Professional Documents
Culture Documents
TS_ISO_3189_1
TS_ISO_3189_1
ÖN SÖZ
− Bu standard, ISO tarafindan kabul edilen ISO 3189-1 (1995) standardi esas alinarak TSE Makina
Hazirlik Grubuna Bagli Insaat ve Kazi Makinalari Özel Daimi Komitesi’nce hazirlanmis ve TSE
Teknik Kurulu’nun 22 Mart 1999 tarihli toplantisinda Türk Standardi olarak kabul edilerek yayimina
karar verilmistir.
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
IÇINDEKILER
0 - GIRIS ...................................................................................................................................1
1 - KAPSAM VE UYGULAMA ALANI.................................................................................1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ...................................................................................1
3 - TARIFLER...........................................................................................................................2
3.1 - SOKET TIP I................................................................................................................... 2
3.2 - SOKET TIP II.................................................................................................................. 2
4 - SOKET IMALÂTI...............................................................................................................2
4.1 - BIÇIM.............................................................................................................................. 2
4.2 - IMALÂT METODU.......................................................................................................... 2
4.3 - MALZEMELER............................................................................................................... 2
4.4 - ISIL ISLEM..................................................................................................................... 2
4.5 - KRITIK ÖLÇÜLER.......................................................................................................... 2
5 - SOKET IMALÂT METODU..............................................................................................5
6 - PROTOTIP DENEYLERI..................................................................................................5
6.1 - SOKETLERIN PROTOTIP DENEYLERI....................................................................... 5
6.1.1 - Çekme Deneyi ............................................................................................................ 5
6.2 - SOKET GRUPLARININ PROTOTIP DENEYLERI........................................................ 6
6.2.1 - Çekme Deneyi ............................................................................................................ 6
6.2.2 - Darbeli Yorulma Deneyi............................................................................................... 6
6.3 - DENEYLERIN TEKRARI IÇIN ISLEM........................................................................... 7
7 - TESLIM SARTI...................................................................................................................7
8 - MUKAVEMET DENEYI.....................................................................................................8
9 - TANITMA VE ISARETLEME ...........................................................................................8
10 - BELGELENDIRME .........................................................................................................8
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
0 - GIRIS
Bu standarda uygun soketlerin, genel mühendislik uygulamalari için, -20°C ila +60°C araliginda
çalisan tel halatlarin uç baglantisinda kullanilmasi amaçlanmaktadir. Bu soketler madencilik ve tasima
gibi diger amaçlar için farkli sicakliklarda kullanilabilir, fakat bütün kullanma durumlarinda kullanici,
soketin gerçek kullanim ve sicaklik sartlarina ve bütün millî mevzuata uygun oldugundan emin
olmalidir.
Bu standardda belirtilen tipteki soketler, halatin sökülmesi için gereken sicaklikta soketin imalâtinda
kullanilan malzemenin özelliklerinin degismemesi kaydiyla yeniden kullanilir.
Her bir soket tasarimi için, sadece prototip deneyinin sartlarina uygunlugu belirlenmis yapim metodu
veya metotlari kullanilmalidir.
Genel olarak, soketlerin prototip deneyleri belirli bir tasarim, malzeme ve mi alât metodu ile ilgilidir.
Tasariminda, malzemesinde veya imalât metodunda yapilacak herhangi bir degisiklik soketin bunlara
karsi yapilacak yeni prototip deneylerini gerektirir. Degistirilen soketlerin bu standardin sartlarini
karsilamasi imalâtçinin sorumlulugundadir.
Bu soketler kilitli kangal ve spiral tip halatlarla birlikte kullanima uygun degildir.
Bu standard, fiber elyaf özlü halatlari kapsamaz (bu standarda uygun soketler ile kullanilacak daha
yüksek çekme dayanimina sahip tellerden meydana gelen halatlar, önceden belirtilen en küçük kopma
kuvetini esas alan prototip deneylerine tâbi tutulmalidir).
1
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
3 - TARIFLER
Bu standardin amacina uygun olarak asagidaki tarifler uygulanir.
4 - SOKET IMALÂTI
4.1 - BIÇIM
Bu standarda uygun soketler Sekil 1 ve Sekil 2’de gösterildigi gibi açik tip I ve kapali tip II seklinde
olmalidir. Soketler, tip 1 sokette çemberin konik deliginin en büyük çapi bosluk ve delikler arasindaki iç
ölçüleri geçmeyecek ve döküm konisinin giderilmesine imkân verecek sekilde tasarimlanmalidir.
Kullanici siparisi verirken imalât metodunu belirtebilir. Prototip deneylerine tâbi tutularak piyasaya
sunulan, soketler normal imalât toleranslari içinde birbirinin benzeri olmalidir.
Satin alici tarafindan istendiginde, satici soket tasariminin bu standarda uygun oldugunun prototip
deneyine göre denendiginin belgesini vermelidir.
4.3 - MALZEMELER
Soketler sadece özel imalât metodunda belirtilen çelik malzemelerden imal edilmelidir.
2
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
3
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
4.6.1 - Imalâtçi soket imalâtinda kullanilan malzemenin, ISO 3189-2 ve ISO 3189-3’de belirtilen ve
prototip deneyinde kullanilan malzeme ile ayni özellikte ve kalitede oldugundan emin olmalidir.
4.6.2 - Her soket imalinden sonra, bu standardda belirtilen asagidaki çalisma özelliklerini
etkileyebilecek kusur ve hatalarin bulunmadigindan emin olmak için muayeneye tâbi tutulmalidir.
4.6.3 - Her üretim hattindaki her partiden gelisigüzel numuneler alinmali ve boyutlarinin uygunlugu
kontrol edilmelidir.
Alinan numunelerin sayisi Çizelge 2’ye uygun olmalidir. Herhangi bir numunede boyutlarin birinde
sapma bulundugunda bu boyut, partideki her bir soket üzerinde kontrol edilmelidir.
4.6.4 - Kalite kontrollerinin ölçüm ve muayenelerinin tutulan kayitlari en az yedi yil saklanmali, satin
alicilar tarafindan istendiginde hazir bulundurulmalidir.
Imalâtçi yeterli bir kalite kontrol sistemine sahip oldugunu göstermelidir.
4
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
ISO 7595 Çelik tel halatlar için soket imal islemleri - Ergimis metal metodu
ISO/TR 7596 Çelik tel halatlar için soket imal islemleri - Reçine metodu.
6 - PROTOTIP DENEYLERI
Prototip deneyleri, imalâtçisi tarafindan belirlenen ve Madde 10’a göre belgelenen, kullanim için uygun
oldugu beyan edilen her soket imal metodu için, normal kullanim sartlari altinda soketin maruz
kalacagi en büyük yüklere dayanabilecegini göstermeyi amaçlamaktadir.
Prototip deneyleri, tek bir soket üzerinde (Madde 6.1) ve digeri grup soketler üzerinde (Madde 6.2)
yapilan deneylerden ibaret olan iki guruba ayrilir.
Bu standarddan farkli olarak düsünülen her grup ile deneyler yapilirken, her grup içindeki (Madde
6.1.1 ve Madde 6.2.1) ayni boyutlu soketlerin çekme deneyleri gerekli bütün veriler elde edilerek bir
tek deneyde, ayni zamanda yapilabilir.
Safha 1
Soketin tasarimlandigi (Çizelge 4) en saglam halatin belirlenen küçük kopma kuvvetinin (en küçük
kopma yükü) % 40’ina esit bir kuvvet uygulanmali ve iki dakika tutulmalidir. Bu kuvvet kaldirildiginda,
baslangiç degerleri ile mukayese edildiginde soketin deneyin bu safhasindan basarili olarak geçtigine
karar verilmelidir.
a) Pim deliginin çapindaki artis % 0,2 veya 0,1 mm’yi, (hangisi daha büyükse) asmamalidir. Tip II
(kapali) soketler durumunda boslugun iç boyutlarinda % 0,2 veya 0,1 mm’den, hangisi daha
büyükse degisme olmamalidir,
b) Soket agzindaki çaptaki artis (Çizelge 1’deki φX) % 0,2 veya 0,1 mm’yi, (hangisi daha büyükse)
geçmemelidir.
Safha 2
Kuvvet sokete tekrar tatbik edilmeli ve Çizelge 3’de verilen referans deney kuvvetinin % 80’inden fazla
olmayacak sekilde hizla artirilmalidir. Bundan sonra kuvvet referans deney kuvvetine erisinceye kadar
yavas yavas artirilmalidir. Soket manyetik parçacik muayenesi gibi tahribatsiz muayeneye tâbi
tutuldugunda çatlama veya yarilma görülmediginde deneyin bu safhasindan basari ile geçtigi kabul
edilir. Pimli soketler durumunda, kuvvet Çizelge 3’de gösterilen degere erisinceye kadar pimlerin
uzunlugu boyunca düzgün yayili olacak sekilde uygulanmalidir.
Yorulma kuvvetleri Sekil 3’de gösterildigi gibi sokete çelik sap üzerindeki ayrik konik kismi vasitasiyla
2
uygulanabilir. Çelik sap yaklasik olarak 1100 N/mm (MPa)’lik bir çekme dayanimina sahip olmalidir.
5
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
Sapin asinmadan dolayi erken yorulma arizasini önlemek için, ayrik konikle sap arasina, elyafla
kuvetlendirilmis, isiyla sertlesen bir fenolik reçine plakasi yerlestirilebilir.
Çizelge 4’de verilen degerden az olmayan mukavemet deney kuvvetinin uygulamasindan sonra,
2’den 2 6
soket, çapi 10 d1 185 d1 ’ y e kadar mm cinsinden en büyük halat çapi durumunda, 2 x 10 çevrimlik
darbe kuvvetine (bu standarda uygun soketlerin halata takilarak kullanildigi ve bunlarin tellerinin daha
yüksek çekme sinifina sahip oldugu durumda darbeli kuvvet uygun olarak artirilmalidir). Buna ariza
olmaksizin dayanabilmelidir. Tip I (açik) soketler durumunda pim düzgün yayili bir yüke maruz
birakilmalidir.
Soketler çift çift denenirken iç yüzeyleri arasindaki mesafe en az 30 d olmalidir. Çizelge 3’de verilen
referans deney kuvvetinin % 80’inden fazla olmayan bir kuvvet hizla uygulanabilir. Bundan sonra,
kuvvet referans deney kuvvetine erisilinceye kadar yavas bir sekilde artirilmalidir.
Bu deney pimli soketlerde Madde 6.1.1’de belirlendigi sekilde es zamanli sekilde uygulanabilir. Burada
kuvvet pimin uzunlugu boyunca Çizelge 3’de verilen degere erisilinceye kadar düzgün yayili bir sekilde
uygulanmalidir.
Deneyin tamamlanmasindan sonra halat, çember uzunlugunun % 2’sinden fazla olmayacak sekilde
soket agzindan uzaklastirilmamalidir.
6 x 7 IWR yapisindaki tellerin genel olarak kullanilmadigi ülkelerde bu halatlarin denenmesi gerekli
degildir. Darbeli yorulma deneyinin amaci için 6 x 7 IWR yerine 6 x 19 IWR kullanilmasi durumunda bu
yerine kullanilma durumunu belirten bir ifade deney belgesinde bulunmalidir (Madde 10). Bu tür
soketler kendileri için belirtilen deneylere tâbi tutulmadiklari takdirde 6 x 7 IWR halatlari için
kullanilmamalidir.
Soketlerin ölçü araligi 4 guruba ayrilir (Çizelge 1). Ölçü guruplarinin her birinden, soketlerin imalât
araligindan her bir tasarim, malzeme ve imal metodunu temsil eden bir ölçü deney için seçilmelidir.
6
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
Bu deneyler kabul edilen her imal metodu için her ölçüden seçilen 4 deney parçasi üzerinde
yapilmalidir. Soketler çift çift denendiginde soketler arasindaki halatin uzunlugu prototip çekme deneyi
için kullanilan halatin boyu kadar olmalidir. Her grup Çizelge 3’de belirtilen uygun degerlerin %
15’inden % 30’una kadar halat ekseni boyunca çevrim gerilimine maruz birakilmalidir.
Bu standarda uygunluk bakimindan prototip deneyi için seçilen her bir grup, Çizelge 3’de verilen
referans deney kuvvetinden daha az olmayan bir kopma kuvvetinin guruba uygulanmasi sonrasinda
75000 çevrime dayanmalidir.
2
NOT - Referans deney kuvveti için, ISO 2408’de verildigi gibi çelik özlü (IWR), 1770 N/mm çekme
sinifindaki halatlarin asgari kopma kuvvetinin % 90’i esas alinmis ve en yakin kilo newton’a
yuvarlatilmistir. Soketler, daha yüksek çekme sinifindaki halatlar ile kullanilacaksa, bu referans deney
kuvvetleri, uygun bir sekilde artirilmalidir.
7 - TESLIM SARTI
Her soket, kaplamasiz, galvanizsiz veya satin alici tarafindan isteniyorsa korozyonu önleyici
maddelerle kaplanmis olarak teslim edilmelidir.
7
ICS 53.020.30 TÜRK STANDARDI TS ISO 3189-1/Mart 1999
8 - MUKAVEMET DENEYI
Satin alici veya millî mevzuat tarafindan isteniyorsa, her mamul soket, Sekil 3’de gösterilen cihaz veya
uygun diger cihazlar kullanilarak, Çizelge 4’de belirtilen mukavemet deney kuvvetine maruz
birakilmalidir. Tip I sokette pim deliginde ve Tip II soketin temel iç boyutlarinda ölçüm yapildiginda,
sokette % 0,2’den veya 0,1 mm’den büyük olmayan, (hangisi büyükse), kalici bir sekil degisikligi
olmaksizin, bu mukavemet deney kuvvetine dayanmalidir.
NOT - Soketin uygun kabul edilmesi için ISO 2408’de verildigi gibi mukavemet deney kuvveti, halatin
en kuvvetli yerinin asgari kopma yükünün % 40 kadar olmalidir. Soketler daha yüksek çekme
sinifindaki halatlar ile kullanilacaksa bu mukavemet deney kuvveti uygun bir sekilde artirilmalidir.
9 - TANITMA VE ISARETLEME
Her soket beraber kullanilacak halatin anma çapina göre, okunakli ve kalici bir sekilde
isaretlenmelidir. Istendiginde gövde ve pim, imalâtçinin deney belgesinde gösterilen marka veya
sembollerle isaretlenmelidir. Tanitim isareti soketin çalisma özelliklerini bozmamalidir.
10 - BELGELENDIRME
Satin alici tarafindan istendiginde veya mevzuata uygunlugunun dogrulanmasi gerektiginde, imalâtçi
veya tedarikçi asagidaki bilgileri ihtiva eden bir belge vermelidir :
a) Imalatçinin adi ve adresi,
b) Madde 9’da istenilen tanitim markalari veya semboller,
c) Tip, ana tasarim ölçüsü (Çizelge 1) ve imalât metodu (bu standard, ISO 3189-2 ve ISO 3189-3’de
belirtildigi gibi),
d) Soketlerin yapildigi malzemenin özellikleri,
e) Soketlere uygulanan son isil islem tipi (Madde 4.4),
f) Sokete uygulanan mukavemet deney kuvveti :
1) Prototip deneyinde,
2) Satin alici tarafindan veya millî mevzuat tarafindan istendiginde her bir soket üzerinde istenilen yere
(Madde 8),
g) Soketlerin ayni tasarim, malzeme ve imal metoduna göre yapildigini ve Madde 6’da verilen prototip
deneylerden geçtigini belirtir bir ifade,
h) Sokete uygun özel imal metotlari ve bu metotlarin, Madde 6’daki prototip deneylerden geçtigini
)i
belirten bir ifade,
2
j) Uygulanabildiginde çekme sinifi 1770 N/mm ’den daha yüksek tel halatlar ile birlikte kullanilan
soketler ve soket gruplarinin denendigini belirten bir ifade.