PRZEKAŹNIKI PÓŁPRZEWODNIKOWE

PRZEKAŹNIKI PÓŁPRZEWODNIKOWE
Przekaźniki półprzewodnikowe są elementami, które na rynku pojawiły się stosunkowo
niedawno, bo w latach 80-tych. Technologia wytwarzania półprzewodników mocy odnotowała bardzo
dynamiczny rozwój w ostatnich 10 latach. Ten dynamiczny rozwój powodowany jest tym, że w coraz
większym stopniu w urządzeniach przemysłowych i powszechnego użytku sterowanie realizowane
jest na bazie zespołów lub bloków energoelektronicznych.
Do niedawna problem łączenia większych prądów rozwiązywany był poprzez łączenia
stykowe za pomocą przekaźników elektromagnetycznych i styczników. Oczywiście w wielu
zastosowaniach elementy te nadal są bezkonkurencyjne, jednak potrzeby związane ze sterowaniem i
nowymi technologiami powodują nieustanne rozszerzanie się zastosowań dla energoelektroniki w
przemyśle. Wystarczy przywołać tu liczby odnoszące się do krajów takich jak USA, Japonia i
Niemcy, gdzie ponad 70% energii elektrycznej jest przekształcane, przed przetworzeniem jej na inny
rodzaj (ciepło, ruch, światło), przy użyciu układów elektronicznych. Jak wiadomo, wysoka sprawność
energetyczna obwodów energoelektronicznych przekształtników wynika ze stosowania do ich budowy
półprzewodnikowych przyrządów mocy, tj. elementów dwustanowych. Umożliwiają one sterowanie
prądami nawet do kiloamperów oraz blokowanie napięć wynoszących kilka kilowoltów i, co jest
istotne, operacje łączenia mogą być realizowane w czasie krótszym niż jedna mikrosekunda.

Przekaźnik półprzewodnikowy (ang. Solid State Relay) jest urządzeniem załączającym

mocy, składającym się z komponentów elektronicznych. Termin „przekaźnik” (ang. Relay) wskazuje,
że urządzenie jest porównywalne do przekaźnika elektromagnetycznego. „Stan stabilny” (ang. Solid
State) – oznacza, że przekaźniki te nie zawierają żadnych elementów ruchomych w obwodzie
załączającym obciążenie.
W dalszej części pozwolę sobie na zamienne stosowanie nazwy Przekaźnik
Półprzewodnikowy i SSR.
Zadaniem przekaźników półprzewodnikowych jest sterowanie obciążeniem prądowym przy
użyciu półprzewodnika mocy sterowanego niewielkim obwodem elektronicznym. Obwód sterujący
jest prostym obwodem analogowym, w niektórych przypadkach zespolony z obwodem opartym na
sterowniku mikroprocesorowym.
Separacja galwaniczna w tych przekaźnikach realizowana jest w oparciu o sprzężenie optyczne
(transoptor lub optotriak) oddzielające obwód wejściowy przekaźnika od obwodu wykonawczego
mocy pod względem elektrycznym.
Różnice i analogie w budowie między przekaźnikiem półprzewodnikowym a elektromagnetycznym
pokazane są na Rys.1.

Rys.1. Przekaźnik elektromagnetyczny i przekaźnik półprzewodnikowy.

www.pa-tech.pl
 Obwód wejściowy zarówno w wykonaniu na napięcie AC, jak i DC działa w ten sam sposób.
Jedyna różnica – w przypadku wejść przystosowanych do sterowania sygnałem AC zastosowany jest
mostek prostowniczy, a rezystor ograniczający prąd diody jest większej wartości (ze względu na
większą wartość skuteczną napięcia sterującego).
Najistotniejszym elementem przekaźnika półprzewodnikowego jest oczywiście złącze
półprzewodnikowe. Technologia, a tym samym parametry techniczne (głównie rezystancja termiczna
złącze – obudowa) są decydującym parametrem świadczącym o jakości przekaźnika. Najczęściej
stosowanymi elementami wykonawczymi są triaki (maksymalnie do 40A) i para tyrystorów.
Technologia wykonania złącza półprzewodnikowego mocy, właśnie ze względu na rezystancję
termiczną – jest bardzo istotna.
W najnowszych przekaźnikach końcówka mocy nanoszona jest bezpośrednio na płytkę ceramiczną.
Płytka domieszkowana jest miedzią i pokryta nią obustronnie, a następnie sprasowana w wysokiej
temperaturze i pod dużym ciśnieniem. Ograniczenie ilości warstw między złączem
półprzewodnikowym a radiatora powoduje znaczne obniżenie wartości rezystancji termicznej w
stosunku do tradycyjnych rozwiązań.
Innym wymogiem jest bezpieczna izolacja elektryczna między wysokonapięciowym złączem
półprzewodnikowym a radiatorem (obudową). Podobnie jak w przypadku izolacji pomiędzy wejściem
a wyjściem, tak i tu gwarantuje się izolację nie mniejszą niż 4kV. Wspomniana wyżej płytka
ceramiczna musi spełnić bardzo rygorystyczne wymagania dotyczące materiału. Współczynnik jego
rozszerzalności musi być możliwie najbliższy współczynnikowi rozszerzalności krzemowego złącza
półprzewodnikowego. Dzięki nowoczesnej technologii wykonania końcówki mocy, miedź i
powierzchnia substratu ceramicznego łączą się bezpośrednio. Połączenie jest tak silne, że miedź ma
prawie taki sam współczynnik rozszerzalności jak materiał ceramiczny (Al2 O3). Redukuje to w sposób
istotny stres termiczny wewnątrz przekaźnika.

SSR oferuje dużo szersze możliwości, jeśli chodzi o rodzaj sterowania obciążeniem niż
tradycyjne układy łącznikowe takie jak przekaźniki elektromagnetyczne czy styczniki. Stosując
przekaźniki półprzewodnikowe mamy możliwość znacznego zwiększenia częstotliwości operacji
łączeniowych, możliwość wyboru momentu załączenia obciążenia w okresie przebiegu napięciowego
(włączając moment przejścia napięcia przez wartość zero), oraz możliwość wyłączania obciążenia
przy zerowym prądzie.
Urządzenia te znajdują zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu. Służą one do sterowania
(załączania / wyłączania) odbiorników rezystancyjnych, indukcyjnych lub pojemnościowych.
Wykorzystywane są one m.in. w:
Systemach zabezpieczeń (ciągłości technologii)
Systemach pożarowych i alarmowych
Sprzęcie nawigacyjnym
Systemach kontroli temperatury (klimatyzacja, wentylacja, spawarki, zgrzewarki, procesy i
technologie przemysłowe związane z wytwarzaniem form ze szkła, tworzyw
sztucznych, sterowanie pompami, itd.)
Systemach testujących
Urządzeniach dla trakcji kolejowej tramwajowej i trolejbusowej
Maszynach biurowych
Zasilaczach przemysłowych i UPS-ach
Sprzęcie medycznym
Systemach oświetleniowych (kontrola ruchu ulicznego, sterowanie natężeniem oświetlenia
na fermach hodowlanych)
itd.
Wiele z powyższych zastosowań przekaźników półprzewodnikowych nie posiada alternatywy
i wydają się one być elementami „nie do zastąpienia”. Powodem tego są ich zalety: brak
mechanicznego elementu łączeniowego, a co z tym związane - duża żywotność (>109 operacji) i
bezgłośne działanie, możliwość sterowania dużymi mocami bezpośrednio przez układ
mikroprocesorowy, szybkość działania, szeroki zakres zastosowań, odporność na wibracje, szczelność
konstrukcji uodparniająca na działanie agresywnego środowiska chemicznego gazów i pyłów.

www.pa-tech.pl
 Rys.2. Czas reakcji wyjścia przekaźnika elektromagnetycznego i przekaźnika półprzewodnikowego.
W przekaźnikach półprzewodnikowych nie występuje zjawisko odskoków styków podczas załączania, jak ma to
miejsce w przypadku przekaźników elektromagnetycznych.

Duża żywotność i niezawodność przekaźników półprzewodnikowych jest ich bezspornym atutem.

SSR jest rozwiązaniem dla systemów, w których projektant potrzebuje wykonać operacje łączenia z
bardzo dużą częstotliwością (a przynajmniej z taką, która nie pozwala na zastosowanie tradycyjnego
łącznika elektromagnetycznego), jak na przykład we wszystkich aplikacjach związanych z kontrolą
temperatury, np. przy sterowaniu obiektem z zastosowaniem regulacji PID (impulsowanie). SSR
oferuje także wiele możliwości projektantom systemów w zakresie sterownia silnikami.

Oczywiście przekaźniki półprzewodnikowe posiadają także wady: spadek napięcia na złączu

oraz brak możliwości przełączania niskich sygnałów - takich jak np. sygnały audio.

W ofercie firmy PATECH – dystrybutora elementów automatyki firmy Carlo-Gavazzi, w tym również
szerokiej gamy przekaźników półprzewodnikowych – możemy znaleźć:
- przekaźniki 1-fazowe, do obwodów drukowanych, na prądy do 6A (AC lub DC)
- przekaźniki przemysłowe, 1-fazowe, do montażu na radiator, prądy do 125AACrms
- przekaźniki przemysłowe, 1-fazowe, do montażu na radiator, prądy do 100AACrms, sterowane
liniowym sygnałem prądowym 4...20mA i 0...10VDC
- przekaźniki przemysłowe, do montażu na radiator, prądy do 200ADC
- przekaźniki przemysłowe, 1-fazowe, z radiatorem, prądy do 90AACrms
- przekaźniki przemysłowe, 3-fazowe trójpolowe, do montażu na radiator,
prądy do 3 x 75AACrms.
- przekaźniki przemysłowe, 3-fazowe dwupolowe (i trzypolowe) z radiatorem, prądy do 2 x
32AACrms (3 x 25AACrms).

Przekaźniki półprzewodnikowe (z wyjściem AC), ze względu na moment załączania obciążenia

dzielą się na dwa podstawowe (ze względu na liczbę zastosowań) typy; Są to przekaźniki załączające
„w zerze” napięcia i załączające w dowolnej chwili, czyli zaraz po pojawieniu się sygnału sterującego.
Oba typy przekaźników podlegają podziałowi ze względu na rodzaj napięcia sterującego, które jest tu
swoistą analogią do napięć sterujących cewek przekaźników elektromagnetycznych i styczników.
Istotną różnicą w tym ostatnim podziale jest duża uniwersalność tego wejścia w odniesieniu do
zakresu napięć. Dla napięć DC: 3...32V oraz dla napięć AC/DC: 24-265V i 90-265V. We wszystkich
aplikacjach przedziały te gwarantują doskonałą współpracę z obwodami wyjściowymi sterowników,
regulatorów, płyt interfejsowych komputerów, mierników cyfrowych i innych urządzeń pomiarowo –
sterujących. Przekaźniki półprzewodnikowe stanowią idealny interfejs pomiędzy niskonapięciowym

www.pa-tech.pl
obwodem sterującym a wysokonapięciową częścią obwodów wykonawczych. Wysokie napięcie
izolacji – ponad 4kV – między wejściem i wyjściem przekaźnika zapewnia systemowi niezbędną
ochronę.

Rodzaje sterowania - wykresy czasowe obrazujące moment załączania obciążenia w zależności

od sygnału sterującego i przebiegu napięcia obciążenia – przedstawiono na Rys.3.
Przekaźniki załączające „w zerze” napięcia typu RM1A – najczęściej
stosowane – są doskonałymi urządzeniami w aplikacjach wymagających dużej
częstotliwości łączeniowej. Dzięki korelowaniu momentu załączenia
obciążenia z czasokształtem przebiegu napięcia zasilania, pozwalają na
ograniczenie negatywnych skutków stanów nieustalonych występujących
podczas załączeń odbiorników, minimalizując przeciążenia w sieci.
Sterowanie z zastosowaniem tego typu przekaźników daje możliwość uzyskiwania regulacji wartości
średniej mocy na obciążeniu. przekaźnik działa na zasadzie załączania obciążenia przez określoną,
całkowitą liczbę okresów napięcia.
Przekaźniki załączające „w zerze” znajdują szerokie zastosowanie w sterowaniu elementami
grzejnymi; w maszynach do przetwórstwa tworzyw sztucznych, maszynach pakujących, lutujących
(maszyny do lutowania elementów SMD), jak również w maszynach dla przemysłu spożywczego.
Przekaźnik sterowany analogowym sygnałem liniowym typu RM1E
jest właściwie przekaźnikiem załączającym w dowolnej chwili,
zintegrowanym ze sterownikiem, umożliwiającym współpracę ze
standardowymi sygnałami napięciowymi (0...10VDC) lub prądowymi
(4...20mA). Sterowanie takimi przekaźnikami (sterowanie fazowe) daje
możliwość regulacji mocy średniej na odbiorniku jak i wartości skutecznej
napięcia.
W przekaźnikach załączających w dowolnej chwili typu RM1B wyjście mocy aktywowane
jest natychmiast po pojawieniu się wejściowego sygnału sterującego. Przekaźniki te stosowane są w
aplikacjach, gdzie wymagana jest szybka reakcja (mniej niż 1ms).
Przekaźniki załączające w maksimum napięcia typu RM1C są przekaźnikami
półprzewodnikowymi dedykowanymi do sterowania obciążeniami o charakterze wybitnie
indukcyjnym, takimi jak transformatory. Umożliwiają one załączenie obciążenia w momencie
wykrycia pierwszej wartości szczytowej przebiegu napięcia obciążenia. Ogranicza to znacznie
przeciążenie prądowe przy załączaniu takich obciążeń.
Przekaźnik na napięcie DC typu RD, czyli z wyjściem stałoprądowym jest w zasadzie kluczem
tranzystorowym mocy sterowany napięciem DC. Czas odpowiedzi na sygnał sterujący przekaźnika
DC jest krótszy od 100µs.

Istotną sprawą w przypadku SSR jest implementowanie filtrów RC w strukturze przekaźnika.

Rozwiązanie to zapewnia filtrację zakłóceń generowanych w czasie pracy przekaźnika, co jest bardzo
istotnym zagadnieniem, choćby ze względu na konieczność spełnienia norm związanych z
kompatybilnością elektromagnetyczną pracujących urządzeń i z zapewnieniem odpowiednio niskiego
poziomu emisji wyższych harmonicznych do sieci energetycznej. Stosowanie filtrów konieczne jest
zwłaszcza przy sterowaniu liniowym / fazowym.
W niemal wszystkich aplikacjach z przekaźnikami półprzewodnikowymi konieczne jest
stosowanie warystora dobranego do wartości napięcia sterowanego a mniejszego od wartości

www.pa-tech.pl
granicznej dla przekaźnika, w celu zabezpieczenia wyjścia półprzewodnikowego SSR przed
przepięciami.
W celu zabezpieczenia wyjścia przekaźnika przed przeciążeniem lub skutkami zwarć zaleca się
stosowanie bezpieczników szybkich o wartościach energii niszczącej I2t, której wartość podawana jest
w katalogu dla danego przekaźnika.

Rys.4. Właściwe zastosowanie przekaźnika półprzewodnikowego gwarantuje jego niemal wieczną pracę.

Warto tu nadmienić, że wszystkie przekaźniki półprzewodnikowe firmy Carlo-Gavazzi spełniają

normy związane z Kompatybilnością Elektromagnetyczną (znak CE). Ponadto, posiadają aprobaty
instytucji certyfikujących takie jak: UL, VDE i CSA.

DOBÓR – WIELKOŚCI CHARAKTERYZUJĄCE

Podstawowymi parametrami na jakie należy zwrócić uwagę podczas doboru przekaźników

półprzewodnikowych są:
- maksymalny prąd obciążenia (prąd znamionowy)
- maksymalne napięcie obciążenia (znamionowe)
- rodzaj i przedział działania dla wejściowego sygnału sterującego
Istotnym zagadnieniem podczas realizacji danej aplikacji dla konkretnego układu sterującego są
warunki termiczne, w jakich będzie pracował przekaźnik.
Jak powszechnie wiadomo złącze półprzewodnikowe charakteryzuje się określonym spadkiem
napięcia i w zależności od zastosowanego rodzaju elementu wykonawczego (triak, tyrystory,
tranzystor, itd.), w czasie pracy przekaźnika na jego wyjściu będzie miał miejsce spadek napięcia o
wartości 1,1...1,6V (ACrms).
W zależności od wartości sterowanego prądu, na złączu półprzewodnikowym będzie wydzielała się
moc cieplna proporcjonalna do wartości tego prądu, powodując wzrost temperatury złącza.
Maksymalna wartość temperatury na złączu to 125°C, jednak praca przekaźnika w takich warunkach
znacznie wpływa na jego żywotność. Stąd też istnieje konieczność zastosowania radiatora
współpracującego z przekaźnikiem.
Z powyższego wynika kolejny istotny parametr dotyczący warunków pracy i doboru radiatora:
rezystancja termiczna Rth [K/W]. W zależności od mocy traconej na samym przekaźniku
półprzewodnikowym należy dobrać / ocenić zdolność emitowania energii cieplnej przez dany radiator,
tak by nie przekroczyć dopuszczalnej temperatury pracy przewidzianej dla przekaźnika.
Wartość wymaganej rezystancji termicznej możemy oczywiście uzyskać poprzez zastosowanie
radiatora który zapewni nam odpowiednią jakość chłodzenia, jednak w niektórych warunkach nawet
zastosowanie wymuszonego obiegu powietrza (zastosowanie wentylatora) nie pozwoli nam na
stworzenie optymalnych warunków pracy przekaźnika. Powodem tego może być zbyt duża
rezystancja termiczna między złączem a obudową przekaźnika, która jest składową sumarycznej
rezystancji termicznej, na jaką nie mamy wpływu – jest ona bowiem narzucona przez producenta.
Dlatego też na parametr ten należy także zwracać uwagę.

www.pa-tech.pl
Pozostałymi składowymi całkowitej rezystancji termicznej jest: rezystancja między obudową
przekaźnika a radiatorem (konieczne jest tu stosowanie past przewodzących termicznie), oraz
rezystancja termiczna między radiatorem a otoczeniem.
Wszelkie dane potrzebne do realizacji konkretnych aplikacji i doboru radiatora zamieszczone są w
kartach katalogowych poszczególnych wyrobów, dostępnych na naszej stronie. Poza tym oferta ta
zawiera także całą rodzinę przekaźników półprzewodnikowych zintegrowanych z radiatorem, typu:
RN i RJ, co wyklucza konieczność jego doboru i montażu.

Technologia bazująca na przekaźnikach półprzewodnikowych

jest sukcesywnie wprowadzana do zastosowań przemysłowych,
domowych, biurowych i wraz z modernizacjami i nowymi
konstrukcjami wykorzystującymi innowacyjne rozwiązania, do
których niestety zaliczane są jeszcze sterowania realizowane z
wykorzystaniem przekaźników półprzewodnikowych, przyczynia się
do podwyższania jakości i niezawodności sterowania obciążeniami
elektrycznymi.
Reasumując zainteresowanie rynku polskiego produktami związanymi z energoelektroniką jest coraz
żywsze. Obserwując zachowania się rynków zachodnich i ich zapotrzebowanie na technologie
związane z bardziej wydajnym i nowocześniejszym sterowaniem mocą, można zaryzykować
stwierdzenie, że rozwój w tej dziedzinie będzie coraz szybszy. Na potwierdzenie wystarczy przywołać
liczby mówiące o wartości rynku zachodnioeuropejskiego, który w dziedzinie przekaźników
półprzewodnikowych osiągnął roczną wartość: 400 milionów dolarów.

Paweł Piechota - PATECH

ul. Osadników Wojskowych 40

68-200 Żary
tel : 068-4572225
fax: 068-4572226
www.pa-tech.pl

www.pa-tech.pl