Türk Siyasetinde Asker Gölgesi - 1

27 Mayıs 1960- 12 Mart 1971

Dr. Fevzi ÇAKMAK

 27 MAYIS 1960 ASKERİ MÜDAHALESİ

Alparslan Türkeş

Türk ulusunun birliğini, ülke bütünlüğünü ve

Cumhuriyeti korumakla görevli olan Türk

Silâhlı Kuvvetleri, anti demokratik uygulamalar

karşısında, «kardeş kavgasına son vermek»

sloganıyla, 27 Mayıs 1960 günü, bir hükümet

darbesi yaparak, Demokrat Parti iktidarını

devirdi. İktidara fiilen el kondu.

 Cemal Gürsel
Görev Süresi:
27 Mayıs 1960 - 28 Mart 1966

• 27 Askeri Müdahalesi sonrası

başında Cemal Gürsel’in
bulunduğu Milli Birlik Komitesi
ülke yönetimini devraldı.

Milli Birlik Komitesi

• Askeri Müdahaleye halkın bir
bölümü destek verirken;Batı
dünyası askeri yönetimi hemen
tanıdı.
 Yassıada

•Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar

ile DP milletvekilleriyle, parti yöneticileri
tutuklandı ve Yassıada’da kurulan
mahkeme de yargılandılar.
• Köpek Davası (14 Ekim 1960 - 24 Ekim 1960)
• 6-7 Eylül Olayları Davası (20 Ekim 1960 - 5 Ocak 1961)
• Bebek Davası (31 Ekim 1960 - 22 Kasım 1960)
• Vinileks Şirketi Davası (4 Kasım 1960 - 26 Kasım 1960)
• Dolandırıcılık Davası (8 Kasım 1960 - 3 Aralık 1960)
• Arsa Davası (8 Kasım 1960 - 26 Kasım 1960)
• Ali İpar Davası (15 Kasım 1960 - 19 Ocak 1961)
• Değirmen Davası (18 Kasım 1960 - 3 Aralık 1960)
• Barbara Davası (21 Kasım 1960 - 20 Aralık 1960)
• Örtülü Ödenek Davası (25 Kasım 1960 - 2 Şubat 1961)
• Radyo Davası (29 Kasım 1960 - 26 Aralık 1960)
• Topkapı Olayları Davası (2 Aralık 1960 - 17 Nisan 1961)
• Çanakkale Olayı Davası (27 Aralık 1960 - 10 Mart 1961) • Yassıada duruşmaları 14 Ekim
• Kayseri Olayı Davası (9 Ocak 1961 - 20 Nisan 1961) 1960’ta başladı. 15 Eylül 1961’de
• Demokrat İzmir Davası (12 Ocak 1961 - 5 Mayıs 1961)
sonuçlandı.
• Üniversite Olayları Davası (2 Şubat 1961 - 27 Temmuz
1961) • Mahkeme, 15 kişiye idam, 31 kişi
• İstimlak Davası (17 Nisan 1961 - 21 Haziran 1961) müebbet hapis, 408 kişi çeşitli hapis
• Vatan Cephesi Davası (27 Nisan 1961 - 5 Eylül 1961)
cezaları verildi.
• Anayasa İhlali Davası (11 Mayıs 1961 - 5 Eylül 1961)
 Kurucu Meclisi

• Öncelikli görevi 1961 Anayasası'nı

yapmak olan Kurucu Meclis, 6 Ocak
1961-24 Ekim 1961 tarihleri arasında
görev yapmıştır.
• Milletin en geniş temsili gayesi
gözetilerek siyasi partiler, basın, sivil
toplum örgütleri başta olmak üzere
Meclis’te görev alacak üyeler seçimle
belirlenmiştir.
• MBK’nın atadıkları da bulunmaktadır.
 Kurucu Meclis tarafından hazırlanan 1961
Anayasa’sı 27 Mayıs 1961 tarihinde kabul
edilmiş; 9 Temmuz 1961’de halkın oyuna
sunulmuştur.

Cumhuriyet tarihinin ilk halkoylaması

 1961 ANAYASASI

 1961 anayasası Türk tarihinin halkoylaması ile

kabul edilen ilk anayasadır.

 Türkiye cumhuriyetinin “insan haklarına dayalı”,

demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğu
bu anayasa ile vurgulanmıştır.

 Güçler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir. Yargı

bağımsız hale getirilmiştir.

 Diyanet İşleri Başkanlığı ilk Kez, Anayasal bir kurum

olarak, Anayasa’da yer almıştır.

 Yeni TBMM iki kanattan oluşmaktadır: Millet

Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu
• İlk kez Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.

• Geniş bir ekonomik ve sosyal hak ve özgürlükler tanınmıştır.

• Siyasal partiler kanunu ile uygun düzenleme ve güvenceler

sağlanarak denetim mekanizmaları kurulmuştur.

• İlk kez tam anlamıyla sendikalaşma hakkı tanınmıştır (Grev,

lokavt, toplu sözleşme vb.)

• Üniversiteler özerkleştirilmiştir.

• Tarihimizin en liberal ve gelişkin anayasasıdır.

• Yassıada Mahkemesi kararları 15 Eylül
1961 ilan edildi.
• Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan
16 Eylül’de; Başbakan Adnan
Menderes 17 Eylül günü İmralı
Adası’nda idam edildi.
 27 Mayıs Sonrası Siyasi Hayat ve 1961 Seçimleri

27 Mayıs Askeri
Müdahalesi sonrası
ülke içindeki siyasi
hayat 1961 yılı Ocak
Cumhuriyet Halk Partisi ayı ile birlikte başladı. Adalet Partisi
(11 Şubat 1961)

Türkiye İşçi Partisi Yeni Türkiye Partisi

Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (13 Şubat 1961) (13 Şubat 1961)
15 Ekim 1961 Genel Seçimleri
 BAĞIMSIZLAR

KOALİSYON HÜKÜMETLERİ DÖNEMİ 1961-1965

 Talat Aydemir’in Darbe Teşebbüsleri
 22 Şubat 1962'de yapılan atama ve
tutuklamalara karşı, askeri öğrencilerin de
desteğini alarak hükümete karşı direniş
hareketini örgütledi. Bu direniş hükümetle
uzlaşma ile sonlandırıldı ve Aydemir emekli Talat Aydemir
edildi, 10 Mayıs 1962'de çıkarılan özel af
yasasıyla serbest bırakıldı.

 21 Mayıs 1963'de Anayasa'da öngörülen

reformların gerçekleştirilmediği gerekçesiyle
ikinci darbe girişiminde bulundu fakat
başarılı olamadı. Yapılan yargılamadan sonra
idama mahkûm edildi.
1965 Seçimleri ve Adalet Partili Yıllar

Barajlar Kralı “Çoban Sülo”

• Siyasî yaşamına, 1962 yılında, Adalet Partisi Genel İdare Kurulu üyeliği
ile başladı. 1964’te partiye genel başkan seçildi. 10 Ekim 1965'de
yapılan genel seçimlerde başında bulunduğu AP, yüzde 53 oy alarak tek
başına iktidar oldu. Bu seçimlerde Isparta Milletvekili olarak
Parlamento'ya girdi ve Türkiye'nin 12. Başbakanı olarak hükûmeti
kurdu.

• 12 Mart 1971 muhtırası üzerine, başbakanlık görevini bıraktı. 1971 ile Süleyman Demirel
1980 arasında, 1975, 1977 ve 1979'da 3 defa daha hükûmet kurdu. 12 1924-2015
Eylül 1980 müdahalesi üzerine görevi bıraktı ve 7 sene yasaklı olarak
siyaset dışı kaldı. 6 Eylül 1987'de yapılan halk oylaması ile yasaklar
kaldırıldı ve 24 Eylül 1987 tarihinde, Doğru Yol Partisi Genel
Başkanlığı'na seçildi. 29 Kasım 1987'de yapılan genel seçimlerde
Isparta Milletvekili olarak tekrar TBMM'ne girdi.

• 20 Ekim 1991 tarihinde yapılan genel seçimler sonrasında, DYP ile

Sosyaldemokrat Halkçı Parti'nin biraraya gelerek kurduğu 49. T.C.
Hükûmeti'nde Başbakan olarak görev aldı. 1993’de Türkiye Büyük
Millet Meclisi tarafından Türkiye'nin 9. Cumhurbaşkanı olarak seçildi.
2015 tarihinde Ankara'da vefat etti.
1965 Seçimleri
 Ortanın solu; 1965 genel seçimlerinin hemen
öncesinde Genel Başkan İsmet İnönü, CHP'nin
çizgisinin 'ortanın solu' olduğunu ilk kez dillendirmiştir.

 «Ortanın solu» söyleminin arkasında İnönü Koalisyon

Hükümetlerinin Çalışma Bakanı olan Bülent Ecevit’in
imzası vardı.

 Cumhuriyet tarihinde ilk kez Ecevit’in bakanlığı

döneminde “Sendikalar Kanunu” ile “Toplu İş
Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu”nu kabul edildi.

 Ecevit, CHP'yi bürokratik köklerinden, bürokrasi

etkisinden koparmayı amaçlamıştı

“Toprak İşleyenin, Su Kullananın”

 1925’te İstanbul'da doğdu. 1957 senesinde milletvekili seçildi. CHP

Genel Sekreterliği sonrasında 1972 yılında CHP Genel Başkanı oldu.

 1974 yılında Milli Selamet Partisi ile koalisyon hükümeti kurdu. 20

Temmuz 1974′te Kıbrıs Barış Harekâtı'nı gerçekleştirerek Türk

ordusunun adaya çıkmasını sağlar. 1977 senesinde Cumhuriyet Halk

Partisi azınlık hükümetinde yeniden başbakan oldu.

 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra gözaltına alınan Bülent

Ecevit'in siyasetle uğraşması 10 yıl yasaklanmıştı. 1987'de yapılan

Bülent Ecevit
halk oylaması ile siyaset yasağı kaldırılınca Demokratik Sol Parti genel 1925-2006
başkanlığına getirilmiştir. 1991 yılına gelindiğinde Zonguldak

milletvekili olarak meclise girdi ve 1997 yılı seçimlerinde ANAP ile kısa

süreli bir koalisyon hükümeti kurdu.

 1999'daki seçimlerin ardından MHP ve ANAP ile koalisyon

hükümeti kuran Ecevit, başbakanlık koltuğuna oturdu. DSP 2002

seçimlerinde barajı aşamayınca aktif siyaseti bıraktı.

 Türkiye İşçi
Partisi
(TİP)

Mehmet Ali Aybar

 13 Şubat 1961’de 12 sendikacı tarafından
“Türkiye İşçi Partisi” kuruldu. Sosyalist-
Marksist görüşlü Doçent Avukat Mehmet Ali
Aybar başkan yapıldı.
 TİP, 1965 seçimlerinde milli bakiye seçim
sisteminden istifade ederek 15 milletvekili
çıkardı.
 1970’te partinin başkanı Behice Boran oldu.
 12 Mart 1971 muhtırasından sonra Anayasa
mahkemesi kararıyla parti kapatıldı.
 Cevdet Sunay
(1899 - 1982)
• Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in
rahatsızlanması sonrası dönemin
Genelkurmay Başkanı olan Cevdet Sunay,
1966 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin 5.
Cumhurbaşkanı olarak Meclis tarafından
seçilmiştir.
1969 Seçimleri