‫کاربرد های گاز نیتروژن‬

‫صنعت نفت‬
‫در صنعت نفت از گاز نیتروژن با خلوص بین ‪ ۹۵%‬تا ‪ % ۹۷‬برای کاربردهای متنوعی مانند تخلیه دستگاه ها‪ ،‬مخزنها و خطوط‬
‫لوله حاوی بخارها و گازهای خطرناک‪ ،‬بهبود بازیافت و حفظ فشار در مخزنهای گاز و نفت و … استفاده می شود‪ .‬در این بخش‬
‫به صورت اختصار کاربردهای گاز نیتروژن در صنعت نفت را بررسی خواهیم کرد‪:‬‬
‫‪ -۱‬تحریک چاه های نفتی و افزایش برداشت نفت‬
‫روش هایی چون تزریق امتزاجی‪ ،‬روش های شیمیایی و حرارتی و تزریق ‪ ۲CO‬به عنوان روشهای ثالثیه ازدیاد برداشت(‪)EOR‬‬
‫شناخته می شوند‪ ،‬تزریق گاز نیتروژن درون چاه نفت نیز به عنوان یکی از روشهای ‪ EOR‬در سالهای اخیر در جهان کاربردهای‬
‫زیادی داشته است‪ ،‬بطوری که این گاز به عنوان جانشین مناسبی از نظر اقتصادی برای گاز طبیعی و ‪ ۲CO‬در فرآیند ازدیاد برداشت‬
‫مطرح است‪.‬‬
‫گاز نیتروژن در فرآیند ازدیاد برداشت‪ ،‬با فعال کردن مکانیزم های ‪:‬‬
‫جابجایی غیر امتزاجی‬ ‫–‬
‫جابجایی امتزاجی‬ ‫–‬
‫تثبیت فشار‬ ‫–‬
‫ریزش ثقلی‬ ‫–‬
‫جابجاکننده ی توده امتزاجی‬ ‫–‬
‫باعث بهبود برداشت نفت می گردد‪ .‬با توجه به نزدیکی مشخصات مخازن میادین نفتی ایران که عمدتا از نوع کربناته شکافدار می‬
‫باشند‪ ،‬به مخازن مناسب جهت تزریق گاز نیتروژن‪ ،‬این گاز به عنوان گزینه ی مناسب جهت افزایش بهره وری از مخازن کشورمان‬
‫مطرح می باشد‪ .‬طبق برآوردهایی که انجام شده است‪ ،‬حتی در صورت استفاده از روش های گرانقیمت تولید نیتروژن (روش‬
‫کرایوژنیک) ‪ ،‬برای استحصال گاز مورد نیاز برای تزریق‪ ،‬هزینه ی صرف شده در مقایسه با استفاده از گاز طبیعی بسیار کمتر‬
‫خواهد بود‪ .‬هزینه ی تولید هر هزار فوت مکعب نیتروژن از هوا به روش کرایوژنیک معادل ‪ ./۵‬میلیون دالر بود در صورتی که‬
‫قیمت گاز طبیعی بالغ بر ‪ ۲‬میلیون دالر به ازای هر هزار فوت مکعب می باشد‪.‬‬
‫مزایای استفاده از گاز نیتروژن برای افزایش برداشت‪:‬‬
‫– کمترین هزینه تولید در واحد حجم نسبت به دیگر گازهای تزریقی را دارد‪ ،‬و قیمت آن به طور متوسط در مقایسه با گازطبیعی‪۱‬‬
‫به ‪ ۵‬است‪.‬‬
‫– خنثی و غیر خورنده است و درمخازن دریایی که خوردگی عامل مهمی است‪ ،‬کاربردی بی ضرر دارد و با نفت نیز ترکیبات جانبی‬
‫تشکیل نمی دهد‪.‬‬
‫– از هوا گرفته می شود و در همه جا به ویژه برای کاربرد در مخازن دور دست‪ ،‬در دسترس است‪ .‬این عامل بین دیگر گازهای‬
‫تزریقی یک مزیت منحصر به فرد می باشد‪ (.‬از لحاظ فراوانی نیتروژن در بین عناصر موجود در طبیعت در رده ی اول قرار دارد‪).‬‬
‫نسبت به دی اکسید کربن ثابت گازی باالتری دارد و در شرایط مخزن حجم بیشتری اشغال می کند‪.‬‬ ‫–‬
‫تزریق گاز نیتروژن این امکان را می دهد تا گاز طبیعی به فروش برسد و یا می توان امکان توسعه سریع مخزن برای به‬ ‫–‬
‫حداکثر رساندن سود آوری را فراهم کرد‪.‬‬
‫یک ماده ی سازگار با محیط زیست است و تزریق آن از لحاظ زیست محیطی مشکلی به وجود نمی آورد‪.‬‬ ‫–‬
‫– خصوصیات ترمودینامیکی آن به گونه ای است که برای افزایش فشار آن تا یک حد معین‪ ،‬نسبت به افزایش فشار گاز طبیعی‬
‫تا همان حد‪ ،‬نیاز به صرف انرژی کمتری دارد‪.‬‬
‫‪ -۲‬پاکسازی و برای انجام تست فشارخطوط نفت و گاز‬
‫‪ -۳‬پیگ رانی‬
‫پیگ وسیلهای است مورد استفاده در لولههای انتقال سیاالت از جمله لولههای آب‪ ،‬فاضالب‪ ،‬انتقال نفت و انتقال گاز که به منظور ‪:‬‬
‫تمیزکاری لوله‬ ‫–‬
‫ایجاد حائل فیزیکی بین دو سیال متفاوت‬ ‫–‬
‫نظارت بر بدنه لوله‬ ‫–‬
‫ضبط اطالعات هندسی خط لوله‬ ‫–‬
‫در این خطوط لوله استفاده می شود‪ .‬به کار استفاده از پیگ در داخل لوله ها‪« ،‬پیگرانی» گفته می شود‪ .‬پیگ های اولیه تنها برای‬
‫تمیز کردن سطوح داخلی لوله ها‪ ،‬به عنوان روشی کمهزینه و سریع‪ ،‬مورد استفاده قرار می گرفته اند؛ و در حال حاضر نیز پیگ‬
‫رانی معمولی‪ ،‬تنها برای تمیزکاری استفاده ی فراوانی دارد‪ .‬پیگرانی هوشمند‪ ،‬توسط پیگ های هوشمند انجام میشود که وظایفی‬
‫از قبیل نظارت بر بدنهٔ لوله و ضبط اطالعات هندسی لوله را نیز به عهده دارند‪.‬‬

‫در فرآیند پیگ رانی ‪ ،‬پیگ به وسیله ی یک گاز بی اثر و یا یک مایع به جلو رانده می شود‪ .‬به دلیل بی اثر بودن گاز نیتروژن و‬
‫همچنین صرفه ی اقتصادی استفاده از آن‪ ،‬این گاز به عنوان یک گزینه بسیار مهم در این زمینه مطرح می باشد‪ .‬همچنین گاز نیتروژن‬
‫برای شستشو و پاکسازی تجهیزات مربوط به پیگرانی از گاز خطرناک هیدروژن سولفید نیز مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ -۴‬خشک کردن خطوط و تجهیزات نفت و گاز‬
‫‪ -۵‬اطفاء حریق چاه های نفتی و ایمن سازی چاه ها‬
‫استفاده از ایستگاه های تولید گاز نیتروژن برای خاموش کردن آتش سوزی‪ ،‬در محیط های بسته کاربرد دارد‪ .‬اساس کار سیستم‬
‫های اطفاء حریق نیتروژنی‪ ،‬جایگزین کردن اکسیژن در دسترس برای احتراق با گاز بی اثر نیتروژن می باشد‪ .‬در محیط های بسته‬
‫تمام آتش سوزی ها با رسیدن غلظت اکسیژن به کمتر از ‪ ، ۱۵%‬در زمانی کمتر از ‪ ۶۰‬ثانیه خاموش می شوند‪ .‬همچنین از این گاز‬
‫برای ایجاد یک اتمسفر بی اثر برای جلوگیری از احتراق نیز استفاده می شود‪.‬‬
‫مزایای استفاده از گاز نیتروژن در اطفاء حریق‬
‫– توانایی عملکرد در محدوده ی دمایی گسترده(‪ -۴۰‬تا ‪ ۷۰‬درجه ی سلسیوس) نسبت به سیستم های اطفا دیگر مانند آب و کف‬
‫– استفاده از سیستم اطفاء حریق نیتروژنی برخالف سیستم های آب‪ ،‬کف‪ ،‬هواپخش و … هیچ گونه خرابی و زنگ زدگی در‬
‫تجهیزات و وسایل به وجود نیاورده وبه راحتی می توان با تهویه محل شرایط را به حالت نرمال بازگرداند‪.‬‬
‫– این گاز بی رنگ بوده و به همین دلیل دید افراد را دچار مشکل نخواهد کرد‪.‬‬
‫– این گاز برای بدن انسان بدون ضرر بوده و تنفس آن برای انسان مشکل ساز نیست‪.‬‬
‫– اطفاء حریق با افزایش خطرات و پیچیدگی ها در موقعیت آتش سوزی همچنان به راحتی انجام می شود‪.‬‬
‫– منابع ایجاد آتش سوزی که ممکن است به صورت مخفی بوده و از دسترس خارج باشند نیز با این روش بی اثر می شوند‪.‬‬
‫– با توجه به سرعت باالی خاموش کردن آتش با این گاز نیتروژن (استاندارد ‪ )NFPA 2001‬خسارات احتمالی ناشی از آتش سوزی‬
‫با این روش اطفاء تا میزان زیادی کاهش می یابد‪.‬‬
‫– گاز نیتروژن دانسیته ای حدودا برابر با هوا داشته به همین دلیل مدت زمان طوالنی تری در فضا معلق باقی مانده و تاثیرگذاری‬
‫آن بیشتر می شود‪.‬‬
‫‪ -۶‬حفاری چاه ها به روش زیر فشار تعادل مخزن(‪)UBD‬‬

‫با توجه به تجدید ناپذیر بودن ذخایر طبیعی نفت و گاز در دنیای کنونی ‪ ،‬لزوم بکار گیری روش های نوین و بهینه در اکتشاف ‪،‬‬
‫استخراج و بهره برداری از این مخازن را امری ضروری و اجتناب ناپذیر ساخته است‪ .‬بدون تردید افت فشار ناشی از برداشت زیاد‬
‫از این مخازن موجب می شود تا روش های حفاری سنتی فرا تعادلی به تدریج کارآیی خود را از دست بدهند زیرا حفاری فرا تعادلی‬
‫برای دستیابی به مخزن باعث بروز ضایعات جبران ناپذیر به سنگ مخزن و همچنین منجر به افزایش بیش از حد هزینه ها می‬
‫شود‪ .‬یکی از راه های اصلی برای بدست آوردن راندمان باال در حفاری چاهها و نیز تکمیل و تعمیر چاههای جدید و قدیم بدون صدمه‬
‫زدن به مخزن‪ ,‬حفاری زیر فشار تعادلی می باشد ‪.‬در این روش با کم کردن وزن هیدرواستاتیک سیال حفاری از طریق گاز دار کردن‬
‫آن‪ ،‬فشار ته چاهی‪ ،‬کمتر از فشار مخزن نگه داشته می شود‪ .‬در چنین حالتی در هنگامی که یک الیه بهره ده حفاری می شود ‪،‬‬
‫سیاالت مخزن (نفت و گاز) به درون چاه جریان می یابند و فشار سر چاهی افزایش می یابد‪ .‬گاز نیتروژن به دلیل خصوصیات ویژه‬
‫ای که دارد‪ ،‬یکی از گزینه های اصلی به عنوان گاز مورد استفاده در این روش می باشد‪.‬‬
‫‪ -۷‬تکمیل چاه های نفتی‬
‫روشهای تکمیل چاه بسیار متفاوت و سلیقه ای هستند‪ .‬در هر چاهی ایده و طرز کار افراد مختلف برای تکمیل چاه متفاوت‬
‫است‪ .‬برنامه تکمیل هر چاه پیش از آغاز عملیات حفاری آن شروع شده و تا فرارسیدن تکمیل و حتی پس از آن و در هنگام در‬
‫سرویس قرار گرفتن چاه ادامه می یابد‪ .‬یک برنامه تکمیل باید به گونه ای اجرا شود که بیشترین تولید را برای مدت زیاد با حداقل‬
‫هزینه ممکن سازد‪ .‬به همین دلیل در نوشتن یک برنامه تکمیل چاه دو نکته اساسی باید مد نظر قرار گیرد ‪:‬‬
‫تولید موثر و بهینه سیاالت سازند‪.‬‬ ‫–‬
‫صرفه جویی در هزینه ها و عملیات تعمیر چاه با آینده نگری در برنامه ریزی های آتی‬ ‫–‬
‫اطالعات جمع آوری شده از مخزن و مکانیک سنگ و موقعیت جغرافیایی چاه‪ ،‬ایده الزم را جهت تکمیل ارائه می کنند‪ .‬انتخاب گزینه‬
‫درست برای تکمیل باعث کاهش هزینه ها‪ ،‬افزایش بهره وری‪ ،‬افزایش عمر چاه و مخزن در نتیجه تعمیرات کمتر می شود ‪ .‬برای‬
‫تکمیل هر چاه مسائل ذیل را باید عمیقا ً مورد بررسی قرار داد‪:‬‬
‫– مناسب ترین روش تکمیل برای چاه‬
‫– مسیر جریان تولید چاه‬
‫– انتخاب سیستم تکمیل چاه برای باال آوردن سیال تولیدی‬
‫– هزینه تکمیل در برابر قدرت بهره دهی چاه‬
‫در همین زمینه یکی از بهترین روش های تکمیل چاه‪ ،‬روش رشته های تکمیلی می باشد‪ .‬وجود سیاالت خورنده‪ ،‬سازندهای ماسه‬
‫زا ‪ ،‬الیه های بهره ده با فشارهای متفاوت‪ ،‬گرانی و غیر قابل تعویض بودن لوله های جداری‪ ،‬ایمنی چاههای حومه شهری ‪ ،‬مسائل‬
‫زیست محیطی چاه های دریایی‪ ،‬مخازن کم فشار‪ ،‬چاه های تزریقی‪،‬تکمیل های فوق پیشرفته و …باعث به وجود آمدن اینگونه تکمیل‬
‫ها شده است‪ .‬تزریق گاز نیتروژن نیز یکی از انواع رشته های تکمیلی می باشد‪.‬این رشته ی تکمیلی قابلیت های فوق العاده ای را‬
‫به چاه می بخشد و نقش انکار ناپذیری را در آینده چاه به عهده می گیرد‪ .‬وجود یک رشته تکمیلی در چاه امکانی است که هم در‬
‫زمان تولید و هم در زمان تعمیر چاه باعث کارآیی فوق العاده چاه گشته و امکان عملیات های متفاوت را میسر می سازد‪.‬‬
‫‪ -۸‬تحریک چاه ها‬
‫تحریک چاه های نفت‪ ،‬عملیاتی است که به منظور افزایش تولید از طریق افزایش جریان هیدروکربن از مخزن به سمت دیواره ی‬
‫چاه انجام می گیرد‪ .‬روش های تحریک لزوما ً به معنی تغییر تراوایی ناحیه ی اطراف چاه نمی باشد ‪ ،‬گاهی اوقات تسهیل در جریان‬
‫سیال درون چاه را نیز می توان از این دسته به حساب آورد‪ .‬فرازآوری به وسیله گاز را نیز می توان به گونه ای یک روش تحریک‬
‫به شمار آورد‪ .‬به طور کلی فرازآوری به روشی اطالق می گردد که در آن سیال انباشته شده از درون چاه که ناشی از ورود آب‬
‫سازند و یا مواد شیمیایی تزریق شده از سطح همچون متانول یا مهار کننده رسوبات می باشند از طریق به گردش درآوردن گاز‬
‫نیتروژن تخلیه گردد ‪ .‬این سیاالت با انباشته شدن در انتهای چاه فشاری معکوس بر سیال ورودی به چاه منتقل میکنند و در نهایت‬
‫باعث قطع شدن جریان میگردند‪.‬‬

‫‪ -۹‬مخلوط کردن مایعات با چگالی کم هنگام سیمانکاری‬

‫‪ -۱۰‬تمیزکاری ایستگاه های کمپرسور و تجهیزات پردازش گاز‬
‫‪ -۱۱‬پر کردن مخازن با نیتروژن فشار باال و پایین‬
‫‪ -۱۲‬هوازدایی تجهیزات و لوله کشی ها‬
‫‪ -۱۳‬نیتروژن رانی در چاه های نفت و گاز‬
‫صنعت شیمی و پتروشیمی‬
‫دستگاههای مولد گاز نیتروژن جایگاه عمدهای در دستگاههای پردازش کننده شیمیایی دارند‪ .‬گاز نیتروژن به منظور غیرفعال کردن‬
‫ظرف ها و مواد شیمیایی که نسبت به اکسیژن حساس هستند استفاده می شود‪ .‬همچنین باعث نقصان اکسیژن در محیط میشود که‬
‫همین امر باعث کاهش خطرات انفجار و آتش سوزی و ایمنی بیشتر میگردد‪ .‬همچنین گاز نیتروژن در ساخت آمونیاک که در‬
‫کودسازی استفاده نیز می شود‪،‬‬