ELK2000

İş Güvenliği
Bölüm 4: Elektrikten Korunma Yöntemleri
Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan ÇAKIR
Twitter: @cakirktu

1
4. Eletrikten Korunma Yöntemleri

 Çalışanları elektrik çarpmasından

korumak için
 Koruyucu yalıtım,
 Üzerinde durulan yerin yalıtımı,
 Küçük gerilim kullanma,
 Sıfırlama,
 Topraklama ve
 Kaçak akım rölesi (hayat koruma)
kullanılmalıdır.
2
4.1. Koruyucu Yalıtma

 Normalde gerilim altında olmayan, ancak

yalıtım hatası nedeniyle
elektriklenebilen parçaların izoleli
yapılmasına koruyucu yalıtma adı verilir.

3
4.1. Koruyucu Yalıtma

 Elektrik işlerinde kullanılan

 penseler, kargaburunları,
 torna vidalar ve benzeri el aletleri
 uygun şekilde yalıtılmış ve
 yağdanlıkların, süpürgelerin,
 fırçaların ve diğer temizlik araçlarının
sapları
 akım iletmeyen malzemelerden yapılmış
olmalıdır.
4
4.1. Koruyucu Yalıtma

5
4.1. Koruyucu Yalıtma

6
4.2. Üzerinde Durulan Yerin
Yalıtılması
 Yeri değişmeyen sabit makine ve
araçlarla, elektrik panolarının taban
alanı tahta ızgara, lastik paspas vb.
konulmak suretiyle yapılan bir koruma
önlemidir.
 Bu koruma önlemi, herhangi bir elektrik
kaçağında insanı toprağa karşı yalıttığı
için elektrik çarpılması gerçekleşmez.

7
4.2. Üzerinde Durulan Yerin
Yalıtılması
 Çalışanın elektriği hissetmesi için mutlaka
elektriğin vücudu üzerinden toprağa akması
gerekir.
 Zemin yalıtımı toprağa akan akımın şiddetini
küçülttüğü için çarpılmanın zararlı etkilerini en
aza indirir.

8
4.3. Küçük Gerilim Kullanma

 Bir yalıtım hatasında elektrik çarpmasının etkili

olması için elektrikli araçların en az 42 V’luk bir
gerilimle çalışması gerekir.
 Kazan içinde veya buna benzer dar ve iletken
kısımları bulunan yerlerde, ıslak yerlerde
alternatif akım ile çalışan lambaların
kullanılması durumunda küçük gerilim
kullanılmalıdır.
 Bu devredeki fişler aynı yerde bulunabilecek
daha yüksek gerilimli prizlere uymayacak
türden seçilmelidir.

9
4.4. Sıfırlama

 Elektrikli makine ve araçların gövde kısımlarının

(şaselerinin) nötr iletkenine bağlanmasıdır.
 Ancak nötr hattına doğrudan doğruya bağlamak
için en az 10 mm2 bakır iletken kullanımı
zorunludur.
 Sıfırlama priz tarafında yapılan bir işlemdir.
 Elektrik prizindeki toprak ucu ile nötr ucu
birleştirilir.
 Cihazın gövdesinde elektrik olduğunda, bu
elektrik prizi tarafından nötr hattına aktarılır.

10
4.4. Sıfırlama

11
4.4. Sıfırlama

 Toprak ucu ile nötr ucu birleştirildiğinde iletken

tel koptuğu zaman, cihaz gövdesindeki elektrik
nötr ucuna aktarılamadığı için çalışanı elektrik
çarpacaktır.
 Sıfırlama işlemi topraklama gibi olmayıp, geçici
bir işlemdir.

12
4.5. Topraklama

 Elektrik enerjisinin kullanıldığı yerlerde,

üzerinde akım taşıyabilecek madeni kısımların
toprak ile yapılan elektriksel bağlantı şekline
topraklama adı verilir.
 Diğer bir ifade ile makine şasesi ile
yeryüzündeki toprağın birbirine bağlanmasıdır.
 Elektrikle çalışan tüm makinelerde, tornalar,
frezeler, planyalar, vargeller, hızarlar,
matkaplar, kompresörler vb. şaselerine gözle
kontrol edilebilen topraklama hatları
çekilmelidir.

13
4.5. Topraklama

14
4.5. Topraklama

15
4.5. Topraklama

 Şekil 4.4’de görüldüğü gibi işyeri, ev ve

bürolarda bulunan elektrik prizlerindeki toprak
uçları bir noktada birleştirilip, iletken tel ile
binanın yakınında toprağa gömülür.
 Cihaz gövdesinde herhangi bir kaçak olduğu
zaman akım toprağa doğru akar ve çarpılmanın
önüne geçilir.
 Ayrıca çelik konstrüksiyonlu metal çatılar
yıldırım düşmesine karşı etkili bir biçimde
topraklanmalıdır.
 Topraklama hattı düşük dirençli iletkenlerden
(bakır veya alüminyum) yapılmalıdır.
16
4.5. Topraklama

 Topraklama, bağlandığı cihazın

deresinden meydana gelecek en büyük
kaçak akımı iletecek kapasitede olmalı,
mekanik ve kimyasal etkilerden
korunmalıdır.
 Elektrik tesisatının yıllık kontrol
belgesine, topraklama levhalarının
ölçülen direnç değerleri Ohm cinsinden
yazılmalıdır.
 Direnci 10 ohm’dan fazla olan levhalara
ek topraklama levhası eklenmelidir. 17
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 A. Konuma Göre Topraklayıcılar

 Yüzeysel Topraklayıcılar: Genelde 0,5-1
m arasında bir derinliğe yapılır.
 Derin Topraklayıcı: Düşey olarak 1 m’den
daha derine yapılır.

18
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 B. Biçime ve Profile Göre

Topraklayıcılar
 Şerit Topraklayıcı: Şerit şeklinde
iletkenler malzemeden yapılır.

19
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 Boru ve Profil Topraklayıcı: Boru ve

profil şeklinde iletkenler malzemeden
yapılır.

20
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 Örgülü İletken Topraklayıcı: Örgülü

iletken malzemeden yapılır. Örgülü
iletkeni oluşturan teller ince olmalıdır.

21
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 Doğal Topraklayıcı: Metal kılıfı, siperi ve

zırhlarının iletkenliği toprağa göre şerit
topraklayıcı niteliğinde olan kablodur.
 ÇıplakTopraklayıcı Bağlantı İletkeni: Bir
topraklayıcıya bağlanan çıplak
topraklama iletkeninin toprak içinde
kalan kısmı, topraklayıcının bir parçası
kabul edilir.

22
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 Temel Topraklayıcı: Beton içine gömülü,

toprakla geniş yüzeyli temasta buluna
iletkendir.

23
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 Çeşitlitopraklama tesislerinde işletme

dönemi içindeki muayene, ölçme ve
denetlemelere ilişkin önerilen
periyotlar:
 Elektrik üretim iletim ve dağıtım
tesisleri (enerji nakil ve dağıtım hatları
hariç) için : 2 yıl
 Enerji nakil ve dağıtım hatları için : 5 yıl

24
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri

için:
 Topraklamaya ilişkin muayene ve
ölçüm: 1 yıl
 Topraklamatesisleri ile ilgili diğer
muayene, ölçme ve kontroller: 2 yıl

25
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

 Sabit olmayan tesisleri için:

 Sabit işletme elemanları için: 1 yıl
 Yerdeğiştirebilen işletme elemanları
için: 6 ay

26
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

27
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

28
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

29
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

30
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

31
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

32
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

33
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

34
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

35
4.5.1. Topraklayıcı Çeşitleri

36
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Genelanlamda röle, elektromıknatıs

prensibine göre çalışır.
 Bobin enerjilendirildiği zaman
karşısındaki kontağı çekerek sistemi
çalıştırır.
 Düzkontak olanlarda kontağı çeker yani
kapatır, ON konumuna alır.
 Ters
kontak rölelerde ise kontağı iter,
anahtarı OFF konumuna alır.

37
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Kaçak akım rölesi, tüketiciye tarafta

gelen ve giden akımlar birbirine eşit
olmadığı durumda, devreyi otomatik
olarak kesen bir koruma cihazıdır.
 Yaniinsan vücudundan bir akım
aktığında, dönen akım, gelen akıma eşit
olmayacağı için elektrik devresi
kesilecektir.

38
4.6. Kaçak Akım Rölesi

39
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Kaçak akım rölesi, sürekli olarak fazdaki

gelen akım ile nötrdeki dönen akımı
karşılaştırır.
 İkisiarasındaki fark (kaçak akım) toprağa
akar, sağlıklı bir devrede izolasyondan ve
kayıplardan dolayı her zaman az da olsa
bir miktar kaçak akım mevcuttur.
 Kaçak akım rölesi faz ve nötr arasındaki
fark daha önceden belirlenen seviyeye
geldiğinde devreyi keser.

40
4.6. Kaçak Akım Rölesi

41
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Kaçakakım rölesi, ana sigortadan sonra

bağlanır.

42
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği’nin 18.

maddesi elektrik ana dağıtım noktalarına
yangından korumaya yönelik kaçak akım
rölesinin (300 mA anma kaçak akım değerine
sahip kaçak akım rölesi) kullanılması, tali
dağıtım noktalarına ise hayat korumaya
yönelik kaçak akım rölesinin (30 mA anma
kaçak akım değerine sahip kaçak akım
rölesi) düzeneği ile birlikte termik manyetik
şalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya
birlikte) konulması ve tüm koruma düzenleri
arasında seçicilik sağlanması yer almaktadır.
43
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Röleninkullanımında dikkat edilmesi

gereken hususlara Elektrik Tesisleri
Topraklama Yönetmeliği’nde söz
edilmektedir.

44
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Şekil4.2’de üç fazlı (trifaz) bir sistemde

kullanılan kaçak akım rölesi
görülmektedir.
 Nominal Akım Değeri (In): Kaçak akım
rölesinin kullanılabileceği işletme akımını
ifade eder.
 On/Off Butonu: Kaçak akım rölesinin
devreye alınması ve devreden çıkarılması
işleminde kullanılır.

45
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Bağlantı
şeması: Rölenin sisteme
bağlanma şeklini gösterir.
 Anma Kaçak Akımı: Kaçak akım rölesi iki
temel amaca hizmet eder. Bunlar:
 İnsan hayatını koruma ve
 kaçak akım kaynaklı yangınları engelleme
 StandartIEC 60479-1’e göre kaçak akımın
30 mA değeri, insan sağlığı açısından sınır
değeri olarak kabul edilir.
 Kaçakakım 30 mA ve üzerine çıktığında
devrenin enerjisini ani olarak keser. 46
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Kaçakakım 300 mA değerini geçtiğinde

ısınmadan dolayı yangın riski oluşur.
 Kaçak akım rölesi seçilirken;
 insan hayatı için 30 mA ve
 Yangın tehlikesi için 300 mA’lik
anma kaçak akım değerine sahip olanlar
seçilmelidir.

47
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Standart: Kaçak akım rölesinin üretildiği

standardı gösterir.
 Ulusal ve uluslar arası çok sayıda standart
bulunmaktadır.
 Bunların başlıcaları:
 TS EN 61008-1
 TS EN 61008-2-1
 EN 61008-1
 EN 61008-2-1
 IEC 61008-1
 IEC 61008-2-1
48
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 TestButonu: Kaçak akım rölesi sisteme

bağlandıktan sonra çalışıp çalışmadığını
kontrol etmek için kullanılır.
 Bunun dışında sisteme ve şalterlere zarar
verecek kısa devre yöntemleri kesinlikle
kullanılmamalıdır.

49
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 NötrBağlantı Terminali: N nötr hattını

ifade eder.
 Röleningenel prensibi faz ve nötr hatları
arasındaki dengesizliği algılaması üzerine
kurulduğu için kaçak akım rölesi faz-nötr
arasına monte edilir.

50
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Faz Bağlantı Terminali: Kullanılan

sistemin tek veya üç fazlı olmasına göre
değişir.
 Tek (monofaz) faz sistemlerde bir
terminal bulunurken üç (trifaz) faz
sistemlerde üç terminal bulunur.
 İşverenler ve iş güvenliğinden sorumlu
personelin kaçak akım rölesi seçerken,
öncelikle kaçak akım rölesinin yapılan işe
ve işletmeye uygun özelliklerde olması
sağlanmalıdır.
51
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Güvenilir markalardan gerekli

standartları taşıyan kaçak akım röleleri
sağlanmalıdır.
 Kaçak akım rölesi seçiminde öncelik
fiyattan ziyade kalitedir.
 Kaçak akım rölelerinin 5 yılda bir
periyodik bakımları gerekir.
 Periyodik bakım uzman bir elektrikçi
tarafından yapılmalıdır.
 Tüketici de ayda bir kez cihazın ön
yüzündeki test butonuna basarak röleyi
kontrol etmelidir.
52
4.6. Kaçak Akım Rölesi

 Testbutonuna basıldığında cihazın

mandalı aşağı düşer, OFF konumuna gelir
ve tesisatın geri kalanı enerjisizi kalır.
 Testbutonuna basıldığında bir değişiklik
olmuyorsa röle bozuk demektir ve uzman
bir elektrikçiye başvurulmalıdır.

53
4.6. Kaçak Akım Rölesi

54
4.6. Kaçak Akım Rölesi

55
4.6. Kaçak Akım Rölesi

56
4.6. Kaçak Akım Rölesi

57
4.6. Kaçak Akım Rölesi

58
4.6. Kaçak Akım Rölesi

59
4.6. Kaçak Akım Rölesi

60
4.6. Kaçak Akım Rölesi

61
4.7. İzolasyon (Yalıtım, Koruyucu)
Transformatör
 Kapalı,ıslak ve şantiye ortamlarında
kullanılır ve sekonder tarafına sadece yük
bağlanır.

62
4.7. İzolasyon (Yalıtım, Koruyucu)
Transformatör
 En çok 380 V’a kadar olan elektrik
tüketicilerinin akım devrelerini besleme
şebekesinden ayırmak için kullanılır.
 Transformatörde primer ve sekonder
sargıları arasında elektriksel bir bağlantı
yoktur.
 Şekil4.13’de görüldüğü gibi izolasyon
transformatörü elektrikli cihazı
şebekeden izole eder.

63