﺸﯽ‬
 ‫‪١٧٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻟﻄﻒ اﻟﻬﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻤﺎ ﺷﻮد و ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﭙﺬﯾﺮد ﮐﻪ او ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻮﺳﯽ را در ﻣﻮرد ﺧﻮدﮐﺸﯽ اﯾﻨﻄﻮر ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﻨﯽاﺳﺮاﯾﯿﻞ دﺳـﺘﻮر داد ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﻋـﺪهاي ﮐـﻪ‬
‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه و از داﯾﺮه ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ در اﺟﺮاي اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﺟـﺎن ﮔﻮﺳـﺎﻟﻪﭘﺮﺳـﺘﺎن‬
‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ و واﻗﻌﯿـﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ و ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﺎن ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﮑﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ وﺟﺪال واﻗﻊ ﺷـﻮد‬
‫ﺟﻮاﺑﯽ ﮐﻪ ﻫﺎرون ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻣﻮﺳﯽ داده ﺑﻮد‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ از ﮐﻮه ﻃﻮر ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﻏﯿﺒﺖ ﭼﻬﻞ روزه ﺑﻨﯽاﺳﺮاﯾﯿﻞ ﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﯽ ﮔﺮاﯾﯿﺪهاﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﺮادرش ﻫﺎرون ﻏـﻀﺒﻨﺎك ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﭼـﺮا آﻧﻬـﺎ را رﻫـﺎ‬
‫ﮐﺮدهاي ﺗﺎ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺖ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﻫﺎرون در ﺟﻮاب ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ ﺗﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ اﮔـﺮ ﭘﺎﻓـﺸﺎري ﮐـﻨﻢ و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑﺠـﻨﮕﻢ ﺑـﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﻦاﺳﺮاﯾﯿﻞ ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪاﺷﻮد و وﺣﺪت آﻧﻬﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺒﺮﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻣـﺎ‬
‫ﺑﯿﺂﯾﺪ و ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﯽ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬واﻗﻌﯿﺖ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺎرون ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑـﻪ ﻣﻮﺳـﯽ ﺑـﻪ ﻗـﻮم‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ از ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﯽ دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪه و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﮕﺮوﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺎﻣﺮي ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﯿﺰ را از اﻣـﺖ‬
‫ﺑﻨﯽاﺳﺮاﯾﯿﻞ ﺧﺎرج ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺟﻮاب ﻫﺎرون ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎن اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ وﺣﺪت و اﻋﺘﻘﺎد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﻧﺒﯽ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ وﻋﻼوه اﮔﺮ ﭼﻨﺎن اﺧﺘﻼﻓﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻨﮓ و ﻗﺘـﺎل ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻮﺣـﺪﯾﻦ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺧﻮد راﺑﮑﺸﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﻤﻠﻪ »اﻗﺘﻠﻮا اﻧﻔﺴﮑﻢ« ﺧﻮدﮐﺸﯽ و ﺧـﻮد‬
‫ﮐﺸﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺘﻞ ﻫﻮي ﻧﻔﺲ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻧﻔﺲ اﻣﺎره اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻗﺪﻋﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﯽﺟﻨﮕـﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﯿﺎت واﻗﻌﯽ و اﺑﺪي ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻮ ﻧﻔﺲ را ﺑﮑﺸﺪ و ﺧﻮد‬
‫را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺪا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺪا ﻧﮕﺮدد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺣﯿﺎت اﺑﺪي و واﻗﻌﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻧﻔﺲ در اﯾﻦ آﯾﻪ و آﯾﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ و ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﻮدن ﻧﻔﺲ اﻣﺎره اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ دﯾﻮ ﻧﻔﺲ ﮐـﺸﻮر‬
‫وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اراده ﺧﺪا داده ﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺧﺸﮏ و ﺳﻮزان ﻧﻔـﺲ اﻣـﺎره را ﺑـﻪ ﺑـﺎغ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺘﻞ ﻫﻮي ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﺧﺮوج از دﯾﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧـﺮوج از داﯾـﺮه‬
 ‫‪١٧٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻓﮑﺮ ﺧﻮدي و ﺧﻮدﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ داﯾﺮه اﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧـﺪا و دﯾـﻦ ﺧـﺪا و در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻔﺲ اﻣﺎره و دﯾﻮ ﻧﻔﺲ و ﻫﻮي و ﻫﻮس دو ﻣﯿﺪان و دو ﺷﻬﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨـﺼﺎت ﻣﺨـﺼﻮص ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد دارد‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﯾﻮ ﻧﻔﺲ در داﯾﺮه ﮐﻔﺮ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺷﺮك و ﮔﻨﺎه و ﻧﻔﺎق وارد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﻫﻤﻪ ﻧﻮع ﻣﻮﺟﺒـﺎت‬
‫ﻋﺬاب و ﻣﺸﻘﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯿﺎﺑﺎن ﭘﺮ از ﻣﺎر و ﻋﻘـﺮب و ﺧـﺮس و ﭘﻠﻨـﮓ و دﯾـﻮ و اژدﻫـﺎ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﭽﻪ ﻣﻀﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺷﻬﺮي اﺳﺖ در اﻧﺘﻬﺎي ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻬﻨﻢ وﻟﯿﮑﻦ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﺧـﺪا‬
‫دﯾﻦ ﺧﺪا وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺸﺖ و ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻫﻤﻪ ﻧﻮع ﻧﻌﻤﺖ و ﺣﮑﻤﺖ و ﻟﺬت و ﺑﺮﮐﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از ﺷﻬﺮ و دﯾﺎر ﺧﻮدي و ﻫﻮي ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮﺧﺪا و داﯾـﺮه‬
‫ﻋﻠﻢ وداﻧﺶ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وارد ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺮوج از دﯾﺎر ﻧﻔﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺮوج از داﯾﺮه ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ داﯾﺮه اﻃﺎﻋـﺖ ﺧـﺪا‪.‬‬
‫در اﻧﺘﻬﺎي آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم از ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮري ﮐﻪ »ﻗﺘﻞ ﻫﻮي ﻧﻔﺲ« و »ﺧـﺮوج از داﯾـﺮه‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ اﻗﻠﯿﺘﯽ از اﯾﻦ دﺳﺘﻮر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣـﺮدم از اﯾـﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎﯾﻪ ﺛﺒﺎت و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟـﻪ در آﺧـﺮ اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻠﻤﻪ »ﺧﯿﺮا” ﻟﻬﻢ واﺷﺪ ﺗﺜﺒﯿﺘﺎ”« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺛﺒﺎت و آراﻣﺶ ﻧﻔﺲ در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو داﯾﺮه‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺷﻬﺮ ﻫﻮيﻧﻔﺲ ﺧﻮد وآرزوﻫﺎ و ﺗﻔﮑﺮات و ﺧﯿﺎﻻت و ﺧﻮدﮔﺮاﯾﯽﻫﺎ ﺑﮑﺎر و ﻓﻌﺎﻟﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ در اﯾﻦ‬
‫داﯾﺮه ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺛﺎﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ آراﻣﺶ و اﻃﻤﯿﻨﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺑﯿﺎﺑـﺎن وﺣـﺸﺘﻨﺎك‬
‫ﻫﻮي ﻧﻔﺲ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ اﻣﯿـﺪ و آرزوي ﺧـﻮد ﻧﻤـﯽرﺳـﻨﺪ و ﻫـﺮ روز در ﺧـﻼ ﺑﯿـﺸﺘﺮ و‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺘﻬﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﺎﻫﻬﺎي وﯾﻞ و ادﯾﻬﺎي ﻋﻤﯿﻖ ﺟﻬﻨﻢ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺘﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ ﺗﺎرﯾﺦ در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺸﯽ ﺛﺎﺑﺘﯽ اﺗﺨﺎذ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آراﻣﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬داﯾﻢ در ﺗﺰﻟـﺰل و‬
‫اﺿﻄﺮاب و ﭘﺮﯾﺪن از اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ آن ﺷﺎﺧﻪ و از اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ آن ﻗﺎﻧﻮن و از اﯾﻦ ﻣﺮام ﺑﻪ آن ﻣﺮام ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﻋﺎﻗﺒـﺖ در‬
‫ﻣﺴﯿﺮ ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﻣﺎ اﮔﺮ از داﯾﺮه ﻫﻮي ﻧﻔﺲ ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺧﻮد را در ﺷﻬﺮ ﻋﻠـﻢ و ﺣﮑﻤـﺖ و اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ داﯾﺮه ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺎزهﺗﺮ و ﺣﮑﻤﺘﯽ ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮔﻮاراﺗﺮ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ﺗﺎ روزي ﮐﻪ ﺧـﻮد را‬
‫در وﺿﻊ ﻣﻼﻗﺎت و روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺧﻂ ﻫﺮ روز از آراﻣﺶ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺘﯽ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﺑﺮﺧـﻮردار ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
 ‫‪١٧٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ ﺧـﺪا از ﺛﺒـﺎﺗﯽ ﺷـﺪﯾﺪﺗﺮ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺧﻮاﻫﯿـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻟـﺬا در آﯾـﺎت ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﻮي ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﮑﺸﻨﺪ و از داﯾﺮه ﻫﻮي ﺧﻮد ﺑﻪ داﯾﺮه اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺮ‬
‫ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺑﺮاه راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در داﯾﺮه اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﺑـﺼﺮاط‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮﺗﺎﻫﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ زﺣﻤﺖ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻋﺎﻟﯿﻪ و ﺑﻪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﺑﺘﺪاي ﻇﻬﻮر رﺷﺪ و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﺎﺑـﺎن ﺳـﺮﮔﺮدان ﺷـﺪه راه‬
‫ﺑﺠﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ .‬ﺧﻂ ﻣﻘﺼﺪ را ﻧﻤﯽداﻧﺪ وﺷﺎﯾﺪ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﻮﻗﻒ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮن راه اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤـﻮده و‬
‫در ﻫﺮ راﻫﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ را دور ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺗﺼﺎدﻓﺎت ﭘﺲ از ﺣﺮﮐﺖ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻄﺢ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻘﺼﺪ را ﭘﯿـﺪا‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﯿﺮت و ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ در راه ﺗﮑﺎﻣﻞ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻘﺼﺪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﻓﻀﯿﻠﺖ از اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺒﻬﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾـﺮا ﺷـﺎﯾﺪ‬
‫آن ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎ ﮔﺮدش در ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺮي ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻧﻘﺸﻪاي ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ درﺳﺖ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﺪ و از ﻫﺮ ﺧﻄﯽ ﺑﺮود‪ .‬ﻓﮑﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ داﻧﺸﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺮدش ﻓﮑﺮي در ﻓـﻀﺎي آﻓـﺮﯾﻨﺶ و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه اﮔﺮ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﮐﻨﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺧﻂ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺮاي او ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آن ﺧﻂ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و‬
‫در آن ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ زﯾﺮا ﺧﻂ ﺗﮑﺎﻣﻞ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺷﻬﺮي ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ و ﻣﺮﺑﯽ آن ﺷﻬﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن دﻗﯿﻖ و‬
‫ﺑﺎرﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ از ﻣﻮي ﺑﺎرﯾﮑﺘﺮ و از ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻧﺪهﺗﺮ و در ﻫﺮ ﻗـﺪﻣﯽ ﻫـﺰاران ﻫـﺰار ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﺳـﻘﻮط و ﺗـﺼﺎدف‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺴﺘﻦ و ﯾﺎﻓﺘﻦ و ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن در اﯾﻦ ﺧﻂ ﺑـﻪ اراده اﻧـﺴﺎن و ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎ” در داﯾـﺮه ﻫـﻮي ﻧﻔـﺲ و ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎي‬
‫ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻣﺤﺎل و ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا و ﺑﺴﻮي ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽروﻧﺪ و ﺧﯿﺎل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫در ﻣﻌﺮﻓﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺧﺒﺮ دﻫﻢ از ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﻀﺮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎ ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑـﺪ‬
‫در ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮه ﺧﻮب داﺷﺘﻪ و ﺧﯿﺎل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺧﻮب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻣـﺎ ﻫﻤـﯿﻦ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ اﮔـﺮ در‬
‫داﯾﺮه اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﺨﺪا ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده و ﺑﺪون رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ از داﯾﺮه ﻫﻮي ﻧﻔﺲ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﺮاه راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ و ﺧﺮوج از دﯾﺎر ﺧﻮدﮐﺸﯽ و ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‬
‫اﺟﺮﻋﻈﯿﻢ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺼﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در داﯾﺮه اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻫﻮي ﻧﻔﺲ وﻋﻼوه ﯾﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
 ‫‪١٧٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮏ دﺳﺘﻮر ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﺑﺪﻫﺪ ﻣﻌﻘﻮل ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮر ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮد را ﻧﻤﯽﮐﺸﺪ و اﮔـﺮ ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮري ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬در آﯾﻪ ‪ 72‬در ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او را اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻄﻒ ﺧﻮد ﻗﺮار داده‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﺗﺼﺪﯾﻖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دﯾﻦ ﺧﺪا‬
‫و ﺷﻬﺪاي راه ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻘﺪر دوﺳﺘﺎن و رﻓﻘﺎي ﺧﻮﺑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺸﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ‬
‫اﻟﻬﯽ اﺳﺖ و ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا آﮔﺎه ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺘﻬﺎ و ﺣﻘﯿﻘﺘﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﮐﻪ از راﻫﻬﺎي ﺳﻄﺢ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ و راﻫﻬﺎي ﺑﺴﻮي ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻫﺮﮐﺴﯽ از راﻫﯽ ﺑﺮود ﻗﻬﺮا” وارد ﻫﻤﺎن ﺷـﻬﺮي ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ در‬
‫اﻧﺘﻬﺎي راه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﺷﻬﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬راﻫﻬﺎي ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﯿﻦ راﻫﻬﺎي‬
‫از ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ اﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ در ﺧﻂ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در اﻧﺘﻬﺎي دروس ﺧﻮد و ﻓﺎرغاﻟﺘﺤـﺼﯿﻞ ﺷـﺪن ﺑـﺎ اﻃﺒـﺎ‬
‫ﻣﺤﺸﻮرﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ و ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر از اﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ وارد ﺷﻮد و ﻫﺮ داﻧـﺸﯽ ﮐـﻪ ﻓﺮاﮔﯿـﺮد در‬
‫اﻧﺘﻬﺎ ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻤﺎن ﻓﻦ وﻋﻠﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﮔﺮدد ﺣﺮﮐﺖ از ﺧﻄﻮط ﺗﮑﺎﻣﻞ دﯾﻨﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ از ﺧﻂ دﯾﻦ و ﻋﻠﻢ و اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧـﺪا و ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎي او ﺣﺮﮐـﺖ ﺗﮑـﺎﻣﻠﯽ ﺧـﻮد را آﻏـﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در اﻧﺘﻬﺎ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن وﺿﻌﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و ﺷﻬﺪا و ﺻﺪﯾﻘﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺸﻮر ﺷـﺪه و‬
‫در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط و ﺣﺸﺮي اﺳﺖ ﺻﺪدرﺻﺪ ﻗﻄﻌﯽ و ﻗﻬﺮي زﯾﺮا ﻣﮑﺘـﺐ دﯾـﻦ و اﯾﻤـﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﮑﺘﺒﻬﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﯾﮑﺠﻮر و ﯾﮏ ﻧﺴﺦ و ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎر ﻣﯽآورد و ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ اﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ از ﯾـﮏ‬
‫ﺣﺸﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻗﻬﺮي ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و اوﻟﯿﺎي ﺧـﺪا ﻣﺤـﺸﻮر‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎت ‪ 73‬ﺗﺎ ‪ 85‬ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت در راه ﺧﺪا ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﻫﻤﯿﺸﻪ از دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﺴﻮي ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫ﺑﺴﻮي ﺟﻨﮓ ﺳﺴﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮﺻﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ ﻣﺼﯿﺘﯽ وارد ﺷﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬اﻟﺤﻤـﺪاﷲ ﻟﻄـﻒ‬
‫ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ وارد ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻧﺸﺪم ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ و ﻣﺠﺮوح ﺷـﻮم و اﮔـﺮ از اﯾـﻦ ﺟﻨـﮓ ﻓـﻀﯿﻠﺘﯽ و ﯾـﺎ‬
‫ﻏﻨﯿﻤﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﺷﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ و آﻧﻬﺎ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ـ اي ﮐﺎش ﻣﺎ ﻫﻢ‬
 ‫‪١٧٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﯾﻢ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻌﺎدت و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﯽرﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﺧﺮت را ﺑﻪ دﻧﯿـﺎ‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﺠﻨﮕﺪ ﭼﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﯾﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﻨﺪ اﺟﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪ .‬ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﯿﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ آﻧﻬﺎ از ﻇﻠﻢ ﮐﻔﺎر ﻣﯽﻧﺎﻟﻨﺪ‪ .‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﭘﺮوردﮔـﺎرا‬
‫از اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﺮدﻣﺪاران آن ﻇﺎﻟﻢ و ﺳﺘﻤﮑﺎرﻧﺪ ازاد ﮐﻦ و ﺑﺮاي ﻣﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ ﻣﻌـﯿﻦ ﮐـﻦ و از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﻣﺎﻣﻮر ﮐﻦ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ را ﯾﺎري ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻫﻞ اﯾﻤﺎن در راه ﺧﺪا ﻣـﯽﺟﻨﮕـﺪ و ﮐﻔـﺎر در راه ﺑﺘﻬـﺎ و‬
‫ﻃﺎﻏﻮﺗﻬﺎ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اوﻟﯿﺎي ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﮑﺮ وﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﺧﯿﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻣﺮدﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺷﻮد دﺳﺖ از ﺟﻨﮓ ﺑﺮدارﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و زﮐﺎت ﺑﺪﻫﯿﺪ اﻋﺘﺮاض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺻﺎدر ﺷﻮد و‬
‫ﺟﻨﮓ واﺟﺐ ﮔﺮدد ﺑﺎز ﻫﻢ اﻋﺘﺮاض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﭼﺮا ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ ﮐﺮدي؟ ﭼـﺮا اﯾـﻦ ﺟﻨـﮓ را ﺑـﻪ اﯾـﺎم‬
‫دﯾﮕﺮي ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺗﺎﺧﯿﺮ ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﯽ؟ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻣﺘﺎع دﻧﯿﺎ اﻧﺪك اﺳﺖ از آﺧﺮت ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺗﻘﻮا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﻧﺨﯽ در وﺳﻂ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﻫﺮﺟﺎ ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﻫﺮﭼﻨـﺪ در ﻗﻠﻌـﻪاي ﺑـﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑـﻢ ﻣـﺮگ ﺷـﻤﺎ را ﻓـﺮا‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺘﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﺳﺖ و اﮔﺮ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺪرات ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ را درك ﮐﻨﻨﺪ؟ ﻫﺮ ﭼﻪ از ﺧﯿﺮ‬
‫و ﺳﻌﺎدت ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﺳﺖ و آﻧﭽﻪ از ﺷﺮ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﮕﯿﺮد از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺎ ﺗـﺮا ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﻤﻪ ﺣﺮﮐﺎت و اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ رﺳـﻮل ﺧـﺪا را اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮده و ﻫﺮﮐﺲ از دﯾﻦ ﺧﺪا اﻋﺮاض ﮐﻨﺪ ﻣﺎ ﺗﺮا ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺒـﺎﻧﯽ او ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎدهاﯾـﻢ‪ .‬ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ اﻣﺎ از ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﮐﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺷﺒﻬﺎ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮ دﯾﻦ ﺧﺪا و ﻏﯿﺮ آﻧﭽﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺬاﮐﺮه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺬاﮐﺮات ﺷﺒﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ .‬از آﻧﻬﺎ ﮐﻨﺎره ﺑﮕﯿﺮﯾـﺪ و ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺗﻮﮐـﻞ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا وﮐﯿﻞ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا در اﻃﺮاف ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻗﺮآن ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻨﮑﺘﺎب از ﺟﺎﻧﺐ ﻏﯿﺮﺧﺪا ﺑـﻮد‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﺴﯿﺎري در آﯾﺎت آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫‪١٧٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺮﺣﺬر ﺑﻮدن از ﮐﻔﺎر و آﻣﺎدﮔﯽ ﺟﻨﮕﯽ ﻫﻤﻪ وﻗﺖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫وﺻﻔﯽ در ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻫﺪف ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا و ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ از ﺟﻨﮓ ﻧﺠﺎت ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺻﻠﺢ و ﺟﻨﮓ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ﻓﺮار از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻣﺎﯾﻪ ﻧﺠﺎت از ﻣﺮگ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫ﻣﻘﺪرات ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪا و ﺑﻪ اراده او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮐﻔﺎر و ﻣﺬاﮐﺮات ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮا” اﯾﻦ آﯾﺎت اوﻟﯿﻦ آﯾﺎﺗﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﻪ اﯾﺸﺎن اﺟـﺎزه ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﮐﻔـﺎر داده و‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺎن ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺟﻨﺎب اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم و‬
‫ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺣﺎﻣﯽ او و ﻫﻤﺴﺮ وﻓﺎدار و ﻓﺪاﮐﺎرش ﺟﻨﺎب ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت در ﺧﻮدش اﺣﺴﺎس ﻏﺮﺑﺖ ﮐﺮده و ﺣﺰن و ﻏﻢ ﺷﺪﯾﺪي‬
‫وي را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ آن ﺳﺎل را ﺳﺎل ﻋﺎماﻟﺤﺰن ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺰن و اﻧﺪوه ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﻬـﺎ رﺳـﯿﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو از ﻏﺮﺑﺖ ﺑﯽﮐﺴﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺎﻟﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ وﺣﯽ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ در ﺷﻬﺮ ﻣﮑﻪ ﯾﺎور و ﻧﺎﺻﺮي ﻧﺪاري ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﮐﻨﯽ وﺿﻤﻦ اﯾﻦ آﯾﺎت ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺎزه ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر را ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر‬
‫داد ﮐﻪ از ﮐﻔﺎر ﺑﺮﺣﺬر ﺑﻮده دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ و ﯾﺎ ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻧـﺸﺎن داد‬
‫ﮐﻪ اوﻻ” ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﯾﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ در ﻣﮑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﻣﺤﺎﺻﺮه دﺷﻤﻦ اﺳﺖ وﺿﻤﻨﺎ” ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و دﺷﻤﻨﺎن آﻣﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺿﻤﻦ اﯾﻦ آﻣﺎدﮔﯽ و آراﯾﺶ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﺮﭼﯿـﺰي آن ﺣـﻀﺮت را ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎدﮔﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬و ﺿﻤﻦ ﻫﻤﮑﺎري‬
‫ﻣﺨﻔﯽ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ دارﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺳﺴﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وﺿﻌﯿﺖ و ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ در ﺟﻨﮓ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ و ﺷﮑﺴﺘﯽ ﺑﺮدارﯾﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻟﻄﻒ ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ﻧﺒـﻮدم ﺑـﻪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮم و اﮔﺮ از ﺟﻨﮓ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ و ﻏﻨﺎﯾﻤﯽ ﻧﺼﯿﺐ ﺷﻤﺎ ﺷﻮد‪ ،‬آرزو ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐـﻪ اي ﮐـﺎش‬
 ‫‪١٧٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﺎﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻬﺮه ﻋﻈﯿﻤﯽ از ﻏﻨﺎﯾﻢ دﻧﯿﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﻪ ﯾﮏ ﺻﻔﺖ ﻣﻤﺘﺎز و ﻋﺠﯿﺒﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﮐﺮده و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ راﺑﻄﻪ ﻧﻮﻋﯿﻮ اﻧﺴﺎﻧﯽ و راﻓﺖ ﻗﻠﺒﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ وﺣـﺸﯿﺎﻧﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و ذويرﺣﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣـﺎﻟﯽ و ﻣـﺎدي و ﺟﻠـﺐ ﻣﻨـﺎﻓﻊ دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ‪ .‬اﻧـﺴﺎن را ﺑـﺮاي ﻣـﺎل و ﺛﺮوﻧـﺖ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﺎل وﺛﺮوت را در اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن‪ .‬ﭘﺲ در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ اﮔﺮ اﺣﺴﺎس ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎل وﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﯾﻘﯿﻦ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎل و ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻠﮑﻪ اﺣﯿﺎﻧﺎ” در ﻣﺼﺎﯾﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﮐﻨﺎر ﻣﯽروﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻧﻤﺎﯾﺶ و آراﯾﺶ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ و آﻧﻬﺎ راﺑﻄﻪ دوﺳـﺘﯽ و ﻣـﻮدت ﻧﯿـﺴﺖ و از ﯾـﮏ‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻤﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ آﯾﺎت از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺧﻄـﺮات و ﮐﺎرﺷـﮑﻨﯿﻬﺎ ﮐـﻪ از داﺧـﻞ و ﺧـﺎرج ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫اﻧﻘﻼب ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻔﺎق و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را ﯾﺎدآوري ﮐﺮد‪ .‬زﯾﺮا ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ” ﺧﻄﺮ ﻧﻔﺎق و ﻣﻨﺎﻓﻖ ﯾﮏ ﻣﺮض‬
‫داﺧﻠﯽ و ﻗﻠﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻀﺎي دروﻧﯽ اﻧﺴﺎن را از ﻗﻠﺐ و ﺟﮕﺮ اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻦ ﺳـﺎﻟﻢ را از ﭘـﺎ در ﻣـﯽآورد ﻣﻨـﺎﻓﻘﯿﻦ‬
‫ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﮐﺎرﺷﮑﻨﯿﻬﺎي داﺧﻠﯽ و دروﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ از درون ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﮑﺮه ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺟﺘﻤﺎع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو در ﻫﻤﯿﻦ اوﻟﯿﻦ آﯾﺎت ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺟﺎزه ﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻄـﺮ ﻣﻨـﺎﻓﻘﯿﻦ وﺗﻮﻃﺌـﻪﻫـﺎي داﺧﻠـﯽ را‬
‫ﮔﻮﺷﺰد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در آﯾﻪ ‪ 77‬دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﺻﻼ” ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧـﺪ و آﺧـﺮت را ﺑـﻪ‬
‫دﻧﯿﺎ ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﻘﻂ ﻫﺪف ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﻨﮓ و داﯾﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﻂ ﻓﺎﺻﻞ ﺑﯿﻦ ﮐﻔﺮ‬
‫و اﯾﻤﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺒﻮل و ﯾﺎ رد زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوي اﯾﻤﺎن آﺧﺮت را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و دﻧﯿﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻂ ﻋﺒـﻮر و‬
‫راه ﻋﺒﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﻬﺮا” در ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺨﺪا ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارد و ﻣﯽداﻧﺪ اﮔﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﭘﯿﺮوز اﺳﺖ و اﮔﺮ‬
‫ﻫﻢ ﺑﮑﺸﺪ ﭘﯿﺮوز اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ در ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” در ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا و اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﯽ ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﺪا ﺧـﺪﻣﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺗﺤﻤﯿﻼت ﻣﺎدي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﻬﺎ ﺳـﻨﮕﯿﻨﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬از اﯾـﻦ رو در اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﮐﺮم را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺠﻨﮓ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ آﺧﺮت را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاه در ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﯾﺎ در ﺻﻒ ﮐﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﯿﺰد و در آﺧﺮ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻬﺎﺟﺮ ﻋﻈﯿﻤـﯽ ﮐـﻪ در اﻧﺘﻬـﺎي اﯾـﻦ‬
 ‫‪١٨٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺒﺎرزهﻫﺎ و ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮔﻮش زد ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن اﺟﺮ ﻋﻈﯿﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ و اﺑﺪي آل ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﺎم اﻣﺎم‬
‫دوازدﻫﻢ داﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ درﻫﺎي ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ و درﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻓﺘﺢ ﻣﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﺷـﻬﺪا و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن در آن زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﭘﺎداش ﺑﺲ ﻋﻈﯿﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫در آﯾﻪ ‪ 78‬ﺣﮑﻤﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮕﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ” در ﺗﺎرﯾﺦ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﺻﺮﻓﺎ” ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎﯾﯽ و‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪرﺗﻬﺎ و اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت و ﺳـﻠﻄﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺿﻌﻔﺎ ﺟﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺿﻌﻔﺎ ﻧﺒـﻮدهاﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻘـﺪر زﯾـﺎد در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎ وﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﯿﻦ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎي ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ و ﺿﻌﯿﻔﺘﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ اﯾﺮان در اﺧﺘﯿﺎر ﮐـﺸﻮر روم و ﮔـﺎﻫﯽ روم‬
‫در اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺸﻮر اﯾﺮان وﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ و اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻮي ﻣﯿﺪان ﺑﺎزي و ﯾﺎ ﻣﺎل و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ در اﺧﺘﯿﺎر اﯾﻦ‬
‫و آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ از زﯾﺮﭼﮑﻤﻪ و ﺳﻠﻄﻪ ﯾﮏ اﺑﺮﻗﺪرت ﺑﻪ زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺑﺮﻗﺪرﺗﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﺟﻨﮕﯽ‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﯾﺎ اﺻﻼ” ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻨﮕﯽ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ ﻇﻠـﻢ و ﭘﯿـﺪاﯾﺶ رﻓـﺎه ﺑـﺮاي ﺿـﻌﻔﺎ و‬
‫ﺑﯽﭼﺎرﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺟﻨﮓ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ واﻗﻊ ﺷﺪه ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﻠﺘﻬـﺎي‬
‫ﻣﻈﻠﻮم را از زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻇﺎﻟﻢ ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻫﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﮑﻤﺖ ﺟﻨﮓ را ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻇﻠﻢ ﻣﺒﺎرزه ﺷﻮد و ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺿﻌﯿﻒ از ﺷﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳـﻼم ﺟﻨـﮓ ﺗـﺎ زﻣـﺎن و‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯽ اداﻣﻪ دارد ﮐﻪ ﻣﻈﻠﻮم از ﺳﻠﻄﻪ ﻇﺎﻟﻢ ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و دﯾﮕﺮ ﻇﻠﻢ و ﻇﺎﻟﻢ در ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻇﻠـﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ راه ﺧﺪا وﺳﺮﺑﺎزان ﺣـﺰب اﻟﻬـﯽ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ ﮐـﻪ ﭼـﺮا‬
‫ﺳﺎﮐﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪاﯾﺪ و ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ و ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ از ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻢ ﻣﯽﻧﺎﻟﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اي ﺧﺪا ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﺷﻬﺮ و دﻫﯽ ﮐﻪ زﻣﺎمداران و روﺳﺎي آن ﻇﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺠﺎت ﺑﺪه و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻦ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﯾﺎري ﮐﻨﺪ و از ﻇﺎﻟﻢ و ﺳﺘﻤﮑﺎر ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و ﻫﻤـﻪ وﻗـﺖ ﺟﻨـﮓ ﺧـﺪا و‬
‫اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﻣﻈﻠﻮم از دﺳﺖ ﻇﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﮐﻪ ﺑﺠﺎي ﭘﺪران واﻗﻌﯽ ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺿﻌﻔﺎ و ﻧﺠﺎت ﻣﻠﺘﻬﺎ از ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﺮﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﻮر‬
 ‫‪١٨١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮔﺸﺎﯾﯽ و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ و رﻓﻊ ﻇﻠﻢ و ﻓﺘﺢ درﻫﺎي ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ‬
‫و رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ روي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪.‬‬

‫در آﯾﻪ ‪ 79‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ در راه ﺧﺪا ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ ﺗﺎ دﯾﻦ ﺧﺪا ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻗﺴﻂ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ ﭘﯿﺎده ﺷﻮد‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ‬
‫ﮐﻔﺎر ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺒﺎران و ﺳﺘﻢﮐﺎران ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ اوﻟﯿﺎي ﺷﯿﻄﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﮑﺮ و ﺳﯿﺎﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﺑﯿﻦ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ)ع( و ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻣﺤﺎوره و ﻣﺒﺎﺣﺜﻪاي ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓـﺪاران ﻣﻌﺎوﯾـﻪ ﮐـﻪ ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ زﻣﺎﻣﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻌﺎوﯾﻪ و ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ اﻓﺘﺎد و ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ از ﮐﺎرﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﺪﻧﺪ اﯾﻦ ﻏﻠﺒﻪ را ﺑﺮاي ﺧﻮد‬
‫ﻓﺨﺮ و اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا از ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ ﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮ و ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻠﺴﻪاي ﮐﻪ ﻋﺪهاي از‬
‫روﺳﺎي ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ و ﻋﺪهاي از ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ و از ن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺠﺘﺒﯽ )ع( ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ روﺳﺎي ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻨﺎي‬
‫ﺧﻔﺮ و ﻣﺒﺎﻫﺎت را ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ از ﻧﻈﺮ اﯾﻤﺎن و ﺷﺮاﻓﺖ و ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ و ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕـﺮ‬
‫از ﺷﻤﺎ ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺰرگ ﺷﻤﺎ ﻋﻠﯽﺑﻦاﺑﯿﻄﺎﻟﺐ ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪ و ﻣﺮدم از ﺷﻤﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ از ﺷﻤﺎ ﺑﻨـﯽﻫﺎﺷـﻢ ﺑﻬﺘـﺮ ﻫـﺴﺘﯿﻢ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺶ ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮدﯾﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺎر‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺠﺘﺒﯽ )ع( ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ را ﺑﻪ ﻣﻌﺎﯾﺒﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻨﺪ و رذاﻟﺘﯽ ﮐﻪ در ﺧﻮد آﻧﻬﺎ و‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده آﻧﻬﺎ ﺑﻮد آﮔﺎه ﮐﺮد و ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ را ﻣﺨﺬول و ﻣﻨﮑﻮب ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﯾﮏ روز ﻧـﺼﯿﺐ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺷﻮد دو روز ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﮔﺮ ﯾﮑﺴﺎل ﺑﻬﺮه ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دو ﺳﺎل ﺑﻬﺮه ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و آن روز ﮐﻪ ﻧﻮﺑـﺖ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ در ﻧﻮﺑﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ و ﻣﯽآﺷﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬ازدواج ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫـﯿﻢ و از آزادي و‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و در ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎده ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ روزي ﮐﻪ ﻧﻮﺑﺖ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ زﻋﺎﻣﺖ وﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺴﭙﺎرد‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ در ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬از ﺧﻮردﻧﯿﻬﺎ و آﺷـﺎﻣﯿﺪﻧﯿﻬﺎ‬
‫و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﻣﺤﺮوم ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻮد و ﺟﺰ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻬﺮهاي و ﻧﺼﯿﺒﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﯽاﻣﯿﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻄﻮر ﺷﻤﺎ در دوﻟﺖ ﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻫﺴﺘﯿﺪ و از ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ آﻣﺎدﮔﯽ و آزادي ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداي از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧـﺪا دارﯾـﺪ وﻟـﯽ ﻣـﺎ در‬
 ‫‪١٨٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﻮﺑﺖ ﺷﻤﺎ از ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺤﺮوم ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺑﺠﺰ ﻋﺬاب و ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺑﻬﺮهاي ﻧـﺪارﯾﻢ؟ ﺣـﻀﺮت در ﺟـﻮاب آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ آﯾـﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد وﺳﯿﺎﺳﺖ اﻟﻬﯽ ﻣﺘﯿﻦ‬
‫و ﻣﺤﮑﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ اول ﺷﻤﺎر را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺠﺎوز و ﻇﻠﻢ و ﮔﻨﺎه ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺳﺨﺘﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ ﻣﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﮐﯿﺪ ﺷﯿﻄﺎن و ﺷﯿﻄﻨﺖ او ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﺗﻮان اﺳـﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﺎن ﻗﺪرت و ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﻧﺪارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺗﺴﻠﻂ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ و زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑـﺼﻔﺮ ﺑﺮﺳـﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫»اﻧﺎ ﻧﯿﮑﯿﺪﮐﻢ ﺑﮑﯿﺪاﷲ و اﻧﺘﻢ ﺗﮑﯿﺪوﻧﻨﺎ ﺑﻪ ﮐﯿﺪاﻟﺸﯿﻄﺎن و ان ﮐﯿﺪ اﻟﺸﯿﻄﺎن ﮐﺎن ﺿﻌﯿﻔﺎ« ﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻟﻬﯽ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺷﯿﻄﻨﺖ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﺧﯿﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺤﺎوه و ﻣﻔﺎﺧﺮه ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﯿﺪ ﺧﺪا ﻗﻮي اﺳﺖ و ﮐﯿﺪ ﺷﯿﻄﺎن ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﺎ آل ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﮐﯿﺪ وﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺪا ﺟﻠـﻮ‬
‫ﻣﯽروﯾﻢ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺟﺰاب و ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ و وﻋﺪه اﻟﻬﯽ در ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈـﯿﻢ ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ و اﻣﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﮐﯿﺪ وﺳﯿﺎﺳﯿﺖ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ ﻣﻐﻠـﻮب و ﻣﺨـﺬول‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺿﻌﻒ ﻣﮑﺮ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﯿﻄﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن وﺷﯿﻄﺎن ﺻﻔﺘﻬﺎ ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ و‬
‫ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎﯾﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺗﻄﻤﯿﻊ ﺟﻠﻮ ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺿﻌﻔﺎ را در ﺿﻌﻒ ﺧﻮد و ﺟﻬﻞ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ‬
‫ﺿﻌﻒ و ﺟﻬﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﻮده ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﯾﺎدي و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺟﺎﻫﻞ و ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و آﻧﻬـﺎ را‬
‫در اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي از ﻓﻬﻢ و ﺷﻌﻮر ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺗﻄﻤﯿﻊ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد در ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻗﻠﯿﺖ آن اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺎدان و ﻧﺎﺗﻮان را‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻠﻄﻪاي ﻗﺎﺑﻞ دوام ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺎدان و ﺟﺎﻫـﻞ در‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﺷﻌﻮر ﺧﻮاﻧﺪ رﺳﯿﺪ و ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﻬﻢ و ﺷـﻌﻮر‪ ،‬آﮔـﺎﻫﯽ ﭘﯿـﺪا ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮐـﺮد ﮐـﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ زﯾﺮﺳﻠﻄﻪ ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ آﮔـﺎﻫﯽ ﻋﻠﯿـﻪ اﻗﻠﯿـﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ ﻗﯿﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺧﻮد وﻋـﺪه داده اﺳـﺖ ﮐـﻪ روزي‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ را ﺑﺮ اﻗﻠﯿﺖ ﻣﺴﺘﮑﺒﺮ ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﻣﺴﺘـﻀﻌﻒ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﺿـﻌﻒ و ﻧـﺎﺗﻮاﻧﯽ و‬
‫ﻧﺎداﻧﯽ اﺳﯿﺮ ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﺑﻮدهﻧﺪ و اﮔﺮ اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را اﻣﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ‬
 ‫‪١٨٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آن دﻋﻮت را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺎﯾﺪ در اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﻗﯿﺎم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐـﻪ در ﺗـﺎرﯾﺦ اﯾـﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻣﺎم و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ اﯾﻦ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﮐﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﺑﺮاﺳﺎس ﺟﻬﻞ اﯾﻦ اﮐﺜﺮﯾﺖ زﯾﺮﺳﻠﻄﻪ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و‬
‫ﻣﺪارا و در در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺒﻠﯿﻎ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر روزي ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿـﺪا ﺷـﻮد و ﺑﺒﯿﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﻏﺎرت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ از ﭘﯿـﺪاﯾﺶ اﯾـﻦ آﮔـﺎﻫﯽ ﻗﻬـﺮا”‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﻠﯿﻪ ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﮔﺎﻫﯽ وﮐﻤﮏﺧﻮاﻫﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪه‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﯾﺎري ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ اوﻟﯿﺎي ﺧﻮد در ﻗﯿﺎم ﺣﻀﺮت وﻟﯽﻋـﺼﺮ ﻓـﺮج آﻧﻬـﺎ را ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﯿـﺪ و‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﻔﺎر ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ و ﻣﻮﻗﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دزداﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣـﻮال ﻣـﺮدم را‬
‫دزدﯾﺪه و ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﺧﺰدﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ از آﻧﭽﻪ دزدﯾﺪهاﻧﺪ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﺎ روزي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮآﻧﻬﺎ و ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﮐﻪ از ﺑﺼﯿﺮت و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ »ان رﺑـﮏ ﻟﺒﺎﻟﻤﺮﺻـﺎد« ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ در ﮐﻤﯿﻦ ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران و ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬در آﯾﻪ ‪ 77‬از آﯾﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻋﺘﺮاض ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺘـﺮاض‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎز وﻗﺘﯽ ﮐﻪ رﻫﺒﺮ اﻟﻬﯽ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﻣﺪارا ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ اﯾﻦ ﺻﻠﺢ ﻫﻢ اﻋﺘﺮاض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ اﻋﺘـﺮاضﮔـﺮان‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ دﻧﺒﺎل ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ و اﻧﺘﻘـﺎد از اوﻟﯿـﺎي ﺧـﺪا ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﻋﻤـﺎل ﻣﺜﺒـﺖ و ﻣﻨﻔـﯽ آﻧﻬـﺎ اﯾـﺮاد‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﯾﮑﺠﺎ در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﻪ در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا اﻋﺘـﺮاض‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺻﻠﺢﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺮوك ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎز آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﻣﻮر ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﺷﺪ‪ .‬اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﻣﯽﺟﻨﮕﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﮑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر و اذﯾﺖ ﮐﻔﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺟﺎزه ﺟﻨﮓ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﺪ و ﺣﻀﺮت ﺟﻨﮓ را ﺻﻼح ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﺮا ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺻﻼح ﻧﻤﯽداﻧﺪ و اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﮐـﻪ اﺟـﺎزه ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داده ﺷـﺪ ﺑـﺎز‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ ﻗﺮﯾﺶ ﻣﯽﺟﻨﮕﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺎوﯾﻞ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻣـﺎم ﺣـﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒـﯽ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﺷﯿﺪاﻟﺸﻬﺪا )ع( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮ ﻃﺒـﻖ ﻣﻘﺘـﻀﯿﺎت زﻣـﺎن ﻣﺎﻣﻮرﯾـﺖ‬
 ‫‪١٨٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺻﻠﺢ ﮐﻨﻨﺪ و اﻣﺎرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﯾﻪ واﮔﺬار ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ زﻣﺎن ﯾﮑﺠﺎ و ﻣﺘﻔﻘﺎ” ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ راه ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻣﺎم را در اﻓﮑﺎر و اﻧﻈﺎر‬
‫ﻣﺮدم از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺎدهﻟﻮح ﻫﻢ اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا اﻣﺎم ﻣﺠﺘﺒﯽ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣـﻮﻣﻨﯿﻦ‬
‫راﺑﺪﺳﺖ ﻃﺎﻏﻮت زﻣﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺎوﯾﻪﺑﻦ اﺑﯽﺳﻔﯿﺎن واﮔﺬار ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻓﺴﻖ و ﮔﻨﺎه ﻣﻌﺎوﯾﻪ و اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﮐﺎﻣﻼ واﺿﺢ و‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد و از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎن اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺣﻀﺮت ﻣﻮﻻ )ع( ﻫﺮﮔﺰ راﺿﯽ ﺑﻪ ﻣﺘﺎرﮐﻪ ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ و اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﯾﻪ را واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻇﺎﻫﺮا” رﻓﺘﺎر ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺟﻨﮓ ﺳﺘﯿﺰ ﻋﻠﯽﺑﻦاﺑﯿﻄﺎﻟﺐ ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺠﺘﺒﯽ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﺑـﯽاﯾﻤـﺎﻧﯽ و ﯾـﺎ‬
‫ﻻاﻗﻞ ﺗﺮس و ﺟﺒﻦ و ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﯾﺮاد و اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﯾﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎز آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﻮﺑﺖ اﻣﺎﻣﺖ و رﻫﺒﺮي ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺳﯿﺪاﻟﺸﻬﺪا رﺳﯿﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ ﮐﻔـﺮ و ﮔﻨـﺎه ﺑﻨـﯽاﻣﯿـﻪ و‬
‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ آﻧﻬﺎ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” ﮐﻔﺮ و ﻓﺴﻖ ﯾﺰﯾﺪﺑﻦﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺧﯿﻠﯽ واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺳﯿﺪاﻟﺸﻬﺪا )ع( ﺻﻼح‬
‫اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪﺑﻦﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ آن ﺣﺎﮐﻢ ﺟﺒﺎر ﻣﺮدم را دﻋﻮت ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ و ﻣﺒـﺎرزه‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮآن ﺣﻀﺮت اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮده و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ آن ﺣـﻀﺮت ﺷـﻮرش ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ ﭼـﺮا ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑـﺮادرش‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺠﺘﺒﯽ ﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﻧﮑﺮده و ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ او ﻗﯿﺎم ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿـﻌﯿﻒاﻻﯾﻤـﺎن‬
‫ﻫﺮﮔﺰ و در ﻫﯿﭻ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺣﮑﻢ ﺧﺪا در ﺟﻨﮓ و ﯾﺎ ﺻﻠﺢ ﻧﺒﻮده و ﻫﻤﯿﺸﻪ زﺑﺎن اﻋﺘﺮاﺿﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﺷﺸﻢ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮي و ﯾﺎ ﻓﺮار از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ‬
‫ﮐﻔﺎر را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ ﮐﺮده و ﻓﺮار از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﮐﻨﺪ و از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻓﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺮار ﺑﺴﻮي ﻏﻀﺐ ﺧﺪا ﻣـﯽرود و ﺧـﺸﻢ اﻟﻬـﯽ‬
‫راﻋﻠﯿﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮرش از ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮدن ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ اﯾﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺧـﻮد را ﻣﻠﺤـﻖ ﺑـﻪ ﮔﺮوﻫـﯽ از‬
‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﻮده و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﯿﻠﻪ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮف راﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﭗ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮار از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ ﮐـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺟﻨﮕـﯽ ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ و ﻣﺠـﺎزات دارد‪ .‬ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪاي را ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻔﺎر ﻓﻘﻂ از ﺗﺮس ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣـﻮﻣﻨﯿﻦ اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻮده و ﺑﺮآﻧﻬـﺎ ﻣـﺴﻠﻂ‬
 ‫‪١٨٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺿﻌﻒ ﺗﺮس ﻣﯽﺷﻮد و ﺟﺎن ﺧﻮد را از رﻋﺎﯾﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﯽ ﺑﯿـﺸﺘﺮ دوﺳـﺖ‬
‫دارد و ﺑﻪ ﺧﯿﺎل ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﭘﺸﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و دﺷﻤﻦ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﭼﯿﺮه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺑﺪاﻧـﺪ ﮐـﻪ اوﻻ”‬
‫دﯾﻦ و ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد و ﯾﺎ دﯾﻦ و ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﯽﺷﻤﺎرد و در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺧـﺪاﯾﯽ و آﺧﺮﺗـﯽ و‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺘﯽ در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي زﻧـﺪﮔﯽ آﺧـﺮت ﺑـﺸﺘﺎﺑﺪ‪ .‬ﻓـﺮار ﯾـﮏ‬
‫ﺗﻮﻫﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت دﯾﻦ و ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺷﻤﺮدن ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﻫﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﮑﻪ اﻧـﺴﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﺑﯽاﯾﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺸﺪ ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺘﯽ در دل ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ دﭼﺎر ﺗﺮس و واﻫﻤﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ را ﺧﺎﻟﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و دﺷﻤﻦ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺗﺴﻠﻂ دﺷﻤﻦ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳﺎرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﺰاران‬
‫ﻫﺰار ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻗﺘﻞ و ﻣﺮگ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن اﺳﯿﺮ و ذﻟﯿﻞ ﺑﺪﺳﺖ دﺷﻤﻦ ﻫﺮ روز ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺑﻤﯿـﺮد و ﯾـﺎ ﮐـﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري و ﺗﺴﻠﻂ دﺷﻤﻦ از ﻣﺮگ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت روﺷـﻦ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻓـﺮار از‬
‫ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﭼﻪ ﻋﻮارض ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﺑﺎز ﻓﺮار و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دارد‪ .‬ﻟـﺬا ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺮار را ﺗﺤـﺮﯾﻢ ﮐـﺮده‪ .‬دﻟﯿـﻞ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﻓﺮار اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﯾﯽ و ﮐﻤﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮار اﯾﻦ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﺰرگ را از دﺳﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ و اﺗﮑﺎ ﺑﺨﺪا را ﺑﯽارزش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در آﯾﻪ ﺑﻌﺪ در ﺗﺎﮐﯿـﺪ ﺣﺮﻣـﺖ ﻓـﺮار از ﻣﯿـﺪان ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت از ﻣﺮج و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ و ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺣﺼﺎرﻫﺎ و ﺑﺮﺟﻬﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﺤﮑـﻢ ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻣـﺮگ ﺷـﻤﺎ را ﻓـﺮا‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺗﻮام ﺑﺎ ﺷﺮف و ﻋـﺰت و ﺗـﻮام ﺑـﺎ ﺷـﻬﺎدت را رﻫـﺎ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺗﻮام ﺑﺎ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري ﺑﺸﻮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬در اﻧﺘﻬﺎي اﯾﻦ آﯾﻪ و آﯾﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﭼﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﺴﻨﺎت و ﯾﺎ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐـﺖ ﻧـﺼﯿﺐ آﻧﻬـﺎ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪا اﯾﻦ ﺑﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﻣﺎرﺳﯿﺪهاﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮا ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻘﺪرات از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺷـﺪه آﻧﻬـﺎ را ﮐـﻪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻘﺪرات و ﺣﻮادث آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ آﻧﭽﻪ از ﻧﯿﮑﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑـﻪ اراده ﺧـﺪا اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و آﻧﭽﻪ از ﺑﺪﯾﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن و ﺑﻪ اراده ﺧﻮدﺗﺎن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺗـﺮا ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ اﺑـﻼغ رﺳـﺎﻟﺖ‬
 ‫‪١٨٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺎﻣﻮر ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﻮد ﮔﻮاه ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪،‬ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد ﻣﺎ ﺗﺮا ﻧﮕﻬﺒﺎن او ﻗﺮار ﻧﺪادهاﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮕﺬار در ﺧﻂ اﻧﺤﺮاف ﺑﻤﯿﺮد و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد‪ .‬دو ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﻋﺠﯿﺐ در وﺻﻒ ﻣﻘﺪرات و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﻪ اول ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﻘﺪرات ﭼﻪ ﺧﯿﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺷﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﻘﺪر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و در آﯾﻪ دوم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ آﻧﭽﻪ ﺧﯿﺮ اﺳـﺖ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﺪا و ﺑـﻪ ارداه او واﻗـﻊ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﺷﺮ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدﺗﺎن و ﺑﻪ ﻫﻮي ﻧﻔﺴﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا” اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ اﺳـﺖ و‬
‫ﺣﮑﻢ ﻫﺮ ﮐﺪام ﻣﺘﺒﺎﯾﻦ ﺑﺎ ﺣﮑﻢ آﯾﻪ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬در آﯾﻪ اول ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ ﺗﻤـﺎم ﻣﻘـﺪرات ﺑـﻪ اراده ﺧـﺪا اﺳـﺖ و در آﯾـﻪ دوم‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﻣﻘﺪرات ﺧﯿﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬آﯾﻪ اول اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺷﺮ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﯿﺮ ﺑﻪ اراده ﺧﺪا اﺳﺖ و در آﯾﻪ‬
‫دوم ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ آﻧﭽﻪ ﺷﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اراده ﺧﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻪ ﺷﺮ ﺑﻪ اراده ﺧﺪاﺳﺖ ﯾﺎ ﺑـﻪ اراده اﻧـﺴﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻨﺎﻗﺾ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ آﯾﺎت ﺧﺪا ﻣﺘﺒﺎﯾﻦ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷـﺪ و اﺧـﺘﻼف داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا در‬
‫آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﻔﺴﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﺣﺎدﯾﺚ در ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺎﯾﯿـﺪ آﯾـﻪ‬
‫اول ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ در اﺻﻮل ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ »ﺷﯽ ﻓﯽ اﻻرض و ﻻ ﻓﯽ اﻟﺴﻤﺎء اﻻ ﺑﻤﺸﯿﻪ اﷲ« ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﭼـﻪ در‬
‫زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣـﻮادث ﺟﻨﮕـﯽ در ﺳـﻮره ﺑﻘـﺮه ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺟﻨﮓ واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد وﻟﯿﮑﻦ ﺧﺪا اراده ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺘﻞ و ﮐﺸﺘﺎر واﻗﻊ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻧﺒﺎﯾﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد و از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﺎ دﻻﯾـﻞ ﻋﻘﻠـﯽ ﻫـﻢ ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺎدﺛﻪاي ﺧﯿﺮ ﯾﺎ ﺷﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد و ﺧﺪا از آن ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺣﺎدﺛﻪ ﺷﺮ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺧـﺪا ﺷـﺎﻫﺪ و ﻧـﺎﻇﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ و ﻫﻤﻪ ﮐﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﺎﻧﻊ ﺣﻮادث ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻮاه ﮐﻪ ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺷﺮ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫در آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﺳﯿﺌﺎت ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﺻﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا آﻧﺮا ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﻣﯽداﻧﺪ اﮔـﺮ ﺧـﻼف ﻣـﺸﯿﺖ او‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮐﻨﻮن ﮐﻪ از ﺣﻮادث ﺑﺪ و ﺳﯿﺌﺎت ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ ﻋـﺪم ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ ﺑﺮﻫـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ‬
‫روﺷﻦ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻮادث ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻣﺸﯿﺖ او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮔﺮﭼﻪ ﻋﺎﻣﻞ آن اﻧـﺴﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا اﻧـﺴﺎن در ﺣﯿﻄـﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺪرت ﻧﺪارد ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪا اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬و اﮐﻨﻮن د ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻘﺪرات ﺧﯿﺮ وﺷﺮ ﺑﺤﺚ ﺧﻮد‬
‫را اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
 ‫‪١٨٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﻘﺪرات ﺧﯿﺮ وﺷﺮ ﺑﺪو دﻟﯿﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻮده و ﺑﻪ ﯾﮏ دﻟﯿﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آن دو دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﯿﺮو ﺷﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن و دوم ﻗﺪرت ﺧﺪا ﺑﺮﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از وﻗـﻮع ﮐـﺎر ﺷـﺮ و ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي‬
‫ﻧﻨﻤﻮدن‪ .‬اﻣﺎ آن دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد اﺧﺘﯿﺎر و اراده اﻧﺴﺎن اﺳﺖ در اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎر ﺧﯿﺮي اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ و‬
‫ﻧﻤﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎر ﺷﺮي را رﻫﺎ ﮐﻨﺪ و ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ارداه و اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺴﻮي ﮐﺎر ﺷﺮ ﻣﯽرود و ﺑﺎ آن دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﯿﺮ وﺷﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﺣﺎدﺛﻪاي ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﯾﺎ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﯾﺮاد ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﭼﺮا زﻟﺰﻟﻪ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﭼﺮا ﺳﯿﻞ ﺟﺎري ﺷﺪه و ﯾﺎ ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺟﻬﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺳﯿﻞﺧﯿﺰ و زﻟﺰﻟﻪ ﺧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓـﺸﺎر ﻋﻮاﻣـﻞ دروﻧـﯽ زﻣـﯿﻦ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎز و ﺑﺨﺎر ﻗﻄﻌﺎت زﻣﯿﻦ را ﻣﯽﻟﺮزاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﺪﺳﻪ وﺟﻮدي ﺣﯿﻮاﻧﺎت درﻧﺪه آﻧﻬﺎ را واردار ﺑﻪ ﮐﺎر درﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ‪ .‬ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ و اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي دﯾﮕﺮ و ﺟﻮ ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﺑﺮ اﺟﺘﻤﺎع و روﺷﻬﺎي ﻋﻤﻠﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي وﺟﻮدي ﺧﻮد اﻧﺴﺎن را وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺷﺎﯾﺪ اﻧﺴﺎن ﻗﺪرت ﻧﺪارد ﮐﻪ از داﯾﺮه اﯾﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺘﻬﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﯽ ﭼﻪ از راه ﺧﯿـﺮ و ﭼـﻪ از راه‬
‫ﺷﺮ اﻟﺰاﻣﯽ و اﺟﺒﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي آب و ﻏﺬا ﺑﺮاي ﺗﺸﻨﮕﺎن اﺳﺖ ﮔﺮﭼﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي آب و ﻏﺬا ﻣﺨﺘﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺗﺸﻨﮕﯽ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺧﻮردن آب و‬
‫ﻏﺬا ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺗﺸﻨﮕﯽ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ اﺟﺒﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ اﻧـﺴﺎن را ﺑـﺴﻮي‬
‫ﺟﻠﺐ آب و ﻏﺬا ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﯾﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳـﺖ‪ .‬زﻧـﺪﮔﯽ ﺗـﻮام ﺑـﺎ ﻓﻘـﺮ و ﻣﺤﺮوﻣﯿـﺖ و‬
‫ﻫﺰاران ﻧﻮع ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿﺎج ﺑﺠﺎي ﺧﻮد ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ وادار ﮐﻨﻨﺪه اﺟﺒﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺴﻮي ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ زﯾﺮا‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻓﻘﺮ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﺻﺒﺮﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿﺎج ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﯽ ﮐﻪ دارﻧﺪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻢ ﺳﺮاﺳﺮ ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻨﺪﺳﻪ وﺟﻮدي ﺧﻮد ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ اﻋﻤـﺎﻟﯽ را ﻇﻬـﻮر و ﺑـﺮوز ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل در ﻗـﺮآن‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﻞ ﯾﻌﻤﻞ ﻋﻠﯽ ﺷﺎﮐﻠﻪ« ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﮑﻞ و ﻫﻨﺪﺳﻪ وﺟﻮدي ﺧﻮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد و ﺧﻠﻖ ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ و اﻗﺘﻀﺎﻫﺎ و ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎ ﺑﻪ اراده ﺧﺪا واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﻣﺎ‬
 ‫‪١٨٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دﻟﯿﻞ دوم ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺎر ﺷﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻃﺒـﻖ اﺣﺘﯿﺎﺟـﺎت‬
‫وﺟﻮدي ﺧﻮد ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﯿﺎز اﻗﺪام ﺑﮑﺎر ﺷﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دزدي و آدﻣﮑﺸﯽ و ﺧﯿﺎﻧﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺳﺮ‬
‫راه او ﺑﺘﺮاﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻄﺮف ﮐﺎر ﺷﺮ ﺑﺮود و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻗﺪاﻣﺎت او را در ﻣﺤﯿﻂ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻨﺜﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼ” ﮔﻠﻮﻟـﻪ او را از‬
‫ﻫﺪف ﻣﻨﺼﺮف ﻧﻤﻮده ﯾﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ او را ﮐﻨﺪ ﮐﻨﺪ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ذﺑﺢ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﯾـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺳﺮ راه ﻋﺎﻣﻞ ﺧﯿﺮ وﺷﺮ دارد‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺮاﺷﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﻋﺎﻣﻞ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻧﺴﺎن و ﺧﻠﻘﺖ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦ را ﺑـﺎ ﺗﺠﻬﯿـﺰات‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺮﮐﺖ داده و آن را ﺑﺤﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻬﺮا” ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺳﻘﻮط و ﺗﺼﺎدف ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺣﺘﻤﯿﺖ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪ اول ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻗﻞ ﮐﻞ ﻣﻦ ﻋﻨﺪاﷲ« ﺑﮕﻮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺴﻨﺎت و ﺳـﯿﺌﺎت از ﺳـﻮي ﺧـﺪا ﻣﻘـﺪر‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و اﻣﺎ دﻟﯿﻞ ﺳﻮم ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺑﻪ اراده اﻧﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺑﻪ دو دﻟﯿﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اراده ﺧﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﯾﮏ دﻟﯿﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اراده اﻧﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﯽ ﭼﻪ‬
‫از راه ﺧﯿﺮ و ﭼﻪ از راه ﺷﺮ آزاد ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﻫﻤﺮاه آن ﻫﻤﻪ ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ و اﻗﺘﻀﺎﻫﺎ ﮐﻪ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن آﻓﺮﯾـﺪه ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎن‬
‫اﺧﺘﯿﺎر و آزادي داده اﺳﺖ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ اﺧﺘﯿﺎر و آزادي ﻫﻤﻪ ﺟﺎ او را ﺳﺮ دو راﻫﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺸﯿﯿﺎت و ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ و ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎ ﺑﻪ راه ﺧﯿﺮ ﺑﺮود ﯾﺎ ﺑﻪ راه ﺷﺮ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻏﺮاﯾﺰ و اﻗﺘﻀﺎﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮔﺮﺳـﻨﮕﯽ و‬
‫ﺗﺸﻨﮕﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺮك و اﺟﺒﺎر ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي آب و ﻏﺬا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺗﺸﻨﮕﯽ ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻮده از‬
‫ﺧﻮردن آب و ﻏﺬا ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﺟﺒﺮ و اﮐﺮاه در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ راه ﺷﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ آﻧﭽـﻪ از‬
‫راه ﺷﺮ ﻧﺼﯿﺐ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺷﻮد از راه ﺧﯿﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ” در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺗﺸﻨﮕﯽ اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮐﺎﺳﻪ آب و ﻏﺬا ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﻢ از راه ﺣﺮام و دزدي در اﯾﻨﺼﻮرت ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ از ﭼﻨﯿﻦ آب وﻏﺬاﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﻼﻣﺖ ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﭼﺮا آب آﺷﺎﻣﯿﺪي و ﻏﺬا ﺧﻮردي‪ .‬زﯾﺮا ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺸﻨﮕﯽ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﻢ وﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ‬
‫دو ﻏﺬا و آب در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﯾﮑﯽ ﺣﺮام و دﯾﮕﺮي ﺣـﻼل ﮐـﻪ او ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ آب و ﻏـﺬاي ﺣـﻼل ﺗـﺸﻨﮕﯽ و‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺧﻮد را رﻓﻊ ﮐﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺮام ﻣﯽرود‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻼﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑـﺎ اﻣﮑـﺎن رﻓـﻊ‬
‫ﻧﯿﺎز و رﻓﻊ ﺗﺸﻨﮕﯽ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ از راه ﺣﻼل ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺮام رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐـﻪ ﺑـﻪ اﯾﻨـﺼﻮرت‬
 ‫‪١٨٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﻧﺴﺎن را ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻧﻤﻮده و اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻏﺮاﯾﺰ و اﻗﺘﻀﺎﻫﺎ در وﺟﻮد او ﻗﺮار داده ﮐﻪ ﻫﺮ ﻏﺮﯾﺰه و اﻗﺘﻀﺎﯾﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺮك ﺑـﺴﻮي‬
‫رﻓﻊ ﻧﯿﺎز و اﺣﺘﯿﺎج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺷﺒﺎع ﻫﺮ اﻗﺘﻀﺎﯾﯽ دو ﻧﻮع ﻏﺬا و ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺣﻼل و ﺣـﺮام ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﮐـﺮده و اﻧـﺴﺎن را ﻣﻠـﺰم‬
‫ﻧﻤﻮده ﮐﻪ در ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺣﻼل اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺮام و ﺑﺎﻃﻞ را رﻫـﺎ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ در ﻋـﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﺘﺎر و آزاد اﺳﺖ ﺑﺴﻮي اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﺑﺮاﺳﺎس وﺳﺎوس ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﻣﮑﺮوﻫﺎت ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺌﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪ دوم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ »ﻣﺎاﺻﺎﺑﮏ ﻣﻦ ﺣﺴﻨﻪ ﻓﻤـﻦ‬
‫اﷲ )زﯾﺮا ﺧﻂ ﺣﺴﻨﺎت را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ( و ﻣﺎ اﺻﺎﺑﮏ ﻣﻦ ﺳﯿﺌﻪ ﻓﻤﻦ ﻧﻔﺴﮏ« زﯾـﺮا ﺑـﺎ ﻗـﺪرت و‬
‫آزادي ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﻼل ﺑﺮوي ﭼﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺮام رﻓﺘﯽ و ﺑﺠﺎي ﺣﺴﻨﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺳﯿﺌﺎت ﺷﺪي‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﻫﻔﺘﻢ ‪ :‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮐﻔﺎر و ﻣﺬاﮐﺮات ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ روﺑﺮوي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﮐﺮم اﻇﻬﺎر اﺧﻼص‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺧﻮد را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺪدرﺻﺪ ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﻣﺎﻣﻮر ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟـﯽ زﻣـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﻼم ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺰه و ﻣﺒﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻫﻤﺘﻬﺎي ﻧﺎروا ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ و او را دﯾﻮاﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎت ﻗـﺮآن را از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﺪا ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺟﻦ ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﻗﯿﺎم و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ او را ﻃـﺮح ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و در‬
‫ﻃﺮح اﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪه آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ ﻗﯿﺎم ﻋﻠﯿﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﻠﻤﻪ »ﺑﯿﺘﻮن« از ﻟﻐﺖ ﺑﯿﺖ‬
‫و ﺑﯿﺘﻮﺗﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﯿﻨﯽ و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ روزاﻧﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﺎري ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ در ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﯾـﻦ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﮐﻠﻤﻪ ﻇَﻞ از ﻇ‪‬ﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺎﯾﻪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ »ﻇَﻞ ﻓﻼن ﻣﻨﮑﺮاً« ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻼﻧﯽ روز روﺷـﻦ ﻣﻨﮑـﺮ دﯾـﻦ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬و در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ ﮐﻠﻤﻪ »ﺑﺎت« از ﺑﯿﺖ ﺑﮑﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ »ﺑﺎت ﻓﻼن ﻣﻮﻃـﺎ« ﯾﻌﻨـﯽ ﻓﻼﻧـﯽ ﺷـﺒﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺿﻤﻨﺎ” ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺮض ﺣﺎﻻت ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮ و ﻇﺎﻫﺮﺳﺎزي ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﮐﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽداﻧﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧـﺪ‬
 ‫‪١٩٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺧﺪا از واﻗﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺧﺒـﺮ دارد و آن واﻗﻌﯿﺘﻬـﺎ را‬
‫اﻓﺸﺎ ﻧﻤﻮده ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬دﻟﯿـﻞ اﯾﻨﮑـﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﮐـﺮم ﻣـﺎﻣﻮر‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻈﺎﻫﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ و ﺑﺎﻃﻦ ﺷﮑﺎﻓﯽ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺗﻘـﺪﯾﺮ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮد اﻧﺴﺎن را ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻋﻤﺮ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ در اﯾﻦ ﻣﻬﻠﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ وﺑـﺎﻃﻦ آﻧﻬـﺎ از ﻃﺮﯾـﻖ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻪ از اﻓﺸﺎﮔﺮي و ﮐﺸﻒ اﺳﺮار اﺷﮑﺎر ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺟﺎﻫﻞ و ﻣﺴﺘـﻀﻌﻒ آﻧﻬـﺎ را از ﺧـﻂ ﻋﻤـﻞ ﺑـﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا اﻓﺸﺎﮔﺮي ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻃﻦ آﻧﻬﺎ را ﭘﯿﺶ از ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اوﻻت آﻧﻬﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا را ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻣﯽداﻧﻨﺪ‬
‫و ﻓﻀﺎﺣﺖ و رﺳﻮاﯾﯽ ﺧﻮد را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻓﺸﺎﮔﺮي رﺳﻮلﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨـﺪ و ﺛﺎﻧﯿـﺎ” اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﺟﺎﻫـﻞ رﺳـﻮل ﺧـﺪا را در اﯾـﻦ‬
‫اﻓﺸﺎﮔﺮي ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروغﮔﻮﯾﯽ و ﺗﻬﻤﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻓﻼﻧﯽ را ﺑﺪون ﮔﻨﺎه رﺳﻮا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﻫﻞ و ﻧﺎدان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻇﺎﻫﺮ واﺻﻼﺣﯽ ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ ﻋﻘـﻞ و اﺳـﺘﻌﺪاي‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﺸﺎﮔﺮﯾﻬﯿﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا را در ﻃﺮد ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺮا آﻧﻬﺎ را از اﻃﺮاف ﺧﻮد ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟ دور ﻧﻤﯽاﻧﺪازﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ ﻧﻤـﯽرﺳـﺎﻧﯿﺪ؟‬
‫رﺳﻮلﺧﺪا ﺟﻮاب دادﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﭘﯿﺮوان ﻣﻦ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﻠﺸﺎن ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده و اﺳﺘﻌﺪادﺷﺎن ﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‬
‫رﺳﻮلﺧﺪا زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮد آﻧﻬﺎ را دور ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و اﻣﺎ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ اﯾﻨﮑـﻪ ﺗﻮاﻧـﺎ ﺷـﺪ و‬
‫ﯾﺎران زﯾﺎدي ﭘﯿﺪا ﮐﺮد آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﮐﻪ روز اول ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد از ﺧﻮد دور ﮐﺮد و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ﻇـﺎﻫﺮا”‬
‫از اﻋﺘﺮاض ﻣﺮدم و ﮐﻤﯽ اﺳﺘﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از ﮔﻨﺎه ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻧﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ رﺳﻮلﺧﺪا روي ﻋﻤﺪ و‬
‫ﻋﻨﺎد ﺑﺪون ﺗﻘﺼﯿﺮ و ﮔﻨﺎه‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻧﻤﻮده و ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا رﺳﻮلﺧﺪا در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻣﺪارا ﻣﯽﮐﻨـﺪ و‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮ آﻧﻬﺎ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﺪا واﮔﺬار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎ واﻗﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻂ اﺳﻼم و ﺣﺠﺖ ﺧﺪا‬
‫در آﯾﻨﺪه ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و ﻣﺮدم از ﻣﺴﯿﺮ اﻋﻤﺎل و اﺧﻼق و واﻗﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و‬
‫ﻧﻔﺎق ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ )ع( ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬار ﻧﻤﻮده‪ ،‬روش ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا را ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺿﻤﻦ آﮔﺎﻫﯽ دادن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ دﯾﻦ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﮐﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا واﮔﺬار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
 ‫‪١٩١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻗﺮآن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” در روزﮔﺎر ﻇﻬﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑـﻪ واﻗﻌﯿـﺖ ﮐﻔـﺮ و ﻧﻔـﺎق ﺧـﻮد‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ و ﮐﻔﺎر ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ از آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ‪ 86‬ﺗﺎ ‪ 94‬اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺎت را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﻌﺪا” ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎ و ﺗﺪﺑﯿﺮﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ و ﺻﻠﺤﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ ﺧﻮاه اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﯾﺎ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮده و در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﻓﺸﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﺷﺎﻋﻪ و اﻓﺸﺎ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا و ﯾﺎ اوﻟﯿﺎي اﻣﻮر ارﺟﺎع دﻫﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ آﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻗﺮآن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻔﺴﺪه ﺗﺼﻤﯿﺎت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم را ﺗﻮﺿﯿﺢ داده و آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ آﻧﻬﺎ در اﯾﻦ‬
‫اﻓﺸﺎﮔﺮﯾﻬﺎ ﻫﺪﻓﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻀﻌﯿﻒ اﺳﻼم را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻓـﻀﻞ و رﺣﻤـﺖ ﺧـﺪا ﺷـﺎﻣﻞ ﺣـﺎل ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺪارا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺰ اﻗﻠﯿﺘﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﯿﻄﺎن ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬آﯾﻪ ﺑﻌﺪ ﺑـﻪ رﺳـﻮلﺧـﺪا دﺳـﺘﻮر‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺟﻨﮓ ﮐﻦ‪ .‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺠﺰ ﺧﻮدت ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬ﻣـﻮﻣﻦ را ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ در راه‬
‫ﺧﺪاﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﺎ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪا ﺷﺮ ﮐﻔﺎر ار از ﺷﻤﺎ ﺑﺎزدارد ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﺪا ﺧﯿﻠﯽ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﺑﻮده و ﻋـﺬاب و ﻧﮑـﺎل او ﺑـﺮاي ﮐﻔـﺎر‬
‫ﺳﺨﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﻬﺮه ﺧﻮد را از آن ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﻣﯽﺑﺮد و ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ ﻋﻤـﻞ ﺑـﺪي ﻫﻤﮑـﺎري‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺴﻮوﻟﯿﺘﯽ از آن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را رﺷﺪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ روزﯾﮑﻪ ﺑﺜﻤﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﮐـﺴﯽ ﺑـﺎ‬
‫اﺣﺴﺎن و ﺣﺴﻦ رﻓﺘﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻇﻬﺎر ﺣﯿﺎت ﮐﺮد ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﯾﺎ ﻣﺴﺎوي آن اﻇﻬﺎر ﺣﯿﺎت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣـﺴﺎب ﻫـﺮ‬
‫ﭼﯿﺰي را دارد‪ .‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺠﺮ او ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ ﮐﻪ در آن روز ﺷﮏ و ﺷﺒﻪاي‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﺧﺪا راﺳﺖﮔﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻋﺘﻘﺎد و ﻗﻀﺎوت در ﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ دو ﮔﺮوه ﺷـﺪهاﯾـﺪ و‬
‫اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه اﺳـﺖ‪ .‬آﯾـﺎ ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻃﺮﻓـﺪارﯾﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺴﯽ را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا او را ﮔﻤﺮاه ﮐﺮده‪ .‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي او راه ﻧﺠﺎت و ﻋـﻼج‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و دوﺳﺘﯽ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﯿﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا و در راه ﺧـﺪا ﻫﺠـﺮت ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ از دﯾـﻦ ﺧـﺪا‬
‫اﻋﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﺧﻮد اﺻﺮار ورزﯾﺪﻧﺪ ﻫﺮﺟﺎ و در ﻫﺮ ﺣﺎل ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را دﯾﺪﯾﺪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﯿﺪ و ﻫﺮﮔـﺰ از‬
 ‫‪١٩٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫آﻧﻬﺎ دوﺳﺘﯽ و ﯾﺎوري اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ دوﻟﺘﯽ و ﯾﺎ ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺎﻫـﺪه‬
‫ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺣﻮﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺮآﻣﺪه‪ ،‬ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻗﻮم ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ آﻧﻬـﺎ از ﺷـﻤﺎ ﮐﻨـﺎره‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﺠﻨﮕﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻮردي ﺳﺎﻟﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺎزه ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺪاده اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺎز در ﻣﯿﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪاي را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ از ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﻗﻮم ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮد اﻣﻨﯿـﺖ ﭘﯿـﺪا ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬آﻣـﺎدﮔﯽ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ در ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﯾﯽ و ﻓﺘﻨﻪﭘﺬﯾﺮي دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪاي و ﻓﺘﻨﻪاي ﭘﯿـﺪا ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ آن ﺟـﺬب ﺷـﺪه و ﻋﻠﯿـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﯿﺎم ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ اﯾـﻦ ﻃﺎﯾﻔـﻪ از ﺷـﻤﺎ ﮐﻨـﺎره ﻧﮕﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺑﺮﺧـﻮردي ﺳـﺎﻟﻢ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﺷـﺮ ﺧـﻮد را از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮداﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ راﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻫﺮﺟﺎ آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
‫ﺑﺮآﻧﻬﺎ ﻗﺪرت و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ آﯾﺎت ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺸﺎﮔﺮي و ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﻔﺎر در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫‪ -2‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺨﺼﺎ” از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮕﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ از ﺷﺮﮐﺖ در ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺟﻮاﺑﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺤﯿﺘﻬﺎ و ﻫﺪﯾﻪﻫﺎ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ - 5‬ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺻﺤﺮاي ﻣﺤﺸﺮ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و ﮐﻔﺎر وﺣﺪت ﻓﮑﺮ و ﻋﻘﯿﺪه و ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ ﺟﻨﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬ﻃﻮاﯾﻔﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻖ ﺣﯿﺎت و آزادي دارﻧﺪ و ﻃﺎﯾﻔﻪ دﯾﮕﺮي از اﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺣﻖ ﺣﯿﺎت ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻄﻠﺐ اول ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺸﺎﮔﺮي و ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﻔﺎر در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﯽ‬
‫از ﺧﯿﺎﻧﺘﻬﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ راﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و اﻓﺸﺎﮔﺮي ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﻔﺎر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔـﺮ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
 ‫‪١٩٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺴﺎﯾﻠﺠﻨﮓ و ﺻﻠﺢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮﯾﺖ ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣـﺼﻠﺤﺖ اﻧـﺴﺎن را در ﺻـﻠﺢ ﺑﺪاﻧـﺪ و ﭼـﻮن ﻗﺎﻟﺒـﺎ”‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮده و راﻫﯽ ﺑﺮاي اﻋﺘـﺮاض ﻣﻨـﺎﻓﻘﯿﻦ و رﯾﺎﮐـﺎران ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ را در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﻓﺸﺎ ﻧﻤﻮده ﻣﻮرد اﯾﺮاد و اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم رﻫﺒﺮﯾـﺖ‬
‫ﺑﺪﺑﯿﻦ ﻧﻤﻮده و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم را از اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت آﮔﺎه ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﯾﺎ ﺻﻠﺢ ﻣﺴﺌﻠﻪاي از ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻼف ﻣﯿﻞ و اراده ﺷﻤﺎ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯿﺪ‬
‫آﻧﺮا ﺗﻮﺟﯿﺢ ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ارﺟﻊ داده و ﺣﮑﻤـﺖ و ﻣـﺼﻠﺤﺖ‬
‫آﻧﺮا درﯾﺎﺑﯿﺪ و درك ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻣﻘﺎم رﻫﺒـﺮي ﺻﺪدرﺻـﺪ ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻮده و ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ آن ﻣﺴﺎﯾﻞ را ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آﻧﺮا درك ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾـﺮاد و اﻋﺘـﺮاض‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﻗﺮار داده و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎﻫﻞ و ﺿﻌﯿﻒ را ﺑﺮﻣﺎﻧﯿﺪ‪ .‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم اﺑﻼغ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺣﮑﺎم ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﻮاه ﺣﮑﻤﺖ آﻧﺮا ﺑﺪاﻧﯿﺪ‬
‫و ﯾﺎ ﻧﺪاﻧﯿﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻮده و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻣﻮرد اﯾﺮاد و اﻋﺘﺮاض ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آﻧﺮا ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﺣﮑﻢ اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا و ﯾﺎ اوﻟﯿﺎي دﯾﻦ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ و درﺑﺎره ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ آن ﺳﺆال‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ آن آﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ دوم‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺨﺼﺎ” از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ)‪ (87‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮓ و ﺧﻮدت ﺷﺨﺼﺎ” ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬ﺧﻮاه ﮐﺴﯽ ﺗـﺮا ﯾـﺎري‬
‫ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﮑﻨﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﻦ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﮑـﺎري ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﻤﺮاه ﯾﮏ ﻟﻄﯿﻔﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪي ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و آن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮان و دﺷـﻤﻨﺎن ﺧـﺪا ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺻﻠﺢ و ﻣﺪارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺟﻬﺎل از اﯾـﻦ دو ﺣـﺎل‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺎﻫﯽ ﺟﻨﮓ وﮔﺎﻫﯽ ﺻﻠﺢ اﯾﻨﻄﻮر اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان در ﺣﺎل ﺻﻠﺢ و ﻣﺪارا در ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺟﻨﮓ را ﺻﻼح ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎدا ﮐﻔﺎر ﺑﺮآﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﻌﺮض ﻧﺎﺑﻮدي ﻗﺮار ﮔﯿـﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻠﺢ و ﻣﺪارا ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻗﺪرت ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺪرت ﭘﯿـﺪا ﮐﺮدﻧـﺪ ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﺎن ﺧـﻮد‬
 ‫‪١٩٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺿﻌﻒ و ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﮐـﻪ اﮔـﺮ روزي‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ و اﮔﺮ ﻓﺎﻗﺪ ﻧﯿﺮو ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﻔـﺎر در ﺻـﻠﺢ و ﻣـﺪارا ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ از ﻧـﺼﺮت ﺧـﺪا و‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان در ﺻﻠﺢ و ﺟﻨﮓ آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ ﻗـﺪرت دارد ﮐﻔـﺎر و‬
‫دﺷﻤﻨﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﯾﺎري آﻧﻬﺎ ﻧﺪارد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﺮت ﺧﺪا ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﻧـﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻧـﺼﺮت اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻣﻦ ﮐﻔﺮ ﻓﺎن اﷲ ﻏﻨﯽ ﻋﻦ اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ« ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﯾﮏ ﭘﺪر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﮐﻪ روش ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا را ﭘﯿﺶ ﻣـﯽﮔﯿـﺮد و آﻧﻬـﺎ را ﻣـﯽﭘﺮوراﻧـﺪ و ﺗﺮﺑﯿـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ روزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺿﻌﻒ‬
‫ﺧﺪا و ﯾﺎ ﻗﺪرت او ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ وﻟﯽ ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﭘﯿﺮي ﺣﮑﯿﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﺟﺎﻫﻞ و ﻗﺎﺻﺮ ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا ﮐﻨﺪ ﺗﺎ روزي ﮐﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻋﻘﻠﯽ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﮏ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﮐـﻪ ﻣـﺎﻣﻮر ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﺒـﺎرك و‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاﺳﺎس اراده ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺟﺎﻫﻞ و ﻗﺎﺻﺮ او ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا ﭘﯿـﺸﻪ ﮐﻨـﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻧﺼﺎﯾﺢ و ﻣﻮاﻋﻆ ﺗﻌﻠﯿﻢ دﻫﺪ و ﺑﭙﺮوراﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد و ﺳـﻌﺎدت ﺧـﻮد‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ﻣﺪت ‪13‬ﺳﺎل در ﻣﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎرﻗﺮﯾﺶ ﺻﺒﺮو ﻣﺪارا ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮده‬
‫و ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺪرﻣﻬﺮﺑﺎن آﻧﻬﺎ را ارﺷﺎد و ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺼﺎﯾﺢ و ﻣـﻮاﻋﻆ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧـﻪ ﺧـﻮد ﻋﻘـﻞ و ﺷـﻌﻮر آﻧﻬـﺎ را ﭘـﺮورش‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﺎران ﻣﺘﻌﺪد دارﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از اﻫﻞ ﻣﮑﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﮔﺮوﯾﺪه و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮐﻪ زﯾﺮﺷﮑﻨﺠﻪ‬
‫و آزار ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ از رﺳﻮلﺧﺪا اﺟﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻗﺘﺎل ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا آﻧﻬـﺎ را اﻣﺮﺑـﻪ‬
‫ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﺎﻫﯽ دﺳﺘﻮر ﻫﺠﺮت آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻒ و ﺣﺒﺸﻪ و ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺻﺎدر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻫﻢ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻫﺠﺮت ﺑﺴﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻃﺎﯾﻔﻪ اﻧﺼﺎر و ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻗﺘـﺎل‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﯾﻨﻄﻮر ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮلﺧﺪا در ﻣﮑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﻨﮓ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﻣﺮوز ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ آﻣـﺪه ﻧﯿـﺮوي‬
‫ﺟﻨﮕﯿﺪن ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و ﻣﺪاراي ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺿﻌﻒ و ﻗﺪرت‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺎزه ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر را ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدت از‬
‫اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺎﻣﻮر ﺟﻨﮓ و ﻗﺘﺎل در راه ﺧﺪا ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬ﺧﻮاه ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺮا ﯾﺎري ﮐﻨﻨـﺪ و ﯾـﺎ ﻧﮑﻨﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
 ‫‪١٩٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮔﺰارش ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻫﻢ ﮐﺴﯽ ﺗﻮ را ﯾﺎري ﻧﮑﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎش ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ داري ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮕﯽ و ﺧﺪا ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮ وﻋﺪه ﻧﺼﺮت ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺮا ﺑﺮ ﮐﻔﺎر ﻏﺎﻟﺐ و ﭘﯿﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺮوز ﮐﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و ﺧـﺪا اﺟـﺎزه ﺟﻨـﮓ و‬
‫ﺟﻬﺎد ﻣﯽدﻫﺪ اﮔﺮ ﻫﻢ ﮐﺴﯽ ﺗﺮا ﯾﺎري ﻧﮑﻨﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮﮐﻔﺎر ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاﻫﯽ ﺷـﺪ و ﻏﻠﺒـﻪ ﺧـﻮاﻫﯽ ﮐـﺮد‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ ﺑـﺮاي اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﻫﻢ در اﺟﺮ ﺛﻮاب ﺟﻨﮓ و ﺟﻬﺎد ﺷﺮﯾﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻨﻤﺎ و ﺑﮕﻮ ﮐﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺟﺎري ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﺧﺪا وﻋﺪه ﻧﺼﺮت و ﻇﻔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش را ﯾﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﮐﻔﺎر ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻮاه ﮐـﺴﯽ او را ﯾـﺎري‬
‫ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﮑﻨﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺟﻬﺎد ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﺟﺎزه ﺷﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ را در ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻧﻬﺎ را در اﺟـﺮ و ﺛـﻮاب ﺟﻨـﮓ و‬
‫ﺟﻬﺎد ﺷﺮﮐﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﻟﻄﯿﻔﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪي در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ اﺛﺒﺎت ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮده و اﺛﺒـﺎت‬
‫اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺿﻌﯿﻒ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ از ﺷﺮﮐﺖ در ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﺷﻔﻊ و ﺷﻔﯿﻊ و ﺷﻔﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زوج ﻣﻼزم ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﮑﺎك اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐـﻪ زوﺟﯿـﺖ از ﻓـﺮد‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ دو ﻓﺮدي ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺗﺼﺎل و ادﻏﺎم در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” ﺑﯿﻦ دو زن ﺗﻨﻬﺎ و ﯾﺎ دو ﻣﺮد ﺗﻨﻬﺎ زوﺟﯿﺖ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد زوﺟﯿﺖ ﺑﻮﺟﻮدﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺟﻔﺖ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﯿﻦ دو ﻣـﺮد و زن‬
‫ﺗﻨﻬﺎ زوﺟﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ادﻏﺎم دو ﻓﺮد در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﮑﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ در رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ﻫﺪف ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ زوﺟﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﮐﺪام ﮐﻤﮏ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ﻫﺪف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ در واﻗﻊ اﯾﻦ زوﺟﯿﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪.‬وﻟـﯿﮑﻦ زوﺟﯿـﺖ ﺑـﯿﻦ زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫وﺟﻮدي و داﺧﻠﯽ ﯾﻌﻨﯽ زن و ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻔﺖ ﻣﺮد ﺑﻮده و ﻣﺮد در ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻔﺖ زن ﺧﻮاه ﻫﺪف ﻣـﺸﺘﺮﮐﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﯾـﺎ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ در ﻃﺒﯿﻌﺖ دو ﻣﺎده ﯾﺎ دو ﺟﺴﻢ ﯾﺎ دو ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﮕﺮي در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ادﻏﺎم ﺷﺪه‪ .‬از اﯾﻦ ادﻏﺎم‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻮم ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زوﺟﯿﺖ ﻫﻢ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﺳﯿﻢ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﮐﻪ از ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺮو و‬
 ‫‪١٩٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫روﺷﻨﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ از ارﺗﺒﺎط دو ﺳﯿﻢ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺘﺠﻪ ﺳﻮم ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤـﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﮐﻠﻤـﻪ ﺷـﻔﻊ و‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻢ از ارﺗﺒﺎط دوﺷﯿﺊ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر دو زوج ﺑﻪ دﻟﯿﻞ زوﺟﯿﺖ ﺑﺮ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آن ﺣﻘﻮق ﺻﺮﻓﺎ” ﺑﻪ دﻟﯿﻞ زوﺟﯿـﺖ و ارﺗﺒـﺎط آن دو ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧـﻮاه ﺑـﺮاي‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻨﺸﺎ ﮐﺎري ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ از آن زوﺟﯿﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻮم ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ﯾﺎ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ زﻧﺎن در ﺧﻠﻘـﺖ ﭘـﯿﺶ از‬
‫ازدواج ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﺮ ﻣﺮدان ﺣﻖ زوﺟﯿﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻔﺖ ﻣﮑﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺮدان ﺑﺮ زﻧﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫در ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا دو ﻣﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺣﻖ زﻧـﺎن را ﻫـﺪر‬
‫دادهاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دو زن ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﺣﻖ ﻣﺮدان را ﻫﺪر دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ زﻧﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮد را ﻫﺪر ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺣﻖ ﻣﺮدان ﭘﺪر را ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧـﯽ راﺑﻄـﻪ ﻧﺎﻣـﺸﺮوع ﭘﯿـﺪا‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺣﻖ ﻣﺮداﻧﮕﯽ و زﻧﺎﻧﮕﯽ و ﺣﻖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻫﺪر دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﺣﯿﺎي ﻫﻤﯿﻦ ﺣﻖ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ زﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدان ﯾﺎ زﻧﺎن راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﺟﺮم ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ” ﻣﺮدان ﻫﻢ ﺣﻖ دارﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎ زﻧﺎن )ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺴﺎﺣﻘﻪ( ﯾﺎ ﻣﺮدان)ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋﻔﺖ( راﺑﻄﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼم‬
‫ﺟﺮم ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﻋﻼم ﺟﺮم ﻣﺮدان ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺣﻖ ﻣﺮداﻧﮕﯽ راﺿﺎﯾﻊ ﮐﺮدهاﯾﻢ و‬
‫ﯾﺎ زﻧﺎن ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺣﻖ زﻧﺎﻧﮕﯽ و ﯾﺎ ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮد را ﺿﺎﯾﻊ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬زﯾـﺮا در ﺧﻠﻘـﺖ و ﻃﺒﯿﻌـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺟﻔﺘﯽ آﻓﺮﯾﺪه ﮐﻪ ازدواج اﯾﻦ ﺟﻔﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻨﺸﺎ ﺗﮑﺎﻣـﻞ ﻃﺒﯿﻌـﯽ و رﺷـﺪ ﺑـﺸﺮي ﻣـﯽﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻣﻨﮑﻞ ﺷﯽء ﺟﻌﻠﻨﺎ زوﺟﯿﻦ اﺛﻨﯿﻦ« ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎ در ﻫﻤـﻪ ﭼﯿـﺰ و از ﻫﻤـﻪ ﭼﯿـﺰ زوﺟﯿـﺖ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫آوردهاﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ زوﺟﯿﺖ ﻣﻨﺸﺎ ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﻫﻤﻪ آﺛﺎر و اﺳﺘﻌﺪاد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﻓﻘﻪ اﺳـﻼم دو ﻗﻄﻌـﻪ زﻣـﯿﻦ ﺗـﺸﺮك و ﯾـﺎ دو‬
‫روﺳﺘﺎ و ﯾﺎ ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎي ﻣﺠﺎور ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﻖ زوﺟﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن درهاي آﺑﯽ ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ‬
‫در ﮐﻮﻫﻬﺎ ﭼﺸﻤﻪاي ﻣﯽﺟﻮﺷﺪ‪ .‬زﻣﯿﻨﻬﺎي ﻣﺠﺎور آن آب و آن ﭼﺸﻤﻪ از ﺳﺎﯾﺮ زﻣﯿﻨﻬﺎ اوﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از آب ﻧﻬﺮ و ﯾﺎ ﭼﺸﻤﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﺤﺎق زﻣﯿﻨﻬﺎي ﻣﺠﺎور ﻧﻬﺮ و ﯾﺎ ﭼﺸﻤﻪ زﻣﯿﻨﻬﺎي دورﺗﺮ ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎده از آن آب و ﭼﺸﻤﻪ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ آﺑﻬﺎ زﯾﺎدﺗﺮ از ﻣﺼﺮف آن زﻣﯿﻨﻬﺎي ﻣﺠﺎور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر در ﻓﻘﻪ اﺳﻼم در زﻣﯿﻦ ﻣﺸﺎع ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺸﺎع ﺣﻘﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﺣﻖ ﺷﻔﻌﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﺣﻖ زوﺟﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺸﺎع اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
 ‫‪١٩٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ دوم ﺣﻖ دارد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﺑﺦ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ و ﻣﺸﺘﺮي را ﮐﻨـﺎر زده ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ او را ﺑﺎﻃـﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ را ﺣﻖ ﺷﻔﻌﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ زﻣﯿﻦ ﻣﺸﺎع ﻣﺘﺼﻞ اوﻟﯽ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﺳﺖ از زﻣﯿﻨﻬـﺎي ﻏﯿـﺮ ﻣﺘـﺼﻞ و ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻣﺠﺎور ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﮐﻪ اﮔﺮ دو ﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎن ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ‬
‫ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ در اﺣﯿﺎي آن ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ دﯾﮕﺮي ﻫﻤﮑﺎري ﮐﻨﺪ ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺛﻤﺮات و ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ‬
‫از آن ﻫﺪف ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﻢ از ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﻟﮏ‬
‫راه ﺧﺪا و ﻣﺘﺤﺮك راه دﯾﻦ ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان اﺟﺎزه ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﻟﻬﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ از ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﺧﻂ دﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮده و ﺷﺠﺮه دﯾﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺖ ﻫـﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮي ﺑـﻪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻋﻤﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا دﯾﻦ ﺧﺪا ﯾﮏ ﺷﺠﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺛﻤﺮه آن زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب دﯾﻦ ﺧﺪا و ﺣﺮﮐﺖ در ﺧﻂ دﯾﻦ ﺧﺪا و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﺑـﺎ ﻧﻤﺎزﻫـﺎ و دﻋﺎﻫـﺎ و اﻋﻤـﺎل دﯾﻨـﯽ و‬
‫ﻣﺬﻫﺒﯽ دﯾﻦ ﺧﺪا را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﯾﮏ ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ و ﯾﺎ ذﮐﺮﺧﺪا و ﺣﺮف ﺣﻘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺮي ﮐﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان ﺷﺠﺮه دﯾﻦ را ﭘﺮورش ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒـﺖ آن را ﺑـﻪ ﺛﻤـﺮ ﻣـﯽرﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ .‬روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﮐـﻪ روزﮔـﺎر‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺛﻤﺮات درﺧﺖ دﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮐﻪ ﻣﻮﺳﺲ اﺻﻠﯽ دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﻮده و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻧﻤﻮده و در‬
‫ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﺣﺮﮐﺖ دادهاﻧﺪ از ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا )ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ آن واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎﺷـﺪ( ﺷـﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان را در ﺑﺎره اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﻪ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮده از ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﺬرد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه ورود‬
‫ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﮐﻪ ﺷﻔﯿﻊ ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﮐﺎر ﻧﯿﮑـﯽ‬
‫و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﮑﺎن در ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﺛﻤﺮات آن ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺮد و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫در ﮐﺎر ﺑﺪ ﺑﺎ ﺑﺪﮐﺎران ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮده ﺷﻔﯿﻊ آﻧﻬﺎ و ﯾﺎ ﺷﺮﯾﮏ آﻧﻬﺎ در ﮐﺎر ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻧﻬـﺎ ﻣـﺴﺆول ﻋـﺬاﺑﻬﺎ و ﺑﻼﻫـﺎي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﻋﻤﻞ ﺑﺪﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺷﺮﮐﺖ ﺑﺪﮐﺎران را در ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎر ﺑﺪ ﺗﺤـﺖ ﺟﻤﻠـﻪ ﮐﻔﺎﻟـﺖ و ﻣـﺴﺆوﻟﯿﺖ ﯾـﺎدآوري‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺷﺮﮐﺖ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را در ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮏ ﺑﺼﻮرت ﻧﺼﯿﺐ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿـﮏ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺠﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺛﻤﺮاﺗﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و از ﮐﺎرﻫﺎي ﺷﺮ ﻋﺬاب و ﻣﺤﺮوﻣﯿـﺖ ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ آن‬
 ‫‪١٩٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ و ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در آﺧﺮ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺴﺎﺑﮕﺮي ﺧﻮد را ﯾﺎدآوري ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬او‬
‫ﺣﺴﺎب ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ را از ﺧﯿﺮ وﺷﺮ دارد و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻋﻤﻠﺶ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺟﻮاﺑﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺤﯿﺘﻬﺎ و ﻫﺪﯾﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮان ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺳﻼم و ﯾﺎ ﻫﺪﯾﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻇﻬﺎر ﺣﯿﺎت ﮐـﺮد ﺷـﻤﺎ ﻧﯿـﺰ ﻣﺘﻘـﺎﺑﻼ”‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺪﯾﻪ او ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺪﯾﻪ او اﻇﻬﺎر ﺣﯿﺎت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺴﺎب ﻫﺮ ﭼﯿـﺰ را ﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﮐﻠﻤـﻪ‬
‫ﺗﺤﯿﺖ از ﻣﺎده ﺣﯿﺎت از ﺑﺎب ﺗﻔﻌﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺻﻞ ﺗﺤﯿﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﺗـﺎ »ﯾـﺎ« در ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ادﻏـﺎم ﺷـﺪه و ﺗﺤﯿـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻇﻬﺎر ﺣﯿﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ از ﺳﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﺮون ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دارﻧﺪ و اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻗﺎﻣﻮس دﯾﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻣﺘﻤﺪن ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و در او ﺣﺎﻟﺖ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ وﺣﺸﯽ و درﻧﺪه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اول اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻏﻢ ﮐﺴﯽ را ﻧﺨﻮرﻧﺪ و ﻣﺼﯿﺒﺖ دﯾﮕﺮان را ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬از رﻧﺞ دﯾﮕﺮان رﻧﺠﯽ ﻧﺒﺮﻧﺪ و‬
‫از ﺧﻮﺷﯽ دﯾﮕﺮان ﺧﻮﺷﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﯿﻮاﻧـﺎت و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮدﻣﺤـﻮر و‬
‫ﺧﻮدﭘﺮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﯾﮕﺮان ﺟﺪا ﻣﯽداﻧﻨـﺪ و در ﺗﻤـﺎم اﯾـﺪهﻫـﺎ و ﻫـﺪﻓﻬﺎ‪ ،‬ﺧـﻮد را در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬و ﺧﻮد را ﻣﻼك ﺳﻌﺎدت و ﺷﻘﺎوت ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﮐﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻤﯿﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﻣـﺼﯿﺒﺖ و‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﮕﺮي ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻧﺪارد‪ .‬اﺟﺘﻤﺎع ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪاﺟﺘﻤﺎع ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪان اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺼﺎب ﻫﺮ روز از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﻣﯽﺑﺮد و در دﯾﮕﺮان ﺗﺎﺛﯿﺮي ﺑﺠﺎ ﻧﻤـﯽﮔـﺬارد‪ .‬ﺣﺎﻟـﺖ دوم اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﻇـﺎﻟﻢ و ﻣﻌﺎﻧـﺪ‬
‫ﺣﯿﻮان ﺻﻔﺖ و درﻧﺪهﺧﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ در اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ از دﯾﮕـﺮان ﺑﺮﺑﺎﯾﻨـﺪ و ﺑـﺎ اﯾـﻦ رﺑـﻮدن ﺧـﻮد را ﺟﻠـﻮ‬
‫ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻮﺑﯿﺪن ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺮدم ﺧﻮد را آﺑﺮوﻣﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻨﻔﻌﺖرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺿﺮر ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﺑﺎدي زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را از راه ﺧﺮاب ﮐﺮدن زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮان ﻣﯽداﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔـﻪ‬
‫ﻫﻢ از ﻃﺎﯾﻔﻪ اول ﺧﯿﻠﯽ وﺣﺸﯽﺗﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺎﯾﻔﻪ اول ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﻨﺪ و اﯾﻨﻬﺎ درﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬و اﻣﺎ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺳﻮم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫و ﻧﺠﯿﺐ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان ﺣﻖ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻗﺎﯾﻠﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﺮدم اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد را اﻫﻞ ﺑﯿـﺖ‬
 ‫‪١٩٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺠﺎي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا و ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﺎﯾﻪ ﺟﻠﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﮐﺴﯽ ﻣﺎﯾﻪ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ و ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻠـﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﺮدم اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ در ﺧﻂ ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ و ﺧﯿﺮرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ زﺑﺎن و ﺑﯿﺎن‬
‫آﺑﺮوي ﻣﺮدم را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻋﯿﺐ و ﮔﻨﺎه ﻣﺮدم را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و اﺳﺮار ﻣﺮدم را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﺣـﺴﺎن و ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﮐﻤﮏ زﻧﺪﮔﯽ و ﺛﺮوت دﯾﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﺒﺎت اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت و ﺑﻘﺎي ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﻌﯽ‬
‫روﺷﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺳﻮزﻧﺪ و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﯽ دارﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑـﯿﻦ دو ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎﯾﺖ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪا و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﯿﺎﻓﻪ ﺧﻮد در روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻼم‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ در ﺑﺮآوردن ﺣﻮاﯾﺞ ﻣﺮدم ﮐﻮﺷﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻈـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ اﻫﻞ ﺗﺤﯿﺖ و اﻫﻞ ﻫﺪﯾﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوﺳﺖ دارﻧﺪ از ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮐﺮده دﯾﮕﺮان را ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻫﺪﯾﻪ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﺷﻮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎدو و ﻫﺪﯾﻪ‪ ،‬ﻫﺪﯾـﻪاي از دﯾﮕـﺮان ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﺗﺤﯿﻪ ﻣـﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ ﮐـﻪ در‬
‫واﻗﻊ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﻬﺮهرﺳﺎﻧﯽ و ﺣﺴﻦ ﺧﺪﻣﺖ و ﻫﺪﯾﻪ دادن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را اﻇﻬـﺎر ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮادر و دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ و ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار ﺷﻤﺎﯾﻢ و ﮐﻤﮏ ﺣﯿﺎت ﺷﻤﺎ و ﮐﻤﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺷﻤﺎ‬
‫در ﺣﻮادث و ﺑﻼﻫﺎ و ﻣﺼﯿﺒﺘﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادي در دﯾﻦ ﺧﺪا ﻣﺘﻤﺪن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﺪن ﯾﻌﻨﯽ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﮐﻤﮏ زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪ و از اﯾﻦ راه دﯾﮕﺮان را ﮐﻤﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ آن دو ﻃﺎﯾﻔـﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ وﺣﺸﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﻧﺪﮔﺎن دﯾﮕـﺮان را ﻃﻌﻤـﻪ و ﻟﻘﻤـﻪ ﺧـﻮد ﻗـﺮار ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اول و دوم ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻌﻨﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻨﻬﺎ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﻬﺤﺴﺎب ﻣﺮدم و ﻧﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻮد وﻟﯿﮑﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﺮدم آورده و دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨـﺸﺎ ﺣﯿـﺎت دﯾﮕـﺮان‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و از رﻓﺘﺎر ﺳﺎﻟﻢ ﺧﻮد ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﺣﺎدﺛﻪاي ﭘﯿﺶ آﯾـﺪ‬
‫در آن ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮد و از آﻧﻬﺎ ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
 ‫‪٢٠٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺸﻤﻮل ﺧﺪﻣﺖ و ﻧﻌﻤﺖ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺳﻮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و از ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﯿﺎت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ” ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﺣﯿﺎت ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺎداش اﺣﺴﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺣﺴﺎن دﯾﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣـﺴﺎن آﻧﻬـﺎ ﺑﺪﻫﯿـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ آﯾـﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻧﻈﯿﺮ آﯾﻪ دﯾﮕﺮي در ﺳﻮره »اﻟﺮﺣﻤﺎن« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺳﻮره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻞ ﺟﺰاء اﻻﺣﺴﺎن اﻻ اﻻﺣـﺴﺎن«‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎداش اﺣﺴﺎن‪ ،‬اﺣﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺟﺰاي اﺣﺴﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺣﺴﺎن ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎن و ﯾﺎ ﺗﺤﯿـﻪ آن ﺧـﺪﻣﺘﯽ را‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺰد و ﻣﺰدوري‪ .‬ﺧﺪﻣﺎت ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣـﺰد و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺰد اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪﻣﺎت اﺟﯿﺮ و ﮐﺎرﮔﺮ ﻫﺪﯾﻪاي ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺪﯾﻪاي ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺧﺪﻣﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺰدي‬
‫ﺑﮕﯿﺮد و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ ﺧﺪﻣﺎت دﯾﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺰد ﺣﻖ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪﻣﺖ ﺧـﻮد‬
‫از دﯾﮕﺮان ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد اﮔﺮ دﮐﺘﺮي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺰد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﻣﺮﯾﻀﯽ ﺑﺮود و او را از‬
‫ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻮﻟﯽ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺣﻖ او ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﭘﻮل ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﻖ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧـﺪارد‪ .‬زﯾـﺮا‬
‫ﺑﺮاي رﺿﺎي ﺧﺪا ﺧﺪﻣﺖ ﻧﮑﺮده ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﺪﻣﺖ او را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﮔﺮ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺸﻨﻪاي ﺟﺮﻋـﻪ آﺑـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺪﻫﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺖ اﻧﺘﻈﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ ﺧـﺪﻣﺘﯽ را اﺣـﺴﺎن‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد اﺟﺮ و ﻣﺰدي در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮرش ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﺧﺪا ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮدم ﺧﺸﮏ و ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺖ ﻧﺒﺎﺷـﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻬﺘﺮ از آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺣﻖ اﻧـﺴﺎﻧﯿﺖ ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺪ و ﺟـﺎي‬
‫ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ دﯾﻨﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺻﺤﺮاي ﻣﺤﺸﺮ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻗﯿﺎﻣﺖ و اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم در ﺻﺤﺮاي ﻣﺤﺸﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﯿﺪ و ﺿﻤﺖ اﯾﺮاد ﮐﻠﻤﻪ‬
‫»ﯾﺠﻤﻊ« ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ »اﻟﯽ« ﻣﺘﻌﺪي ﻣﯽﺷﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺴﻮي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﯾﺎ ﮐﺎروان ﺑـﺴﻮي‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺎرواﻧﯽ را ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺳـﻮره ز‪‬ﻣـﺮ ﻫـﻢ ﯾـﺎدآوري ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺿـﻤﻦ دو آﯾـﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺖ راﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﺑـﻪ در‬
 ‫‪٢٠١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دروازه ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽرﺳﻨﺪ و درﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ روي آﻧﻬﺎ اﻓﺘﺘﺎح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮشآﻣـﺪ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ و در آﯾـﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ از ﺣﺮﮐﺖ اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺴﻮي ﺟﻬﻨﻢ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎي‪ :‬اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﻧﯿﺰ ﮔـﺮوه ﮔـﺮوه ﺑـﺴﻮي‬
‫ﺟﻬﻨﻢ راﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ دروازه ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺂﮔﺎه ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﮐﻪ درﻫﺎي ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻪ روي آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﭼﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻏﻠﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻬﻨﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺷﻤﺎ را از ﭼﻨﯿﻦ‬
‫روزي ﻧﺘﺮﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ :‬آري آﻧﻬﺎ ﻣﺎ را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﻮدﯾﻢ و ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آﻧﻬﺎ را آﯾﻪ ﮐﺎروان ﻧﺎﻣﮕـﺬاري ﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ را ﺑﺴﻮي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﯾﮏ ﮐﺎروان در ﺷﻬﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺷـﻬﺮي در‬
‫آﯾﻨﺪه زﻣﺎن اﺳﺖ ﻧﻪ ﺷﻬﺮي در روي زﻣﯿﻦ ﯾﺎ ﻋﻮاﻟﻢ دﯾﮕﺮي در آﺳﻤﺎن و ﻣﯿﺎن ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دو ﻧﻮع ﻣﺴﺎﻓﺮت دارﻧﺪ و‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت از ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﻓﺮت از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣـﺴﺎﻓﺮت ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮﻫﺎ و ﮐـﺸﻮرﻫﺎ و‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت از زﻣﺎن ﺑﻪ زﻣﺎن‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ آﯾﻨﺪهﻫﺎ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎي از زﻣﯿﻦ ﺑـﻪ زﻣـﯿﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎﯾﯽ در روي‬
‫زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ آﺑﺎد و آﺑﺎدﺗﺮ و ﺑﺰرگ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎي از‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ زﻣﺎن ﻫﻢ در آﯾﻨﺪه زﻣﺎن زﻧﺪﮔﯿﻬﺎي ﺑﻬﺘﺮ وﻋﺎﻟﯿﺘﺮ و ﺑﺎز ﺑﻬﺘﺮ و ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ و ﯾﺎ ﺧﺪاي ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺪ و ﺑﺪﺗﺮ ﻫﺴﺖ ﮐـﻪ در‬
‫آﯾﻨﺪه زﻣﺎن ﺑﻪ آن ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﻫﺎ در آﯾﻨﺪه زﻣﺎن ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯿﻬﺎي ﺑﻬﺘﺮ و ﻋـﺎﻟﯿﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﮐـﻪ ﺷـﻬﺮﻫﺎ در‬
‫آﯾﻨﺪه زﻣﯿﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﯾﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺧﻂ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي ﺗﻤﺪن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ وﺣﺸﯽ و ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻦ وﻏﺬا ﭘﺨﺘﻦ و ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و در ﻗﺮﻧﻬﺎي آﯾﻨﺪه زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺘﺮي‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻨﺪ و ﺧﻮد را از ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎ ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻏﺬا ﭘﺨﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺧﺎﻧـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﮕﺮي و ﺑﯿﺎﺑﺎنﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﻪ ده ﻧﺸﯿﻨﯽ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎز از دهﻧـﺸﯿﻨﯽ ﺑـﻪ ﺷﻬﺮﻧـﺸﯿﻨﯽ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺑﻬﺘـﺮي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﯿﻬﺎي ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ وﺳﺎﯾﻞ رﻓـﺎه و آﺳـﺎﯾﺶ ﺑﻬﺘـﺮ و ﺑﻬﺘـﺮ ﺷـﺪ‪ .‬و اﺑـﺰار ﺟﻨـﮓ و‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﺪﺗﺮ و ﺑﺪﺗﺮ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺻﺎﻟﺢ و ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬داﻧﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﯽﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و زﻧﺪﮔﯽﻫﺎي‬
‫ﺑﻬﺘﺮ و ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ و زﯾﺒﺎﺗﺮ ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﺠﻬﺰﺗﺮ و از آن ﻃﺮف اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻇﺎﻟﻢ و اﺳـﺘﺜﻤﺎرﮔﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺳﺎﯾﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮ ﻣﺠﻬﺰ ﮐﺮدﻧﺪ و در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ در آﯾﻨـﺪهﻫـﺎ‬
 ‫‪٢٠٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در دو ﺟﻨﺎح ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ و ﯾﺎ ﺑﺪﺗﺮ و ﺑﺪﺗﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ در ﻗﺮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺮق و ﻣﺎﺷـﯿﻦ و وﺳـﺎﯾﻞ ﻣﺠﻬـﺰ و‬
‫ﻣﺪرن رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺮق و ﻣﺎﺷﯿﻦ در آﯾﻨﺪه زﻣﺎن ﺑﻮدهاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ در ﻣـﺴﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣـﻞ و ﺗﻤـﺪن ﺧـﻮد را ﺑـﻪ آن‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺴﻞ زﻣﺎن ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ زﻧﻬﺎ و ﻣﺮدﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﺷﺼﺖ ﺗﺎ ﻧﻮدﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮐـﻪ اﯾﻨﻬـﺎ در روزﮔـﺎر‬
‫ﺗﻮﻟﺪ و دوران ﮐﻮدﮐﯽ ﺧﻮد در ﭼﻪ ﺷﻬﺮي و در ﭼﻪ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻧﺪ و دوران ﮐﻮدﮐﯽ ﺧﻮد را ﮔﺬراﻧﺪهاﻧﺪ و اﮐﻨﻮن‬
‫در ﺳﻦ ﻫﻔﺘﺎد ﯾﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎﻟﮕﯽ وارد ﭼﻪ ﺷﻬﺮي ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﭼﻪ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾـﻦ ﺗـﺼﻮر ﮐـﺎﻣﻼ” ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از زﻣﺎن ﺑﻪ زﻣﺎن و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ در آﯾﻨﺪه زﻣﺎن ﮐﺎﻣﻼ” روﺷﻦ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬روزﮔﺎري ﮐﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ روﺷﻨﺎﯾﯽ در اﻃﺎﻗﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از آﺗﺶﺳﻮزي ﺑﻪ ﭘﯿﻪﺳﻮزي روﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫ﻣﯽآوردﻧﺪ و اﮐﻨﻮن در ﺷﻬﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﭼﺮاﻏﻬﺎي ﺑﺮق و روﺷﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻠﯿﺪ ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي آن روﺷﻦ ﯾﺎ‬
‫ﺗﺎرﯾﮏ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺘﺎد و ﺻﺪﺳﺎل ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺮق و ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻫﻔﺘﺎدﺳﺎل راه داﺷﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻃﯽ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﯿﺎﻣﺖ و دو زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧـﺪﮔﯿﻬﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در‬
‫آﯾﻨﺪه زﻣﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي آﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺧﻮد را ﺑـﻪ آن ﺧﻮاﻫﻨـﺪ رﺳـﺎﻧﯿﺪ‪ .‬زﻧـﺪﮔﯽ آﺧﺮﺗـﯽ و‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺘﯽ ﺑﺎ ﻗﯿﺎم وﻟﯽ ﺧﺪا ﺻﺎﺣﺐاﻟﺰﻣﺎن اﻓﺘﺘﺎح ﻣﯽﺷﻮد و زﻧﺪﮔﯿﻬﺎي ﺟﻬﻨﻤﯽ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان ﻋﺎﻟﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻮﺳﺎﯾﻞ‬
‫آﺗﺸﯿﻦ ﻣﺠﻬﺰ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺘﺘﺎح ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺘﺢ درﻫﺎي ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪﻫﺎي آﺗﺸﯿﻦ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﮐﻔﺎر و ﻓﺘﺢ درﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ ﺑﺎ ﻗﯿﺎم اﻣﺎم زﻣﺎن‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐـﺮه زﻣـﯿﻦ ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ آن ﺣـﻀﺮت و ﺑـﺎ ﻗﯿـﺎم او‬
‫ﺑﺪﺳﺖ او ﻓﺘﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد آن ﺣـﻀﺮت و ﯾـﺎران او‬
‫ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي اﻋﺠﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا و دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا ﺗﺎ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد و زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻔﺎر و ﺑـﺪﮐﺎران را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن آﺗﺸﻬﺎ و ﻋﺬاﺑﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻌﺬب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎروان ﺑﻬﺸﺘﯽﻫﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ و ﮐﺎروان ﺟﻬﻨﻤﯽﻫﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﺧﻮد رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﮔـﺎن ﺗـﺎرﯾﺦ ﻫـﻢ‬
‫ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و وارد زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ و ﯾﺎ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ دو ﮐﺎروان ﺑﻬـﺸﺖ و ﺟﻬـﻨﻢ ﺑـﻪ ﻣﻘـﺼﺪ و‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻟﯿﺠﻤﻌﻨﮑﻢ اﻟﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﻪ«‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و ﮐﻔﺎر وﺣﺪت ﻓﮑﺮ و ﻋﻘﯿﺪه و ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ ﺟﻨﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٠٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از اﯾﻨﮑﻪ در اﻋﺘﻘﺎد و ﻗﻀﺎوت ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ اﺧﺘﻼف راي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﯿﺦ و‬
‫ﻣﻼﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﭼﺮا ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ دو ﮔﺮوه ﺷﺪهاﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ در دﯾﻦ ﺧﺪا ﻣﺤﮑﻮﻣﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻔﺎق ﻫﻼك ﮐﺮده اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﺪهاي ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻃﺮﻓﺪاري ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺮﻓﺪاري ﮐﺴﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﮐﺮده اﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ؟ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮﺧﻼف اراده ﺧﺪا اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎ” دﯾـﻦ‬
‫ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ و وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻫﻢ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻻزم اﺳﺖ در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺧﺪا و در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا وﺣﺪت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﮐﻔﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ وﺣﺪت راي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﺰﯾﯽ و ﮐﻠﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دﯾﻦ ﺧﺪا و ﺧﻂ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي ﺧﺪا را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ دوﺳﺘﯽ و راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در دﯾﻦ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﭘﺪري‪ ،‬ﻣﺎدري و ﺑﺮادري‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾـﻦ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ در ﺻـﻮرﺗﯽ‬
‫رﺳﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎت ﺗﺒﺮي و ﺗﻮﻟﯽ دو اﺻـﻞ اﺳﺎﺳـﯽ‬
‫دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و اﻫﻞ اﯾﻤﺎن راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ” ﺑﺎ ﮐﻔﺎر دﺷـﻤﻨﯽ و‬
‫ﻋﺪاوت داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ دو را ﺗﻮﻟﯽ و ﺗﺒﺮي ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ در دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫اﯾﻦ را ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ ﻧﻘﯿﻀﯿﻦ و ﯾﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻀﺎدﯾﻦ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ وﻗﻮع ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮي ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻢ در راه و‬
‫ﻫﻢ در ﺑﯽراﻫﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘـﻮي راه ﺑـﺴﻮي ﺑﻬـﺸﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺮاه آن اﺋﻤﻪاﻃﻬﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﮐﺎﻓﺮ راه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻬﻤﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺷـﺎﻫﺮاه آن ﻣﻨـﺎﻓﻘﯿﻦ درﺟـﻪ ﯾـﮏ و‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺋﻤﻪاﻃﻬﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد از ﺑﯽراﻫﻪ ﺑﺴﻮي ﺟﻬﻨﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﮐـﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد از ﺷﺎﻫﺮاه ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺖ در ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ راه و ﺑـﯽراﻫـﻪ در ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻗﻬﺮا” و ﻣﺴﻠﻤﺎ” اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و ﮐﺎﻓﺮﯾﻦ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ ﺟﻬﻨﻤـﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارد ﻣﺒﺎدا ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﻘﻮط ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﻃﻮاﯾﻔﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻖ ﺣﯿﺎت و آزادي دارﻧﺪ و ﻃﺎﯾﻔﻪ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻮم‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٠٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻌﺮض ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻃﺎﯾﻔﻪاي از ﮐﻔﺎر ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﯽ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺎﯾﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺤﻠﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ آﻣﺎدﮔﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎﯾﻠﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﯽﻃﺮف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬـﺎ را ﻧﯿـﺰ در‬
‫ﺻﻒ دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﻗﺮار داده و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﯽﻃـﺮف ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ در ﺧﻂ ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﺎري ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و ﮐﻔﺎر را در اوﺿﺎع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده و در ﻫﺮ وﺿﻌﯽ ﮐﻪ دارﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اول ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ در اﯾﻦ وﺿﻊ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ارﺗﺠﺎع ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺴﺎوي ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ و ﯾﺎ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﻠـﻖ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺣـﺎل‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را در اﯾﻦ ﺧﻂ ﺗﺒﻠﯿﻎ و آزار و اذﯾﺖ و ﯾﺎ ﺟﻨﮓ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺸﺖ دادن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﺟﺎ و در ﻫﺮ وﺿﻌﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﯾﺪ ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ از آﻧﻬﺎ ﯾﺎري ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ و آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﯾﺎ ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﮑﯿﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در ﺟﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاه ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ و ﯾﺎ ﺟﻨﮓ ﮔﺮم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و ﺑﺎز ﻃﺎﯾﻔﻪاي دﯾﮕﺮ از ﮐﻔﺎر ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارﻧـﺪ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﯾـﺎ‬
‫ﮐﻔﺎري ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﯽﻃﺮف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺿﺮر آﻧﻬﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻃﻮاﯾﻔﯽ از ﮐﻔﺎر ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﯽﻃـﺮف ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﮐـﺎر ﺑـﻪ ﮐـﺎر آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را در ﮐﺎرﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻏﯿﺮﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آزاد ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در دﯾﻦ ﺧﻮد ﮐﻔـﺎر و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را آزاد ﻣﯽﮔﺬارد ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻔﮑﺮ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬و ﯾﺎ در رد ﯾﺎ ﻗﺒﻮل آن اﻗﺪام‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻼﻣﯽ را دوﺳﺖ دارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ درك ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اراده و آزادي آن را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺗﻮام ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺗﻄﻤﯿﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻤﻊ آﻧﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﯾﺎ از ﺗﺮس آﻧﺮا ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳـﻼم و اﯾﻤـﺎﻧﯽ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﺳﻼم اﮔﺮ ﯾﮏ دﯾﻦ ﺣﻖ و راه ﺣﻖ و راه ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ اﻧـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺎﯾﺪ آﻧﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ .‬ﺗﺤﻤﯿﻞ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ راه ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر ﺧﻮد ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ و از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ اﺳﻼم دﯾﻦ ذﻟﺖ و اﺳﺎرت‬
 ‫‪٢٠٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺗﻄﻤﯿﻊ ﭘﯿﺶ ﺑﺮود ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮاﻣﻬﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﺳﻼم دﯾﻦ ﺛﺮوت و ﻧﻌﻤﺖ و ﻋـﺰت و‬
‫ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ‪ .‬در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻫﺮ ﮐﺲ آﻧﺮا ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫـﺪ و ﻧﻤـﯽﻃﻠﺒـﺪ ﺳـﻌﺎدت ﺧـﻮد را در دﻧﯿـﺎ و آﺧـﺮت رﻫـﺎ ﮐـﺮده و‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﺳﻌﺎدﺗﻬﺎ و ﻧﻌﻤﺖ و ﻟﺬﺗﻬﺎ و ﻋﺰﺗﻬﺎ ﺑﺮاي او ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ آﻧﺮا ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ ﺧﻮد را ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺧﺪا‬
‫و اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﺑﺮ او ﻣﻨﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ او را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﮐﻔﺎر و ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻏﯿﺮﻣﺰاﺣﻢ را‬
‫ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺗﻄﻤﯿﻊ وادار ﮐﺮد ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ آﯾﻪ ‪ 93‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ از ﮐﻔﺎر و ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﯽﻃﺮف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮذﯾﺎﻧﻪ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﮐﻔﺎر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫را اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮد ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﯿﺰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻣـﺎدﮔﯽ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺘﻨﻪ ﺟﻮﯾﯽ و ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﯿﺰي دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻗﻮت و ﻗﺪرت ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﮐﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﮐﻔـﺎر ﻗـﻮت و ﻗـﺪرت‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﺟﺬب آﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻨﻬﺎ دﺳﺖ از آزار و اذﯾﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و در‬
‫ﺧﻂ ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ﻫﺮ ﺟﺎ و در ﻫﺮ وﺿﻌﯽ ﮐﻪ دﯾﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﮐﻔـﺎر‬
‫و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﻤﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﻫﺮ ﻓﺮﺻـﺘﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻤﺎ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮآﻧﻬـﺎ‬
‫ﻗﺪرت و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻄﻮرﮐﻠﯽ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ دﺳﺘﻪ از ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ در ﭘﻨـﺎه ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼم در زﻧـﺪﮔﯽ آزادي‬
‫دارﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزه ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺘﻌﺮض آﻧﻬﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﻦ ﺑﯽﻃﺮف و ﺑﯽآزار و اذﯾﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﮐﻔـﺎر و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺎرزه دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎر را ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ و ﯾﺎ ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻮذﯾﺎﻧﻪ ﮐﻤﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﺗـﺎ از ﻫـﺮ ﻓﺮﺻـﺘﯽ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﺷﻤﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﻬﻠﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺪﻫﯿﺪ و ﻫﺮﺟﺎ و در ﻫﺮ ﺣـﺎل ﮐـﻪ دﯾﺪﯾـﺪ ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﯿﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﯿﮑﺮوﺑﻬﺎي ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ از آﻧﻬﺎ ﺳﻠﺐ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫دو آﯾﻪ ‪ 95‬و ‪ 96‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ و ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ و ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ اﻗﺴﺎم ﻗﺘﻞ و ﺟﺮاﯾﻢ آﻧـﺮا‬
‫ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﻣﻮﻣﻨﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻣﻮﻣﻦ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑـﻪ آن ﻗﺘـﻞ ﺧﻄـﺎ و اﺷـﺘﺒﺎه ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻦ را ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﮑﺸﺪ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎره ﻗﺘﻞ او ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮده ﻣﻮﻣﻨﯽ را آزاد ﮐﻨﺪ و دﯾﻪ ﻣﻘﺘﻮل را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻘﺘﻮل‬
 ‫‪٢٠٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن ﺧﺎﻧﻮاده از ﮔﺮﻓﺘﻦ دﯾﻪ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺎﻧﻮداه آن ﻣﻘﺘﻮل از دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻔﺎره ﻗﺘﻞ آن ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮده ﻣﻮﻣﻨﯽ را آزاد ﮐﻨﯿﺪ )دﯾﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ( و اﮔﺮ آن ﻣﻘﺘﻮل از ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫـﻢ ﭘﯿﻤـﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﻔﺎره ﻗﺘﻞ ﺑﺮدهاي را آزاد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و دﯾﻪ ﻣﻘﺘﻮل را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑـﺮده ﻣـﻮﻣﻦ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻧﺸﺪ ﺑﻪ ﮐﻔﺎره ﻗﺘﻞ دو ﻣﺎه ﭘﯽ در ﭘﯽ روزه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻔﺎرهﻫﺎ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫دﯾﺎت و ﮐﻔﺎرات در ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ و ﯾﺎ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻨﯽ را ﺑـﻪ ﺟـﺮم اﯾﻤـﺎن از روي ﻋﻤـﺪ و ﻋﻨـﺎد ﺑﮑـﺸﺪ‬
‫ﭘﺎداش اﯾﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪي ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻏﺼﺐ و ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا او را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮاي او ﻋﺬاب ﺑﺰرگ آﺧﺮﺗﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻧﮑﺎت ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ دو آﯾﻪ ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اول‪ :‬ﻗﺘﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ دارد و ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻔﺎره ﻣﯽﺷﻮد ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻗﺘﻞ ﮐﺎﻓﺮ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺠﺎزات ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ از او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻔﺎره ﻣﯽدﻫـﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺧﺎﻧﻮده ﻣﻘﺘﻮل دﯾﻪ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬اﻗﺴﺎم ﻗﺘﻞ و ﮐﻔﺮ ﻗﺎﺗﻞ در ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ‪.‬‬

‫اوﻻ” در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺘﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﻋﻤﻞ ﻗﺘﻞ اﺳﺖ و ﻣﺨﺮبﺗـﺮﯾﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ زﯾﺮا آﺑﺎدي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎن اﺳـﺖ و ﺳـﻤﺒﻞ آﺑـﺎدي ﻫﺮﺟـﺎﯾﯽ ﻫﻤـﺎن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﻪ اﻧﺴﺎن ﯾﮏ ﺷﻬﺮ اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ ﯾﮏ ﺷﻬﺮ ﻣﻨﻬﺎي اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎﻟﮏ آﺑﺎدي ﺟﺎﯾﯽ و ﯾﺎ ﺧﺮاﺑﯽ آن وﺟﻮد و ﻋﺪم وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ وﺟﻮداﻧﺴﺎن آﺑﺎدي و ﺣﯿﺎت‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻣﺮگ و ﺧﺮاﺑﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬درﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺴﺎن ﺣﺪﯾﺚ از اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر وارد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺣﯿﺎه اﻻرض ﺑﺎﻻﻧﺴﺎن و ﺣﯿﺎه اﻻﻧﺴﺎن ﺑﺎﻟﻌﻠﻢ و ﺣﯿﺎه اﻟﻌﻠﻢ ﺑﺎﻻﯾﻤﺎن و ﺣﯿـﺎه اﻻﯾﻤـﺎن ﺑـﺎﻻﺧﻼص و ﺣﯿـﺎه‬
‫اﻻﺧﻼص ﺑﺎﻟﯿﻘﯿﻦ« ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺣﯿﺎت ﻫﺮﮐﺴﯽ و ﯾﺎ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﯿﺎت زﻣـﯿﻦ ﺑـﺪﻟﯿﻞ وﺟـﻮد اﻧـﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن در ﺷﻬﺮي و ﯾﺎ در ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺷﻬﺮ و ﯾﺎ آن زﻣﯿﻦ ﻣﺮده اﺳﺖ و ﺳﺮ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎن ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ زﻧﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺣﯿﻮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎز ﺳﺮ ﺣﯿﺎت ﻋﻠﻢ‪،‬‬
 ‫‪٢٠٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺎﻣﻞ ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻋـﺎﻟﻢ ﺑـﺪون‬
‫اﯾﻤﺎن ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ داﻧﺶ ﺧﻮد ﻣﺮگ و ﺧﺮاﺑﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭼﻮ دزدي ﺑﺎ ﭼﺮاغ آﯾﺪ‬
‫ﮔﺰﯾﺪهﺗﺮ ﺑﺮد ﮐﺎﻻ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ دزد داﻧﺎ از دزد ﻧﺎدان ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎز ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮ ﺣﯿﺎت اﯾﻤﺎن ﺧﻠﻮص و اﺧﻼص ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻣﻦ ﺧﻮد را در اﺳﺘﺨﺪام ﺧﺪا ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬و ﺳﺮ ﺣﯿﺎت‬
‫ﺧﻠﻮص و اﺧﻼص ﺑﻪ ﺧﺪا ﯾﻘﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﺑﻪ وﻋﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻣﻦ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد دارد و‬
‫ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﮔﺮ آﻓﺮﯾﻨﺶ را ﺑﻪ درﺧﺘﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﺛﻤـﺮه آن درﺧـﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ درﺧﺖ ﺑﯽﺛﻤﺮ ارزش ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻨﻬﺎي اﻧﺴﺎن ﻫﻢ و ﯾﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻨﻬـﺎي اﻧـﺴﺎن ارزش‬
‫ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ اﺳﺮار ﺣﯿﺎت و ﺑﻪ ﻣﻼك ارزﺷﻬﺎي ﺧﻮد واﻗﻒ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻓﺴﺎد و ﺧﺮاﺑﯽ را در ﻗﺘﻞ اﻧﺴﺎن ﻣﯽداﻧﺪ و ﻗﺘﻞ اﻧﺴﺎن را ﯾﮑﯽ از ﮔﻨﺎﻫـﺎن‬
‫ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﺷﻤﺎرد و در ﺣﺎﺷﯿﻪ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﻨﺎﻫﻬﺎ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺤﺮﻣﺎت اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎ ﺧﺮاﺑـﯽ و ﺿـﺮر ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن و زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ را ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻬﻢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا در ﺑﺎره ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ و‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﺑﺮاي آن ﮐﻔﺎره و دﯾﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در آﯾﻪ ﺑﻌﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﺑﺤـﺚ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﯾـﺎدآوري‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻨﺪه ﻣﻮﻣﻨﯽ را ﺑﻪ ﺟﺮم اﯾﻤﺎن ﺑﮑﺸﺪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺘﻠﯽ ﺑﺠﺰ ﺟﻬﻨﻢ و ﻟﻌﻨﺖ اﻟﻬﯽ ﭘﺎداش و ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و در ﺑﻌﻀﯽ از آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻗﺘﻞ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن‬
‫را ﺑﮑﺸﺪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن را اﺣﯿـﺎ ﮐﻨـﺪ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ اﯾـﻦ اس ﮐـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ را اﺣﯿﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ارزش و ﻋﻈﻤﺖ اﻧﺴﺎن را در ﺧﻠﻘﺖ روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺘﺎﻋﯽ و ﻫﺮ ﺟﻨـﺴﯽ‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ ارزش ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ دارد‪ .‬و ﻣﺘﺎﻋﻬﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺎدﺗﺮ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﯿﻤﺖ دارد و ﮐﻤﺘﺮ آن ﮐﻤﺘـﺮ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ” ده ﻣﺜﻘﺎل ﻃﺎل ده ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺜﻘﺎل ارزش دارد و ده داﻧﻪ ﮔﻮﻫﺮ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ده ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ داﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ‪100‬راس‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺻﺪ ﺷﺘﺮ ﻧﻮد و ﻧﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ راس و ﯾﮏ ﺷﺘﺮ‪ .‬در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺘﺎﻋﯽ ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﻪ ﮐﻢ آن ﺑﻪ اﻧﺪازه زﯾﺎد آن ارزش داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و زﯾﺎدﺗﺮ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻤﺘﺮ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺘﺎﻋﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﮐﻤﯿـﺖ و ﻣﻘـﺪار ﻗﯿﻤـﺖ ﺑﯿـﺸﺘﺮ و ﮐﻤﺘـﺮ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ارزش اﻧﺴﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺮاﺑﺮ‬
 ‫‪٢٠٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﭘﻨﺠﺎه ﻣﯿﻠﯿﺎرد اﻧﺴﺎن از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻠﻖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﻨﺠﺎه ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔﺮ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﭼﻨﺎناﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺛﻤﺮات وﺟﻮدي ﭘﻨﺠﺎهﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔﺮ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ و آن ﭘﻨﺠﺎهﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔـﺮ‬
‫ﺛﻤﺮات ﺗﻮﻟﯿﺪي ﯾﮏ ﻧﻔﺮ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ داﺧﻞ ﯾﮏ اﻃﺎق ﭼﺮاﻏﯽ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﭼـﺮاغ ﺻـﺪ ﺷـﻤﻌﯽ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻃﺎق را روﺷﻦ ﮐﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آن ﯾﮏ ﭼﺮاغ ﻧﯿﺎز ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻃﺎق را از ﻧﻈﺮ روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮﻣﯽآورد‪ .‬در‬
‫ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ اﻃﺎﻗﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ روﺷﻨﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﭼﺮاغ ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻨﺠﺎه ﭼﺮاغ و ﭘﻨﺠـﺎه ﭼـﺮاغ ﺑﺮاﺑـﺮ ﯾـﮏ ﭼـﺮاغ روﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﺮاغ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﮐﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺛﻤﺮات و ﺟﻮدي اﻧﺴﺎن ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل اﻧﺴﺎن و ﻣﻘـﺎم‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﯽ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻗﺪرت دارد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬـﺎ اﻧـﺴﺎن ﻻزم اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺛﻤﺮات و ﺑﺮﮐﺎﺗﯽ ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ آن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺮاﺑـﺮ ﻧﯿـﺎز ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ واﻗﻌﯽ و ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ارزش دارد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و ﻗﺪرت و داﻧﺶ و ﺑﺮﮐﺎت وﺟﻮدي در ﻣﻘﻢ ﺣـﻀﺮت ﺧـﺎﺗﻢ‬
‫اﻻﻧﺒﯿﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎﻣﺎت وﮐﻤﺎﻻت ﺣـﻀﺮت ﺧـﺎﺗﻢ ﭘﻨﺠـﺎه ﺑﺮاﺑـﺮ او ﺑﺮﮐـﺎت‬
‫وﺟﻮدي دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ” ﭘﻨﺠﺎه ﺑﺮاﺑﺮ او ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﯾﮏ ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ آن ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ‪ .‬ﻣﺎ اﻻن ﭼﻬﺎرده ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﻌﺼﻮم دارﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮐﺎت وﺟﻮدي دارد‪ .‬ﺑﺼﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ اﻗﺘﺪا ﮐﻨﯿﻢ و در ﺷﻌﺎع ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﻬـﺎ ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮﯾﻢ ﻣﺜـﻞ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾﮑﺼﺪوﺑﯿـﺴﺖ و‬
‫ﭼﻬﺮاﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ و ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺷﻌﺎع ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻘﺼﯽ و ﮐﻤﺒﻮدي ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و ﯾﺎ ﯾﮏ اﻣﺎم دﯾﮕﺮ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮﻧﺪ ﺑﺮﮐﺎت وﺟﻮدي ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪ .‬ﭘﯽ ﯾﮏ ﻧﻔـﺮ ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ارزش دارد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻂ اﯾﻤﺎن و ﻣﮑﺘﺐ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺪ و ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﯿﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ارزﺷﻬﺎ ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫‪٢٠٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ و آﯾﺎت دﯾﮕﺮ اﺳﺎﺳﺎ” روي اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻣﻦ ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻣﻦ در ﻧﻈﺮ ﺧﺪا ارزﺷﻤﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻏﯿﺮ ﻣﻮﻣﻦ در ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻮده و از آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﭘﺴﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا از ﻧﺎﺣﯿـﻪ ﻣـﻮﻣﻦ ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﺿﺮر و ﺧﻄﺮي ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺮاغ ﻣﯽدرﺧﺸﺪ و دﯾﮕﺮان را از ﻧﻮر ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽ‪:‬ﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﺎك و ﺧﻮن ﻣﯽﮐﺸﺪ و اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﺴﺎد و ﻣﻔﺴﺪه در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺑﻌـﻀﯽ از آﯾـﺎت‬
‫ﻗﺮآن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و ﻟﺬﺗﻬﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﺨـﺼﻮص ﻣـﻮﻣﻦ ﺧﻠـﻖ ﺷـﺪه و آﻧﭽـﻪ ﮐـﺎﻓﺮ از آن اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺠﺎي ﺛﻤﺮه و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺠﺎي ﺷﺠﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ارزش‬
‫ﻫﺮ درﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﺛﻤﺮه آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﯿﺮوي اﯾﻤﺎن ﺧﻮد و ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﻠﻮص و اﺧﻼﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل دارد‪.‬‬
‫ﺧﺪا را ﺑﻪ ذوق و ﺷﻮق ﻣﯽآورد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺂﻓﺮﯾﻨﺪ و ﺧﻠﻖ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ وﻟﺬت ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﻮﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻓﮑﺮ و داﻧﺶ ﻣﻮﻣﻦ و ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﺒﻮد ﺧﻠﻘﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﯾﮏ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ و ﺳﻔﯿﻬﺎﻧﻪ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻦ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﻣﻨﺰه و ﻣﺒﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻬﺮي ﺑﻪ اﻗﯿﺎﻧﻮس ﻓﯿﺾ و ﺑﺮﮐﺎت اﻟﻬﯽ ﻣﺘﺼﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻨﺸﺎ ﻇﻬﻮر و ﺟﺮﯾﺎن اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﯿﻮﺿﺎت و ﺑﺮﮐﺎت از ﻋﺎﻟﻢ ﻏﯿﺐ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻬﻮد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزده ﻓﯿﺾ‬
‫و ﺑﺮﮐﺎت وﺟﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ارزش ﺧﺪاﯾﯽ دارد و ﻣﻨﺸﺎ اﺣﯿﺎي ﺣﻖ ﺧﺪا ﻣﯽﮔﺮدد ﮐـﻪ اﺣﯿـﺎي اﯾـﻦ ﺣـﻖ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫اﺣﯿﺎي ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻮﻣﻦ »ﺛﺎراﷲ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮن ﺧﺪا و ﺑﺎزده ﻓﯿﺾ ﺧﺪا‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯿﮑﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﻓﯿﻮﺿﺎت و ارزﺷﻬﺎي اﻟﻬﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮي درﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﯾﻨﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ و ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﮐﺲ و ﻫﻤـﻪ ﭼﯿـﺰ ارزش ﺧـﻮد را ﺑﺪﺳـﺖ ﻣـﯽآورد و ﺣـﻖ‬
‫ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻣﻦ در ﻧﻈﺮ ﺧﺪا ارزش دارد‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﻫﯿﭻ و ﭘﻮچ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻨﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻗﺘﻞ ﺑـﻪ ﻋﻤـﺪ و‬
‫ﻋﻨﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪو ﮐﺎﻓﺮ از دار دﻧﯿﺎ ﻣﯽرود و اﮔﺮ ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮداﺧـﺖ دﯾـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺟﺒﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﺘﻌﻤﺪا” ﻣـﻮﻣﻨﯽ را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‬
‫ﻗﺘﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم اﯾﻤﺎن و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺎﺗﻞ ﻣﻘﺘﻮل را ﻣﯽﮐﺸﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا دارد و‬
‫از ﺣﻖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺿﺪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺘﺠﺎوز ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺮ راه ﺗﺠﺎوز و ﺗﺠﺎوزﮔﺮي ﺧﻮد آزاد و ﺑﺪون‬
 ‫‪٢١٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺎﻧﻊ و ﻣﺰاﺣﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮﻣﻦ را ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺳﻮء ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺰاﺣﻤﺖ و ﺑﺮاي ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑـﺮاي‬
‫آزادي در ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﻣﻮﻣﻦ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﯾﺎ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر و ﺳﺎﯾﺮ رﻫﺒﺮان ﻋﺪاﻟﺖ و‬
‫آزادي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺎﺗﻠﯽ را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ ﻣـﻮﻣﻨﯽ را‬
‫ﻋﻤﺪا” ﺑﮑﺸﺪ ﺳﺰاي او ﺟﻬﻨﻢ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻟﻄﻒ ﺧﺪا ﻣﻘﺪر ﺷﺪه و ﻋﻼوه ﻣﺸﻤﻮل ﻏﻀﺐ ﺧﺪا ﻣﯽﮔـﺮدد‪ .‬و ﻋـﺬاﺑﯽ ﮐـﻪ در‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ و ﯾﺎ در ﺳﺎﯾﺮ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺎﺗﻞ ﻣﻮﻣﻦ را ﺑﻪ آن ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﺬاﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻬﺮا” از ﻣﺴﯿﺮ ﻇﻠﻢ و ﺳـﺘﻢ‬
‫ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻇﺎﻟﻢ ﮐﺎﻓﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﻇﺎﻟﻢ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑـﺮ ﻋﻠﯿـﻪ ﻣـﻮﻣﻦ ﻋـﺎدل و ﺑﺮﻋﻠﯿـﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻘﻮا و ﻋﺪاﻟﺖ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي آﺗﺸﯿﻦ ﻣﺠﻬﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺠﻬﯿﺰات زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻬﺮا” ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن آﺗﺸﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺳﻮزاﻧﯿﺪه و ﻣﻌﺬب ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ در آﺧـﺮت‬
‫ﻣﻌﺬب ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎﺳﺐ ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ از روي ﻋﻤﺪ و ﻋﻨﺎد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان ﻧﯿﺴﺖ و ﺷﺎﯾﺪ ﻗﺎﺗﻠﯽ ﺗﻮﻓﯿـﻖ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻗﺎﺗﻞ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎران‬
‫و ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن ﺗﻬﺪﯾﺪات را ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ ﻣﻌﺬﺑﻨﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ﮐﺎر ﺧﻮد را اﺻﻼح ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﻪ ﮐﺘﻤﺎن ﺣﻖ و ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻮدن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧـﺪا و ﺑـﺪﻋﺖ‬
‫ﮔﺬاري در دﯾﻦ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺻﻼح اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آﻧﭽﻪ راﮐﺘﻤﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺳﺪ و ﺗﺒﺎه ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﺻـﻼح ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬وﻟـﯿﮑﻦ‬
‫اﯾﻨﺠﺎ در ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ از ﺗﻮﺑﻪ و اﺻﻼح اﯾﻦ ﻗﺘﻞ ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻋﺪم اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻗﺎﺗـﻞ ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽ‪:‬ﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ او را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ‬
‫و اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﺗﻞ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻔﺎره ﺑﺪﻫﺪ و دﯾﻪ ﻗﺘﻞ را ﺑﻪ اوﻟﯿﺎي ﻣﻘﺘﻮل ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اوﻟﯿﺎي ﻣﻘﺘﻮل از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاﻋﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻔﺎره ﻻزم اﺳﺖ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ آن دﯾﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﻮﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاﻋﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ ﺑﺮاي ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺗﻮﺑـﻪ ﮐﻔـﺎره ﻗﺘـﻞ را ﻣـﯽﭘـﺮدازد و دﯾـﻪ ﻣﻘﺘـﻮل را ﻫـﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهاش ادا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﻗﺘﻞ ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺸﺮك ﮐﻔﺎره و دﯾـﻪ ﻧـﺪارد‪ .‬و‬
 ‫‪٢١١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻗﺘﻞ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب از ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن و زرﺗﺸﺘﯿﺎن ‪ 4/5‬دﯾﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﻣﻦ دﯾﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده ﻣﻘﺘـﻮل ﻣـﯽﭘـﺮدازد و‬
‫ﮐﻔﺎره ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮐﻔﺎره ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ »ﮐﻔﺎره ﺟﻤﻊ« اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻪ رﻗﻢ ﮐﻔﺎره را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪﻫـﺪ‪ .‬ﯾـﮏ ﺑـﺮده ﻣـﻮﻣﻦ آزاد ﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاه ﻣﺮ ﺧﻮاه زن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دو ﻣﺎه ﭘﯽدرﭘﯽ روزه ﺑﮕﯿﺮد و ﺷﺼﺖ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﮑﯿﻦ را اﻃﻌﺎم ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫آﯾﻪ ‪ 94‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﺘﻞ ﻣﻮﻣﻦ ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺷﺪو ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﯾﮏ دﺳﺘﻮر ﺟﺎﻣﻊ اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻮءﻇﻦ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﺮﺗﮑﺐ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺘﻠﯽ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣـﻮﻣﻨﯿﻦ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﮐﻪ در وﻃﻦ ﯾﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ ﮐﺴﯽ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ دارﯾﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎره ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﻗﯿﺎﻓﻪ ﺻﻠﺢ و ﺳﻼم و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد را ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاﻋﯽ ﻧـﺪارد‬
‫ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻋﺪم اﯾﻤﺎن ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ او ﻣﻮﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﺗﻬﺎم ﺗﺼﻤﯿﻢ دارﯾﺪ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﯾﻤـﺎﻧﯽ و‬
‫اﺳﻼﻣﯽ او را ﺑﮑﻮﺑﯿﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ او را ﺑﮑﺸﯿﺪ و ﯾﺎ ﻣﺎل او را ﺑﺒﺮﯾﺪ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ زﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧـﻮرد ﺧـﺸﻮﻧﺖآﻣﯿـﺰ‬
‫داﺷﺘﯿﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﺛﺮوت و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﯽﮐﺸﺘﯿﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮاي ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮدن ﻗـﺮآن و دﯾـﻦ‬
‫اﺳﻼم ﺷﻤﺎ را ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺖ ﻗﺮار داد و ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺮادري اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬اﮔـﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﯿﺪ در ﺑـﺎره‬
‫ﮐﺴﯽ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﯿﺪ آن ﻗﻀﺎوت ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ آﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎﻣﻞ دارد‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ روش اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺗﺬﮐﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و آن ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎز اﯾﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ ﻇﻦ و ﺑﺮادري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ در ﺑﺮﺧﻮرد اوﻟﯿـﻪ وﻇﯿﻔـﻪ‬
‫دارﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ او را در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺧﻮد ﺳﺎﻟﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫او ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻇﯿﻔﻪ دارﯾﺪ ﮐﻪ او را ﻣـﺴﻠﻤﺎن ﺑﺪاﻧﯿـﺪ و در ﻗـﻀﺎوت اﺑﺘـﺪاﯾﯽ او را ﺑـﺮادر و ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﺳﻮءﻇﻨﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ و ﯾﺎ او را دﺷﻤﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻀﺎوت ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ‬
‫ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﮐﻪ در ﺑﺎره ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺸﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺣﺸﺮ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ دو‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اول‪ :‬ﻣﻌﺎﺷﺮت‪.‬‬
 ‫‪٢١٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫دوم‪ :‬واﮔﺬاري ﺣﻘﻮق‪.‬‬

‫ﮐﻪ در ﻣﻌﺎﺷﺮت وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻮش ﮔﻤﺎن و ﺧﻮش ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻣـﻮﻣﻦ وﺳـﺎﻟﻢ ﺑـﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ او را ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ در واﮔـﺬاري ﺣﻘـﻮق ﺧـﻮاه واﮔـﺬاري ﺣﻘـﻮق ﻣـﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از او ﻃﻠﺒﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري او را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮي ﺑﻪ او ﺗﺰوﯾﺞ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ‬
‫دﺧﺘﺮي از آﻧﻬﺎ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺮرات دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ و اﺧﻼق از او ﺑﯿﺂﻣﻮزﻧﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﺣﻖ ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر او ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن و اﻣﺎﻧﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫او را ﮐﺎﻣﻼ“اﻫﺮاز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻄﻠﺐ اول و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻻ ﺗﻘﻮﻟﻮا ﻟﻤـﻦ‬
‫اﻟﻘﯽ اﻟﯿﮑﻢ اﻟﺴﻼم ﻟﺴﺖ ﻣﻮﻣﻨﺎ« ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﻤﺎ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﮕﻮﯾﯿـﺪ ﮐـﻪ ﺗـﻮ ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﻔﯽ اﯾﻤﺎن ﻫﺪﻓﺖ ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ از راه ﺗﻀﯿﯿﻊ ﺣﻖ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ از اﯾﻦ راه ﺗﺼﻤﯿﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺣـﻖ او را‬
‫ﺑﺮﺑﺎﯾﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﺰد ﺧﻮد و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﻮد ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﺴﯿﺎري ﺗﻬﯿﻪ دارد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﭘﺲ در ﺑﺎره اﻓـﺮاد و‬
‫اﺷﺨﺎص ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫آﯾﻪ ‪ 95‬ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪه و ﺧﻮدداري از ﺟﻬﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آن ﻃﺎﯾﻔﻪ از ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻣﺮض و ﮐﺴﺎﻟﺖ‬
‫دﺳﺖ از ﺟﻬﺎد ﺑﺮداﺷﺘﻪ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮد ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﺟﻬـﺎد ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﻣـﺴﺎوي‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬﺎدﮔﺮان ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن را ﺑﺮآﻧﻬﺎ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ درﺟﺎت و ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن وﻋﺪهﻫﺎي ﻧﯿﮏ داده وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ را ﺑﺮﺗﺎرﮐﯿﻦ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و آن‬
‫ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از درﺟﺎت و ﻣﻐﻔﺮت و رﺣﻤﺖ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻬﺎد و ﻣﺠﺎﻫﺪه و ﺗﺮك آن‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ درﺟﺎت و ﻣﻐﻔﺮﺗﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺗﺎرك ﺟﻬﺎد از ﻣﻐﻔﺮت ﯾﺎ درﺟﺎت ﻣﺤﺮوم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻐﻔﺮت و درﺟﺎت و رﺑﻂ اﯾﻦ دو ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬

 ‫‪٢١٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﻄﻠﺐ اول ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻠﻤﻪ ﺟﻬﺎداز ﻣﺎده ﺟﻬﺪ ﮐﻪ از ﺑﺎب ﻣﻔﺎﻋﻠﻪ ﺑﺼﻮرت ﺟﻬﺎد و ﻣﺠﺎﻫﺪه اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و از‬
‫ﺑﺎب اﻓﺘﻌﺎل اﺟﺘﻬﺎد و ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺮﮐﺎت و ﮐﻮﺷﺸﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻂ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﮑﻮن ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻣﺘﻮﻗﻒ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ آﯾـﻪ ﻣﺠﺎﻫـﺪ و‬
‫ﻗﺎﻋﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻧﺪارد‪ .‬و ﺑﻪ ﮐﺎري اﺷﺘﻐﺎل ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﻗﺪ ﻫـﺪف و ﺣﺮﮐـﺖ ﺑـﺴﻮي‬
‫ﻫﺪف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺳﺎﮐﻦ و ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﺮﮐﺘﯽ از او ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺎري اﺷﺘﻐﺎل ﻣﯽورزد‪ ،‬آن ﮐﺎر و ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫ﺑﺼﻮرت اﺳﺒﺎب و اﺑﺰار اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮐﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ او را ﮐﺎر ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ او را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻮﻗﻒ اﻧﺴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﺪﻓﯽ ﻣﺎدي‬
‫و ﯾﺎ ﻣﻌﻨﻮي و ﯾﺎ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از آن ﻫﺪف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﺪي در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺴﺖ و او ﺑﻪ ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻫﺴﺖ و او ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ .‬درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﻫﺴﺖ وﻟﯿﮑﻦ او ﺑﻪ درﺟﻪ‬
‫و ﻣﻘﺎم ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﺣﻤﺖ ﻫﺴﺖ و او ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻤﻮ ﺣﮑﻤﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ وﺟﻮد ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒـﻪاي و ﯾـﺎ‬
‫ﻣﺎل و ﻣﻨﺼﺒﯽ را اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﺧﻮد را ﻓﺎﻗﺪ آن ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ و ﯾﺎ ﻋﻠﻢ و‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادي را ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻬﺎد و ﻣﺠﺎﻫﺪه و ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎدﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺼﺪاق ﺟﻬﺎد را ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪.‬‬
‫اول‪ :‬اﺣﺴﺎس ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮاه ﻣﺎدي و ﺧﻮه ﻣﻌﻨﻮي دوم‪ :‬اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از آن ﻫﺪف و ﻣﻘـﺼﺪ و اﺣـﺴﺎس ﻧﯿـﺎز و‬
‫اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ آن ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ‪ .‬ﺳﻮم‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي آن ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ و ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺼﺪاق ﺟﻬﺎد وﻣﺠﺎﻫﺪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب اﻧﺴﺎن ﺑـﺪون ﮐـﺎر و‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺤﺮك و ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﺪون ﻣﻘﺼﺪ ﻫﻢ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻣﺎﺷـﯿﻦآﻻت ﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﮐﺎر و اﺷﺘﻐﺎل دارﻧﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا در ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﺒﺎب و اﺑﺰار ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮدﮔﺎن و ﻣﺰدوران آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زرا ﮐﺎر و ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻮام ﺑﺎ ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ ﻫﻤﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در راه وﺻﻮل ﺑﻪ ﻫـﺪف و ﻣﻘـﺼﺪ و‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ” اﻫﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﻌﻨﻮي اﻟﻬﯽ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در اﺻﻄﻼح ﻗﺮآن و ادﯾﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
 ‫‪٢١٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﻪ در ﺣﺮﮐﺎت وﺳﮑﻨﺎت ﺧﻮد ﻫﺪف اﻟﻬﯽ دارﻧﺪ و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻗﺮب ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﭘﯿـﺪا‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮار داده و از ﻫﻤﺎن ﺧﻄﻮﻃﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻟﻘﺎء ﺧﺪا و رﺿﺎﯾﺖ او ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ ﻓﯽﺳﺒﯿﻞ اﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﺻﻄﻼح ﻗـﺮآن و‬
‫ادﯾﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ ﻗﺎﻋﺪ‪ ،‬ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ‪.‬‬

‫اول‪ :‬ﮐﺎﻓﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا و آﺧﺮت و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ را در ﻧﻈﺮ ﻧﺪارﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﻃﺎﻟﺐ ﺛﺮوت و ﻣﺎدﯾﺖ و ﻟﺬاﯾﺬ دﻧﯿﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎ و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺎدي و دﻧﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا و آﺧﺮت را ﻗﺒـﻮل ﻧﺪارﻧـﺪ و ﯾـﺎ اﮔـﺮ ﻗﺒـﻮل دارﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآورﻧﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﻣﻮﻣﻦ ﻗﺎﻋﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا و آﺧﺮت را ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و دﻋﻮت آﻧﻬﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧـﻮد را‬
‫در داﯾﺮه دﯾﻦ ﻗﺮار داده و ﺳﻌﯽ و ﮐﻮﺷﺶ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺎت و ﺳﮑﻨﺎت آﻧﻬﺎ در داﯾﺮه دﯾﻦ و در ﻣﺤﻮر دﯾﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﮔﻨﺎه‬
‫و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﯽﭘﺮﻫﯿﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و روزه و ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي دﯾﮕﺮ اﺷﺘﻐﺎل دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺰد ﺧـﺪا و‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا در زﻧﺪﮔﯽ آﺧﺮت ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دﯾـﻦ ﺧـﺪا ﺣﺮﮐـﺎت ﺗﮑـﺎﻣﻠﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم داده ﺧﻮد را ﺑﻪ درﺟﺎت و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ارﺗﻘﺎع دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ ﻣﺒﺎرز‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دﯾﻦ ﺧﺪا و در داﯾﺮه اﻃﺎﻋﺖ او ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫـﺮ روز‬
‫ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮ و زﯾﺎدﺗﺮ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا دﯾﻦ ﺧﺪا ﯾﮏ ﺧﻂ ﺗﮑـﺎﻣﻠﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺧﻄﻮط ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺼﻮرت ﮐﻼﺳﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ در اﯾـﻦ ﺧﻄـﻮط دﻧﺒـﺎل ﮐـﺸﻒ‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﻣﺎدﯾﺎت و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﻔﺲ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻨﻈـﻮر از ﺗﮑﺎﻣـﻞ ﻧﻔـﺲ ﮐـﺸﻒ واﻗﻌﯿﺘﻬـﺎ و ﭘﯿـﺪاﯾﺶ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آن واﻗﻌﯿﺘﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آن واﻗﻌﯿﺘﻬﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻘﺎءاﻟﻬﯽ و ﻇﻬـﻮر ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑـﻪ ﺧـﺪا و‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺸﯿﺖ و ﻟﻄﻒ و ﺑﺮﮐﺎت وﺟﻮدي او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﻣﻌﺎرف و اﯾﻦ ﺣﺎﻻت آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ از ﺧﻠﻘﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺗﺮﺳﯿﻢ ادﯾﺎن ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺪرت ﮐﺸﻒ ﺣﻘـﺎﯾﻖ و ﻣـﺎوراي‬
 ‫‪٢١٥‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺎدﯾﺎت را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در داﯾﺮه ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺣﺒﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ در ﻣـﺎوراي ﻃﺒﯿﻌـﺖ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻓﻮق ﻣﺎدﯾﺎت ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬روي ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮاي آن زﻧﺪﮔﯽ آﻣﺎده ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي آن زﻧﺪﮔﯽ ﺟﺰو ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺳﺪي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑـﻢ و ﺣﺠـﺎﺑﯽ ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫ﻏﻠﯿﻆ در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻦ ﺳﺪ و ﺣﺠﺎﺑﻬﺎ ﮔﺎﻫﯽ در ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻏﻼل و ﻏـﻞ و زﻧﺠﯿﺮﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﺑﯿﻦ اﯾﺪﯾﻬﻢ ﺳﺪا” و ﻣﻦ ﺧﻠﻔﻬﻢ ﺳﺪا” ﻓﺎﻏﺸﯿﻨﺎﻫﻢ ﻓﻬﻢ ﻻﯾﺒﺼﺮون« و ﺑﺎز ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬‬
‫و ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻓﯽ اﻋﻨﺎﻗﻬﻢ اﻏﻼﻻ” و ﻫﯽ اﻟﯽ اﻻذﻗﺎن ﻓﻬﻢ ﻣﻘﻤﺤﻮن« اﯾﻦ ﻏﻠﻬﺎ و زﻧﺠﯿﺮﻫﺎ وﺳﺪﻫﺎ ﻫﻤﺎن دﯾﻮار ﺿﺨﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻗﯿﺪ و‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻣﺎدﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﻔﺎر را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮده و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از داﯾﺮه آن ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻘﻪ دوم ﻣﺴﺘـﻀﻌﻔﯿﻦ‬
‫از اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و آﺧﺮت دارﻧﺪ در داﯾﺮه ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪا و اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﺤﺒـﺖ و‬
‫اﻋﺘﻘﺎد اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮده ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻘﻞ و ﻗﺪرت ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ درﺟﻪ و ﻣﻘـﺎﻣﯽ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﺼﻮر ﻧﯿـﺴﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺶآﻣﻮزاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـﻪ ﻣﺪرﺳـﻪ دارﻧـﺪ و در داﯾـﺮه ﻣﺪرﺳـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬داﻧـﺶآﻣـﻮزان و‬
‫داﻧﺶﺟﻮﯾﺎن را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ اﻫﻞ درس و داﻧﺶ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ درس ﺑﺨﻮاﻧﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻪ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﻗﺎﻋﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻟﻄﻔﻮ ﮐﺮم ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را اﻣﯿﺪوار ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﻃﺎﻟﺐ درﺟﺎت ﻧﺒـﻮدهاﻧـﺪ و‬
‫ﻗﺪﻣﻬﺎي ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و اﻣﺎ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻫﻤﺎن اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﺳﻮره واﻗﻌﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬واﻟﺴﺎﺑﻘﻮن اﻟﺴﺎﺑﻘﻮن‪ .‬اوﻟﺌﮏ اﻟﻤﻘﺮﺑﻮن« ﺳﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن در راه ﮐﺴﺐ ﻋﻠـﻢ و ﺣﮑﻤـﺖ و ﻣﻌﺮﻓـﺖ و ﮐـﺴﺐ‬
‫درﺟﺎت و ﻣﻘﺎﻣﺎت و وﺻﻮل ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺘﻬﺎ و ﺣﻘﯿﻘﺘﻬﺎ ﮐﻬﺎز ﺟﻤﻠﻪ آن ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻃﺎﯾﻔـﻪ‬
‫ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﺠﺎﻫﺪه دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻮﻋﯽ از اﻧﻮاع ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ درﺟﺎت ﻣﺨﺼﻮص ﻧﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﯽﺗـﻮاﻧﯿﻢ اﯾـﻦ ﺳـﻪ ﻧـﻮع‬
‫ﺟﻬﺎد را ﺟﻬﺎد ﮐﺒﺮي و وﺳﻄﯽ و ﺻﻐﺮي ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺟﻬﺎد ﮐﺒﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻔﺲ و ﻣﻬﺎر ﮐـﺮدن دﯾـﻮ ﻧﻔـﺲ و ﺗﮑﺎﻣـﻞ‬
‫دادن ﺑﻪ آن و ﮐﺴﺐ ﻓﻀﺎﯾﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺷﺪن ﺑﻪ اﺧﻼق اﻟﻬﯽ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﯿﺪو ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺟﻬﻞ و‬
‫ﻧﺎداﻧﯽ ﺑﺮﻫﺪ و در داﯾﺮه اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬و ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺑﻪ اﺧﻼق اﻟﻬﯽ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
 ‫‪٢١٦‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻧﻮع دوم‪ :‬ﺟﻬﺎد ﺑﺮاي ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﮐﺸﻒ رﻣﻮز و اﺳﺮار ﺧﻠﻘﺖ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﻬـﺎد‬
‫در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺮاي رﺷﺪ دادن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و اﺳﺘﻔﺎده از روزﯾﻬﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎن آﻓﺮﯾـﺪه و آﺑـﺎد‬
‫ﮐﺮدن ﺧﺮاﺑﯿﻬﺎي زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ وﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺟﻬﺎد ﻣﻌﻤـﻮﻟﯽ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺟﻬﺎدﻫﺎ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﻔﺲ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮد در ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮا” در اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل او را ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﺮار ﺣﻘﺎﯾﻖ‬
‫ﻧﻔﺲ آﮔﺎه ﺷﺪه ﻓﻀﺎﯾﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺧﻼق اﻟﻬﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳـﺪ ﮐـﻪ در آن اﻧﺘﻬـﺎي ﮐﻤـﺎل ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﯽ و اﻣﺎﻣﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﺟﻬﺎد اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺟﻬﺎد اﻧـﺴﺎن وﺟـﻮد ﺧـﻮد را از‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﯿﺒﻬﺎ و ﻧﻔﺼﻬﺎ رﻫﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻘﻞ و ﻓﮑﺮ و داﻧﺶ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻗﻬﺮا” ﻣﺎﺳﻮاي ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن ﺷﺎﻫﮑﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻠﻘـﺖ و ﻃﺒﯿﻌـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻃﯿﺎره‪ ،‬اﻧﺴﺎن راﻧﻨﺪه و ﺧﻠﺒﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﻋﻘـﻞ و ﻓﮑـﺮ و داﻧـﺶ او اﺻـﻼح‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﺷﯿﻦ و ﻃﯿﺎره را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺻﺪﻣﻪاي ﺑﻪ ﺧﻮد و ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮد ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ و اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺟﺎﻫﻞ و‬
‫ﯾﺎ ﻣﺴﺖ و ﺑﯽﺷﻌﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮا” ﻣﺮﮐﺐ و ﺧﻂ ﺣﺮﮐﺖ را ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺧﻮد و ﻣﺮﮐﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﺳﻘﻮط ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎد ﺷﻮد ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﯽ ﻫﻤﺮاه او آﺑﺎد اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺧﺮاب ﺷﻮد و ﯾﺎ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻤﺎﻧﺪ زﻧـﺪﮔﯽ ﻫﻤـﺮاه او ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻔﺺ و ﺧﺮاﺑﯽ ﻣﯽرود ﮐﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ و اﺧﺒﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺣﯿﺎه اﻻرض ﺑﺎﻻﻧﺴﺎن« ﯾﻌﻨـﯽ زﻣـﯿﻦ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ اﻧـﺴﺎن زﻧـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮدات آﺑﺎدي و ﺧﺮاﺑﯽ دارد‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ اﻧﺴﺎن آﺑﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﻐﺒﺮان‬
‫و اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ آﺑﺎدي ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﺧﺮاب اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎوﯾﻪﻫﺎ و ﯾﺰﯾﺪﻫﺎ و ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران و‪ ...‬زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰي و ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻫﺮﭼﯿﺰي اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻣﻐـﺰ ﻓﻌـﺎل ﻋـﺎﻟﻢ ﺧﻠﻘـﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﺑﺎدي او از ﻫﺮﭼﯿﺰي واﺟﺒﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﻮدﺳﺎزي ﺟﻬﺎداﮐﺒﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﺟﻬﺎدﻫـﺎ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﻮدﺳﺎزي و آﺑﺎدﺳﺎزي اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﮐﻪ در راس ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻋﻘﯿﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻋﻘﯿﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و اﯾﻤﺎن آﺑﺎد ﻧﺸﻮد زﻧﺪﮔﯽ روي آﺑﺎدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ دﯾﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
 ‫‪٢١٧‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺒﺎرزهﻫﺎ و آﺑﺎدﺳﺎزﯾﻬﺎ ﺑﺪون ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺶ از اﻗﺪام ﺑﻪ ﻫﺮﻧﻮع آﺑﺎدي ﻧﻘـﺸﻪاي ﻻزم اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑﺮاﺳـﺎس آن‬
‫آﺑﺎدي ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و زﺣﻤﺖ اﻧﺴﺎن ﺿﺎﯾﻊ ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﺮاب ﺑﺪون ﻧﻘﺸﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﺸﺖ و زراﻋﺖ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫ﺑﺪون ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل در ﻃﺒﯿﻌـﺖ ﻫﻤـﻪ ﭼﯿـﺰ را اﺑﺘـﺪا ﺑـﺼﻮرت ﻣـﻮاد ﺧـﺎم‬
‫ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬روزﯾﻬﺎ و ﺣﺒﻮﺑﺎت اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ و آﺑﺎدي دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ” ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺎم و ﺣﺒﻮﺑﺎت ﺧﺎم ﻃﺒـﻖ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ و دﺳﺘﻮرات ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻠﺰات در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺼﻮرت ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻃﺒﻖ ﻧﻘـﺸﻪ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮐﺎرﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ واﮔﺬار‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﮐﺎرﮐﺮدن و ﮐﺎرزدن و آﻓﺮﯾﺪن ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ آﮔﺎه ﮐﻨﺪ و رﻣﻮز ﺻﻨﻌﺖ و ﺧﻠﻘـﺖ‬
‫را ﺑﻪ او ﺑﯿﺂﻣﻮزد‪ .‬ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ اﻧﺴﺎن ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﮐﺎر وﮐﻮﺷﺶ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺧﻼﻗﯿﺖ ﺑﻪ رﻣﻮز ﺧﻠﻘﺖ وﺣﮑﻤﺖ آﻓﺮﯾﻨﺶ آﮔﺎه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ آﮔﺎﻫﯽ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﯽ ﻣـﯽرﺳـﺪ و‬
‫ﺧﻼﻗﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﻘﺪ و آﻣﺎده ﻣﯽآﻓﺮﯾﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺤﺘﺎج ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔﺰ در ﺟﺮﯾﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﮐﺸﻒ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻬﺎ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﮑﺎﻣـﻞ ﭘﯿـﺪا ﻧﻤـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ارﻗﺎم ﻣﻮرد اﺣﺘﯿﺎج اﻧﺴﺎن ﺑـﺼﻮرت ﻣـﻮاد ﺧـﺎم آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه و از اﻧـﺴﺎن ﮐـﺎر و ﮐﻮﺷـﺶ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺼﻮرت ﻣﻮادﺧﺎم آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﯿﺮ و آﺑﺎدي از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ از ﻣﺎدر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓآﻫـﻦ و ﺳـﻨﮓ ﻣـﺲ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از ﻣﻌـﺪن اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﮓآﻫﻦ و ﺳﻨﮓﻣﺲ ﻃﯿﺎره ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ آﻣﺎدﮔﯽ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دارد ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﺑﺼﻮرت ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺻـﻨﻌﺘﻬﺎ و ﻣﺎﺷـﯿﻨﻬﺎ ﺟﻠـﻮه‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ روي ﺳﻨﮓآﻫﻦ ﮐﺎر ﺷﻮد اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻃﺒﻖ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﻠـﺰات‬
‫ﻣﻌﺪن را ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﺻﻨﺎﯾﻌﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻠﺰات ﻣﻌﺪن ﺑﺪون ﻧﻘﺸﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﺼﻮرت ﺻﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻧﻘﻮس اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺼﻮرت ﯾﮏ ﺣﯿﻮان اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺣﯿـﻮان ﻃﺒـﻖ ﯾـﮏ ﻧﻘـﺸﻪ‬
‫ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دارد ﺑﺼﻮرت ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻠﯽ درآﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاي آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﻋﺎﻟﻢ داﻧﺎ ﮔﺮدد‪ .‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ آﺑـﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ آﺑـﺎدي ﮐﺎﻣـﻞ رﺳـﯿﺪهاﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از او ﺑـﻪ‬
‫ﺑﯿﺖاﻟﻤﻌﻤﻮر ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻗﺴﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬واﻟﻄﻮر ﻣﺴﻄﻮر و اﻟﺒﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر و اﻟـﺴﻘﻒ اﻟﻤﺮﻓـﻮع« اﯾـﻦ ﺧﺎﻧـﻪ و‬
 ‫‪٢١٨‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺳﻘﻒ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺮﺗﻔﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻫﻤﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺮش ﺧﺪا اﺣﺎﻃﻪ و ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻨﻬﺎ ﺑﻬﺘـﺮ و‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﯿﺪن آﻧﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪاي از ﻋﻤـﺮان وآﺑـﺎدي ﻧﻘـﺸﻪﻫـﺎي ﺣﮑﯿﻤﺎﻧـﻪ و‬
‫ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﻻزم دارد‪ .‬ﻃﺒﻖ اﺣﺎدﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻﯾﺴﻌﻨﯽ ارﺿﯽ وﻻ ﺳﻤﺎﺋﯽ وﻟﮑﻦ ﯾﺴﻌﻨﯽ ﻗﻠﺐ ﻋﺒﺪي اﻟﻤﻮﻣﻦ«؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﮐﺎخ ﻧﺰول اﺟﻼل ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻗﻠﺐ ﻣﻮﻣﻦ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ آﻣـﺎدﮔﯽ‬
‫دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺑﺎدﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻗﻠﺐ ﺑﻨﺪه ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﻫﻢ از آن ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﻮاد‬
‫ﺧﺎم اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﮐﻪ ﻟﯿﺎﻗﺖ دارد اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯿﮑﻦ ﻫﻨﻮز اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ ﻧﻘـﺸﻪ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧـﻪ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ روي ﻧﻔـﺲ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد ﺗﺎ آﺑﺎدي ﮐﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد اﮐﺒـﺮ ﺗﻌﺒﯿـﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻘـﺸﻪ‬
‫آﺑﺎدﺳﺎزي ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﺎرﻫﺎي درﺟﻪ اول و دوم او اﻧﺒﯿﺎ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺎوراي اﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ و‬
‫ﻣﻌﻤﺎرﻫﺎ ﺳﺎزﻧﺪه واﻗﻌﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي آﺑـﺎد ﻣﺨﻠـﺼﯿﻦ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﻠـﺼﯿﻦ ﮐـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺪا و اﮔﺬار ﻧﻤﻮده و ﺧـﻮد ﺗـﺴﻠﯿﻢ ﮐﺎﻣـﻞ اراده ﺧـﺪا ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ ﻣـﻮﻻ‬
‫ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽدارد ﮐﻪ اي ﭘﺮوردﮔﺮ ﻣﻦ ﺗﻮ ﭼﻨﺎن ﺧﺪاﯾﯽ ﻫﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهام ﺧﻮدت ﻣﺮا ﭼﻨﺎن ﺑﻨـﺪهاي ﺑـﺴﺎز‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪي‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﯿﻦ را ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫واﮔﺬار ﮐﻨﻢ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را از ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻫﻮاي ﻧﻔـﺲ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ ﺧـﻮد را ﻣﻮاﻇﺒـﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻫﺮ ﻧﻮع ﺧﻮاﻫﺶ و ﻫﻮي و ﻫﻮس ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻗﺘﻀﺎي ﻧﻔﺲاﻣﺎره ﭘﯿﺪا ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬در ﮐﻨﺘـﺮل ﺣﮑـﻢ ﺧـﺪا و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻗﺮآن ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺳﻌﯽ ﮐﻨﺪ ﺣﺮﮐﺎﺗﺶ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اراده ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﻻزم ﻣﯽداﻧـﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﻧﻈﺮ ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ و ﻋﻮاﻃﻒ و ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ و ﺑﺪاﻧﯿﻢ اﻧﺴﺎن در زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﻣﯽﮔﺮدد و ﮐﯿﻔﯿﺖ وﺻﻮل ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎ و ﻏﺮﯾﺰهﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﭼﻄـﻮر اﺳـﺖ‪ .‬اﻧـﺴﺎن در‬
‫ﺧﻠﻘﺖ ﻃﻮري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﻮاﻫﺶ ﺧﻮد اﺟﺒﺎر دارد ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮﺟﻮدات و ﺑﺮﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻢ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺘﯽ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺪر ﮐﺮده و از او ﻣﯽﺧﻮاﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﺧﺪا ﻫﻢ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻼﻓﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﺖ و اداره ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﻪ اﻧﺴﺎن واﮔﺬار ﺷﻮد و اﻧﺴﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺂﻓﺮﯾﻨﺪ و اداره ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﯽ‬
 ‫‪٢١٩‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫و اداره آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻟﻖ و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﻣﻮﺟﻮدات ﻋـﺎﻟﻢ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ اراده اﻧـﺴﺎن ﺑـﺮ دو‬
‫ﻗﺴﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن دو را ﻇﺎﻫﺮا” ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﻓﻊ و ﻣﻀﺮ ﻧﺎمﮔﺬاري ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﺣﺎل اﻧﺴﺎن در ﺟﻤﺎدات و ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺣﯿﻮاﻧﺎت و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن اﺷـﯿﺎ و اﺷﺨﺎﺻـﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻃﺒـﻊ و‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﻼﯾﻤﺖ دارﻧﺪ و ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و آﻧﻬﺎ ﺟﺎذﺑﻪاي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ و ﺟﺬب‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪﻏﺬاﻫﺎي ﻃﯿﺐ و ﻃﺎﻫﺮ و ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي زﯾﺒﺎ و ﻧﺮم وﻣﻼﯾﻢ و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﺎﻓﻊ ﺑـﻪ ﺣـﺎل اﻧـﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﯿﻮاﻧـﺎت ﺣـﻼل‬
‫ﮔﻮﺷﺖ از اﻫﻠﯽ و وﺣﺸﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ زﻣﯿﻨﻬﺎ و ﻣﺴﮑﻨﻬﺎي ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻃﺒﻊ و ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ اﻧـﺴﺎن ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ دارﻧﺪ و ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و آﻧﻬﺎ اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺖ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﻋﺎﻟﯿﻢ ﻫﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫روح و ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﻟﻄﻒ و ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و اﻣﺜﺎل آن‪ .‬و اﻣﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﺣﺎل اﻧﺴﺎن ﺑﻮده و اﻧﺴﺎن ﺳﻌﯽ دارد‬
‫ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮد ﻃﺮد و دﻓﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻠﻘﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺜﻞ ﺳﻤﻮﻣﺎت و ﺗﻠﺨﯿﻬﺎ و درﺷـﺘﯿﻬﺎ‬
‫وﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﺣﺸﺮاﺗﯽ ﮐﻪ از ﻧﻮع ﺧﺒﺎﺋﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬از ﻗﺒﯿﻞ ﺣﺸﺮات و درﻧﺪﮔﺎن ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌـﺖ در ﺣـﺎل‬
‫ﻃﻐﯿﺎن و ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪه ﺳﺪ راه ﺣﺮﮐﺖ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮاج درﯾﺎ و ﺗﮕﺮﮔﻬﺎ و ﺳﯿﻠﻬﺎ‬
‫و ﮐﻮﻫﻬﺎي ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﮏ ﮐﺸﯿﺪه و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺪون ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﺨﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﻮد ﮐﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن را در درون ﺧﻮد ﺣﺒﺲ ﻧﻤﻮده و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ آﺳﻤﺎن وﮐﺮات آن ﮐﻪ ﺑﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﺧﻮداﻧﺴﺎن را زﯾﺮ ﺳـﻠﻄﻪ و ﭼﮑﻤـﻪ ﻗـﺮار‬
‫داده‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺮﮐﺶ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎي از اﻧﺪازه ﺑﯿﺮون و ﮔﺮﻣﺎ و ﺳﯿﻞ و ﻃﻮﻓﺎن و زﻟﺰﻟﻪﻫﺎ و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﻼﯾﻤﺖ ﻧﺪارد و اﻧﺴﺎن را ﻣﻘﻬﻮر ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن در ﻫﺪف و ﺧﻠﻘﺖ ﺧـﻮد ﭼﻨـﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ دارد ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻀﺮ و ﺳﺮﮐﺶ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻣﻬﺎر ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺗـﺴﻠﻂ و‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﭼﻨﺎن وﺿﻌﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﻮه و دﺷﺖ و ﺻﺤﺮا و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺮﮐﺶ ﻃﺒﯿﻌﺖ و آﺳـﻤﺎن و ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﺗﺴﻠﻂ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در راه ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن وﺿﻌﯽ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻟﻖ و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﺟﻬﺎن ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ و ﻫﻤﻪ ﮐﺲ را زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﻮد ﻣﻬﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ روﺣﯿﻪ‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﯾﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﯿﺮازي در ﺷﻌﺮ ﺧﻮد آﺳﻤﺎن را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٢٢٠‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﺮﻣﻦ ﻣﻪ ﺑﻪ ﺟﻮي ﺧﻮﺷﻪ ﭘﺮوﯾﻦ ﺑﻪ دو ﺟﻮ‬ ‫آﺳﻤﺎن ﮔﻮ ﻣﻔﺮوش اﯾﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﮐﺎﻧﺪر ﻋﺸﻖ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻦ اﻧﺪازه اﺣﺎﻃﻪ و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ رخ اﻧﺴﺎن ﻧﮑﺸﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﺠﺎ ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎن ﺗﺤـﺖ ﺗـﺎﺛﯿﺮ‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﺸﻖ اﻟﻬﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺴﺎن ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮﻣﻦ ﻣﻪ و ﺧﻮﺷﻪ ﭘـﺮوﯾﻦ )ﭘـﺮوﯾﻦ ﺳـﻨﺎرهﻫـﺎي‬
‫ﻣﺠﺘﻤﻌﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻮﺷﻪ اﻧﮕﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺛﺮﯾﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ در اﻋﻤﺎق آﺳﻤﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻬﮑﺸﺎﻧﻬﺎ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﻮري از‬
‫زﻣﯿﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد( اﯾﻦ ﺧﻮﺷﻪ ﭘﺮوﯾﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺸﻖ اﻧﺴﺎﻧﯽ دو داﻧﻪ ﺟﻮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﯽارزد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎن آﻧﻘـﺪر ﻋﻈﻤـﺖ ﭘﯿـﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ ﮐـﻪ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻗﺪرت ﺧﺪا ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و زﻣﯿﻦ در ﻗﺒﻀﻪ ﺗﺼﺮف او ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺖ ﻗﺪرت و ﻗﺒﻀﻪ ﺗﺼﺮف‬
‫اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺪاﷲ و ﯾﻤﯿﻦاﷲ و ﻋﯿﻦاﷲ و اﺳﺪاﷲ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﻣﻌـﺮاج ﺣـﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم و ﺳﯿﺮ آﺳﻤﺎﻧﯽ او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﯾﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻖاﻟﻘﻤﺮ ﮐﻪ ﮐﺮه ﻣﺎه را در ﺗﺼﺮف ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫـﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﯾـﮏ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻨﻮط و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﮐﻨﺪ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ‬
‫ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮع دوم‪ :‬ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﮐﺸﻒ ﻋﻠﻮم و اﺳﺮار و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺧﻠﻘﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺎد ﻧﻮع دوم ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﮐﺸﻒ اﺳﺮار آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺮا ﺑﺎ ﺻﻔﺤﺎت‬
‫ﺑﺎز و روﺷﻦ و ﮐﻠﻤﺎت درﺷﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ در اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻬﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﻣﺒﯿﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ رﻃﺐٍ و ﻻ ﯾﺎﺑﺲٍ اﻻ ﻓﯽ ﮐﺘﺎبٍ ﻣﺒﯿﻦ« و ﯾﺎ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ذﻟﮏ اﻟﮑﺘﺎب ﻻ‬
‫رﯾﺐ ﻓﯿﻪ ﻫﺪي‪ ‬ﻟﻠﻤﺘﻘﯿﻦ« ﮐﺘﺎب ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻈﻬﺮ ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ داﻧﺶ و ﻫﻨﺮ ﺧﻮد را ﺑﮑﺎر ﺑﺮده‬
‫و اﯾﻦ ﻫﻤﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺳﺨﺖ ﺑﺪن و ﻫﻨﺪﺳﻪ روح ﺟﺰﯾﯽ از اﺟﺰاي ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗـﻮان آﻧـﺮا‬
‫ﻧﺴﺨﻪاي از ﮐﺘﺎب آﻓﺮﯾﻨﺶ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﮐﺸﻒ اﺳﺮار ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺣﮑﻤﺖ ﺳﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻧـﺴﺎن را‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺪاﯾﻊ و ﻋﺠﺎﯾﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﯿﺰي از ﺟﻤﺎدات و ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﺣـﺸﺮات در ﻋـﺎﻟﻢ ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻣﺴﯿﺮ ﺟﻠﺐ ﻧﻔﻊ و دﻓﻊ ﺿﺮر ﻣﺒﺘﻼي ﺑﻪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن در ﺧﻠﻘﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ اﺳـﺖ‬
 ‫‪٢٢١‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد آﻧﭽﻪ را ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ آﻧﻪ ﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﺣﺎل اوﺳـﺖ ﺗـﺴﻠﻂ‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و آﻧﺮا ﻣﻬﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن وﺿﻌﯽ ﺷﻮد و در ﺣﺎﻟﯽ و درﺟﻪاي ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻣﺎﺳﻮاياﷲ و ﺑﺮ ﻫﻤـﻪ ﮐﺎﺋﻨـﺎت‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﻋﺠﯿﺐ ﺗﻮﻗﻒ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﮐﺸﻒ ﻧﻤﻮده و از ﻧﺰدﯾﮏ و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ آﻧﺮا ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ ﭘﯿﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬زﯾﺮا وﻋﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ او داده و ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ‪» :‬ﺳـﻨﺮﯾﻬﻢ‬
‫آﯾﺎﺗﻨﺎ ﻓﯽ اﻵﻓﺎق و ﻓﯽ اﻧﻔﺴﻬﻢ« ﺑﺰودي آﯾﺎت ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﺧﻮد را در آﻓﺎق ﻋﺎﻟﻢ و در ﻧﻔﻮس ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧـﺸﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪا ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﭽﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه آﯾـﺎت ﻗـﺪرت و ﻋﻈﻤـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪاﯾﻊ ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪا در ﻋﺎﻟﻢ ذرات و اﺟﺰاي ﮐﻮﭼﮏ اﺟﺴﺎم و ﺣﺮﮐﺖ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ و اﺗﻤﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﻋﺠﺎﯾﺐ ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪا در ﺻﻮرت ﻣﺤﺴﻮس ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﯿﺮ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﯽ ﻣﺠـﺬوب‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮده و در ﮔﺮدش ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮏ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﻫﻢ در دل ذرات و ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺗﻌﺒﯿـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﯾﺎ ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﮑﺘﺮون ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ در اﻃﺮاف اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺣﺠﻢ و ﻣﯿﺪان ﺣﺮﮐﺖ درﺳﺖ ﻣﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ از ﻋﺠﺎﯾﺐ ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎ آن وﺳﻌﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ را ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﮐﻪ داﯾﺮهاي را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺻـﺪﻫﺎ ﺳـﺎل ﻧـﻮري در ﯾـﮏ‬
‫ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﻣﯿﻠﯿﺎردم ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫آﻓﺘﺎﺑﯿﺶ در ﻣﯿﺎن ﺑﯿﻨﯽ‬ ‫دل ﻫﺮ ذره را ﮐﻪ ﺑﺸﮑﺎﻓﯽ‬

‫ﺟﻬﺎد ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق‬

‫ﺟﻬﺎد ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺒﺎرزه اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺑﺎ ﻧﻔﺲ اﻣﺎره و ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕـﺮ اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ ،‬درﺳـﺖ دو ﻣﻔﻬـﻮم دارد ﯾﮑـﯽ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﺴﺎن در ﮐﺸﻒ اﺳﺮار و ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ‪ ،‬دوم‪:‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗﯽ از ﺳﺮ راه اﻧﺴﺎن ﺟﻬﺎدﮔﺮ‬
‫و ﺗﻼﺷﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺮراه ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﻤﺎ را از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي وﺻﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺎز ﻣﯽدارد ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺮراه ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي ﺧﺪا و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺮ راه ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ و ﻓﺎﺳﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن ﻏـﺮق ﻟﺠﻨـﺰار‬
 ‫‪٢٢٢‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﻣﺎدﯾﺖ ﺷﺪه و از وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻟﻬﯽ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﻮي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺳﺮا راه ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗﯽ و رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ ﻣﺪﯾﻨـﻪ‬
‫ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻣﻤﮑﻦ و ﻣﯿﺴﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻫﻮي و ﻫـﻮس ﺧـﻮد ﻣﺒـﺎرزه ﮐﻨـﺪ ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﻧﯿﺰ ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐـﺎﻓﺮ و ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎر درﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﯿﻄﺎن و ﻧﻔـﺲ اﻣـﺎره ﺳـﺮ راه‬
‫ﺣﺮﮐﺎت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ ﻣﻮاﻧـﻊ ﺑـﺰرگ از ﭘـﯿﺶﭘـﺎ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﻊ اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺟﻬﺎد و ﻗﺘﺎل ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣـﻮﻣﻦ و ﻣﺘﻌﻬـﺪ‬
‫واﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻔﺎر و ﮔﻨﺎﻫﻨﮑﺎران را از ﺳﺮ راه ﺧﻮد ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬و راه ﺣﺮﮐـﺎت ﺗﮑـﺎﻣﻠﯽ را ﺻـﺎف و روﺷـﻦ ﺳـﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان ﮐﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ و ﻫﻮس را واﺟﺐ ﮐﺮده‪ ،‬ﺟﻬﺎد ﺑـﺎ ﮐﻔـﺎر و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را ﻫﻢ واﺟﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺟﻬﺎد در دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم از واﺟﺒﺎت ﺑﺸﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ در ﺳﻨﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺧﻮاه ﮐﺎﻓﺮ و ﺧﻮاه ﻣﻮﻣﻦ ﮔﻨﺎه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺟﻨﮓ راﺷﺮوع ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ و از ﺧﻮدﺷﺎن دﻓﺎع ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﻧﺒﯿﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎﻣﻮر و ﻣﻮﻇـﻒ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ و ﮔﻤﺮاه ﺑﺮوﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺴﻮي ﺧﺪا و ﺳﻌﺎدت اﺑﺪي ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺟﻬﻞ و ﺿﻼﻟﺖ ﺑﺮﻫﺎﻧﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮراه ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﺎه و ﭼﺎﻟﻪ ﺿﻼﻟﺖ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻋـﺎﺑﺮ وﻗﺘـﯽ ﺑﺒﯿﻨـﺪ‬
‫ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﭼﺎه اﻓﺘﺎده‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ وﺟﺪاﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ دارد ﮐﻪ او را از ﺗﻪ ﭼﺎه ﺑﯿﺮون آورده ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﻌﺎدت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان را ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ و ارﺷﺎد ﻣﺮدم ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﮐـﻪ آن ﻣـﺮدن در آراﻣـﺶ آﺳـﺎﯾﺶ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا آراﻣﺶ و آﺳﺎﯾﺶ ﺗﻮام ﺑﺎ ﮐﻔﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ در ﻗﻌﺮ ﭼﺎه وﯾﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳـﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻮدﮐـﺎن در‬
‫دوران ﮐﻮدﮐﯽ‪ .‬ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺑﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺰاﺣﻢ ﮐﻮدﮐﺎن ﮔﺮدد و آﻧﻬﺎ را از داﯾﺮه ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﻪ داﯾﺮه ﻋﻘﻞ و ﺗﺮﺑﯿـﺖ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻗﻞ ﻟﻮ ﮐﺎن ﻓﯽ اﻻرض ﻣﻼﺋﮑﻪ ﯾﻤﺸﻮن ﻣﻄﻤﺌﻨﯿﻦ اذا ﻟﻨﺰﻟﻨﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ ﻣﻦ‬
‫اﻟﺴﻤﺎء ﻣﻠﮑﺎ رﺳﻮﻻ« ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در روي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺧﻮ و ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺻﻔﺖ در آراﻣﺶ ﮐﺎﻣﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز‬
‫ﻫﻢ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﻧﯽ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﯿﻢ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮد آﻧﻬـﺎ ﺗـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم ﺑﻬﺘـﺮ و‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮي ارﺗﻘﺎ دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﻠﺖ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن ﺣﺮﮐﺖ دادن اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ در‬
 ‫‪٢٢٣‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬

‫ﺧﻂ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗﯽ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﺪف ﺧﺪا از ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آراﻣﺶ و آﺳﺎﯾﺶ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﯿﺮدﻧﺪ و ﻓﺴﺎد و ﺟﻨﮓ و ﻧـﺰاع ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬دوم‪ :‬ﺗﮑﺎﻣـﻞ و ﺗﺮﻗـﯽ در ﺷـﻌﺎع ﻋﻠـﻢ و‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺗﺎ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻟﻘﺎءاﻟﻬﯽ و ﺧﻼﻓﺖ ﺧﺪا‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﺮﮐﺎت ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺑﺪون آﻣﻮزﮔﺎر و ﻣﻌﻠﻢ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎر و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﯿﻦ و اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺎ آن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺧﻮد ﮐﻔﺎر ارا از ﮐﻔﺮ و ﮔﻨﺎه ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن را از اﻫﻞ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮي ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﻬﺘﺮ و ﺑـﺎﻻﺗﺮ ارﺗﻘـﺎ دﻫـﺪ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ارﺳﺎل روﺳﻞ ﻣﺰاﺣﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ ﻣـﯽﮔـﺬارد ﺗـﺎ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ارﺗﻘﺎ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺘﺮ دﻋﻮت ﻧﻤﻮده درﻫﺎي ﻋﻠﻢ و‬
‫داﻧﺶ و ﺣﮑﻤﺖ اﻟﻬﯽ را ﺑﻪ روي آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻧﻤﻮده ﺑﺎ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺒﺮﻧـﺪ ﺗـﺎ روزي‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ ﻗﺮار ﮔﺮدﻓﺘﻨﺪ از ﺳﻪ ﺣﺎل ﺑﯿﺮون ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﻋﻮت اﻧﺒﯿـﺎ را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ ﮐﺎﻣﻼ” ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺖ و ﺑـﯽﺗﻔـﺎوت ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﯾـﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﻇﻬﻮر دﻋﻮت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮان ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﮔـﺮوه اول‬
‫ﻣﻮﻇﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﻣﺰاﺣﻢ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺳﺮا راه ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺸﺮ و زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺮدارﻧﺪ و ﯾﺎ ﻣﻮﻇﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮوه دوم را ﻧﯿﺰ از ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺘﯽ و ﺑﯽﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را در ﺧﻂ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬و ﯾـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ در ﺻﻮرت ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﺮﻗـﯽ و‬
‫ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه اول ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺣﯿﺎت دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺖ اﻧﮕﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮ و ﻣـﺰاﺣﻢ‬
‫ﺳﺪ راه ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﮑﻤﺖ اﻟﻬﯽ ﻫﺮ دو ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻫـﻮاي ﻧﻔـﺲ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺠﻨﮕﺪ ﺑﻪ داﻧﺶ و ﺗﻘﻮي ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوه اﻧﮕﻞ و ﻣﺰاﺣﻢ ﻧﺠﻨﮕﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ اﯾﺪهآل ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺪﯾﻨـﻪ‬
‫ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻧﺎﯾﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﻓﺮ و ﻇﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ درﺟﺎت از ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪات ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ‬

‫اﻟﺤﻤﺪﷲ اوﻻ و آﺧﺮا و اﻧﺎ اﻟﻌﺒﺪ ‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺻﺎﻟﺢ ﻏﻔﺎري‬

‫‪٢٢٤‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬