የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት

የምርምርና ሕግ ጉዲዮች ዲይሬክቶሬት

መዜገብን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ሕግና አሰራር በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች

አ዗ጋጅ፡- ካሚሌ እዴለ

መጋቢት 2014 ዓ.ም

አዱስ አበባ፣ ኢትዮጵያ

 ማውጫ
ይ዗ት ገጽ
አህጽሮተ-ይ዗ት............................................................................................................................. iii
አህጽሮተ-ቃሊት............................................................................................................................. iv
ምዕራፍ አንዴ .............................................................................................................................. 1
1. መግቢያ ................................................................................................................................ 1
1.1. የጥናቱ አጠቃሊይ ዲራ .................................................................................................... 2
1.2. የጥናቱ ችግር ማብራሪያ ................................................................................................. 3
1.3. የጥናቱ ዓሊማ................................................................................................................. 4
1.3.1. ዜርዜር ዓሊማዎች....................................................................................................... 4
1.4. የጥናቱ ጥያቄዎች .......................................................................................................... 5
1.5. የጥናቱ አስፈሊጊነት ........................................................................................................... 5
1.6. የጥናቱ ንዴፍ (዗ዳ) ....................................................................................................... 6
1.6.1. የጥናቱ ዓይነትና ዗ዳዎች ............................................................................................ 6
1.6.2. የናሙና አወሳሰዴና አመራረጥ ................................................................................. 6
1.6.3. የመረጃ ምንጮች ........................................................................................................ 7
1.8. የዴርጊት መረሃ ግብር.................................................................................................... 7
ምዕራፍ ሁሇት ............................................................................................................................. 8
2. ዲኝነትን ስሇማየትና መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት ስሇመመሇስ፡ በጠቅሊሊው ................................ 8
2.1 ዲኝነትን እንዯገና ስሇማየት .................................................................................................. 8
2.1.1. ፍርደ ሇመጀመሪያ ጊዛ በተሰጠበት ፍርዴ ቤት የሚታይበት መንገዴ ................................. 9
2.1.2. ዲኝነት በይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሚታይበት መንገዴ ................................................ 11
2.1.2.1. ዲኝነት በይግባኝ ፍርዴ ቤት የሚታይበት ምክንያት ................................................... 12
2.1.3. በፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት የሚታይበት መንገዴ ............................ 13
2.2. መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ አሰራር ፅንሰ-ሃሳብ /Remand/ .......................... 14
2.3. መዜገብ (ጉዲዩን) ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ የሀገራት ተሞክሮ ................ 18
2.3.1. ህንዴ ....................................................................................................................... 19
2.3.2 ኬንያ ........................................................................................................................ 22
2.3.3. ስዊ዗ርሊንዴ .............................................................................................................. 24
2.3.4. ታንዚኒያ ................................................................................................................... 25
ምዕራፍ ሶስት ............................................................................................................................ 28

i
3. መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች አሰራር ............... 28
3.1. ከቃሇ-መጠይቅ የተገኙ ጠቅሇሌ ያለ መረጃዎች .................................................................. 28
3.1.1. የተሳታፊዎች የጾታ ስብጥር ...................................................................................... 28
3.1.2. የተሳታፊዎች ትምህርት ዯረጃ ................................................................................... 28
3.1.3. የተሳታፊዎች የስራ ስብጥር....................................................................................... 29
3.1.4. ተሳታፊዎች የሚሰሩበት ፍርዴ ቤት ........................................................................... 29
3.1.5. የተሳታፊዎች የስራ ሌምዴ ........................................................................................ 30
3.2. መዜገቦችን ወዯ ስር ፍ/ቤት የመመሇስ ሕግና አሰራር በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች .................. 30
3.2.1. በፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ........................................................ 30
3.2.2. የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ................................................................................... 36
3.2.3. የፌዳራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ................................................................................... 38
3.2.4. የፌዳራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት..................................................................... 41
3.3. ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. ከ343 ጋር የተያያ዗ው አሰራር አመጣጥ ምክንያት ............................. 44
3.4. በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 አተገባበር ዘሪያ የሚስተዋለ ችግሮች እና ምክንያቶቻቸው .......... 53
3.5. ጭብጥ ሳይያዜ መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚመሇስበት አግባብ ................................... 59
3.5.1. የይግባኝ ፍርዴ ቤት ጭብጥ ሳይዜ ወዯስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ሥሌጣን ሕጋዊነት 60
3.6. የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 አተገባበር ከፍርዴ ቤት የጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር አንፃር ........... 61
3.7. የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ከዓሇም አቀፍ የሰብዓዊ እና ከሕገ-መንግስታዊ መብት አንፃር ...... 62
3.8. ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ተሌከው በሚወሰኑ ጭብጦች ሊይ የሚቀርብ ይግባኝ ሥነ-ሥርዓታዊነት
66
3.9. ሰበር ሰሚ ችልት ጉዲዩን መጀመሪያ ወይም በይግባኝ ሊየው ፍርዴ ቤት የሚመሌስበት
አግባብነት፡፡............................................................................................................................. 69
3.10. የተመረጡ መዚግብት ምሌከታ /Case Study/ ............................................................ 71
ምዕራፍ አራት ........................................................................................................................... 81
4.ማጠቃሇያና የመፍትሔ ሃሳቦች................................................................................................. 81
4.1. ማጠቃሇያ ....................................................................................................................... 81
4.2. ምክረ ሃሳብ.................................................................................................................. 85
ዋቢ መጻሀፍት/ማጣቀሻ............................................................................................................... 88

ii
 አህጽሮተ-ይ዗ት
መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት መመሇስ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ካሇው ስሌጣን መካከሌ አንደ
ነው፡፡ ይህ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ስሌጣን ተብል በግሌጽ በኢትዮጵያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-
ሥርዓት ህግ ሊይ ተዯንግጎ ባይገኝም የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት
ስሇሚመሌሱበት አግባብ ግን በሥነ-ሥርዓት ሕጉ ከአንቀጽ 341-343 ተዯንግጎ ይገኛሌ፡፡ ይህ
ጥናት የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች መዜገቦችን በአንቀጽ 343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት
ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ ያሇውን አሰራር ከህጉ አንጻር ቅኝት አዴርጓሌ፡፡ በተዯረገው ጥናት
መሰረት በተጨባጭ ያሇው የፍርዴ ቤቶች አሰራር የሚያሳየው የይግባኝ ፍርዴ ቤት ይግባኝ
የቀረበሇትን ጉዲይ ተመሌክቶ በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇሇ ወይም ያሌተጣራ ፍሬ ጉዲይ ሲኖር
ውሳኔውን በመሻር ጭብጦቹንና ፍሬ ጉዲዮችን ይዝ በፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ህግ ቁጥር
343 (1) መሰረት መጀመሪያ ሇወሰነው ፍርዴ ቤት አከራክሮ እንዱወስን እንዯሚመሌስ ነው፡፡
የስር ፍርዴ ቤትም የተሊከሇትን ጭብጥ እና ፍሬ ጉዲይ አጣርቶ ተገቢ የሚሇውን ውሳኔ
ይሰጥበታሌ፡፡ ይህ አሰራር መቼ እንዯተጀመረ ባይታወቅም፤ ሕጉ ውስጥ ባለ አሻሚ ቃሊቶች
በተፈጠረ ትርጉም መጀመሩ ዲኞች ህጉን የሚረደበትን መንገዴ መሰረት ተዯርጎ ሇመገን዗ብ
ተችሎሌ፡፡ አሰራሩ የሥነ-ሥርዓት ህጉን በመጣስና ጉዲይን ያሇአግባብ በማጓተት
የተከራካሪዎች፣ የፍርዴ ቤቶችና የሀገሪቱን ሀብትና ጊዛ ያሇአግባብ እንዱባክን አዴርጓሌ፡፡
የችግሮቹ ዋነኛ መንስዔ ሕጉና በፍርዴ ቤቶች ያሇው አሰራር መሇያየቱ ነው፡፡ የጥናቱ አዴማስ
የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች ሊይ ብቻ የተወሰነ ነው፡፡ የጥናቱ አይነት ተግባራዊ የሕግ ጥናትና
ምርምር (Non-Doctrinal) ሲሆን ገሊጭና አሀዚዊ የጥናት ዗ዳዎችን ተጠቅሟሌ፡፡ ሇመረጃ
ምንጭነትም በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች የሚሰሩ ዲኞች፣ ሬጅስትራሮች፣ አመራሮች እና
ጠበቃዎችን ቃሇ-መጠየቅ በማዴረግ፣ የተ዗ጉ መዜገቦችን እንዱሁም ከዙሕ በፊት የተሰሩ
ጥናቶችንና የተሇያዩ ሀገራት ተሞክሮዎችን ወስዶሌ፡፡ እነዙህን ከግምት ውስጥ በማስገባት
የሥነ-ሥርዓት ህጉን ከአንቀጽ 343-344 ጋር የተያያዘትን ዴንጋጌዎች አማርኛ ቅጂ
ከእንግሉ዗ኛው ጋር አብሮ እንዱሄዴ አዴረጎ ትርጉሙን በማሻሻሌ፣ ሰበር ሰሚ ችልት የሰጠውን
አስገዲጅ የህግ ትርጉም በፍርዴ ቤቶቹ እንዱታወቅ በማዴረግ አሰራሩ ህጉን የተከተሇ እንዱሆን
በማዴረግ ችግሩን መቅረፍ እንዯሚቻሌ ጥናቱ ምክረ ሀሳቡን አቅርቧሌ፡፡
ቁሌፍ ቃሊት፡- ዲኝነትን እንዯገና ማየት፣ ሰበር ሰሚ ችልት፣ ይግባኝ፣ ጭብጥ፣ ፈጣን ፍትሕ
የማግኘት መብት

iii
 አህጽሮተ-ቃሊት
ፍ/ቤት -ፍርዴ ቤት

የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት - የፌዳራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት

የፌ/ከ/ፍ/ቤት - የፌዳራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት

የፌ/ጠ/ፍ/ቤት - የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት

የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. - የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ቁጥር

የፌ/ጠ/ፍ/ቤ/ሰ/ሰ/ች - የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት

የስ/ፍ/ቤት - የስር ፍርዴ ቤት

የፍ/መ/ቁ - የፍትሏ ብሔር መዜገብ ቁጥር

ይ/ባይ - ይግባኝ ባይ

መ/ሰጪ - መሌስ ሰጪ

ኢ.ህ.ዳ.ሪ. - የኢትዮጵያ ሕዜቦች ዳሞክራሲያዊ ሪፐብሉክ

ኢ.ፌ.ዳ.ሪ. - የኢትዮጵያ ፌዳራሊዊ ዳሞክራሲያዊ ሪፐብሉክ

iv
 ምዕራፍ አንዴ

1. መግቢያ
የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሰዎች ከፍትሏ ብሔር ጋር የተያያዘ የመብት ጥያቄዎችና
ክርክሮች ሲያቀርቡ ሌዩ የሆኑ መብቶች፣ ጥቅሞችና ግዳታዎች በሚመሇከታቸው የሕግ
አካሊት የሚወስኑበትንና ተፈጻሚ ሉሆኑ የሚችለበትን ዗ዳ የሚያሳይ ጽንሰ ሀሳብ ነው፡፡ የስረ
ነገር ሕጎችን ተፈጻሚ ሇማዴረግ የሥነ-ሥርዓት ሕጎች የወሳኝነት ሚና አሊቸው፡፡ ኢትዮጵያ
ከ1958 ዓ.ም ጀምሮ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግን በስራ ሊይ እንዱውሌ ያዯረገች ሲሆን
በሕጉም በርካታ ሥነ-ሥርዓታዊ ጉዲዮች ተካተውበታሌ፡፡ ከእነዙህም ሥነ-ሥርዓታዊ ጉዲዮች
መካከሌ ስሇ ይግባኝ የሚዯነግገው ክፍሌ ይገኝበታሌ፡፡ በሕጉ የይግባኝ ፍርዴ ቤት አንዴን ጉዲይ
ከተመሇከተ በኋሊ ካሇው ስሌጣን መካከሌ መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት መመሇስ አንደ ነው፡፡
መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት በአራት ዋና ዋና ምክንያት ሲመሇስ የስር ፍርዴ ቤት መያዜ
የነበረበትን ጭብጥ ሳዪዜ ወይም ያሊጣራው ፍሬ ጉዲይ ሲኖር ይህን በመግሇጽ ወዯስር ፍርዴ
ቤት የሚሌክበት አሰራር ዋነኛ ተጠቃሽ ነው፡፡

አሰራሩ በኢትዮጵያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 343 ሊይ በግሌጽ ተዯንግጎ

ይገኛሌ፡፡ በዙህ አንቀጽ በስር ፍርዴ ቤት ያሌተያዘ ጭብጦችና ያሌተጣሩ ፍሬ ጉዲዮች
በሚኖሩበት ጊዛ የይግባኝ እንዱሁም የሥር ፍርዴ ቤቶች ስሇሚኖራቸው ሚና ይገሌጻሌ፡፡
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የቀረበሇትን ይግባኝ በአግባቡ ተመሌክቶ ያሌተጣራ ወይም
ያሌተያ዗ ጭብጥ መኖሩን ሲያምን እነዙህን በመግሇጽ ሇስር ፍርዴ ቤት እንዱጣራ ሲሌክ የስር
ፍርዴ ቤትም በትዕዚዘ መሰረት ዲኝነቱን አይቶ ያጣራውንና የዯረሰበትን ውጤት ሇይግባኝ
ሰሚው ፍርዴ ቤት መመሇስ ይኖርበታሌ፡፡ የአንቀጽ 343(1) እና 343(2) መሰረታዊ ሌዩነት
እንዯተጠበቀ ሆኖ አንቀጽ 343(2) በግሌጽ የስር ፍርዴ ቤት ወዯርሱ የተመሇሰውን ነገር
በአግባቡ አጠናቆ ወዯ ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት መመሇስ እንዯሚኖርበት እንጂ በራሱ አከራክሮ
ውሳኔ እንዯማይሰጥበት፤ ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤትም የስር ፍርዴ ቤት ማጣራት ያሇበትን
መሊክ እንጂ አከራክሮ እና መርምሮ የመሰሇውን ይወስን ብል ትዕዚዜ መስጠት አንዯማይገባው
በግሌጽ ከሕጉ መረዲት ይቻሊሌ፡፡

አንዴ ሕግ ሲወጣ ሉያሳካው የሚፈሌገው ዓሊማ ያሇው መሆኑን መረዲት አስቸጋሪ አይዯሇም፡፡
ይሁን እንጂ ወዯመሬት ወርድ ሲተገበር በተሇያየ መሌኩ ከረቀቀበት መንፈስ ዓሊማ ውጪ
ተግባር ሊይ ሲውሌ ይስተዋሊሌ፤ ይህም በሰዎች ሊይ የመብት ማሳጣትን በፍርዴ ቤት ሊይ

1
ዯግሞ የስራ ጫናን አሌፎም ተርፎ በሀገሪቱ ኢኮኖሚ ሊይ የራሱን አለታዊ ተጽዕኖዎችን
ያሳዴራሌ፡፡ በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግን በተመሇከተ ያሇው
አሰራር ፍርዴ ቤቶችን ሊሇአስፈሊጊ የስራ ጫና እየዲረገ ከመሆኑ ጋር ተያይዝ የተከራካሪዎችን
ፈጣን ፍትሕ የማግኘት መብትን እያጠበበ ነው፡፡ አንዴ ሕግ ነፍስ የሚ዗ራው በተግባር ሊይ
ሲውሌ ነውና በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (2) መሰረት የስር ፍርዴ ቤት ከይግባኝ ሰሚው ፍርዴ
ቤት ጭብጥ ተይዝ እንዱጣራ የተሊከሊቸውን ጉዲይ የማይመሌሱበት ምክንያት፣ የይግባኝ
ሰሚው ፍርዴ ቤት በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯስር በመሇሰው ጉዲይ ሊይ የስር
ፍርዴ ቤት የመሰሇውን ውሳኔ ይስጥበት የማሇት ስሌጣንና ሥነ-ሥርዓታዊነት፣ የስርና
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሕጉ መሰረት መስራታቸውንና አሰራሩ የስከተሊቸው ችግሮች
በመሇየት የመፍትሔ ሀሳብ ሇማቅረብ ይህ ጥናት ተከናውኗሌ፡፡

ይህ ጥናት መግቢያ ፣ የጥናቱን አጠቃሊይ ዲራ፣ የጥናቱን ችግር ምንነት፣ የጥናቱን ዓሊማ፣
የጥናቱን አስፈሊጊነት፣ የጥናቱ መሰረታዊ ጥያቄዎች፣ የጥናቱን ስሌት (዗ዳ)፣ ተዚማጅ
ጹሁፎች፣ የተገኙ ውጤቶች ትንተና እንዱሁም ማጠቃሇያና ምክረ ሀሳብ አካቶ ይዞሌ፡፡

1.1. የጥናቱ አጠቃሊይ ዲራ

ዲኝነትን እንዯገና ማየት በፍርዴ ቤቶች ሇሚፈጸሙ ስህተት ማረሚያ ሁነኛ አካሔዴ ነው፡፡
ዲኝነት እንዯገና ከሚታይበት መንገዴ አንደ ዯግሞ ይግባኝ ነው፡፡ የይግባኝ ፍርዴ ቤት
የቀረበሇትን ጉዲይ በአግባቡ ተመሌክቶ ያሌተጣራ እና ያሌተያ዗ ጭብጥ መኖሩን ሲረዲ ይህንኑ
በመግሇጽ ሇስር ፍርዴ ቤት ተጣርቶ እንዱመሇስሇት ይሌካሌ፡፡ በኢትዮጵያ ፌዳራሊዊ
ዳሞክራሲያዊ ሪፐብሉክ በሚገኙ የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች በተሇይም ከፍተኛና ጠቅሊይ ፍርዴ
ቤት በመጀመሪያና በይግባኝ ዯረጃ የፍትሏብሔር ጉዲዮችን የመዲኘት ስሌጣን ተሰጥቷቸዋሌ፡፡
የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቶች አንዴ ጉዲይ በይግባኝ ቀርቦ ከተመሇከቱት በኋሊ ጉዲዩን በተመሇከተ
የተሇያየ ስሌጣን አሊቸው፡፡ ከእነዙህ መካከሌ አንደ እንዯ አግባቡ በይግባኝ የቀረበሇትን ጉዲይ
ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት የሚመሌስበት ስሌጣን ይገኝበታሌ፡፡ ስሌጣኑም በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.
341 እና 343 ሊይ ተዯንግጎ ይገኛሌ፡፡ አንቀጾቹ በተጨማሪም በምን ሁኔታ ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት እንዯሚመሇሱና የስር እንዱሁም የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች በመዜገቡ ሊይ ያሊቸውን ሚና
ይዯነግጋለ፡፡ በሕጉ አንቀጽ 343 መሰረት የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ጉዲዩን ወዯ ወሰነው
ፍርዴ ቤት ሲመሌስ ጭብጥ አስተካክል የተ዗ሇለም ከሆነ ሉያዘ የሚገባቸውን ጭብጦች ሇይቶ

2
በመግሇጽ እንዱሁም መታየት የሚገባቸውን ማስረጃዎች እንዱያጣራ ሇስር ፍርዴ ቤት መሌሶ
ይሌክሇታሌ፡፡

የስር ፍርዴ ቤትም በይግባኝ ፍርዴ ቤት ትዕዚዜ መሰረት ዲኝነቱን አይቶ ማጣራት ያሇበትን
ጉዲይ አጣርቶ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ይመሌሳሌ (የፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (2)፡፡ በፍትሏ
ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 343 (1) መሰረት የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ
ጭብጦችንና ያሌተጣሩ ፍሬ ጉዲዮችን በመሇየት መዜገቡን መጀመሪያ ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት
ይሌካሌ፡፡ ሕጉ ይህን ይበሌ እንጂ በተግባር በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች ሕጉን ባሌተከተሇ መሌኩ
እየተገበረ መሆኑን ከሚሰጡት ውሳኔ መመሌከት ይቻሊሌ፡፡ መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት
መመሇስ የመጨረሻ ውሳኔ አሇመሆኑን ከተሇያዩ ሀገራት ተሞክሮ እንዱሁም በተሇያየ ጊዛ
የጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ከሰጣቸው የሕግ ትርጉም መረዲት ይቻሊሌ፤ ይሁን
እንጂ በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች ያሇው አተገባበር ፈጽሞ ከዙህ የተሇየ ነው፡፡

1.2. የጥናቱ ችግር ማብራሪያ

አንዴ ሕግ በሚመሇከተው አካሌ ከወጣ በኋሊ በሚፈጸምበት ወቅት የሚኖረውን ችግር
ሇመፍታት እንዯ አግባብነቱ ሇፍርዴ ቤት ከቀረበ በኋሊ የሥረ-ነገር እንዱሁም የሥነ-ሥርዓት
ሕጉ በአግባቡ ሉተረጎም ይገባዋሌ፡፡ ሕጉን ተከትል በሙለ አቅም በአግባቡ በተሰጠ ፍርዴ1
ሊይ ቅር የተሰኘ አካሌ ቅር የተሰኘበትን የሥረ-ነገርም ሆነ የሥነ-ሥርዓት ሕግ አተረጓጎም
ስህተት በየዯረጃው በሚገኙ ፍርዴ ቤቶች በይግባኝ እንዱታረሙ የሚያቀርብበት የሕግ ስርዓት
ተቀምጧሌ፡፡
የፍትሕ ስርዓት በሕግ አተረጓጎሙ በኩሌ የሚስተዋለትን ስህተቶችን በየዯረጃው ባለ ፍርዴ
ቤቶች በራሱ እያረመ መሄደ ሇትክክሇኛ ፍትሕ አሰጣጥ ዋነኛው እርምጃ በመሆኑ ህዜቡ
በፍርዴ ቤቶች ሊይ ያሇውን አመኔታ በይበሌጥ ያሳዴገዋሌ፡፡ ይግባኝ አንዴ ፍርዴ ቤት
የሚፈጽመው ስህተት ሇበሊይ ፍርዴ ቤት በማቅረብ እንዱታረም የማዴረግ ስርዓት ስሇመሆኑ
የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ዴንጋጌዎችን በማየት መገን዗ብ ይቻሊሌ፡፡ የይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት የቀረበሇትን ይግባኝ ሇማረም የተሇያዩ ትዕዚዝችን ሉሰጥ ይችሊሌ፡፡ ከእነዙህ ውስጥ

1
ማንኛውም ዲኛ ፍትሕ ሇመስጠት በፍርዴ ቤት እስከተሾመ ዴረስ መስራት ያሇበት በሙለ አቅሙ በህጉ
መሰረት ነው፡፡ ስሇዙህ ስህተት በሚሰራበት ጊዛ ይህንን ስህተት የፈጸመው በመርህ ዯረጃ ባሇው ሙለ አቅም
ዕውቀትን ጨምሮ በህግ መሰረት ስራውን ሰርቶ እንዯሆነ ይታሰባሌ፡፡ ምክንያቱም ህገ መንግስቱ በአንቀፅ 79 (3)
ዲኞች የሚመሩት በህግ አግባብ እንዯሆነ ከመግሇጹም ባሻገር የዲኞች አስተዲዯር ጉባዔ የዲኞች ምሌመሊና ምርጫ
ሊይ ዕውቀትንና ሌምዴን ታሳቢ ያዯረገ አሰራር ይጠቀማሌ ተብል ስሇሚታመን ነው፡፡

3
የስር ፍርዴ ቤት አንዴን ጉዲይ አከራክሮ በሰጠው የመጨረሻ ውሳኔ ሊይ ያሌተያዘ እንዱሁም
ያሌተጣሩ ጭብጦች ወይም ፍሬ ጉዲዮች መኖራቸው የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ሲያምን
በፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ቁጥር 343 (1) መሰረት ጉዲዩን ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት
የሚመሌስበት ተጠቃሽ ነው፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) ሊይ ጉዲዩን መጀመሪያ ወዯ
ወሰነው ፍርዴ ቤት ሲመሌስ ጭብጥ አስተካክል እንዱሁም ፍሬ ነገሮችን ሇይቶ የመመሇስ
ግዳታ ያሇበት ሲሆን የስር ፍርዴ ቤቱም በተሰጠው ትዕዚዜ መሰረት ሥራውን በአግባቡ
በማከናወን ያጣራውን ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት መመሇስ እንዲሇበት ተዯንግጓሌ፡፡ መዜገብን
ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በፍርዴ ቤቶች ያሇው አሰራር በተከራካሪዎች እንዱሁም
በፍርዴ ቤቱ ሊይ ችግሮች እያስከተሇ መሆኑን ከዙህ በፊት የተሰራ ጥናት ይጠቁማሌ፡፡2
የግሌጽ ሥነ-ሥርዓታዊ ዴንጋጌዎች መጣስ አንደ የችግሩ ማሳያ ተዯርጎ ሉወሰዴ ይቻሊሌ፡፡
መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ውሳኔ የመጨረሻ ውሳኔ አሇመሆኑ ቢታወቅም
በተግባር የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች እንዯመጨረሻ ውሳኔ በመቁጠር እየሰሩበት ይገኛሌ፤ ይህም
ፍርዴ ቤቶች ሊይ የስራ ጫና በመፍጠር ዛጎች የተፋጠነ ፍትሕ እንዲያገኙ በማዴረግ በፍርዴ
ቤት ሊይ ያሊቸውን አመኔታ እየሸረሸረው መሆኑን የሕግ ጉዲዮች ዲይሬክቶሬት ሇ2014 ዓ.ም.
ጥናት ሇማዴረግ የሰበሰበው የፍሊጎት ዲሰሳ ይጠቁማሌ፤ በመሆኑም የስር እና የይግባኝ ሰሚ
ፍርዴ ቤቶች ሕጉን በምን መሌኩ ተረዴተው እንዯሚተገብሩ ከፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት
ሕግ፣ ከፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች የጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር፣ ከዛጎች ፈጣን ፍትሕ የማግኘትና
ከይግባኝ መብቶች አንፃር ያሇውን አሰራር በጥናት በመሇየት የመፍትሄ አቅጣጫዎችን
ማመሊከት ተገቢ ነው፡፡

1.3. የጥናቱ ዓሊማ

የዙህ ጥናት ዋና ዓሊማ በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 መሰረት መዜገቦች
ወይም ጉዲዮች ከይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት (ጉዲዩን በመጀመሪያ ዯረጃ
ወዯተመሇከተው ፍ/ቤት) የሚመሌስበትን አሰራር ከሕጉ አንጻር መቃኘት ነው፡፡

1.3.1. ዜርዜር ዓሊማዎች

ይህ ጥናት የሚከተለት ዜርዜር ዓሊማዎች አለት፡፡

2
Meka Nesru, 2021, ‘Remand of Civil Matters: The Law and the Practice in Federal Courts
(Unpublished LL.M thesis). Ethiopian civil service university, Addis Ababa, Ethiopia

4
  በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 መሰረት መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር
በተያያ዗ በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች የሚስተዋለ ችግሮችን የመሇየት፣
 የፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁጥር 343 አተገባበር ሊይ የሚፈጠሩ ችግሮችን መንስዔ መሇየት፣
 መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት መመሇስ በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች የመዜገብ ፍሰት
አስተዲዯር ሊይ ያስከተሇውን ተፅዕኖ መመርመር፣
 ከሕገ መንግስታዊ የዛጎች ፈጣን ፍትህ የማግኘትና የይግባኝ መብት ሊይ
የሚያሳዴረውን ተፅዕኖ መተንተን ፡፡

1.4. የጥናቱ ጥያቄዎች

 በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁጥር 343 መሰረት መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር
በተያያ዗ በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች የሚስተዋሌ ችግር አሇ?
 የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁጥር 343 አተገባበር ሊይ የሚፈጠሩ ችግሮች መንስዔ ምንዴነው?
 መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች
የመዜገብ ፍሰት አስተዲዯር ሊይ ያስከተሇው ተፅዕኖ ምንዴን ነው?
 ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ጋር በተያያ዗ ያሇው አሰራር ከሕገ መንግስታዊ እንዱሁም
በዓሇም አቀፍ ሕጎች ሊይ ከሰፈረው የዛጎች ፈጣን ፍትሕ የማግኘትና የይግባኝ መብት
ሊይ የሚያሳዴረው ተፅዕኖ ምንዴን ነው?

1.5. የጥናቱ አስፈሊጊነት

ይህ ጥናት በሚከተለት ወሳኝ ጉዲዮች ሊይ ፋይዲ ይኖረዋሌ፡-
 የፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ሕግና ዓሊማውን በማጥናት በአግባቡ ተግባራዊ የሚዯረግበትን
መንገዴ ሇመጠቆም፤
 ፍርዴ ቤቱ የሕጉንና የአተገባበሩን ክፍተት ከጥናቱ ከተረዲ በኋሊ ፈጣን እርምጃ
እንዱወስዴ ያዯርጋሌ፤
 ዲኞች ሕጉን በአግባቡ ተረዴተው እንዱሰሩበት ያግዚሌ፤
 በመዜገብ መመሊሇስ ምክንያት የዛጎች ፈጣን ፍትሕ የማግኘት መብት እንዲይጣስ
ቀሌጣፋ የሕግና የአሰራር ስርዓቶችን ሇመቀየስ ይረዲሌ፤
 ላልች በፍርዴ ቤት እና መሰሌ ተቋማት ሇሚሰሩ የጥናትና ምርምር እንዱሁም ሇላሊ
መሰሌ ስራዎች እንዯ መነሻና የተዚማጅ ጽሁፍ አገሌገልት ሊይ ሇማዋሌ ይረዲሌ፡፡

5
1.6. የጥናቱ ንዴፍ (዗ዳ)
1.6.1. የጥናቱ ዓይነትና ዗ዳዎች
ጥናቱ የተጠቀመው ተግባራዊ የሕግ ጥናትና ምርምር (Non-Doctrinal) ዓይነት ሲሆን ገሊጭ
/descriptive/ እንዱሁም አሃዚዊ የጥናት ዗ዳዎችን ተጠቅሟሌ፡፡

1.6.2. የናሙና አወሳሰዴና አመራረጥ

በጥናቱ ተሳታፊ የሆኑ መሊሾችን አመራረጥ በሚመሇከት እንዯተቋም በፍርዴ ቤት ተገሌጋይ

የሆኑ አካሊትን የመረጠ በመሆኑ የታሇመ ናሙና አወሳሰዴና አመራረጥ (purposive
sampling) የተጠቀመ ሲሆን፤ በግሇሰብ ዯረጃ ግን ጥናቱ የነሲብ (simple random
sampling) ተጠቅሟሌ፡፡ ከጥናቱ ጋር በቀጥታ ተዚማጅነት ያሊቸውን መዜገቦች እንዱሁም
ዲኞችን፣ አመራሮችን፣ ሬጅስትራሮችን እና ጠበቃዎችን በናሙናነት ወስዶሌ፡፡
1.6.2.1. የመዜገቦችን ናሙና አመራረጥ

መዜገቡ የተወሰነበት ዓ.ም መዜገቡ የተወሰነበት ፍ/ቤት የተወሰዯ ናሙና ምርመራ

መዜገብ
2010 እስከ 2014 ዓ.ም የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት 190 ተከናውኗሌ
ከፍተኛ ፍ/ቤት
ጠቅሊይ ፍ/ቤት
ሰበር ሰሚ ችልት

መዜገቦቹ የተወሰደት አዱስ አበባ ከሚገኙ የፌዳራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ፣ ከፍተኛ፣ ጠቅሊይ
ፍርዴ ቤት እና ከሰበር ሰሚ ችልቶች ነው፡፡ በዙህም መሰረት 154 መዜገቦች ከሰበር ሰሚ
ችልት፣ 6 መዜገቦች ከጠቅሊይ ፍርዴ ቤት፣ 20 መዜገቦች ከከፍተኛ እና 10 መዜገቦች
ከመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት በናሙናነት ተወስዶሌ፡፡ የሰበር የውሳኔ መዜገብ በስራ ክፍለ
በቀሊለ በመገኘቱ እና ላልች የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔዎች ሇማግኘት አዲጋች ስሇነበር ሇማግኘት
የተቻሇውን ውሳኔ ብቻ ሇናሙናነት ተጠቅሟሌ፡፡

1.6.2.2. ዲኛ፣ አመራር፣ ሬጅስትራር እና ጠበቃን በተመሇከተ

የስራ ዴርሻ የሚሰሩበት ተቋም የተወሰዯ ናሙና ምርመራ

ዲኛ የፌ/የመ/ዯ/፣ ከፍተኛና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት 36 ተከናውኗሌ
አመራር ›› 4 ተከናውኗሌ
ሬጅስትራር ›› 4 ተከናውኗሌ
ጠበቃ በግሌ 8 ተከናውኗሌ
ዴምር 52

6
በአዱስ አበባ በሚገኙ ሶስቱም የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች የሚሰሩ ዲኞችን፣ አመራሮችን፣
ሬጅስትራሮችን እና ጠበቆች ሇቃሇ-መጠይቁ የተመረጡት ከላሊው ህብረተሰብ አንጻር ሇፍርዴ
ቤት ቅርብ በመሆናቸው ሕጉን በአግባቡ እንዯሚረደ ታሳቢ ተዯርጎ ነው፡፡ በዙህም ከፌዯራሌ
የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት 21 ዲኞች፣ ከከፍተኛ ፍርዴ ቤት 8 ዲኞች ከጠቅሊይ ፍርዴ ቤት
2 ዲኞች እንዱሁም ከፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት 5 ዲኞች ቃሇ መጠይቅ
አዴርገዋሌ፡፡ በተጨማሪም በ3ቱም ዯረጃ ፍርዴ ቤት ያለ 4 አመራሮች፣ 4 ሬጅስትራሮች
እንዱሁም 8 ጠበቃዎች በቃሇ-መጠይቁ ተሳትፈዋሌ፡፡

1.6.3. የመረጃ ምንጮች

ጥናቱ የመጀመሪያ እንዱሁም ሁሇተኛ የመረጃ ምንጮችን ተጠቅሟሌ፡፡ በመጀመሪያ የመረጃ
ምንጭነት ቃሇ-መጠይቅ የተዯረገ ሲሆን እሌባት ያገኙ መዜገቦችና ላልች ተዚማጅ የጽሁፍ
ውጤቶች በሁሇተኛ የመረጃ ምንጭነት ጥቅም ሊይ ውሇዋሌ፡፡

1.7. የጥናቱ ወሰን

ጥናቱ ከይ዗ት አንፃር በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች በፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ቁጥር 343
መሰረት ከይግባኝ ሰሚ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሇሱ መዜገቦች (ጉዲዮችን) አስመሌክቶ
በሕጉና አተግባበሩ ዘሪያ ሊይ ብቻ ተወስኗሌ፡፡ ከቦታ አንፃር ዯግሞ በአዱስ አበባ ከተማ
በሚገኙ በፌዳራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ፣ ከፍተኛ እና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤቶች እንዱሁም ከ2010
እስከ 2011 እሌባት ያገኙ የሰበር ውሳኔዎች እና ከ2012 እስከ 2014 ዓ.ም ጀምሮ ታይተው
እሌባት ባገኙ በፌዳራሌ የመጀመሪያ፣ ከፍተኛና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት መዜገቦች ሊይ እንዱወሰን
ተዯርጓሌ፡፡

1.8. የዴርጊት መረሃ ግብር

ተ.ቁ ዋና ዋና ተግባራት ጊዛ ፈፃሚ ምርመራ
1 የጥናት ፕሮፖዚሌ ማ዗ጋጀት 25/06/2013 ዓ.ም  ካሚሌ እዴለ ተከናውኗሌ
2 ማስተቸትና ማፀዯቅ 24/01/2014 ዓ.ም ተከናውኗሌ
3 የመረጃ ማሰባሰቢያ ቅፅ ማ዗ጋጀት 26-27/01/2014 ዓ.ም ተከናውኗሌ
4 ማስተቸትና ማፀዯቅ 01/02/2014 ዓ.ም ተከናውኗሌ
5 መረጃ መሰብሰብ 04/02/-10/03/2014 ዓ.ም ተከናውኗሌ

6 ማጠናቀርና መተንተን 13/03-13/04/2014 ዓ.ም ተከናውኗሌ

7 ሪፖርት ማ዗ጋጀት 14-22/04/2014 ዓ.ም ተከናውኗሌ

7
 ምዕራፍ ሁሇት
2. ዲኝነትን ስሇማየትና መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት ስሇመመሇስ፡ በጠቅሊሊው
2.1 ዲኝነትን እንዯገና ስሇማየት
የፍርዴ ቤት ክርክር መብት እና ጥቅሜ ተነክቷሌ በሚለ ሁሇት አካሊት (በከሳሽ እና ተከሳሽ
መካከሌ) ቁጥራቸው ሳይገዯብ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕጉን በተከተሇ መሌኩ
የሚካሄዴ፤ አንደ አካሌ የፍርዴ ባሇ ዕዲ ላሊኛው ዯግሞ የፍርዴ ባሇመብት የሚሆንበት የሥነ-
ሥርዓት ሕግ ክፍሌ ነው፡፡ ፍርዴ ቤት የሕግ ተርጓሚነት ሚና በሕገ መንግስቱ የተሰጠው
የመንግስት አካሌ በመሆኑ ሰዎች (የተፈጥሮ እና በሕግ የሰውነት መብት የተሰጣቸው) ሕግ
ያጎናጸፋቸውን መብቶችና ጥቅሞች በግሌጽ ከተዯነገጉ ሌዩነቶች ውጪ3 በማንኛውም ሁኔታ
በላሊው ወገን በሚጣሱበት ጊዛ ዲኝነት እንዱጠይቁ የተቋቋመ አካሌ ነው፡፡ ፍርዴ ቤት ዋነኛው
የዲኝነት ሰጪ አካሌ ሲሆን ክርክሮችን በተሰጠው የስረ ነገር ስሌጣን መሰረት ያስተናግዲሌ፡፡
በሕገ መንግስቱም ሆነ በፍርዴ ቤት አሰራር መርህ መሰረት ማንኛውም ወዯ ፍርዴ ቤት
የሚመጣ አካሌ በእኩሌነት ይስተናገዲሌ፡፡4 ፍርዴ ቤቶች ተከራካሪ ወገኖችን ሲያከራክሩ ሕጉን
ብቻ መሰረት አዴርገው መዲኘት አሇባቸው፡፡ ይሁንና ዲኝነትን የሚሰጡት በፍርዴ ቤት የሚሰሩ
ሰዎች በመሆናቸው ከስህተት የጸደ ናቸው ማሇት ባይቻሌም የተሰጠው ፍርዴ በክርክሩ ሂዯት
ውስጥ ያለ አካሊትን ሊያስዯስት ይችሊሌ፡፡ እዙህ ሊይ ሌንገነ዗በው የሚገባው ተከራካሪ አካሊት
በፍርደ አሌተዯሰቱም ማሇት የተሰጠው ፍርዴ ስህተት ነው ማሇት አይዯሇም፡፡ ከፍርዴ ቤቶች
ስህተት በሊይ ሇፍትሕ ሥርዓቱ አዯጋ የሚሆነው በየዯረጃው ባለ ፍርዴ ቤቶች በዲኝነት
ሂዯታቸው ሊይ ሇሚፈጽሙት ስህተት የማስተካከያ እርምጃ ሥነ-ሥርዓት ካሌተቀመጠ ነው፡፡
በተሰጠው ዲኝነት ቅር የተሰኘ አካሌ ቅሬታውን በመጀመሪያ ዯረጃ ጉዲዩን ወዯ ተመሇከተው
ፍርዴ ቤት አሉያም በይግባኝ ሇበሊይ ፍርዴ ቤት በማቅረብ ዲኝነቱ እንዯገና እንዱታይ ማዴረግ
ይችሊሌ፡፡ በፍትሏ ብሔር ሙግት ‹‹ዲኝነትን እንዯገና ማየት ማሇት በአንዴ ፍርዴ ቤት
የተሰጠን ፍርዴ በዴጋሚ የሚታይበት፣ የሚፈተሽበት እና የሚመረመርበት ከዙያም ዲኝነቱን

3
‹‹በህግ በግሌጽ ከተዯነገጉ ሌዩነቶች ውጪ›› የሚሇው አገሊሇጽ አንዲንዴ መብትና ጥቅሞችን በፍርዴ ቤት ሉወሰኑ

የሚችለ አይዯለም፡፡ እንዱሁም አንዴ ሰው በሰራው ወንጀሌ ምክንያት ቅጣት ተጥልበት አሉያም በሕግ ሉገዯብ
ይችሊሌ፡፡ በዙህ ሁኔታ የምናጣውን መብት እና ጥቅም ከፍርዴ ቤት ዲኝነት ጠይቀን የምናስመሌሰው አይሆንም፡፡
4
የኢፌዳሪ ሕገ መንግስት፣ አንዯኛ ዓመት ቁጥር 1፣ ነሃሴ 15፣1987፣ አዱስ አበባ፣ ኢትዮጵያ፣ አንቀጽ 25

8
በዴጋሚ ያየው አካሌ ፍርደን የሚያጸናበት፣ የሚያሻሽሌበት እና የሚሽርበት ስርዓት ነው፡፡››5
ሦስት ዲኝነት እንዯገና የሚታይባቸው የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አለ፡፡ እነርሱም፡-

1/ ፍርደ ሇመጀመሪያ ጊዛ በተሰጠበት ፍርዴ ቤት፣

2/ በይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት እንዱሁም

3/ በፌ/ጠ/ፍ/ቤት የሰበር ሰሚ ችልት ናቸው፡፡

2.1.1. ፍርደ ሇመጀመሪያ ጊዛ በተሰጠበት ፍርዴ ቤት የሚታይበት መንገዴ

ማንኛውም ፍርዴ ቤት በሰጠው የመጨረሻ ፍርዴ ሊይ ስህተት ፈጽሞ ሲገኝ በራሱ ተነሳሽነት
እንዱሁም በተከራካሪ አካሊት ጥያቄ በሥነ-ሥርዓት ሕጉ በተቀመጡ ምክንያቶች ብቻ ፍርደን
እንዯገና በመመሌከት የፈጸመውን ስህተት ሉያርመው ይችሊሌ፡፡6
ከእነዙህ ምክንያቶች መካከሌ፡-

 የሥነ-ሥርዓት ጉዴሇት ሲፈጸም

አንዴ የመጨረሻ ውሳኔ የሰጠ ፍርዴ ቤት ውሳኔውን በሚሰጥበት ጊዛ ሕጉን በአግባቡ

ባሇመከተለ ምክንያት የሥነ-ሥርዓት ጉዴሇት ሉፈጽም ይችሊሌ፡፡ ይህ ስህተት የተካራካሪዎቹን
መብት እና ጥቅም በሚጎዲበት ጊዛ ውሳኔውን የሰጠው ፍርዴ ቤት ውሳኔውን ሉያነሳው
ይችሊሌ፡፡7 ውሳኔውን የሚያነሳው በቀሊለ ሉታረም የሚቻሌ ካሌሆነ ነው፡፡ ላሊው የተፈጸመውን
ጉዴሇት ምክንያት በማዴረግ አንዴ ተከራካሪ የክርክሩ ሂዯት እንዱሰረዜሇት ጉዲዩን ሇወሰነው
ፍርዴ ቤት ካሊመሇከተ በቀር ጉዴሇት ተፈጽሞብኛሌ ብል ይግባኝ ማቅረብ አይችሌም፡፡ ይግባኝ
ማቅረብ የሚቻሇው ስህተቱ የተፈጸመው በተሰጠው ፍርዴ እና ውሳኔ ሊይ እንዱሁም የፍርዴ
ቤቱን የሥረ-ነገር ስሌጣን ማጣት የሚመሇከት ሲሆን ነው፡፡8

5
Beza Dessalegn, Review of Judgment under the Ethiopian Civil Procedure Code: Where Should Litigation stop,
Bahir Dar University Journal of Law, vol. 3, no. 2, July 2013 ገጽ
ዝኒ ከ ማሁ
6

አሇን ሴዴሇር፣ ሳሙዔሌ ጣሰው(እንዯተረጎመው)፣ የኢትዮጵያ ፍትሏብሔር ሥነ-ሥርዓት ህግ ማብራሪያ፣ አዱስ

7

አበባ፣ ፍሬዯሪክ ኤበርት ፋውንዳሽን፣ 1990 ዓ.ም፣ ገጽ 312፡፡

8
ዜኒ ከማሁ

9
 አዱስ ማስረጃ ማግኘት

ላሊው አንዴ ፍርዴ ቤት የሰጠውን ፍርዴ እንዯገና ማየት የሚችሇው አዱስ ማስረጃ ሲገኝ
ነው፡፡ አንዴ ተከራካሪ የተሰጠውን ፍርዴ እንዯገና እንዱታይሇት የአዱስ ማስረጃን መገኘት
መሰረት በማዴረግ ፍርደን ሇሰጠው ፍርዴ ቤት ማመሌከት የሚችሇው፡9
 በተሰጠው ፍርዴ ሊይ ይግባኝ ያሌተባሇበት ወይም የማይባሌበት ሲሆን፣
 የመጨረሻው ፍርዴ ከተሰጠ በኋሊ ሀሰተኛ ሰነዴ ወይም ሀሰተኛ የምስክርነት ቃሌ
ወይም መዯሇያ እንዯተዯረገና አቤት ባዩም ፍርዴ ከመሰጠቱ በፊት አስፈሊጊውን ትጋት
አዴርጎ ሇማወቅ አሇመቻለን በሚገባ ማስረዲት የሚችሌ እንዯሆነ እና
 እነዙህ ጉዲዮች መኖራቸው ወይም መፈጸማቸው ታውቆና ተገሌጾ ቢሆን ኖሮ ሇፍርደ
መሇወጥ ወይም መሻሻሌ በቂ ምክንያት ይሆን ይችሌ እንዯነበረ ማስረዲት የቻሇ
እንዯሆነ ብቻ ነው፡፡

አዱስ ማስረጃ ስሇተገኘ ብቻ ሁላም ዲኝነት እንዯገና የሚታይበት መንገዴ የሇም፡፡ አዱስ ማስረጃ
ተገኘ ተብል ዲኝነት እንዯገና እንዱታይ የሚጠየቀው ከሊይ የተ዗ረ዗ሩትን መስፈርቶች ሲያሟሊ
ብቻ ነው፡፡

 በመቃወም ምክንያት

ፍርዴ ቤት ራሱ የሰጠውን ፍርዴ ማየት የሚችሌበት ላሊኛው ምክንያት በክርክሩ ውስጥ

ተሳታፊ ያሌነበረ ቢሆንም የተሰጠው ፍርዴ መብቱን የነካበት ሰው በሚያቀርበው መቃወሚያ
ነው፡፡ በክርክሩ ተካፋይ መሆን የሚገባው ወይም በክርክሩ ውስጥ ሇመግባት የሚችሌና ተካፋይ
ባሌሆነበት ክርክር የተሰጠው ፍርዴ መብቱን የሚነካበት ማንኛውም ሰው ፍርደ ከመፈጸሙ
በፊት መቃወሚያ ማቅረብ ሲችሌ ነው፡፡10 ስሇዙህ በመቃወም ምክንያት የመጨረሻ ፍርዴ
በተሰጠበት ፍርዴ ቤት እንዯገና ማየት የሚቻሇው የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 ሊይ የተቀመጠው
ተሟሌቶ ሲገኝ ነው፡፡ እዙህ ጋር ሌንገነ዗በው የሚገባው ነገር ፍርደ ከተፈጸመ በኋሊ የሚቀርብ
መቃወሚያ ዲኝነቱን የሰጠው አካሌ እንዯገና የማይመሇከተው መሆኑን ነው፡፡ ፍርደ ከተፈጸመ
በኋሊ የሚቀርብ መቃወሚያ የሚስተናገዴበት የራሱ የሆነ የሥነ-ሥርዓት አካሄዴ አሇው፡፡11

9
የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግስት የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ፣ ቁጥር 52፣ 1958፣ አዱስ አበባ
ኢትዮጵያ፣ አንቀጽ 6
10
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 358
11
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 418

10
2.1.2. ዲኝነት በይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሚታይበት መንገዴ
ፍርዴ እንዯገና ከሚታይባቸው መንገድች መካከሌ አንደ በይግባኝ የሚታይበት መንገዴ ነው፡፡
ይግባኝ ማሇት ምን ማሇት ነው የሚሇውን ስንመሇከት ብሊክ ልው መዜገበ ቃሊት ‹‹APPEAL is
a proceeding undertaken to have a decision reconsidered by a higher authority; esp., the
submission of a lower court's or agency's decision to a higher court for review and possible
reversal ››12 በማሇት ትርጓሜ ይሰጠዋሌ፡፡ ይህን ትርጓሜ በግርዴፉ ወዯ አማርኛ ስናመጣው
የሚከተሇውን መሌእክት እናገኛሇን ‹‹ይግባኝ ማሇት የስር ፍርዴ ቤት የሰጠውን ውሳኔ በበሊይ
ፍርዴ ቤት እንዯገና ታይቶ እንዱሇወጥሇት በማሰብ የሚያቀርብበት ሥርዓት ነው፡፡ ከዙህ
የምንገነ዗በው ይግባኝ ማሇት የሥር ፍርዴ ቤት የፈጸመውን ኢ-ፍትሏዊ አሰራር ወይም
ስህተት እንዱታረም ሇበሊይ ፍርዴ ቤት ቅሬታ ማቅረብ ማሇት እንዯሆነ ነው፡፡
በኢትዮጵያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ የይግባኝን ትርጓሜ በግሌጽ ተዯንግጎ
ባናገኘውም፤ በሕጉ ስሇይግባኝ ከተቀመጡ ዴንጋጌዎች በመነሳት የይግባኝ ትርጓሜን መረዲት
ይቻሊሌ፡፡ ይግባኝ ማሇት አንዴ ተከራካሪ ክርክር አዴርጎ የመጨረሻ ውሳኔ ያገኙ ጉዲዮች ሊይ
ተፈጽሟሌ ብል በሚያስበው ስህተት መጀመሪያ ጉዲዩን ካቀረበበት ፍርዴ ቤት በስሌጣን ወዯ
ሚበሌጠው ፍርዴ ቤት አቅርቦ የሚያሳርምበት ስርዓት ነው፡፡

በይግባኝ ፍርዴ እንዯገና የሚታይበት ስርዓት ችልት እንዯገና ማስቻሌ ሳይሆን በስር ፍርዴ
ቤቶች በዲኝነት በኩሌ የሚፈጠር የሕግ እና የፍሬ ነገር ስህተት ሇማረም የሚቀርብ ነው፡፡13
ስሇዙህ ይግባኝ የሚቀርበው የስር ፍርዴ ቤት በሰጠው የመጨረሻ ፍርዴ ሊይ ተመርኩዝ
በመሆኑ ዜም ብል ሇበሊይ ፍርዴ ቤት የሚቀርብ ሳይሆን የመጨረሻ አማራጭ ነው፡፡ ተከራካሪ
ወገኖች ይግባኝ ከመጠየቃቸው በፊት በስር ፍርዴ ቤት ተገቢውን አማራጭ ሁለ መሞከር
አሇባቸው፡፡14 የይግባኝ ፍርዴ ቤት ይግባኙን ተቀብል ተከራካሪ ወገኖችን ካከራከረ በኋሊ የስር
ፍርዴ ቤት ውሳኔን የማጽዯቅ፣ የማሻሻሌ ወይም የመሻር ስሌጣን አሇው፡፡15 አንዲንዳ በሌዩነት
በሥነ-ሥርዓት ሕጉ መሰረት ፍርዴ ቤቱ ነገሩን የወሰነው ወዯ ክርክር ሳይገባ በመቃወሚያ
ብቻ ከሆነና የስር ፍርዴ ቤት ፍርደን የሰጠው አግባብነት ያሇውን ጭብጥ ሳይዜ ወይም ነገሩን

12
Garner, B.A., & Black, H.C., Black's Law Dictionary, Ninth Edition, st. paul, MN: West, 2009, Page 112
13
Robert A. Sedler, Ethiopian Civil Procedure, HAILE SELASSIE I UNIVERSITIY AND OXFORD UNIVERSITY PRESS,
1968, P. 218
14
የግርጌ ማስታወሻ 9 አንቀጽ 320(2) አና በተጨማሪም የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት በመዜገብ ቁጥር
17352 (ቅጽ 1-3) ፣ ሀምላ 28፣ 1997 የዋዛማ ሌብስና ጋርመንት ኃ.የተ.የግ. ኩባኒያ እና ስኩሌ ኦፍ ቱሞሮው ባካሄደት
ክርክር ተከራካሪ ወገን ይግባኝ ማቅረብ ያሇበት በስር ፍርዴ ቤት ያለትን ሁለንም አማራጮች ከተጠቀመ በኃሊ መሆኑን የህግ
ትርጉም ሰቶበታሌ፡፡
15
የግርጌ ማስታወሻ 9፣ አንቀጽ 348(1) ይመሌከቱ

11
በአግባቡ ሳይመረምር ከሆነ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት እንዯ አግባቡ ሇክርክር እንዱሁም
እንዱጣራ ወዯስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ስሌጣን አሇው16፡፡ በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች ዯረጃ
መዯበኛ የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት የሚባለት የፌዯራሌ የመጀመሪያ ከፍተኛ እና ጠቅሊይ
ፍርዴ ቤት ናቸው፡፡ እነዙህ ፍርዴ ቤቶች ከነሱ የበታች በሆኑ ፍርዴ ቤቶች የተሰጡ የመጨረሻ
ውሳኔዎችን የማረም ስሌጣን አሊቸው፡፡

2.1.2.1. ዲኝነት በይግባኝ ፍርዴ ቤት የሚታይበት ምክንያት

በኢ.ፌ.ዳ.ሪ ሕገ መንግስትና በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013 መሰረት
ከተዋቀሩ ፍርዴ ቤቶች መካከሌ የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ
ቤትና የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡ የፌዳራሌ የመጀመሪያ፣
ከፍተኛ እና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ያሊቸው ስሌጣን በሁሇት ይከፈሊሌ፤ እነርሱም የመጀመሪያ
ዯረጃ ስሌጣንና የይግባኝ ስሌጣን ናቸው፡፡ የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት በመጀመሪያ ዯረጃ
ስሌጣኑ የሚመሇከተው ጉዲይ አነስተኛ ሲሆን በይግባኝ ስሌጣኑ ግን በርካታ ጉዲዮችን
ያስተናግዲሌ፡፡17

የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት በመጀመሪያ እና በይግባኝ ስሌጣኑ የሚመሇከታቸው ጉዲዮች

በአዋጁ ተ዗ርዜረው ይገኛለ፡፡18 በፍርዴ ቤት የሚሰሩ ዲኞች ያሊቸው የሕግ አረዲዴ በሌምዴና
በትምህርት ዜግጅት የሚሇያዩ ስሇሆነ በአንዴም ሆነ በላሊ መሌኩ በሚመሇከቱት ጉዲይ ሊይ
ሇሚፈጽሙት ስህተት በየዯረጃው እየታረመ መሄደ ሇፍትሕ ስርዓቱ ትክክሇኛ አካሄዴ ነው፡፡
የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ሇበሊይ ፍርዴ ቤት ይግባኝ የሚባሇው በመጀመሪያ ዯረጃ በፍርዴ ሂዯት
በስረ ነገር፣ በሥነ-ሥርዓት እንዱሁም በማስረጃ ህግ ሊይ የሚፈጠሩትን ስህተቶችን ሇማረም
ነው፡፡19
በሁሇተኛ ዯረጃ ይግባኝ የፍርዴ ቤቶች ዋና ሚና የሆነውን የህግ መተርጎምን ስራ ወጥ በሆነ
መሌኩ እንዱከናወን ያዯርጋሌ፡፡ በእርግጥም ህግ ሇመተርጎም እውቀትም ሆነ ሌምዴ
የየራሳቸው አስተዋጽዖ አሊቸው፤ ከአዯረጃጀት አንጻር እንኳን ከስር ፍርዴ ቤት ይሌቅ በበሊይ
ፍርዴ ቤቶች የሚሰሩ ዲኞች ዕውቀት እና ሌምዴ አሊቸው ተብል ይገመታሌ፡፡ ሁለም ፍርዴ
ቤቶች የሚሰጡት የሕግ ትርጉም ሙለ በሙለ መመሳሰሌ ባይጠበቅበትም ወጥ ሉሆን ግን

16
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 341 እና 343
17
የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013፣ ቁጥር 26፣ ሚያዙያ 17 ቀን 2013፣ አንቀጽ 8 እና 9
18
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 11 እና 13
19
የፌዯራሌ የፍትሕ ሚንስትር፣ ይግባኝ፣ የተወሰዯው መስከረም 26 2013 ዓ.ም. ከረፋደ 05፡00
https://www.facebook.com/MOJEthiopia/posts/4429670610460322,S6e7paltetmber p301 at 1541n6:e6d07 PhM

12
ይገባሌ፡፡ በተመሳሳይ ጉዲዮች ሊይ ወጥ የሕግ ትርጉም አሇመኖር ተገሌጋዮች የፍትሕ ሥርዓቱ
ተዓማኝነት ሊይ እርግጠኛ እንዲይሆኑ ያዯርጋቸዋሌ፡፡20 አንዴ የፍርዴ ቤት ክርክር ሒዯት
በአግባቡ ከተመራ፣ ማስረጃ በአግባቡ ከተመረመረና ከተመ዗ነ፣ ጭብጦች አግባብነት ካሊቸው
ሕጎች ጋር ከተመረመሩ የዙህ ክርክር ውሳኔ በሚዚናዊ ዲኛ ዓይን እይታ ተገማች ነው፡፡ ነገር
ግን በተመሳሳይ ጉዲዮች ሊይ የተሇያዩ የፍርዴ ውሳኔዎች መኖር ወጥ ያሇመሆን ችግር
ከማስከተለም በሊይ ተገሌጋዩ በፍትሕ ሥርዓቱ ሊይ እርግጠኛ እንዲይሆን ያዯርጋሌ፡፡ የይግባኝ
ፍርዴ ቤቶች የስር ፍርዴ ቤቶችን ውሳኔ በመመሌከት የሚሰጡት እርማት አንዴ ወጥ የሆነ
የሕግ ትርጉም እንዱኖር በማዴረግ የውሳኔ ጥራትን ይጠብቃሌ፡፡ ሕግን መሰረት ያሊዯረገ ውሳኔ
ጥራቱ ያነሰ መሆኑ ባያጠያይቅም ይግባኝ በራሱ ይህን የጥራት ችግር ይቀንሳሌ፡፡ በመጨረሻም
የቁጥጥር ስርዓት ሇመ዗ርጋት እና በ዗ፈቀዯ የሚሰሩ ዲኞችን ተጠያቂ ሇማዴረግ አዴልአዊ
አሰራርን ሇማስቀረት በሚሌ ምክንያት ይግባኝ ይቀርባሌ፡፡21

2.1.3. በፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት የሚታይበት መንገዴ

የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶችን ከይግባኝ ስሌጣናቸው አንጻር በሁሇት ከፍሇን መመሌከት እንችሊሇን፡፡
የመጀመሪያው መዯበኛ የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች (Ordinary appeallate court) ሲሆኑ እነርሱም
የፌዯራሌ ከፍተኛ እና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ናቸው፡፡ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ
ችልት ዯግሞ መዯበኛ ካሌሆነው የይግባኝ ፍርዴ ቤት (Extra-Ordinary appeallate court)
ይመዯባሌ፡፡22 ሰበር ሰሚ ችልት ከመዯበኛው የይግባኝ ፍርዴ ቤት የሚሇየው በርካታ
ምክንያቶች ያለ ሲሆን ከእነርሱም መካከሌ አንዯኛው መዯበኛ የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቶች
በስር ፍርዴ ቤት የተፈጸሙ ማንኛውም ዓይነት ስህተት ተቀብሇው ሲያስተናግደ፣ ሰበር ሰሚ
ችልት ግን በይግባኝ ስሌጣኑ የሚመሇከተው በስር ፍርዴ ቤት የተፈጸሙ መሰረታዊ የሆኑ
የሕግ ስህተቶችን ብቻ ነው፡፡ ሁሇተኛው ሇሰበር ሰሚ ችልት የሚቀርብ አቤቱታ የሰበር ጥያቄ

20
ዜኒ ከማሁ
21
ዜኒ ከማሁ
22
በግሌጽ መዯበኛ እና መዯበኛ ያሌሆነ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ተብል የተከፈሇ ነገር በኢትዮጵያ ህጎች ሊይ
ባናገኝም፤ በኢፌዳሪ ሕገ መንግስት አንቀጽ 80 (3)(ሀ) መሰረት የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት
መሰረታዊ የሆነ የህግ ስህተት ያሇበትን ማንኛውንም የመጨረሻ ውሳኔ እንዱያርም ስሌጣን ሲሰጠው፤
በተጨማሪም የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013 በአንቀጽ 10 ይህንኑ ስሌጣን ያረጋግጥሇታሌ፡፡
በዙሁ አዋጅ የጠቅሊይ ፍርዴ ቤትን የመጀመሪያ ዯረጃ ስሌጣንና የይግባኝ ስሌጣኑን በአንቀጽ 8 እና 9 ጠቅሶ
የሰበር ሰሚ ችልትን ስሌጣን በአንቀጽ 10 ሇብቻው ማስቀመጡ እንዱሁም ችልቱ የሚያያቸው ውሳኔዎች
መሰረታዊ የህግ ስህተት የተፈጸመባቸውን ብቻ መሆኑ ችልቱ ከመዯበኛው የይግባኝ ፍርዴ ቤት ውጪ የተቋቋመ
ስሇመሆኑ ግንዚቤ ይሰጣለ፡፡

13
የሚቀርብበት ጉዲይ ሊይ የመጨረሻ ውሳኔ ከተሰጠ ጀምሮ ባለት 90 ቀናት ውስጥ ነው፡፡23
ሇላልች መዯበኛ የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች የሚቀርብ የፍትሏ ብሔር አቤቱታ ግን በ60 ቀናት
ውስጥ መቅረብ ይኖርበታሌ፡፡24 ላሊው በሰበር ሰሚ የሚወሰኑ ውሳኔዎች ከተሰጡበት ቀን
ጀምሮ በየትኛውም ዯረጃ በሚገኙ የፌዳራሌ እና የክሌሌ ፍርዴ ቤቶች አስገዲጅነት
ይኖረዋሌ፡፡25

ስሇዙህ በአንዴ ፍርዴ ቤት የተሰጠን የመጨረሻ ፍርዴ በዴጋሚ ማየት ከሚቻሌባቸው ፍርዴ
ቤቶች አንደ በፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዯ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ነው፡፡ ይህ ችልት ከሊይ
እንዯገሇጽነው ማንኛውንም ቅሬታ የመቀበሌ ያሌተገዯበ የሆነ ስሌጣን ባይሰጠውም በህጉ
በተሰጠው ስሌጣን መሰረት ዲኝነትን እንዯገና ማየት ይችሊሌ፡፡

2.2. መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ አሰራር ፅንሰ-ሃሳብ /Remand/

አንዴ ጉዲይ ሇይግባኝ ሰሚ ፍ/ቤት ከቀረበ በኋሊ ይግባኝ በተባሇበት ጉዲይ ሊይ ውሳኔ መስጠት
አሉያም ያሌተጣሩ ነገሮች ሲኖሩ መዜገቡ ሇተጨማሪ እርምጃ ወዯ ስር ፍ/ቤት ሉመሌሰው
ይችሊሌ፡፡ መዜገብን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ጽንሰ-ሀሳብ የሚወክሌ ወጥ የሆነ አማርኛ
ቃሌ ባይኖርም በእንግሉዜኛ ግን ‹‹Remand›› በሚሇው ቃሌ ይገሇጻሌ፡፡ ‹‹Remand›› የሚሇው
ቃሌ የተገኘው ‹‹Re›› እና ‹‹Mandare›› ከሚለ ሁሇት የሊቲን ቃሊት ሲሆን በቋንቋ ዯረጃ
‹‹ማ዗ዜ›› የሚሌ ትርጉም ይሰጣሌ፡፡26 ቀስ በቀስ በፈረንሳይኛ ‹‹Remander›› እና በእንግሉ዗ኛ
‹‹Remaunden›› ወዯሚሌ ቃሌ ተሇውጦ አገሌግልት ሊይ ውሎሌ፡፡ በሁሇቱም ቋንቋ ‹‹ ወዯ ኋሊ
መመሇስ›› የሚሌ ትርጉም ይሰጣሌ፡፡

የሕግ መዜገበ ቃሊት ‹‹Remand›› የሚሇውን ቃሌ27 ፡-

1) ‹‹To send (a case or a claim) back to the court or tribunal from which
it came for some further action. ››, ‹The appeallate court reversed the
trial court’s opinion and remanded for new tral› 2) ‹‹To re-commit (an
accused person) to custody after a preliminary examination. ››, ‹the

23
የግርጌ ማስታወሻ 17 አንቀጽ 27(3)
24
የግርጌ ማስታወሻ 9 አንቀጽ 323(2)
25
የግርጌ ማስታወሻ 17 አንቀጽ 10 (2)
26
Alem Abraha and Tafesse Habte, Law of Civil Procedure II Teaching Material, Sponsored By
The Justice and Legal System Research Institute,2009, Page 116
27
የግርጌ ማስታወሻ 12 ይመሌከቱ፣ ገጽ 1407

14
 magistrate, after denying bail, remanded the defendant to custody›
በማሇት ትርጉም ይሰጠዋሌ፡፡

በግርዴፉ ወዯ አማርኛ ስናመጣው የሚከተሇውን ትርጉም እናገኛሇን ‹‹ሇተጨማሪ እርምጃ ጉዲዩ

ሇመጣበት ፍርዴ ቤት ጉዲዩን መሌሶ መሊክ›› እንዱሁም የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት በይግባኝ
የቀረበሇትን ጉዲይ በመሻር ጉዲዩን እንዯ አዱስ እንዱታይ መሌሶ መሊክ ማሇት ነው፡፡ 2)
‹‹በወንጀሌ የተጠረጠረን ግሇሰብ ቅዴመ ምርመራ ከተዯረገሇት በኋሊ በእስር እንዱቆይ ማዴረግ
እንዱሁም ፍርዴ ቤቱ ዋስትና ከከሇከሇው በኋሊ በማረፊያ ቤት እንዱቆይ መሊክ ነው››የሚሌ
ትርጉም ይሰጣሌ፡፡ ስሇዙህ ‹‹Remand›› አንዴን ጉዲይ ወዯ ኋሊ መመሇስ ማሇት ሲሆን
ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቶች ይግባኝ የተባሇበትን ጉዲይ አይተው የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን ከሻሩ
በኋሊ ሇተጨማሪ እርምጃ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሌሱበት አሰራር ነው፡፡28

በአብዚኛው ሀገራት ሀገራችንን ጨምሮ በፍትሏብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ29 ውስጥ

‹‹Remand›› የሚሇውን ቃሌ የሚጠቀሙት የስር ፍ/ቤቱ ወዯ ክርክር ሳይገባ በመጀመሪያ ዯረጃ
የቀረበሇትን መቃወሚያ ብቻ መሰረት በማዴረግ ውሳኔ የሰጠ ሲሆንና ውሳኔውን ይግባኝ
ሰሚው ፍርዴ ቤት የሇወጠው እንዯሆነ ነው፡፡ በመሆኑም ከይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ወዯ
ስር ፍርዴ ቤት የሚሊከው ጉዲዩ እንዯ አዱስ እንዱታይ ነው፡፡ አንዴ ጉዲይ ይግባኝ ከቀረበበት
በኋሊ የይግባኝ ሰሚው ፍ/ቤት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሌሰው ሇሁሇት ዓሊማ ነው፡፡
የመጀመሪያው በመቃወሚያ መሰረት የተሰጠ ፍርዴ ተሽሮ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ተመሌሶ
ክርክር ተካሂድበት የመጨረሻ ውሳኔ እንዱሰጠው ሲሆን ሁሇተኛው ዯግሞ የስር ፍርዴ ቤት
አከራክሮ የመጨረሻ ውሳኔ ከሰጠ በኋሊ በውሳኔው ቅር የተሰኘ አካሌ ባቀረበው ይግባኝ መሰረት
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሥር ፍርዴ ቤት ተቀባይነት ያሊቸውን ማስረጃ በአግባቡ
ያሌመረመረ፣ ሇክሱ ውጤት ጠቃሚ የሆነ ጭብጥ ሳይዜ የቀረ፣ ፍሬ ጉዲዩን በአግባቡ
ሳይረዲና ሳይመረምር ቀርቷሌ ብል ያመነ እንዯሆነ እነዙህን ነገሮች በመግሇጽ የስር ፍርዴ ቤት
በዴጋሚ እንዱያጣራ፣ እንዱመረምርና ተጨማሪ ማስረጃም እንዱቀበሌ ነው፡፡ ከሊይ የተገሇጸው
ሁሇተኛው የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሌስበት ዓሊማ የሕግ
ባሇሙያዎች በተሇምድ ‹‹Remand›› ይበለት እንጂ በተሇያዩ ሀገራት ሀሳቡን ሇመግሇጽ

28
የግርጌ ማስታወሻ 26 ይመሌከቱ
29
የኬንያ፣ የህንዴ፣ የፓኪስታን፣ የታንዚኒያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ መመሌከት ይቻሊሌ፡፡ በእነዙህ
ሀገራት ህግ ስሇ ‹‹ Remand ›› የተዯነገገው ተመሳሳይ ነው፡፡ ማብራሪያውን የሀገራት ተሞክሮ ከምንዲስስበት
ክፍሌ በስፋት ማግኘት ይችሊለ፡፡

15
የሚጠቀሙት ‹‹ Refer/ Remit ›› የሚሇውን ቃሌ ነው፡፡ ብሊክስ ልው መዜገበ ቃሊት30
‹‹Remit›› የሚሇውን ቃሌ ‹‹… To send back (a case) to a lower court < the appeallate court
remitted the case to the trial court for further factual determination …›› በማሇት ይገሌጸዋሌ፡፡
ይህም ወዯ አማርኛ በግርዴፉ ሲመጣ ‹‹የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት አንዴን ጉዲይ በይበሌጥ
ማጣራት እንዱዯረግበት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መመሇስ›› የሚሌ ትርጉም ይሰጠናሌ፡፡

ስሇዙህ ‹‹Remand›› ሆነ ‹‹refer›› ተብሇው በፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት የተገሇጹት ቃሊቶች

መጀመሪያ ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት የመመሇስ ሀሳብ ቢኖራቸውም የተሇያየ አካሄዴ እንዲሊቸው
ግን ከትርጓሜያቸው መረዲት ይቻሊሌ፡፡ Remand እና refer ከሚሇያዩበት ዋና ዋና ነጥቦች
መካከሌ የሚከተለት ይገኙበታሌ፡-

መዜገቦችን (ጉዲዮችን) ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መመሇስ (Remand and refer)

Remand Refer(Remit)
 የስር ፍርዴ ቤት ወዯ ክርክር ሳይገባ  የስር ፍርዴ ቤት ወዯ ክርክር ገብቶ
በመቃወሚያ ብቻ በሰጠው ፍርዴ ሊይ የመጨረሻ ውሳኔ ከሰጠ በኋሊ ይግባኝ ሰሚው
ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በይግባኝ ፍርዴ ቤት በይግባኝ ስሌጣኑ ተመሌክቶ
ስሌጣኑ ተመሌክቶ ሲመሌሰው ሲመሌሰው ነው፡፡32
ነው፡፡31
 የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ጉዲዩን  የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ጉዲዩን
ሲመሌስ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን የሚመሌሰው የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን
በመሻር ( የመጨረሻ ውሳኔ ሳይሽር፣ ሳያጸናና ሳያሻሽሌ ( የመጨረሻ
በመስጠት) ነው፡፡33 ውሳኔ ሳይሰጥበት) ነው፡፡ 34

 የይግባኝ ፍርዴ ቤት የመጨረሻ  የይግባኝ ፍርዴ ቤት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት

ውሳኔ በመስጠት መዜገቡን እንዱጣራ የመሇሰው ነገር ተጣርቶ

30
የግርጌ ማስታወሻ 12 ይመሌከቱ፣ ገጽ 1409
31
የግርጌ ማስታወሻ 9 ይመሌከቱ፣ አንቀጽ 341 (1)
32
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 343
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 341 (1)
33

34
አመሌካች እነ ወ/ሮ ሶፊያ መሀመዴ እና ተጠሪ አቶ እንዴሪስ ጋሹ፣ የሰ/መ/ቁ.119851 (ቅጽ 23) ፣
የፌ/ጠ/ፍ/ቤ/ሰ/ሰ/ች፤ መጋቢት 26 ቀን 2011 ዓ.ም.፣ ፍርዴ ቁጥር 19

16
 ይ዗ጋዋሌ፡፡ እስኪቀርብሇት መዜገቡን ሳይ዗ጋው
ይጠባበቃሌ፡፡35

የስር ፍርዴ ቤት የተሊከሇትን ነገር እንዯ አዱስ ክርክር አይቀርብም፡፡ ወይም ጉዲዩ እንዯ
አዱስ የሚያከራክርበት ይሆናሌ፡፡ አዱስ አይታይም፡፡

የስር ፍርዴ ቤት ተከራካሪዎች የስር ፍርዴ ቤት ከይግባኝ ፍርዴ ቤት እንዱጣሩ

በሚያቀርቡት ክርክር መሰረት አዱስ እና እንዱመረመሩ ወይም ተ዗ሇዋሌ ወይም
ጭብጦችን መያዜ ይችሊሌ፡፡ በአግባቡ አሌተያዘም ብል ካመሊከታቸው
ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮች በስተቀር፤ በራሱ
ከሊይኛው ፍርዴ ቤት ያሌተነሳን ጭብጥ መያዜ
አይችሌም፡፡
የስር ፍርዴ ቤት ከይግባኝ ፍርዴ ቤት የስር ፍርዴ ቤት ከይግባኝ ፍርዴ ቤት እንዱጣሩ
የተመሇሰውን ጉዲይ በማከራከር እና እንዱመረመሩ ወይም ተ዗ሇዋሌ ወይም
የመጨረሻ ውሳኔ ይሰጥበታሌ፡፡ በአግባቡ አሌተያዘም ተብሇው የተሊኩሇትን
ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮች ከማጣራት በ዗ሇሇ
ባጣራው ጉዲይ ሊይ የመጨረሻ ውሳኔ መስጠት
አይችሌም፡፡36
በስር ፍርዴ ቤት የመጨረሻ ውሳኔ ሊይ የተጣራው ነገር ከዯረሰው በኋሊ በጉዲዩ ሊይ
ይግባኝ የሚባሇው ወዯ በሊይ (ይግባኙን የመጨረሻ ውሳኔ የሚሰጠው የይግባኝ ፍርዴ
ወዯ ተመሇከተው) ፍርዴ ቤት ነው፡፡ ቤት ነው፡፡37
ሇምሳላ አንዴ ጉዲይ የፌዯራሌ ሇምሳላ አንዴ ጉዲይ ሙለ ክርክሩ በፌዯራሌ
የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት አይቶት የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ታይቶ ውሳኔ
ወዯ ክርክር ሳይገባ በመቃወሚያ ብቻ ከተሰጠ በኋሊ፤ በዙህ ውሳኔ ቅር ተሰኝቶ ላሊኛው
ውሳኔ ቢሰጥ፤ በዙህ ውሳኔ ቅር አካሌ ወዯ ፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ይግባኝ
የተሰኘው አካሌ ወዯ ፌዯራሌ ከፍተኛ ቢሌ እና ፍርዴ ቤቱም በስር ፍርዴ ቤት

35
Chapter Xxii, Appeals and Remands, https://court.mah.nic.in/courtweb/civil/html/chapter22.html,
access on 15/03/2013, 07:25 PM
36
የግርጌ ማስታወሻ 7 ይመሌከቱ፣ ገጽ 359
37
የግርጌ ማስታወሻ 9፣ አንቀጽ 344 (2) ይመሌከቱ

17
ፍርዴ ቤት ይግባኝ ብል ውሳኔው ያሌተጣራ፣ የተ዗ሇሇ እና በአግባቡ ያሌተያ዗
ተሇውጦ ወዯ ፍሬ ጉዲዩ ገብቶ ጭብጥ አሇ ብል በመሇየት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት
እንዱያከርክር ትዕዚዜ በመስጠት ወዯ ስር ቢመሌሰው፤ መዜገቡን ሳይ዗ጋ በመቆየት
ፍርዴ ቤት ቢመሌሰው፤ የስር ፍርዴ የተጣራሇትን ነገር ተቀብል የመጨረሻ ውሳኔውን
ቤት ወዯ ፍሬ ጉዲዩ ገብቶ አከራክሮ የሚሰጠው የፌዯራለ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት
በሰጠው የመጨረሻ ውሳኔ ሊይ ቅር በመሆኑ፣ በከፍተኛው ፍርዴ ቤት ውሳኔ ቅር
የተሰኘ ተከራካሪ ይግባኝ የሚሇው መሌሶ የተሰኘው አካሌ ይግባኝ የሚያቀርበው ከተሻረ
ሇፌዯራሌ ከፍተኛው ፍርዴ ቤት ነው፡፡ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ከጸና ዯግሞ ሰበር
ሰሚ ችልት ነው፡፡ ስሇዙህ በስር ፍርዴ ቤት
በተጣራው ጉዲይ ሊይ መቃወሚያ ያሇው
ሇይግባኝ ፍርዴ ቤት መቃወሚያውን ያቀርባሌ
እንጂ ይግባኝ አይባሌበትም፡፡

2.3. መዜገብ (ጉዲዩን) ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ የሀገራት ተሞክሮ

በዓሇም ሊይ የሚገኙ የሲቪሌ እና የሌማዲዊ (የኮመን) የሕግ ሥርዓት ተከታይ ሀገራት በተሇያየ
ጊዛ ሇሥረ-ነገር ሕጋቸው ማስፈጸሚያ የሆነ የሥነ-ሥርዓት ህግ ዯንግገዋሌ፡፡ የእነዙህ ሀገራት
ሕጎች ከሞሊ ጎዯሌ ተመሳሳይ ይ዗ት ያሊቸው ናቸው፡፡ በኢትዮጵያ በንጉስ ኃይሇ ስሊሴ ዗መን
የወጡ አብዚኛውን ሕጎች የሲቪሌ እንዱሁም የሌማዲዊ የሕግ ሥርዓት ተከታይ ሀገራት አሻራ
ያረፈባቸው እንዯመሆናቸው መጠን መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ አሰራር ጋር
በተያያ዗ የእነዙህን የሕግ ሥርዓት ተከታይ ሀገራት ተሞክሮ ማየቱ በጣም አስፈሊጊ ነው፡፡
በዙህም ምክንያት ጥናቱ የህንዴ፣ የስዊ዗ርሊንዴ፣ የኬኒያና የታንዚኒያን አሰራር እንዯተሞክሮነት
ወስዶሌ፡፡ እነዙህ ሀገራት ሇረዥም ጊዛ ያገሇገሇ የሥነ-ሥርዓት ህግ ያሊቸው መሆኑና
የኢትዮጵያም የፍትሏብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ከእነርሱ ጋር የሚመሳሰሌ በመሆኑ
የተወሰኑትም የፌዯራሌ ስርዓት ተከታይ በመሆናቸው ጥናቱ ሇተሞክሮ ማሳያነት
መርጧቸዋሌ፡፡

18
 2.3.1. ህንዴ
የህንዴ የፍትሏብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ የፍትሏ ብሔር ጉዲዮችን ሇማስተዲዯር እ.ኤ.አ.
በ1908 ወጥቶ በ1909 ተግባራዊ ሆኗሌ፡፡38 የህንዴ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ኮዴ ሇሁሇት
የተከፈሇ ሲሆን እነርሱም፡39
1. ክፍሌ (Section)40
 በሥነ-ሥርዓት ህጉ በጠቅሊሊ 158 ክፍልች አለ
 ክፍሌ (section) ዋነኛው የህጉ ጠቅሇሌ ያሇ እና ያሌተብራራ አካሌ ሲሆን
የሚብራራው በዯንብ (Rule) ነው፡፡
 የሚሻሻሇው በፓርሊማ እና በህገ መንግስቱ መሰረት በሀገሪቱ የህግ አወጪ ተቋም
ነው፡፡
2. ትዕዚዜ (Order) እና ዯንብ (Rule)41 ናቸው፡፡
 ሥነ-ሥርዓት ህጉ በአጠቃሊይ 51 ትዕዚዜ አሇው፣
 ትዕዚዜ በተሇያዩ ዯንቦች የተዋቀረ ነው፣
 ዯንብ ዯግሞ የሥነ-ሥርዓት ሂዯቱን ያብራራሌ፣
 የሚሻሻሇው በፓርሊማ፣ በሀገሪቱ የህግ አውጪ ተቋም እንዱሁም በከፍተኛው
ፍርዴ ቤትም ጭምር ነው፡፡
 ዯንቦች ወዯተሇያዩ ምእራፎች ይቀየራለ፤ እነዙህ ምዕራፎች ዯግሞ ትዕዚዜ ተብሇው
ይሰየማለ፡፡

በህንዴ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ መሰረት42 የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት አንዴን

ጉዲይ በይግባኝ ስሌጣኑ ከተመሇከተ በኋሊ የሚከተለት አራት ዋና ዋና ውሳኔዎችን የመወሰን
ስሌጣን እንዲለት ይዯነግጋሌ፡፡ እነርሱም፡-

1. በቀረበሇት መዜገብ ሊይ ውሳኔ መስጠት፣

2. መዜገቡን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መመሇስ፣
3. የቀረበሇት መዜገብ ጭብጥ አውጥቶ ሇክርክር መሊክና

38
Lawbestow.com, Introduction to civil procedure code-1908, accessed 1 December 2021,
https://lawbestow.com/introduction-to-civil-procedure-code
39
ዝኒ ከ ማሁ
40
ዝኒ ከ ማሁ
41
ዝኒ ከ ማሁ
42
Civil procedure code of India (as amended), act no 5, 1908, section 107 (1) (a-d)

19
 4. ተጨማሪ ማስረጃዎችን መውሰዴ ወይም እንዱቀበለ ማ዗ዜ ናቸው፡፡

እዙህ ጋር ሌብ ሌንሇው የሚገባው ነገር መዜገብን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር

በተያያ዗ የፍርዴ ቤት ስሌጣን ሁሇት እንዯሆነ ነው፡፡ የመጀመሪያው የስር ፍርዴ ቤት ወዯ
ክርክር ሳይገባ በመቃወሚያ ሊይ ብቻ ተመስርቶ በሰጠው ውሳኔ ተከራካሪ አካሌ ይግባኝ
አቅርቦበት የይግባኝ ፍርዴ ቤት ሲሽረው የስር ፍርዴ ቤት ወዯ ዋናው ክርክር ገብቶ እንዱወስን
ነው፡፡43 ላሊው ከዙህ ጋር ተያይዝ ሉነሳ የሚችሇው የስር ፍርዴ ቤት ከመቃወሚያ ውጪም
ቢሆን ውሳኔ ሰጥቶ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ከሻረው አሁንም ወዯ ስር ፍርዴ ቤት
እንዯገና እንዱታይ መመሇስ ይችሊሌ፡፡44 ሁሇተኛው ዯግሞ የስር ፍርዴ ቤት አከራክሮ ውሳኔ
ከሰጠ በኋሊ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ይግባኝ በተባሇበት ውሳኔ ሊይ የተ዗ሇለ ጭብጦችና
ያሌተጣሩ ፍሬ ጉዲዮች ካለ እነዙህን በመግሇጽ እንዱጣራ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሌስበት
አሰራር ነው፡፡45

የስር ፍርዴ ቤትም ከይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የተሊከሇትን ጭብጦች ካጣራ በኋሊ ያገኘውን
ውጤት እና ምክንያቱን በመግሇጽ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት መሌሶ ይሌካሌ በማሇት ዯንቡ
በግሌጽ ያስቀምጣሌ፡፡46 የስር ፍርዴ ቤት አጣርቶ ያገኘው ውጤት እና የተቀበሇው ማስረጃ ሊይ
ተቃውሞ ያሇው አካሌ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሚወስነው ጊዛ ውስጥ መቃወሚያውን
ማቅረብ ይችሊሌ፡፡ መቃወሚያ ካሇ እንዱቀርብ በይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የተወሰነው ቀን
ሲያበቃ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ይግባኝ የቀረበበትን ጉዲይ የመጨረሻ ውሳኔ ይሰጣሌ፡፡47
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ወዯ ስር እንዱጣራ ሲሌክ ተጣርቶ የሚመሇስበትን ቀን
ይወስናሌ፤ ይሁንና ፍርዴ ቤቱ በወሰነው ጊዛ ውስጥ ተጣርቶ ካሌቀረበ እንዯ አስፈሊጊነቱ
ጥያቄ ሲቀርብሇት ሉያራዜመው ይችሊሌ፡፡48

የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ጭብጥ መስርቶ ጉዲዩን ወዯ ስር በሚመሌስበት ጊዛ የይግባኝ

መዜገቡን ሳይ዗ጋ እርሱ ጋር ያቆየዋሌ፡፡ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚሊከው መጣራት ያሇበትን
ነገር ብቻ እንጂ ሙለ መዜገቡን አይዯሇም፡፡ ላሊው መዜገብን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ

43
ዜኒ ከማሁ፣ Section 107 (1) (B) And Order Xli, Rule 23
44
ዜኒ ከማሁ፣ Rule 23 A
45
ዜኒ ከማሁ፣ Section 107 (1) (C) And Order Xli, Rule 25
46
ዜኒ ከማሁ
47
ዜኒ ከማሁ
48
ዜኒ ከማሁ፣ order XLI, rule 25

20
ጋር በተያያ዗ የሚታየው የይግባኝ ፍርዴ ቤት ጭብጥ መስርቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሲሌክ
ተከራካሪ ወገኖች ፍርዴ ቤት የሚቀርቡበትን ቀን እንዯሚወስን ነው፡፡49 ወዯ ስር ፍርዴ ቤት
ተመሌሶ ሉጣራ የሚገባው ነገር ሲኖር ሇተከራካሪ አካሊት በዙህ ቀን በስር ፍርዴ ቤት ቅረቡ
ብል ትዕዚዜ ይሰጣሌ፡፡50

የተ዗ሇለ ጭብጦችንና ፍሬ ጉዲዮችን ሇይቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መሊክ የይግባኝ ሰሚው

ስሌጣን ይሁን እንጂ በመዜገቡ ሊይ የሰፈረው ማስረጃ በቂ ሆኖ ነገር ግን የስር ፍርዴ ቤት
ውሳኔውን የሰጠው ተገቢውን ጭብጥ ሳይዜ በመቅረቱ መሆኑን ሲረዲ ይግባኝ ሰሚው አዱስ
ጭብጥ መስርቶ ወይም የበፊቱን በመሇወጥ ፍርዴ መስጠት ይችሊሌ፡፡ ይህ ዯግሞ ጉዲይን
ወዯስር በተገኘው አጋጣሚ ሁለ መሊክ እንዯላሇበት ያስገነዜባሌ፡፡ የህጉ ትዕዚዜ 41 ዯንብ 25
በመዜገቡ ከሰፈረው ማስረጃ በቂነት የሚታይ ከመሆኑ አንጻር ጉዲይን ቶል ሇመቋጨት በቂ
ማስረጃ በመዜገቡ ከሰፈረ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ውሳኔ መስጠት እንዯሚችሌ የሚገሇጽ ቢሆንም
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ከፈሇገ ጭብጥ በመመስረት ሇስር ፍርዴ ቤት እንዱጣራ ሉሌክሇት
ይችሊሌ፡፡

የህንዴ ከፍተኛው ፍርዴ ቤት የባሇቤትነት መብትን ከማረጋገጥ ጋር ተያይዝ በተዯረገ አንዴ

ክርክር ሊይ መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት ስሇመመሇስ 51
‹‹ …የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት
ጭብጡን በአግባቡ ከያ዗ በኋሊ ፍርዴን መጀመሪያ ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት ይሌክሇታሌ፤
የሥር ፍርዴ ቤትም በይግባኝ ሰሚው ትዕዚዜ መሰረት ማስረጃዎችን ከመ዗ገበ በኋሊ
በተቀመጠሇት ቀን የተሊከሇትን ጉዲይ አይቶ ማስረጃውን ከዯረሰበት ውጤት ጋር አብሮ
ይሌካሌ፡፡ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤትም ተጣርቶ ከተመሇሰሇት በኋሊ ውሳኔ ይሰጣሌ፡፡››
የሚሌ ሀተታ በፍርደ ሊይ አስፍሮ እናገኛሇን፡፡ ይህም በተግባር የህንዴ ፍርዴ ቤት በትዕዚዜ
41 ዯንብ 25 መሰረት ጭብጥ መስርቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሌሰው የያ዗ው ጭብጥ እና
ፍሬ ጉዲይ እንዱጣራሇት እንጂ ውሳኔ እንዱሰጥበት አይዯሇም፡፡ በላሊም መዜገብ የህንዴ
ከፍተኛው ፍርዴ ቤት ተመሳሳይ የፍርዴ ሀተታ አስፍሯሌ፡፡52 የህንዴ ፍርዴ ቤቶች ያሊቸው

ዝኒ ከ ማሁ rule 26A
49

ዝኒ ከ ማሁ
50
51
Manbasiya w/o late Karamchand and ors versus Muni w/o Mhagat and ors, high court of Chhattisgarh, Bilaspur
m.a no.19 of 2017, 15-Feburary 2019
52
Siri Chand Prasad and Ors. vs Lakshmi Singh and Ors, Patna high court, Air 1969 Pat 107, 30 April, 1968

21
አሰራር ተመሳሳይ መሆኑን በሚያሳይ ላሊ አንዴ መዜገብ ሊይ የሚከተሇውን የፍርዴ ሀተታ
እናገኛሇን፡53

‹‹… (4) If the appellate Court feels that any issue or issues had been left undetermined by the trial
Court, it may frame such issue or issues and remit the same to the trial Court for a finding,
keeping the appeal pending on its file, and on receipt of the finding from the trial Court, proceed
to hear and dispose of the appeal in the light of the finding and the evidence. There can be no
question of ordering a remand in such a case… ›› ወዯ አማርኛ ስንተረጉመው ‹‹የይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት በስር ፍርዴ ቤት ያሌተጣራ ጭብጥ/ጭብጦች ያሇ/ያለ መስል ሲሰማው እነዙህን
ጭብጥ/ጭብጦች ሇይቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሇግኝት ይሌካሌ፤ መዜገቡንም ሳይ዗ጋው ራሱ
ጋር በማቆየት ውጤቱን ከስር ፍርዴ ቤት በመጠባበቅ በተቀበሇው ማስረጃ እና ግኝት መሰረት
ይግባኙን በመስማት ፍርዴ ይሰጣሌሇ፤ በዙህ ጊዛ የ‹‹Remand›› የትዕዚዜ ጥያቄ አይነሳም፡፡››
በማሇት ያስቀምጣሌ፡፡ በዙህ ፍርዴ ውስጥ ‹‹ Remand›› እና ‹‹Refer›› እንዯሚሇያይ እና
‹‹በRefer›› ጊዛ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት መዜገቡን ሳይ዗ጋው እንዯሚያቆየውና
የ‹‹Remand›› ጥያቄ እንዯማይነሳ በግሌጽ ተቀምጧሌ፡፡

2.3.2 ኬንያ
ኬኒያ በምስራቅ አፍሪካ የምትገኝ ኮመን እና ሲቪሌ ልው አዋህዲ የምትጠቀም ሀገር ስትሆን
እ.አ.አ በ1924 የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ህግ በስራ ሊይ አውሊሇች፡፡54 በዙህ ህግ ሊይ
በርካታ ሥነ-ሥርዓታዊ ጉዲዮች የተካተቱ ሲሆን ከነዙህ ውስጥ ስሇይግባኝ እና ስሇይግባኝ
ፍርዴ ቤት ስሌጣን ይገኝበታሌ፡፡ የህጉ ትዕዚዜ 42 በግሌጽ ስሇ ይግባኝ የሚዯነግግ ሲሆን በዙህ
ክፍሌ የተሇያዩ ከይግባኝ ጋር የተያያዘ ዴንጋጌዎች ይገኛለ፡፡ ከእነዙህ ውስጥ የይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት ስሌጣንን የሚዯነግገው አንደ ነው፡፡ በህጉ መሰረት የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት
ካለት ዋና ዋና ስሌጣኖች መካከሌ የሚከተለት ይገኙበታሌ፡55
 ውሳኔ መስጠት፣
 መዜገቡን ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት መመሇስ ‹‹ Remand ››፣
 ጭብጥ አስተካክል ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መመሇስ ‹‹Refer ››፣
 ተጨማሪ ማስረጃ መቀበሌ ወይም እንዱቀበለሇት ማ዗ዜ እና

53
Vadla Veerabhadrappa vs Challa Venkatappa, Andhra High Court, Air 1961 Ap 22, 23 November, 1960
54
Civil Procedure Act of Kenya, cap 21, 31st January, 1924,
ዝኒ ከ ማሁ፣ section 78 (1) (a-e)
55

22
  መዜገቡ እንዯአዱስ እንዱታይ ወዯስር ፍርዴ ቤት መመሇስ ናቸው፡፡
1. ውሳኔ መስጠት56

የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የቀረበሇትን ይግባኝ በበቂ ሁኔታ ከመረመረ በኋሊ ሕግም ሆነ ፍሬ
ጉዲይ ሊይ የተፈጸመ ስህተት ካሇ እንዯአስፈሊጊነቱ የመሻር የማሻሻሌ እንዱሁም የተፈጸመ
ምንም ስህተት ከላሇ ዯግሞ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን ማጽናት ይችሊሌ፡፡

2. መዜገቡን ወዯወሰነው ፍርዴ ቤት መመሇስ ‹‹ Remand ››57

በኬንያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ህግ መሰረት የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በመቃወሚያ

መሰረት በስር ፍርዴ ቤት የተሰጠን ውሳኔ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ስሇሚመሌስበት
አግባብ የሚከተሇውን ዴንጋጌ እናገኛሇን፡፡ ‹‹ Where the court from whose decree an appeal is
preferred has disposed of the suit upon a preliminary point, and the decree is reversed on appeal,
the court to which the appeal is preferred may, if it deems fit, by order remand the case, and may
further direct what issue or issues shall be tried in the case so remanded, and shall send a copy of
its judgment and order to the court from whose decree the appeal is preferred ›› ይህም ወዯ
አማርኛ በግርዴፉ ስንተረጉመው ‹‹ የስር ፍርዴ ቤት ሇይግባኝ ምክንያት የሆነውን ፍርዴ
የሰጠው ወዯ ዋና ክርክር ሳይገባ በመቃወሚያ ብቻ ከሆነና ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ፍርደን
ከሻረው የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት አስፈሊጊ ሆኖ ሲያገኘው መዜገቡን ወዯስር ፍርዴ ቤት
ሉመሌሰው ይችሊሌ፡፡ በተጨማሪም ምን አይነት ጭብጥ ወይም ጭብጦች ሉታዩ ይችሊለ
የሚሇውንም ጭምር በተመሇሰው መዜገብ ሊይ ትዕዚዜ ይሰጣሌ፡፡ በተጨማሪም የሰጠውን
የውሳኔና የተዕዚዘን ኮፒ በሰጠው ፍርዴ ምክንያት ይግባኝ ሇተባሇበት ፍርዴ ቤት
ይሌክሇታሌ፡፡›› የሚሌ ተርጉም እናገኛሇን፡፡

3. ጭብጥ መስርቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መመሇስ ‹‹Refer ››58

በኬንያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ክፍሌ 78 ሊይ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ጭብጥ

መስርቶ ወዯ ስር የመመሇስ ስሌጣን እንዲሇው ዯንግጎ ቢገኝም በትዕዚዘና ዯንቡ ሊይ ግን ምንም
ማብራሪያ ሳይሰጠው አሌፏሌ፡፡ በኬንያ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት አንዴ መዜገብ ከቀረበሇት

56
ዜኒ ከማሁ፣ (1) (a)
57
ዜኒ ከማሁ፣ order 41 rule 19
58
የግርጌ ማስታወሻ 45፣ (1) (c) ይመሌከቱ

23
በኋሊ በዙያ መዜገብ ሊይ የሰፈረው ማስረጃ ፍርዴ ሇመስጠት በቂ ነው ብል ሲያስብ ጭብጡን
በማስተካከሌ እዚው ውሳኔ መስጠት ይችሊሌ፡፡ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔውን የሰጠው አንዴ
በተሇየ ምክንያት ቢሆን እንኳ ይግባኝ ሰሚው ሙለ በሙለ ጭብጡን በመሇወጥ ከመወሰን
አይታገዴም፡፡

4. ተጨማሪ ማስረጃ መቀበሌ ወይም እንዱቀበለሇት ማ዗ዜ59

አንዴ ፍርዴ ቤት በይግባኝ ስሌጣኑ አንዴ መዜገብ ከተመሇከተ በኋሊ በመዜገቡ ውስጥ
የሰፈረው ማስረጃ በቂ በማይሆንበት ጊዛ እንዱሁም የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔውን የሰጠው በቂ
ባሌሆነ ማስረጃ ከሆነ ወይም ሇውሳኔው መቀየር በጣም ወሳኝ የሆነውን ማስረጃ ሳይመሇከት
ውሳኔ ከሰጠ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ይህን በስር ፍርዴ ቤት ያሌቀረበ አዱስ ማስረጃ
በመቀበሌ ወይም የስር ፍርዴ ቤት ማስረጃውን እንዱቀበሌ በማዴረግ ውሳኔ መስጠት ይችሊሌ፡፡

5. መዜገቡ እንዯአዱስ እንዱታይ ወዯስር ፍርዴ ቤት መመሇስ ናቸው60

የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት አስፈሊጊ ነው ብል ሲያምን ሇይግባኝ ምክንያት የሆነውን ውሳኔ

በመሻር እንዯ አዱስ ዲኝነቱ እንዱታይ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ስሌጣን አሇው፡፡

2.3.3. ስዊ዗ርሊንዴ
እ.አ.አ በ2008 የወጣው የስዊስ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 318 ሊይ ይግባኝ
ሰሚው የቀረበሇትን ይግባኝ በአግባቡ በሕጉ መሰረት ከተመሇከተ በኋሊ ተገቢ የሚሇውን ውሳኔ
እንዯሚሰጥ በመዯንገግ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሚከተለትን ሥሌጣኖች እንዲለት
ያመሇክታሌ፡፡61
 የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን ያፀናሌ፡
 አዱስ ውሳኔ ይሰጣሌ (የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ይሽራሌ)
 ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ይመሌሰዋሌ

በመጀመሪያ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ከስር የመጣሇትን ጉዲይ ከመረመረ በኋሊ የስር ፍርዴ
ቤት ውሳኔን ያጸናሌ፣ ያሻሽሊሌ ወይም ይሽራሌ፤ አስፈሊጊ ከሆነ ጉዲዩን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት
ይመሌሰዋሌ፡፡ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት አንዴ ጉዲይ በይግባኝ ከቀረበሇት በኋሊ ሇይግባኝ

ዝኒ ከ ማሁ፣ (1) (d)

59

ዝኒ ከ ማሁ፣ order 41 rule 21

60

Swiss civil procedure code፣ 19 December 2008 (Status as of 1 January 2018) ፣ article 318 (1)
61

24
ምክንያት የሆነውን ፍርዴ ሇሰጠው ፍርዴ ቤት ጉዲዩን መሌሶ የሚሌከው በሁሇት ምክንያት
ነው፡፡62 እነርሱም፡-

1. የስር ፍርዴ ቤት ሲወስን በክሱ የቀረበውን በጣም አስፈሊጊ የሆነውን ነገር ከግምት ውስጥ
ካሊስገባ ወይም ውሳኔውን የሰጠው በክሱ በከሳሽም ሆነ በተከሳሽ የቀረቡትን ሇውሳኔው
ጠቃሚ የሆኑትን ነገር ከግምት ውስጥ ባሊስገባ መሌኩ ሲሆን የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት
ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ይመሌሰዋሌ፡፡63
2. የይግባኝ ፍርዴ ቤት የስር ፍርዴ ቤት የሰጠው ውሳኔ በጣም ጠቃሚ የሆኑ ጭብጦችን
ወይም ፍሬ ጉዲዮችን ሳያረጋግጥ ከሆነ እነዙህን በመግሇጽ እንዱረጋገጡ ይመሌስሇታሌ፡፡64
በመሆኑም ከሊይ በተገሇጸው ዴንጋጌ መሰረት የስዊስ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ውሳኔ ማሳሇፍ እንዯሚችሌ
ቢዯነግግም የስር ፍርዴ ቤት የተሊከሇትን ጉዲይ ካጣራ በኋሊ ጣራውን እና ያገኘውን ውጤት
መሌሶ ሇይግባኝ ሰሚው ይሌካሌ ወይስ እራሱ ውሳኔ ይሰጥበታሌ የሚሇውን ምንም ሳይሌ
አሌፎታሌ፡፡

2.3.4. ታንዚኒያ
ታንዚኒያ ሌማዲዊ እና የሲቪሌ የሕግ ሥርዓትን አዋህዲ የምትጠቀም በምስራቅ አፍሪካ
የምትገኝ ሀገር ስትሆን እ.እ.አ በጥር 1966 በርካታ ሥነ-ሥርዓታዊ መመሪያዎችን የያ዗
የፍትሏ በሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ዯንግጋሇች፡፡ ከዙህ ውስጥ አንደ በህጉ ክፍሌ 7 ስሇይግባኝ
የሚዯነግገው ነው፡፡ የይግባኝ ፍርዴ ቤት የሚኖረውን ስሌጣን በክፍሌ 76 ተዯንግጎ ይገኛሌ፡፡
አንዴ ጉዲይ በይግባኝ ሇከፍተኛው ፍርዴ ቤት ከቀረበ በኋሊ ካለት ዋና ዋና ስሌጣን መካከሌ፡-
 የቀረበሇትን ጉዲይ ተመሌክቶ ውሳኔ መስጠት፤
 እንዯገና እንዱታይ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መሊክ፤
 ጭብጥ መስርቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መሊክ፤
 ተጨማሪ ማስረጃ መቀበሌ ወይም እንዱቀበለሇት ሇስር ፍርዴ ቤት ማ዗ዜ ናቸው፡፡
የታንዚኒያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ መዜገብን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር
በተያያ዗ ያሇው አሰራር ከህንዴ ጋር ተመሳሳይ ነው፡፡ በሕጉ ትዕዚዜ 39 ዯንብ 23 መሰረት
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ወዯ እርሱ የቀረበሇትን ጉዲይ አይቶ የስር ፍርዴ ቤት ወዯ ክርክሩ

62
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 318 (1) (c)
63
ዜኒ ከማሁ
64
ዜኒ ከማሁ

25
ሳይገባ በመቃወሚያ ብቻ ውሳኔ የሰጠ ሲሆንና በይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ከተሻረ ወዯ ስር
ፍርዴ ቤት ሇክርክር ይሌካሌ፡፡ ይግባኝ ሰሚው ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መዜገቡን የሚሌከው
ጭብጥ በመመስረት ሲሆን ህጉ በግሌጽ እንዱህ በማሇት ይዯነግጋሌ፡65
‹‹ Where the court from whose decree the appeal is preferred has omitted to frame or try any
issue, or to determine any question of fact, which appears to the Court essential to the right
decision of the suit upon the merits, the Court may, if necessary, frame issues and refer the same
for trial to the court from whose decree the appeal is preferred, and in such case shall direct such
court to take the additional evidence required; and such court shall proceed to try such issues and
shall return the evidence to the Court together with its findings thereon and the reasons
therefor.››

ወዯ አማርኛ በግርዴፉ ስንተረጉመው ‹‹ ሇይግባኝ ምክንያት የሆነውን ፍርዴ የወሰነው ፍርዴ

ቤት ትክክሇኛ ፍርዴ ሇመስጠት አስፈሊጊ የሆነውን ተገቢውን ጭብጥ ሳይዜ የቀረ እንዯሆነ
ወይም ፍሬ ጉዲዩን በአግባቡ ካሊጣራ ፍርዴ ቤቱ አስፈሊጊ ሆኖ ሲያገኘው ጭብጥ መስርቶ
ፍርደን ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት ይሌካሌ፡፡ በዙህ ጊዛ ፍርዴ ቤቱ ተጨማሪ ማስረጃ
እንዱቀበሌ ያ዗ዋሌ፡፡ የስር ፍርዴ ቤትም የተሊኩሇትን ጭብጦች ካየ በኋሊ የተቀበሇውን ማስረጃ
እና ያገኘውን ውጤት ምክንያቱን በመግሇጽ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ይመሌስሇታሌ››
በማሇት ይገሌጻሌ፡፡ ይህ ዯንብ ከኢትዮጵያ የፍትሏ ብሔር ህግ ቁጥር 343 (1) እና (2)
ከእንግሉ዗ኛው ትርጉም ጋር የሚመሳሰሌ ሆኖ እናገኘዋሇን፡፡

በትእዚዜ 39 ዯንብ 25 መሰረት ተጣርቶ በቀረበው ማስረጃና ውጤት ሊይ ተቃውሞ ያሇው

አካሌ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሚወስነው ጊዛ ውስጥ መቃወሚያውን ሇፍርዴ ቤቱ
ማቅረብ ይችሊሌ፡፡ ይህ ጊዛ ካሇፈ በኋሊ ፍርዴ ቤቱ በቀረበው ይግባኝ ሊይ ውሳኔ
ይሰጥበታሌ፡፡66 በስር ፍርዴ ቤት ተጣርቶ የቀረበው ውጤት እና ማስረጃ የመዜገቡ አባሪ
ይሆናሌ፡፡ እንግሉ዗ኛው እንዯሚከተሇው የቀረበ ሲሆን ይህም ከኢትዮጵያ የፍትሏ ብሔር ሕግ
ቁጥር 343 መጨረሻ አንዴ መስመር እና ከ344 ሙለ ዴንጋጌ ጋር የሚመሳሰሌ ነው፡፡
‹‹Findings and evidence to be put on record, objections to finding and determination of appeal
26.-(1) The evidence and findings shall form part of the record in the suit; and either party may,

65
Civil procedure code of Tanzania, This Edition of the Civil Procedure Code, Chapter 33, 30th November, 2019,
order xxxix, rule 25.
66
ዝኒ ከማሁ፣ rule 26

26
within a time to be fixed by the Court, present a memorandum of objections to any finding. (2)
After the expiration of the period so fixed for presenting such memorandum the Court shall
proceed to determine the appeal››.67

መዜገብን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት መመሇስን በተመሇከተ በታንዚኒያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት

ሕግ ውስጥ ሉታይ የሚገባው ላሊው ነጥብ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በቀረበሇት ይግባኝ ሊይ
ፍርዴ ሇመስጠት የሰፈረው ማስረጃ በቂ ከሆነ ጭብጡን አሻሽል ፍርዴ መስጠት እንዯሚችሌ
ነው፡፡ የስር ፍርዴ ቤት ፍርደን የሰጠው በላሊ ምክንያት ቢሆንም የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት
ጭብጡን ሙለ በሙለ በመሇወጥ ፍርዴ መስጠት ይችሊሌ፡፡68
በአጠቃሊይ የተመረጡት ሃገራት ተሞክሮ እንዯሚያሳየው የይግባኝ ሰሚ ፍ/ቤቱ የሚቀርቡሇት
ጉዲዮች ሊይ ውሳኔ የመስጠት፣ እንዯገና እንዱታይ ወዯ ስር መሊክ፣ ጭብጥ ይዝ ወዯ ስር
ፍ/ቤት እንዱጣራ መሊክ እና አዱስ ማስረጃ እንዱቀበሌ ትዕዚዜ የመስጠት ሕግና አሰራሮችን
እንዯሚከተለ ይጠቁማሌ፡፡

67
ዜኒ ከማሁ
68
ዜኒ ከማሁ፣ rule 24

27
 ምዕራፍ ሶስት
3. መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች አሰራር
3.1. ከቃሇ-መጠይቅ የተገኙ ጠቅሇሌ ያለ መረጃዎች
3.1.1. የተሳታፊዎች የጾታ ስብጥር
በዙህ ጥናት ሊይ በአጠቃሊይ 52 ሰዎች በቃሇ-መጠይቅ ተሳታፊ ሆነዋሌ፡፡ በዙህም መሰረት
የተሳታፊዎች የጾታ ስብጥር ሇማግኘት ተሞክሯሌ፡፡ ከጠቅሊሊ ተሳታፊዎች 33(63.5%)
ወንድች ሲሆኑ 19(36.5%) ዯግሞ ሴቶች ናቸው፡፡

የጾታ ስብጥር

ሴት, 36.50%

ወንድ, 63.50%

3.1.2. የተሳታፊዎች ትምህርት ዯረጃ

በዙህ ጥናታዊ ጽሁፍ ከተሳተፉ 52 ግሇሰቦች መካከሌ 40 (73%) ተሳታፊዎች የመጀመሪያ
ዱግሪ፣ 11 (25%) ማስተርስ እና 1 (2%) ፒ.ኤች.ዱ. የትምህርት ዜግጅት ያሊቸው መሆኑን
ከተሰበሰበው መረጃ ሇማወቅ ተችሎሌ፡፡

የተሳታፊዎች የትምህርት ዯረጃ

45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
የመጀመሪያ ዲግሪ ማስተርስ ፒ.ኤች.ዲ

የተሳታፊዎች የትምህርት ደረጃ

28
3.1.3. የተሳታፊዎች የስራ ስብጥር
ጥናታዊ ጽሁፉ ከሳተፋቸው 52 ተሳታፊዎች መካከሌ 3 (6%) ተጠሪ ዲኛዎች፣ 1(2%)
አመራር፣ 36 (69%) ዲኞች፣ 4 (8%) ሬጅስትራሮች እና 8 (15%) ጠበቃዎች እንዯሆኑ
ከተሰበሰበው መረጃ ሇማወቅ ተችሎሌ፡፡

የተሳታፊዎች የስራ ዴርሻ

አመራር 1

ጠበቃ 8

ሬጅስትራር 4

ዳኛ 36

ተጠሪ ዳኛ 3

0 5 10 15 20 25 30 35 40

3.1.4. ተሳታፊዎች የሚሰሩበት ፍርዴ ቤት

ጥናታዊ ጽሁፉ ውስጥ ካለ 52 ተሳታፊዎች 11 (21%) ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት (ሰበር ሰሚ
ችልት 4፣ ሰበር አጣሪ 1 እና 6 ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት)፣ 10 (19%) ከፍተኛ ፍርዴ ቤት፣
23(44%) የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት እና 8(15%) በማናቸውም የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች
ጠበቃና የሕግ አማካሪ መሆናቸው ከተሰበሰበው መረጃ ማወቅ ተችሎሌ፡፡

ተሳታፊዎች የሚሰሩበት ፍርዴ ቤት

25 23

20

15
10
10 8
6
4
5
1
0
ጠቅላይ ፍርድ ቤት ከፍተኛው ፍርድ ቤት የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ በፌደራል ማንኛውም
ቤት ፍርድ ቤት ጠበቃ

ሰበር ሰሚ ችሎት ሰበር አጣሪ ጠቅላይ ፍርድ ቤት

29
3.1.5. የተሳታፊዎች የስራ ሌምዴ
በጥናቱ ተሳታፊ ከሆኑ 52 ግሇሰቦች መካከሌ 19 (ከ6-8) ፣ 15 (ከ9-12)፣ 10 (ከ13-15) እና
8 (ከ16) ዓመታት በሊይ የስራ ሌምዴ እንዲሊቸው ሇማወቅ ተችሎሌ፡፡

የተሳታፊዎች የስራ ሌምዴ

20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
6-8 ዓመት 9-12 ዓመት 13-15 ዓመት 16 ዓመት እና ከዛ በላይ

የተሳታፊዎች የስራ ልምድ

3.2. መዜገቦችን ወዯ ስር ፍ/ቤት የመመሇስ ሕግና አሰራር በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች

3.2.1. በፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት

የሰበር ሰሚ ችልት በሀገሪቱ የፍትሕ አካሌ የበሊይ ችልት ነው፡፡69 የሰበር ሰሚ ችልት
የሚሰጣቸው ውሳኔዎች የስር ፍርዴ ቤቶች በተመሳሳይ ጉዲይ ሊይ ሇሚሰጡት ውሳኔ ሊይ
እንዱጠቀሙት ስሇሚያስገዴዴ እንዯ ሕግ የሚቆጠር ነው፡፡70
በንጉሰ ነገስት ኃይሇስሊሴ ቀዲማዊ ዗መነ መንግስት የኢትዮጵያን ሕግ በዓሇም ከሚገኙ ካዯጉ
ሀገራት ሕግ ጋር አብሮ እንዱሄዴ ማዴረግ በማስፈሇጉ ምክንያት የተሇያዩ ሕጎች ተዯንግገው
በስራ ሊይ ውሇዋሌ፡፡ ከነዙህ መካከሌ ከመስከረም 28 ቀን 1958 ጀምሮ ተግባራዊ የተዯረገው
የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕጉ ይገኝበታሌ፡፡ የሥረ-ነገር ሕጉን ሇማስተዲዯር ታስቦ
የተዯነገገው ይህ የሥነ-ሥርዓት ሕግ በዋነኝነት አራት ሥሌጣን ያሊቸው ፍርዴ ቤቶችን
዗ርዜሮ ይገኛሌ፡71 እነርሱም

1. የወረዲ ግዚት

69
የግርጌ ማስታወሻ 4 አንቀጽ 80
70
የግርጌ ማስታወሻ 17 አንቀጽ 10 (2)
71
የግርጌ ማስታወሻ 9 አንቀጽ 13፣14፣15 እና 321 (1) (ሏ) ይመሌከቱ

30
 2. አውራጃ ግዚት
3. ከፍተኛ እና
4. ጠቅሊይ ንጉሠ ነገሥት ፍርዴ ቤት ናቸው

ጠቅሊይ ነገሠ ነገሥት ፍርዴ ቤት ብቻ ወዯ ኢህዳሪ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት በመሇወጥ ላልቹ

ስያሜያቸውን ሳይሇቁ በኢህዳሪ ዗መነ መንግስትም ቀጥሇዋሌ፡፡ በኢፌዳሪ የመንግስት ዗መን
ዯግሞ ተግባራዊ በተዯረገው የፌዯራሉዜም ሥርዓተ-መንግስት ምክንያት ክሌልች እና
የፌዳራሌ መንግስቱ የየራሳቸውን የመጀመሪያ ፣ ከፍተኛ እና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት በህገ
መንግስቱ መሰረት አቋቁመዋሌ፡፡72 በጠቅሊይ ፍርዴ ቤቶቻቸውም የስር ፍርዴ ቤቶች
ሇሚፈጽሙት መሰረታዊ የሕግ ስህተት ሇማረም የሰበር ሰሚ ችልት አቋቁመዋሌ፡፡73 የፌዯራሌ
ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት የተቋቋመው በስር ፍርዴ ቤቶች የሚፈጸሙ መሰረታዊ
የሆኑ የሕግ ስህተቶችን ሇማረም በመሆኑ ምክንያት መዯበኛ ከሚባለት የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች
(የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት እና የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት) ይሇያሌ፡፡ ወዯ ሰበር በስር
ፍርዴ ቤት ውሳኔ ሊይ መሰረታዊ የሆነ የሕግ ሥህተት ተፈጽሞበታሌ የሚሌ ማንኛውም
ቅሬታ ያሇው አካሌ ይግባኝ ማሇት ቢችሌም በሰበር ሰሚ ችልት መታየት የሚችለት ግን
በሰበር አጣሪው ተጣርተው መሰረታዊ የህግ ስህተት ተፈጽሞባቸዋሌ ተብሇው ሇችልቱ
እንዱቀርቡ ሲወሰን ነው፡፡

ሰበር ሰሚ ችልት በሕገ መንግስቱ እውቅና ይቋቋም እንጂ ካሇው የተሇየ ባህሪ አንጻር ሇብቻው
የሚመራበት የሥነ-ሥርዓት ሕግ አሌተ዗ጋጀሇትም፤74 በመሆኑም የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች
የሚጠቀሙት የሥነ-ሥርዓት ሕግ የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013
እስካሌተቃረነ ዴረስ በአዋጁ አንቀጽ 7 መሰረት በሥራ ሊይ ያሇውን የፍትሏ ብሔር ሥነ-
ሥርዓት ሕግና ላልች አግባብነት ያሊቸውን ሕጎች ነው፡፡ በመሆኑም የሰበር ሰሚ ችልት
ከተቋቋመሇት ዓሊማና ካሇው ባህሪ አንጻር ከፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕጉ
የማይተገብራቸው አንቀጾች አለ፡፡ ከእነዙህ መካከሌ አንቀጽ 343-344 ተጠቃሽ ናቸው፡፡
የችልቱ ተግባርና ስሌጣን በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013 አንቀጽ 10(1)

72
የግርጌ ማስታወሻ 4 አንቀጽ 78 (2)(3) እና የግርጌ ማስታወሻ 15፣ አንቀጽ 2(3) ይመሌከቱ
73
የግርጌ ማስታወሻ 4 ፣ አንቀጽ 80 (3) (ሀ)(ሇ) እና የግርጌ ማስታወሻ 15፣ አንቀጽ 10
74
ድ/ር ተፈሪ ገብሩ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ዲኛ፣ ጥቅምት 04 ቀን 2014፣ ከሰዓት
09፡30፣ አዱስ አበባ እና አቶ ተሾመ ሽፈራው የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ዲኛ፣ ጥቅምት
11 ቀን 2014፣ ከጠዋቱ 04፡00፣ አዱስ አበባ

31
ሊይ የሚገኝ ሲሆን የሚያርማቸው መሰረታዊ የሕግ ስህተት ዓይነቶች ዯግሞ በአዋጁ አንቀጽ
2(4) ተ዗ርዜረው ተቀምጠዋሌ፡፡ በዙህ አንቀጽ መሰረታዊ የሕግ ስህተት ተብል ከተጠቀሰው
መካከሌ አንደ የስር ፍርዴ ቤት ሇክርክሩ አግባብነት ያሇው ጭብጥ አሇመያዜ ወይም ከክርክሩ
ጋር የማይዚመዴ አግባብነት የላሇው ጭብጥ ይዝ ሲወስን ነው፡፡75 በመሰረቱ ጭብጥን በአግባቡ
መያዜ የሥነ-ሥርዓቱ ዋና አካሌ መሆኑን ከሥነሥርዓት ሕግ ቁጥር 246 እና ተከታዮቹ
ዴንጋጌዎች መረዲት እንችሊሇን፡፡ የሰበር ሰሚ ችልት በይግባኝ የቀረበሇትን ጉዲይ ከተመሇከተ
በኋሊ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን ያጸናሌ፣ ይሽራሌ ወይም ያሻሽሊሌ፤ አስፈሊጊ ሆኖ ሲያገኘው
እንዯአግባብነቱ ጭብጥ መስርቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመሊክ ስሌጣን አሇው፡፡ ይህን ሥሌጣን
አንቀጽ 343(1) ‹‹ይግባኝ የተባሇበትን ፍርዴ የወሰነው የበታች ፍርዴ ቤት ሇክሱ ውጤት
ጠቃሚ የሆነውን ጭብጥ ሳይዜ መቅረቱን ወይም በማናቸውም ሁኔታ የነገሩን ነጥብ ወይም
ፍሬ ጉዲዩን ሳይመረምርና ሳይረዲ ያሇፈው መሆኑን እነዙህም ነጥቦች ሇፍርደ አሰጣጥ
መሌካም ውጤት ሉያስገኙ የሚችለ መሆናቸውን ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ያረጋገጠ
እንዯሆነ የተ዗ሇለትን ጭብጦችና ፍሬ ነገሮች ሇይቶ በመግሇጽ እንዯገና እንዱመረምርና
እንዱያጣራው ሇመጀመሪያው ዯረጃ ፍርዴ ቤት መሌሶ ይሌክሇታሌ፡፡ እንዱሁም ተጨማሪ
ማስረጃ እንዱቀበሌ ያ዗ዋሌ›› በማሇት ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በግሌጽ ሰጥቶታሌ፡፡

የሰበር ሰሚ ችልት በሚያየው መዜገብ ሊይ የሰፈረው ማስረጃ በቂ ሆኖ ጭብጥ አመሰራረት

ሊይ ብቻ ችግር ካሇ የተያ዗ውን ጭብጥ በማሻሻሌ ወይም በመሇወጥ ጉዲዩን ሳይመሌስ ሉወስን
ይችሊሌ፡፡76 ይህንንም የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት መስከረም 26 ቀን 2013 በሰጠው ውሳኔ
ሊይ አስፍሯሌ፡፡77 የሰበር ሰሚ ችልት ጭብጥ አስተካክል ሇስር ፍርዴ ቤት የሚሌከው ማስረጃ
ማጣራትና መመ዗ን ስሇማይችሌ እንጂ የተከራካሪዎችን መብት ያጣብባሌ በሚሌ ምክንያት
አይዯሇም፡፡78 እንዱሁም ችልቱ በቀጥታ ክስ የሚታይበት ሳይሆን በሀገሪቱ በሚገኙ ፍርዴ
ቤቶች የሚፈጸሙ መሰረታዊ የሕግ ስህተቶችን የሚያርም ነው፡፡ በፍርዴ ቤት ዯረጃ
የመጨረሻው የህግ ተርጓሚ አካሌ በመሆኑ ተከራካሪዎች ስሌጣን ባሇው ፍርዴ ቤት ሳይከራከሩ
ወዯሰበር ይግባኝ አይለም፡፡ በዙህ ምክንያት ችልቱ መዜገቦችን በ343(1) መሰረት ወዯ ስር

75
የግርጌ ማስታወሻ 17፣ አንቀጽ 2(4) (ሏ)
76
አቶ ተሾመ ሽፈራው የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ዲኛ፣ ጥቅምት 11 ቀን 2014፣ ከጠዋቱ
04፡00፣ አዱስ አበባ
አመሌካች ወ/ሮ ታንጉት ዱበኩለ እና ተጠሪ እነ አቶ ይታያሌ ዱበኩለ፣የሰ/መ/ቁ. 186816 (ቅጽ 25)፣
77

የፌ/ጠ/ፍ/ቤ/ሰ/ሰ/ች/፣ መስከረም 26 ቀን 2013 ዓ/ም

78
ዜኒ ከማሁ

32
ፍርዴ ቤት ሲመሌስ የይግባኝ መብታቸውን ሊሇማጣበብ በማሰብ አይዯሇም፡፡ የተቋቋመበት
ዓሊማ እና ባህርይ ማስረጃ እንዱያጣራና እንዱመዜን ቢያስችሇው ወዯስር ፍርዴ ቤት
የሚሌክበት ምክንያት ሰዎች በአቅራቢያቸው ባሇ ፍርዴ ቤት ክስ ማቅረብ ከብዘ ወጪ እና
እንግሌት ስሇሚጠብቃቸው ነው፡፡ አሁን ያሇው የፍርዴ ቤት አዯረጃጀት በክሌሌ ሲሆን በወረዲ
በከተማ መስተዲዯር ሲሆን ዯግሞ በከፍሇ ከተማ በመሆኑ የፌዳራሌ ሰበር ሰሚ ችልት ዯግሞ
በሀገሪቱ አንዴ ስሇሆነ የሚጣራ ነገር ሲኖር ተከራካሪዎቹን ሆነ ምስክሮቻቸውን ከሚንገሊቱና
ሇወጪ ከሚዲረጉ ሇተከራካሪዎቹም ሆነ ሇሚያቀርቧቸው ማስረጃዎች ቅርብ ነው ተብል
የሚታመነው መጀመሪያ ክሱን ያቀረቡበት ፍርዴ ቤት ነው፡፡79 ሰበር ሰሚ ችልት ማስረጃ
የማጣራትና የመመ዗ን ስሌጣን ስሇላሇው በስር ፍርዴ ቤቶች ሇክሱ ውጤት ጠቃሚ የሆኑ
የተ዗ሇለና ያሌተጣሩ ጭብጦችና ፍሬ ጉዲዮች ሳይያዘ ሲቀር እነዙህን ጭብጦች በመሇየት
አከራክሮ የመሰሇውን (ተገቢውን) እንዱወስን ይሌካሌ፡፡80

ጥናቱ ሇናሙናነት ከወሰዲቸው 154 የሚሆኑ የሰበር ውሳኔዎች ችልቱ 154 (100%)
መዚግብትን በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት ጉዲዩን ሲመሌስ በስር
ፍርዴ ቤት ተ዗ሇዋሌ ወይም አሌተጣሩም ያሊቸውን ፍሬ ነገሮችንና ጭብጦችን መስርቶ ነው፡፡
ነገር ግን ተጨማሪ ማስረጃን በሚመሇከት በመዜገቦቹ የተሇያየ አሰራር ነው ያሇው፡፡ በሕጉ
አንቀጽ 343(1) በግሌጽ ‹‹…እንዱሁም ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ ያ዗ዋሌ›› በማሇት የስር
ፍርዴ ቤት በሚመሇስሊቸው ጉዲይ ሊይ ማስረጃ እንዱቀበለ ትዕዚዜ መስጠትን ግዳታ
ያዯርገዋሌ፡፡ ነገር ግን ጥናቱ ሇናሙናነት ከወሰዲቸው 154 መዚግብት ውስጥ ችልቱ ተጨማሪ
ማስረጃ እንዱቀበለ ያ዗዗ባቸው መዜገቦች 91 (59.1%) የሚሆኑትን ብቻ ነው፡፡ ከዙህም ውስጥ
አብዚኛዎቹን አስፈሊጊ ሲሆን ብቻ አዱስ ማስረጃ እንዱሰሙ ትእዚዜ ሰጥቷሌ፡፡ ነገር ግን 63
(40.9%) የሚሆኑት መዚግብት ሊይ ችልቱ በአጠቃሊይ ማስረጃን በሚመሇከት ምንም ሳያነሳ
ሇስር ፍርዴ ቤት ሌኮታሌ፡፡ ከዙህ መረዲት የሚቻሇው ችልቱ አብዚኛውን መዚግብት በሥነ-
ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ በ343(1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት ሲመሌስ ተጨማሪ ማስረጃ
እንዱሰማባቸው በማ዗ዜ ቢሆንም ጥቂት የማይባለትን ሲመሌስ ግን ተጨማሪ ማስረጃን
በሚመሇከት በሕጉ የተዯነገገውን አስገዲጅ ዴንጋጌ ወዯ ጎን በማሇት ነው፡፡ ይህም ችልቱ
በተወሰኑት መዚግብት ሊይ ሕጉን የተከተሇ አሰራር እንዯማይሰራ አመሊካች ነው፡፡

79
ዜኒ ከማሁ
80
የግርጌ መስታወሻ 77 ይመሌከቱ

33
መዜገቦች ወዯስር ፍርዴ ቤት በሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 341 እና 343 የሚሊኩበት አግባብ
ግሌጽ ነው፡፡ በተግባር ግን ችልቱ ጉዲይን በአንቀጽ 343 ወዯስር ፍርዴ ቤት ከሚሌክበት
ምክንያት ውጪ መዜገቦችን ይሌካሌ፡፡ ሰበር ሰሚ ችልት በተወሰኑ መዜገቦች ሊይ ጭብጥ
ሳይዜ ወይም የሚጣራውን ፍሬ ጉዲይ ሳያመሊክት አንቀጽ 343 (1)ን በመጥቀስ ብቻ ወዯስር
ፍርዴ ቤት የሚመሌስበት አሰራር አሇ፡፡ ሕጉ በግሌጽ በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ ጭብጦች
ወይም ያሌተመረመሩ ፍሬ ጉዲዮች ሲኖሩ ብቻ መመሇስ እንዲሇባቸው ቢዯነግግም ችልቱ
በተሇይም ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 78 ጋር በተያያ዗ ተከሳሽ በላሇበት የተሰጠው ፍርዴ መብቱንና
ጥቅሙን በሚነካበት ጊዛ በስር ፍርዴ ቤት የተሰጠውን ውሳኔ ሽሮ ሲመሌስ በየትኛው የሕግ
አግባብ እንዯሚመሌስ ግሌጽ የሆነ ነገር የሇም፡፡ ስሇዙህ ችልቱ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን
በመሻር የተከሳሽን መከሊከያ መሌስ እንዱሰማ በማሇት በአንቀጽ 343 መሰረት ሲሌክ ጭብጥ
ሳይመሰርት በመሆኑ ከሕጉ ጋር ይቃረናሌ፡፡

ከዙህ ጋር ተያይዝ የሚነሳው ላሊ ነጥብ የሰበር ሰሚ ችልት የተ዗ሇለትን ጭብጦቹንና ፍሬ

ነገሮቹን በመሇየት በአግባቡ መርምሮና አጣርቶ እንዱወስን ወዯስር ፍርዴ ቤት ከሊከ በኋሊ
የስር ፍርዴ ቤት በሚሰጠው ውሳኔ ሊይ ይግባኝ ይባሌበታሌ? ወይ የሚሇው ነጥብ ነው፡፡ የስር
ፍርዴ ቤት ከላልች መዯበኛ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ከሚሊክሇት መዜገብ በተሇየ መሌኩ ከሰበር
ሰሚ ችልት ሲሊክሇት የተሊከሇትን ጭብጥ እና ፍሬ ጉዲይ አጣርቶ ሇሰበር እንዱመሌስ ሳይሆን
ውሳኔ እንዱሰጥበት በመሆኑ ወዯስር ፍርዴ ቤት በተመሇሰው ጉዲይ ሊይ ከውሳኔው ባሻገር
በማጣራት ሂዯቱ ሊይ ቅሬታ ያሇው አካሌ ቅሬታውን ሇማቅረብ ያለት አማራጭ ሦሥት
ናቸው፡፡

ሀ. ሇሰበር ችልት ማቅረብ

ሇ. መጀመሪያ ጉዲዩን ሊየው ፍርዴ ቤት ወይም

ሏ. በይግባኝ ሇበሊይ ፍርዴ ቤት፡፡

የተቀመጡት አማራጮች ከሊይ የተ዗ረ዗ሩት ናቸው ይባሌ እንጂ ትክክሇኛ መፍትሔ

አሌተቀመጠሇትም፡፡ ነገር ግን በተግባር እየተሰራበት ያሇው የስር ፍርዴ ቤት የተሊከሇትን
ጭብጥ እና ፍሬ ነገሮች ካጣራ በኋሊ በሚሰጠው የመጨረሻ ፍርዴ ሊይ ይግባኝ ማሇት መብት
መሆኑን ነው፡፡ ስሇዙህ እንዯ አዱስ ይግባኝ እየተጠየቀበት ሰበር እየዯረሰ ከላልች ችግሮች ጋር
ተዯምሮ የፍርዴ ቤቶቹን የመዜገብ ፍሰት በማስተጓጎሌ የፍርዴ መ዗ግየትን አምጥቷሌ፡፡ ላልች

34
መዯበኛ የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች በአንቀጽ 343(1) መሰረት እየሰሩ ሰበር ሰሚ ችልት
በሚመሌሰው ጉዲይ ሊይ ግን ይግባኝ የሚባሌበት ከሆነ ችግሩን የሚቀንሰው እንጂ ሙለ
በሙለ የሚቀርፈው አይሆንም፡፡ እንዱጣራ በተሊከው ነገር ሊይ ብቻ በተሰጠው የመጨረሻ
ፍርዴ ሊይ ቅሬታ ያሇው አካሌ ወዯቀጣይ ዯረጃ ሊሇው ፍርዴ ቤት ይግባኝ ማቅረብ ቢችሌም
በይግባኝ የሚያየው የስር ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት እንዱጣሩ ያሊቸውን ጭብጦችንና ፍሬ
ጉዲዮችን ሰበር ባ዗዗ው መሰረት አጣርቶ ውሳኔ ሰጥቷሌ አሌሰጠም የሚሇውን ብቻ መሆን
አሇበት፡፡81 የኢ.ፌ.ዳ.ሪ. ህገ-መንግስትም ሆነ የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ የሰበር ችልት
ብቸኛ ስራው በማንኛውም ፍርዴ ቤት የተሰጡ ነገር ግን መሰረታዊ የሕግ ስህተት
የተፈጸመባቸውን ውሳኔዎች ማረም ብቻ ከመሆኑ አንጻር፤ ባህሪውን መሰረት ያዯረገ የሥነ-
ሥርዓት ሕግ አሌወጣሇትም፡፡ በአዋጁም በግሌጽ የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች በሥራ ሊይ ያሇውን
የሥነ-ሥርዓት ሕግ በስራ ሊይ ያውሊለ ቢሌም ከተቋቋመበት ዓሊማ ጋር ስሇሚጋጭ በሥነ-
ሥርዓት ሕጉ ሇመመራት አይገዯዴም፡፡ የሥነ-ሥርዓት ህጉ ተፈጻሚነት የሚኖረው ከአዋጁ
ጋር እስካሌተቃረነ ዴረስ መሆኑን የፍርዴ ቤቶች አዋጅ አንቀጽ 7 ይዯነግጋሌ፡፡ በዙህ ምክንያት
ሰበር ሰሚ ችልት መዜገብን በሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 343 (1) መሰረት ሕጉን ተከትል
አሇመስራቱ የመዜገቦች መመሊሇስ የሚያስቀር ባሇመሆኑ ፈጣን ፍትሕ የማግኘት መብትን
ከመጣሱ በተጨማሪ ፍርዴ ቤቶች ሊይ የስራ ጫናን ፈጥሯሌ፡፡

ላሊው ከሰበር ጋር ተያይዝ ሉነሳ የሚገባው ሀሳብ ችልቱ በአንቀጽ 343(1) መሰረት
የሚመሌሳቸው ውሳኔዎች አስገዲጅ ናቸው? የሚሇው ነው፡፡ ፍርዴ ቤቶች በፍትሏ ብሔር
ሥነ-ሥርዓት ህግ ቁጥር 343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤቶች የሚሌኳቸው መዜገቦች ያሇቁ
ወይም የመጨረሻ ውሳኔ የሚባለ አይዯለም፡፡ አንዴ ውሳኔ አስገዲጅ ነው የሚባሇው በጉዲዩ
ሊይ የተሰጠ የመጨረሻ ውሳኔ ሲሆን ነው፡፡ ሰበር ሰሚ ችልት በሚቀርቡሇት መዜገቦች ሊይ
የሚሰጠው የሕግ ትርጉም ውሳኔው ከተሰጠበት ቀን ጀምሮ በየተኛውም ፍርዴ ቤት አስገዲጅ
ስሇመሆኑ የፌዯራሌ የፍርዴ ቤቶች አዋጅ አንቀጽ 10 (2) ይዯነግጋሌ፡፡ ችልቱ በወሰናቸው
የተሇያዩ መዜገቦች (የሰ/መ/ቁ119851 ቅጽ 23 እና የሰ/መ/ቁ 186816 (ቅጽ 25)በአንቀጽ 343
(1) መሰረት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚሊኩ ጉዲዮች የመጨረሻ ውሳኔ እንዲሌሆኑ አስገዲጅ
የሕግ ትርጉም የሰጠ ቢሆንም በራሱ ወዯስር ፍርዴ ቤቶች እንዱሊኩ የወሰናቸው መዜገቦች ግን
አስገዲጅነት ኖሯቸው ፍርዴ ቤቶች እየተገሇገለባቸው ነው፡፡ ይህም ችልቱ የሰጠውን የሕግ

81
ዜኒ ከማሁ

35
ትርጉም ራሱ እየተገሇገሇበት አይዯሇም፡፡ ባሊሊቀ እና መጣራት በሚያስፈሌገው ነገር ሊይ በሥነ-
ሥርዓት ሕጉ 348 (1) መሰረት የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን መሻር ሥነ-ሥርዓታዊ አይዯሇም፡፡
ስሇዙህ በእንዯዙህ ያሇ ሁኔታ የሚወሰኑ የሰበር ውሳኔዎች አስገዲጅነት ሉኖራቸው አይገባም፡፡
አስገዲጅነት ሉኖረው የሚገባው በተሟሊ መሌኩ ውሳኔ ያገኘ መዜገብ ሉሆን ቢገባም ችልቱ
በ343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት የሊካቸው መዜገቦች መጨረሻ ውሳኔ ባይሆኑም አሁን
ዴረስ አስገዲጅ ናቸው፡፡

3.2.2. የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት

የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት በፌዯራሌ ጉዲዮች ሊይ የበሊይና የመጨረሻው የዲኝነት ሥሌጣን
አሇው፡፡82 በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ አንቀጽ 8 እና 9 የጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ስሌጣንን
ይዯነግጋሌ፡፡ አዋጅ 1234/2013 ከአዋጅ 25/88 አንጻር የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤትን ስሌጣን
ቀንሶታሌ፡፡ ሇዙህ ዋነኛው ምክንያት ዯግሞ የተከራካሪዎችን የይግባኝ መብት ሊሇማጣበብ ነው፤
ስሇዙህ አብዚኛውን የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ስሌጣን በይግባኝ ስሌጣኑ የሚያያቸው
ናቸው፡፡ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት በይግባኝ ስሌጣኑ መዜገቦችን ከተመሇከተ በኋሊ ካለት ስሌጣኖች
መካከሌ አንደ መዜገቡን ወዯ ወሰነው ፍርዴ ቤት የመመሇስ ነው፡፡ ፍርዴ ቤቱ ይግባኝ
የተባሇበትን ፍርዴ የወሰነው የበታች ፍርዴ ቤት ሇክሱ ውጤት ጠቃሚ የሆነውን ጭብጥ
ሳይይዜ መቅረቱን ከተረዲው ወይም በማናቸውም ሁኔታ የነገሩን ነጥብ ወይም ፍሬ ጉዲዩን
ሳይመረምርና ሳይረዲ ያሇፈው መሆኑን እነዙህም ነጥቦች ሇፍርደ አሰጣጥ መሌካም ውጤት
ሉያስገኙ የሚችለ መሆናቸውን ሲያረጋግጥ የተ዗ሇለትን ጭብጦችና ፍሬ ነገሮች ሇይቶ
በመግሇጽ እንዯገና እንዱያጣራው ሇስር ፍርዴ ቤት መሌሶ ይሌካሌ፡፡83
በተግባር የጠቅሊይ ፍርዴ ቤት መጣራት አሇበት ብል ያሰበውን ጭብጥና ፍሬ ነገር እንዱጣራ
ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚሌከው ተገቢ መስል የታየውን ውሳኔ እንዱሰጥበት ነው፡፡84 ፍርዴ ቤቱ
በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ ወይም ያሌተጣሩ ጭብጦች ካለ ራሱ ውሳኔ የማይሰጥበት ሁሇት
ምክንያቶች አለ፤ የመጀመሪያው የተከራካሪዎችን የይግባኝ መብት ሊሇማጣበብ ነው፡፡ ጉዲዩን
ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ቢወስነው ላሊ መዯበኛ የሆነ የይግባኛ ማቅረቢያ እዴሌ የሇም፡፡
የተከራካሪው ብቸኛ አማራጭ ሇሰበር ይግባኝ ማቅረብ በመሆኑና ሰበር የመቅረብ እዴለም

82
የግርጌ ማስታወሻ 4 አንቀጽ 80
83
አቶ ሙስጠፋ አህመዴ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 04 ቀን 2014፣ ከሰዓቱ 08፡00፣ አዱስ
አበባ
84
አቶ እንዲሻው አዲነ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 05 ቀን 2014፣ ከሰዓት 09፡00፣ አዱስ
አበባ

36
ጠባብ ሉሆን ስሇሚችሌ በፍርዴ ቤቱ ውሳኔ ቢሰጥ የተከራካሪዎች የይግባኝ መብት ይጣበባሌ፡፡
ነገር ግን የስር ፍርዴ ቤት እንዱወስነው ቢሊክ የተከራካሪ የይግባኝ መብት ይሰፋሌ የሚሌ
ነው፡፡85 ሁሇተኛው የተከራካሪዎችን እንግሌት ሇማስቀረት ነው፡፡ ከክሌሌ ዴረስ ይግባኝ ብሇው
የሚመጡ ስሊለ የሚጣሩ ነገሮች ካለ ብዘ ርቀት ተጉ዗ው ከሚመጡ ጉዲዩ መጀመሪያ
ወዯወሰነው ፍርዴ ቤት ተመሌሶ ቢወሰን የተከራካሪዎችን ከእንግሌት ከመጠበቁም በሊይ
ሊሇአስፈሊጊ ወጪ የመጋሇጥ እዴሊቸውንም ይቀንሳሌ፡፡86

ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ወዯ ስር የሚመሇስበት ምክንያት ከሊይ እንዯተገሇጸው ሆኖ የአንቀጽ

343(1) አተገባበር ግን ሙለ በሙለ ሕጉን የተከተሇ አይዯሇም፡፡ ፍርዴ ቤቱ በተወሰኑ
መዜገቦች ሊይ ጭብጥ ሳይዜ ወይም የሚጣራውን ፍሬ ጉዲይ ሳያመሊክት አንቀጽ 343(1)ን
በመጥቀስ ብቻ ወዯስር የሚመሌስበት አሰራር አሇ፡፡ ይህ አሰራር በየትኛው ሕግ በሚመነጭ
ስሌጣኑ እንዯሚሰራበት ግሌጽ የሆነ ነገር የሇም፡፡ መዜገቦች ወዯስር ፍርዴ ቤት ሉሊኩ
የሚችለት በሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 341 እና 343 በተከተሇ መሌኩ እንዯመሆኑ ከእነዙህ
አንቀጾች ውጪ ወዯስር የሚሊኩበት ምክንያት ግሌጽም ሥነ-ሥርዓታዊም አይዯሇም፡፡ በተግባር
ግን ጉዲይን በአንቀጽ 343 (1) ወዯስር ፍርዴ ቤት ከሚሌክበት ምክንያት ውጪ መዜገቦችን
ይሌካሌ፡፡ ሇአብነት ያህሌ ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.78 ጋር በተያያ዗ ተከሳሽ በላሇበት የተሰጠው
ፍርዴ መብቱንና ጥቅሙን በሚነካበት ጊዛ ይግባኝ ሰሚው የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን በመሻር
የተከሳሽን መከሊከያ መሌስ እንዱሰማ በማሇት በአንቀጽ 343 ወዯ ስር ሲሌክ ጭብጥ
ሳይመሰርት በመሆኑ ከሕጉ ጋር የሚቃረን አሰራር ነው፡፡

በተጨማሪም ፍርዴ ቤቱ መዜገቦችን ወዯ ስር የሚሌከው የቀረበሇትን ጉዲይ

በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 348 (1) መሰረት የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን እየሻረ እና እያሻሻሇ እንዱሁም
መዜገቡን በመዜጋት ነው፡፡ ላሊው ከዙህ ጋር ተያይዝ የሚነሳው ነገር በአንቀጽ 343 (1)
የተቀመጠው የተጨማሪ ማስረጃ ጉዲይ ሲሆን፤ ሕጉ ወዯስር ፍርዴ ቤት ከሚሊኩ ጭብጦች
እና ፍሬ ጉዲዮች ጋር አብሮ ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበለ ማ዗ዜ ግዳታ አዴርጎ
ቢያስቀምጥም፤ በተግባር አስፈሊጊ በሆነ መዜገብ ብቻ የስር ፍርዴ ቤት አጣርቶ እንዱወስናቸው
ከሚሊክሇት ጭብጥ እና ፍሬ ጉዲዮች ጋር አብሮ ተጨማሪ ማስረጃ እንዱሰማ የሚታ዗዗ው፡፡87
በመሆኑም በፍርዴ ቤቱ ተጨማሪ ማስረጃን በሚመሇከት በሕጉ እና በተግባር መሇያየት እንዲሇ

85
ዜኒ ከማሁ
86
ዜኒ ከማሁ
87
የግርጌ ማስታወሻ 84 ይመሌከቱ

37
ሇመገን዗ብ ተችሎሌ፡፡ ላሊው ከጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ጋር ተያይዝ መነሳት ያሇበት ጉዲይ
የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 342 አተገባበር ሲሆን፤ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ይግባኝ በተባሇበት መዜገብ
ሊይ የሰፈረው ማስረጃ በቂ መስል ሲሰማው ነገር ግን የስር ፍርዴ ቤት የያ዗ው ጭብጥ በሕጉ
መሰረት ካሌሆነ ብዘ ጊዛ አስተካክል ራሱ ውሳኔ ይሰጣሌ፡፡ ይህ መሆኑ ወዯስር ፍርዴ ቤት
የሚሊኩት መዜገቦች አነስተኛ እንዱሆኑ አዴርጓቸዋሌ፡፡88 ይሁን እንጂ ጥናቱ በናሙናነት
በተመሇከታቸው የጠቅሊይ ፍርዴ ቤት የውሳኔ መዜገቦች ሊይ በቂ ማስረጃ ሰፍሮ
የተከራካሪዎችን የይግባኝ መብት ሊሇማጣበብ በሚሌ ምክንያት ብቻ በርካታ መዜገቦችን ውሳኔ
ሳይሰጥ ወዯስር ሌኳሌ፡፡ የሕጉ አንቀጽ 345 (1) (ሇ) ሊይ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት
ሇትክክሇኛ ፍትሕ አሰጣጥ ተጨማሪ ማስረጃ የማስቀረብ ስሌጣን ቢሰጠውም በቀሊለ
የሚገኙትንም ጭምር ባሇማስቀረብ ወዯስር ፍርዴ ቤት ይመሌሳሌ፡፡

የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት መስከረም 26 ቀን 2013 ዓ.ም በሰጠው

አስገዲጅ የህግ ትርጉም የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ ወይም
በአግባቡ ያሌተያዘ ጭብጦች እንዱሁም ያሌተጣሩ ፍሬ ጉዲዮችን በመሇየት እንዱጣሩ ሇስር
ፍርዴ ቤት ሲሌክ ተጣርቶ እንዱቀርብሇት እንጂ ይወስን ብል መሊክ ሥነ-ሥርዓታዊ አሰራር
እንዲሌሆነ የሕግ ትርጉም ቢሰጥበትም፤ የፌ/ጠ/ፍ/ቤት አዋጅ ቁጥር 1234/2013 አንቀጽ 10
(2)ን ባሊከበረ መሌኩ አስገዲጅ የሕግ ትርጉሙ ከተሰጠበት ቀን በኋሊ ፍርዴ ቤቱ የሰጣቸው
ውሳኔዎች ይህንን ባሌተከተሇ መሌኩ በጭብጦቹ ሊይ የስር ፍርዴ ቤት የመሰሇውን ይወስን
ብል ነው፡፡

3.2.3. የፌዳራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት

የፌዯራሌ ከፍተኛው ፍርዴ ቤት በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች ከተዯራጁ ሦሥት ፍርዴ ቤቶች
መካከሌ አንደ ነው፡፡ ፍርዴ ቤቱ በአዋጅ የተሰጠው በርካታ የመጀመሪያ እና የይግባኝ የዲኝነት
ስሌጣን አሇው፤ ይህም በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ተ዗ርዜሮ ይገኛሌ89፡፡ በአዱስ አበባ ዯረጃ
በፍትሏ ብሔር በኩሌ የሚያስችለ ሦሥት (የሌዯታ፣ የቦላ እና የቃሉቲ) ምዴብ ችልቶች
ናቸው፡፡ ከነዙህ ውስጥ ቦላ ምዴብ ችልት በቀጥታ ወይም በመጀመሪያ ሥሌጣኑ ሉያያቸው
የሚገባቸውን ክሶች አያስተናግዴም፡፡90

88
ዜኒ ከማሁ
89
የግርጌ ማስታወሸ 17፣ አንቀጽ 12 እና 13 ይመሌከቱ
90
አቶ ግዚቸው ታዯሰ፣ የቦላ ምዴብ ችልት ተጠሪ ዲኛ፣ ህዲር 01 ቀን 2014፣ ከጠዋቱ 04፡00፣ አዱስ አበባ

38
የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት በይግባኝ ስሌጣኑ በሚመሇከታቸው ጉዲዮች እንዯላልች የይግባኝ
ፍርዴ ቤት የቀረበሇትን ይግባኝ የመወሰን፣ ሇአዱስ ክርክር የመመሇስ፣ ጭብጥ አስተካክል
እንዱጣራ መሊክ እና ተጨማሪ ማስረጃ የመቀበሌ ወይም የስር ፍርዴ ቤት እንዱቀበሌሇት
የማ዗ዜ ስሌጣን አሇው፡፡ ፍርዴ ቤቱ መዜገቦችን ወዯስር ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ በፌዯራሌ
ጠቅሊይ እና በፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት መሀከሌ ሊይ የሚገኝ እንዯመሆኑ
ከመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት የመጨረሻ ውሳኔ ተስጥቶባቸው ይግባኝ የሚጠየቅባቸውን
እንዱሁም ፍርዴ ቤቱ ራሱ በሚሰጠው መጨረሻ ፍርዴ ወዯ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ይግባኝ
ተብልበት ፍርዴ ቤቱ በስሌጣኑ ጭብጥ አስተካክል የሚመሌሰውን ይመሇከታሌ፡፡

በመጀመሪያ ዯረጃ የምንመሇከተው ከስ/ፍ/ቤት በይግባኝ የሚቀርቡሇትን ጉዲዮች በሚመሇከትበት

ጊዛ ያሇውን አሰራር ነው፡፡ የከፍተኛው ፍርዴ ቤት በይግባኝ አንዴ ጉዲይ ከቀረበሇትና በአግባቡ
ከተመሇከተ በኋሊ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ሲሰጥ ያሊያቸው ጭብጦች ካለና ሇፍርደ መሌካም
ውጤት ሉያስገኙ የሚችለ መሆናቸውን ሲያረጋግጥ እነዙህን ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮች
በመሇየት እንዱያጣራው ሇስር ፍርዴ ቤት ይሌካሌ፡፡ ወዯ ስር ሲሌኩ የተሇዩትን ጭብጦችና
ፍሬ ጉዲዮች ተጣርተው እንዱመሇሱ ሳይሆን ተገቢውን ውሳኔ እንዱያገኙ በማ዗ዜ ነው፡፡91

ፍርዴ ቤቱ የቀረበሇትን ጉዲይ በአግባቡ ከተመሇከተ በኋሊ የተ዗ሇሇ ወይም ያሌተጣራ ጭብጥ
እና ፍሬ ጉዲይ ሲኖር መጀመሪያ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን በሕጉ አንቀጽ 348 (1) ይሽራሌ፡፡
ውሳኔውን የሚሽረው በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇሇ እና ያሌተጣራ ጭብጥ ወይም ፍሬ ጉዲይ
መኖሩን እያወቀ መጣራት ሳይዯረግበት ነው፡፡ በሕጉ አንቀጽ 343(1) መሰረት የስር ፍርዴ ቤት
በሚመሇስሇት ጉዲይ ሊይ የመጨረሻ ውሳኔ ይስጥ በማይሌበት ሁኔታ በተግባር በፌዯራሌ
ከፍተኛ ፍርዴ ቤቶች እየተሰራበት ያሇው የስር ፍርዴ ቤት በተመሇሰሇት ነገር ሊይ ውሳኔ
እንዱሰጡበት መሊክ ነው፡፡92 መዜገቡም ተ዗ግቶ ወዯ መዜገብ ቤት ይመሇሳሌ፡፡

በሁሇተኛ ዯረጃ የምንመሇከተው የከፍተኛው ፍርዴ ቤት አንዴን ጉዲይ በመጀመሪያና በይግባኝ

ስሌጣኑ ተመሌክቶ በሰጠው የመጨረሻ ውሳኔ ሊይ ቅሬታ ያሇው አካሌ ይግባኝ ብል ወዯ
ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሄድ በሚመሇስበት ጊዛ ያሇውን አሰራር ነው፡፡ ይግባኝ ሰሚው ያሌተጣራ
እና የተ዗ሇሇ ጭብጥ ወይም ፍሬ ጉዲይ አሇ ብል ሲያምን እነዙህን በመሇየት ወዯ ስር
በሚመሇስበት ጊዛ ተገቢውን ውሳኔ አንዱሰጥበት በመሆኑ በሕጉ አንቀጽ 343 (2) መሰረት

91
ዮሏንስ ንጉሴ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 08 ቀን 2014፣ ከሰዓት 09፡00፣ አዱስ አበባ
92
ሕይወት ታዯሰ፣የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 24 ቀን 2014፣ ከሰዓቱ 10፡30፣ አዱስ አበባ

39
አጣርቶ ከመመሇስ ይሌቅ ከፍተኛው ፍርዴ ቤት ውሳኔ ይሰጥበታሌ፡፡93 ሇዙህም ዋነኛው
ምክንያት ውሳኔ እንዱያገኝ ትዕዚዜ ተሰጥቶ የሚሊክ በመሆኑ የበሊይ ፍርዴ ቤቶችን ትዕዚዜ
የማክበር እና የማስፈጸም ግዳታ ስሊሇበት ነው፡፡

ፍርዴ ቤቱ በተወሰኑ መዜገቦች ሊይ ጭብጥ ሳይዜ ወይም የሚጣራውን ፍሬ ጉዲይ ሳያመሊክት

አንቀጽ 343(1) በመጥቀስ ወዯስር የሚመሌስበት አሰራር ሲኖር በየትኛው ሕግ በሚመነጭ
ስሌጣኑ እንዯሚሰራበት ግሌጽ የሆነ ነገር የሇም፡፡ መዜገቦች ወዯስር ሉሊኩ የሚችለት በሥነ-
ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 341 እና 343 ብቻ እንዯመሆኑ በእነዙህ አንቀጾች ወዯስር የሚሊኩበት
ምክንያት በግሌጽ በሕጉ ተመሌክቷሌ፡፡ በተግባር ግን ጉዲይን በአንቀጽ 343 ወዯስር ፍርዴ ቤት
ከሚሌክበት ምክንያት ውጪ መዜገቦችን ይሌካሌ፡፡ ሇአብነት ያህሌ ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 78 ጋር
በተያያ዗ ተከሳሽ በላሇበት የተሰጠው ፍርዴ መብቱንና ጥቅሙን በሚነካበት ጊዛ ይግባኝ ሰሚው
የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን በመሻር የተከሳሽን መከሊከያ መሌስ እንዱሰማ በማሇት በአንቀጽ 343
መሰረት ወዯ ስር ሲሌኩ ጭብጥ ሳይመሰርት በመሆኑ ከሕጉ ጋር ይቃረናሌ፡፡

ከፍተኛው ፍርዴ ቤት የሚጣሩትን ጭብጦች በመሇየት ወዯስር ሲሌክ አስፈሊጊ ሲሆን ብቻ

ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ ያዚሌ፡፡ ከጠቅሊይ ወዯ ከፍተኛው ፍርዴ ቤት በሚመሇሱ
ጉዲዮችም ሊይ ተጨማሪ ማስረጃ ሲታ዗ዜ ብቻ እንዯሚቀበሌ ነገር ግን እንዱጣሩ ከሚመሇሱ
ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮች ጋር አብሮ ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ ካሌታ዗዗ የሚጣሩ ጉዲዮች
ቢኖሩም ከይግባኝ ፍርዴ ቤት ስሇማይታ዗ዜ፤ በሚመሇሱ ጉዲይ ሊይ ያሇው ስሌጣንም ውስን
በመሆኑ መዜገቡ ቀዴሞ በሰፈረው ማስረጃ ብቻ ውሳኔ ይሰጣሌ፡፡94 መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት ከመመሇስ ጋር ተያይዝ መነሳት ያሇበት ላሊው ጉዲይ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 342 አተገባበር
ነው፡፡ ከፍተኛው ፍርዴ ቤት ይግባኝ በተባሇበት መዜገብ ሊይ የሰፈረው ማስረጃ በቂ ነው ብል
ሲገምት ነገር ግን በስር ፍርዴ ቤት የተያ዗ው ጭብጥ በሕጉ መሰረት ካሌሆነ ፍርዴ ቤቱ
አብዚኛውን ጊዛ ጭብጡን አስተካክል ራሱ ውሳኔ ይሰጥበታሌ፡፡95 ይሁን እንጂ ጥናቱ ናሙና
ወስድ በተመሇከታቸው መዜገቦች የይግባኝ ፍርዴ ቤቱ በቀሊለ ማስረጃ አስቀርቦ ማጣራት

93
ነዋይ ነጌሶ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 24 ቀን 2014፣ ከሰዓት 09፡20፣ አዱስ አበባ እና
ታዯሰ ገ/ዮሏንስ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 26 ቀን 2014 ዓ.ም. ፣ ከሰዓት 08፡30፣ አዱስ
አበባ
94
በኃይለ ተዋበ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 30 ቀን 2014 ዓ.ም. ፣ ጠዋት 04፡30፣ አዱስ
አበባ
95
የግርጌ ማስታወሻ 91፣ 92፣ 93፣ 94 እና 95 ይመሌከቱ

40
የሚችሊቸውን ጭብጦች ይዝ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት እንዯሚሌኩ ሇመገን዗ብ ተችሎሌ፡፡ ይህም
በራሱ መዜገብ መመሊሇስ እንዱኖር የራሱ አስተዋጽዖ አዴርጓሌ፡፡

የከፍተኛው ፍርዴ ቤት ሌዯታ ምዴብ ችልት ከመዜገቦች መመሊሇስ ጋር በተያያ዗ በፍርዴ ቤቱ

ሊይ እየፈጠረ ያሇውን የስራ ጫናና ላልች ተያያዥ ችግሮችን ሇመቅረፍ በሚሌ ራሱን የቻሇ
ችልት አዯራጅቶ እንዱታዩ በማዴረግ መፍትሔ እየሰጠ ቢሆንም፤ ያሇው አሰራር ሕጉን
የተከተሇ ባሇመሆኑ የችልቱ መዯራጀት የታሰበውን ያህሌ ጥቅም እየሰጠ አይዯሇም፡፡

የፌዯራለ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት መስከረም 26 ቀን 2013 ዓ.ም በሰጠው

አስገዲጅ ቢሰጥበትም፤ ውሳኔው ከተሰጠበት ቀን በኋሊ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት የሰጣቸው
ውሳኔዎች ይህንን ባሌተከተሇ መሌኩ በጭብጦቹ ሊይ የስር ፍርዴ ቤት የመሰሇውን ይወስን
ብሇው የመመሇስ እንዱሁም ከጠቅሊይ ፍርዴ ቤት በሚመሇሰው መዜገብ ሊይ አጣርተው ውሳኔ
የመስጠት አሰራርን አሊስቀሩም፡፡

3.2.4. የፌዳራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት

የፌዳራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት በፌዳራሌ የፍርዴ ቤት እርከን በመጀመሪያ ዯረጃ
የሚገኝ እና በፍርዴ ቤቶች አዋጅ በተሰጠው ስሌጣን መሰረት በሚመሇከታቸው ጉዲዮች
ምክንያት ከሁሇቱ ፍርዴ ቤቶች አንጻር ብዘ ህዜብ የሚገሇገሌበት አንደ የፍርዴ ቤት መዋቅር
አካሌ ነው፡፡ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት በአዋጁ96 መሰረት በላልች ህጎች በተሰጠው ስሌጣን
እንጂ መሰረታዊ የይግባኝ ስሌጣን የሇውም፡፡ ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.343(1) አተገባበር ጋር
በተያያ዗ በፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት ያሇው አሰራር ከበሊይ ፍርዴ ቤቶች እንዱጣሩ በሚመሇሱ ጉዲዮች
ሊይ የተገዯበ ነው፡፡97
የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ያሌተጣሩ ጭብጥ እና ፍሬ ጉዲዮች በመግሇጽ ሇስር ፍርዴ ቤት
ውሳኔ እንዱሰጥበት ይሌክሇታሌ፡፡ ፍርዴ ቤቱም ከሊይ በመጣው ትእዚዜ መሰረት ውሳኔ
ይሰጣሌ፡፡ ስሇዙህ የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት የተሊኩሇትን ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮችን
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ.343(2) መሰረት ያጣራውን ጭብጥ እና ማስረጃ ሇይግባኝ ፍርዴ ቤት
ከመሊክ ይሌቅ ራሱ ባጣራው ነገር ሊይ እንዱሁም ቀዴሞ በሰጠው ውሳኔ ሊይ በዴጋሚ ውሳኔ

96
የግርጌ ማስታወሻ 17 አንቀጽ 14 ይመሌከቱ፣ በዙህ አዋጅ አንቀጽ 15 መሰረት አግባብነት ባሊቸው ህጎች
በግሌጽ በተሰጡት ጉዲዮች ሊይ በይግባኝ የማየት ሥሌጣን ይኖረዋሌ (አንቀጽ 16) ነገር ግን በፌዯራሌ ጉዲዮች
ሊይ በላሊ አግባብነት ባሇው ህግ መሰረት ዲኝነት እንዱሰጡ ከተፈቀዯሊቸው አስተዲዯርም ሆነ ላልች ተቋማት
ውጪ የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች የሚባለት የፌዯራሌ የመጀመሪያ፣ ከፍተኛ እና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤቶች ናቸው፡፡
97
ምርምር ጥጋቡ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ሌዯታ ምዴብ ችልት ተጠሪ ዲኛ፣ ጥቅምት 16 ቀን
2014፣ ከሰዓት 10፡00፣ አዱስ አበባ

41
ይሰጥበታሌ፡፡98 በስር ፍርዴ ቤት የሚሰጠው የዴጋሚ ውሳኔ የመጀመሪያውን ውሳኔ ሉሽር
ይችሊሌ፡፡ይህ ዯግሞ ግሌጽ የሆነ የሥነ-ስርዓት ግዴፈት ነው፡፡ አንዴ ፍር ቤት ራሱ የሰጠውን
ፍርዴ በዴጋሚ ሉመሇከት የሚችሇበትን አግባብ በክፍሌ ሁሇት በሰፊው ተብራርቷሌ፡፡

የስር ፍርዴ ቤት በሚያጣራው ነገር ሊይ በዴጋሚ ውሳኔ የሚሰጠው በይግባኝ ሰሚው ትዕዚዜ
መሰረት ነው፡፡ የበሊይ ውሳኔን ማክበር ዯግሞ ግዳታ በመሆኑ ምክንያት የይግባኝ ፍርዴ
ቤትም የስር ፍርዴ ቤትን ‹‹አጣርተህ የመሰሇህን ወስን ስሇሚሌ›› የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት በተሊከሇት
ጉዲይ ሊይ ውሳኔን ይሰጣሌ፡፡ የስር ፍርዴ ቤት በዴጋሚ በሚሰጠው የመጨረሻ ውሳኔ ሊይ ቅር
የተሰኘ አካሌ ይግባኝ የመጠየቅ መብቱ ስሇሚጠበቅሇት ሇበሊይ ፍርዴ ቤት (ሇከፍተኛው ፍርዴ
ቤት) ይግባኝ ይሊሌ፡፡99 ከተጨማሪ ማስረጃ ጋር በተያያ዗ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት ሲመሌስ ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ ትእዚዜ ከሰጠበት መዜገብ ውጪ የስር ፍርዴ ቤት
በራሱ ተነሳሽነት የተመሇሰውን ጭብጥና ፍሬ ጉዲይ ሇማጣራት ባሌታ዗዗ው መዜገብ ሊይ
ተጨማሪ ማስረጃ አያስቀርብም100

ከፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ቁጥር 343 አተገባበር ጋር

በተያያ዗ የምንገነ዗በው፡-

 የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችልት፣ ጠ/ፍ/ቤት እና ከ/ፍ/ቤት የቀረበሊቸውን ይግባኝ በአግባቡ

ከተመሇከቱ በኋሊ በስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ሇክሱ ውጤት ጠቃሚ የሆነውን ጭብጥ
ያሌተያ዗ ወይም መጣራት ያሇባቸው ፍሬ ጉዲዮች ሳይጣሩ ከቀሩ እነዙህን በመግሇጽ ወዯ
ስር ፍርዴ ቤት ይሌካለ፡፡ ሲሌኩ ግን ሕጉን በተቃረነ መሌኩ የስር ፍርዴ ቤቶች ውሳኔ
እንዱሰጡበት እንጂ የተጣራውን ጭብጥና ፍሬ ጉዲይ እንዱሁም የተቀበለትን ማስረጃ
እንዱሌኩሊቸው አይዯሇም፡፡
 የፌ/ጠ/ፍ/ቤ/ሰ/ሰ/ችልት በኢ.ፌ.ዳ.ሪ. ሕገ መንግስት መሰረት የተቋቋመው በሀገሪቱ
በተሰጡ ማንቸውም የመጨረሻ ውሳኔዎች ሊይ ሇሚፈፀሙ መሰረታዊ የሆነ የሕግ ስሕተት
ሇማረም ቢሆንም ካሇው የተሇየ ባህሪ አኳያ የሚመራበት የራሱ የሆነ የሥነ-ሥርት ሕግ

98
መካ ነስሩ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 16 ቀን 2014፣ ከሰዓት 8፡40፣ አዱስ
አበባ እና ካሴ መሌካም፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 18 ቀን 2014፣ ጠዋት 3፡40፣
አዱስ አበባ
99
መሊከ ጥሊሁን፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 22 ቀን 2014፣ ከሰዓት 10፡30፣
አዱስ አበባ
100
ማህዯር ታምሩ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 22 ቀን 2014፣ ከሰዓት 08፡15፣
አዱስ አበባ

42
 አሌተ዗ጋጀሇትም፡፡ ይሁን እንጂ ችልቱ በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013
አንቀጽ 7 መሰረት ከአዋጁ ጋር እስካሌተቃረነ በስራ ሊይ ያሇውን የፍትሏ ብሔር ሥነ-
ሥርዓት ሕጉን እንዯሚጠቀም በግሌጽ ይዯነግጋሌ፡፡ ችልቱ የሚጠቀምባቸው የሥነ-
ሥርዓት ሕጎች ከባህሪው ጋር በሚስማማ መሌኩ ስሇሆነ ከተቋቋመበት ዓሊማ ውጪ
እንዱሰራ በሚያዯርጉ የሥነ-ሥርዓት ሕጉ ዴንጋጌዎች ስሇማይገዯዴ ከሥነ-ሥርዓት ሕጉ
ውጭ ይሰራሌ፡፡ ሇዙህ ምሳላ ከሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 343 ጋር የተያያ዗ውን አሰራር
መጥቀስ ይቻሊሌ፡፡
 የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቶች በተወሰኑ መዜገቦች ሊይ ጭብጥ ሳይዘ ወይም የሚጣራውን
ፍሬ ጉዲይ ሳያመሊክቱ አንቀጽ 343(1) በመጥቀስ ብቻ ወዯስር የሚመሌሱበት አሰራር አሇ፡፡
ይህ አሰራር በየትኛው የሕግ አግባብ እንዯሚሰሩበት ግሌጽ የሆነ ነገር የሇም፡፡ መዜገቦች
ወዯስር ሉሊኩ የሚችለት የሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 341 እና 343 ብቻ እንዯመሆኑ
በእነዙህ አንቀጾች ወዯስር የሚሊኩበት ምክንያት ግሌጽ ነው፡፡ በተግባር ግን ጉዲይን
በአንቀጽ 343 ወዯስር ፍርዴ ቤት ከሚሌክበት ምክንያት ውጪ መዜገቦችን ይሌካለ፡፡
ሇአብነት ያህሌ ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 78 ጋር በተያያ዗ ተከሳሽ በላሇበት የተሰጠው ፍርዴ
መብቱንና ጥቅሙን በሚነካበት ጊዛ ይግባኝ ሰሚው የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን በመሻር
የተከሳሽን መከሊከያ መሌስ እንዱሰማ በማሇት በአንቀጽ 343 መሰረት ወዯ ስር ሲሌኩ
ጭብጥ ሳይመሰርቱ በመሆኑ ከሕጉ ጋር የሚቃረን አሰራር ነው፡፡
 የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት በሰጠው ውሳኔ ሊይ ያሌተጣራ ጭብጥ እና ፍሬ ጉዲይ አሇ ብል
ከይግባኝ ሰሚው የሚመሇስሇትን መዜገብ በአግባቡ ካጣራ በኃሊ ወዯ ይግባኝ ፍርዴ ቤቱ
ሳይሌክ ተገቢ ያሇውን ውሳኔ ይሰጥበታሌ፡፡
 የስር ፍርዴ ቤቶች በመጀመሪያ ስሌጣናቸው ባዩት ጉዲይ ሊይ የሰጡትን ውሳኔ እንዯገና
የሚያዩበት አግባብ በሥነ-ሥርዓት ሕጉ ሊይ ተዯንግጎ ቢገኝም ከሕጉ ውጪ ከይግባኝ
በተመሇሰሊቸው ጉዲይ መጀመሪያ የሰጡትን ፍርዴ በዴጋሚ የሚያዩበት አሰራር አሇ፡፡ ይህ
ግሌጽ የሆነ የሥነ-ሥርዓት ሕግ ጥሰት ነው፡፡
 ተጨማሪ ማስረጃን በሚመሇከት ሕጉ በስር ፍርዴ ቤት ከሚጣሩት ጭብጦች እና ፍሬ
ጉዲዮች ጋር በግዳታነት ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበለ ማ዗ዜ እንዲሇባቸው ቢዯነግግም
በተግባር ግን የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች (የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት፣
ጠቅሊይ እና ከፍተኛው ፍርዴ ቤት) አስፈሊጊ መሆኑን በሚያምኑበት እንጂ ወዯስር
በሚመሌሱት መዜገብ ሊይ ሁለ ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበለ ትዕዚዜ አይሰጡም፡፡

43
 የስር ፍርዴ ቤቶች ከይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤቶች ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበለ ካሌታ዗ዘ
በስተቀር በራሳቸው ተነሳሽነት ተጨማሪ ማስረጃ አያስቀርቡም፡፡
 የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት በሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 343
አተገባበር ጋር በተያያ዗ መስከረም 26 ቀን 2013 አስገዲጅ የሕግ ትርጉም ቢሰጥም የይግባኝ
ሰሚ ፍርዴ ቤቶችም ሆኑ የስር ፍርዴ ቤቶች የሕግ ትርጉሙን መሰረት አዴርገው እየሰሩ
ባሇመሆኑ የሕጉን ሀሳብ አሌተከተለም፡፡
3.3. ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. ከ343 ጋር የተያያ዗ው አሰራር አመጣጥ ምክንያት

ጥናቱ ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ጋር በተያያ዗ ያሇው አሰራር መቼ ዲበረ የሚሇውን ሇማወቅ

ከተሳታፊዎች ጋር ቃሇ-መጠይቅ በማዴረግ፤ እንዱሁም ከ1970 ጀምሮ ያለ የፍርዴ ቤት
ውሳኔዎችን ሇማየት የተቻሇ ቢሆንም፤ ትክክሇኛ ቀኑን ማወቅ አዲጋች አዴርጎታሌ፡፡ በፍርዴ
ቤት ከ28 ዓመታት በሊይ በዲኝነት ያገሇገለ የጥናቱ ተሳታፊዎችም የሚያስታውሱት የዲኝነት
ስራን ከጀመሩበት ጊዛ ጀምሮ አሁን ያሇው አሰራር እንዯነበረ ነው፡፡101 በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች
መዜገብን በአንቀጽ 343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ አሁን ያሇው
አሰራር መች ተጀመረ የሚሇውን ማወቅ አዲጋች ቢሆንም አሰራሩ እንዳት እንዯመጣ ሇማወቅ
ግን የተሳታፊዎቹን የሕግ አረዲዴን በመመርመር መዯምዯሚያ ሊይ መዴረስ አስፈሊጊ በመሆኑ
ቀጥሇን የምንመሇከተው ይህንኑ ነው፡፡
በጥናቱ ከተሳተፉ 52 ግሇሰቦች 30 (57.7%) የሚሆኑት የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343ን የሚረደት
የይግባኝ ፍርዴ ቤት ይግባኝ ቀርቦሇት በአግባቡ ከተመሇከተው በኋሊ የስር ፍርዴ ቤት ሇክሱ
ጠቃሚ የሆነን ጭብጥ ሳይዜ መቅረቱን እንዱሁም በአግባቡ መጣራት የነበረበትን ሳያጣራ
ያሇፈው መሆኑን ሲረዲና እነዙህ ነጥቦች ሇፍርደ አሰጣጥ መሌካም ውጤት ያስገኛለ ብል
ሲያረጋግጥ የተ዗ሇለትን ጭብጦችና ፍሬ ነገሮች ሇይቶ በመግሇጽ እንዯገና እንዱያጣራውና
እንዱመረምረው ሇስር ፍርዴ ቤት ይሌካሌ፡፡ የስር ፍርዴ ቤትም በታ዗዗ው መሰረት ካጣራና
ከመረመረ በኋሊ የዯረሰበትን ውጤት እንዱሁም ማስረጃ ተቀብል ከሆነ አብሮ ከዯረሰበት
ውጤት ጋር ሇይግባኝ ሰሚው ይሌካሌ፡፡ ከስር ፍርዴ ቤት በተሊከው ውጤት እና ማስረጃ ሊይ
ተቃውሞ ያሇው ተከራካሪ ወገን የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሚወስነው ጊዛ መቃወሚያ
ማቅረብ እንዯሚችሌ ካሊቀረበ ግን በይግባኝ የቀረበውን ጉዲይ ሊይ የመጨረሻ ውሳኔ መስጠት

101
የግርጌ ማስታወሻ 84 ይመሌከቱ

44
እንዲሇበት ሕጉ እንዯሚዯነግግና በዙህ መሌኩ እንዯሚረደት ከተሰበሰበው መረጃ ሇማወቅ
ተችሎሌ፡፡

ተሳታፊዎቹም በአንቀጽ 343 ንዑስ አንቀጽ 2 መሀሌ ሊይ ያሇው ‹‹…የወሰዯውን እርምጃ

እንዱሁም ሇነገሩ አወሳሰን…›› እና በንዑስ አንቀጹ የመጨረሻ መስመር ሊይ የሚገኘው
‹‹…የተሰጠው ማንኛውም ውሳኔ ወይም ትዕዚዜ…›› የሚሇው አነጋገር የመጨረሻ ውሳኔ
መስጠትን የሚያመሇክት ሳይሆን በማጣራት ሂዯቱ የስር ፍርዴ ቤቶች የሚሰጧቸው
ማናቸውንም ትዕዚዝችንና ውሳኔዎችን ማሇቱ ነው፡፡102 ሇምሳላ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት
የያዚቸው ጭብጦች በተጨማሪ ማስረጃ የሚጣሩ ቢሆኑና እነዙህን ተጨማሪ ማስረጃዎች ምን
ምን እንዯሆኑ ይግባኝ ሰሚው ሳያመሇክት ቢያሌፈው የስር ፍርዴ ቤት እነዙህን ተጨማሪ
ማስረጃዎች አይነቱን በመሇየት እንዱቀርቡ ትዕዚዜ መስጠት ይችሊሌ፡፡ ተከራካሪዎች
ቀጠሮዋቸውን አክብረው ባይቀርቡ እንዱሁም በአግባቡ ማስረጃዎቻቸውን ባያቀርቡ አጣሪው
ፍርዴ ቤት መብታቸውን ሉያሌፍ ይችሊሌ፤ ይህን ማዴረግ ግን ሥነ-ሥርዓቱን አክብሮ
መፈጸምን እንጂ የመጨረሻ ውሳኔ መስጠትን አያመሇክትም፡፡

በአንቀጽ 343(1) ሊይ ‹‹… እንዱመረምረውና…›› የሚሇው አነጋገርም እንዱያጣራው የሚሇውን

አነጋገር እንጂ ፍርዴ መስጠትን አያሳይም፡፡ በተግባር ፍርዴ ቤቶች ሰበርን ጨምሮ
‹‹ሇምርመራ ተቀጥሯሌ›› ሲባሌ ‹‹ሇፍርዴ ተቀጥሯሌ›› የሚሇው አሰራር አብሮ ይዲብር እንጂ
ምርመራ ሲባሌ ማጣራትን ያመሇክታሌ፡፡103 ፍርዴ ቤቶች ሇምርመራ መዜገብን ሲቀጥሩ
‹‹ተገቢውን›› ሇማሇት ነው፡፡ አስፈሊጊ ሲሆን ተመርምሮ ተጨማሪ ማስረጃ ሉታ዗ዜ ይችሊሌ፡፡
ምርመራ የሚሇው ቃሌ በሥነ-ሥርዓት ሕጉ ማጣራት የሚሇውን ሇመግሇጽ የተጠቀመበት
አንቀጽ አሇ፤ ሇዙህም አንቀጽ 241ን መጥቀስ ይቻሊሌ፡፡ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕጉ
ክስን መስማት በሚሇው ምዕራፍ 2 በክፍሌ አንዴ የሚገኘው አንቀጽ 241 የሚዯነግገው
ተከራካሪዎችን ስሇመመርመር ነው፡፡ በዙሁ አንቀጽ በንዑስ አንቀጽ 2 ሊይ ‹‹ ስሇ ተከሳሽ ሆኖ
የቀረበውን ወይም ዋናውን ተከሳሽ ወይም ከርሱ ጋር የቀረበውን ማናቸውንም ሰው ሇክርክሩ
መነሻ የሆኑትን ጉዲዮች ወይም ላልች ነገሮች አብራርቶ ሇማስረዲት ጠቃሚና ተገቢ መስል
በገመተው ዗ዳ የቃሌ ጥያቄ በማቅረብ ፍርዴ ቤቱ ሉመረምራቸው ይችሊሌ…›› በማሇት

102
የግርጌ ማስታወሻ 77 እና 100 ይመሌከቱ
103
የግርጌ ማስታወሻ 91 ይመሌከቱ

45
ያትታሌ፤ ስሇዙህ ከአንቀጽ 241(2) ሌንገነ዗ብ የምንችሇው መመርመር ማሇት ማጣራት
እንዯሆነ ነው፡፡104

አንቀጽ 344 የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት እንዱጣራ የሊከውን ጭብጥ እንዱሁም በተጨማሪ
ማስረጃ የተገኘውን ውጤት መሰረት አዴርጎ የመጨረሻ ውሳኔ መስጠት ያሇበት ራሱ እንዯሆነ
የሚያስገነዜብ ሲሆን በንዑስ አንቀጽ አንዴ እና ሁሇት የስር ፍርዴ ቤት አጣርቶ በሚመሌሰው
ጭብጥም ሆነ ፍሬ ጉዲይ ሊይ ቅሬታ ያሇው አካሌ ይግባኝ ሰሚው በሚወስነው ጊዛ ውስጥ
መቃወሚያውን ማቅረብ እንዲሇበት ሲያትት በተወሰነው ጊዛ ውስጥ ተቃውሞ ካሌቀረበ
የተጣራውን መሰረት አዴርጎ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ውሳኔ እንዯሚሰጥ ይገሌጻሌ፡፡105

የኢትዮጵያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕጉ ከእንግሉ዗ኛ ወዯ አማርኛ በመተርጎሙ

ምክንያት ብዘ የቋንቋ ግዴፈቶች አለበት፡፡ የአማርኛው ከእንግሉ዗ኛው ቅጂ በሚጣረሱበት ጊዛ
አማርኛው ተፈጻሚነት ይኑረው እንጂ እንግሉ዗ኛው በይበሌጥ የህጉን መንፈስ እንዲሇ
ያስቀምጣሌ፡፡ የእንግሉ዗ኛ ቅጂው በግሌጽ ይግባኝ ሰሚው ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ጭብጦችን ይዝ
የሚሌከው የስር ፍርዴ ቤት እንዱያጣራሇት እንጂ ውሳኔ እንዱሰጥበት እንዲሌሆነ በግሌጽ
ያስቀምጣሌ፡፡ የሕጉ አንቀጽ 344ም ከመቃወሚያ ጋር በተያያ዗ የእንግሉ዗ኛው ቅጂ ይግባኝ
ሰሚው መቃወሚያ ካሇ ሰምቶ ከላሇም በቀረበው ይግባኝ ሊይ ውሳኔ እንዯሚሰጥ አመሊካች
ነው106 በማሇት የሕጉን አንቀጽ 343 እና 344 ያስቀምጣለ፡፡ ሕጉን በዙህ መሌኩ ከሚረደ 30
የሕግ ባሇሙያዎች ውስጥ 25 (83%) ዲኞች ሲሆኑ 5 (17%) ተሳታፊዎች ዯግሞ ጠበቃና
ሬጅስትራር ናቸው፡፡

ጥናቱ በናሙናነት ከወሰዲቸው 52 ተሳታፊዎች 19 (36.6%) የሚሆኑት ህጉን የሚረደት

ይግባኝ ሰሚው በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ ጭብጦች ወይም ያሌተጣሩ ፍሬ ጉዲዮች ካለ ሇክሱ
ውጤት ጠቃሚ መሆናቸውን ሲረዲ እነርሱን በመግሇጽ ሇስር ፍርዴ ቤት የሚሌከው ውሳኔ
እንዱሰጥበት ነው፡፡ የስር ፍርዴ ቤት የተሊከሇት ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮች ሊይ ተገቢውን
ማጣራት ካዯረገ በኋሊ ውሳኔውን ይሰጣሌ፡፡ ይህን ሀሳብ የሚያነሱ ተሳታፊዎች ሀሳባቸውን
እንዱያጠናክርሊቸው ከአንቀጽ 343 እና 344 በርካታ ነጥቦችን አንስተዋሌ፡፡ የመጀመሪያው
መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር ያሇው የፍርዴ ቤቶች አሰራር የተከራካሪዎችን

104
ዜኒ ከማሁ
105
ዜኒ ከማሁ
106
ግርማ ሞገስ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጠቅምት 18 ቀን 2014፣ ከረፋደ 5፡00፣ አዱስ
አበባ

46
የይግባኝ መብት የሚያሰፋ በመሆኑ ይህ አሰራር በተግባር ያለበትን ችግሮች በመቅረፍ
ማስቀጠለ ሇተከራካሪዎች መብት በይበሌጥ ጥቅም ይሰጣሌ በማሇት ሀሳባቸውን ይሰጣለ፡፡
የስር ፍርዴ ቤት አጣርቶ ሇይግባኝ ሰሚው የመሊክ ሚና ብቻ ካሇው የተከራካሪዎች የይግባኝ
መብት ሊይ ችግር ይፈጥራሌ፡፡ ላሊው የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) ሊይ ይግባኝ ሰሚው
ጭብጡን ከያ዗ በኋሊ ‹‹… እንዱመረምረውና…›› የሚሇው ቃሌ በፍርዴ ቤቶች አሰራር
ሇመመርመር ሲባሌ ፍርዴ ሇመስጠት ስሇሆነ በንዑስ አንቀጽ 1 የተቀመጠው ቃሌ የስር ፍርዴ
ቤት ተገቢውን ማጣራት ካዯረገ በኋሊ ውሳኔ መስጠት እንዯሚችሌ የሚያመሊክት ነው፡፡107

በአንቀጽ 343 (2) የተቀመጠው ‹‹...በትዕዚዘ መሰረት ዲኝነቱን ካየ በኋሊ የተቀበሇውን ማስረጃና
በጉዲዩ የወሰዯውን እርምጃ እንዱሁም ሇነገሩ አወሳሰን መሰረት ያዯረጋቸውን ነገሮች...››
የሚሇው አገሊሇጽ ዲኝነት ማሇት ውሳኔንም ይጨምራሌ፤ እንዱሁም በማያሻማ መሌኩ ‹‹ሇነገሩ
አወሳሰን›› የሚሇው አነጋገር የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ መስጠት እንዯሚችሌ አመሊካች ነው፡፡
በተሇይም በዙህ ንዑስ አንቀጽ የመጨረሻው መስመር ሊይ የሚገኘው ‹‹…በተጨማሪ የታየው
ማስረጃና የተሰጠው ማናቸውም ውሳኔ...›› የሚሇው አነጋገር ውሳኔ መስጠትን የሚጨምር
መሆኑን በይበሌጥ የሚገሌጽ ነው፡፡

በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 344 ሊይ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን መቃወም ከሚሇው አንቀጽ መረዲት

እንዯሚቻሇው የስር ፍርዴ ቤት የተሊከሇትን ጭብጥ እና ፍሬ ጉዲይ አጣርቶና መርምሮ ውሳኔ
ከሰጠ በኋሊ በውሳኔው ቅር የተሰኘ አካሌ መቃወሚያውን ሇይግባኝ ሰሚው ማቅረብ
እንዯሚችሌ ነው፡፡ መቃወሚያውን ከተቀበሇው እና ውሳኔው ስህተት መሆኑን ካረጋገጠ
በዴጋሚ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ይሌካሌ፡፡ ስሇዙህ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በመቃወሚያው
ሊይ ይወስናሌ ማሇቱ የስር ፍርዴ ቤት በተመሇሰው ጉዲይ ሊይ በሰጠው ውሳኔ ሊይ ቅር ከተሰኘ
አካሌ ባቀረበው መቃወሚያ ሊይ ነው፡፡108

በላሊ መሌኩ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔውን ከወሰነ በኋሊ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ማሳወቅ
እና ሪፖርት ማዴረግ አሇበት፡፡ ስሇዙህ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.343(2) ይ዗ት የስር ፍርዴ ቤት

ካሴ መሌካም፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 18 ቀን 2014 ጠዋት 3፡40፣ አዱስ
107

አበባ
108
ዘፋን ወሌዯገብርዓሌ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዋና ሬጅስትራር፣ ጥቅምት 16 ቀን 2014
ጠዋት 4፡00፣ አዱስ አበባ

47
ውሳኔ መስጠት እንዯሚችሌ የሚያስገነዜብ ነው በማሇት ሀሳባቸውን ያጠነክራለ፡፡109 ህጉን
በዙህ መሌኩ ከሚረደት 19 የህግ ባሇሙያዎች ውስጥ 12 (63.1%) ዲኞች፣ 3 (15.8%)
ጠበቃዎች፣ 3 (15.8 %) ሬጅስትራሮች እንዱሁም 1 (5.3%) በፍርዴ ቤት የሚሰሩ አመራር
ናቸው፡፡

ከአጠቃሊይ ተሳታፊዎች 3(5.7%) የሚሆኑት የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 የሚረደት አንቀጽ 343

(1) እና (2) በመነጣጠሌ ነው፡፡ ይግባኝ ሰሚው የቀረበሇትን ይግባኝ ከተመሇከተ በኋሊ ይግባኝ
የተባሇበት ውሳኔ ሲወሰን መያዜ የነበረበት ጭብጥ ካሌተያ዗ እና መጣራት የነበረበት ፍሬ
ጉዲይ ሳይጣራ ቀርቶ ከሆነ፤ እነዙህን ጭብጦችና ፍሬ ጉዲዮች በመግሇጽ ሇስር ፍርዴ ቤት
ተሌኮ ውሳኔ ይሰጥበታሌ፡፡ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሕጉ አንቀጽ 343 (1) መሰረት
ሇስር ፍርዴ ቤት ከሊከ ፍርዴ ቤቱ ውሳኔ ከመስጠት ሕጉ አይከሇክሇውም፣ ነገር ግን የይግባኝ
ሰሚው ፍርዴ ቤት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሊከው በሕጉ አንቀጽ 343 (2) መሰረት ከሆነ ንዑስ
አንቀጹ በራሱ ሇስር ፍርዴ ቤት አጣርቶ ከመመሇስ የ዗ሇሇ ስሌጣን ስሊሌሰጠው ፍርዴ ቤቱ
የማጣራት እንጂ የመወሰን ስሌጣን አይኖረውም፡፡110 ይህ በአብዚኛው ጊዛ ከማስረጃ ጋር
የሚያያዜ ነው፡፡ ይግባኝ ሰሚው ማስረጃን እንዱቀበሌሇት ሇስር ፍርዴ ቤት በሚሌክበት ጊዛ
ፍርዴ ቤቱም በታ዗዗ው መሰረት ማስረጃውን በመቀበሌ ሇይግባኝ ሰሚው ይመሌሳሌ፡፡
በመሆኑም የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሕጉ መሰረት የስር ፍርዴ ቤት እንዱወስን አሉያም
አጣርቶ እንዱመሌስ ሉሌክሇት ይችሊሌ፡፡ ይህ የሚያመሇክተው የሕጉ አንቀጽ 343 (1) እና (2)
መሇያየት እንዲሊቸውና አተገባበሩም እንዯሚሇያይ ነው፡፡ ሲጠቃሇሌ የጥናቱ ተሳታፊዎች
የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 በተመሇከተ ያሊቸው አረዲዴ በሦሥት ከፍሇን መመሌከት እንችሊሇን
እነርሱም፡-

1. የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሚመሌሳቸው ጭብጦች ሊይ የስር ፍርዴ ቤት አጣርቶ

የመመሇስ እንጂ ውሳኔ መስጠት አይችሌም (57.3%) ፣
2. የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሚመሌሳቸው ጭብጦች ሊይ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ
መስጠት ይችሊሌ (36.6%) እና
3. የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) እና (2) የሚሇያይ በመሆኑ ይግባኝ ሰሚው በአንቀጽ 343
(1) መሰረት ሲሌክ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ መስጠት እንዯሚችሌ ነገር ግን በአንቀጽ

109
ጌታነህ ስማቸው፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 02 ቀን 2014 ጠዋት 10፡30፣ አዱስ
አበባ
110
ከበቡሽ ወሌደ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጠቅምት 30 ቀን 2014፣ ከሰዓት 8፡50፣ አዱስ አበባ

48
 343 (2) የተሊከሇት ከሆነ ግን ፍርዴ ቤቱ ያጣራውን መሊክ ብቻ አሇበት የሚለ ናቸው
(5.7%)፡፡

የተሳታፊዎች የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 አረዲዴ

35
30 1
25 4
20
3
15 3
1 25
10
5 12
0 3
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 መሰረት ወደ ስር የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/. 343 መሰረት ወደ ስር በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወደ
ፍ/ቤት የሚላከውን ጭብጥ የስር ፍ/ቤት ፍ/ቤት የሚላከውን ጭብጥ የስር ፍ/ቤት ስር ፍ/ቤት የሚላከውን ጭብጥ የስር
አከራክሮ ውሳኔ መስጠት ይችላል፡፡ ማጣራት እንጂ መወሰን አይችልም፡፡ ፍ/ቤት አከራክሮ ውሳኔ መስጠት
ይችላል፡፡በ 343 (2) የሚላክ ከሆነ ግን
አይችልም፡፡

ዳኛ የፍርድ ቤት አመራር ጠበቃ ሬጅስትራር

22 (42.3%) የሚሆኑት ተሳታፊዎች ሕጉን የሚረደት ከሕጉ መንፈስ ውጪ ነው፡፡ በተግባር

ያሇው የፍርዴ ቤት አሰራርም የሚያመሇክተው ይህንኑ ነው፡፡ የስር ፍርዴ ቤት መጀመሪያ
የሰጠውን ፍርዴ ከሚያይበት መንገዴ111ውጪ የስር ፍርዴ ቤት ራሱ የሰጠውን ውሳኔ
ተመሌክቶ ውሳኔ መስጠት ባይችሌም በተግባር ግን ፍርዴ ቤቶች ከይግባኝ ሰሚው
በተመሇሰሊቸው መዜገብ ሊይ በመጀመሪያ የሰጡትን ውሳኔ እየሻሩ፣ እያሻሻለ እና እያጸኑ
ይገኛሌ፡፡ አሰራሩ ሥነ-ሥርዓቱን የጠበቀ አሇመሆኑን የሕጉን ዴንጋጌዎች በመመሌከት
መገን዗ብ ይቻሊሌ፡፡ ይግባኝ ሰሚው በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ ጭብጦች እና ያሌተጣሩ ፍሬ
ጉዲዮች እንዲለ ሲያረጋግጥ በአንቀጽ 342 መሰረት ጭብጦች አስተካክል ውሳኔ መስጠት
ይችሊሌ፡፡ ይህ አንቀጽ ጭብጥ በመዜሇለ ብቻ በተገኘው አጋጣሚ ወዯስር መሊክ እንዯላሇበት
አመሊካች ነው፡፡
ከ1947 እስከ 1957 ዓ.ም ኢትዮጵያ ዗መናዊ የሆኑና በምዕራባውያን ሥሌጣኔ ሊይ የተመሰረቱ
ሕጎችን አውጥታሇች፡፡ ከነዙህም የአንዲንድቹ ረቂቅ በእንግሉ዗ኛ ከተ዗ጋጀ በኋሊ ወዯ አማርኛ
ተተርጉሞ በዙሁ ቋንቋ በህግ አውጪው ክፍሌ ከጸዯቀ በኋሊ በእንግሉ዗ኛና በአማርኛ ታትሞ
ሲወጣ የአተረጓጎም ችግሮች ተከስተዋሌ፡፡ ሇዙህ ዋነኛው ምክንያት የአማርኛ ቋንቋው

111
የግርጌ ማስታወሻ 9፣ አንቀጽ 6 ፣358 እና 209 እና ተከታዮቹ

49
ሇተመሳሳይ የእንገሉ዗ኛው ቃሌ ተሇዋጭ ቃሌ ስሇላሇው ነው፡፡112 የአተረጓጎም ክፍተት
ከታየባቸው ሕጎች አንደ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ነው፡፡ የእንግሉ዗ኛውና የአማርኛው
ቅጂ (ትርጉም) ከሚሇያይባቸው የሥነ-ሥርዓት ሕጉ መካከሌ አንቀጽ 343 እና 344
ይገኙበታሌ፡፡ የትርጉም ሌዩነቱን ግሌጽ ሇማዴረግ ይረዲ ዗ንዴ አንቀጾቹ ቃሌ በቃሌ በእንግሉ዗ኛ
እና በአማርኛ እንዯሚከተሇው ይቀርባሌ፡፡

የ343 እና 344 (2) የአማርኛ ቅጂ

ቊ ፡ ፫፻፵፫ ፡፡ የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት የነገሩን ጭብጥ አስተካክል ሇመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ

ቤት ስሇሚመሌስበት ሁኔታ

(፩) ይግባኝ የተባሇበትን ፍርዴ የወሰነው የበታች ፍርዴ ቤት ሇክሱ ውጤት ጠቃሚ የሆነውን
ጭብጥ ሳይይዜ መቅረቱን ወይም በማናቸውም ሁኔታ የነገሩን ነጥብ ወይም ፍሬ ጉዲዩን
ሳይመረምርና ሳይረዲ ያሇፈው መሆኑን እነዙህም ነጥቦች ሇፍርደ አሰጣጥ መሌካም ውጤት
ሉያስገኙ የሚችለ መሆናቸውን ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ያረጋገጠ እንዯሆነ፤ የተ዗ሇለትን
ጭብጦችና ፍሬ ነገሮች ሇይቶ በመግሇጽ እንዯገና እንዱመረምርና እንዱያጣራው ሇመጀመሪያ
ዯረጃ ፍርዴ ቤት መሌሶ ይሌክሇታሌ፤ እንዱሁም ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ ያ዗ዋሌ፡፡

(፪) ሉያጠናቅቃቸው የሚገባው ጉዲዮች ተገሌጸው ነገሩን እንዯገና እንዱያይ የተሊከሇት ፍርዴ
ቤት በትዕዚዘ መሰረት ዲኝነቱን ካየ በኋሊ የተቀበሇውን ማስረጃና በጉዲዩ የወሰዯውን እርምጃ
እንዱሁም ሇነገሩ አወሳሰን መሰረት ያዯረጋቸውን ነገሮች በመግሇጽ ያጣራውን ነገር ሇይግባኝ
ሰሚው ፍርዴ ቤት መሌሶ ይሌካሌ፤ በተጨማሪ የታየው ማስረጃና የተሰጠው ማንኛውም
ውሳኔ ወይም ትዕዚዜ የቀዴሞ መዜገብ አባሪ ይሆናሌ፡፡

ቊ ፡ ፫፻፵፬ ፡፡ የፍርዴ ቤቱን ውሳኔ ስሇመቃወም

(፪) ሇመቃወሚያው ማመሌከቻ ማቅረቢያ የተወሰነው ጊዛ ካሇፈ በኋሊ ይግባኝ ሰሚው

ፍርዴ ቤት ነገሩን ሉወስን ይችሊሌ፡፡

የ343 እና 344 (2) የእንግሉ዗ኛው ቅጂ

Art. 34: - Appelate Court may frame issues and refer them for trial

ፋሲሌ አበበ እና ስታንሉ ዛዴ ፊሸር፣ <<ቋንቋና ሕግ በኢትዮጵያ >>፣ የኢትዮጵያ ሕግ መጽሔት፣ ቅጽ 5፣

112

ቁጥር 3፣ ታኀሣሥ 1961 ዓ.ም፣ ገጽ 546

50
(1) Where the court from whose decree or order the appeal is preferred has omitted to frame or
try any issue, or to determine any question of fact, which appears to the Appellate Court
essential to the right decision of the suit upon the merits, the Appellate Court may, if necessary,
frame issues and refer the same for trial to the court from whose decree or order the appeal is
preferred, and in such case shall direct such Court to take the additional evidence required.

(2) Tbe court to which issues are referred shall proceed to try such issues, and shall return the
evidence to the Appellate Court together with its findings thereon and the reasons therefor.
which evidence and findings shall form part of the record in the suit.

Art. 344:- Objections to finding

(2). After the expiration of the period so fixed for presenting such memorandum the Appellate
Court shall proceed to determine the appeal

በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 የአማርኛና የእንግሉ዗ኛ ቅጂ የትርጉም ሌዩነት

1. ‹‹…እንዱመረምር…› የሚሇው ቃሌ በእንግሉ዗ኛው ቅጂ አሇመኖሩ፡፡

2. በአማርኛው ቅጂ ሊይ ይግባኝ ሰሚው የስር ፍርዴ ቤት ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ
የማ዗ዜ ግዳታ ሲጥሌበት በእንግሉ዗ኛው ቅጂ ግን አስፈሊጊ ሲሆን ብቻ ተጨማሪ ማስረጃ
እንዱቀበሌ እንዱያዜ ሥሌጣን ይሰጠዋሌ፡፡
3. ‹‹…የወሰዯውን እርምጃ እንዱሁም ሇነገሩ አወሳሰን…›› የሚሇው አነጋገር በእንግሉ዗ኛው
ቅጂ የሇም፡፡
4. ‹‹‹…የተሰጠው ማንኛውም ውሳኔ ወይም ትዕዚዜ…›› የሚሇው አነጋገር በእንግሉ዗ኛው ቅጂ
ሊይ የሇም፡፡ እንግሉ዗ኛው የሚሇው ‹‹… which evidence and findings shall form
part of the record in the suit. ›› ነው ይህም ማስረጃውና ውጤቱ የመዜገቡ አባሪ
ይሆናሌ እንጂ በስር ፍርዴ ቤት ስሇተሰጠ ውሳኔ አይገሌጽም፡፡
5. የ344 ርዕስ በአማርኛው ቅጂ ‹‹የፍርዴ ቤቱን ውሳኔ ስሇመቃወም›› የሚሌ ሲሆን
በእንግሉ዗ኛው ቅጂ ዯግሞ ‹‹ Objections to finding›› ‹‹ውጤቱን መቃወም›› በሚሌ
ይገሌጸዋሌ፡፡
6. በአንቀጽ 344 (2) እንግሉ዗ኛው ቅጂ ‹‹ After the expiration of the period so fixed for
presenting such memorandum the Appellate Court shall proceed to determine the appeal ››
በማሇት ይግባኙን የሚወስነው ይግባኝ ሰሚው መሆኑን ይገሌጻሌ፡፡ በአማርኛው ቅጂ ሊይ

51
 ግን ‹‹ሇመቃወሚያው ማመሌከቻ ማቅረቢያ የተወሰነው ጊዛ ካሇፈ በኋሊ ይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት ነገሩን ሉወስን ይችሊሌ፡፡›› በማሇት ይዯነግጋሌ፡፡ አንቀጹ ‹‹ ነገሩን›› እንጂ
ይግባኙን አንዯማይሌ ሌብ ይሎሌ፡፡

የአማርኛውና የእንግሉ዗ኛው ቅጂ ያሇውን መሇያየት ከሊይ የተነሱትን ነጥቦች አንብቦ መረዲት

ይቻሊሌ፡፡ የፌዳራሌ መንግስቱ የስራ ቋንቋ አማርኛ ከመሆኑም ጋር ገዢ መሆኑ ባያጠራጥርም
ትክክሇኛ የሕጉን መንፈስ እንግሉ዗ኛው ቅጂ በሚገባ ይገሌጸዋሌ፡፡ ዗መናዊ የሆነው የኢትዮጵያ
የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ ከህንዴ የተቀዲ መሆኑን በሥነ-ሥርዓት ሕጉ ሊይ ማብራሪያ የጻፉት ሮበርት
አሇን ሴዴሇር ይናገራለ፡፡ የህንዴ የ1908 የፍትሏ ብሔር ኮዴ ትዕዚዜ 41 ዯንብ 25
ከኢትዮጵያ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ጋር ቃሌ በቃሌ ተመሳሳይ ነው፡፡ በህንዴ የይግባኝ ሰሚ
ፍርዴ ቤቶች ጭብጥ ይ዗ው ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚመሌሱት ተጣርቶ እንዱሊክሊቸው እንጂ
ውሳኔ እንዱሰጡበት አይዯሇም፡፡

በኢትዮጵያ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የቀረበሇትን ይግባኝ በአግባቡ ከተመሇከተ በኋሊ በስር
ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ ወይም ያሌተጣሩ ፍሬ ጉዲዮች መኖራቸውን ሲረዲ እነዙህን በመግሇጽ
እንዱጣሩ ከመሊኩ በፊት በሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ በ348 (1) መሰረት ውሳኔውን ይሽረዋሌ
አሉያም ያሻሽሇዋሌ፡፡ ይህም ሥነ-ሥርዓቱን ያሌተከተሇ ከመሆኑም በተጨማሪ በተከራካሪዎችና
በፍርዴ ቤቱ ሊይ አለታዊ ተጽዕኖ አስከትሎሌ፡፡ የህንዴ የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች ግን ይግባኝ
በቀረበሊቸው ነገር ሊይ የሚጣራ ነገር ሲኖር እንዱጣራ ፍርደን መጀመሪያ ሇወሰነው ፍርዴ
ቤት ሌከው ተጣርቶ ከቀረበሊቸው በኋሊ ነው ውሳኔ የሚሰጡት፡፡ በመሆኑም የሚጣራ ነገር አሇ
ብሇው ሲያምኑ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን ሳያሻሽለ፣ ሳይሽሩ እንዱሁም መዜገቡን ሳይ዗ጉ
ወዯስር ፍርዴ ቤት በመሊክ ተጣርቶ ከቀረበሊቸው በኋሊ ነው ውሳኔ ይሰጣለ፡፡

በኢትዮጵያ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አማርኛ ቅጂ በአንቀጽ 343 (1) እና (2)

የሚስተዋለ ሇትርጉም የተጋሇጡ ቃሊትና ሀረጋት በእንግሉ዗ኛው ቅጂ የላለ በመሆናቸው
አሰራሩ የተሇየ እንዱሆን አዴርጓሌ፡፡ በአማርኛው ሕግ የተቀመጡ ሇትርጉም የተጋሇጡ ቃሊትም
ቢሆን አሻሚ እንጂ ሙለ በሙለ የስር ፍርዴ ቤት በተሊከሇት ጭብጥና ፍሬ ጉዲዮች ሊይ
ውሳኔ እንዯሚሰጥ አመሊካች አይዯለም፡፡ ከዙህ በመነሳት ወዯስር ፍርዴ ቤት ጭብጥ ይዝ
ሇውሳኔ መሊክ እና የስር ፍርዴ ቤቶች በተሊከሊቸው መዜገብ ሊይ ዴጋሚ ውሳኔ መስጠት ሥነ-
ሥርዓታዊ አካሄዴ አሇመሆኑን መገን዗ብ ይቻሊሌ፡፡

52
ባሇፉት ክፍሌ 22 (42.3) የሚሆኑት የጥናቱ ተሳታፊዎች የሥነ-ሥርዓት ሕግ ቁጥር 343
ከሕጉ መንፈስ ውጪ እንዯሚረደት ተመሌክተናሌ፡፡ የዙህ አረዲዴ ዋነኛው ምክንያት ዯግሞ
የአማርኛውና የእንግሉ዗ኛው ቅጂ የትርጉም መሇያየት ናቸው፡፡ በመሆኑም የሕግ ባሇሙያዎች
በተሇይም ዲኞች ሕጉን እንዳት ተረዴተውታሌ የሚሇውን ማወቅ አሰራሩ መቼ ዲበረ የሚሇውን
ባያመሊክትም ሉዲብር የሚችሌበትን ምክንያት ግን ይጠቁማሌ፡፡ ጥናቱም አማርኛው ሇትርጉም
እንዱጋሇጥ ሆኖ በእንግሉ዗ኛው ያሌተካተቱ ሀሳቦችን ጨምሮ በመያዘ ምክንያት የተፈጠረው
ክፍተት ተግባሩ እንዱዲብር ምክንያት ሆኗሌ የሚሌ መዯምዯሚያ ሰጥቷሌ፡፡

3.4. በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 አተገባበር ዘሪያ የሚስተዋለ ችግሮች እና ምክንያቶቻቸው

ከተሰበሰበው መረጃ መረዲት እንዯሚቻሇው የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ቁጥር 343

በፍርዴ ቤት ያሇው አተገባበር በርካታ ችግሮችን አምጥቷሌ፤ እነርሱም፡-
 የሥነ-ሥርዓት ሕጉ በአተገባበር ረገዴ እንዱጣስ አዴርጓሌ፡-

የፍትሏብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 343 በአግባቡ ባሇመተግበሩ ምክንያት ላልች

ተያያዥ የሕጉ ክፍልች እንዱጣሱ ወይም እንዲይተገበሩ ምክንያት ሆኗሌ፡፡ ሇአብነት ያህሌ፡-

1. አንዴ ይግባኝ ሥሌጣን ሊሇው ፍርዴ ቤት ቀርቦ በአግባቡ ከታየ በኋሊ የስር ፍርዴ ቤት
በሰጠው ውሳኔ ሊይ መያዜ ሲኖርባቸው የተ዗ሇለ ጭብጦች እና የተ዗ሇለ ፍሬ ጉዲዮች
እንዲለ ሲረጋገጥ አሁን ባሇው አሰራር ቅዴሚያ የሚሰጠው የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን
በአንቀጽ 348(1) መሰረት መሻር አሉያም ማሻሻሌ ነው፡፡ ፍርዴ ቤቱ የስር ፍርዴ ቤት
ውሳኔን ከሻረ በኋሊ በአንቀጽ 343(1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት ተጣርቶ እንዱወሰን
ይሌካሌ፡፡ በአንቀጽ 348 (1) መሰረት የይግባኝ ሰሚው የሚሰጠው ውሳኔ የመጨረሻ
ሲሆን ወዯስር ጉዲይን መመሇስ ግን የመጨረሻ ውሳኔ ተሰጥቷሌ የሚያስብሌ ባሇመሆኑ
አሰራሩ የሥነ-ሥርዓት ሕጉን በግሌጽ ይጣረሳሌ፡፡113
2. የስር ፍርዴ ቤት እንዱያጣራ ከተሊኩሇት ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮች ጋር በተያያ዗ በነበረ
የማጣራት ሒዯት ሊይ ተቃውሞ ያሇው አካሌ የይግባኝ ሰሚው በሚወስነው ጊዛ ውስጥ
ማቅረብ እንዯሚችሌ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 344 በግሌጽ ቢዯነግግም አሁን ባሇው አሰራር
የስር ፍርዴ ቤት የተሊከሇትን ጭብጥ አጣርቶ የሚወስን በመሆኑ ይህ አንቀጽ እየተተገበረ

113
መካ ነስሩ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 16 ቀን 2014፣ ከሰዓት 08፡40፣ አዱስ
አበባ

53
 አይዯሇም፡፡114 ይህ በመሆኑም ምክንያት ያሌተገባ ይግባኝ ፍር ቤቶችን አጨናንቋሌ፡፡
ከይግባኝ ሰሚው ወዯስር ፍርዴ ቤት ተሌከው በሚወሰኑ መዜገቦች ሊይ ያሇአግባብ ይግባኝ
ሲባሌ በሕገ መንግስቱና በሥነ-ሥርዓቱ ስሇይግባኝ የተቀመጠውን ዴንጋጌ የሚቃረን
ከመሆኑም በሊይ የይግባኝን ዓሊማ የማያሳካ ነው፡፡115
3. አንቀጽ 343ን በስርዓት አሇመተግበር አንቀጹ ራሱ እንዱጣስ አዴርጎታሌ፡፡ ይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት አግባብነት የላሇው፣ ግሌጽ ያሌሆነና ሇማጣራት የሚቸግር ከነጭራሹም
ጭብጥ ሳይመሰርት የሚሌክበት አጋጣሚዎች ብዘ ናቸው፡፡ ሕጉ የይግባኝ ሰሚው
ጭብጥ አስተካክል ስሇሚሌክበት አግባብ እየዯነገገ በተግባር ግን የሚጣራውን ጭብጥና
ፍሬ ጉዲዮችን ሳይገሌጽ ማስረጃ እንዱሰማ ብቻ ይሌካሌ፤ እንዱሁም ከአንቀጽ 343 ውጪ
ባለ የመከራከሪያ ነጥቦች ሳይቀር ወዯስር የሚመሌሳቸው መዜገቦች ጥቂት አይዯለም፡፡116
4. የስር ፍርዴ ቤቶች እንዱጣራ ከተመሇሰሊቸው ጭብጦች ውጭ ተጨማሪ ጭብጦችን
እንዱይዘ አዴርጓሌ፡፡ ይግባኝ ሰሚው በ343 (2) መሰረት በስር ፍርዴ ቤት ተጣርቶ
የተወሰነውን እንዱያውቅ ስሇማይዯረግ፣ የተሊከው ጭብጥ በሕጉና ይግባኝ ፍርዴ ቤቱ
ባ዗዗ው መሰረት መጣራቱ መቆጣጠሪያ መንገዴ ባሇመኖሩ የስር ፍርዴ ቤቶች ከይግባኝ
ሰሚው ከሚሊከሊቸው ጭብጥ በተጨማሪ አዱስ ጭብጥ ይ዗ው እንዱያከራክሩና ሙግት
በአጭሩ እንዲይቋጭ እያዯረገ ከመሆኑ ባሻገር አዱስ በተያ዗ው ጭብጥ ሊይ ይግባኝ
እንዱቀርብና እውነትን መፈሇግ ሙግትን በአጭሩ ከመቋጨት ጋር ሚዚኑን እንዲይጠብቅ
አዴርጎታሌ፡፡117
5. ሳይነጣጠለ በአንዴ መዜገብ መታየት የሚኖርባቸው ጉዲዮች ተነጣጥሇው በመቅረባቸው
ምክንያት አንደ መዜገብ እሌባት አግኝቶ ላሊው መዜገብ ወዯስር በመመሊሇሱ ምክንያት
በተከራካሪዎቹ መብትና ጥቅም ሊይ ጉዲት እያስከተሇ ከመሆኑም በሊይ በክርክሩ ተሳታፊ
ያሌሆኑ ነገር ግን በክርክሩ ጥቅም እና መብታቸው የሚነካባቸው ሦሥተኛ ወገኖች
ሳይቀር ጉዲት እየዯረሰባቸው ነው፡፡

114
ድ/ር ተፈሪ ገብሩ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ዲኛ፣ ጥቅምት 05 ቀን 2014፣ ከሰዓት
09፡30፣ አዱስ አበባ
115
የግርጌ ማስታወሻ 78 ይመሌከቱ
116
የግርጌ ማስታወሻ 100 ይመሌከቱ
117
ጠሀ መሀመዴ፣ በፌዯራሌ በማናኛውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ፣ ጥቅምት 09 ቀን 2014፣
ጠዋት 4፡30፣ አዱስ አበባ

54
  በፍርዴ ቤት የስራ ጫናን ጨምሯሌ፡-

ፍርዴ ቤቶች በሥነ-ሥርዓት ህጉ አንቀጽ 343 መሰረት አሇመስራታቸው ተጨማሪ የመዜገብ

መጓተት በመፍጠር ፍርዴ ቤቶች ሊይ አሊስፈሊጊ የስራ ጫና እንዱፈጠር አዴርጓሌ፡፡ መዜገቦች
ወዯስር ፍርዴ ቤት እንዱመሇሱ ተዴርጎ በዴጋሚ ሲታዩ ከላልች መዜገቦች በፊት ቅዴሚያ
ሰጥቶ የሚመሇከታቸው በመሆኑ ላልች መዜገቦች የመከማቸት ሁኔታ ተፈጥሮ የስራ ጫናን
አብዜቷሌ፡፡118 በዙህም ፍርዴ ቤቱ በዓመታዊ የመዜገብ አፈጻጸሙ ሊይ እክሌ ፈጥሯሌ፡፡

 ፍትሕ በተፋጠነ መንገዴ እንዲይሰጥ አዴርጓሌ፡-

መዜገቦች ወዯስር በመመሊሇሳቸው ምክንያት እሌባት እንዱያገኙ ከተቀመጠሊቸው ጊዛ በሊይ

ስሇሚወስደ ተከራካሪዎች ፍትሕን በምክንያታዊ ጊዛ እንዲያገኙ በማዴረጉ የዛጎች መሰረታዊ
መብት በሆነው የተፋጠነ ፍትሕ የማግኘት መብት ሊይ አለታዊ ተጽዕኖ አሳዴራሌ፡፡119 በዙህ
ምክንያት ፍርዴ ቤቶች ፈጣን ፍትሕ በመስጠት በኩሌ ያሊቸው ተዓማኒነት እየተሸረሸረ
መጥቷሌ፡፡

 የተከራካሪዎች ጊዛ እና ገን዗ብ እንዱባክን አዴርጓሌ፡-

የሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 343 በአግባቡ ባሇመተግበሩ በተፈጠረ መመሊሇስ የተከራካሪዎች

ጊዛ እና ገን዗ብ እየባከነ ይገኛሌ፡፡ ተከራካሪዎች የፍርዴ ባሇመብት ሆነን እናገኘዋሇን ከሚለት
መብትና ጥቅም በሊይ በመመሊሇስ የሚያባክኑት ጊዛና ገን዗ብ በሌጧሌ፡፡120 የፍትሏ ብሔር
ሥነ-ሥርዓት ሕጉ እንዱያሳካው ያስቀመጠው ዓሊማ የተፋጠነ እና ወጪ ቆጣቢ ፍትሕ
መስጠት ቢሆንም ዓሊማውን እንዲያሳካ አዴርጓሌ፡፡ አንዴ መዜገብ ከ6 ዓመት በሊይ
በመመሊሇሱ የተከራካሪዎች ገን዗ብንና ጊዛን ይሻማሌ፡፡121

 ፍርዴ ቤቱ እቅደን እና ራዕዩን እንዲያሳካ እንቅፋት ፈጥሮበታሌ፡-

ፍርዴ ቤት እንዯ ተቋም በ2015 ያዯገ የሕዜብ አመኔታ ያሇው ፍርዴ ቤት ሆኖ የመገኘት
ራዕይ አሇው፡፡ የህዜብ አመኔታን ከሚያስገኙ አሰራሮች አንደ ውሳኔዎች በምክንያታዊ ጊዛ

118
ቤዚዊት ሀይለ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 02 ቀን 2014፣ ከሰዓት 08፡10፣ አዱስ
አበባ
119
ፍሬሕይወት ተሾመ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ተጠሪ ዲኛ፣ ጥቅምት 25 ቀን 2014፣ ጠዋት 04፡30፣
አዱስ አበባ
120
ክፍልም ወርቁ፣ በፌዯራሌ በማናኛውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ ፣ ጥቅምት 09 ቀን 2014፣
ጠዋት 3፡30፣ አዱስ አበባ
121
ዜኒ ከማሁ

55
 ውስጥ ወጪ ቆጣቢ በሆነ መሌኩ መስጠት ሲቻሌ ነው፡፡ ነገር ግን የአንቀጽ 343 አተገባበር
የሚፈጥረው የመዜገብ መመሊሇስ ፍርዴ ቤቱ በህዜቡ ዗ንዴ ያሇውን አመኔታ የሚሸረሽር
ነው፡፡ በየዓመቱ ሇመዜገብ አፈጻጸም የሚታቀዯውንም ዕቅዴ እንዲይሳካ ያዯርጋሌ፡፡ ይህም
በፍርዴ ቤቱ ጊዛ ሊይ የራሱ የሆነ አለታዊ ተጽዕኖ አሳዴሯሌ፡፡122

 የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች አሰራሩን እንዯመርህ እንዱሰሩበት አዴጓሌ፡-

የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 342 መሰረት የስር ፍርዴ ቤት

በሰጠው ውሳኔ ሊይ የሰፈረው ማስረጃ በቂ ከሆነ የስር ፍርዴ ቤት የወሰነው በላሊ በተሇየ
ምክንያት ቢሆን እንኳ ጭብጡን ሇውጦ ከመፍረዴ እንዯማይታገዴ ይናገራሌ፡፡ ወዯስር ፍርዴ
ቤት መሊክ በሌዩነት የሚዯረግ እንጂ መርህ አሰራር እንዲሌሆነ ግሌጽ ቢሆንም የይግባኝ ሰሚ
ፍርዴ ቤት ተመሌክቷቸው የሚሻሩ ወይም የሚሻሻለ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔዎች በቂ ማስረጃ
በመዜገቡ ቢሰፍርም ያሇበቂ ምከንያት መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት ተመሊሽ ያዯርጋለ፡፡ ወዯ
ስር ሳይሊክ በቀሊለ ማስረጃውን አስቀርበው የሚጨረሱትን ጉዲይ ስሌጣን ስሊሊቸው ብቻ
ወዯስር በመሊካቸው የተከራካሪዎች ጊዛ ያሇአግባብ ይባክናሌ፡፡123 በአሁን ጊዛ ፍርዴ ቤቶች
አንቀጽ 343ን ከመንፈሱ እየወጡ ሇመሸሺያነት እየተጠቀሙት ነው፡፡ በውጤት ዯረጃ
ውሳኔውን ምንም ነገር ሉሇውጥ የማይችሌ ጭብጥ በመያዜ ወዯስር ፍርዴ ቤት እንዱሌኩ
ማዴረጋቸው ሳያንስ የሕግ ጉዲይን ሳይቀር በጭብጥነት ይ዗ው ወዯስር የሚሌኩት መዜገብ
ቀሊሌ አይዯሇም፡፡124

 በክርክር ጥቅም ማግኘት የሚፈሌጉ አካሊት ጊዛ ሇማግኘት እየተጠቀሙበት ነው፡፡

በክርክር ርዜመት ጥቅም እናገኛሇን ብሇው የሚያስቡ አካሊት አሁን ባሇው የሕጉ አንቀጽ 343
አተገባበር ምክንያት በሚፈጠረው የመዜገብ መመሊሇስ ሙግቶች ቶል ስሇማይቋጩ አንዲንዴ
ተከራካሪዎች በሚረዜመው ጊዛ ጥቅም እያገኙበት ይገኛሌ፡፡ ይህም ትክክሇኛ ፍትሕ ሇማግኘት
አስበው ወዯ ፍርዴ ቤት የሚመጡ አካሊትን በፍርዴ ቤቱ ሊይ ያሊቸው አመኔታ እንዱሸረሸር
እያዯረገ ነው፡፡

122
የግርጌ ማስታወሻ 120 ይመሌከቱ
123
መስከረም ዲግማዊ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 18 ቀን 2014፣ ከጠዋቱ 5፡00፣
አዱስ አበባ
124
ዜኒ ከማሁ

56
 ሥነ-ሥርዓታዊ መርሆችን በመጣስ ዓሊማውን እንዲያሳካ አዴርጓሌ፡፡

ከሥነ-ሥርዓት ሕጉ መርህ መካከሌ አንደ የመሰማት መብት ነው፡፡ ይህ መብት ፍርዴ ቤት

ሇመከራከር የመጡትን ተከራካሪ ወገኖች እኩሌ የመዯመጥ መብት ይሰጣሌ፡፡ ተከራካሪዎች
በፍርዴ ቤት ክርክር ወቅት ካሊቸው መብት መካከሌ ከክርክሩ መጀመሪያ እስከ መጨረሻ ዴረስ
እኩሌ መዯመጥ እና ማስረጃዎቻቸውን የማቅረብ መብት አሊቸው፡፡ ይሁን እንጂ የይግባኝ
ፍርዴ ቤት መዜገቦችን ወዯስር በሚሌክበት ጊዛ እኩሌ የመሰማት መብትን በሚጥስ መሌኩ
የአመሌካችን ምስክር በመስማት ተገቢውን ውሳኔ እንዱሰጥ ትዕዚዜ ይሰጣለ፡፡ ይህ በግሌጽ
የተከራካሪዎችን እኩሌ የመዯመጥ መብት የሚጎዲ ትዕዚዜ ነው፡፡125 ላሊው የሥነ-ሥርዓት ሕጉ
ዓሊማ በራሱ በአነስተኛ ወጪ የተፋጠን ፍርዴ ማግኘት ቢሆንም ሇተከራካሪዎች ግን ፍጹም
መብትን አያጎናጽፍም፡፡ የሥነ-ሥርዓት ሕጉን ያሊከበሩ ተከራካሪዎች ሥነ-ሥርዓቱን ጠብቀው
ወዯ ክርክሩ እንዱገቡ የሚቀጡት ቅጣት አሇ፡፡ ፍርዴ ቤት ትክክሇኛ ፍትሕ ሇመስጠት አስፈሊጊ
ሲሆንና ተከራካሪ ወገን ከቸሌተኘነት ባሇፈ ሆን ብል ሥነ-ሥርዓቱን ሲጥስ ፍርዴ ቤቶች
የተከራካሪዎችን መብት ሉያሳጣ የሚችሌ ውሳኔ ይወስናለ፡፡126 በጥፋቱ ምክንያት የተሰጠው
ውሳኔ የተጎዲው ተከራካሪ ይግባኝ አቅርቦ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ሥነ-ሥርዓቱ
ባሇማክበሩ ምክንያት ተከራካሪው እንዯተቀጣ ሳያገናዜብ የስር ፍርዴ ቤትን ውሳኔ በመሻር
በአግባቡ የተቀጣውን ግሇሰብ ወዯክርክር እንዱገባ በማዴረጉ ተከራካሪዎች በፍርዴ ቤት ሊይ
ቸሌተኝነት ከማሳየታቸውም በሊይ የፍርዴ ቤቶች ጊዛ እንዱባክን አዴርጓሌ፡፡

 መዜገቡን ማን እንዯሚያንቀሳቅሰው አሇመታወቁ

የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ጭብጥ ይዝ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯስር

ሲመሌሳቸው ማን እንዯሚያንቀሳቅሳቸው ግሌጽ የሆነ ነገር ስሇላሇ አብዚኛውን ጊዛ አመሌካቾች
ተመሌሰው መዜገቦችን ባሇማንቀሳቀሳቸው ምክንያት ጉዲዩ ባሇበት እንዱቆይ ይዯረጋሌ፡፡ የስር
ፍርዴ ቤት መዜገቡ ቢሊክሇትም ተከራካሪዎች እስካሊንቀሳቀሱት ዴረስ መዜገቡ ባሇበት
ይቆያሌ፡፡ በዙህ መመሊሇስ ምክንያት ተከራካሪዎች ባሇመቅረባቸው ፍትህን ያጣለ፡፡

125
የግርጌ ማስታወሻ 123 ይመሌከቱ
ዜኒ ከማሁ
126

57
  ኢኮኖሚያዊ ችግሮችን ማስከተለ

ተከራካሪዎች መብት እና ጥቅማችን ይነካሌ ሲለ ሥነ-ሥርዓቱን በተከተሇ መሌኩ

ከሚያዯርጉት ነገር ውስጥ የክርክሩ ምክንያት የሆነውን ተንቀሳቃሽም ሆነ የማይንቀሳቀስ
ንብረት ጉዲዩ የመጨረሻ እሌባት እስኪያገኝ ዴረስ ማሳገዴ ይገኝበታሌ፡፡ የቀን ተቀን ግብይት
የሚፈጽሙ የንግዴ ተቋማትም ሆኖ ላልች ግዘፍ መዋዓሇ ንዋይ የሚፈስባቸው ተቋማት
በሚጣሌባቸው እግዴ ምክንያት መንቀሳቀስ አዲጋች የሆነባቸው አለ፡፡ እግደ ሳይነሳ ሇበርካታ
ዓመታት መዜገቦች በሚመሊሇሱበት ጊዛ ሇሀገሪቱ ኢኮኖሚ የበኩሊቸውን አስተዋጽዖ የሚወጡ
ተቋማት ኪሳራና እስከነጭራሹ ከንግዴ እንቅስቃሴ ውጪ እየሆኑ በመሆኑ የሥራ አጥነት ሊይ
የራሱን አስተዋጽዖ አዴርጓሌ፡፡127

በተሰበሰበው መረጃ መሰረት ከሊይ ከተገሇጹት ችግሮች የምንረዲው የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343

በአግባቡ አሇመተግበሩ በተከራካሪዎች፣ በተቋም እና በሀገር ዯረጃ ችግር እያስከተሇ መሆኑን
ነው፡፡ በቀሊለ ሇመረዲት እንዱያስችሌ የህጉ አሇመተግበር ያስከተሊቸውን ችግሮች በሦሥት
ከፍሇን መመሌከት እንችሊሇን፡-

1. በተከራካሪዎች ወገኖች ሊይ

የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ህግ አንቀጽ 343(1) በአግባቡ ያሇመተግበር በተከራካሪዎች ሊይ

የኢኮኖሚ እና የስነሌቦና ችግር አዴርሷሌ፡፡ በመዜገብ መመሊሇስ ምክንያት ተከራካሪዎች ፍትሕ
ሳያገኙ ሕይወታቸው የሚያሌፍበት አጋጣሚ ጥቂት አይዯሇም፡፡ የበርካቶች ሕይወት
በመዜገቦች መመሊሇስ በሚፈጠር መጓተት ምክንያት አዯጋ ሊይ ወዴቋሌ፡፡ ዴርጅቶች ኪሳራ ሊይ
ወዴቀው በመ዗ጋታቸው ተቀጥረው የሚሰሩ ሰራተኞች ስራ አጥ ሆነዋሌ፡፡ ቤተሰቦቻቸውም
ሇችግር ተዲርገዋሌ፡፡ ግሇሰቦች መዜገብ በመመሊሇሱ ምክንያት ባወጡት ወጪና በዯረሰባቸው
ኪሳራ ከፍትህ ሥርዓቱ ተስፋ በመቁረጥ መብትና ጥቅሞቻቸውን የተዉበት ሁኔታ
ተፈጥሯሌ፡፡

2. በፍርዴ ቤት ሊይ

የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 343(1) በአግባቡ ያሇመተግበር በተከራካሪዎች ሊይ

የኢኮኖሚ እና በዲኞች ሊይ የስራ ጫናን በማስከተሌ የራሱ የሆነ ሚናን ተጫውቷሌ፡፡ ፍርዴ

127
የግርጌ ማስታወሻ ቁጥር 120 ይመሌከቱ

58
ቤት ራዕዩና ዕቅደን ሇማሳካት በሚያዯርገው ጥረት በራሱ እንቅፋት እየሆነበት ነው፡፡ ህዜቡም
በፍርዴ ቤት ሊይ ያሇው አመኔታ እየተሸረሸረ ይገኛሌ፡፡ ዲኞች በዓመት በአግባቡ ጥራት ባሇው
መንገዴ እፈጽማሇው ብሇው ካስቀመጧቸው መዜገብ ምጣኔ ጋር በማይጣጣምበት ሁኔታ
ሊሇአስፈሊጊ የስራ መጨናነቅ እና ሇውሳኔ ጥራት ጉዴሇት ተዲርገዋሌ፡፡ ይህ የፍርዴ ቤቱን
መሌካም ስም የሚያጠሇሽ እና የፍትሕ ሥርዓቱን አዯጋ ሊይ የሚጥሌ ሆኗሌ፡፡ ግሇሰቦችም
ፍትሕን ሊጡት ጥቅምና መብት መፍትሔ መፈሇጊያ ተቋም ከማዴረግ ውጪ ጥቅም ማግኛ
መሳሪያ ሆኖሊቸዋሌ፡፡

3. በሀገር ሊይ

ሀገር የግሇሰቦች ዴምር የሆነ ህዜብ መኖሪያ ናት፡፡ እነዙህ ህዜቦች የሚያገኙት ጥቅም እና
የሚዯርስባቸው ጉዲት ነው ሀገሪቱ ዯረሰባት የሚባሇው፡፡ በፍትሕ መጓተት ምክንያት በእግዴም
ሆነ በመክሰር ወይም ስራቸውን ማከናወን ተስኗቸው በሚ዗ጉ ዴርጅቶች ስራ አጥ የሚሆኑ
ዛጎች በተ዗ዋዋሪም ሆነ በቀጥታ ሇሀገሪቱ የኢኮኖሚ፣ ማህበራዊና ፖሇቲካዊ ችግሮች ምክንያት
ይሆናለ፡፡ ሀገሪቱ ሇፍትሕ ስርዓቱ የምትመዴበውን በጀት ጥቂት የማይባሇው ሇሚጓተቱ
መዜገቦች ተፈጻሚነት ይውሊሌ፡፡ በገን዗ብ የማይተመነውን የፍርዴ ቤት ጊዛንም ጭምር
ያባክናሌ፡፡

በመጨረሻም የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ህግ አንቀጽ 343(1) ከህጉ መንፈስ የተሇየ

አተገባበር በተከራካዎች (ግሇሰብ፣ ተቋማትና መንግስት) ፣ በፍርዴ ቤቱ (በተቋሙና፣ በዲኞች)
እና በሀገር ሊይም ጭምር ቀሊሌ የማይባሌ ችግር አስከትሎሌ፡፡ በመሆኑም እነዙህ ችግሮች
ባለበት የሚቀጥለ ከሆነ ችግሮች መቀጠሊቸው አይቀሬ ነው፡፡

3.5. ጭብጥ ሳይያዜ መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚመሇስበት አግባብ

የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች ከፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 341 እና 343 ውጪ
ትክክሇኛ ፍትሕ ሇመስጠት መዜገቦችን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚሌኩበት አሰራር አሇ፡፡128
ሇምሳላ በላሇሁበት የተሰጠው ውሳኔ ጉዲት አስከትልብኛሌ ተብል በቀረበ ይግባኝ ፍርዴ ቤቱ
ካመነበት ተከሳሽን ማስረጂያውን አቅርቦ ይከራከር ብል ሉወስን ይችሊሌ፡፡ ማስረጃዎች ወይም
ምስክሮች ያሇአግባብ አሌተሰሙሌኝም በሚሌ የቀረበ ይግባኝ የስር ፍርዴ ቤት የይግባኝ ባይን
ማስረጃ ወይም ምስክር እንዱሰማ በማሇት ውሳኔ በመስጠት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሉመሌሰው

128
የግርጌ ማስታወሻ 92 ይመሌከቱ

59
ይችሊሌ፡፡129 ከይግባኝ ሰሚው ውሳኔ ጋር በተያያ዗ ሉታይ የሚገባው ነጥብ የፍርዴ ቤቱ
ጭብጥ ሳይዜ የመመሇስ ስሌጣን ሕጋዊነት ከሥነ-ሥርዓት ሕጉ ዓሊማ ጋር እንዳት
ይጣጣማለ የሚሇው ነው፡፡

3.5.1. የይግባኝ ፍርዴ ቤት ጭብጥ ሳይዜ ወዯስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ሥሌጣን ሕጋዊነት
የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ የሰጠው በክርክር ሂዯት ተከሳሽ በላሇበት ሆኖ ይህ ውሳኔ ጎዴቶኛሌ
ብል ይግባኝ ሲቀርብ፤ ይግባኝ ሰሚው የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን በመሻር የተከሳሽን መከሊከያና
ላልች ማስረጃዎች እንዱያቀርብና ክርክሩ እንዱቀጥሌ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሉሌከው
ይችሊሌ፡፡130 ነገር ግን ወዯ ስር የሚመሌሱት ጭብጥ ይ዗ው ባሇመሆኑ በውሳኔያቸው
የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) የሚጠቅሱበት አግባብ ሕጋዊነት የሇውም፡፡ ስሇዙህ የስር ፍርዴ
ቤት ወዯ ዋናው ክርክር ገብቶ ሁሇቱንም ተከራካሪ በአግባቡ ሰምቶ የሚወስነው ውሳኔ ሊይ
ይግባኝ ሲባሌና የይግባኝ ፍርዴ ቤት ያሌተጣራ ነገር አሇ ብል ሲያምን በአንቀጽ 343(1)
መሰረት ይመሌሳሌ፡፡ ከዚ ውጭ በአንቀጽ 78 መሰረት አንዴ ተከራካሪ በላሇበት በተሰጠው
ፍርዴ የሚጎዲ ከሆነና ይግባኝ ካሇ ይግባኝ ሰሚው መመሇስ የሚችሇው በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.
343 (1) መሰረት አይዯሇም፡፡ ስሇዙህ በዙህ ጉዲይ ወዯ ስር የመመሇስ ስሌጣኑ በሌምዴ የዲበረ
እንጂ የሕግ መሰረት የሇውም፡፡

ስሇዙህ ግሌጽ የሆነ የሕግ ዴንጋጌ ሳይኖር ትክክሇኛ ፍትህ ሇመስጠት በሚሌ ምክንያት ወዯስር
ፍርዴ ቤት የሚሊኩ መዜገቦችን በጥንቃቄ ማየት ከማስፈሇጉም በሊይ በዙህ አይነት ሁኔታ
ሇስር ፍርዴ ቤት ተመሌሶ እንዱታይ የማ዗ዜ ስሌጣንን ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሚፈቅዴ
ሕግ ሉኖር ይገባሌ፡፡ የህንዴ የፍትሏ ብሔር ህግ ስሇ ‹‹Remand›› በሚዯነግገው ክፍሌ ሊይ
‹‹እርሱ በሰጠው ፍርዴ ምክንያት ይግባኝ የተባሇበት ፍርዴ ቤት ውሳኔውን የሰጠው
በመቃወሚያ ባይሆንም ውሳኔው በይግባኝ ከተሻረ በኋሊ ወዯስር ፍርዴ ቤት ተሌኮ እንዯገና
መታየቱ አስፈሊጊ ሆኖ ከተገኘ፣ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በዯንብ 23 ያሇውን ስሌጣን
ይኖረዋሌ››131 የሚሌ ተጨማሪ ዯንብ አስገብቷሌ፡፡ በተጨማሪም በክፍሌ (Section) 151
መሰረት የህንዴ ፍርዴ ቤቶች ሇትክክሇኛ ፍትሕ አሰጣጥ ማንኛውንም ትዕዚዜ የመስጠት
የተፈጥሮ እና የማይገዯብ ሥሌጣን እንዲሊቸው ይዯነግጋሌ፡፡ ስሇዙህ በሌዩነት ሇትክክሇኛ ፍትሕ

129
ዜኒ ከማሁ
130
ዜኒ ከማሁ
የግርጌ ማስታወሻ ቁጥር 44 ይመሌከቱ
131

60
አሰጣጥ ይጠቅማሌ ብል ሲታሰብ በክፍሌ 151 በተሰጠው ስሌጣን መሰረት መዜገቡን ወዯስር
ሉመሌስ ይችሊሌ፡፡

በኢትዮጵያ እንዯ ህንዴ ፍትሏ ብሔር በግሌጽ ዴንጋጌ በላሇበት ሁኔታ የይግባኝ ፍርዴ ቤት
መዜገቦችን ከአንቀጽ 341 እና 343 ውጪ ወዯ ስር የሚሌክበት አሰራር አሇ፡፡ በተግባርም
የሰበር ሰሚ ችልት የስር ፍርዴ ቤት አግባብነት ያሇው ማስረጃ አሌተቀበሊችሁም እና ምስክር
አሌሰማችሁም በማሇት ወዯስር ፍርዴ ቤት የመሇሳቸው በርካታ መዜገቦች አለ፡፡ ይሁንና፣
አሰራሩ በሌማዴ ትክክሇኛ ፍትሕ ሇመስጠት በሚሌ የዲበረ እንጂ በሕግ የተዯገፈ አይዯሇም፡፡

3.6. የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 አተገባበር ከፍርዴ ቤት የጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር አንፃር

ፍርዴ ቤት እንዯ አንዴ የመንግስት ተቋም በየዓመቱ የሚያከናውናቸውን ተግባራት እቅዴ

ያዯርጋሌ፡፡ ፍርዴ ቤት በአመት እሌባት እሰጠዋሇው የሚሇውን መዜገብ ብዚት ከየችልቱ ጸባይ
አንጻር በማመዚ዗ን ዕቅዴ ያወጣሌ፡፡132 በዓመቱ መጨረሻም ፍርዴ ቤቱ የፈጸመው መዜገብ
ብዚት እንዯ እቅዴ አፈጻጸም መሇኪያ ይወስዲሌ፡፡133 ከጊዛ ጊዛ በ዗መነ መሌኩ በሰዎች መብት
እና ጥቅም ሊይ የሚፈጠሩ አሇመግባባቶች የፍርዴ ቤት በሮችን ማንኳኳታቸው ሳይቀር ፍርዴ
ቤቶች ከዓመት ዓመት እያስተናገደት ያሇው ጉዲይ እጅግ በጣም እየበዚ እና እያወሳሰበው ነው፡፡
ይህ ከመሆኑም ጋር ጉዲዮችን በአግባቡ የማስተዲዯር ኃሊፊነት አሇባቸው፡፡ ፍርዴ ቤቶች
የሚመጡሊቸውን መዜገቦች በአግባቡ ማስተዲዯራቸው የፍትሕ ሥርዓቱ በሥነ-ሥርዓት
እንዱመራ ያዯርጋሌ፡፡ በዙህም መሰረት የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት የፍትሏ ብሔር ጉዲዮች
ሇማስተዲዯር መመሪያ አ዗ጋጅቷሌ134 የዙህ መመሪያ ዋና ዓሊማ ሥነ-ሥርዓት ህጎችን
በአተገባበር ረገዴ የተሟሊ በማዴረግ ሇተናጠሌ ጉዲዮች የተፋጠነ እና ጥራት ያሇው ዲኝነት
መስጠት የሚያስችሌ አሰራር መፍጠር ነው፡፡135 ይህን ዓሊማ ከሚያሳኩ ግቦች መካከሌ አንደ
የጉዲዮች ሒዯትና እሌባት መስጫ ጊዛ መጓተትን ማስቀረት ነው136 ይህን ግብ ሇማሳካት

132
መቅዯስ አየሇ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት የጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር ዲይሬክቶሬት ዲይሬክተር፣ ጥቅምት
04 ቀን 2014፣ ከረፋደ 5፡00፣ አዱስ አበባ
133
ዜኒ ከማሁ
134
የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች የፍትሏ ብሔር ጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር መመሪያ፣ ቁጥር 008/2013፣ ሚያዜያ 21
ቀን 2013 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
135
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 4
136
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 5(1)

61
ጉዲዮች በምክንያታዊ ቀናት ወይም ፍርዴ ቤቱ በሚያስቀምጣቸው የጊዛ ገዯብ መሰረት እሌባት
ማግኘት አሇባቸው፡፡137
የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ አንቀጽ 343ን በአግባቡ
አሇመተግበራቸው በፍትሏ ብሔር ጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር ሊይ ችግር ፈጥሯሌ፡፡ በዋነኝነት
የመዜገብ ክምችት እንዱኖር የራሱ አስተዋጽዖ አዴርጓሌ፡፡ በፍትሏ ብሔር ጉዲዮች ፍሰት
አስተዲዯር መመሪያ አንቀጽ 7 መሰረት ከሰበር ችልት ወይም ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት
ተመሌሶ እንዯገና እንዱታይ ወይም ሂዯቱ እንዱቀጥሌ የተዯረገ ጉዲይ ቅዴሚያ ተሰጥቶት
ስሇሚስተናገዴ ላልች መዜገቦች ወዯ ኋሊ የመጓተት ሁኔታዎች ስሊለ የመዜገቦችን ፍሰት
ማስተዲዯር ሊይ ችግር ፈጥሯሌ፡፡ በአንቀጽ 343 መሰረት አንዴ መዜገብ ወዯስር ከተመሇሰ
በኋሊ ቅዴሚያ ከማግኘት አንጻር እንጂ በስንት ቀናት ውስጥ እሌባት ያገኛሌ ሇሚሇው ግሌጽ
ዴንጋጌ ባሇመኖሩ ከይግባኝ ፍርዴ ቤት ተሌከው በስር ፍርዴ ቤት የሚታዩ መዜገቦችን
በመመሪያው መሰረት የመዜገቦቹን ሂዯት መቋጫና እሌባት መስጫ ጊዛ ገዯብ መሰረት አዴርጎ
ሇመቆጣጠር አዲጋች አዴርጎታሌ፡፡138 ከዙህ መረዲት የምንችሇው ወዯስር ፍርዴ ቤት
የሚመሇሱ ጉዲዮች ቅዴሚያ ተሰጥቷቸው የሚስተናገደት የላሊን ሰው መዜገብ ወዯ ኋሊ
በማዴረግ ነው፡፡ ይህ በራሱ በአንዴ መዜገብ ወዯስር መመሇስ ብቻ በመዜገቡ ተከራካሪዎች እና
መዜገቡ ወዯ ኋሊ ሇተዯረገበት ተከራካሪ ፍትሕ በአግባቡ በምክንያታዊ ጊዛ እንዲይሰጥ ችግር
ከመፍጠሩም ባሻገር በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ሊይ እንዱሁም በፍትሏ ብሔር ጉዲዮች
ፍሰት አስተዲዯር መመሪያ ሊይ የተቀመጡ ዓሊማዎችና ግቦች እንዲይሳኩ አዴርጓሌ፡፡

3.7. የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ከዓሇም አቀፍ የሰብዓዊ እና ከሕገ-መንግስታዊ መብት አንፃር

ፈጣን ፍትሕ የማግኘትና የይግባኝ መብቶች የማይነጻጸሩ ትክክሇኛ ፍትሕ ሇመስጠት አስፈሊጊ
የሆኑ መብቶች ቢሆኑም አካሄዲቸው በግሌጽ ሕግ የተዯነገገ ነው፡፡ ማንኛውም ሰው ይግባኝ
የሚጠይቀው በሕጉ መሰረት ሲሆን ይግባኙ በምን ያህሌ ጊዛ ውስጥ እንዯሚጠየቅ፣ ሇማን
እንዯሚቀርብ፣ በይግባኙ ሂዯት እንዱሁም የይግባኙ ውሳኔ ሇተከራካሪዎች የሚሰጠውን ውጤት
በተመሇከተ በሕጉ የተመሇከተ ነው፡፡ እንዱሁም አንዴ የክርክር ሒዯት በምን ያህሌ ጊዛ ማሇቅ
እንዲሇበት በራሱ መመሪያ የተ዗ጋጀሇት በመሆኑ እንዯይግባኝ መብት ፈጣን ፍትሕ የማግኘት
መብትም በሕግ የተወሰነና የራሱ የሆነ ሥነ-ሥርዓታዊ መመሪያ የተ዗ጋጀሇት ነው፡፡

137
ዜኒ ከማሁ፣ አንቀጽ 22
138
የግርጌ ማስታወሻ 132 ይመሌከቱ

62
ኢትዮጵያ ፈርማ ያጸዯቀቻቸው የተሇያዩ ዓሇም አቀፍ ሕጎች ስሇ ይግባኝ እንዱሁም ፈጣን
ፍትሕ የማግኘት መብትን ያጎናጽፋለ፡፡ የተባበሩት መንግስታት የሰብዓዊ መብት ዴንጋጌ እና
የዓሇም አቀፉ የሲቪሌና የፖሇቲካ መብቶች ቃሌኪዲን ሰንዴ ተጠቃሽ ናቸው፡፡ የኢፌዳሪ ሕገ
መንግስትም በአንቀጽ 20 ምብቶቹን ያረጋግጣሌ፡፡ በአንቀጽ 343 መሰረት የይግባኝ ሰሚው
ካለት ስሌጣኖች መካከሌ አንደ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ሲሰጥ የ዗ሇሇው ጭብጥ እንዱሁም
ያሌተጣሩ ፍሬ ጉዲዮች ሲኖሩ ወዯስር የሚሌክበት ስሌጣኑ ተጠቃሽ ነው፡፡ በይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት ወዯስር ፍርዴ ቤት በሚመሇሱ መዜገቦች የሚሰጠው ውሳኔ ሊይ በይግባኝ ሥርዓቱ
ሊይ ተጨማሪ ሂዯት ከማምጣት በ዗ሇሇ የሕጉን ማህበረሰብ አስተሳሰብ ቀይሮታሌ፡፡

ቃሇ-መጠይቅ ከተዯረገሊቸው 52 ተሳታፊዎች ውስጥ 22 (42.3%) የሚሆኑት ከአንቀጽ 343

ጋር በተያያ዗ አሁን በፍርዴ ቤት ያሇው አተገባበር ሇተከራካሪዎች ካሇው ጥቅም መካከሌ
እንዱሁም ወዯስር የሚሊክበት ዋና ዓሊማ ከይግባኝ መብት ጋር የተያያ዗ ነው ብሇው ያምናለ፡፡
የተቀሩት 30 (57.7%) የሚሆኑ ተሳታፊዎች ዯግሞ በርግጥም የይግባኝ ሰሚው ወዯስር
እንዱጣራ ሌኮ የተጣራሇትን ጨምሮ ይግባኙን ቢወስን በቀጣይ ከእርሱ በሊይ ሊሇ ፍርዴ ቤት
የሚቀርበውን ይግባኝ፤ አሁን ባሇው አሰራር መሰረት የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ በመስጠቱ
የይግባኝ አካሄደን ወዯ አንዴ ዯረጃ ዜቅ በማዴረግ ሇተከራካሪዎች ፈጣን ፍትሕ እንዲያገኙ
ከማዴረጉም በሊይ በፍርዴ ቤት የስራ ጫናን በመፍጠር መዜገቦች እንዱከማቹ ያዯርጋሌ በማት
ሀሳባቸውን ያነሳለ፡፡ ‹‹የይግባኝ መብት ፈጣን ፍትህን ከማግኘት መብት ጋር የሚነጻጸር
አይዯሇም›› ፡፡139 ቅዴሚያ ትኩረት ሉሰጠው የሚገባው ተከራካሪዎች ፍትሕ ማግኘታቸው
እንጂ በምን ያህሌ ፍጥነት የሚሇው ከይግባኝ መብት አንጻር እጅግ በጣም አሳሳቢ አይዯሇም››
በማሇት ሀሳባቸውን ያጠናክራለ፡፡ 57.3 በመቶዎቹ በላሊ በኩሌ ‹‹የስር ፍርዴ ቤት በሰጠው
ውሳኔ ቅር ተሰኝተው ይግባኝ ብሇው ወዯ ይግባኝ ፍርዴ ቤት እስከሚመጡ ዴረስ፤ ውሳኔውን
የይግባኝ ፍርዴ ቤት መስጠት እንዲሇበት በሕጉ ከንቀጽ 343-344 የተገሇጸው ዴንጋጌ አስረጂ
ነው፡፡ በመሆኑም ወዯስር ፍርዴ ቤት ሇውሳኔ መሊኩ የተከራካሪዎችን የተፋጠነ ፍትህ
የማግኘት መብት ሊይ ጉዲት ያዯርሳሌ፡፡ ነገር ግን የስር ፍርዴ ቤት የማጣራት እንጂ የመወሰን
ተግባር ባይኖረውም የተከራካሪዎች የይግባኝ መብት ሊይ የሚያዯርሰው ጉዲት የሇም›› በማሇት
ሀሳባቸውን ያስረግጣለ፡፡

139
ፀሀይ መንክር፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚችልት ዲኛ፣ ጥቅምት 04 ቀን 2014፣ ከሰዓት
9፡30፣ አዱስ አበባ

63
 ከተሰበሰበው መረጃ ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 343 ጋር የተገናኘው አሰራር ሇተከራካሪዎች የይግባኝ
መብት ሰጥቷሌ የሚሌ እና በላሊ መሌኩ ዯግሞ ፈጣን ፍትሕ የማግኘት መብትን ጎዴቷሌ
የሚለ ሀሳቦች እንዲለ መረዲት እንችሊሇን፡፡ በመሰረቱ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 343 ከሁሇት ዓበይት
መብቶች ጋር የተቆራኘ ነው፤ እነርሱም ፈጣን ፍትሕ የማግኘትና የይግባኝ መብት ናቸው፡፡
ዲኝነት ሲታይ ሁሇት ነገሮችን ሚዚናዊ ባዯረገ መሌኩ መሆን ይገባዋሌ፤ እነርሱም ትክክሇኛ
ፍትሕ መስጠትና (እውነትን መፈሇግ) ሙግትን መቋጨት ናቸው፡፡ ሁሇቱም ተነጻጻሪ
በመሆናቸው አንደን ከላሊው ማስቀዯም አይቻሌም፡፡ የይግባኝና ፈጣን ፍትሕ የማግኘት መብት
ከወንጀሌ ጋር የተያያዘ ቢመስለም ሇፍትሏ ብሔር ጉዲዮችም በተመሳሳይ መሌኩ አስፈሊጊ
ናቸው፡፡ ትክክሇኛ ፍትሕ ሁሇቱንም አቅፎ የያ዗ መሆን ይኖርበታሌ፡፡ በአንዴ በኩሌ ፍርዴ
ቤቶች በሚሰጡት የመጨረሻ ውሳኔ ሊይ ሇሚፈጠር ሥህተት በይግባኝ መታረም አሇበት፡፡ በላሊ
በኩሌ ዯግሞ ዲኝነትን ፈሌጎ ወዯ ፍርዴ ቤት የሚመጣ ሰው ፍትሕ በተገቢው ጊዛ ማግኝት
ይኖርበታሌ፡፡

ይግባኝ በሕጉ የተቀመጠ መብት እንዯመሆኑ ሇፍርዴ ቤቶችም በግሌጽ የይግባኝ ስሌጣን
ይሰጣቸዋሌ፡፡ በኢትዮጵያ የይግባኝ አካሄዴ በሕግ የተዯነገገ ሲሆን ማንኛውም ተከራካሪ
ክርክሩን በጀመረበት ፍርዴ ቤት የመጨረሻውን መፍትሔ ፈሌጎ በሚያጣበት ጊዛ ወዯ በሊይ
ፍርዴ ቤት ይግባኝ ይጠይቃሌ፡፡ የይግባኝ መብት ዓሊማ ስህተትን ማረም ሲሆን በሊይኞቹ
ክፍሌ እንዲየነው ስህተቶች ሁለ ግን በይግባኝ ይታያለ ማሇት አይዯሇም፡፡ በመጀመሪያ ጉዲዩን
ያየው ፍርዴ ቤት የሚፈጽመው ስህተት ይግባኝ ሳይጠየቅበት በራሱና በአመሌካች ጥያቄ
ስህተቱን ሉያርመው የሚችሌ ቢሆንም ስሌጣኑን ፈቃጅ የሆነው ሕግ ግን በግሌጽ መዯንገግ
ይኖርበታሌ፡፡ በስር ፍርዴ ቤት ሉታረሙ የማይችለ ስህተቶችን ማረም የሚችሇው ስሌጣን
ያሇው የበሊይ ፍርዴ ቤት ብቻ ነው፡፡ በመሆኑም ይግባኝ በስር ፍርዴ ቤት ቅር በተሰኘ ተከራካሪ
ወዯ በሊይ ፍርዴ ቤት የሚቀርብ መብት ነው፡፡ በሕጉ መሰረት በፍርዴ ቤቶች ትክክሇኛ የሥነ-
ሥርዓት ሕጉን የተከተሇው የይግባኝ አካሄዴ የሚከተሇው ነው፡፡

የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት የፌ/ከ/ፍ/ቤት የፌ/ጠ/ፍ/ቤት የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር

ሰሚ ችልት

የፌ/ከ/ፍ/ቤት የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችልት 64

የፌ

የፌ/ጠ/ፍ/ቤት የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችልት

ከፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 343 በፍርዴ ቤት የተሳሳተ አተገባበር ምክንያት በተግባር ያሇው የይግባኝ

አካሄዴ፡-

የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት

የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር የፌ/ከ/ፍ/ቤት

ሰሚ ችልት

የፌ/ጠ/ፍ/ቤት

አንዴ ጉዲይ በፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ከታየ በኋሊ ቅር የተሰኘ አካሌ ይግባኝ
ብል ወዯ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ቢሄዴና ፍርዴ ቤቱ የስር ፍርዴ ቤት የ዗ሇሇው ጭብጥ አሇ ብል
በአንቀጽ 343 መሰረት ወዯ መጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ቢሌከውና ውሳኔ ቢያገኝ ዴጋሚ
በዙህ ውሳኔ ቅር የተሰኘ ተከራካሪ ይግባኝ የሚሇው ወዯ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት በመሆኑ አካሄደ
የሥነ-ሥርዓት ሕጉን የተከተሇ አይሆንም፡፡ ከበርካታ ሀገራት ተሞክሮ ማየት እንዯሚቻሇው
የይግባኝ ፍርዴ ቤት የሚጣራ ነገር ካሇ መዜገቡን ሳይ዗ጋ የሚጣራውን ጭብጥና ፍሬ ጉዲዩ
ተጣርቶ እንዱመሇስ በማ዗ዜ በይግባኙ ሊይ ራሱ ውሳኔ ይሰጥበታሌ፡፡ ሇምሳላ የይግባኝ
(ከፍተኛው) ፍርዴ ቤቱ የተጣራውን ነገር ራሱ ውሳኔ ቢሰጥበት ቀጣይ ይግባኝ የሚባሇው ከጸና
ሰበር ከተሻረ ዯግሞ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ነው፡፡ ሕግ አውጪው አንዴ ሕግ ሲያወጣ ሇህዜቡ
ይጠቅማሌ በሚሇው መንገዴ የይግባኝ አካሄዴ የዯነገገ በመሆኑ ተግባሩ የወሇዯው ተጨማሪ
ይግባኝ መሰረታዊ የሆነውን ፈጣን ፍትሕ የማግኘት መብት ስሇሚጥስ አስፈሊጊ አይዯሇም፡፡

65
ከአንቀጽ 343 ጋር ተያይዝ ሕጉ የሚዯነግገው የይግባኝ አካሄዴ በራሱ ፈጣን ፍትሕ የመስጠት
መብትን ባይጥስም ፍርዴ ቤት ከሕጉ ውጪ የሚከተሇው አሰራር ግን መብቱን በጉሌህ
ይጥሳሌ፡፡

በፍትሏ ብሔር ፈጣን ፍትሕ የማግኘት መብት በአጭሩ አንዴ መዜገብ በፍርዴ ቤት ውሳኔ
ሇማግኘት ስንት ጊዛ ይወስዴበታሌ የሚሇውን ማስቀመጥ ነው፡፡ የተፋጠነ ፍትሕ አንዴ
መዜገብ መወሰን ካሇበት ጊዛ ምን ያህሌ ዗ግይቷሌ እና የመ዗ግየቱን ምክንያት በማመዚ዗ን
ማስቀመጥ ይቻሊሌ፡፡ ስሇተፋጠነ ፍትሕ ስናስብ ‹‹ የ዗ገየ ፍትህ እንዯ ተነፈገ ይቆጠራሌ›› በላሊ
በኩሌ ‹‹የጥዴፊያ ፍትሕ እንዯመዯፍጠጥ ይቆጠራሌ››፡፡ የሚለትን ማመዚ዗ን አስፈሊጊ ነው፡፡
ፍትሕ ሇጠያቂው አካሌ በጥዴፊያም ሆነ በመ዗ግየት የሚሰጥ መብት አይዯሇም፡፡ በመሆኑም
እውነት መፈሇግ ወይም ፍትሕ መሰጠት ያሇበት አንዴ ሙግት መቋጨት ባሇበት በተገቢው
ጊዛ ውስጥ ነው፡፡ የፍርዴ ቤት ሙግት በተገቢው ጊዛ እና በአነስተኛ ወጪ ተቋጭቶ የፍርዴ
ባሇመብቱ መጠቀም አሇበት፡፡ ይህ ሲሆን ግን ሙግቱ በሥነ ሥርዓት ሕጉ አግባብ ተመርቶ
መሆን ይኖርበታሌ፡፡ ቶል ሇመቋጨት ተብል በጥዴፊያ የሚሰጥ ፍትሕ ተከራካሪዎችን መብት
ከማሳጣቱ በተጨማሪ የፍትሕ ስርዓቱን አዯጋ ሊይ ይጥሇዋሌ፡፡

3.8. ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ተሌከው በሚወሰኑ ጭብጦች ሊይ የሚቀርብ ይግባኝ ሥነ-

ሥርዓታዊነት
ከይግባኝ ወዯስር ፍርዴ ቤት ተሌከው በሚጣሩ ጭብጦች ሊይ ይግባኝ ማሇት ሥነ-ሥርዓታዊ
ነው ወይስ አይዯሇም የሚሇው ሀሳብ የሕግ ምሁራንን የሚያከራክር ነው፡፡ በመሰረቱ
የአብዚኛው ሀገራት ተሞክሮ ኢትዮጵያ ውስጥ እየተሰራበት ካሇው አሰራር የተሇየ በመሆኑ ወዯ
ስር ፍርዴ ቤት ተሌከው በሚወሰኑ ጭብጦች ሊይ የሚቀርብ ይግባኝ ሥነ-ሥርዓታዊ ነው ወይ
ሇሚሇው ጥያቄ መሌስ ማግኘት አይቻሌም፡፡ በሕግ አግባብ የሚሰራ ቢሆን ግን ይህ ጥያቄ
ፈጽሞ ሉነሳ አይችሌም፡፡ ምክንያቱም ጭብጥ ተይዝ በሚመሇስበት ጊዛ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ
ስሇማይሰጥበት ነው፡፡ በመሰረቱ ከ343 ጋር በተያያ዗ ይግባኝ ሰሚው የሚሰጠው ውሳኔ
የመጨረሻ አይዯሇም፡፡ የመጨረሻ ውሳኔ የሚባሇው ተጣርቶ ከቀረበሇት በኋሊ በህጉ 348 (1)
መሰረት የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን በማፅናት፣ በመሻር እና በማሻሻሌ የሚሰጠው ውሳኔ ነው፡፡
ይግባኝ የሚባሇው ዯግሞ በመጨረሻ ውሳኔ ሊይ መሆኑን የሥነ-ሥርዓት ሕጉ ይዯነግጋሌ፡፡
ስሇዙህ በተግባር ወዯስር ፍርዴ ቤት ተሌኮ በተወሰነ መዜገብ ሊይ ይግባኝ መጠየቁ ሥነ-
ሥርዓታዊ አካሄዴ አይዯሇም፡፡ ሇዙህም የፌዯራሌ ሰበር ሰሚ ችልት የሰጠውን አስገዲጅ ውሳኔ

66
ማንሳት ይቻሊሌ፡፡140 በዙህ ውሳኔ ሰበር ስሇ ፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 የመጨረሻ ውሳኔ
አሇመሆን የሚከተሇውን የፍርዴ ሀተታ አስፍሯሌ ‹‹ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 343 ንዑስ ቁጥር (1)
እና (2) ግሌጽ ዴንጋጌ መገን዗ብ እንዯሚቻሇው ይግባኝ የተባሇበትን ፍርዴ የወሰነው የበታች
ፍርዴ ቤት ጠቃሚ የሆነውን ጭብጥ ሳይዜ ወይም ጉዲዩን ሳይመረምርና ሳይረዲ ያሇፈው
መሆኑን ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ካረጋገጠ የተ዗ሇለሇትን ጭብጦችና ፍሬ ነገሮች ሇይቶ
እንዯገና እንዱመረምርና እንዱያጣራው ሇመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት መሌሶ ይሌክሇታሌ፤
በዙህ መሌኩ እንዯገና እንዱያይ የተሊከሇት ፍርዴ ቤትም በትዕዚዘ መሰረት ዲኝነቱን ካየ በኃሊ
ያጣራውን ነገር ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት መሌሶ ይሌካሌ በማሇት ይዯነግጋሌ፡፡ ከዴንጋጌው
መገን዗ብ እንዯሚቻሇው በይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ 343 መሰረት ጉዲዩ
ሇመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ተመሌሶ የሚሊከው ተጣርቶ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት
እንዱመሇስ በመሆኑ ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለሇትን ጭብጦችና ፍሬ ነገሮች ሇይቶ
እንዯገና እንዱመረምርና እንዱያጣራው ሲመሌስ በጉዲዩ ሊይ የመጨረሻ ውሳኔ ሰጥቷሌ
የሚባሌበት የህግ አግባብ አይኖርም፡፡››
በላሊ መዜገብም ሰበር ሰሚ ችልት ከ343 ጋር በተያያ዗ የሚሰጠው ፍርዴ የመጨረሻ ፍርዴ
አሇመሆኑንና ከይግባኝ ፍርዴ ቤት ተይ዗ው ወዯስር ፍርዴ ቤቶች በሚመሇሱ ጭብጦች ሊይ
የሚጠየቀው ይግባኝ በፍርዴ ቤቶች ሊይ የስራ ጫና እየፈጠረ መሆኑን በፍርዴ ሀተታው
አስፍሯሌ፡፡141‹‹ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 342 መሠረት ይግባኝ ሰሚ ችልት የሚሰጠው ፍርዴ
የመጨረሻ መሆኑ መገሇጹ በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሠረት የሚሰጠው ፍርዴ የመጨረሻ
አሇመሆኑን የሚያስገነዜብ ነው፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሠረት ጉዲዩ ሲመሇስ የሥር
ፍርዴ ቤት ያጣራውን ማስረጃ፣ የወሰዯውን እርምጃና ሇነገሩ አወሳሰን ምክንያት ያዯረገውን
በመግሇጽ ሇይግባኝ ሰሚ ችልት እንዯሚሌክ በዴንጋጌው ንዑስ ቁጥር ሁሇት ሊይ
ተመሌክቷሌ፡፡ የሥር ፍርዴ ቤት አጣርቶ የሚሌከው ማስረጃ ሆነ ማናቸውም ዓይነት ውሳኔ
የቀዴሞው መዜገብ አባሪ ሆኖ እንዯሚቆጠር በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(2) ሊይ ተገሌጿሌ፡፡
ሥሇሆነም ይግባኝ ሰሚ ችልት የመጨረሻ ፍርዴ የሚሰጠው የመዜገቡ አባሪ ተሟሌቶ ውጤቱ
ከቀረበሇት በኋሊ ነው፡፡››142 ይህም የይግባኝ ፍርዴ ቤት አሁን በ348 (1) መሰረት ውሳኔ
እየሰጠ ወዯስር ፍርዴ ቤት መመሇሱ ሥነ-ሥርዓታዊ አካሄዴ እንዲሌሆነ በግሌጽ ያስቀምጣሌ፡፡

140
የግርጌ ማስታወሻ 34 ይመሌከቱ
141
የግርጌ ማስታወሻ 78 ይመሌከቱ
142
ዜኒ ከማሁ

67
በዙሁ መዜገብ በሰፈረው የፍርዴ ዜርዜር በ343 መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚሊኩ
ጭብጦች ሊይ ይግባኝ እንዯማይባሌበት ነው፡፡ ‹‹ጉዲዩ በፍሬ ነገሩ የሚጣራና የሥር ፍርዴ ቤት
እንዱመሇከተው በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 መሠረት የሚመሇስ ከሆነም ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቱ
የመጨረሻ ፍርዴ የሚሰጥበት ሳይሆን የሥር ፍርዴ ቤት አጣርቶ እስኪሌክ ውጤቱን
የሚጠብቅበትና የሥር ፍርዴ ቤት ባጣራው ነጥብ ሆነ በወሰዯው እርምጃ ሊይ አዱስ ይግባኝ
ሳይቀርብበበት ከቀዴሞ ይግባኝ መዜገብ ጋር አባሪ በመሆን የሚቀርብ ነው፡፡ ተጣርቶ ከቀረበ
በኋሊ ይግባኝ ሰሚው አንዴ ሊይ ፍርዴ የሚሰጥበት ነው፡፡››

እዙህ ሊይ በግሌጽ ሌንረዲው የሚገባው የይግባኝ ፍርዴ ቤት ወዯስር በሚመሌሳቸው ጭብጦች

ሊይ ይግባኝ እንዯማይባሌ እና የስር ፍርዴ ቤትም በተሊኩሇት ጭብጦች ሊይ መወሰን
እንዯማይችሌ ነው፡፡ የሰበር ውሳኔው ከላልች ሀገራት ሕግ እና ተግባር ጋር ይመሳሰሊሌ፡፡
ሇአብነትም ያህሌ የህንዴ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ በትዕዚዜ 41 ዯንብ 25 ሊይ
በግሌጽ የይግባኝ ፍርዴ ቤት የስር ፍርዴ ቤት አሌያዚቸውም ብል የሚያስባቸው ጭብጦችን
ይዝ ሲመሌስ ነጥቦቹን ብቻ በመሊክ መዜገቡን ቀጥሮ ራሱ ጋር ያቆየዋሌ፡፡ ስሇዙህ እንዯ
ኢትዮጵያ የፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች መዜገቡን ሽሮ አይመሌስም፤ የስር ፍርዴ ቤትም የመጨረሻ
ውሳኔ አይሰጥበትም፤ ነገር ግን የይግባኝ ፍርዴ ቤቱ የመጨረሻ ውሳኔ እንዯሚሰጥ በግሌጽ
ተዯንግጎ ይገኛሌ፡፡

በተግባር በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች እየተሰራበት ያሇው አሰራር ግን ከሕጉ ፈጽሞ የተሇየና
በፍርዴ ቤቶች ሊይ የስራ ጫና የሚያመጣ ነው፡፡ ሰበርም አሁን ያሇውን አሰራር ሲተች
‹‹በፍርዴ ቤቶች ያሇው አተገባበሩ ግን ይግባኝ ሰሚ ችልት ጉዲዩ እንዯገና እንዱጣራ በሠጠው
ውሳኔ ሆነ የሥር ፍርዴ ቤት አጣርቶ በዯረሰበት ዴምዲሜ ሊይ በሀለቱም ውሳኔዎች ሊይ
ይግባኝ ሆነ የሠበር አቤቱታ በማቅረብ አንዴ ጉዲይ የተሇያዩ ፍርዴ ቤቶች ሊይ እንዱታይ
የሚያዯርግ አሊስፈሊጊ የፍርዴ ቤቱን ሆነ የተከራካሪዎችን ጊዛና ወጪ የሚወስዴ እና ፍርዴ
ቤቶች ሊይ የሥራ ጫና በመፍጠር ውጤታማ እንዲይሆኑ የሚያዯርግ የሥነ-ሥርዓት ሕጉ
ካሰበው ዓሊማ ውጭ የሆነ መታረም ያሇበት የክርክር አመራር ግዴፈት ነው፡፡›› ይህ አሰራር
በፍርዴ ቤት ሊይ የስራ ጫና ከማስከተለም በሊይ የተቋሙ ራዕይ ሊይ አለታዊ ተፅዕኖ
እየፈጠረ ይገኛሌ፡፡ ከዙህ ጋር ተያይዝም የሥነ-ሥርዓት ሕጉ ዓሊማ ያዯረጋቸውንና ህገ-
መንግስቱም ሆኑ ኢትዮጵያ ያጸዯቀቻቸው ዓሇም አቀፍ ስምምነት መርህ የሆነውን ፈጣን
ፍትሕ የማግኘት መብት ሊይ የራሱ የሆነ ችግር እያስከተሇ ነው፡፡ ፈጣን ፍትሕ የማግኘት

68
መብትን ሳናከብር የፈጀውን ጊዛ ፈጅቶ የሚሰጥ ፍትህ እንዯተነፈገ ከመቆጠሩም ባሻገር
ተከራካሪዎች ሊይ መጠነ ሰፊ ችግር እየፈጠረ ይገኛሌ፡፡

ይህንን ችግር የተረዲው የሰበር ሰሚ ችልት ከረጅም ዓመታት በኋሊ አሰራሩ በተከራካሪዎች እና
በፍርዴ ቤቶችም ሊይ ያስከተሇውን ችግር በመረዲት በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 አተገባበር ዘሪያ
አስገዲጅ የሕግ ትርጉም መስጠቱ የሚበረታታና አሁን ያሇውን አሰራር እንዯሚሇውጠው ተስፋ
የተጣሇበት ቢሆንም ይህ ጥናት እስከተሰራበት ጊዛ ዴረስ በፍርዴ ቤቶች ያሇው አሰራር
አስገዲጅ የሕግ ትርጉሙ ከመሰጠቱ በፊት በነበረው አሰራር የቀጠሇ መሆኑን ከተዯረገው ቃሇ-
መጠይቅ እንዱሁም ከታዩ መዜገቦች ሇመረዲት ተችሎሌ፡፡ በመሆኑም ፍርዴ ቤቶች
ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ጋር በተያያ዗ ከህጉ ውጪ እየሰሩበት ያሇው መንገዴ የሚያስከትሇው
ችግር አሁንም ቀጥሎሌ፡፡

3.9. ሰበር ሰሚ ችልት ጉዲዩን መጀመሪያ ወይም በይግባኝ ሊየው ፍርዴ ቤት የሚመሌስበት
አግባብነት፡፡
ፍርዴ ቤት የቀረበሇትን መዜገብ ሲመሇከት ፍትሕንና ጊዛን አመዚዜኖ መሆን ይገባዋሌ፡፡
ይግባኝ በመሰረቱ ስህተትን ማረም በመሆኑና ሉታረም የሚገባው ነገርም በተሇየ መሌኩ
በተካራካሪዎች ግሌጽ የሚሆን በመሆኑ እንዯስር ፍርዴ ቤት አስቸጋሪ አያዯርገውም፡፡ የሰበር
ሰሚ ችልት እንዯ ችልት በይግባኝ የሚመሇከታቸውን ጉዲዮች ጭብጥ በመያዜ ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት ይሌካሌ፤ ሲሌክ ግን ሇየትኛው ፍርዴ ቤት መሊክ አሇበት የሚሇው አሁንም አከራካሪ
ነው፡፡ በተሇይም ከይግባኝ መብት አንጻር እና ፈጣን ፍትሕ ከማግኘት መብት ጋር በማነጻጸር
የራሳቸውን ሀሳብ ያስቀመጣለ፡፡
ከዙህ ሀሳብ ጋር በተያያ዗ በተሇየም አንዴ ክስ በቀጥታ ሇፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት እና ከ/ፍ/ቤት ቀርቦ
የመጨረሻ ውሳኔ አግኝተው ይግባኝ ቢጠየቅባቸውና የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የስር ፍርዴ
ቤት ውሳኔን ቢያጸና እና ሰበር ቢዯርስ ሰበር ሰሚ ችልቱ የሚጣራ ነገር አሇ ብል ወዯስር
ፍርዴ ቤት የሚሌከው ሇየትኛው ፍርዴ ቤት ነው? ጉዲዩን ሇመጀመሪያ ጊዛ ሊየው? ወይስ
በይግባኝ ጉዲዩን ሊየው ፍርዴ ቤት? የሚለት ጥያቄዎች ምሊሽ የሚያሻቸው ናቸው፡፡

ከዙህ ጋር በተያያ዗ የጥናቱ ተሳታፊዎች ሶሥት የተሇያዩ አቋሞች አሎቸው፡-

 ከጥናቱ ተሳታፊዎች 39 (75%) የሚሆኑት ሰበር ሰሚ ችልት ጭብጥ ከያ዗ በኋሊ

መመሇስ ያሇበት ጉዲዩን መጀመሪያ ሊየው ፍርዴ ቤት መሆን አሇበት በማሇት ምሊሽ

69
 ሰጥተዋሌ፡፡ በተሇይም የተከራካሪዎችን የይግባኝ መብት ከማስፋት አንጻር እንዱሁም
ከፍርዴ ቤቶች የስረ ነገር ስሌጣን አንጻር ስሌጣን ያሇው መጀመሪያ ጉዲዩን የሚያየው
ፍርዴ ቤት በመሆኑ እንዱሁም የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች አንዲንዳ አያስቀርብም በማሇት
ብቻ ስሇሚ዗ጉት ሰበር በአንቀጽ 343 (1) መሰረት ወዯስር ሲሌክ ጉዲዩን መጀመሪያ
ሊየው ፍርዴ ቤት መሊክ አሇበት በማሇት ሀሳባቸውን ያጠናክራለ፡፡
 በላሊ በኩሌ 7 (13.5%) የሚሆኑ ተሳታፊዎች ሰበር ሰሚ ችልት ወዯስር ፍርዴ ቤት
ሲሌክ መሊክ ያሇበት ሇመጨረሻ ጊዛ ጉዲዩን ሊየው ፍርዴ ቤት ነው በማሇት ምሊሽ
ሰጥተዋሌ፡፡ ሇዙህም በዋነኛነት ያስቀመጡት ምክንያት ሙግትን በቶል ከመቋጨት
አንጻር እና ሇተከራካሪዎች ፈጣን ፍትህ ከመስጠት አኳያ ነው፡፡ ጉዲዩ ወዯስር በተሊከ
ቁጥር ከመጀመሪያ ፍርዴ ቤት ከመጀመሩ አንጻር ሙግቱን ቶል ሇመቋጨት አስቸጋሪ
ያዯርገዋሌ፡፡ እንዱሁም ጉዲዩ ሇሰበር ሲዯርስ የይግባኝ ስርዓቶችን አሌፎ በመሆኑ
ሇመጀመሪያ ፍርዴ ቤት መሊኩ ጉዲዩን ከማጓተት የ዗ሇሇ ትርጉም አይኖረውም፡፡ ስሇዙህ
ሰበር መሊክ ያሇበት ሇመጨረሻ ጊዛ በጉዲዩ ሊይ እሌባት ሇሰጠው ፍርዴ ቤት ነው፡፡
 ስዴስት(6) (11.5%) ተሳታፊዎች ዯግሞ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ይግባኙን እንዲየበት
አግባብ፣ ከፍርዴ ቤቶች የስረ ነገር ስሌጣንና ከተከራካሪዎች የይግባኝ መብት አንጻር
ጉዲዩን መጀመሪያ ሊየው ፍርዴ ቤት አሉያም ሇይግባኝ ፍርዴ ቤት መሊክ አሇበት፡፡
የይግባኝ ፍርዴ ቤት ይግባኙን ሲያጸና በአግባቡ ተመሌክቶ ተጨማሪ ማስረጃ አስቀርቦ
ሲሆን ጉዲዩ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ቢቀርብ ጉዲዩ አይጓተትም፤ ነገር ግን ይግባኝ
ፍርዴ ቤት ጉዲዩን አያስቀርብም በማሇት ብቻ የ዗ጋው ከሆነ እንዱሁም የስረ ነገር
ስሌጣኑ ጉዲዩን መጀመሪያ ዯረጃ ያየው ፍርዴ ቤት ስሌጣን ከሆነ መሊክ ያሇበት ጉዲዩን
መጀመሪያ ሊየው ፍርዴ ቤት መሆን አሇበት፡፡ በተሇይም በስራ ክርክር ጊዛ በመዯበኛ
ፍርዴ ቤት ዯረጃ ጉዲዩን ሇመጀመሪያ ጊዛ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት
ካየው በኋሊ የመጨረሻ ይግባኝ የሚቀርበው ወዯ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት በመሆኑ ሰበር
ሇይግባኝ ፍርዴ ቤት ቢሌክ የተከራካሪዎችን የይግባኝ እዴሌ ያጠባሌ፡፡ በመሆኑም ሰበር
ሰሚ ችልቱ በአንቀጽ 343 (1) መሰረት ጭብጥ ይዝ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሲሌክ
እንዯየአግባብነቱ ጉዲዩን መጀመሪያ ሊየውም አሉያም ሇይግባኝ ፍርዴ ቤት መሆን
አሇበት፡፡

70
 ከዙህ መረጃ መገን዗ብ የሚቻሇው አብዚኛው የጥናቱ ተሳታፊዎች ሰበር ሰሚ ችልት
በአንቀጽ 343 (1) መሰረት ጭብጥ ይዝ ወዯስር ፍርዴ ቤት ሲሌክ ጉዲዩን ሇመጀመሪያ ጊዛ
ሊየው ፍርዴ ቤት አሇበት ማሇታቸው ሲሆን የሰጡት ዋና ምክንያት ዯግሞ የተከራካዎች
የይግባኝ መብት ካሇማጣበብ አግባብነት ነው፡፡

ይሁን እንጂ ከዙህ ጋር በተያያ዗ ሰበር ሰሚ ችልት በሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 343

መሰረት ጉዲዩን ወዯስር ፍርዴ ቤት ሲሌክ ነገሮችን በማጤን መሆን አሇበት፡፡ ይህም
ሙግቱን ሳይጓተት መቋጨት ፈጣን ፍትሕ ከመስጠት አንጻር፣ የክርክሩን አይነት
ከተከራካሪዎች የይግባኝ መብት አንጻር፣ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ይግባኙን ካጸናበት አንጻር
እንዱሁም ከፍርዴ ቤቶች የስረ ነገር ስሌጣን አንጻር እንዯ አግባብነቱ ሇይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት እንዱሁም ጉዲዩን መጀመሪያ ሊየው ፍርዴ ቤት መሊክ ይኖርበታሌ የሚሇው
ሀሳብ ሚዚን ይዯፋሌ፡፡

3.10. የተመረጡ መዚግብት ምሌከታ /Case Study/

ከሰበር ሰሚ ችልት ውጪ ያለት መዜገቦች የተመረጡት ከ2012-2014 ባለት ዓ.ም በፌዯራሌ
ፍርዴ ቤት እሌባት ያገኙትን ሲሆን ከፌ/ጠ/ፍ/ቤት 1፣ ከፌ/ከ/ፍ/ቤት 2 እና ከፌዯራሌ
የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት 2 በጥናቱ ሇመተንተን ተመርጠዋሌ፡፡ ላሊው ጥናቱ ካገኘው
ግብዓት በመነሳት 6 መዜገቦችን ሇማሳያነት ተጠቅሟሌ፡፡ (ጥናቱ የሰበር ሰሚ ችልት
መዜገቦችን የመረጠው በ2010 እና 2011 ዓ.ም እሌባት ያገኙ ናቸው)
የመዜገብ ምሌከታ የተዯረገባቸው ዋና ዋና ጭብጦች፡-
 የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች (የፌዯራሌ ከፍተኛ እና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት) ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት ሲመሌሱ በሕጉ መሰረት ተጣርቶ እንዱመሇስ በማ዗ዜ ነው የሚሇውንና መዜገቡን
ሽረው መመሇስ አሇመመሇሳቸውን፤
 ከስር ፍርዴ ቤት አንጻር (የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት እና የፌዯራሌ
ከፍተኛ ፍርዴ ቤት) የተሊከሊቸውን ጉዲይ አጣርተው መመሇሳቸውን፤
 የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት በሕጉ በግሌጽ ወዯስር እንዱመሌስባቸው ባሌተቀመጡሇት
ምክንያት ወዯስር ፍርዴ ቤት ሲመሌስ በየትኛው የሥነ-ሥርዓት ሕግ ነው የሚሇውን
ነው፡፡

71
 1. መዜገብ ቁጥር 204794143 (የፌዳራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት)

የይግባኝ መዜገቡ ሇፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት የቀረበው የፌ/ከ/ፍ/ቤት መጣራት የነበረበትን

ጭብጥ ወይም ፍሬ ጉዲይ ሳያጣራ በሰጠው ፍርዴ ቅር በመሰኘት ነው፡፡ የውሳኔው ይ዗ት
ባጭሩ መሌስ ሰጪ በተስፋ ሰነዴ መግሇጫ አማካኝነት ሇጥቅምት 02 ቀን 2008 ዓ.ም.
የሚከፈሌ የብር (911,855.70) (዗ጠኝ መቶ አስራ አንዴ ሺህ ስምንት መቶ ሀምሳ አምስት
ብር ከሰባ ሳንቲም ) ሇመክፈሌ ግዳታ ቢገቡም ስሊሌከፈለ ወሇዴ፣ ወጪና ኪሳራ ጨምሮ
እንዱከፍለ በማሇት ይግባኝ ባይ ዲኝነት ሲጠይቁ መሌስ ሰጪ በበኩሊቸው ይግባኝ ባይ
ያቀረቡት የሰነዴ ማስረጃ ሊይ የተገሇጸው ፊርማ የመ/ሰጪ አሇመሆኑን ክዯው ተከራክረዋሌ፡፡
የስር ፍርዴ ቤትም ክርክሩን ሰምቶ ማስረጃውን መርምሮ በሰነደ የተገሇጸው ፊርማ የመሌስ
ሰጪ አሇመሆኑን በፎረንሲክ ምርመራ በማረጋገጥ በክሱ የተገሇጸውን ብር መሌስ ሰጪ
ሇይግባኝ ባይ ሉከፍለ አይገባም ሲሌ ውሳኔ ሰጥቷሌ፡፡

ይህን ውሳኔ በመቃወም ነው ይግባኝ ባይ ሇፌ/ጠ/ፍ/ቤት ይግባኝ ያለት፡፡ ሇጠቅሊይ ፍርዴ ቤት

የቀረበው የይግባኝ አቤቱታ ባጭሩ ክሱ የቀረበው በግሇሰብ ሊይ ሳይሆን በዴርጅታቸው ሊይ ሆኖ
በሰነደ ሊይ የተቀመጠው ማህተም ፉአዴ ሰይዴ ይማም አስመጪ የሚሇው ማህተም ሳይካዴ
የስር ፍርዴ ቤት የሰጠው ውሳኔ ተገቢ ስሊሌሆነ ይሻርሌን የሚሌ ሲሆን የይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት ቅሬታውን በመመርመር የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ በሰነደ ሊይ ያሇው ማህተም
የመሌስ ሰጪ ዴርጅት ማህተም ስሇመሆን አሇመሆን ሳያጣራ የመወሰኑ አግባብነት አጣርቶ
ሇመወሰን ቅሬታው ያስቀርባሌ ተብል መሌስ ሰጪ መሌስ አቅርበዋሌ፡፡ የመሌሱ ይ዗ትም
ንግዴ ፍቃደ በስሜ በግሌ አስመጪነት የወጣ ነው ይግባኝ ባይም በቅሬታቸው መ/ሰጪ እና
የመ/ሰጪ ሕጋዊ ዴርጅት በማሇት ሇያይቶ ማቅረባቸው አሳሳች ነው፤ ሕጉም ያስቀመጠው
ፊርማን እንጂ ማህተም እንዯፊርማ እንዯሚቆጠር ያስቀመጠው ነገር የላሇ ሲሆን ይግባኝ
ባይም በስር ፍርዴ ቤት ስሇ ማህተም ክርክር ስሊሊቀረቡ አዱስ ክርክር ስሇሆነ ሥነ-ሥርዓታዊ
አይዯሇም፤ ስሇሆነም የስር ፍርዴ ቤት የሰጠው ውሳኔ ተገቢ ስሇሆነ ይጽናሌኝ የሚሌ ነው፡፡

የይግባኝ ፍርዴ ቤቱም አጠቃሊይ ክርክሩን ከሕጉ ጋር በማገና዗ብ ባዯረገው ምርመራ የስ/ፍ/ቤት
መ/ሰጪ በተስፋ ወረቀቱ ሊይ ያሇውን ፊርማ በመካደ ከፊርማው ባሻገር የመ/ሰጪ የንግዴ
ዴርጅት ስም የያ዗ ማህተም አርፎበት ባሇበት ሁኔታ ፊርማውን ብቻ በፎረንሲክ አስመርምሮ

143
ይግባኝ ባይ ኢትዮ ሊይፍ ኤንዴ ጀኔራሌ ኢንሹራንስ አ/ማህበር እና መሌስ ሰጪ ፉአዴ ሰኢዴ ይማም፣
የፍ/ይ/መ/ቁ. 204794፣ ጥቅምት 25 ቀን 2014 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ

72
ወረቀቱ እንዯተስፋ ሰነዴ አይቆጠርም በማሇት የይ/ባይን ዲኝነት ጥያቄ ውዴቅ በማዴረግ
የሰጠው ውሳኔ ተገቢ ባሇመሆኑ ተሽሮ የስር ፍርዴ ቤት በተስፋ ወረቀቱ ሊይ ያረፈው ማህተም
የመ/ሰጪ ዴርጅት መሆን አሇመሆኑን አስመርምሮ ተገቢውን እንዱወስን በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.
343 (1) መሰረት ሇከፍተኛው ፍርዴ ቤት መሌሶ ሌኮሇታሌ፡፡

በዙህ መዜገብ የይግባኝ ወይም የፌ/ጠ/ፍ/ቤት በስር ፍርዴ ቤት ማህተሙን በሚመሇከት በስር
ፍርዴ ቤት ውሳኔ ያሌተጣራ ወይም የተ዗ሇሇ ጭብጥ መሆኑን የሇየ መሆኑን ከመዜገቡ
መረዲት ቢቻሌም፤ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሊከው ግን ይህን ጭብጥ አጣርቶ እንዱመሌስሇት
ሳይሆን ተገቢ የሚሇውን ውሳኔ እንዱሰጥበት በመሆኑ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) አሰራር
የተከተሇ አሇመሆኑን መረዲት እንችሊሇን፡፡ ፍርዴ ቤቱ ወዯ ስር ጉዲዩን በ343 ሲመሌስ
የመጨረሻ ውሳኔ በመስጠት እንዱሁም መዜገቡን በመዜጋት ነው፤ ይህም ከአንቀጽ 343 (1)
ጋር የሚጋጭ ከመሆኑም ባሻገር የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችልት መጋቢት 26 ቀን 2011144
እና በመስከረም 26 ቀን 2013145 ዓ.ም የሰጣቸውን አስገዲጅ የሕግ ትርጉም የሚጥስ ነው፡፡
እንዱሁም ሰበር በአንቀጽ 343 መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ እንዱሰጡበት መሊክ ስነ-
ሥርዓታዊ አሇመሆኑን ከሰጠ ከአንዴ ኣመት በኋሊ የተሰጠ ውሳኔ መሆኑን የሰበር ሰሚ
አስገዲጅ ውሳኔውንም ጭምር ያሌተከተሇ ነው፡፡ በመጨረሻም የይግባኝ ፍርዴ ቤቱ የስር ፍርዴ
ቤት ፎረንሲክ አስመርምሮ ብቻ ውሳኔ እንዱሰጥ መሊኩ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 342 መንፈስ
የተከተሇ አይዯሇም፡፡ የይግባኝ ፍርዴ ቤቱ የሚመሇከተውን አካሌ ማህተሙ የመ/ሰጪ መሆን
አሇመሆኑን በፎረንሲክ እንዱጣራ በማዴረግ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሳይሌክ ራሱ መወሰን ሲችሌ
ወዯስር መሊኩ በአነስተኛ ወጪ የተፋጠነ ፍትሕ መስጠት ዓሊማ ያዯረገውን የሥነ-ሥርዓት
ህግ መሰረት ያሊዯረገ ነው፡፡

2. የመዜገብ ቁጥር 259563146 (የፌዳራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት)

ይህ የይግባኝ መዜገብ ሇፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት የቀረበው የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት መጣራት

የነበረበትን ጭብጥ ወይም ፍሬ ጉዲይ ሳያጣራ በሰጠው ፍርዴ ቅር በመሰኘት ነው፡፡ የውሳኔው
ይ዗ት ባጭሩ የአሁን መሌስ ሰጪ የወሊጆቼ የሟች አቶ ተሰማ ገሇቱና የወ/ሮ ሙሊቷ ዲዱ
የውርስ ንብረት ይጣራሌኝ ሲለ አመሌክተው ይግባኝ ባይ ተጠሪ ሆነው ባቀረቡት መሌስ

144
የግርጌ ማስታወሻ 34 ይመሌከቱ
145
የግርጌ ማስታወሻ 78 ይመሌከቱ
146
ይግባኝ ባይ ወ/ሮ ጽጌሬዲ ተሰማ እና መሌስ ሰጪ አቶ ሇማ ተሰማ፣ የፍ/ይ/መ/ቁ. 259563፣ የካቲት 25 ቀን
2013 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ

73
የውርስ ንብረቱ የመ/ሰጪን እናት የማይመሇከትና የሟች አቶ ተሰማ ገሇቱ የግሌ ንብረት ብቻ
በመሆኑ የአመሌካች ክስ ተገቢነት የሇውም ብሇው የተከራከሩ ሲሆን የሥር ፍርዴ ቤት የግራ
ቀኙን ክርክር መርምሮ በሰጠው ፍርዴ በክሱ የተጠቀሰው ቤት ሟቾች በጋብቻ ውስጥ ያፈሩት
ስሇሆነ የውርስ ሀብት ነው ሲሌ የወሰነ በመሆኑ ይግባኝ ባይ ቅር ተሰኝተው ይግባኝ
አቅርበዋሌ፡፡ ቅሬታውም ባጭሩ ወ/ሮ ሙሊቷ ዲዱ የሟች አቶ ተሰማ ገሇቱ ሚስት አሌነበረችም
ተብል የተነሳ ክርክር የሇም ቤቱ በጋብቻ ጊዛ ውስጥ የተፈራ ነው ወይስ የአቶ ተሰማ ገሇቱ
የግሌ ንብረት ነው የሚሌ ጭብጥ ተይዝ ሇውሳኔ የተሰሙትን ምስክሮች ቃሌ በተቃረነ መሌኩ
ከህግና ማስረጃ ውጪ የሰጠው ውሳኔ ተገቢ አይዯሇም ይግባኝ ባይ በቤቱ ሊይ ከመቶ ሀምሳ
ሺህ ብር በሊይ ወጪ አዴርጌ ያሰራሁና ያበሇጸግሁ መሆኑን ማስረጃ ቆጥሬ ስሇማበሌፀግሽ
አሊስረዲሽም በማሇት የስር ፍርዴ ቤት የዯረሰበት ዴምዲሜ ተገቢ ስሊሌሆነ ውሳኔው ተሽሮ
ወጪና ኪሳራዬን መሌስ ሰጪ እንዱተኩ ይታ዗ዜሌኝ ብሇዋሌ፡፡

ይግባኙ ያስቀርባሌ በመባለ መ/ሰጪ ባቀረበው መሌስ ክርክር የቀረበበት የውርስ ንብረት (ቤት)
የሁሇቱ ሟቾች ጋብቻ ወቅት የተፈራ መሆኑን አረጋግጦ የተሰጠው ውሳኔ ተገቢ ነው ስሇዙህ
የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ይፅናሌኝ ብሇዋሌ፡፡ ፍርዴ ቤቱም የቀረበውን ይግባኝ አግባብነት ካሇው
ህግ ጋር በማዚመዴ መርምሮታሌ፤ እንዯመረመረው ውርስ አጣሪው የግራ ቀኙን ምስክሮች
ቃሌ የሰማ ቢሆንም በብዚት ያጣራው የሟች ወ/ሮ ሙሊቷ ዲዱን ሚስትነትን ነው፡፡ ይህ ዯግሞ
ክርክር የቀረበበት ነጥብ አይዯሇም የስር ፍ/ቤት ከክ/ከተማው የሚመሇከተው አካሌ የቤቱን
ማህዯር በማስቀረብ ቤቱ የተገኘው በስጦታ በግዥ/በርስት/ወይስ በላሊ ሁኔታ መሆኑን ሉያጣራ
ይገባው ነበር የሥር ፍ/ቤት አስቀርቦ የመረመራቸው ሰነድች የወ/ሮ ሙሊቷ ዲዱን ሚስትነት
የሚያሳዩ ሌዩ ሌዩ ሰነድችን ሆኖ ሰነደንም ያስቀረበው ከወረዲው የወሳኝ ኩነቶች ፅ/ቤት ነው
ቤትን የሚመሇከቱ ዜርዜር መረጃዎች ሉገኙ የሚችለት በክ/ከተማ ዯረጃ ሲሆን ይህ
አሌተፈጸመም፡፡ በመሆኑም ሟች ወ/ሮ ሙሊቷ ዲዱ የሟች አቶ ተሰማ ገሇታ ሚስት
መሆናቸው በግራ ቀኙ ያሌተካዯ ስሇሆነ ቤቱ የተፈራው በዙህ የጋብቻ ጊዛ ውስጥ ነው
አይዯሇም የሚሇውን ጭብጥ የስር ፍርዴ ቤት ይዝ ምስክሮችን በዴጋሚ በማስቀረብ ከሰማና
ከክ/ከተማው የቤቱን እናት ማህዯር በትዕዚዜ በማስቀረብ ከመረመረ በኋሊ በጉዲዩ ሊይ
የመሰሇውን ውሳኔ እንዱሰጥበት ጉዲዩ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 /1/ መሰረት ሇስር ፍርዴ ቤት
መሌሷሌ፡፡

74
በዙህ መዜገብ የይግባኝ ወይም የፌ/ከ/ፍ/ቤት በስር ፍርዴ ቤት ሟች ወ/ሮ ሙሊቷ ዲዱ የሟች
አቶ ተሰማ ገሇታ ሚስት መሆናቸው በግራ ቀኙ ያሌተካዯ ስሇሆነ ቤቱ የተፈራው በዙህ የጋብቻ
ጊዛ ውስጥ ነው አይዯሇም የሚሇውን በሚመሇከት በስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ያሌተጣራ ወይም
የተ዗ሇሇ ጭብጥ መሆኑን የሇየ መሆኑን ከመዜገቡ መረዲት ቢቻሌም፤ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት
የሊከው ግን ይህን ጭብጥ አጣርቶ እንዱመሌስሇት ሳይሆን ተገቢ የሚሇውን ውሳኔ
እንዱሰጥበት በመሆኑ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) አሰራር የተከተሇ አሇመሆኑን መረዲት
እንችሊሇን፡፡ ፍርዴ ቤቱ ወዯ ስር ጉዲዩን በ343 (1) ሲመሌስ የመጨረሻ ውሳኔ በመስጠት
እንዱሁም መዜገቡን በመዜጋት ነው፤ ይህም ከአንቀጽ 343 ጋር የሚጋጭ ከመሆኑም ባሻገር
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችልት መጋቢት 26 ቀን 2011147 እና በመስከረም 26 ቀን 2013148
ዓ.ም የሰጣቸውን አስገዲጅ የሕግ ትርጉም የሚጥስ ነው፡፡ እንዱሁም ሰበር በአንቀጽ 343
መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ እንዱሰጡበት መሊክ ስነ-ሥርዓታዊ አሇመሆኑን ከሰጠ ከ4
ወር በኋሊ የተሰጠ ውሳኔ መሆኑን የሰበር ሰሚ አስገዲጅ ውሳኔውንም ጭምር ያሌተከተሇ ነው፡፡

3. መዜገብ ቁጥር 258978149 ( የፌዳራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት)

ይህ የይግባኝ መዜገብ ሇፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት የቀረበው የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት በሰጠው

ብይን ቅር በመሰኘት ነው፡፡ የውሳኔው ይ዗ት ባጭሩ አመሌካቾች አንዴም የዯረሰን መጥሪያ
ሳይኖር እና በክርክሩ ውሳኔ የተሰጠብን መሆኑን ሳናውቅ በተቀመጥንበት ውሳኔውን
ሇማስፈጸም ጥረት ሲያዯርጉ ነው ውሳኔው መሰጠቱን ያወቅነው፤ በመሆኑም የተሰጠው ውሳኔ
መብትና ጥቅማችንን የሚነካ ስሇሆነ በክርክሩ እንዴንሳተፍ ያቀረብነውን አቤቱታ አሁን መሌስ
ሰጪ እንዯሚለት መጥሪያ ሲሰጣቸው አሌቀበሌም ብሇዋሌ ወይስ አሊለም ሚሇውን ሳያጣራ
የሰጠው ውሳኔ ተገቢ ስሊሌሆነ የስር ፍርዴ ቤት የሰጠው ብይን ሉሻር ይገባሌ የሚሌ ነው፡፡
የይግባኝ ፍርዴ ቤቱ የስር ፍርዴ ቤት ተከሳሾች በላለበት ጉዲዩ እንዱታይ በማሇት የሰጠው
ትዕዚዜ ተገቢ ነው አይዯሇም የሚሇውን ሇማጣራት ያስቀርባሌ በማሇት መ/ሰጪ መሌስ
እንዱያቀርቡ ትእዚዜ በሰጠው መሰረት በቀረበው መሌስ ሊይ የፍ/ቤቱ መጥሪያና አቤቱታ
ሇይግባኝ ባዮች ስሰጣቸው የፍ/ቤቱን መጥሪያ ሇመቀበሌ ፍቃዯኛ ካሇመሆናቸውም በሊይ
በምስክሮች ፊት መጥሪያውን አንብበው ከተረደ በኋሊ መሌስ ሰጪ ፊት ሊይ በመወርወር

147
የግርጌ ማስታወሻ 34 ይመሌከቱ
148
የግርጌ ማስታወሻ 78 ይመሌከቱ
149
ይግባኝ ባይ እነ አቶ አሸብር አዴማሱ እና መሌስ ሰጪ አቶ አዴማሱ ጎሹ ፣ የፍ/ይ/መ/ቁ. 258978፣ የካቲት
19 ቀን 2013 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ

75
ሇፍርዴ ቤት ትዕዚዜ ተገዢ ባሇመሆናቸው ተረጋግጦ በስር ፍርዴ ቤት ብይን የተሰጠ ስሇሆነ
ይግባኛቸው ውዴቅ ይዯረግ የሚሌ ነው፡፡ ይግባኝ ባዮችም የመሌስ መሌስ ያቀረቡ ሲሆን
የይግባኝ ቅሬታቸውን የሚያጠነክር መሆኑን ፍርዴ ቤቱ ተመሌክቶታሌ፡፡ ፍርዴ ቤቱም የግራ
ቀኙን ክርክር አግባብነት ካሇው ህግ ጋር አገናዜቦ በመመርመር የስር ፍርዴ ቤት በሰጠው
ውሳኔ የስር ፍርዴ ቤት ተከሳሾች መጥሪያ አሌቀበሌ ስሇማሇታቸው በተገቢው ማስረጃ ሳያጣራ
እና የፍ/ቤት መጥሪያ በክፍለ ወረዲ በኩሌ እንዱዯርሳቸው ተገቢውን ትእዚዜ ሳይሰጥ እና
ላልች ስሇ መጥሪያ አሊሊክ በሥነ-ሥርዓት ህጉ በተቀመጡ መንገድች ቅዯም ተከተሊቸውን
ጠብቆ ሳያከናውን ተከሳሾች ጉዲዩ በላለበት እንዱታይ ትእዚዜ ሰጥቶ ውሳኔ መስጠቱ የሥነ-
ሥርዓት ህጉን ያሌተከተሇ በመሆኑ የስር ተከሳሾች በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ. 78(2) መሰረት የስር
ፍርዴ ቤት የአሁን ይ/ባዮች (የስር ተከሳሾች) ባቀረበው ክስ ሊይ መከሊከያ መሌሳቸውን
እንዱያቀርቡ እና ወዯ ክርክሩ እንዱገቡ በማዴረግ ግራ ቀኙን አከራክሮ ተገቢ ነው ብል
ያመነበትን ውሳኔ ይስጥበት በማሇት መዜገቡን በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯ ስር
ፍርዴ ቤት እንዱመሇስ ውሳኔ ሰጥቷሌ፡፡

በዙህ መዜገብ የይግባኝ ወይም የፌ/ከ/ፍ/ቤት በሰጠው ውሳኔ የስር ፍርዴ ቤት ተከሳሾች
መጥሪያ አሌቀበሌ ስሇማሇታቸው በተገቢው ማስረጃ ሳያጣራ እና የፍ/ቤት መጥሪያ በክፍለ
ወረዲ በኩሌ እንዱዯርሳቸው ተገቢውን ትእዚዜ ሳይሰጥ እና ላልች ስሇ መጥሪያ አሊሊክ በሥነ-
ሥርዓት ህጉ በተቀመጡ መንገድች ቅዯም ተከተሊቸውን ጠብቆ ሳያከናውን ተከሳሾች ጉዲዩ
በላለበት እንዱታይ ትእዚዜ ሰጥቶ ውሳኔ መስጠቱ የሥነ-ሥርዓት ህጉን ያሌተከተሇ መሆኑን
አረጋግጦ የስር ውሳኔን በመሻር ተከሳሾች የመከሊከያ መሌሳቸውን እንዱያቀርቡ ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት የሊከው በህጉ አንቀጽ 343 (1) መሰረት ነው፡፡ አንቀጽ 343 (1) የሚዯነግገው የስር ፍርዴ
ቤት ወዯክርክር ከገባ በኋሊ ስሊሇው ሲሆን በዙህ መዜገብ ግን ወዯ ክርክር አሌተገባም፡፡
በመሆኑም በ343 (1) መሰረት ተከሳሽ የመከሊከያ መሌሱን እንዱያቀርብና ክርክሩ እንዱቀጥሌ
የተሊከበት አግባብ አንቀጽ 343ን ያገና዗በ አይዯሇም፡፡ አንቀጽ 343 (1) ወዯስር ፍርዴ ቤት
የሚሊኩ ጭብጦች ከተጣሩ በኋሊ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሚመሇሱበት አሰራር ነው፡፡
ከዙህ በሊይ ባሇው ክፍሌ እንዲየነው እንዯዙህ አይነት ጉዲዮች የሚስተናገደት በ343ም ሆነ
በ341 አይዯሇም፡፡ ይህ ከ343 ይሌቅ ሇ341 የቀረበ ነው፡፡ ሇዙያም ነው ትክክሇኛ ፍትሕ
ሇመስጠት የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔውን የሰጠው ከመቃወሚያ ውጪ ባሇ ነገር ቢሆንም
መመሇስ ይቻሊሌ ተብል በህንዴ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ ትእዚዜ 41 ዯንብ 23 A ተብል አዱስ
ዴንጋጌ የተቀረጸው፡፡ በዙህ መዜገብ ግን ካሇትክክሇኛ የሕግ ዴንጋጌ ወዯስር ፍርዴ ቤት ሇውሳኔ

76
መሊኩ የሥነ-ሥርዓት ህግን የተከተሇ አይዯሇም፡፡ ፍርዴ ቤቱ ወዯ ስር ጉዲዩን በ343 (1)
ሲመሌስ የመጨረሻ ውሳኔ በመስጠት እንዱሁም መዜገቡን በመዜጋት ነው፡፡ ይህም ከአንቀጽ
343 (1) ጋር የሚጋጭ ከመሆኑም ባሻገር የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችልት መጋቢት 26 ቀን
2011150 እና በመስከረም 26 ቀን 2013151 ዓ.ም የሰጣቸውን አስገዲጅ የሕግ ትርጉም የሚጥስ
ነው፡፡ እንዱሁም ሰበር በአንቀጽ 343 መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ እንዱሰጡበት መሊክ
ስነ-ሥርዓታዊ አሇመሆኑን ከሰጠ ከ4 ወር በኋሊ የተሰጠ ውሳኔ መሆኑን የሰበር ሰሚ አስገዲጅ
ውሳኔውንም ጭምር ያሊገና዗በ ነው፡፡

4. መዜገብ ቁጥር 54082152 (የፌዳራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት)

የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት በመዜገብ ቁጥር 54082 በተሰጠ ውሳኔ ይግባኝ ቀርቦበት የይግባኝ ሰሚው
ፍርዴ ቤት የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን በመሻር መዜገቡ ከከፍተኛ ፍርዴ ቤት
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሰረት ጭብጥ መስርቶ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሌኳሌ፡፡ የፌዯራለ
ከፍተኛ ፍርዴ ቤት የያ዗ው ጭብጥ አንዴ ሲሆን እሱም ክስ የቀረበበት ቤት የተፈራው በጋብቻ
ውስጥ ነው? ወይስ አይዯሇም? የሚሇው ነው፡፡ የስር ፍርዴ ቤትም በታ዗዗ው መሰረት ግራ
ቀኙን በችልት አስቀርቦ ቃሊቸውን ሰምቷሌ፡፡ ከሳሽ ክስ የቀረበበት ቤት ‹‹በአቶ ተሰማ እና
ወ/ሮ ሙሊቷ የተሰራ ነው፤ የተጋቡት በ1967 ዓ.ም ነው መች እንዯተሰራ ጊዛውን አሊውቅም
ነገር ግን አብረው ነው የሰሩት›› ሲለ፤ ተከሳሽ በበኩሊቸው ‹‹ቤቱ ከ1967 ዓ.ም በፊት የተሰራ
ነው፤ ወ/ሮ ሙሊቷ ቤቱ ከተሰራ በኋሊ ነው የገቡት ስሇዙህ ቤቱ የአባቴ የግሌ ሀብት ነው፡፡
መች እንዯተሰራ ግን ጊዛውን አሊውቅም›› ብሇዋሌ፡፡ ፍርዴ ቤቱ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት
የያ዗ውን ጭብጥ ከቀረበው የሰነዴ እና የሰው ማስረጃ እንዱሁም ከተገቢው ህግ ጋር አገናዜቦ
መዜገቡን መርምሮ ውሳኔ ሰጥቷሌ፡፡

ክርክር የቀረበበት ቤት በአቶ ተሰማ የተመ዗ገበ መሆኑ ብቻ በቤተሰብ ህጉ አንቀጽ 63 መሰረት

የግሌ አያዯርገውም፡፡ የግሌ ነው የሚሌ ካሇ የማስረዲት ሸክሙ የእርሱ ነው፡፡ ከዙህ አንጻር ቤቱ
በአቶ ተሰማ ቢመ዗ገብም የህግ ግምቱ የጋራ ነው የሚሌ ነው፡፡ ይህንን ግምት በማስረጃ
የማስተባበሌ ኃሊፊነት ዯግሞ የግሌ ነው የሚሇው የተከራካሪ ዴርሻ ነው፡፡ በመሆኑም ፍርዴ
ቤቱ ክስ የቀረበበት ቤት በህግ ግምት የጋራ የሚሆን በመሆኑና ይህንን ሇማስተባበሌ የቀረበ

150
የግርጌ ማስታወሻ 34 ይመሌከቱ
151
የግርጌ ማስታወሻ 78 ይመሌከቱ
152
ከሳሽ አቶ ሇማ ተሰማ እና ተከሳሽ ወ/ሮ ጽጌሬዲ ተሰማ፣ የኮ/መ/ቁ. 54082፣ ጥቅምት 03 ቀን 2012 ዓ.ም፣
አዱስ አበባ

77
ማስረጃ ባሇመኖሩ እንዱሁም ከማህዯሩ የተገኙ ማስረጃዎች ክስ የቀረበበት ቤት የጋራ ወይም
በጋብቻ ዗መን የተፈራ ሇመሆኑ የማይመሇከቱ በመሆኑ ቤቱ የባሌና ሚስት የጋራ ሀብት የነበረ
ሇመሆኑ ሇመረዲት በመቻለ ክስ የቀረበበት በጉ/ክ/ከ/ወ/7/የቤት ቁጥር 231 የሆነው ቤት አቶ
ተሰማ ገሇቱ እና ወ/ሮ ሙሊቷ ዲዱ በጋብቻ ዗መን ያፈሩት ሀብት መሆኑ ስሇተረጋገጠ እና
እነሱም በህይወት የላለ በመሆኑ ይህ ቤት የጋራ እና ውርስ ሀብት ነው ሲሌ ፍርዴ ቤቱ
ውሳኔ ሰጥቷሌ፡፡

ከዙህ መዜገብ መረዲት የሚቻሇው መዜገቡ ከከፍተኛው ፍርዴ ቤት በአንቀጽ 343 (1) መሰረት
ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የተሊከ ሲሆን የስር ፍርዴ ቤትም የተመሇሰሇትን ጭብጥ በአግባቡ
አጣርቷሌ፡፡ ነገር ግን በአንቀጽ 343 (2) መሰረት ያጣራውን ሇከፍተኛው ፍርዴ ቤት መሌሶ
ከመሊክ ይሌቅ መጀመሪያ የሰጠው ውሳኔ ሊይ በዴጋሚ ውሳኔ ሰጥቷሌ፡፡ ይህም አንዴ ፍርዴ
ቤት ራሱ የሰጠውን ፍርዴ የሚያይበት የህግ ዴንጋጌ ውስጥ ተመሌክቶ ስሇማይገኝ ህጉን
በግሌጽ የጣሰ ነው፡፡ መዜገቡ ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የመሇሰው ከመሆኑም ጋር ይ/ባይ
የነበሩት ወ/ሮ ጽጌሬዲ ተሰማ ነበሩ፤ ነገር ግን የስር ፍርዴ ቤት በዴጋሚ የሰጠው ውሳኔ ሊይ
መሌስ ሰጪን እንዯ ከሳሽ ይግባኝ ባይን ዯግሞ እንዯ ተከሳሽ አዴርጎ ነው ውሳኔውን የሰጠው፡፡
ላሊው በዙህ መዜገብ ይግባኝ መብት እንዯሆነ ይገሌጻሌ፡፡ በመሰረቱ በ343 (1) መሰረት ወዯስር
ፍርዴ ቤት የሚሊኩ ጭብጦች የመጨረሻ ውሳኔዎች ስሊሌሆኑ ይግባኝ የማይባሌባቸው ቢሆንም
በዙህ መዜገብ ግን በተመሇሰው ጭብጥ ሊይ የስር ፍርዴ ቤቱ ውሳኔ ከሰጠ በኋሊ ይግባኝ
መብት ነው በማሇት ትዕዚዜ ሰጥቷሌ፡፡ መስከረም 26 ቀን 2013 ዓ.ም የፌዯራለ ሰበር ሰሚ
ችልት የስር ፍርዴ ቤት በ343(1) መሰረት የተሊከሇትን ጭብጥ ማጣራት እንጂ ውሳኔ
መስጠት እንዯላሇበት አስገዲጅ የህግ ትርጉም በሰጠበት የፍርዴ ሀተታ ሊይ በተግባር ያሇውን
አሰራር የተቸው ወዯ ስር የሚመሇሱት ጭብጦች ሊይ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ከሰጠ በኋሊ
ይግባኝ እየተባሇባቸው መሆኑና ፍርዴ ቤቱ ሊይ የስራ ጫና እያስከተሇ መሆኑን በመግሇጽ
ነው፡፡ ይሁንና በዙህ መዜገብ የተሰጠው ውሳኔ በራሱ ይግባኝን መብት የሚያዯርግ ከመሆኑ
አንጻር የሰበር ሰሚ ችልት ውሳኔን አስገዲጅነት ያሊከበረ ነው፡፡

5. የመዜገብ ቁጥር 247284153 (የፌዳራሌከፍተኛው ፍርዴ ቤት)

153
ይግባኝ ባይ ወ/ሪት ሄሇን ንጉሴ እና መሌስ ሰጪ እነ ወ/ሮ አበባ ታዯሰ ፣ የኮ/መ/ቁ. 247284፣ የካቲት 17
ቀን 2013 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ

78
ይህ የይግባኝ መዜገብ ሇፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት የቀረበው የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት በሰጠው
ብይን ቅር በመሰኘት ነው፡፡ ጉዲዩ የጋራ ንብረትን በሚመሇከት የተዯረገ ክርክር ሲሆን በስር
ፍርዴ ቤት 1ኛ መሌስ ሰጪ አመሌካች 2ኛ መ/ሰጪ ተጠሪ ይ/ባይ ዯግሞ ጣሌቃ ገብ በመሆን
ተከራክረዋሌ፡፡ በክርክሩ ይ/ባይ አመሌካችና ተጠሪ በይ/ባይ ንብረት ሊይ መብት እና ጥቅም
ሳይኖራቸው እየተከራከሩ በመሆኑ ክስ አቅርበዋሌ፡፡ የስር ፍርዴ ቤት በሰጠው ትእዚዜ ጣሌቃ
ገብ ቤትና መኪና ገዜቻሇው በማሇት ውልችን በሰነዴ ማስረጃነት ያቀረቡ በመሆኑ ውልችን
በተመሇከተ በላሊ መዜገብ ጉዲዩ ሉታይ ይገባሌ በማሇቱ ነው ይግባኙ የቀረበው፡፡ ከ/ፍ/ቤት
የስር ፍ/ቤት ውሳኔን በማጽናቱ ሇሰበር ቀርቦ ሰበርም የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔንና ትዕዚዜን
በመሻር በአንዴ መዜገብ እሌባት ያግኝ በማሇት ወስኗሌ፡፡ በዙህ መሰረት የፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት
መስከረም 7 ቀን 2012 ዓ.ም በሰጠው ፍርዴ ሁለንም ተከራካሪ ወገኖች በክርክሩ በማሳተፍ
በይግባኝ ባይና በ2ኛ መሌስ ሰጭ ተዯርገዋሌ የተባለትን የቤትና የመኪና ሽያጭ ውልች
ሀሰተኛ ስሇሆኑ በካርታ ቁጥር Burlive/442/2001 የተመ዗ገበ መኖሪያ ቤትና የሰላዲ ቁጥሩ
ኮዴ 3-19812 መኪና የአመሌካችና ተጠሪ ወይም የመሌስ ሰጪዎች የጋራ ንብረት ነው ሲሌ
ፍርዴ ሰጥቷሌ፡፡ ይግባኝ የቀረበው በዙህ ፍርዴ ሲሆን ቅሬታው የስር ፍርዴ ቤት ባቀረብኩት
የመጀመሪያ ዯረጃ መቃወሚያ ሊይ ብይን ሳይሰጥበት በፍሬ ጉዲዩ ሊይ ሳያከራክርና በምስክርነት
የተቆጠሩ ግሇሰቦችን አስቀርቦ ሳይሰማ ውሳኔ ሰጥቶ ወጪና ኪሳራ 10,000 (አስር ሺህ ብር)
ክፍያ መባለ ተገቢ ስሊሌሆነ ውሳኔው ይሰረዜሌኝ ብሇዋሌ፡፡ የይግባኝ ፍርዴ ቤትም ቅሬታውን
መርምሮ ይግባኙ ያስቀርባሌ በመባለ 1ኛ መሌስ ሰጪ ባቀረቡት መሌስ ይ/ባይና 2ኛ መሌስ
ሰጪ የጋራ ንብረቴን እንዲሌካፈሌ ያዯረጉትን ህገወጥ ውሌ ውዴቅ በማዴረግ ያጽናሌኝ ሲለ
2ኛ መሌስ ሰጪ በሰጡት መሌስ ንብረቶቹ የይ/ባይ እንጂ የመሌስ ሰጪዎች አይዯሇም
ብሇዋሌ፡፡ ይ/ባ ያቀረቡት የመሌስ መሌስ የይግባኝ ቅሬታው በተገሇጸበት መንገዴ ነው፡፡

ፍርዴ ቤቱም የቀረበውን ክርክርና ማስረጃ በአግባቡ መዜኖ ውሳኔ ሰጥቷሌ አሌሰጠም
የሚሇውን ጭብጥ ይዞሌ፡፡ የስር ፍርዴ ቤት ከጠቅሊይ ፍርዴ ቤት መዜገብ ከተመሇሰበት በኋሊ
ቀጥታ የገባው በይግባኝ ባይና በ2ኛ መሌስ ሰጪ መካከሌ የተዯረገ የገን዗ብ ዜውውር መኖሩን
ሇማጣራት የባንክ የሂሳብ መግሇጫ እንዱቀርብ ትእዚዜ በመስጠት ነው፡፡ይህ ዯግሞ
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችልት በሰ/መ/ቁ 59294 በቅጽ 12 ሊይ የሰጠውን ውሳኔ የሚጥስ
የክርክር አመራር ሲሆን የስር ፍርዴ ቤት በይ/ባይም ሆነ በመ/ሰጪዎች የቀረበውን የሰነዴም
ሆነ የምስክሮችን ቃሌ ሳይሰማና ሳይመዜን የሰጠው ፍርዴ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ህጉ ሊይ

79
የተቀመጠውን የክርክር አመራር ስርዓት ያሌተከተሇ በመሆኑ መሰረታዊ የህግ ስህተት
ተፈጽሟሌ ተብል ፍርዴ ሰጥቷሌ፡፡ በመሆኑም የስር ፍርዴ ቤት በይ/ባይ የቀረበሇትን
የመጀመሪያ ዯረጃ መቃወሚያ ሊይ ተገቢውን ክርክር ሶስቱም ወገኖች እንዱያቀርቡ ካዯረገ እና
በመቃወሚያ ሊይ ብይን ሇመስማት ይረዲው ዗ንዴ ምስክር መስማት ካስፈሇገው ሰምቶ ተገቢ
ነው የሚሇውን ብይን እንዱሰጥበት በፍሬ ነገሩም ሊይ በግራ ቀኙ የቀረበው ማስረጃዎችን
አሟጦ ከሰማ በኋሊ ተገቢ የሆነ ውሳኔ እንዱሰጥበት ጉዲዩ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1)
መሰረት ተመልሶሇታሌ፡፡

በዙህ መዜገብ የስር ፍርዴ ቤት በይ/ባይ የቀረበውን መጀመሪያ ዯረጃ መቃወሚያ ሊይ ብይን
ሳይሰጥ አሌፏሌ፡፡ የምስክሮች ቃሌ ሳይሰማና ሳይመዜን የሰጠው ፍርዴ በመሻሩ
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ተመሌሷሌ፡፡ የመሇሰው ግን ምንም
ጭብጥ ሳይያዜ ነው፡፡ ይህ ዯግሞ ከህጉ ጋር ይቃረናሌ፡፡ ህጉ የስር ፍርዴ ቤት ወዯክርክር
ገብቶ መያዜ የነበረበትን ወይም ማጣራት የነበረበትን ጭብጥ ሳያጣራ ሲቀር ነው በ343 (1)
መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት እንዱጣራ የሚሌከው፡፡ የስር ፍርዴ ቤት በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 341
(1) መሰረት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚሌከው በመቃወሚያ ብቻ ውሳኔ ሲሰጥ ነው፡፡ በዙህ
መዜገብ ግን የስር ፍርዴ ቤት መቃወሚ ሊይ ብይን ሳይሰጥ አሌፏሌ ውሳኔም የሰጠው
አስፈሊጊውን ጭብጥ ሳይይዜ ነው፡፡ ስሇዙህ በ343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት መሊኩ
የህግ ዴጋፍ የሇውም፡፡ ከ343 ይሌቅ ሇ341 የቀረበ ቢሆንም ወዯስር ፍርዴ ቤት የተሊከው ግን
በ343 (1) መሰረት ነው፡፡

በዙህ መዜገብ የሚታየው ላሊው ነጥብ የስር ፍርዴ ቤት በአንቀጽ 343 (1) መሰረት ወዯስር
ፍርዴ ቤት የሚሌከው ከሆነ በ348 (1) መሰረት የመጨረሻ ውሳኔ ሳይሰጥ እና መዜገቡን
ሳይ዗ጋ መሆን ቢኖርበትም በዙህ መዜገብ የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ግን የመጨረሻ ውሳኔ
በመስጠት እና መዜገቡን በመዜጋት ወዯስር ፍርዴ ቤት ሌኮታሌ፡፡ ላሊው ክርክሩ
ከፌ/የመ/ዯ/ፍ/ቤት ጀምሮ ይግባኝ ተብልበት ወዯ ከፍተኛው ፍርዴ ቤት ቀርቧሌ፤ ከፍተኛው
ፍርዴ ቤት ውሳኔውን በማጽናቱ ሰበር ቀርቧሌ ሰበርም በ343 (1) መሰረት ወዯ መጀመሪያ
ዯረጃ ፍርዴ ቤት መሇሰው የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤቱም በተመሇሰሇት መሰረት ውሳኔ ሰጠ
በውሳኔውም ሊይ ይግባኝ ተብል በዴጋሚ ወዯ ከ/ፍ/ቤት ቀርቦ ከ/ፍ/ቤቱም በዴጋሚ ወዯ
መጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት መመሇሱ ዋና ምክንያት የአንቀጽ 343 ያሇአግባብ መተግበር ነው፡፡

80
 ምዕራፍ አራት
4.ማጠቃሇያና የመፍትሔ ሃሳቦች
4.1. ማጠቃሇያ
ፍርዴ ቤቶች በሚሰጡት የዲኝነት አገሌግልት እርካታ ያሌተሰማው ማንኛውም ተከራካሪ
ወዯየትኛውም ተቋም ከመሄደ በፊት ፍርደን መጀመሪያ ወዯ ሰጠው ፍርዴ ቤት በመሄዴ
ፍርደን እንዯገና እንዱያየው መጠየቅ አሇበት፡፡ ነገር ግን ፍርዴ ቤቱ ራሱ ስህተቱን ሇማረም
የሥነ-ስርዓት ሕጉ የማይፈቅዴሇት ከሆነ ተከራካሪው ወገን ያሇው አማራጭ ወዯ በሊይ ፍርዴ
ቤት ይግባኝ ማሇት ነው፡፡ ይግባኙ ተቀባይነት አግኝቶ ፍርዴ ቤቱ በአግባቡ ከተመሇከተው በኋሊ
የመወሰን፣ ወዯስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ እንዱሁም ጭብጥ ይዝ ማስረጃ እንዱቀበለሇት ወዯ
ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ስሌጣን አሇው፡፡
በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች አሰራር መሰረት መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚመሇሰው በሁሇት
ምክንያት ነው፡፡ አንዯኛው የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔውን የሰጠው ወዯ ክርክር ውስጥ ሳይገባ
በመቃወሚያ ብቻ ሲሆንና ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ሲሽረው ሲሆን ሁሇተኛው ዯግሞ የስር
ፍርዴ ቤት ውሳኔውን የሰጠው ሇክሱ ውጤት ጠቃሚ የሆነውን ጭብጥ ሳይይዜ ወይም
ማጣራት የነበረበትን ፍሬ ጉዲይ ሳያጣራ ሲቀር ነው፡፡ ይህ አሰራር በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 341
እና 343 ሊይ ተዯንግጎ ይገኛሌ፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ሊይ ያሇው የአማርኛ ቅጂ ሇትርጉም
የተጋሇጡ ቃሊትና ሀረጋት በውስጡ በመያዘ ምክንያት ሕጉ ከሚሇው በተቃራኒ ሇመተግበር
ምክንያት ሆኗሌ፡፡ 42.3 በመቶ የሚሆኑት የጥናቱ ተሳታፊዎች አሁን በፍርዴ ቤት ያሇው
አሰራር ሕጉን የተከተሇ ነው ብል ማመናቸው ሇዙህ ማሳያ ነው፡፡ ነገር ግን አሁን ያሇው
አሰራር ከሕጉ ውጪ እንዯሆነ የተረደ ተሳታፊዎች ቁጥር ሕጉን በአግባቡ ካሌተረደት የሊቀ
ነው፡፡

በፌዳራሌ ፍርዴ ቤቶች ወዯስር ፍርዴ ቤት ጭብጥ ይዝ ከመመሇስ ጋር ያሇው አሰራር ሕጉን
የተከተሇ ባሇመሆኑ በተከራካሪዎች፣ በፍርዴ ቤቱና በሀገር ዯረጃ ዗ርፈ ብዘ ችግሮችን
አስከትሎሌ፡፡ የዛጎች ፈጣን ፍትሕ የማግኘት ሕገ-መንግስታዊ መብት ሊይ መጠነ ሰፊ ጉዲት
አስከትሎሌ፡፡ የፍርዴ ቤቱንም የፍትሏ ብሔር ጉዲይን ሇማስተዲዯር እንቅፋት ከመሆኑ ባሻገር
የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ዓሊማ የሆነውን በአነስተኛ ወጪ ፍትሕ የማግኘት መብት
አሁን ባሇው አሰራር ምክንያት እንዲይሳካ ሳንካ እየፈጠረ ነው፡፡ የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት
ሕግ ቁጥር 343 ጋር በተያያ዗ የላልች ሀገራት ተሞክሮ ሇማየት የተቻሇ ሲሆን ሕጋችን

81
ተመሳሳይ አተገባበራችን ግን የተሇያየ መሆኑን ሇመገን዗ብ ተችሎሌ፡፡ የአተገባበር ሌዩነት
የመጣው ኢትዮጵያ ውስጥ ያሇው የሕጉ አረዲዴ በፈጠረው ክፍተት ምክንያት ነው፡፡

በፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ቁጥር 342 መሰረት የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት

የቀረበሇት መዜገብ ሊይ በቂ ማስረጃ ካሇ ጭብጡን ሇውጦ ከመፍረዴ አይታገዴም ቢሌም
በተግባር ግን በቂ ማስረጃ እያሇም ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚመሌሱበት ሁኔታዎች አለ፡፡
መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ በፍርዴ ቤቶች ያሇው አሰራር
ሇተገሌጋዮች የይግባኝ መብትን ያሰፋሌ በሚሌ የሚዯግፉት ቢኖሩም በተቃራኒው አሁን ያሇው
አሰራር ፈጣን ፍትህ የማግኘት መብትን በመጣሱና የይግባኝ መብት ሂዯቱ በሕጉ የተዯነገገ
በመሆኑ ተጨማሪ ይግባኝ አስፈሊጊ አይዯሇም በማሇት የሚከራከሩም አለ፡፡

አንቀጽ 348 (1) በይግባኝ የቀረበን ፍርዴ በመሻር በማሻሻሌ እና በማጽናት የመጨረሻ ውሳኔ
የሚሰጥበት ዴንጋጌ ቢሆንም በተግባር ፍርዴ ቤቶች በአንቀጽ 343 መሰረት ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት ሲመሌሱ 348 (1) መሰረት እየሻሩ በመሆኑ ግሌጽ ሥነ-ሥርዓታዊ ግዴፈት እየሰሩ ነው፡፡
ከአንቀጽ 343 ጋር በተያያ዗ ፍርዴ ቤት ትዕዚዜ እንጂ የመጨረሻ ውሳኔ መስጠት ባይኖርበትም
ከዙህ ጋር በተያያ዗ ይግባኝ ሰሚው ወዯስር ፍርዴ ቤት መዜገቦችን ሲሌክ የመጨረሻ ውሳኔ
ስሇሚሰጥበት መዜገቡን በመዜጋት በመሆኑ የሥነ-ሥርዓት ሕጉን የሚጥስ ላሊኛው የይግባኝ
ፍርዴ ቤት ተግባር ነው፡፡

በፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕጉ 343 ፍርዴ ቤቶች ጭብጥ ይ዗ው ወዯስር እንዱሊክ
የሚሠጡት ትዕዚዜ የመጨረሻ ውሳኔ ባይሆንም በተግባር በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች
እንዯመጨረሻ ውሳኔ እየታየ ይግባኝ ይጠየቅበታሌ፡፡ የፌዳራሌ ጠቅሊይ እና ከፍተኛ ፍርዴ
ቤት በይግባኝ ስሌጣናቸው ጉዲዮችን ሲመሇከቱ በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለ ወይም ያሌተጣሩ
ፍሬ ጉዲይ አሇ ብሇው ሲያምኑ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የመመሇስ ስሌጣን አሊቸው፤ ይሁንና
የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ እንዱሰጡበት እንጂ አጣርተው እንዱመሌሱ አይዯሇም፡፡ የፌዳራለ
የመጀመሪያ ዯረጃ እና ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ጭብጥ ተይዝ የሚሊክሊቸውን መዜገብ በሕጉ
መሰረት አጣርተው ወዯ ይግባኝ ፍርዴ ቤት ሳይሌኩ ራሳቸው የመጨረሻ ውሳኔ
በመስጠታቸው ምክንያት በሚቀርብ ሥነ-ሥርዓታዊ ያሌሆነ ይግባኝ በፍርዴ ቤቶች ሊይ የስራ
ጫና እየፈጠረ ነው፡፡ የሰበር ሰሚ ችልት የተቋቋመበት ዓሊማ መሰረታዊ የሕግ ስህተቶችን
ሇማረም በመሆኑ ከመዯበኛ የይግባኝ ፍርዴ ቤቶች በባህሪው ይሇያሌ፡፡ ነገር ግን የራሱ የሆነ
የመመሪያ ሥነ-ሥርዓት ሕግ ስሇላሇው አሁን በስራ ሊይ ባሇው የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት
82
ሕግ ይሰራሌ፡፡ ሰበር በመርህ ዯረጃ ወዯስር ፍርዴ ቤት ጭብጥ ይዝ እንዱጣራ መሊክ ያሇበት
ሲሆን በ343 (2) መሰረት ተጣርቶ የሚቀርብሇትን ጭብጥ ግን ከተቋቋመሇት ዓሊማና ካሇው
ባህሪ አንጻር ማስረጃ መመ዗ን ስሇማይችሌ ተጣርቶ የቀረበሇትን ጭብጥ መመ዗ን
የሚያስፈሌገው ከሆነ ወዯስር ፍርዴ ቤት እንዱወስን የሚሌክ ሲሆን መመ዗ን የማያስፈሌግ
ከሆነ ግን የመጨረሻ ውሳኔውን ሰበር መሥጠት ያሇበት ቢሆንም በተግባር ግን የሰበር ፍርዴ
ቤቶች ሕጉን እየተገበሩት አይዯሇም፡፡

ከ341 እና ከ343 ውጪ ያለ መዜገብን (ጉዲይን) ወዯስር ፍርዴ ቤት ሉያስሌኩ የሚችለ

ምክንያቶች በተግባር ያለ ሲሆን ሇእነዙህ ምክንያቶች የሕግ ዴንጋጌ ባሇመኖሩ ምክንያት ወዯ
ስር ፍርዴ ቤት የሚሊኩት አንቀጽ 343 (1) እየጠቀሱ ነው፤ ይሁን እንጂ አንቀጹ በግሌጽ
የይግባኝ ፍርዴ ቤት ጭብጥን አስተካክል ወዯስር ፍርዴ ቤት ስሇሚመሌስበት አሰራር ነው
የሚዯነግገው፡፡ በተግባር ግን ጭብጥ ሳይይዘ እንኳን በ343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት
ሇውሳኔ ይሌካለ፡፡ አንቀጽ 343 በስር ፍርዴ ቤት በክርክር ወቅት ጭብጥ ሲ዗ሇሌ ወይም ፍሬ
ጉዲይ ሳይጣራ ሲቀር ተግባራዊ የሚዯረግ ዴንጋጌ እንጂ ክርክር ሳይኖር የተወሰነ ውሳኔ ሊይ
በቀረበ ይግባኝ መሰረት ጭብጥ ተይዝ የሚመሇስበት አይዯሇም፡፡

የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት መጋቢት 26 ቀን 2011 እና መስከረም 26

ቀን 2013 ዓ.ም በሰጠው አስገዲጅ ውሳኔ በ343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚሊኩ
መዜገቦች የመጨረሻ ውሳኔ ያሇመሆናቸውን፣ የይግባኝ ፍርዴ ቤት በ343 (1) መሰረት ወዯስር
ፍርዴ ቤት ሲሌክ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ይስጥበት ማሇቱ እና የስር ፍርዴ ቤትም አጣርቶ
ከመመሇስ ውጪ ራሱ የመጨረሻ ውሳኔ መስጠቱ ሥነ-ሥርዓታዊ ያሇ መሆኑና ፍርዴ ቤቶች
ሊይ የስራ ጫና መፍጠሩን በመግሇጽ አስገዲጅ ውሳኔ ቢሰጥበትም ፍርዴ ቤቶች ይህን መሰረት
አዴርገው እየሰሩ ባሇመሆኑ የሰበር ሰሚ ችልት የሚሰጣቸው የሕግ ትርጉም በሀገሪቱ በሚገኙ
ፍርዴ ቤቶች እንዯሚያስገዴዴ የሚዯነግገውን የፍርዴ ቤቶች አዋጅን ይጥሳሌ፡፡ የሰበር ሰሚ
ችልት ራሱ በሰጣቸው አስገዲጅ የሕግ ትርጉም ወዯስር ፍርዴ ቤት በአንቀጽ 343 (1) መሰረት
የሚመሇሱ ጉዲዮች ሊይ ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሚሰጣቸው ውሳኔዎች የመጨረሻ
እንዲሌሆኑ ቢወስንም በተግባር ግን ችልቱ የመጨረሻ ውሳኔ በመስጠት ስሇሚመሌስ ራሱ
ከሰጠው የሕግ ትርጉም ጋር የሚጋጭ ነው፡፡

ሰበር ችልት የሚወስናቸው ውሳኔ በሀገሪቱ በሚገኝ ማንኛውም ፍርዴ ቤት ሊይ አስገዲጅነት

አሇው፡፡ አስገዲጅነት የሚኖረው ግን ውሳኔው የመጨረሻ ሲሆን ብቻ ነው፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.
83
343 (1) መሰረት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሲሊክ የመጨረሻ ውሳኔ ተሰጥቷሌ አንዯማይባሌ ሰበር
ችልት በተሇያዩ መዜገቦች በሰጣቸው የሕግ ትርጉም መገን዗ብ ይቻሊሌ፡፡ ይሁን እንጂ በተግባር
ከሰበር ወዯስር ፍርዴ ቤት የሚመሇሱ የሰበር ውሳኔዎች በሀገሪቱ በሚገኙ ፍርዴ ቤቶች
በተመሳሳይ ጉዲይ ሊይ ጥቅም ሊይ ይውሊለ፡፡

መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ ያሇውን ችግር ሇመቅረፍ በፍርዴ ቤቱ

የተሇያዩ እርምጃዎች እየተወሰደ ይገኛሌ፡፡ ሇአብነትም ያህሌ በፍትሏ ብሔር ጉዲዮች
አስተዲዯር መመሪያ ውስጥ ማካተት፣ ዲኞች በ343 (1) መሰረት ከይግባኝ ፍርዴ ቤት
የሚመሇሱ መዜገቦችን እንዲያዩ ማንሳትን ጨምሮ በፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ብቻ ያሇውን
የስራ ጫናና ላልች ተያያዥ ችግሮችን ሇመቅረፍ በሚሌ መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት
ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ የሌዯታ የፍትሏ ብሔር ምዴብ ችልት ራሱን የቻሇ ችልት አቋቁሞ
በዙያው እንዱታዩ በማዴረግ ሇችግሩ መፍትሔ እየሰጡ ቢሆንም፤ አሰራሩ በሕጉ መሰረት
ባሇመሆኑ ብቻ እነዙህ የመፍትሔ እርምጃዎች በአሰራሩ ሊይ ያመጡት ሇውጥ እምብዚም ነው፡፡

84
4.2. ምክረ ሃሳብ

ጥናቱ የዯረሰበትን ግኝት መሰረት አዴርጎ የሚከተለትን ምክረ ሀሳቦች ያስቀምጣሌ፡-

4.2.1. የአጭር ጊዛ የመፍትሔ ሀሳብ

 ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 ጋር በተያያ዗ ፍርዴ ቤቶች አሁን ያሇውን አሰራር በመቀየር
በሕጉ መንፈስ መሰረት መስራት ይኖርባቸዋሌ፡፡
 በሥነ-ሥርዓት ሕጉ በተሇይም ከ343 ጋር በተያያ዗ የአረዲዴ ክፍተት መኖሩ ከጥናቱ
ውጤት መረዲት የተቻሇ ሲሆን ይህ ዯግሞ አሁን ሊሇው አሰራር መዲበር ምክንያት
ሆኗሌ፡፡ በመሆኑም ሇፍትሕ አካሊት በተሇይም ሇዲኞች የሕጉን ትክክሇኛ መንፈስ
ከላልች ሀገራት ካሇው አተገባበር ተሞክሮ በመውሰዴ እንዱሁም በተከራካሪዎች፣
በፍርዴ ቤቱና በሀገሪቱ እያስከተሇ ካሇው መጠነ ሰፊ ችግር ጋር አያይዝ ስሌጠና
መስጠት፡፡
 የይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት መዜገብን በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሰረት
እንዱጣራ ወዯስር ፍርዴ ቤት በሚመሌስበት ጊዛ ተከራካሪዎች ሇክርክሩ የሚገኙበትን
ቀንና የተጣራው ጉዲይ ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የሚመሇስበትን ቀን ቆርጦ
በሚሌከው መዜገብ ሊይ ግሌጽ ትእዚዜ መስጠት አሇበት፡፡
 ሰበር ሰሚ ችልት ተጣርተው እንዱወሰኑ ሇስር ፍርዴ ቤት በሚሌካቸው ጭብጦች
ሊይ የሚሰጠው ውሳኔ ይግባኝ ከተጠየቀባቸው በይግባኝ ፍርዴ ቤት መታየት ያሇበት
ሰበር ባ዗዗ው መሰረት መጣራት አሇመጣራቱን ብቻና፤ ሇጉዲዩም የመጨረሻው ፍርዴ
ቤት መሆን እንዲሇበት የሚገሌጽ የአሰራር ሰርኩሊር መውረዴ አሇበት፡፡
 የሰበር ሰሚ ችልት መስከረም 26 ቀን 2013 ዓ.ም በመዜገብ ቁጥር 186816 ስሇ አንቀጽ
343 የሰጠውን አስገዲጅ የሕግ ትርጉም ሇዲኞችና ሇሕግ ባሇሙያዎች ተዯራሽ ማዴረግ፤
 ሇዲኞች ስሇ ጭብጥ አመሰራረት እና ስሇማስረጃ ም዗ና መሰረታዊ የሆነ ሥሌጠና
መሰጠት አሇበት፡፡
 የፌዯራሌ ከፍተኛ እና ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት በይግባኝ ስሌጣናቸው ተመሌክተውት
የማጽናት ውሳኔ የሠጡበትን መዜገብ ሰበር ሰሚ ችልት ተመሌክቶት
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.343 (1) መሰረት እንዱጣራ በሚሌክበት ጊዛ የተከራካሪዎችን
የይግባኝ መብት፣ የፍርዴ ቤቶችን ስሌጣን፣ የክርክሩን ጸባይ እንዱሁም ሙግት

85
 በተገቢው ጊዛ መቋጨትን ባመዚ዗ነ መሌኩ ሇስር ፍርዴ ቤት መሊክ አሇበት፡፡
(ሇመጀመሪያ ጊዛ ሊየው ወይም ሇመጨረሻ ጊዛ ሊየው ፍርዴ ቤት)
4.2.2. የመካከሇኛ ጊዛ የመፍትሔ ሀሳብ
 ሰበር ሰሚ ችልት በስር ፍርዴ ቤት ተ዗ሇዋሌ ወይም አሌተጣሩም ብል ያመነባቸውን
ጭብጦች በመያዜ ወዯስር በሚሌክበት ጊዛ የሚሰጣቸው ውሳኔዎች የመጨረሻ
ባሇመሆናቸው አስገዲጅ ሉሆኑ አይገባም፡፡ በመሆኑም ሰበር ሰሚ ችልት ስሌጣኑ ሰፋ
ተዯርጎ በዓመት ውስጥ የሚያያቸውን መዜገቦች ቁጥር በመገዯብ ማስረጃ በመመ዗ን
ጭምር የቀረቡሇትን ሁለንም መዜገቦች የመጨረሻ ውሳኔ መስጠት ይኖርበታሌ፡፡
ካሌሆነ ግን በአንቀጽ 343 (1) መሰረት ወዯስር የሚመሌሳቸው የውሳኔ መዜገብ
አስገዲጅነት ቀሪ ሉሆን ይገባሌ፡፡ አሉያም ትርጉም የሰጠበትን የሕግ ዴንጋጌ ከውሳኔው
በመነጠሌ አስገዲጅ እንዱሆን ማዴረግ፣
 ከይግባኝ ፍርዴ ቤት በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯስር ፍርዴ ቤት
እንዱጣሩ ሇሚሊኩ መዜገቦች ብቻ የተሇዩ ችልቶች ቢያቋቁሙ በተዯራጀ መሌኩ
መዜገቦቹ ሊይ መስራት ይቻሊሌ፡፡ በዙህም ፍርዴ ቤቱ ሇሚሰራው ስራ ዕቅዴ
ሇማውጣት እና በአጠቃሊይ በፍ/ቤቶች መካከሌ ስሊሇው የመዜገብ መመሊሇስ መረጃ
እንዱያገኙና የመፍትሄ እርምጃ እንዱወስደ ያዯርጋሌ፡፡ መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት
ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ በፌዯራሌ ከ/ፍ/ቤት ሌዯታ ምዴብ ችልት ሇብቻው ችልት
የተቋቋመሇት ሲሆን ከዙህ ፍርዴ ቤት ተሞክሮ በመውሰዴ በየፍርዴ ቤቶቻቸው
ቢያቋቁሙ የተሻሇ የአሰራር ሇውጥ ይመጣሌ፡፡ (ይህ ምክረ ሀሳብ በርግጥም የተዯራጀ
መረጃ ከማግኘት አንጻር እና መዜገብ ወዯስር ፍርዴ ቤት በሚመሇስበት ጊዛ
መጀመሪያ ጉዲዩን የተመሇከተው ዲኛ ከተከራካሪዎች ሇሚቀርብበት የገሇሌተኘነት
ጥያቄ ከመፍታት አንጻር ብቻ ነው፡፡ አሁን በፍርዴ በቶች ያሇው አሰራር ከተቀየረ
(በሕጉ መሰረት ከሆነ) ጉዲዩን በመጀመሪያ ዯረጃ ያየው ዲኛ በዴጋሚ ውሳኔ
ስሇማይሰጥበት የችልቱ መዯራጀት ከተዯራጀ መረጃ ከማግኘት እና ከገሇሌተኝነት ጋር
ብቻ የተያያ዗ ነው፡፡)
 በይግባኝ በሚቀርቡ መዜገቦች ሊይ በቂ ማስረጃ ከሰፈረ የይግባኝ ፍርዴ ቤት ራሱ
ውሳኔ መስጠት ይኖርበታሌ፡፡ ከሰበር ሰሚ ችልት ውጪ ያለ ይግባኝ የቀረበሊቸው
ችልቶች ማስረጃዎችን ጭምር እያስቀረቡ በስር ፍርዴ ቤት የተ዗ሇሇውን እና

86
 ያሌተጣራውን ጭብጥና ፍሬ ጉዲይ በማጣራት ውሳኔ ቢሰጡ ወዯ ስር ፍርዴ ቤት
የሚሊከውን መዜገብ እንዱሁም የዲኞችን የስራ ጫና ይቀንሳሌ፡፡
4.2.3. የረዥም ጊዛ የመፍትሔ ሀሣብ
 የሥነ-ሥርዓት ሕጉ አንቀጽ 343 የአማርኛ ቅጂ ትርጉም ግሌጽ በሆነ መሌኩ
መሻሻሌ አሇበት፡፡ ይህ መሆኑ ዲኞች ሕጉን በአግባቡ እንዱረደት ያዯርጋሌ፡፡
 ትክክሇኛ ፍትሕ ሇመስጠት በሚሌ ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 341 እና 343 ውጪ መዜገብ
ወዯ ስር ፍርዴ ቤት እንዱመሇስ የሚያዯርጉ ምክንያቶች የሕግ ዴጋፍ ሉኖራቸው
ይገባሌ፡፡ ሇአብነት ያህሌም ህንዴ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕጓ ሊይ ዯንብ 23 A የሚሌ አዱስ
ዯንብ ጨምራሇች፡፡ በዙህ ዯንብ ስር ፍርዴ ቤት ውሳኔውን የሰጠው ከመቃወሚያ
ውጪ ቢሆንም የይግባኝ ፍርዴ ቤቱ ሇትክክሇኛ ፍትሕ አሰጣጥ አስፈሊጊ መስል
ሲሰማው ወዯስር ፍርዴ ቤት መመሇስ ይችሊሌ፡፡ በኢትዮጵያም ሇትክከሇኛ ፍትሕ
አሰጣጥ በሚሌ የሚሰጡ የፍርዴ ቤት ውሳኔዎች በሕግ መዯገፍ ስሊሇባቸው ፈቃጅ
የሕግ ዴንጋጌ መቀረፅ አሇበት፡፡
 ሰበር ሰሚ ችልት የተቋቋመበት ዓሊማ ከመዯበኛ የይግባኝ ፍርዴ ቤት የተሇየ በመሆኑ
ችልቱ ራሱን የቻሇ የሥነ-ሥርዓት ህግ ሉ዗ጋጅሇት ይገባሌ፡፡

87
 ዋቢ መጻሀፍት/ማጣቀሻ
ሕጎች

 የኢፌዳሪ ሕገ መንግስት ፣ አንዯኛ አመት ቁጥር 1፣ ነሀሴ 15 ቀን 1987፣ አዱስ አበባ

ኢትዮጵያ
 የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግስት የፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ፣ ቁጥር 52፣
1958፣ አዱስ አበባ ኢትዮጵያ
 የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 1234/2013፣ ቁጥር 26፣ ሚያዙያ 17 ቀን 2013
 የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች የፍትሏ ብሔር ጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር መመሪያ፣ ቁጥር
008/2013፣ ሚያዜያ 21 ቀን 2013 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
 Civil procedure code of India (as amended), act no 5, 1908
 Civil Procedure Act of Kenya, cap 21, 31st January, 1924,
 Swiss civil procedure code፣ 19 December 2008 (Status as of 1 January
2018)
 Civil procedure code of Tanzania, This Edition of the Civil Procedure
Code, Chapter 33, 30th November, 2019
መጽሃፍት

 አሇን ሴዴሇር ተርጓሚ ሳሙዔሌ ጣሰው፣ የኢትዮጵያ ፍትሏ ብሔር ሥነ-ሥርዓት

ህግ ማብራሪያ፣ አዱስ አበባ፣ ፍሬዯሪክ ኤበርት ፋውንዳሽን፣ 1990 ዓ.ም
 ROBERT A. SEDLER, ETHIOPIAN CIVIL PROCEDURE, HAILE SELASSIE I
UNIVERSITIY AND OXFORD UNIVERSITY PRESS

 Alem Abraha and Tafesse Habte, Law Of Civil Procedure II Teaching Material,
Sponsored By The Justice And Legal System Research Institute,2009
መጽሄቶች
 ፋሲሌ አበበ እና ስታንሉ ዛዴ ፊሸር፣ <<ቋንቋና ሕግ በኢትዮጵያ >>፣ የኢትዮጵያ
ሕግ መጽሔት፣ ፣ ቅጽ 5፣ ቁጥር 3፣ ታኀሣሥ 1961 ዓ.ም
 Beza Dessalegn, Review of Judgment under the Ethiopian Civil Procedure Code:
Where Should Litigation stop, Bahir Dar University Journal of Law, vol. 3, no. 2,
July 2013

88
ጥናታዊ ጹሁፍ

 Meka Nesru, 2021, ‘Remand of Civil Matters: The Law and the
Practice in Federal Courts (Unpublished LL.M thesis). Ethiopian civil
service university, Addis Ababa, Ethiopia

ላልች ጽሁፎች

 መሊከ ጥሊሁን፣ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት በይግባኝ የቀረበሇትን ጉዲይ ሇመጀመሪያ

ዯረጃ ፍርዴ ቤት ስሇሚመሇሰበት ሁኔታ (ያሌታተመ) ፣ ጥቅምት 22 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ

መዜገበ-ቃሊት

 Baryan A. Garner, Black, Black's Law Dictionary, Ninth Edition, West A

Thomson Reuters Business. 2009.
 Bryan garner (ed.), Blacks law dictionary, 7th edition, st. paul Minnl,
1999, p. 1320.
ዴረ-ገጽ
 https://www.facebook.com/MOJEthiopia/posts/4429670610460322,S6e7
paltetmber p301 at 1541n6:e6d07 PhM
 https://court.mah.nic.in/courtweb/civil/html/chapter22.html, access on
15/03/2013, 07:25 PM
 https://lawbestow.com/introduction-to-civil-procedure-code
የፍርዴ ቤት ውሳኔዎች
1.1. የኢትዮጵያ የፍርዴ ቤት ውሳኔዎች
 አመሌካች ወ/ሮ ታንጉት ዱበኩለ እና ተጠሪ እነ አቶ ይታያሌ
ዱበኩለ፣የሰ/መ/ቁ. 186816 (ቅጽ 25)፣ የፌ/ጠ/ፍ/ቤ/ሰ/ሰ/ች/፣ መስከረም 26
ቀን 2013 ዓ/ም
 አመሌካች እነ ወ/ሮ ሶፊያ መሀመዴ እና ተጠሪ አቶ እንዴሪስ ጋሹ፣
የሰ/መ/ቁ.119851 (ቅጽ 23)፣ የፌ/ጠ/ፍ/ቤ/ሰ/ሰ/ች፤ መጋቢት 26 ቀን 2011
ዓ.ም

89
  ይግባኝ ባይ ኢትዮ ሊይፍ ኤንዴ ጀኔራሌ ኢንሹራንስ አ/ማህበር እና መሌስ ሰጪ
ፉአዴ ሰኢዴ ይማም፣ የፍ/ይ/መ/ቁ. 204794፣ ጥቅምት 25 ቀን 2014 ዓ.ም፣
አዱስ አበባ
 ይግባኝ ባይ ወ/ሮ ጽጌሬዲ ተሰማ እና መሌስ ሰጪ አቶ ሇማ ተሰማ፣
የፍ/ይ/መ/ቁ. 259563፣ የካቲት 25 ቀን 2013 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ
 ይግባኝ ባይ እነ አቶ አሸብር አዴማሱ እና መሌስ ሰጪ አቶ አዴማሱ ጎሹ ፣
የፍ/ይ/መ/ቁ. 258978፣ የካቲት 19 ቀን 2013 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ
 ከሳሽ አቶ ሇማ ተሰማ እና ተከሳሽ ወ/ሮ ጽጌሬዲ ተሰማ፣ የኮ/መ/ቁ. 54082፣
ጥቅምት 03 ቀን 2012 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ
 ይግባኝ ባይ ወ/ሪት ሄሇን ንጉሴ እና መሌስ ሰጪ እነ ወ/ሮ አበባ ታዯሰ ፣
የኮ/መ/ቁ. 247284፣ የካቲት 17 ቀን 2013 ዓ.ም፣ አዱስ አበባ
1.2. የላልች ሀገራት የፍርዴ ቤት ውሳኔዎች
1.2.1. የሕንዴ ፍርዴ ቤት ውሳኔዎች
 Manbasiya w/o late Karamchand and ors versus Muni w/o Mhagat
and ors, high court of Chhattisgarh, Bilaspur m.a no.19 of 2017, 15-
Feburary 2019
 Siri Chand Prasad and Ors. vs Lakshmi Singh and Ors, Patna high
court, Air 1969 Pat 107, 30 April, 1968
 Vadla Veerabhadrappa vs Challa Venkatappa, Andhra High Court,
Air 1961 Ap 22, 23 November, 1960
የቃሇ-መጠይቅ ተሳታፊዎች
1. መቅዯስ አየሇ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት የጉዲዮች ፍሰት አስተዲዯር ዲይሬክቶሬት
ዲይሬክተር
2. ድ/ር ተፈሪ ገብሩ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 04 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
3. ተሾመ ሽፈራው የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 11 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
4. ፀሀይ መንክር፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 04 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
5. ገበየው ፈሇቀ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 05 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
6. ኑረዱን ከዴር፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 09 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ

90
7. ሙስጠፋ አህመዴ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 04 ቀን 2014፣ አዱስ
አበባ
8. እንዲሻው አዲነ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 05 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
9. ፍሬ ሕይወት ተሾመ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ሌዯታ ምዴብ ችልት ተጠሪ ዲኛ፣
ጥቅምት 25 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
10. ግዚቸው ታዯሰ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት የቦላ ምዴብ ችልት ተጠሪ ዲኛ፣ ህዲር 01
ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
11. ቅዴስት ጌታቸው፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 24 ቀን 2014፣ አዱስ
አበባ
12. ሕይወት ታዯሰ፣የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 24 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
13. ነዋይ ነጌሶ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 24 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
14. ታዯሰ ገ/ዮሏንስ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 26 ቀን 2014፣ አዱስ
አበባ
15. በኃይለ ተዋበ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 30 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
16. ከበቡሽ ወሌደ፣የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 30 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
17. ምጽሊሌ ጥሊሁን፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት፣ ጥቅምት 30 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
18. ዮሏንስ ንጉሴ፣ የፌዯራሌ ከፍተኛ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 08 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
19. ምርምር ጥጋቡ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ሌዯታ ምዴብ ችልት ተጠሪ
ዲኛ፣ ጥቅምት 16 ቀን 2014፣ አዱስ አበባ
20. መካ ነስሩ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 16 ቀን 2014፣ አዱስ
አበባ
21. ሮዚ አበበ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 16 ቀን 2014 ዓ.ም.፣
አዱስ አበባ
22. ሌዑሌሰገዴ ፍስሀ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 17 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
23. ዯረጀ ይታገሱ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 17 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
24. ካሴ መሌካም፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 18 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ

91
25. ግርማ ሞገስ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 18 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
26. መስከረም ዲግማዊ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 18 ቀን
2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
27. የበጋእሸት አክሉለ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 18 ቀን
2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
28. መንግስቱ አበባው፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 19 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
29. አብይ መንግስቱ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 22 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
30. ማህዯር ታምሩ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 22 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
31. መሊከ ጥሊሁን፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 22 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
32. ተሾመ ዯምሴ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ጥቅምት 22 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
33. እንዲሻው ዯጀኔ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 01 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
34. ምህረት መሊኩ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 01 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
35. ቴዎዴሮስ አንዲርጌ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 01 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
36. ቤዚዊት ሀይለ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 02 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
37. ጌታነህ ስማቸው፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 02 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
38. ሮዚ ባርጌቾ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 02 ቀን 2014 ዓ.ም.፣
አዱስ አበባ

92
39. ዗ነበች ክብረቴ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 02 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
40. ታረቀኝ ታዬ፣ የፌዯራሌ የመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዲኛ፣ ህዲር 02 ቀን 2014 ዓ.ም.፣
አዱስ አበባ
41. አስራት ማሙዬ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሬጅስትራር፣ ጥቅምት 04 ቀን 2014
ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
42. መንበረ ነጋሽ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ዋና ሬጅስትራር፣
ጥቅምት 09 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
43. መንፋሰሻ ከበዯ፣ የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት ምክትሌ ዋና
ሬጅስትራር፣ ጥቅምት 09 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
44. ዘፋን ወ/ገብርዓሌ፣ የፌዯራሌ መጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት ዋና ሬጅስትራር፣ ጥቅምት 16
ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
45. ጠሀ መሀመዴ፣ በፌዯራሌ በማናቸውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ፣ ጥቅምት
04 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
46. አበበ አሳመረ፣በፌዯራሌ በማናቸውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ ጥቅምት 05
ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
47. ክፍልም ወርቁ፣ በፌዯራሌ በማናቸውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ፣ ጥቅምት
05 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
48. ቤተሌሔም አያላው፣ በፌዯራሌ በማናቸውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ፣
ጥቅምት 08 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
49. ዋሇሌኝ ምትኩ፣ በፌዯራሌ በማናቸውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ፣ ጥቅምት
08 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
50. ብስራት መኮንን፣ በፌዯራሌ በማናቸውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ፣ ህዲር 01
ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
51. ለሉት ምንይችሌ፣በፌዯራሌ በማናቸውም ፍርዴ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ፣ ጥቅምት
08 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ
52. አብርሃም ወርቅነህ፣ የመንግስት ነገረ ፈጅ፣ ጥቅምት 05 ቀን 2014 ዓ.ም.፣ አዱስ አበባ

93
አባሪ አንዴ
የቃሇ-መጠይቅ ጥያቄዎች
1. ‹‹Remand›› ማሇት ምን ማሇት ነው? የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343ን በምን መሌኩ
ይረደታሌ?
2. ዴንጋጌው እርሶ በሚሰሩበት ፍርዴ ቤት ያሇው አተገባበር ወጥነት ያሇው ነው ብሇው
ያስባለ? ሇምን?
3. ሰበር ሰሚ ችልት ጉዲዮችን በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት
ከመሇሰ በኋሊ ስር ፍርዴ ቤት ውሳኔ ይስጥ ማሇቱ ከሕጉ ጋር አይጋጭም? የስር ፍርዴ
ቤት የተመሇሰሇትን ጉዲይ አይቶ ውሳኔ ከሰጠ በኋሊ ቅሬታ ያሇው አካሌ ሇማነው
የሚያቀርበው? ወይስ ይግባኝ ይባሌበታሌ? ይግባኝ ከተባሇበት ዯግሞ የሰበር ሰሚ
ችልት በመዜገብ ቁጥር 186816 መስከረም 26 ቀን 2013 ከሰጠው የሕግ ትርጉም ጋር
እንዳት ይታያሌ?
4. የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) ሊይ ያሇው ‹‹… እንዱመረምረውና…›› የሚሇው ቃሌ
እንዱሁም በንዑስ አንቀጽ 2 ሊይ ያሇው ‹‹… በትእዚዘ መሰረት ዲኝነቱን ካየ በኋሊ
የተቀበሇውን ማስረጃና በጉዲዩ የወሰዯውን እርምጃ እንዱሁም ሇነገሩ አወሳሰን መሰረት
ያዯረጋቸውን ነገሮች…›› በሚሇው አገሊሇጽ ውስጥ ‹‹ዲኝነቱን›› የሚሇውን ሀሳብ እንዳት
ይረደታሌ?
5. መዜገቦችን ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር በተያያ዗ በፍርዴ ቤት የሚስተዋለ
ክፍተቶችና መንስዔዎቻቸው ምንዴን ናቸው?
6. በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት መዜገብን ወዯስር ፍርዴ ቤት ከመመሇስ ጋር
በተያያ዗ ከይግባኝ መብት እና ፈጣን ፍትሕ ከማግኘት መብት ጋር ያሇው ግንኙነት እና
የሚዯርሰው አለታዊ ወይም አዎንታዊ ተጽዕኖ አሇ? ካሇ ቢገሌጹ?
7. አንዴ መዜገብ ስሌጣን ሊሇው ፍርዴ ቤት ከቀረበ በኋሊ ውሳኔ አግኝቶ ይግባኝ ተብልበት
ሇይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት ቀርቦ ከታየ በኋሊ የስር ፍርዴ ቤት ውሳኔን ካጸናው፣ ሇሰበር
ሰሚ ችልት ከቀረበ ሰበር ዯግሞ የስር ፍርዴ ቤቶችን ውሳኔ ከሻረው እና ያሌተጣሩ እና
የተ዗ሇለ ጭብጦች እና ፍሬ ጉዲዮች አለ ብል ሲያምን በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1)
መሰረት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት ሲመሌስ ሇየትኛው ፍርዴ ቤት መመሇስ አሇበት?
(መጀመሪያ ሥህተቱን ሇፈጸመው ወይስ ሇመጨረሻ ጊዛ ስህተቱን ሇፈጸመው ፍርዴ
ቤት)?

vi
 አባሪ ሁሇት
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት የምርምርና የሕግ ጉዲዮች ዲይሬክቶሬት ሇጥናት የሚያግዜ መረጃ
ማሰባሰቢያ ቼክ ሉስት
ይህ ቼክ ሉስት የዲሬክቶሬቱ የጥናትና ምርምር ቡዴን የፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች በይግባኝና
በሰበር ችልት የቀረበሊቸውን መዜገብ በፍ/ብሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 (1) መሰረት ወዯ ስር ፍርዴ
ቤት ስሇሚመሌሱበት ሁኔታ ሇሚያዯርገው ጥናት ሇመረጃ ማሰባሰቢያነት እንዱያግዜ ታስቦ
የተ዗ጋጀ ነው፡፡ ቼክ ሉስቱ የተ዗ጋጀው በፍትሏ ብሔር ጉዲይ ሊይ የይግባኝና የሠበር ችልቶች
በስር ፍርዴ ቤት ተገቢው ጭብጥ ተይዝና የነገሩ ነጥብና ፍሬ ጉዲዩ ተመርምሮ እንዲሌተወሰነ
በማረጋገጥ የተ዗ሇለትን ጭብጦችና ፍሬ ነገሮች ሇይተው እንዯገና እንዱመረመርና
እንዱያጣራው ሇመጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት መሌሰው ስሇሚሌኩበት ሁኔታ ህጋዊ የአሰራር
ሂዯት ሊይ ሇሚዯረገው ጥናት መረጃ የሚሰበሰብበት እንዯሆነ የሕግ ባሇሙያዎች ግንዚቤ
ሉወስደበት ይገባሌ፡፡
ሇጥናቱ አጋዥ የሆኑ መረጃዎችም የሰበር ውሳኔዎችን፣ የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤትንና አስፈሊጊ
ከሆነም ውሳኔውን የሰጠውን መጀመሪያ ዯረጃ ፍርዴ ቤት መዜገቦችን በመመርመር የሚሰባሰቡ
ይሆናሌ፡፡ በተጨማሪም ቼክ ሉስቱ ሇጥናቱ የሚያግዘ መረጃዎች የሚሰበሰብባቸውን ነጥቦች
እንዯመነሻ ሇማመሊከት ያህሌ የተ዗ጋጀ እንጂ፤ ባሇሙያዎች በቼክ ሉስቱ ብቻ ሳይወስኑ
መዜገቦችንና የሰበር ውሳኔዎችን በመመርመር መረጃዎችን በሚያሰባስቡበት ወቅት
የራሳቸውንም የሕግ እውቀት በመጠቀም ሇጥናቱ አጋዥ የሆኑ ተጨማሪ መረጃዎችንም
መሰብሰብ ይጠበቅባቸዋሌ፡፡
የመረጃ ማሰባሰቢያ ነጥቦች
1. የሚመረመረውን መዜገብ ቁጥርና ፋይለ የተከፈተበትን ፍርዴ ቤት ስም መረጃውን መያዜ
ያስፈሌጋሌ፡፡
2. የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት የተ዗ሇለትን ጭብጦች፣ ፍሬ ነገሮች ሇይቶ በመግሇጽና
እንዱሁም ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ በማ዗ዜ እንዯገና እንዱመረመርና እንዱያጣራው
ሇስር ፍርዴ ቤት መሌሶ ሲሌክ የስር ፍርዴ ቤት በትዕዚዘ መሰረት እንዯገና ነገሩን
ከመረመረና ካጣራ በኃሊ በራሱ ፍርዴ (ውሳኔ) ይሰጥበታሌ ወይስ የተጣራው ነገር ሇይግባኝ
ሰሚው ፍርዴ ቤት ተመሌሶ ተሌኮ በፊት ከተከፈተው የይግባኝ መዜገብ ሊይ ተያይዝ
በይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ፍርዴ/ውሳኔው ይሰጣሌ?

vii
3. የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት ጭብጡን በማስተካከሌና ፍሬ ነገሮችን ሇይቶ በመግሇጽና
እንዱሁም ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ ተዕዚዜ በመስጠት እንዯገና እንዱመረመርና
እንዱያጣራው ሇስር ፍርዴ ቤት መሌሶ በሚሌክበት ጊዛ የስር ፍርዴ ቤት እንዯገና በትዕዚዘ
መሰረት መርምሮና አጣርቶ በራሱ ፍርዴ/ ውሳኔ እንዱሰጥበት ትዕዚዜ ይሰጣሌ ወይስ
የመረመረውንና ያጣራውን ነገር መሌሶ እንዱሌክሇት ትዕዚዜ ይሰጠዋሌ?
4. ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት የስር ፍርዴ ቤት የጭብጥ አመሰራረት እና የነገሩን ነጥብና
ፍሬ ጉዲዩን በመመርመርና በመረዲት ረገዴ ችግር ሳይኖርበት ነገር ግን በተከራካሪ ወገን
የቀረበን ማስረጃ አሊግባብ አሌተቀበሇም ወይም በተጨማሪ ማስረጃ ማጣራት የሚገባውን
ፍሬ ነገር አሊጣራም በሚሌ የሚቀበሊቸውን ተጨማሪ ማስረጃዎች በመግሇጽ ማስረጃዎቹን
አስቀርቦ በመመርመርና በመስማት አጣርቶ እንዱወስን ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሌስበት
ሁኔታ አሇ?
5. የስር ፍርዴ ቤት የጭብጥ አመሰራረት እና የነገሩን ነጥብና ፍሬ ጉዲዩን በመመርመርና
በመረዲት ረገዴ ችግር ባሇበት ሁኔታ ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት ጭብጡንና ፍሬ ነገሮች
ሇይቶ በመግሇጽና እንዱሁም እንዯ አስፈሊጊነቱ ተጨማሪ ማስረጃ እንዱቀበሌ በማ዗ዜ
እንዯገና እንዱመረመርና እንዱያጣራው ሇስር ፍርዴ ቤት መሌሶ ሳይሌክ በራሱ ተገቢውን
ጭብጥ በመያዜና እንዯ አስፈሊጊነቱ ተጨማሪ ማስረጃዎችን በመቀበሌ በፍሬ ጉዲይ
ፍርዴ/ውሳኔ የሚሰጥበት ሁኔታ አሇ?
6. የይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት ጭብጡንና ፍሬ ጉዲዩን ሇይቶ በመግሇጽና እንዱሁም እንዯ
አስፈሊጊነቱ ተጨማሪ ማስረጃን ሰምቶ እንዯገና እንዱመረመረውና እንዱያጣራው ሇስር
ፍርዴ ቤት በሰጠው ትዕዚዜ መሰረት የስር ፍርዴ ቤት በተሰጠው ትዕዚዜ መሰረት አጣርቶ
ሇክሱ ፍርዴ/ውሳኔ የሚሰጥ ከሆነ የስር ፍርዴ ቤት በሰጠው ውሳኔ ሊይ የሚቀርቡ የይግባኝ
አቤቱታዎች አዱስ መዜገብ ተከፍቶሊቸው ይታያለ? ወይስ ከበፊቱ የይግባኝ መዜገብ ጋር
አቤቱታው እንዱያያዜ ተዯርጎ ይታያሌ?
7. የሰበር ችልት ጭብጡንና ፍሬ ጉዲዩን ሇይቶ በመግሇጽና እንዱሁም እንዯ አስፈሊጊነቱ
ተጨማሪ ማስረጃን ሰምቶ እንዯገና እንዱመረምረውና እንዱያጣራው ሇስር ፍርዴ ቤት
ትዕዚዜ ሲሰጥ የስር ፍርዴ ቤቱ በተሰጠው ትዕዚዜ መሰረትም አጣርቶ ፍርዴ/ውሳኔ
እንዱሰጥበት ትዕ዗ዜ ይሰጠዋሌ? ወይስ በተሰጠው ትዕዚዜ መሰረት ያጣራውን ነገር
ሇይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤት አይቶ ውሳኔ እንዱሰጥበት እንዱያስተሊሌፍሇት ትዕዚዜ
ይሰጠዋሌ?

viii
8. እያንዲንደ የይግባኝና የሰበር ችልት ምን ያህለን የይግባኝና የሰበር አቤቱታ ጭብጡንና
ፍሬ ጉዲዩን ሇይተው በመግሇጽና እንዱሁም እንዯ አስፈሊጊነቱ ተጨማሪ ማስረጃ ተሰምቶ
እንዯገና ተመርምሮና ተጣራቶ ውሳኔ እንዱሰጥበት ይመሌሰዋሌ?
9. የሰበርና ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት በስር ፍርዴ ቤት ክርክር በተዯረገበት ወቅት ባሌተነሳ
አዱስ ነገር ሊይ አዱስ ጭብጥን በመያዜ በተያ዗ው ጭብጥ መሰረት ጉዲዩን በመስማትና
በመመርመር አጣርቶ ውሳኔ እንዱሰጥበት ወዯ ስር ፍርዴ ቤት የሚመሌሱበት ሁኔታ
ይታያሌ? ወይም በስር ፍርዴ ቤት ባሌተነሳ አዱስ ነገር አዱስ ጭብጥ ባይዘም ትክክሌ
ያሌሆነ ጭብጥ በመያዜ በጭብጡ መሰረት እንዱሰማና እንዱጣራ የሚመሌሱበት ሁኔታ
አሇ?

ix
 አባሪ ሦሥት
የሰበር ሰሚ ችልት ከፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ.ቁ.343 ጋር በተያያ዗ የሰጠው የሕግ ትርጉም

የኢትዮጵያ ፌዯራሊዊ ዱሞክራሲያዊ ሪፐብሉክ

የፌዯራሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት
ሰበር ሰሚ ችልት
የሰ/መ/ቁ. 186816
ቀን ፡- መስከረም 26 ቀን 2013 ዓ/ም

ዲኞች፡- ብርሃኑ አመነው

ተሾመ ሽፈራው

ሀብታሙ እርቅይሁን

ብርሃኑ መንግስቱ

ነፃነት ተገኝ

አመሌካች ፡- ወ/ሮ ታንጉት ዱበኩለ

ተጠሪ ፡- 1. አቶ ይታያሌ ዱበኩለ

2. ወ/ሮ የወጌ በሌስቲ

መዜገቡ ተምርምሮ ተከታዩ ፍርዴ ተሠጠ፡፡

ፍርዴ

የሰበር መዜገቡ የቀረበው የአማራ ክሌሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሠበር ችልት በሠጠው ውሳኔ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት ተፈጽሞበታሌ በሚሌ ነው፡፡ የክርክሩን አመጣጥ ከስር ፍርዴ ቤት
የመዜገብ ግሌባጭ እንዯተረዲነው አመሌካች በሥር ፍርዴ ቤት ከሳሽ ሲሆኑ ተጠሪዎች
ተከሳሾች ነበሩ፡፡ አመሌካች ያቀረቡት ክስ በአዱስ ዓሇም ወረዲ በሚገኘው ይዝታዬ ሊይ ያሇን
x
የባህር ዚፍ አትክሌት ተጠሪዎች ቆርጠው ስሇወሰደ ግምቱን ብር 100,000.00 እንዱከፍለኝ
የሚሌ ነው፡፡ ተጠሪዎች ያቀረቡት መሌስ የአመሌካችን ባህር ዚፍ ቆርጠን ጉዲት ያሊዯረስን
በመሆኑ ክሱ ተቀባይነት የሇውም በማሇት ተከራክረዋሌ፡፡ በአማራ ክሌሌ የአዱስ ዓሇም ንዑስ
ወረዲ ፍርዴ ቤት በመዜገብ ቁጥር 00749 ጉዲዩን መርምሮ አመሌካች ሊይ ሇዯረሠው የንብረት
ጥቅም ጉዲት ተጠሪዎች ብር 15,000.00 እንዱከፍለ ሠኔ 28 ቀን 2010 ዓ/ም ወስኗሌ፡፡
አመሌካች በጉዲት መጠኑ ሊይ ባሇመስማማት ይግባኝ ሇምዕራብ ጎጃም ዝን ከፍተኛ ፍርዴ ቤት
ያቀረቡ ሲሆን ፍርዴ ቤቱ በመዜገብ ቁጥር 73226 ሕዲር 25 ቀን 2011 ዓ/ም በሠጠው ውሳኔ
የዯረሠው ጉዲት ግራቀኙ በመረጧቸው ገሇሌተኛ ሽማግላዎች እንዱገመትና ቀዴሞ ከተሰሙት
ምስክሮች ቃሌ ጋር በመመ዗ን በጉዲዩ ሊይ እንዯገና ውሳኔ እንዱሰጥበት ሇወረዲ ፍርዴ ቤቱ
ጉዲዩን በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሠረት መሌሶታሌ፡፡ የአዱስ ዓሇም ንዑስ ወረዲ ፍርዴ
ቤት የዯረሠውን ጉዲት ካስገመተ በኋሊ ሇአመሌካች ብር 8,000.00 ከወጭና ኪሣራ ጋር
እንዱከፈሊቸው ግንቦት 12 ቀን 2011 ዓ/ም ውሳኔ ሰጥቷሌ፡፡ አመሌካች ያቀረቡትን ይግባኝ
የምዕራብ ጎጃም ዝን ከፍተኛ ፍርዴ ቤት በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 337 መሠረት ሠርዞሌ፡፡ የአማራ
ክሌሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሠበር አጣሪ ችልት የአመሌካች የሠበር አቤቱታን በአብሊጫ ዴምጽ
ሇሠበር ሰሚ ችልቱ አያስቀርብም በማሇት ወስኗሌ፡፡

ይህ የሰበር አቤቱታ የቀረበው በዙህ ውሳኔ ነው፡፡ የአመሌካች የሰበር አቤቱታ ይ዗ትም
ተጠሪዎች የጉዲት ካሣ ብር 15,000.00 እንዱከፍለ በተሠጠው ውሳኔ ሊይ ያቀረቡት ይግባኝ
የሇም፡፡ ካሣው አንሷሌ በማሇት ይግባኝ ያቀረብኩት አመሌካች ሆኜ እያሇ የመጀመሪያ ቅሬታዬን
ባሊገና዗በ መሌኩ ቀዴሞ ከተወሰነው በታች ብር 8,000.00 እንዱከፈሇኝ መወሰኑ መሠረታዊ
የሕግ ስህተት ያሇበት የሚሌ ነው፡፡ የሰበር አጣሪ ችልት ጉዲዩን ተመሌክቶ አመሌካች
ባቀረቡት ይግባኝ መነሻነት ግምቱ እንዯገና እንዱሰራ ጉዲዩ ሲመሇስ ቀዴሞ ከተወሰነው በታች
መወሰኑ ሕጋዊነቱን ሇማጣራት ተጠሪዎች መሌስ እንዱያቀርቡ በማ዗ዘ ተጠሪዎች መጥሪያ
ዯርሷቸው ባሇመቅረባቸው ጉዲዩ በላለበት ታይቷሌ፡፡

የክርክሩ ሂዯት በአጭሩ ከሊይ የተገሇጸው ሲሆን እኛም ክርክሩ የሥነ-ሥርዓት ሕጉን ተከትል
የተመራ መሆን አሇመሆኑን? በጭብጥነት በመያዜ መዜገቡን መርምረናሌ፡፡

እንዯመረመርነው አመሌካች ያቀረቡት ክስ በአዱስ ዓሇም ወረዲ በሚገኘው ይዝታዬ ሊይ ያሇን

የባህር ዚፍ አትክሌት ተጠሪዎች ቆርጠው ስሇወሰደ ግምቱን ብር 100,000.00 እንዱከፍለኝ
ይወሰንሌኝ የሚሌ ሲሆን ተጠሪዎች የሚከራከሩት የአመሌካችን ባህር ዚፍ ቆርጠን ጉዲት
xi
ያሊዯረስን በመሆኑ ክሱ ተቀባይነት የሇውም በማሇት ነው፡፡ ጉዲዩን በመጀመሪያ ዯረጃ
የተመሇከተው ፍርዴ ቤት አመሌካች ሊይ ሇዯረሠው የንብረት ጥቅም ጉዲት ተጠሪዎች ብር
15,000.00 እንዱከፍለ ሲወስን አመሌካች በጉዲት መጠኑ ሊይ ባሇመስማማት ይግባኝ
አቅርበው ይግባኝ ሰሚ ችልት የዯረሠው ጉዲት ግራቀኙ በመረጧቸው ገሇሌተኛ ሽማግላዎች
እንዱገመትና ቀዴሞ ከተሰሙት ምስክሮች ቃሌ ጋር በመመ዗ን በጉዲዩ ሊይ እንዯገና ውሳኔ
እንዱሰጥበት ሇወረዲ ፍርዴ ቤቱ ጉዲዩን በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሠረት መሌሶታሌ፡፡
ጉዲዩ የተመሇሰሇት ፍርዴ ቤትም የዯረሠውን ጉዲት ካስገመተ በኋሊ ሇአመሌካች አስቀዴሞ
ከተወሰነው ካሣ በመጠኑ የሚያንስ ብር 8,000.00 እንዱከፍሌ ውሳኔ ሰጥቷሌ፡፡

የአመሌካች የሠበር አቤቱታም ተጠሪዎች ይግባኝ ባሊቀረቡበት ሁኔታ አስቀዴሞ ከተወሰነው

ካሣ በታች መወሰኑ የሥነ-ሥርዓት ሕጉን የተከተሇ አይዯሇም በማሇት ነው፡፡ መመርመር
ያሇበት ጭብጥም የሥር ፍርዴ ቤቶች የክርክር አመራር ሥርዓት ነው፡፡ ክርክሩን በፍትሏ
ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕጉ መሰረት መምራት እና መቆጣጠር የፍርዴ ቤቱ ኃሊፊነት ሲሆን
በተገቢው ሁኔታ ካሌተመራ የሥነ-ሥርዓት ሕጉን ዓሊማዎች የሆኑትን እንዯ አንጻራዊ
እውነትን የመፈሇግ፣ ሥነ-ሥርዓታዊ ፍትህ፣ ክርክርን ውጤታማ፣ ወጭና ጊዛ ቆጣቢ በሆነ
አግባብ መምራት የመሳሰለትን ማሳካት ስሇማይቻሌ የተከራካሪዎችን መብት ይነካሌ፡፡ ጉዲዩን
በመጀመሪያ ዯረጃ የተመሇከው ፍርዴ ቤት ክሱን በሥረ-ነገሩ አከራክሮና ማስረጃ ሰምቶ
ሇአመሌካች ተገቢ ነው ያሇውን ካሣ ወስኗሌ፡፡ አመሌካች በካሣ መጠኑ ሊይ ይግባኝ
በማቅረባቸው ይግባኝ ሰሚ ችልቱ ጉዲዩ እንዯገና ተጣርቶ እንዱወሰን በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.
343(1) መሠረት ሇሥር ፍርዴ ቤት መሌሶታሌ፡፡

በሥነ-ሥርዓት ሕጉ ይግባኝ ሰሚ ችልት ጉዲዩን ወዯሥር ፍርዴ ቤት የሚመሇስበት ሁኔታ

የመጀመሪያው በአንቀጽ 341(1) የተመሇከተ ሲሆን ይህም የሥር ፍርዴ ቤት ወዯሥረ-ነገሩ
ሳይገባ በመጀመሪያ ዯረጃ መቃወሚያ ሊይ ውሳኔ ከሰጠና ውሳኔው በይግባኝ ሠሚ ችልት
ከተሇወጠ ሉመረምራቸው የሚገቡ ነጥቦችን በመሇየት ጉዲዩን የሚመሇስበት ሥርዓት ነው፡፡
ሁሇተኛው በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 እና 344 ሊይ የተዯነገገው በዙህ ችልትም ሇተያ዗ው ጉዲይ
ተፈጻሚነት ያሇው ሲሆን ውሳኔው በሥረ-ነገሩ የሠጠው ፍርዴ ቤት መያዜ የሚገባውን
ጭብጥ ባሇመያዘና ማጣራት የሚገባውን ፍሬ ነገር በተገቢው ሁኔታ ሳያጣራ ሲወሰን ይግባኝ
ሰሚ ችልቱ እንዯገና እንዱመረምርና ማስረጃ እንዱሰማ ጉዲዩ የሚመሇስበት ሥርዓት ነው፡፡
የሥር ፍርዴ ቤት መያዜ የሚገባውን ጭብጥ አሇመያዘ ሁሌጊዛ ጉዲዩ እንዯገና እንዱታይ

xii
ሇመመሇስ በቂ ምክንያት አይዯሇም፡፡ በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 342 እንዯተመሇከተው በሥር ፍርዴ
ቤት የቀረበው ማስረጃ በቂ ከሆነ የተያ዗ውን ጭብጥ በማሻሻሌ ወይም በመሇወጥ ይግባኝ ሰሚ
ፍርዴ ቤቱ ጉዲዩን ሳይመሇስ የመጨረሻ ፍርዴ ሉሰጥ ይገባሌ፡፡ ይህም የሥነ-ሥርዓት ሕጉ
ጊዛና ወጪ ቆጣቢ በሆነ አግባብ ክርክሩ እንዱመራ ያሇውን ዓሊማ ያሳያሌ፡፡ በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.
342 መሠረት ይግባኝ ሰሚ ችልት የሚሰጠው ፍርዴ የመጨረሻ መሆኑ መገሇጹ
በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሠረት የሚሰጠው ፍርዴ የመጨረሻ አሇመሆኑን የሚያስገነዜብ
ነው፡፡ በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሠረት ጉዲዩ ሲመሇስ የሥር ፍርዴ ቤት ያጣራውን
ማስረጃ፣ የወሰዯውን እርምጃና ሇነገሩ አወሳሰን ምክንያት ያዯረገውን በመግሇጽ ሇይግባኝ ሰሚ
ችልት እንዯሚሌክ በዴንጋጌው ንዑስ ቁጥር ሁሇት ሊይ ተመሌክቷሌ፡፡ የሥር ፍርዴ ቤት
አጣርቶ የሚሌከው ማስረጃ ሆነ ማናቸውም ዓይነት ውሳኔ የቀዴሞው መዜገብ አባሪ ሆኖ
እንዯሚቆጠር በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(2) ሊይ ተገሌጿሌ፡፡ ሥሇሆነም ይግባኝ ሰሚ ችልት
የመጨረሻ ፍርዴ የሚሰጠው የመዜገቡ አባሪ ተሟሌቶ ውጤቱ ከቀረበሇት በኋሊ ነው፡፡
በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 344(1) መሠረት የሥር ፍርዴ ቤት በአዱስ አጣርቶ በሊከው የመዜገቡ
አባሪ ሊይ መቃወሚያ ያሇው ወገን ክርክሩን (አስተያየቱን) የሚያቀርበው ይግባኝ ሰሚ ችልት
በሚወስነው ጊዛ መሆኑ ተመሌክቷሌ፡፡ የሥር ፍርዴ ቤት የሚሌከው አባሪ እንዯ አዱስ ውሳኔ
የማይቆጠርና ራሱን ችል ይግባኝ የማይባሌበት በመሆኑ አዱስ የይግባኝ መዜገብና ቅሬታ
የሚቀርብበት አይዯሇም፡፡ በመሆኑም ይግባኝ ሰሚ ችልት አዱስ በመጣው የመዜገብ አባሪ ሊይ
ግራቀኙ ክርክር (አስተያየት) እንዱያዯርጉበት እዴሌ ከሠጠ በኋሊ አስቀዴሞ ከተከፈተው
የይግባኝ መዜገብና ክርክር ጋር መርምሮ በይግባኙ ሊይ ውሳኔ ይሠጣሌ፡፡

የሥነ-ሥርዓቱ ሕጉ ከ342-344 ያለት ዴንጋጌዎች በሥረ-ነገሩ ታይቶ የተወሰነ ጉዲይ ሊይ

በተቻሇ መጠን ወዯሥር ፍርዴ ቤት ሳይመሇስ ጭብጡን በይግባኝ ሰሚ ችልቱ በኩሌ
እንዱሇወጥ ተዯርጎ ክርክሩ እንዱቋጭ የሚያዜና መጣራት የሚገባው ነገር ካሇ ግን ግራቀኙ
ሆኑ ማስረጃዎች በቅርብ በሚገኙበትና ጉዲዩ በተጀመረበት ፍርዴ ቤት እንዱታይ እዴሌ
የሚሰጥና የተጣራው ውጤት ሲቀርብም አዱስ የይግባኝ መዜገብ ሳይከፈት ቀዴሞ
በተመሇሰበት መዜገብ ተጠቃል እንዱታይ መዯረጉ የሥነ-ሥርዓት ሕጉ ክርክርን ውጤታማ፣
ወጪና ጊዛ ቆጣቢ በሆነ ሁኔታ እንዱመራ ያሇውን ሃሳብ ያሳያሌ፡፡ በፍርዴ ቤቶች በተግባር
የሚሰራበት የተሰማው ማስረጃ በቂ ሆኖ የተያ዗ው ጭብጥ ስህተት በመሆኑ ብቻ ጉዲዩ
የሚመሇስበት ሥርዓት የፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 342ን ዴንጋጌ ያሌከተሇና ሉታረም የሚገባው ነው፡፡

xiii
ጉዲዩ በፍሬ ነገሩ የሚጣራና የሥር ፍርዴ ቤት እንዱመሇከተው በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343
መሠረት የሚመሇስ ከሆነም ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቱ የመጨረሻ ፍርዴ የሚሰጥበት ሳይሆን
የሥር ፍርዴ ቤት አጣርቶ እስኪሌክ ውጤቱን የሚጠብቅበትና የሥር ፍርዴ ቤት ባጣራው
ነጥብ ሆነ በወሰዯው እርምጃ ሊይ አዱስ ይግባኝ ሳይቀርብበበት ከቀዴሞ ይግባኝ መዜገብ ጋር
አባሪ በመሆን የሚቀርብ ነው፡፡ ተጣርቶ ከቀረበ በኋሊ ይግባኝ ሰሚው ፍርዴ ቤቱ አንዴ ሊይ
ፍርዴ የሚሰጥበት ነው፡፡ በፍርዴ ቤቶች ያሇው አተገባበሩ ግን ይግባኝ ሰሚ ችልት ጉዲዩ
እንዯገና እንዱጣራ በሠጠው ውሳኔ ሆነ የሥር ፍርዴ ቤት አጣርቶ በዯረሰበት ዴምዲሜ ሊይ
በሀለቱም ውሳኔዎች ሊይ ይግባኝ ሆነ የሠበር አቤቱታ በማቅረብ አንዴ ጉዲይ የተሇያዩ ፍርዴ
ቤቶች ሊይ እንዱታይ የሚያዯርግ አሊስፈሊጊ የፍርዴ ቤቱን ሆነ የተከራካሪዎችን ጊዛና ወጪ
የሚወስዴ እና ፍርዴ ቤቶች ሊይ የሥራ ጫና በመፍጠር ውጤታማ እንዲይሆኑ የሚያዯርግ
ሥነ-ሥርዓት ሕጉ ካሰበው ዓሊማ ውጭ የሆነ መታረም ያሇበት የክርክር አመራር ግዴፈት
ነው፡፡

በተያ዗ው ጉዲይ አመሌካች በተወሰነው ካሣ አነሰኝ በማሇት ይግባኝ ያቀረቡ በመሆኑ ጉዲዩ
በሥረ-ነገሩ የተወሰነ መሆኑን ያሳያሌ፡፡ ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቱ ጉዲዩ እንዯገና እንዱወሰን
የመሇሰበት ፍርዴ ሊይ በቀጥታ ይግባኝ ሆነ የሠበር አቤቱታ ባይቀርብበትም በፌዯራሌ ጠቅሊይ
ፍርዴ ቤት ሰበር ሰሚ ችልት በመዜገብ ቁጥር 119851 ቅጽ 23 ሊይ ተጠቃል ሲመጣ የሠበር
አቤቱታ ሉቀርብበት የሚችሌና በሰበር ችልት የሚመረመር ስሇመሆኑ በተሠጠው ትርጉም
መሠረት የውሳኔው ተገቢነትን ተመሌክተናሌ፡፡ ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቱ ሇካሣ አወሳሰኑ
የንብረቱ ግምት መገመት አስፈሊጊ ነው ካሇ በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) እንዯተመሇከተው
ግምቱ ተጣርቶ እንዱቀርብሇት በማ዗ዜ መዜገቡን ሇጊዛው በመዜጋት ውጤቱን መሊክ ሲገባው
ጉዲዩን በመጀመሪያ የተመሇከተው ፍርዴ ቤት እንዯ አዱስ እንዯገና እንዱወስን መመሇሱ ተገቢ
አይዯሇም፡፡ ጉዲዩ የተመሇሰሇት ፍርዴ ቤት ካሣ መጠኑ ሊይ መርምሮ ቀዴሞ ከወሰነው ብር
15,000.00 በመቀነስ ብር 8,000.00 ሇአመሌካች እንዱከፈሌ ወስኗሌ፡፡ አመሌካችም
የሚከራከሩት ብር 15,000.00 ካሣ ሲወሰን አነሰኝ በማሇት ይግባኝ ያቀረብኩት እኔ ሆኜ እያሇ
ተጠሪዎች ካሣ መጠኑ በዚ በማሇት ያቀረቡት ይግባኝ ሳይኖር ቀዴሞ ከተወሰነው በታች
መወሰኑ ይግባኝ ያቀረብኩበትን ዓሊማ ይጥሳሌ በማሇት ነው፡፡ ይግባኝ የሚቀርበው በሥር
ፍርዴ ቤት የተሰራውን ስህተት ሇማረምና በይግባኝ ባይ መብት የዯረሰውን ጉዲት ሇማስተካከሌ
ነው፡፡ የፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343 እና 344 በሚያ዗ው አግባብ የንብረቱ ግምት ተጣርቶ እስኪመጣ

xiv
ጠብቆ ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቱ ቢወስን ኖሮ ቀዴሞ ከተወሰነውና ይግባኝ ከቀረበበት ከብር
15,000.00 በታች ይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቱ ሉወሰን አይችሌም ነበር፡፡ ምክንያቱም ብር
15,000.00 ካሣ መወሰኑን ተጠሪዎች ተቀብሇውት ይግባኝ ያሊቀረቡበት በመሆኑ ነው፡፡ ሥነ-
ሥርዓት ሕጉ ከሚያ዗ው ውጭ ጉዲዩ ሊይ የሥር ፍርዴ ቤት በሥረ-ነገሩ እንዯገና እንዯ አዱስ
እንዱወስን በመመሇሱና ፍርዴ ቤቱም በሕግ አግባብ የመሠሇውን የመወሰን ነጻነት ያሇው
በመሆኑ ጉዲዩን በመጀመሪያ ዯረጃ የተመሇከተው ፍርዴ ቤት ቀዴሞ የወሰነውን በመሇወጥ
ወስኗሌ፡፡ ውጤቱም አመሌካች የካሣ መጠኑ በቂ አይዯሇም በማሇት ይግባኝ ካቀረቡበት ብር
15,000.00 በታች የሆነ ብር 8,000.00 ካሣ እንዱወስን ሆኗሌ፡፡ በዙህም ይግባኝ የሚቀርበው
በሥር ፍርዴ ቤት የተሰራውን ስህተት ሇማረምና በይግባኝ ባይ መብት የዯረሰውን ጉዲት
ሇማስተካከሌ ዓሊማ ቢሆንም በሂዯቱ የይግባኝ ሥርዓትን ዓሊማ የሇወጠና ይግባኝ ባሇው ሠው
ሊይም የመብትና የጥቅም ጉዲት በሚያመጣ ሁኔታ ክርክሩ ተመርቷሌ፡፡ አመሌካች ሊይ
የመብት ጥሰት ያስከተሇው የሥር ፍርዴ ቤቶች የክርክር አመራር ግዴፈት መሠረታዊ የሆነ
የሕግ ስህተት የተፈጸመበት ሆኖ አግኝተነዋሌ፡፡ ጉዲዩን በመጀመሪያ ዯረጃ የተመሇከተው ፍርዴ
ቤት የግምት ውጤት ሇይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤት ከተሊከ በኋሊ ግራቀኙ ክርክር አዴርገውበት
አመሌካች አስቀዴሞ ባቀረቡት የይግባኝ መዜገብና ቅሬታ መሠረት በይግባኝ ሰሚ ፍርዴ ቤቱ
ውሳኔ ሉሰጥበት የሚገባ ጉዲይ ነው፡፡

ከዙህ ጋር ተያይዝ ሉመረመር የሚገባው ጭብጥ የፍብ/ሥ/ሥ/ሕ.ቁ. 343(1) አተገባበር በሰበር

ችልት ያሇው ውጤት ነው፡፡ የሠበር ችልት በዋነኛነት የሚመራበት ሥርዓት በኢፌዱሪ ሕገ-
መንግሥት፣ በፌዯራሌ ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 25/1988 እና ማሻሻያ አዋጅ ቁጥር
454/1997 የተመሇከቱ ሌዩ ዯንቦች ካሌሆነ በቀር፤ ሌዩ የሥነ-ሥርዓት ዯንብ እስካሌወጣሇት
ዴረስ፤ በፍትሕ ብሔር ሥነ-ሥርዓት ሕግ ስሇይግባኝ አቀራረብ የተመሇከተው ሇሰበር ችልቱም
ተፈጻሚ ነው፡፡ ሰበር ሰሚ ችልት በኢፌዱሪ ሕገ-መንግሥቱ አንቀጽ 80(3) ሆነ የፌዯራሌ
ፍርዴ ቤቶች አዋጅ ቁጥር 25/1988 አንቀጽ 10 ሊይ በመጨረሻ ውሳኔ ሊይ በተፈጸመ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት እንጂ ማስረጃው ተመዜኖ የተዯረሠበትን የፍሬ ነገር ዴምዲሜ ሊይ
እንዱመሇከት ሥሌጣን አሌተሠጠውም፡፡ ይህም ማስረጃ ማጣራትና መመ዗ን ሥሌጣን
እንዯላሇው ያስገነዜባሌ፡፡ ማስረጃ ሇመስማትና ሇመመ዗ን ሥሌጣን የሇውም ማሇት ግን
ከማስረጃ ጋር የተያያ዗ ጭብጥ ያሇውን የሠበር አቤቱታ አይመሇከትም ማሇት አይዯሇም፡፡
ማስረጃ ሇመመ዗ን ሥሌጣን የተሠጠው ፍርዴ ቤት ማስረጃ ሲቀበሌ የተከራካሪዎችን እኩሌ

xv
የመዯመጥ መብት ካሊከበረ፣ የማስረዲት ሸክም (burden of production) የማን ነው የሚሇውን
ካሌሇየ፣ የማስረጃ ተቀባይነትና ተገቢነት ሊይ መከተሌ የሚገባውን ሥርዓት ካሌተከተሇ፣
በም዗ና ጊዛ የሁለንም ተከራካሪዎች ማስረጃ አብሮ ካሌመ዗ነ፣ የተሇየ የማስረዲት ዯረጃ
(standard of proof) የሚጠይቁ ጉዲዮችን በሚጠይቀው ዯረጃ ሌክ መረጋገጡን ካሊሳየ እና
በመሠረታዊ ሕግ ሆነ በሥነ-ሥርዓት ሕግ ያለትን የማስረጃ ሕጎችና መርሆች ካሊከበረ ጉዲዩ
የማስረጃ ም዗ና ሳይሆን የሕግ አተረጓጎም ስህተትና ፍርዴ ቤት ያሇበትን ኃሊፊነት አሇመወጣት
ስሇሚሆን የሰበር ሰሚ ችልቱ የሚመሇከተው ጉዲይ ይሆናሌ፡፡

በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 342 በተመሇከተው ዴንጋጌ መሠረት በሥር ፍርዴ ቤት የቀረበው ማስረጃ

በቂ ከሆነ ነገር ግን የጭብጥ አመሠራረቱ የፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 246 እና ተከታይ ዴንጋጌዎችን
መሠረት ያሊዯረገ ከሆነ የተያ዗ውን ጭብጥ በማሻሻሌ ወይም በመሇወጥ ጉዲዩን ሳይመሌስ
የሰበር ችልቱ ሉወስን ይችሊሌ፡፡ ከዙህ ውጭ ማስረጃ ማጣራትና መመ዗ን የሚጠይቅ ተግባር
ከሆነ እና በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) እንዯተመሇከተው ሇሥር ፍርዴ ቤት የሚመሇስ ሲሆን
የሥር ፍርዴ ቤት አጣርቶ የሚሌከው ውጤት ቀዴሞ ከተሰማው ማስረጃ ጋር ም዗ና
የሚጠይቅ ከሆነ ሰበር ችልት ማስረጃን በመመዜን የፍሬ ነገር ዴምዲሜ ሊይ ሉዯርስ
ስሇማይችሌ ጉዲዩ የተመሇሰሇት የሥር ፍርዴ ቤት አዱስ ያጣራውን አባሪ አዴርጎ ሳይሌክ
ቀዴሞ ከተሰማው ማስረጃና ክርክር ጋር አጣምሮ ተመሌክቶ ጉዲዩ ሊይ እንዯገና እንዯ አዱስ
ውሳኔ የሚሰጥበት ይሆናሌ፡፡ ይህም የሥነ-ሥርዓት ሕጉ አቀራረጽና አተገባበር ሊይ የተሇየ
ውጤት የሚያስከትሌ ነው፡፡

የሥነ-ሥርዓት ሕጉ የወጣው የኢፌዱሪ ሕገ-መንግሥት ሥራ ሊይ ከመዋለ በፊት በመሆኑ

የክርክር አመራር ሥርዓቱ በሕገ-መንግሥቱ ስሇ ሰበር ችልት የተሠጠውን ሥሌጣን ታሳቢ
ያረገ አይዯሇም፡፡ ሕገ-መንግሥቱ በአንቀጽ 9(1) ሊይ እንዯተመሇከተው የሀገሪቱ የበሊይ ሕግ
በመሆኑ የሥነ-ሥርዓት ሕጉ በሕገ-መንግሥቱ ሰበር ችልት ካሇው ሥሌጣን ጋር ተጣጥሞ
መተርጎም ይኖርበታሌ፡፡ ሥሇሆነም በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) የተመሇከተው ጉዲዩ የሥር
ፍርዴ ቤት እንዯገና ተመሌክቶ ማስረጃ በማጣራትና ተገቢ ያሇውን እርምጃ በመውሰዴ
ሇመሇሰሇት ፍርዴ ቤት አባሪ በማዴረግ የሚመሇስበት ሥርዓት ማስረጃ እንዯገና እንዱመ዗ን
የሚያዯርግ ከሆነ ሰበር ሰሚ ችልቱ ይህን የማዴረግ ሥሌጣን ስሇላሇው ጉዲዩ የተመሇሰሇት
ፍርዴ ቤት እንዯ አዱስ ውሳኔ የሚሰጥበት እንጂ ጉዲዩ ሇሰበር ችልቱ ሉመሇስ አይችሌም
በማሇት ተከታዩን ውሳኔ ሰጥተናሌ፡፡

xvi
 ውሳኔ

1. የአማራ ክሌሌ ጠቅሊይ ፍርዴ ቤት ሰበር ችልት በመዜገብ ቁጥር 90436 ጥቅምት 21 ቀን
2012 ዓ/ም፣ የምዕራብ ጎጃም ዝን ከፍተኛ ፍርዴ ቤት በመዜገብ ቁጥር 73226 ሕዲር 25
ቀን 2011 ዓ/ም እና በመዜገብ ቁጥር 75183 ሠኔ 12 ቀን 2011 ዓ/ም እንዱሁም የአዱስ
ዓሇም ንዑስ ወረዲ ፍርዴ ቤት በመዜገብ ቁጥር 00749 ግንቦት 12 ቀን 2011 ዓ/ም
የሠጡት ውሳኔ በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 348(1) መሰረት ተሽሯሌ፡፡

2. የምዕራብ ጎጃም ዝን ከፍተኛ ፍርዴ ቤት በመዜገብ ቁጥር 73226 የ዗ጋውን መዜገብ

በማንቀሳቀስ የሥር ንዑስ ወረዲ ፍርዴ ቤት ስሇካሣ አወሳሰኑ በመዜገብ ቁጥር 00749
የቀረበውን የንብረት ግምት ውጤት አመሌካች አስቀዴመው ካቀረቡት የይግባኝ መዜገብና
ቅሬታ ጋር መርምሮ የመሠሇውን እንዱወስን ጉዲዩን በፍብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 343(1) መሠረት
መሌሠናሌ፡፡

3. በዙህ ችልት ሇወጣ ወጭና ኪሣራ አመሌካች የራሳቸውን ይቻለ ብሇናሌ፡፡

ትዕዚዜ

 የውሳኔው ግሌባጭ ሇሥር ፍርዴ ቤቶች ይተሊሇፍ፡፡ የምዕራብ ጎጃም ዝን ከፍተኛ ፍርዴ
ቤት በውሳኔው መሠረት እንዱፈጽም አ዗ናሌ፡፡ ይጻፍ
 መዜገቡ ተ዗ግቷሌ ወዯ መዜገብ ቤት ይመሇስ፡፡

የማይነበብ የአምስት ዲኞች ፊርማ አሇበት

ሠ/ኃ

xvii
አባሪ አራት

የተመረጡ የፌዯራሌ ፍርዴ ቤት ውሳኔዎች

xviii
xix
xx
xxi
xxii
xxiii
xxiv
xxv
xxvi
xxvii
xxviii
xxix
xxx
xxxi
xxxii
xxxiii
xxxiv
xxxv
xxxvi
 አባሪ አምስት

የተመረጠ የህንዴ ፍርዴ ቤት ውሳኔ

Siri Chand Prasad and Ors. vs Lakshmi Singh and Ors. on 30 April, 1968

Patna High Court

Siri Chand Prasad and Ors. vs Lakshmi Singh and Ors. on 30 April, 1968

Equivalent citations: AIR 1969 Pat 107

Author: B Jha

Bench: B Jha

ORDER B.N. Jha, J.

1 The lower appellate Court framed the following issue:

"Is the plaintiffs' sale deed dated 8th October, 1955 invalid in view of the provisions of Section 9
of the Bihar Privileged Persona Homestead Tenancy Act 1947 (hereinafter called the Act)" and
remanded the case to the trial court for a finding on the above issue after giving opportunities to
the parties to adduce evidence on this issue and to submit its finding to that court under the
provisions of Order 41, Rule 25 of the Code of Civil Procedure, by its order dated June 24, 1967
and kept the record of the case in. its own file. The parties were also directed to get their
pleadings amended on the above issue in the trial court within 15 days of that order. The
plaintiff-respondents have come up in this Court against the aforesaid order of remand.

2. The main grievance of the petitioner is that the course adopted by the lower appellate court is
wholly without jurisdiction. He submitted that the issue framed by the lower appellate court in
this case did not arise on the pleadings of the parties. In this case, the Court below directed the
parties to get their pleadings amended on the above issue in the trial court. This clearly shows
that even though the lower appellate court was conscious of the fact that the proposed issue to be
tried did not arise on the pleadings of the parties and the trial of the issue depended on the
amendment of the pleadings of the parties, which the court directed to be done within a fortnight

xxxvii
and as such, the remand order was unjustified. In my opinion, there is a Rood deal of force in this
contention of learned counsel for the petitioner.

3. Order 41, Rule 25 of the Code of Civil Procedure reads as follows: "Where the court from
whose decree the appeal is preferred has omitted to frame or try any issue, or to determine any
question of fact, which appears to the appellate Court essential to the right decision of the suit
upon the merits, the appellate Court may, if necessary, frame issues, and refer the same for trial
to the Court from whose decree the appeal is preferred, and in such case shall direct such Court
to take the additional evidence required; and such Court shall proceed to try such issues, and
shall return the evidence to the appellate Court together with its findings thereon and the reasons
thereof."

The Rule authorises the appellate court to frame an issue if in its opinion the trial court has
omitted to frame or try any issue or to determine any question of fact which is essential to the
right decision of the suit upon merits. This leads to the consideration whether the trial court has
made some omission in framing or trying the issue. Order 14, Rule 1 provides the mode as to
how an issue in a suit is to be framed. Under this provision, each material proposition affirmed
by one party and denied by the other shall form the subject of a distinct issue. Material
propositions are defined as those propositions of law or fact which a plaintiff must allege in order
to show a right to sue or a defendant must allege in order to constitute his defence; when, a
material proposition of fact or law is affirmed by one party and denied by the other, issues arise.

The Rule further lays down that at the first hearing of the suit, the Court shall after reading the
plaint and the written statement, if any, and after such examination of the parties, as may appear
necessary, ascertain upon what material propositions of facts or of law the parties are at variance
and shall thereupon proceed to frame and record issues on which a right decision of the case
appears to depend, and nothing in the Rule requires the court to frame and record issue where the
defendants at the first hearing of the suit make no defence. The Rule as well is clear that the
issues arise on the pleadings of the parties. If the defendant has not made any defence or has not
put forward a particular defence, no issue arises therein.

The Supreme Court in its recent decision in Sitaram v. Radha Bai, AIR 1968 SC 538 has pointed
out that the trial Judge should not determine an issue not arising on the pleadings of the parties.

xxxviii
Therefore, under the provisions of Order 41, Rule 25 if a particular issue arises on the pleadings
of the parties which the trial Court has omitted to frame and determine and if in the opinion of
the lower appellate court the decision of that issue is essential for the decision of the case on its
merits, the appellate court will proceed to frame an issue and remand the case for trial under the
provisions of Order 41, Rule 25 of the Code of Civil Procedure.

5. In this case, apparently no defence was taken by the defendants that plaintiffs' vendor was a
privileged tenant within the meaning of the Act and as such, the plaintiffs' sale deed is
invalid. Therefore, on the pleadings of the parties this issue did not arise to be tried by the
trial court in the suit. At the time of the argument this plea was raised by the lawyer of the
defendants. The lower appellate Court observed in its judgment that: -

"it appears that the same was raised for the first time during the argument before the trial court.
Because that plea was not taken in the pleadings, therefore, the parties had no opportunity to
adduce evidence on that point. Therefore, the learned Munsif should not have accepted any
evidence on that point and should not have rejected that plea on the ground of absence of
evidence on that point."

The lower appellate Court has criticised the trial court on the ground that since the plea was not
raised in the written statement, it should not have allow-ed this plea to be raised at the time of the
argument. In my judgment, it is right in its criticism but the latter portion of its judgment cannot
be sustained. The lower appellate court is not right in holding that the trial court should not have
rejected that plea, but should have given an opportunity to adduce evidence on that point. The
lower appellate court is conscious of the fact that a point of law which depended on the
investigation of facts could not be allowed to be taken for the first time at the appellate stage, and
it is also conscious of the fact that the application of the Act in the present case depended on the
investigation of facts. But the lower appellate court having criticised the trial court that it should
not have allowed the point regarding the validity of the plaintiffs' sale deed by a privileged tenant
to be raised as it was not in the pleadings at the time of the argument, itself fell into a serious
error in holding that it was just and proper that the trial court should not have disposed of the suit
without framing a separate issue on this point which was most necessary for the decision of the
suit.

xxxix
In its opinion, it should have asked the parties to take that plea in writing that is, to get the
written statement amended by adding that plea, which was just and proper for the ends of justice
to determine that plea legally and finally in a just way. For that, it relied on a decision of the
Supreme Court in Municipal Corporation of Greater Bombay v. Lala Pancham, AIR 1965 SC
1008. It came to the conclusion that in the interest of justice it was rather necessary that the trial
court before whom this plea was raised to frame an issue on this point and before framing an
issue on that point, the plea would have got added in the written statement by way of
amendment. In view of that, it framed an issue to be tried by the trial Court after directing the
defendants to amend their written statements. In my judgment, the lower appellate Court has
taken a peculiar, view of the law on this point.

6. The Civil Procedure Code does not authorise the court to ask the parties to amend their
pleadings suo motu so far as the grounds of attack by the plaintiff or grounds of defence by
the defendant are concerned. Of course, Order 1, Rule 10(2) authorises the court either upon
or without the application of either party or on such terms as may appear to the court to be
just, to order that the name of any party improperly joined, whether as plaintiff or
defendant, be struck out, and that the name of any person who ought to have been joined,
whether as plaintiff or defendant, or whose presence before the court may be necessary in
order to enable the Court effectually and completely to adjudicate upon and settle all the
questions involved in the suit, be ad-ded. But so far as the amendments of the pleadings of
the parties are concera-ed, there is no such provision which authorises the court to direct suo
motu a party to amend his pleadings.

Order 6, Rule 17 makes provision for the amendment of pleadings which provides that the Court
may at any stage of the proceedings allow either party to alter or amend his pleadings in such
manner and on such terms as may be just and all such amendments shall be made as may be
necessary for the purpose of determining the real questions in controversy between the parties.
Hence, for the purpose of amendment, leave to amend his pleading is to be sought from the
Court by a party, and thereafter, the Court will determine whether in the circumstances of the
case leave should be granted to the party for making proposed amendment in the pleadings or not
and in the matter of granting leave discretion is given to the Court to allow amendment or not.
But that discretion has to be exercised according to certain well-settled principles.

xl
Admittedly here, there is no applies-tion filed on behalf of the defendants for leave to amend the
written statement by the insertion of a new ground of defencej that the plaintiffs' sale deed is
invalid on account of the fact that it was taken from a privileged tenant, who had no right to
dispose of his property. The decision of the Supreme Court relied upon fay the lower appellate
court makes it clear that in that case the amendment should never have been allowed as the
plaintiffs were making out a new case of fraud for which there was not the slightest basis in the
plea as it originally stood. It was pointed out that the Court wanting to do justice may invite the
attention of the parties to defects in tkt pleadings so that they could be remedied and real issues
between the parties tried. It was never held in that case that the court itself would direct the
parties to make amendment. There was no harm if the court pointed out the defects and thereafter
it was open to a party to file an amendment petition or not.

In this present case, the Court itself has directed the amendment of the writ-ten statement by the
defendants by in-serting a new defence which was never taken in the written statement originally
filed. Hence, in my judgment, the order of the court below directing the amendment of the
written statement is erroneous in law and without jurisdiction. It follows, therefore, that the order
of remand under the provisions of Order 41, Rule 25 of the Code of Civil Procedure by framing
an issue which did not arise on the pleadings of the parties could not be sustained in law. Similar
question aroie in Kanda T. Waghw, AIR 1950 PC 68.

In that case, the lower appellate Court had framed an issue for trial by the trial court in these
words: "The land in suit having been found to be non-ancestral, do the collaterals exclude the
daughter's son according to the custom of the parties and is the gift, therefore, invalid?" This
issue did not arise on the pleadings of that case. The High Court set aside that order. The Privy
Council approved the decision of the High Court and observed as follows: -

"The District Court erred in framing new issue and in sending the case back to the trial Court for
further hearing. As already indicated the question embodied in the additional issue was not raised
in the pleadings. The appellants founded their claim on the ground that the land was ancestral
and it was on that ground that they challenged the right of the widow to make the gift. Not once
during the proceedings in the trial Court did they suggest that even if the land was found to be
non-ancestral, the widow would still be incompetent to dispose of it."

xli
The law on this point has been clearly and succinctly laid down by the Privy Council which
applies with equal force to the facts of the present case.

7. For the reasons stated above the application is allowed. The judgment and order of the
lower appellate Court re manding the case to the trial court for a finding are hereby set
aside, and the case is sent back to it for disposal according to law. Cost will abide the result.

Siri Chand Prasad and Ors. vs Lakshmi Singh and Ors. on 30 April, 1968 Indian Kanoon -
http://indiankanoon.org/doc/6401/

xlii