HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
PROGRAMI
ISG 206 – İŞ HİJYENİ

Dr. Cihan YAYLACI

 GİRİŞ
ISG 206 – İŞ HİJYENİ

Hafta-2
 2. HİJYEN EĞİTİMİ
2.1. Hijyen
2.2. İnsanlık Tarihinde Hijyen
2.3. Hijyen Eğitimi
2.4. Hijyen Hakkında Tanımlar

Kaynaklar

3
Konuya özgü kavramlar
İşyerinde Hijyen:

İş kolunun özelliğine göre;

 Çalışanın kendisinin,

 Halkın sağlığını tehlikeye sokmayacak biçimde hizmet vermesini,

sağlamak amacıyla yapılacak uygulamaların ve alınan temizlik

önlemlerinin bütününü,

4
Perakende İş Yerleri

 Ana dağıtım merkezleri,

 Hazır yemek hizmeti,

 İş yeri ve kurum yemekhaneleri,

 Restoranlar ve diğer benzeri gıda hizmetlerinin sunulduğu yerler, dükkânlar,

toptan satış yerleri, süpermarket dağıtım merkezleri dâhil olmak üzere son
tüketiciye satış ve dağıtım noktasında gıdanın işlenmesi, muameleye tabi
tutulması veya depolanması ve benzeri hizmetlerin verildiği iş yerlerini
ifade eder.

5
Temizlik; su, temizlik maddeleri ya da
diğer çözücüler ile ısı, mekanik ve
zaman gibi faktörlerin yardımı ile kirin
yüzeylerden uzaklaştırılması,

6
 Temizlik
malzemeleri,

Bir araya gelmesi sonucu, kirin

imha edilmesi için yapılan
uğraşa Temizlik adı verilir,

7
2.1. HİJYEN
 İnsan Sağlığını Korumak,

 Geliştirmek,

 Devamlılığını Sağlamak,

Gereken Önlemler İle Sağlık Konularını Kapsayan Bir

Bilim Dalı,
Hijyen, Temizliği Ve Sağlığı Temin
Edecek Uygulamaların Bütünü,

Hijyen, Sağlıklı Yaşamanın

Sürekliliğini Sağlar,
Hijyen, Kişisel Yaşam Ve
Çalışma Alanlarından Toplum
Sağlığına Uzanan Etkinlik
Alanını Kapsar,
Hijyen, sanitasyon ile iç içe olan bir kavram,
Sanitasyon,
Su kaynaklarında var olabilecek sağlık
tehlikelerini,
Sanitasyon,
Yaşam alanlarında bulunabilecek kemirgenler,
haşerelerin ortadan kaldırılması veya kabul
edilebilir seviyeye indirilmesi,
Sanitasyon,
Atıkların toplanması ve
tehlikesizleştirilmesi gibi konular
üzerinde durur,
HİJYEN
Hijyen kurallarına uyulmasının sağladığı yararlar:

Enfeksiyon Kazalardan Sağlıklı, temiz

kontrolünü korunmayı ortamın
gerçekleştirir, kolaylaştırır, oluşmasını sağlar,
Hijyen sağlama da dikkat edilmesi
gerekenler
Kaliteli hammadde temini,

İyi işletme tasarımı,

Uygun altyapının (hava, su zemin) sağlanması,

Kemirgen ve haşerelerle mücadele,

2.2. İNSANLIK TARİHİNDE HİJYEN
Sağlık tanrısının (Aesculapius)’nın 5 kızından

birisi tanrıça Hygieia’dır,

Diğer kızları:
Tanrıça boynundan
Laso (tıp), sarkan bir yılana
kadehle içki sunarken
Aceso (şifa verici), gösterilir,

Aglaea (sağlıkla parlayan),

Panacea (evrensel ilaç),

Hygieia
2.2. İNSANLIK TARİHİNDE HİJYEN
İlk olarak M.Ö. 5yy’ da Hipokrat (M.Ö 460-377) yazdığı Corpus

Hippocraticumun “Havalar, Sular ve Topraklar” isimli bölümde

sağlık ve temizlik arasındaki ilişki dikkat çekmiştir.

I. Çevre temizliği,

II. Kişisel temizlik,

III. Tıbbi temizliğin üzerinde durulmuştur.

2.2. İNSANLIK TARİHİNDE HİJYEN
Ortaçağ dönemi Roma’da personel hijyeni önem

taşımıştır,

Roma’daki hamam ve tuvaletler bütün Avrupa’da

ün kazanıyor.
Cadde ve sokak
kenarlarına yolcuların
ihtiyaç gidermesi için
“gastra” adı verilen vazolar
dahi konulmuştur.
LATRİNALAR
Birden fazla kişinin tuvalet
ihtiyacını karşılayan
latrinalar aynı zamanda
yan yana yapılan oturaklar
sayesinde insanların
sosyal ve siyasi olayları
konuşabildiği bir sistem
hâlini almıştır,
 2.2. İNSANLIK TARİHİNDE HİJYEN

İslamiyet ile birlikte abdest alma kişisel temizlik

konularının önemini vurguluyor.

Selçuklular döneminde vakıfla ile çevre

sağlığına önem verilmiştir.

2.2. İnsanlık Tarihinde Hijyen
Ebubekir Mehmet Razi (859-932) vermiş olduğu

tavsiyeler bugünkü dezenfeksiyon esaslarına

uyar,
2.2. İnsanlık Tarihinde Hijyen
İbni Sina (980-1037) mikroorganizmaların

keşfinden önce hastalıkları kurtların yaptığını ve

bu kurtları da tespit edecek aracın

olmadığından bahsetmiştir.
 2.2. İnsanlık Tarihinde Hijyen

1822 yılında Fransız eczacı Labarraque ellerin klorlu

kireçli solüsyonlar ile yıkandığında kötü kokuları

giderdiğini bu solüsyonların dezenfektan ve antiseptik

olarak kullanılabileceğinden bahsetmiştir.

2.2. İnsanlık Tarihinde Hijyen
1843 yılında Oliver Wendel Holmes, puerperal

ateşin sağlık personellerinin elleri ile

yayıldığını bildirmiş.
2.2. İnsanlık Tarihinde Hijyen
1846 yılında Ignac Semmelweis, puerperal

sepsisin önlenmesinde el yıkamanın önemine

dikkat çekmiştir.
2.2. İnsanlık Tarihinde Hijyen
Kırım savaşında askeri hastanelerde çevre

temizliğinin sağlanmasıyla askerler arasındaki

ölüm oranlarının düştüğünü Florence

Nightingale (1854) tespit etmiştir.

2.3. Hijyen Eğitimi

Hijyen Eğitimi Yönetmeliği aşağıda

belirtilen iş kollarını kapsar:

a) Gıda üretim ve perakende iş yerleri.

2.3. Hijyen Eğitimi

b) İnsani tüketim amaçlı sular ile

doğal mineralli suların üretimini
yapan iş yerleri.
2.3. Hijyen Eğitimi

c) Kaplıca, hamam, sauna, berber, kuaför,

dövme ve pirsing yapılan yerler, masaj ve
güzellik salonları ve benzeri yerler.
2.3. Hijyen Eğitimi

ç) Otel, motel, pansiyon ve

misafirhane gibi yerler.
2.3. Hijyen Eğitimi

d) Komisyon tarafından hijyen eğitimi

verilmesi uygun görülen diğer iş
kolları.
Eğitim konuları
Hijyen ilkelerine uyulmaması sebebiyle halk
sağlığı açısından risk oluşturduğu bilinen
virüslerin, bakterilerin, parazitlerin, mantarların
ve diğer enfeksiyon etkenlerinin genel
özelliklerini,
Eğitim konuları
Bulaşma yollarını, hangi iş kolunda nasıl
bulaşmalar olabileceğini veya halk
sağlığının nasıl tehdit göreceğini,
Eğitim konuları

Hastalık belirtilerini ve korunma yolları,

Hijyen ve temizlik ilkeleri,

Komisyonca bilgi verilmesinde fayda görülen

başka etkenler ve konular da yer alır.
ÇALIŞMAYA ENGEL TEŞKİL EDEN
HASTALIKLAR
Gıda ile taşınabilen bir hastalığı olan
veya bu hastalığın taşıyıcısı
durumundaki kişiler,

İshali bulunanlar.
 ÇALIŞMAYA ENGEL TEŞKİL EDEN
HASTALIKLAR

Vücudun görünür kısımlarında açık/enfekte yara,

deri enfeksiyonu ve benzeri halkta tiksintiye yol

açabilecek deri lezyonları bulunanlar,
 ÇALIŞMAYA ENGEL TEŞKİL EDEN
HASTALIKLAR

cüzzam,

Frengi,

verem hastalığına yakalananlar.

İYİLEŞME HALİNİN
BELİRLENMESİ
Yönetmelik kapsamında bulunan iş yerlerinde çalışmaya
engel hastalığı bulunanlar, hastalıklarının
iyileştiğini/bulaştırıcılığın olmadığını gösteren tabip/uzman
tabip raporunu ibraz etmeleri durumunda çalışabilir veya
çalıştırılabilirler.
Eğitim hazırlık süreci

İş yerlerinin sahipleri ve işletenleri,

Yönetmelik yürürlüğe girdikten sonraki bir
yıl içinde çalışanlarının Yönetmelikte
belirtilen eğitimleri almalarını sağlar.
 2.4. Hijyen hakkında tanımlar
Temizlik; su, temizlik maddeleri ya da diğer çözücüler ile ,
ısı, mekanik ve zaman gibi faktörlerin yardımı ile kirin
yüzeylerden uzaklaştırılmasıdır.

Kir, Temizlik Malzemeleri ve İnsan faktörlerin bir araya

gelmesi sonucu, kirin imha edilmesi için yapılan
uğraşa Temizlik adı verilir.
KİR
Herhangi bir yüzeyde bulunan, istenmeyen fiziksel,
kimyasal veya mikrobiyolojik kalıntı,

Örneğin gıda işletmelerinde görülebilecek kirlerin yapısal

olarak çeşitleri:

 Organik kir,

 İnorganik kir,
KİR
Kirlerin özelliklerine göre çeşitleri:

Serbest Kir: Toz, toprak,

Suda Çözünen Kir: İnorganik tuzlar, şeker,

Mikrobiyal Kir: Maya, küf mantar,bakteri,

Doğru temizleme maddelerinin tercih edilebilmesi için

kirlerin yapısının bilinmesi gerekir.
Kir Çeşitleri

vücut kiri, tabiatta oluşan doğal kirler ve insanlar tarafından oluşturulan

atıklardan oluşmaktadır.

Serbest kir; yüzeyler üzerinden mekanik olarak uzaklaştırılabilen kirdir.

Bağlı kir; bir çözücü yardımı ile yüzeyler üzerine bağlı hale gelmiş kir,

Temizlenmesi için kimyasal ve mekanik işlemler gerektirir.

Kir Kullanılan Suda Çözünme Isıdan Etkilenme
Temizleyici
Karbonhidrat Kolay/alkali İyi Karamelleşme
Protein Zor/klorlu alkali Düşük Yapısal Değişiklik

Yağ Zor/alkali Çözünmez Yapısal Değişiklik

Madeni Yağ Zor/çözgen Çözünmez Düşük Etkilenme

Tuz Kolay/asit İyi Düşük Etkilenme
Süt Taşı Zor/asit Çözünmez Çökme
Kireç Taşı Kolay/asit Çözünmez Çökme

Gıda işletmelerinde olabilecek kirler ve bu kirlerin özellikleri

Kir Çeşidi Kirin Görünüşü Oluşum Nedeni Uzaklaştırma
Yöntemi
Süt taşı Kirli beyaz Su ve gıda kökenli Asidik deterjan
mineraller, kullanımı
Uygun olmayan deterjan
kullanımı,
Protein kalıntısı Mavimsi pıhtı Klor miktarının yetersizliği, Klorlu alkali kullanımı
Hatalı deterjan seçimi

Silikatlar Parlak beyaz/gri Yetersiz durulama, Asidik deterjan

Isıtılmış gıda Kahverengi tortu Etkin olmayan temizleme Klorlu alkali kullanımı

Yağ kalıntısı Kaygan Temizleme sıcaklığının Uygun deterjan ve

yetersizliği sıcaklık seçimi

Kirlerin görünüşleri ve seçilebilecek deterjan

TEMİZLİK MALZEMELERİ :

Temizlik malzemeleri üçe ayrılır;

a. Kimyasal temizlik maddeleri

b. Temizlik araç gereçleri
c. Su

Yukarıdaki üç ana unsurdan, en az ikisi bir araya geldiği zaman, istenilen

şekilde temizlik yapılabilir.
a. Kimyasal temizlik maddeleri

Kimyasal madde içeren bileşimler,

Kirin ve yerin özelliklerine göre:

Nötr,

Alkali,

Asidik özellik taşıyan kimyasal maddelerdir.

a. Kimyasal temizlik maddeleri

Yüzey aktif maddeler, çözücü maddeler, kompleks yapıcılar, asitler, alkaliler, ağartma
maddeleri ve diğer katkı maddeleridir.

Reaksiyon ile kirleri bulunduğu ortamdan uzaklaştırır,

Yanlış yerde kullanılan herhangi bir kimyasal temizlik malzemesi,

kullanıldığı malzemeye zarar verebilir.

Temizlik ürünleri kullanılmadan, ambalajı üzerindeki kullanım talimatlarının

mutlak surette okunması gerekmektedir.
Temizlik Maddelerini Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken
Kurallar:

Yüzeye ve amaca uygun ürün seçilmeli. Doğru Ürün / Doğru Yerde

Etiketlerde belirtilen miktarda ve doğru yöntemle kullanılmalı. Doğru

Miktar / Doğru Yöntem

Kapları daima kapalı, ayrı bir yerde ve yiyecek maddelerinden uzakta

saklanmalı.
Kuvvetli alkali (PH: 12-14) ve kuvvetli asidik (PH: 1-3)
maddeleri kullanırken; eldiven, gözlük ve maske kullanılmalı.

Seyreltme yaparken daima su önce alınıp ürün suya

eklenmeli.

HİÇBİR ZAMAN BİR TEMİZLİK ÜRÜNÜ DİĞERİ İLE

KARIŞTIRILMAMALIDIR. Etkisi azalabilir, tehlikeli olabilir,
yüzeylere ve sağlığa zararlı olabilir.
 Kimyasal Temizlik Maddeleri ve Kullanıldıkları Yerler:

Alkol : Bilgisayar, telefon ahizesi, fax cihazı ve televizyon,

Cam İlacı : Tüm cam yüzeyler ve lake boyalı mobilyalar,

Mobilya Cilâsı : Mahon, tik ve sair cilâlı ahşaptan yapılmış mobilya ve

kapılar,

Halı Leke Sökücü : Halı ve kumaş kaplı mobilyalar.

Halı Şampusu : Halıların yıkanmasında.

 KİMYASAL TEMİZLİK MADDELERİ VE
KULLANILDIKLARI YERLER:

Mermer Cilası : Doğal mermer, karo mozaik, ve linolyum esaslı sert

zemin kaplamalarının cilâlanmasında.

Cila Koruyucu : Cilâlı sert zeminlerin bakımı,

Kireç Çözücü : Tuvalet, pisuar, lavabo, küvet, banyo teknesi ve

çeşmeler,

Amonyaklı Genel Temizlik Maddesi : Seramik, fayans, kapı kolu,

çeşme ve sifon kolları,
Yağ Çözücü: Mutfaklarda ve yağlı mekanlar,

Sıvı Sabun: El temizliği,

Çamaşır Suyu: Mop, lavabo, tuvalet, pisuar temizliği,

Bulaşık Deterjanı: Toz bezlerinin yıkanması,

Dezenfektan: Kapı, pencere kolu, sifon, çeşme, lavabo ve klozetler,

Koku Giderici: Tuvaletlerdeki kötü kokuların bastırılması,

Parfüm: Ofis ve yatak odaları, sigara ve nefes kokularının giderilmesi,

Temizlik Araç Gereçleri

Kimyasal temizlik maddelerini herhangi bir yüzeye tatbik

etmek için kullanılan araç gereçler,

Bu araç gereçlerin bir kısmı insan gücü ile bir kısmı da

elektrik enerjisi ile çalışır,
Kaynakça
Hijyen eğitimi yönetmeliği

http://temizlikisleri.emu.edu.tr/temelkit.htm

TAYAR, Mustafa, “Gıda Endüstrisinde Hijyen ve Sanitasyon”, Dora Yayıncılık,

2014, 1. Baskı

KOÇAK, Nilüfer, “Yiyecek ve İçecek İşletmelerinde Gıda ve Personel Hijyeni”, Detay

Yayıncılık, 2015, 3. Baskı
Kaynakça
https://gazeteistanbul.com/antik-romada-tuvalet-kulturu-lazimliklar-ve-latrinalar/

Erdemir, Hatice P. Erdemir, Halil. Hellen ve Roma Toplumlarında Tuvalet ve Temizlik, Acta Turcica Çevrimiçi
Tematik Türkoloji Dergisi, II/2,“KültürTarihimizdeHamam”, s. 103-122.

Gülbay ,O. Eskiçağ’da Tuvalet Kültürü, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 2003

Yılmaz, G. ANADOLU TUVALET KÜLTÜRÜNÜN GELİŞİMİ VE HASANKEYF LAZIMLIKLARI Yüzüncü Yıl

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (http://www.yyusbedergisi.com)

http://arkeofili.com/tarih-boyunca-tuvalet-kullanimi/ (Erişim tarihi: Mayıs-Haziran 2018)

http://www.yyusbedergisi.com (Erişim tarihi: Mayıs-Haziran 2018)