Ñoàng tieàn töông ñöông

Ñôn vò tieàn = Ñoàng

Tyû giaù 1US$ = 15.337 ñoàng (Thaùng 11/ 2002)

Naêm taøi chính cuûa chính phuû Vieät Nam

Töø ngaøy 1 thaùng Gieâng ñeán ngaøy 31 thaùng 12

Caùc töø vieát taét

ADB Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ

ASEAN Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ
BCH TÖ Ban Chaáp haønh Trung öông
CEPT Bieåu thueá öu ñaõi hieäu löïc chung
CHXHCNVN Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam
CIE Trung taâm Kinh teá Quoác teá
CPRGS Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo
CLTT&GNTD Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo
CPNET Maïng löôùi Thoâng tin Quoác gia
CPLAR Chöông trình hôïp taùc veà Caûi caùch Ñòa chính
DANIDA Chöông trình Hoã trôï Phaùt trieån Quoác teá cuûa Ñan Maïch
DFID Ban Phaùt trieån Quoác teá, söù quaùn Anh
DHS Ñieàu tra söùc khoûe vaø daân soá hoïc
ÑMPTDN Ban chæ ñaïo Ñoåi môùi vaø Phaùt trieån Doanh nghieäp
EU Coäng ñoàng chung chaâu AÂu
GDP Toång saûn phaåm Quoác noäi
HIPC Nöôùc ngheøo trong tình traïng nôï traàm troïng
HS Hoïc sinh
IMF Quyõ Tieàn teä Quoác teá
JETRO Toå chöùc Thöông maïi Ñoái ngoaïi Nhaät Baûn
KH&ÑT Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö
MFN Toái hueä quoác
LÑTBXH Boä Lao ñoäng Thöông binh Xaõ hoäi
NHTG/WB Ngaân haøng Theá giôùi
ODA Nguoàn hoã trôï phaùt trieån chính thöùc
OSS Cô cheá moät cöûa moät daáu
OECD Toå chöùc Phaùt trieån vaø Hôïp taùc Kinh teá
PRGF Khuoân khoå Giaûm ngheøo vaø Taêng tröôûng
PRSC Tín duïng Hoã trôï Giaûm ngheøo
QLKTTÖ Vieän Quaûn lyù Kinh teá Trung öông
UNCTAD Hoäi nghò Lieân Hieäp Quoác veà Thöông maïi vaø Phaùt trieån
UNICEF Quyõ Nhi ñoàng Lieân Hieäp Quoác
US Myõ
VAT Thueá Giaù trò Gia taêng
VLSS Ñieàu tra möùc soáng daân cö Vieät Nam
VPSC Coâng ty dòch vuï Tieát kieäm Böu ñieän Vieät Nam
WTO Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi
 LÔØI CAÛM ÔN
Baùo caùo naøy do Ngaân haøng Theá giôùi soaïn thaûo vaø ñieàu phoái, vôùi ñoùng goùp ñaùng keå
cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ veà lónh vöïc quaûn lyù nhaø nöôùc, nhaát laø phaàn 14 veà
caûi caùch haønh chính. Baùo caùo cuõng laø keát quaû cuûa thaûo luaän vôùi caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch vaø ñaïi dieän cuûa caùc nhaø taøi trôï taïi Hoäi thaûo veà Thöïc hieän Chieán löôïc Taêng
tröôûng vaø Giaûm ngheøo toaøn dieän 2003-2005, toå chöùc vaøo thaùng 10-2002 taïi Haûi Phoøng.
Baùo caùo döïa vaøo nghieân cöùu phaân tích gaàn ñaây do chính phuû Vieät Nam, Ngaân haøng
Theá giôùi vaø caùc nhaø taøi trôï khaùc toå chöùc thöïc hieän. Baùo caùo coøn tham khaûo caùc nghieân
cöùu ñoäc laäp cuûa caùc hoïc giaû Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi.

Baùo caùo do nhoùm coâng taùc, ñöùng ñaàu laø Martin Rama thöïc hieän, vôùi söï höôùng daãn
chung cuûa Homi Kharas, Klaus Rohland, vaø Nisha Agrawal vaø yù kieán ñoùng goùp cuûa
John Samy (ADB). Theo Larsen, Ñinh Tuaán Vieät vaø Toân Thaêng Long chòu traùch nhieäm
veà phaàn 1 caäp nhaät tình hình kinh teá vó moâ gaàn ñaây; Phillippe Auffet, Theo Ib Larsen
vaø Ñinh Tuaán Vieät vieát phaàn 2 veà töï do hoaù thöông maïi; Thomas Rose vaø Miguel
Navarro-Martin laø taùc giaû chính cuûa phaàn 3 veà caûi caùch tín duïng vaø taøi chính; Daniel
Riley Musson vaø Phaïm Minh Ñöùc ñoùng goùp vaøo phaàn 4 veà caûi caùch doanh nghieäp nhaø
nöôùc; Amanda Carlier vaø Rob Swinkels soaïn thaûo phaàn 5 veà phaùt trieån khu vöïc tö
nhaân, vôùi ñoùng goùp theâm cuûa Ziba Crammer vaø Deepak Khanna; Nguyeãn Theá Duõng
vaø Christopher Gibbs vieát phaàn 6 veà ñaát ñai, phaàn 7 veà giaùo duïc do Mai Thò Thanh
vieát cuøng vôùi Christopher Shaw; Samuel Lieberman, Nguyeãn Nguyeät Nga vaø Adam
Wagstaff chòu traùch nhieäm veà phaàn 8 veà y teá, vôùi söï ñoùng goùp cuûa Sarah Bales; Anjali
Acharya vieát phaàn 9 veà moâi tröôøng; Martin Rama vaø Nguyeãn Nguyeät Nga chòu traùch
nhieäm phaàn 10 veà nhöõng taùc ñoäng xaõ hoäi; Soren Davidsen chòu traùch nhieäm phaàn 11 veà
caûi caùch phaùp luaät, cuøng vôùi Jesper Kammersgaard; Edward Mountfield vieát phaàn 12
veà quaûn lyù chi tieâu coâng, vôùi hôïp taùc chaët cheõ cuûa Nguyeãn Vaên Minh; Martin Rama vaø
Rob Swinkels laø taùc giaû cuûa phaàn 13 veà ñaàu tö coâng coäng; Ramesh B. Adhikari vaø
Soren Davidsen vieát phaàn 14 veà caûi caùch haønh chính.

Ngöôøi ñoïc phaûn bieän cho baùo caùo naøy laø Alan Johnson (DFID Haø Noäi), Will Martin
(Ngaân haøng Theá giôùi), vaø David Shand (Ngaân haøng Theá giôùi). OÂng Leâ Ñaêng Doanh,
Coá vaán Boä tröôûng Boä Keá hoaïch Ñaàu tö cuõng goùp yù cho Baùo caùo. Baùo caùo cuõng ñöôïc
thaûo luaän vôùi caùc nhaø nghieân cöùu cuûa Ban Nghieân cöùu cuûa Thuû töôùng Chính phuû,
Vieän Kinh teá, Vieän Quaûn lyù Kinh teá Trung öông, vaø Vieän Chieán löôïc Phaùt trieån.

Soaïn thaûo taøi lieäu vaø hoã trôï in aán do Nguyeãn Thu Haèng, Phuøng Thò Tuyeát, Hoaøng
Thanh Haø, Marisa Giuliani vaø Muriel S. Greaves.
 MUÏC LUÏC
Toùm taét toång quan ................................................................................................................ i

Giôùi thieäu ................................................................................................................................ 1

I. Neàn kinh teá thò tröôøng ................................................................................................... 6

1. Duy trì tính oån ñònh ............................................................................................... 7
2. Thöông maïi chính laø cô hoäi ................................................................................ 14
3. Moät tröôøng hôïp thöû nghieäm cuûa caûi caùch ...................................................... 23
4. Tín duïng vaø ngaân haøng ...................................................................................... 32
5. Moät chaëng ñöôøng daøi phía tröôùc ...................................................................... 40

II. Phaùt trieån hoaø nhaäp ...................................................................................................... 48

6. Khôûi nguoàn töø ñaát ............................................................................................... 49
7. Thaùch thöùc trong giaùo duïc ................................................................................. 59
8. Nhöõng baát bình ñaúng ñaùng ngaïi veà y teá ........................................................ 66
9. Moâi tröôøng ............................................................................................................ 74
10. Caùc taùc ñoäng xaõ hoäi cuûa caûi caùch .................................................................... 78

III. Quaûn lyù nhaø nöôùc hieän ñaïi ........................................................................................ 85

12. Quaûn lyù chi tieâu coâng ........................................................................................ 90
13. Ñaàu tö coâng coäng ............................................................................................... 96
14. Caûi caùch haønh chính .......................................................................................... 103
Taøi lieäu tham khaûo ............................................................................................................ 111

Phuï luïc Thoáng keâ ............................................................................................................. 126

Khung

Khung I: Thöïc hieän CLTT&GNTD ................................................................................

Khung 1: Nhöõng cam keát vaø tuyeân boá gaàn ñaây ........................................................
Khung 1.1: Vieät Nam ruûi ro ñeán möùc naøo? .................................................................
Khung 2.1: Gia nhaäp caùc hieäp ñònh thöông maïi khu vöïc vaø ña phöông ..............
Khung 2.2: Taùc ñoäng cuûa vieäc Trung Quoác ra nhaäp Toå chöùc Thöông maïi
Theá giôùi ñoái vôùi Vieät Nam .............................................................................................. .
Khung 3.1: Caùc quy ñònh môùi veà caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc .......................
Khung 4.1: Ñaùnh giaù caùc nguyeân taéc chuû ñaïo Basel coøn haïn cheá ...........................
Khung 4.2: Tieát kieäm böu ñieän ......................................................................................
Khung 5.1: Möôøi böôùc (vaø 68 ngaøy) ñeå baét ñaàu ........................................................
Khung 5.2: Kinh nghieäm cuûa Bình Döông ....................................................................
Khung 5.3: Traùch nhieäm xaõ hoäi cuûa doanh nghieäp ....................................................
Khung 6.1: Hôïp nhaát ñaát vaø naêng suaát .......................................................................
Khung 6.2: Giôùi vaø giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát ....................................................
Khung 7.1: Lôïi töùc cuûa kyõ naêng trong neàn kinh teá chuyeån ñoåi .............................
Khung 8.1: Baûo hieåm y teá, ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi khoâng ngheøo ............................
Khung 8.2: Soáng vôùi tình traïng taøn taät .........................................................................
Khung 9.1: Coâng khai hoaù thoâng tin moâi tröôøng ôû Haø Noäi ....................................
Khung 10.1: Quyõ hoã trôï lao ñoäng doâi dö ....................................................................
Khung 11.1: Thaønh laäp Hieäp hoäi ngaønh ngheà .............................................................
Khung 12.1: Caùc khieám khuyeát chính cuûa thoâng tin quaûn lyù taøi chính ..................
Khung 12.2: Caùc muïc tieâu cuûa Khuoân khoå chi tieâu trung haïn ................................
Khung 12.3: Thí ñieåm “khoaùn chi” taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh ............................
Khung 13.1: Quyõ Hoã trôï Phaùt trieån .............................................................................. .
Khung 13.2: Lónh vöïc ñaàu tö vaø ngheøo ñoùi taïi Trung quoác vaø AÁn ñoä .................
Khung 14.1: Phaûi chaêng löông cuûa ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc nhaø
nöôùc laø thaáp? .....................................................................................................................
Khung 14.2: Ñaùnh giaù sô boä cô cheá moät cöûa moät daáu ..............................................
Khung 14.3: Phaân caáp vaø Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo
Khung 14.4: Caùc vaán ñeà trong vieäc thöïc hieän daân chuû ôû cô sôû ..............................
Khung 14.5: Tieáp tuïc caûi caùch coâng taùc ñaáu thaàu ......................................................

Baûng

Baûng I: Caùc muïc tieâu phaùt trieån cuûa Vieät Nam ..........................................................
Baûng 1.1: Ñoäng löïc cuûa taêng tröôûng .............................................................................
Baûng 1.2: Xuaát khaåu taêng ôû möùc khieâm toán ...............................................................
Baûng 1.3: Yeâu caàu taøi trôï vaø nguoàn taøi trôï (tyû ñoâ la) ..............................................
Baûng 2.1: Nhöõng thay ñoåi lôùn trong chính saùch thöông maïi töø naêm 2000 ..........
Baûng 2.2: Loä trình thueá suaát trong töông lai ..............................................................
Baûng 2.3: Tyû leä baûo hoä höõu hieäu ..................................................................................
Baûng 2.4: Cô sôû haï taàng lieân quan ñeán thöông maïi ..................................................
Baûng 3.1: Chuyeån ñoåi ... vaø thaønh laäp môùi .................................................................
Baûng 4.1: Tín duïng cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc .................................................
Baûng 5.1: Nhöõng doanh nghieäp môùi ñaêng kyù .............................................................
Baûng 5.2: Taàm quan troïng cuûa quan heä quen bieát .....................................................
Baûng 7.1: Tyû leä ñi hoïc ñuùng tuoåi tính theo vuøng ......................................................
Baûng 7.2: Tyû leä hoïc sinh boû hoïc vaø löu ban (%) ........................................................
Baûng 11.1: 17 öu tieân trong soá 250 kieán nghò chính saùch ..........................................

Hình

Hình I: Ñieåm maïnh vaø ñieåm yeáu cuûa Vieät Nam ........................................................
Hình 1.1: Taêng tröôûng kinh teá ñang nhích leân ............................................................
Hình 1.2: Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi oån ñònh .........................................................
Hình 3.1: Tyû troïng cuûa khu vöïc nhaø nöôùc vaø tö nhaân .............................................
Hình 3.2: Hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp coå phaàn hoaù ........................................
Hình 3.3: Ñieàu gì thuaän lôïi vaø khoù khaên trong quaù trình coå phaàn hoaù ................
Hình 4.1: Thò phaàn cho vay theo loaïi hình toå chöùc tín duïng ...................................
Hình 4.2: Xöû lyù nôï khoâng sinh lôøi trong naêm 2002 ....................................................
Hình 7.1: Keát quaû hoïc moân toaùn cuûa hoïc sinh nam vaø hoïc sinh nöõ ......................
Hình 7.3: Vò trí tröôøng hoïc vaø keát quaû hoïc taäp .........................................................
Hình 7.4: Kieán thöùc cuûa giaùo vieân vaø thaønh tích hoïc taäp cuûa hoïc sinh .................
Hình 8.1: Coù caûi thieän, song khoâng phaûi cho taát caû moïi ngöôøi ...............................
Hình 8.2: Caùc nguoàn taøi chính cho y teá ........................................................................
Hình 8.3: Tyû leä ngöôøi söû duïng caùc loaïi dòch vuï y teá khaùc nhau ............................
Hình 9.1: Caùc xu höôùng trong thaønh phaàn caáu taïo ñoä che phuû röøng ...................
Hình 9.2: Ñaùnh baét thuyû saûn ..........................................................................................
Hình 10.1: Toác ñoä taêng tröôûng tieâu duøng haøng naêm ................................................
Hình 10.2: Trôï caáp töø caùc chöông trình xaõ hoäi ...........................................................
Hình 13.1: Taùc ñoäng öôùc tính cuûa ñöôøng boä tôùi möùc soáng, 1993-98 ......................
 TOÙM TAÉT TOÅNG QUAN
Sau giai ñoaïn bò chöõng laïi do khuûng hoaûng ôû Ñoâng AÙ, Vieät Nam laïi taêng tröôûng töông
ñoái maïnh. Söï caûi thieän naøy moät phaàn laø do moät loaït caùc bieän phaùp chính saùch ñöa neàn
kinh teá theo moät quyõ ñaïo taêng tröôûng trung haïn toát hôn. Loøng tin trong khu vöïc tö
nhaân ñöôïc ñaåy maïnh nhôø chöông trình caûi caùch chi tieát ñöôïc thoâng qua vaøo naêm 2001.
Caùc doanh nghieäp môùi cuûa tö nhaân hieän ñang ñöôïc thaønh laäp vôùi toác ñoä 1,600 doanh
nghieäp moãi thaùng, vaø vaøo ñaàu naêm 2002, Hoäi nghò Trung öông 5 ñaõ daønh cho khu vöïc
tö nhaân söï uûng hoä maïnh meõ nhaát. Caùc nhaø ñaàu tö ñang phaûn öùng tích cöïc tröôùc
nhöõng tuyeân boá vaø cam keát caûi caùch maø Vieät Nam ñöa ra. Ñaát nöôùc ñang ñöôïc xeáp
haïng toát hôn bôûi caùc toå chöùc xeáp haïng quoác teá veà ruûi ro quoác gia vaø tình hình kinh teá
vó moâ cuõng oån ñònh. Maëc duø thò tröôøng beân ngoaøi coù nhöõng baát lôïi veà nhu caàu vaø giaù,
xuaát khaåu döï kieán seõ nhích leân do coù nhöõng noã löïc töï do hoùa thöông maïi, bao goàm
hieäp ñònh thöông maïi Vieät-Myõ. Taêng tröôûng kinh teá maïnh ñang ñi keøm vôùi möùc nôï
nöôùc ngoaøi ôû möùc kieåm soaùt ñöôïc.

Vieãn caûnh thuaän lôïi naøy, keát hôïp vôùi tieàm naêng taêng tröôûng daøi haïn ñaùng keå cuûa Vieät
Nam, cho thaáy raèng aûnh höôûng cuûa cuoäc khuûng hoaûng Ñoâng AÙ ñaõ ñi qua. Moät giai
ñoaïn vôùi taêng tröôûng GDP cao, coù leõ ôû möùc 7% moät naêm, laø hoaøn toaøn coù theå. Cuõng
nhö trong giai ñoaïn cuûa nhöõng naêm 90, Vieät Nam coù theå böôùc vaøo moät giai ñoaïn thònh
vöôïng. Tuy nhieân, ñaùnh giaù laïc quan naøy veà trieån voïng kinh teá vó moâ khoâng neân daãn
ñeán tinh thaàn töï maõn. Trong giai ñoaïn taêng tröôûng cao tröôùc ñaây, moät caâu hoûi then
choát laø lieäu Vieät Nam coù chuyeån sang kinh teá thò tröôøng ñöôïc khoâng. Coøn ngaøy nay,
caâu hoûi laø loaïi kinh teá thò tröôøng naøo. Cuõng vaäy, giai ñoaïn taêng tröôûng cao tröôùc ñaây
ñaõ ñi keøm vôùi giaûm ngheøo ñaùng keå. Naêm 1998, ngöôøi ngheøo chieám 37% daân soá, so vôùi
tæ leä 58% 5 naêm tröôùc ñoù. Caâu hoûi cuûa ngaøy hoâm nay laø: ngöôøi ngheøo lieäu coù coøn tieáp
tuïc ñöôïc höôûng lôïi trong giai ñoaïn taêng tröôûng nhanh laàn naøy nhö giai ñoaïn tröôùc
khoâng?

Vieät Nam ñaõ cam keát phaùt trieån veà coâng baèng xaõ hoäi. Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm
ngheøo toaøn dieän (CLTT& GNTD) môùi hoaøn taát gaàn ñaây ñaõ bieán chieán löôïc chuyeån ñoåi
sang kinh teá thò tröôøng vôùi ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa thaønh nhöõng haønh ñoäng cuï
theå cuûa chính phuû. Noù nhaèm vaøo vieäc môû cöûa ñaát nöôùc vôùi neàn kinh teá toaøn caàu trong
thaäp kyû tôùi, vaø taïo ra moät saân chôi bình ñaúng giöõa khu vöïc nhaø nöôùc vaø tö nhaân. Noù
nhaán maïnh raèng coâng cuoäc chuyeån ñoåi naøy phaûi vì ngöôøi ngheøo, vaø löu yù raèng cuõng
seõ ñoøi hoûi phaûi coù ñaàu tö maïnh hôn vaøo noâng thoân vaø nhöõng vuøng tuït haäu, vaø thöïc
hieän caûi caùch töø töø hôn so vôùi nhöõng gì maø caùc chuyeân gia quoác teá thöôøng khuyeán caùo.
Noù cuõng chuù troïng maïnh vaøo giaûm ngheøo vaø coâng baèng xaõ hoäi, vaø vaøo moät neàn quaûn
trò nhaø nöôùc hieän ñaïi hôn. CLTT&GNTD laø moät saûn phaåm cuûa chính phuû Vieät Nam,
vôùi söï tham gia cuûa taát caû caùc cô quan vaø ban ngaønh höõu quan trong quaù trình soaïn
thaûo. Tính chuû quyeàn vaø quyeát taâm ñoù laø moät daáu hieäu ñaùng möøng.

Nhöõng thaùch thöùc ôû phía tröôùc

Coù 3 thaùch thöùc quan troïng ôû phía tröôùc. Thöù nhaát, lieân quan ñeán tieáp tuïc ñaåy maïnh
caûi caùch. Trong 3 naêm qua, chính phuû Vieät Nam ñaõ coù moät loaït nhöõng cam keát ñaày aán
töôïng, vaø ñaõ thoâng qua nhieàu saùng kieán nhaèm ñaåy nhanh quaù trình chuyeån ñoåi sang
kinh teá thò tröôøng. Nhöng, nhöõng noã löïc naøy ñaõ tieán trieån khoâng ñoàng ñeàu, vaø moät soá
trong ñoù coù theå ñang maâu thuaãn nhau. Tieán boä nhanh trong töï do hoùa thöông maïi vaø
hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi laïi ñang khoâng aên khôùp vôùi söï chaäm laïi trong caûi caùch doanh

i
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

nghieäp nhaø nöôùc. Coù nguy cô laø nhöõng doanh nghieäp khoâng ñöôïc caûi caùch, moät khi
phaûi ñoái maët vôùi caïnh tranh trong thò tröôøng saûn phaåm, seõ tìm caùch chuyeån gaùnh naëng
do söï keùm hieäu quaû cuûa mình sang moät ngaønh khaùc trong neàn kinh teá, thoâng qua vieäc
ñoøi trôï caáp coâng khai hoaëc gia taêng caùc khoaûn nôï quaù haïn. Ñieàu quan troïng khoâng
keùm laø caùc quyeát ñònh ngaøy caøng ñöôïc thöïc hieän ôû caáp ñòa phöông. Tieán boä khoâng
ñoàng ñeàu trong phaùt trieån khu vöïc tö nhaân giöõa caùc ñòa phöông theå hieän khoù khaên
trong vieäc gaén quaù trình hoaïch ñònh chính saùch cuï theå ôû caáp ñòa phöông vôùi nhöõng
cam keát vaø ñònh höôùng chung cuûa chính phuû. Nhöõng vaán ñeà töông töï naûy sinh ôû haàu
heát caùc chính saùch ngaønh.

Thaùch thöùc quan troïng thöù hai maø Vieät Nam phaûi ñoái maët laø vieäc giaûm ngheøo. Giai
ñoaïn phaùt trieån thònh vöôïng sau ñoåi môùi noåi baät leân moät ñieàu laø noù khoâng ñi keøm vôùi
söï gia taêng ñaùng keå veà baát bình ñaúng. Caùc chæ soá toång hôïp veà baát bình ñaúng nhö heä
soá Gini veà cô baûn vaãn giöõ nguyeân trong nhöõng naêm 90. Caùc phaân tích moå xeû saâu hôn
cho thaáy raèng ngöôøi ngheøo ñöôïc lôïi hôn ngöôøi giaøu, xeùt theo nghóa töông ñoái. Söï keát
hôïp giöõa taêng tröôûng nhanh vaø möùc ñoä baát bình ñaúng giöõ oån ñònh giaûi thích cho
nhöõng thaønh töïu cuûa Vieät Nam trong giaûm ngheøo. Tuy nhieân, neáu khoâng coù moät haønh
ñoäng kieân quyeát thì baát bình ñaúng coù khaû naêng seõ gia taêng, thaäm chí laø ñaùng keå, trong
giai ñoaïn taêng tröôûng môùi. Ñoù laø do taùc duïng leân ngheøo ñoùi cuûa vieäc phaân chia laïi ñaát
ñai ôû noâng thoân giôø ñaây coù leõ ñaõ gaàn heát. Ñoàng thôøi, hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi seõ
khieán kyõ naêng lao ñoäng trôû neân coù giaù trò, do ñoù baát bình ñaúng trong giaùo duïc seõ bieán
thaønh baát bình ñaúng ngaøy caøng gia taêng trong cô hoäi thu nhaäp. Söï cheânh leäch giöõa
noâng thoân vaø thaønh thò ñang lôùn leân, cuõng nhö cheânh leäch giöõa nhöõng ngöôøi coù theå
taän duïng ñöôïc nhöõng lôïi ích cuûa toaøn caàu hoùa ñem laïi vaø nhöõng ngöôøi bò tuït haäu. Baát
bình ñaúng gia taêng trong söùc khoûe cuõng khoâng theå bò boû qua.

Thaùch thöùc thöù 3 maø Vieät Nam phaûi ñoái maët, vaø chaéc chaén khoâng phaûi thaùch thöùc nhoû
nhaát, laø caûi thieän chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc. Seõ khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc hai thaùch
thöùc kia neáu khoâng coù moät neàn haønh chính höõu hieäu, ñöôïc hoã trôï bôûi nhöõng coâng cuï
quaûn lyù taøi chính thích hôïp. Vieäc thöïc hieän caùc caûi caùch cô caáu vaø caûi thieän caùc keát quaû
xaõ hoäi laø nhöõng nhieäm vuï ñoøi hoûi phaûi coù moät chính phuû thöïc thi ñöôïc vieäc naøy.
Nhöng khuoân khoå phaùp lyù, heä thoáng ngaân saùch vaø cô caáu haønh chính cuûa Vieät Nam
moät phaàn vaãn coøn thöøa höôûng töø thôøi kinh teá keá hoaïch hoùa taäp trung, vaø khoâng hoaøn
toaøn thích nghi vôùi nhöõng nhu caàu hieän nay. Söï thieáu aên khôùp naøy laø nguyeân nhaân
gaây hieäu quaû kinh teá thaáp. Noù cuõng daãn ñeán nhöõng quan heä khoâng laønh maïnh giöõa
caùc doanh nghieäp (caû nhaø nöôùc vaø tö nhaân) vôùi quan chöùc chính phuû. Söï keát hôïp cuûa
nhöõng boä phaän ngaøy caøng giaøu coù ôû ñoâ thò vôùi quan nieäm cho raèng giaøu coù ñi keøm vôùi
tham nhuõng ñaõ chöùng toû laø ñieàu gaây toån haïi ôû caùc nöôùc khaùc trong khu vöïc. Neáu Vieät
Nam khoâng khaéc phuïc ñöôïc vaán ñeà quaûn trò nhaø nöôùc, vaø ñeå cho nhöõng lôïi ích cuïc boä
thaâu toùm heát nhöõng khoaûn chi trôï caáp, ñeå buø laïi söï keùm hieäu quaû cuûa mình, thì giai
ñoaïn phaùt trieån môùi sau naøy seõ bò coi laø thöù “taêng tröôûng vay möôïn”.

Tình hình hieän nay ôû Vieät Nam coù theå ñöôïc dieãn giaûi thoâng qua laêng kính cuûa moâi
tröôøng chính saùch chung, vaø so saùnh noù vôùi caùc nöôùc khaùc. Ñaùnh giaù veà chính saùch vaø
theå cheá quoác gia cuûa Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ xem xeùt 20 chæ tieâu: 4 lieân quan ñeán quaûn
lyù kinh teá, 6 lieân quan ñeán caùc chính saùch cô caáu, 5 lieân quan ñeán caùc chính saùch bình
ñaúng xaõ hoäi vaø 5 lieân quan ñeán quaûn trò nhaø nöôùc. Keát quaû cuûa ñaùnh giaù ñoù ñöôïc
trình baøy thaønh sô ñoà trong hình I. Moät chính saùch caøng xa taâm cuûa sô ñoà thì chaát
löôïng cuûa lónh vöïc ñoù caøng toát.

Naêm 1998, vaøo ñaàu cuoäc khuûng hoaûng Ñoâng AÙ, ñieåm maïnh chính cuûa Vieät Nam laø
trong quaûn lyù kinh teá vó moâ vaø caùc chính saùch bình ñaúng xaõ hoäi. Veà caû hai khía caïnh,
Vieät Nam vöôït troäi hôn möùc trung bình cuûa caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp. Caùc chæ soá naøy
töông ñöông vôùi cuûa 20% nhöõng nöôùc thaønh coâng nhaát trong nhoùm naøy. Yeáu keùm

ii
chính cuûa Vieät Nam naèm ôû chính saùch cô caáu vaø quaûn trò nhaø nöôùc, trong ñoù soá ñieåm
khoâng cao hôn möùc trung bình cuûa caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp. Boán naêm sau, ñaõ coù
tieán boä ñaùng keå trong quaûn lyù kinh teá vó moâ. Vaø coøn coù caû tieán boä veà maët caûi caùch cô
caáu, nhaát laø trong thöông maïi vaø khu vöïc taøi chính. Ñoù chính laø nhöõng caûi thieän caên
baûn taùi taïo laïi loøng tin cuûa caùc nhaø ñaàu tö, vaø nhìn chung, ñaùnh daáu moät giai ñoaïn
taêng tröôûng kinh teá môùi. Nhöng caùc chæ tieâu veà cô caáu vaãn bò tuït haäu.

Tieán boä trong nhöõng lónh vöïc khaùc coøn khieâm toán hôn nhieàu, vaø ñoái vôùi moät soá chæ
tieâu döôøng nhö khoâng coù tieán boä gì. Vieät Nam vaãn daãn ñaàu trong bình ñaúng vaø hoøa
nhaäp xaõ hoäi, vaø ñaõ caûi thieän caên baûn naêng löïc phaân tích ngheøo ñoùi. Nhöng lôïi theá cuûa
Vieät Nam so vôùi caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp trong lónh vöïc naøy giôø ñaây ñaõ chöõng laïi.
Trong quaûn trò nhaø nöôùc, coù böôùc tieán quan troïng trong quaûn lyù ngaân saùch, nhöng ít
coù baùo caùo veà caùc chæ tieâu khaùc. Quaûn trò nhaø nöôùc laø moät lónh vöïc maø Vieät Nam coøn
nhieàu vieäc phaûi laøm.

Xu höôùng hieän nay

Nhöõng yeáu toá caên baûn trong oån ñònh kinh teá vó moâ laø toát, vaø vieäc thoâng qua caùc caûi
caùch cô caáu ñaõ ñem laïi loøng tin ngaøy caøng taêng trong neàn kinh teá. Naêm 2002, döï kieán
taêng tröôûng GDP thöïc teá laø khoaûng 6%, cho thaáy coù söï caûi thieän so vôùi naêm tröôùc.
Thaønh tích taêng tröôûng naøy duy trì ñöôïc laø do coù gia taêng trong tieâu duøng noäi ñòa.
Ñaàu tö cuõng laø moät nguoàn taêng tröôûng quan troïng trong naêm 2002, cho thaáy söï phuïc
hoài naøy laø beàn vöõng. Vieäc nhieàu doanh nghieäp môùi thaønh laäp vaø loøng tin vöõng maïnh
hôn cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñaõ ñaåy toác ñoä ñaàu tö voán leân vaø ñöa con soá nhöõng doanh
nghieäp môùi ñaêng kyù leân gaàn 50.000 doanh nghieäp trong giai ñoaïn 2 naêm. Ñeán thaùng 7-
2002, rieâng ñaàu tö cuûa nhöõng doanh nghieäp vöøa vaø nhoû môùi trong khu vöïc kinh teá
chính thöùc ñaõ laø khoaûng 40 nghìn tyû ñoàng (töông ñöông 2,7 tyû ñoâ la). Con soá naøy
töông ñöông 9% GDP. Khu vöïc tö nhaân chính thöùc cuõng söû duïng khoaûng 1 trieäu lao
ñoäng, gaàn baèng hai phaàn ba soá lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc.
Khu vöïc ngoaøi nhaø nöôùc trong nöôùc vaãn tieáp tuïc daãn ñaàu trong taêng tröôûng. Saûn xuaát
cheá taïo taêng maïnh, vôùi khu vöïc tö nhaân trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi coù tyû leä taêng

iii
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

tröôûng saûn löôïng haøng naêm laàn löôït laø 19% vaø 15%. Vôùi möùc taêng saûn löôïng so cuøng
kyø naêm tröôùc laø 12%, thaønh töïu cuûa khu vöïc nhaø nöôùc trôû neân khieâm toán hôn. Ñieàu
naøy phaûn aùnh söï chuyeån ñoåi daàn daàn cuûa Vieät Nam sang kinh teá thò tröôøng, vôùi nhieàu
doanh nghieäp nhaø nöôùc ngaøy caøng phaûi ñöùng tröôùc aùp löïc caïnh tranh vaø haïn cheá ngaân
saùch cöùng. Khu vöïc tö nhaân chính thöùc trong neàn kinh teá ñaõ vöôït khu vöïc nhaø nöôùc
veà maët tyû leä taêng giaù trò gia taêng, ít nhaát laø töø naêm 1997.

Hoaït ñoäng xuaát khaåu cho ñeán nay thì keùm ngoaïn muïc hôn. Trong taùm thaùng ñaàu naêm
2002, xuaát khaåu giaûm 1,7% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc. Söï suy giaûm naøy moät phaàn laø
do giaù daàu thoâ vaø moät soá maët haøng khaùc giaûm, nhöõng maët haøng chieám hôn moät phaàn
tö trong toång kim ngaïch xuaát khaåu cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân, ñeán thaùng 8 vaø thaùng 9
ñaõ coù söï ñaûo ngöôïc veà tình hình xuaát khaåu, vaø taêng tröôûng cho caû naêm döï kieán laø
khoaûng 7%. Coù theå döï kieán ñaït taêng tröôûng xuaát khaåu ñaùng keå do coù tieán boä trong töï
do hoaù thöông maïi, bao goàm caû hieäp ñònh thöông maïi Vieät-Myõ, baét ñaàu coù hieäu löïc töø
naêm 2001.

Laäp tröôøng ngaân saùch vaãn giöõ quan ñieåm thaùi ñoä thaän troïng, vôùi möùc thaâm huït ngaân
saùch döï kieán xaáp xæ 2.5% GDP, khoâng keå cho vay laïi, trong naêm 2002. Toång möùc chi
ngaân saùch ñaõ ñöôïc kieàm cheá. Chi ñaàu tö ñaõ taêng trong naêm 2001 ñeå caûi taïo cô sôû haï
taàng bò luõ luït taøn phaù, nhöng nay khoâng tieáp tuïc taêng nöõa. Caû tyû troïng cuûa chi ñaàu tö
vaø chi thöôøng xuyeân trong GDP ñeàu giaûm trong naêm 2002. Chính saùch tín duïng tieáp
tuïc ñöôïc kieàm cheá, theo saùt vôùi chöông trình ñöôïc IMF hoã trôï. Ñieàu ñaùng noùi laø möùc
taêng tín duïng cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc giöõ ôû möùc thaáp hôn so vôùi thoaû
thuaän. Naêm 2002, laïm phaùt ñaït möùc 4,3%, taêng töø khoâng hoaëc hôi aâm trong nhöõng
naêm tröôùc.

Khaû naêng traû nôï nöôùc ngoaøi cuûa Vieät Nam öôùc tính laø seõ beàn vöõng trong trung vaø daøi
haïn, ñieàu naøy coù leõ khieán Vieät Nam khoâng ñöôïc xeáp vaøo loaïi ñöôïc giaûm nôï trong
Chöông trình caùc nöôùc ngheøo maéc nôï traàm troïng (HIPC). Khoái löôïng nôï nöôùc ngoaøi
chöa traû hieän nay öôùc tính vaøo khoaûng 13,3 tyû ñoâ la tính ñeán cuoái naêm 2002. Soá nôï naøy
chieám 37% GDP vaø 84% xuaát khaåu, vôùi nghóa vuï traû nôï haøng naêm chieám 8% xuaát
khaåu. Haàu heát nhöõng khoaûn nôï naøy laø theo ñieàu khoaûn öu ñaõi, coù nghóa laø vôùi möùc laõi
suaát raát thaáp. Caùch nhìn nhaän cuûa caùc cô quan xeáp haïng veà Vieät Nam cuõng nhaát quaùn
vôùi khaû naêng beàn vöõng trung haïn naøy.

Luoàng voán töø nöôùc ngoaøi ñöa vaøo cuõng oån ñònh, hoaëc thaäm chí gia taêng. Maëc duø
thoâng tin veà maët naøy coøn haïn cheá, song nguoàn kieàu hoái cuûa ngöôøi Vieät Nam ôû nöôùc
ngoaøi ñaõ trôû thaønh moät nguoàn ngoaïi teä quan troïng, vaø coù theå vöôït möùc 2 tyû ñoâ la
trong naêm 2002. Caùc cam keát ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc tieáp ñaõ giaûm so vôùi naêm 2001,
nhöng möùc thöïc hieän thì khoâng. Nhìn chung, luoàng voán thöïc teá cuûa nöôùc ngoaøi ñöa
vaøo coù xu höôùng nhích leân. Söï oån ñònh töông ñoái trong ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc tieáp
thöôøng ñöôïc ñem so saùnh vôùi möùc taêng raát lôùn trong caùc cam keát ôû Trung Quoác.
Nhöng cho ñeán nay toaøn boä khu vöïc Ñoâng AÙ ñeàu coù löôïng ñaàu tö nöôùc ngoaøi giaûm.

Thöïc hieän caûi caùch

Tieáp tuïc thöïc hieän caûi caùch cô caáu trong khu vöïc doanh nghieäp vaø taøi chính, caûi thieän
quaûn lyù chi tieâu coâng vaø ñaàu tö coâng laø ñieàu caên baûn nhaèm ñaûm baûo cho tình hình nôï
trong nöôùc duy trì ôû möùc beàn vöõng trong trung haïn. Tieán ñoä coøn cheânh leäch giöõa caùc
cuoäc caûi caùch cuõng laø moät moái lo ngaïi. Ñaëc ñieåm cuûa tình hình hieän nay laø tieán boä
khoâng ñoàng ñeàu trong cuoäc haønh trình ñi ñeán phaùt trieån. Trong khi töï do hoaù thöông
maïi tieán trieån ñeàu, thaäm chí coøn nhanh hôn döï kieán, thì nhöõng lónh vöïc khaùc tieán boä
laïi chaäm hôn nhieàu, neáu khoâng muoán noùi laø hoaøn toaøn chöõng laïi. Neáu caùc doanh

iv
nghieäp nhaø nöôùc khoâng theå ñöông ñaàu vôùi caïnh tranh ngaøy caøng gia taêng trong thò
tröôøng saûn phaåm, thì hoï seõ gaëp khoù khaên trong vieäc traû nôï, gaây theâm gaùnh naëng cho
khoái löôïng nôï khoù ñoøi voán ñaõ lôùn cuûa heä thoáng ngaân haøng. Khaû naêng seõ coù theâm
doanh nghieäp hoaït ñoäng trong lónh vöïc ngaân haøng cuûa Vieät Nam laïi caøng gaây aùp löïc
cho khu vöïc nhaø nöôùc hieän coøn moät boä phaän chöa ñöôïc caûi caùch.

Ñieàu ñoù khoâng coù yù muoán noùi raèng töï do hoaù thöông maïi caàn laøm chaäm laïi, hoaëc phaûi
ñaûo ngöôïc laïi nhöõng tieán boä ñaõ ñaït ñöôïc. Trong voøng 15 naêm, thueá quan ñaõ giaûm
xuoáng, vaø nhieàu haïn cheá ñònh löôïng ñaõ ñöôïc baõi boû, cheá ñoä tyû giaù ñaõ ñöôïc töï do
hoaù. Vaø vaãn coøn quyeát taâm duy trì theo höôùng naøy, theå hieän baèng vieäc kyù keát hieäp
ñònh thöông maïi song phöông Vieät-Myõ, vaø ñang coù nhöõng böôùc ñaøm phaùn ñeå gia
nhaäp Toå chöùc thöông maïi theå giôùi (WTO). Vôùi nhöõng cam keát ñaõ ñöa ra, Vieät Nam seõ
chæ thieät thoøi neáu cöù trì hoaõn vieäc gia nhaäp WTO. Chi phí cho vieäc gia nhaäp seõ caøng
taêng theo thôøi gian, vaø ñeán 2005 coù theå seõ taêng raát nhieàu, khi keát thuùc chöông trình
nghò söï phaùt trieån Doha. Hôn nöõa, vieäc Trung Quoác gia nhaäp WTO gaàn ñaây ñaõ ñöa
Vieät Nam vaøo theå baát lôïi. Vaø do WTO coù ngaàm yù phaân bieät ñoái xöû ñoái vôùi nhöõng
nöôùc khoâng phaûi thaønh vieân, neân vieäc gia nhaäp seõ ñöa Vieät Nam vaø vò theá coù lôïi hôn
ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa mình tröôùc nhöõng haøng raøo phi lyù cho haøng xuaát khaåu cuûa
mình.

Caùch laøm nöõa laø phaûi taêng cöôøng nhöõng caûi caùch cô caáu khaùc. Ñoái vôùi caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc, keá hoaïch caûi caùch döï truø seõ xaép xeáp laïi vaø chuyeån ñoåi sôû höõu cuûa
1.700 doanh nghieäp trong giai ñoaïn 2001-2005. Coâng cuï chính ñeå thöïc hieän chuyeån theå
laø coå phaàn hoaù, maø theo laäp luaän thì khoâng gioáng hoaøn toaøn vôùi vieäc tö nhaân hoaù. Coå
phaàn hoaù laø moät quaù trình trong ñoù moät phaàn hoaëc toaøn boä voán cuûa nhaø nöôùc taïi
doanh nghieäp seõ ñöôïc baùn döôùi hình thöùc coå phieáu vôùi giaù döïa treân giaù trò soå saùch
cuûa taøi saûn. Song treân thöïc teá, khoù coù theå thöïc hieän neáu khoâng coù söï ñoàng yù cuûa giaùm
ñoác vaø ña soá ngöôøi lao ñoäng. Caùc coâng cuï caûi caùch khaùc bao goàm baùn, cho thueâ,
khoaùn, vaø thanh lyù. Maët khaùc, nhöõng doanh nghieäp naèm trong danh muïc daøi goàm
nhöõng ngaønh ñöôïc coi laø “chieán löôïc” seõ ñöôïc cô caáu laïi, nhöng vaãn naèm trong tay
nhaø nöôùc.

Maëc duø nhöõng noã löïc ñeå chuyeån theå vaø cô caáu laïi doanh nghieäp nhaø nöôùc cho ñeán nay
laø ñuùng tieán ñoä, nhöng tieán boä thì coøn chaäm. Hieän taïi, caùc cô cheá caûi caùch ñöôïc aùp
duïng môùi chæ laø töï nguyeän, chöù chöa phaûi laø baét buoäc caùc doanh nghieäp phaûi chuyeån
ñoåi. Söï mieãn cöôõng trong saép xeáp vaø ñoåi môùi doanh nghieäp naøy laø deã hieåu khi maø
tình traïng thöøa ngöôøi laø phoå bieán, vaø saép xeáp laïi seõ coù theå daãn ñeán vieäc sa thaûi haøng
loaït. Nhöõng khoaûn nôï quaù lôùn cuõng laøm nhuït trí ngöôøi mua coå phaàn. Maëc duø cô cheá
ñeàn buø nhaèm khuyeán khích töï nguyeän thoâi vieäc môùi ñöôïc ñöa ra, song cô cheá ñeå giaûi
quyeát nôï khoù ñoøi cho ñeán nay môùi chæ coù hieäu löïc moät phaàn. Nhöng söï chaäm laïi trong
quaù trình chuyeån theå döôøng nhö coøn phaûn aùnh söï khaùng cöï cuûa nhieàu giaùm ñoác
doanh nghieäp nhaø nöôùc, nhöõng ngöôøi coù theå bò maát quyeàn lôïi neáu doanh nghieäp do
hoï quaûn lyù seõ thuoäc dieän chuyeån ñoåi sôû höõu.

Moät keá hoaïch caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc môùi ñang ñöôïc soaïn thaûo. Teân cuûa
nhöõng doanh nghieäp thuoäc dieän chuyeån ñoåi seõ ñöôïc coâng boá, chæ roõ thôøi haïn phaûi
chuyeån ñoåi. Tuy nhieân, vieäc giaùm saùt vaø cöôõng cheá quaù trình naøy coù theå vaãn coøn yeáu.
Caùc cô cheá môùi cuõng ñang ñöôïc caân nhaéc ñeå giaûi quyeát nôï cuûa nhöõng doanh nghieäp
nhaø nöôùc chuyeån theå. Nhöng cuï theå thì coøn chöa roõ. Ñieàu then choát laø thieát keá phuø
hôïp ñeå traùnh vieäc taïo ñoäng cô khuyeán khích tieáp tuïc taêng nôï xaáu, ñoàng thôøi phaûi
giaûm thieåu nguy cô cho ngaân saùch. Thoâng tin toát hôn veà doanh nghieäp nhaø nöôùc cuõng
giuùp cuûng coá quaù trình naøy. Boä Taøi chính ñang soaïn thaûo nhöõng tieâu chuaån keá toaùn
môùi ñeå ban haønh naêm 2003. Vieäc aùp duïng nhöõng tieâu chuaån naøy seõ coù taùc duïng lôùn

v
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

trong naâng cao tính minh baïch. Nhöng hieäu quaû cuûa noù laïi tuøy thuoäc raát nhieàu vaøo
nhöõng yeâu caàu khai baùo ñöôïc neâu cuï theå vaø nhöõng cô cheá thi haønh ñöôïc aùp duïng.
Trong khu vöïc ngaân haøng, boán ngaân haøng thöông maïi quoác doanh lôùn vaãn chieám 73%
toång taøi saûn cuûa toaøn heä thoáng. Nhöng trong thaäp kyû qua nhöõng ngaân haøng naøy ñaõ
phaùt trieån töø nhöõng keânh cho vay chính saùch chuyeân bieät sang thaønh nhöõng trung gian
taøi chính ñònh höôùng thöông maïi nhieàu hôn, vôùi nhöõng tieán boä roõ reät trong naêm 2001
vaø 2002. Nhöõng ngaân haøng thöông maïi quoác doanh naøy hieän ñöôïc boå sung bôûi moät soá
ngaân haøng coå phaàn, ngaân haøng lieân doanh, vaø chi nhaùnh vaø vaên phoøng ñaïi dieän cuûa
caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi. Beân caïnh ñoù, coøn coù söï gia taêng nhanh choùng veà möùc ñoä
tieàn teä hoùa trong neàn kinh teá Vieät Nam. Tyû leä giöõa tín duïng ngaân haøng treân GDP ñaõ
taêng töø 13% naêm 1990 leân 27% naêm 1995 vaø 44% naêm 2000. Taêng tröôûng cuûa khu vöïc
taøi chính phi ngaân haøng, nhaát laø ngaønh baûo hieåm, cuõng raát ñaùng keå, maëc duø quy moâ
tuyeät ñoái cuûa khu vöïc naøy vaãn coøn nhoû.

Söï chuyeån dòch naøy cuûa khu vöïc taøi chính trong moät soá lónh vöïc vôùi tieán ñoä trong taàm
kieåm soaùt, vaø trong moät soá lónh vöïc khaùc chæ mang tính thaêm doø vaø khôûi ñoäng. Nhöng
nhöõng thay ñoåi naøy khoâng phaûi laø khoâng coù giaù phaûi traû. Tieáp tuïc cho vay chính saùch
trong nhöõng naêm 90, vaø kyõ naêng tín duïng cuõng haïn cheá khi tín duïng taêng tröôûng
nhanh ñaõ daãn ñeán söï tích tuï cuûa nhöõng khoaûn nôï khoâng sinh lôøi. Ñeå giaûi quyeát vaán
ñeà naøy, chính phuû baét tay vaøo moät cuoäc caûi caùch quan troïng ñoái vôùi heä thoáng ngaân
haøng thoâng qua moät chöông trình taùi cô caáu vaø taùi caáp voán trong nhieàu naêm. Tieán boä
trong giaûi quyeát nhöõng khoaûn nôï khoâng sinh lôøi cuõ vaãn coøn chaäm. Khoù khaên chính laø
vôùi nhöõng khoaûn nôï khoâng theá chaáp, chuû yeáu laø cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc. Caùc
ngaân haøng thöông maïi quoác doanh caûm thaáy khoù khaên trong ñaït muïc tieâu giaûi quyeát
nôï, do chaäm treã trong caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc.

Ñeå tieán tôùi, quy cheá vaø giaùm saùt ñoái vôùi khu vöïc ngaân haøng caàn ñöôïc naâng caáp nhaèm
thuùc ñaåy ñònh höôùng hoaït ñoäng thöông maïi. Ñaùnh giaù chaát löôïng taøi saûn vaø nhöõng
ruûi ro khaùc trong hoaït ñoäng ngaân haøng phaûi trôû thaønh coâng vieäc haøng ngaøy cuûa caùc
thanh tra. Caùc chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá phaûi ñöôïc aùp duïng. Vaø Ngaân haøng Nhaø
nöôùc Vieät Nam caàn taäp trung nhieàu hôn vaøo chöùc naêng chính cuûa ngaân haøng trung
öông vaø giaùm saùt caùc ngaân haøng.

Veà phaùt trieån khu vöïc tö nhaân, ñaõ coù söï thay ñoåi ñaùng keå trong thaùi ñoä nhôø coù vieäc
ban haønh Luaät Doanh nghieäp naêm 2000, vaø gaàn ñaây hôn laø Hoäi nghò Trung öông 5,
khoaù 9 vaøo thaùng 3-2002 ñaõ chính thöùc uûng hoä. Keå töø khi ban haønh luaät naøy, soá doanh
nghieäp ñaêng kyù vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa khu vöïc tö nhaân chính thöùc ñaõ taêng moät
caùch ngoaïn muïc. Nhöng baát chaáp nhöõng tieán boä naøy, khu vöïc tö nhaân chính thöùc
trong nöôùc ôû Vieät Nam vaãn coøn raát nhoû beù vaø töông ñoái mong manh. Ñeán naêm 2002,
noù chæ môùi chieám chöa ñaày 4% GDP, 6% saûn löôïng coâng nghieäp cheá taïo, vaø khoaûng 3%
toång soá vieäc laøm.

Taêng tröôûng cuûa khu vöïc tö nhaân seõ coù taàm quan troïng thieát yeáu ñeå thu huùt ñöôïc 1,2
trieäu lao ñoäng môùi moãi naêm. Ñeå duy trì ñöôïc ñaø taêng tröôûng theo thôøi gian, vieäc caûi
thieän moâi tröôøng kinh doanh seõ laø caàn thieát. Hieän taïi, saân chôi cho caùc loaïi hình doanh
nghieäp ôû Vieät Nam coøn xa môùi laø bình ñaúng. Caùc nhoùm doanh nghieäp khaùc nhau, duø laø
doanh nghieäp nhaø nöôùc, doanh nghieäp nöôùc ngoaøi, doanh nghieäp tö nhaân chính thöùc,
hay hoä kinh doanh, moãi loaïi laïi chòu söï ñieàu chænh cuûa luaät leä vaø quy ñònh rieâng. Tieáp
caän vôùi nhöõng thò tröôøng chính nhö ñaát ñai vaø voán cuõng khaùc nhau giöõa caùc loaïi hình
doanh nghieäp, daãn ñeán nhöõng haønh vi khaùc nhau cuûa caùc doanh nghieäp. Taàm nhìn vaø
caùch ñieàu haønh ôû caùc caáp ñòa phöông cuõng raát quan troïng. Chính quyeàn ñòa phöông
coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caùc thò tröôøng yeáu toá saûn xuaát, giaáy pheùp hoaït ñoäng, pheâ
duyeät ñaàu tö, ñaêng kyù kinh doanh, vaø caùc theå loaïi thanh tra taïi choã.

vi
Baát bình ñaúng gia taêng?

Giai ñoaïn taêng tröôûng maø Vieät Nam traûi qua trong thaäp kyû 90 laø raát coù lôïi cho ngöôøi
ngheøo. Ñieàu naøy phaàn lôùn laø nhôø caûi caùch ñaát ñai. Vieäc phaân boå vaø caáp giaáy chöùng
nhaän quyeàn söû duïng ñaát cho caùc hoä noâng thoân, nôi haàu heát ngöôøi ngheøo sinh soáng, ñaõ
taïo ra söï phaân phoái laïi ñaùng keå cuûa caûi. Söï phaân boå naøy cuõng laø nguoàn chính laøm
taêng saûn löôïng noâng nghieäp. Nhöng caûi caùch ñaát ñai chæ laø bieän phaùp can thieäp moät
laàn, daãn ñeán möùc tieâu duøng cuûa hoä taêng, nhöng khoâng nhaát thieát laø taïo ra tyû leä taêng
tröôûng beàn vöõng trong tieâu duøng. Thöïc teá, nhöõng hoä noâng thoân chæ döïa vaøo noâng
nghieäp laø nhöõng hoä ngheøo nhaát; nhöõng hoä ña daïng hoùa ñöôïc sang nhöõng vieäc laøm phi
noâng nghieäp thì khaù giaû hôn.

Nhöõng caûi thieän vaø taêng cöôøng hieäu quaû tieáp theo trong phaân boå quyeàn söû duïng ñaát
coù theå seõ khoâng coù taùc ñoäng gioáng nhau ñoái vôùi tình traïng ngheøo ñoùi. Thaäm chí noù
coøn laøm cho moät boä phaän trôû neân deã coù nguy cô toån thöông hôn. Neáu khoâng ñöôïc
laøm caån thaän, phaân ñaát ôû mieàn nuùi coù theå coù taùc haïi ñeán caùc nhoùm daân toäc thieåu soá.
Caáp chöùng nhaän cho coäng ñoàng laø moät giaûi phaùp caàn thaêm doø, ñaëc bieät laø cho caùc
nhoùm daân toäc thieåu soá, nhöõng ngöôøi maø theo truyeàn thoáng khoâng thöøa nhaän ñaát ñai
laø quyeàn cuûa rieâng töøng hoä. Söï phaùt trieån thò tröôøng ñaát ñai ñoâ thò coù theå thuaän lôïi
hôn cho ngöôøi ngheøo, baèng caùch laøm cho nhaø ôû ñoâ thò vöøa vôùi khaû naêng cuûa hoï hôn.

Moät taøi saûn quan troïng nöõa laø kyõ naêng, tay ngheà, cuõng coù theå gaén vôùi tình traïng baát
bình ñaúng gia taêng. Hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi seõ laøm taêng lôïi suaát thu veà töø giaùo duïc.
Trong giai ñoaïn ñaàu chuyeån ñoåi sang kinh teá thò tröôøng, thu nhaäp khoâng khaùc xa nhau
laém giöõa caùc trình ñoä hoïc vaán. Nhöng moät xu höôùng gia taêng möùc lôïi suaát theo trình
ñoä giaùo duïc trong thò tröôøng lao ñoäng ñaõ baét ñaàu roõ neùt trong nhöõng naêm 90. Khi neàn
kinh teá tieáp tuïc hoäi nhaäp hôn vôùi thò tröôøng toaøn caàu, möùc thuø lao traû cho kyõ naêng coù
leõ seõ taêng. Söï baát bình ñaúng hieän nay trong tyû leä ñi hoïc vaø söï thaønh ñaït seõ bieán thaønh
nhöõng baát bình ñaúng lôùn hôn trong thu nhaäp. Do ñoù, cheânh leäch giöõa noâng thoân vaø
thaønh thò seõ gia taêng. Cheânh leäch giöõa nhöõng ngöôøi coù ñuû trình ñoä ñeå taän duïng ñöôïc
lôïi ích cuûa toaøn caàu hoaù vaø nhöõng ngöôøi khoâng coù khaû naêng ñoù cuõng seõ gia taêng.

Nhöõng chính saùch trong lónh vöïc xaõ hoäi, nhaát laø trong giaùo duïc vaø y teá, laø chìa khoaù
ñeå ngaên chaën baát bình ñaúng gia taêng, hoaëc ít nhaát laø khoâng gia taêng thaùi quaù trong
giai ñoaïn taêng tröôûng môùi cuûa neàn kinh teá Vieät Nam. Söï gia taêng tyû leä nhaäp hoïc ôû
Vieät Nam laø ñaày aán töôïng, vaø tyû leä naøy laø ngang nhau cho caû nam vaø nöõ. Trong 5 naêm
qua, tyû leä nhaäp hoïc ñaõ taêng gaáp ñoâi ôû baäc trung hoïc cô sôû, vaø gaáp 4 ôû baäc phoå thoâng
trung hoïc. Tuy nhieân, thöû thaùch ñeå ñöa nhoùm treû em coøn laïi ñi hoïc tieåu hoïc vaãn coøn
khaù lôùn, do nhöõng treû em naøy thöôøng thuoäc nhöõng vuøng ngheøo vaø xa xoâi. Cuõng vaäy,
tyû leä hoïc sinh tieåu hoïc coù hoïc löïc veà toaùn vaø ñoïc hieåu keùm coøn töông ñoái lôùn, nhaát laø
ôû nhöõng hoïc sinh ngheøo.

Môû roäng phaïm vi vaø naâng cao chaát löôïng giaùo duïc, giaûm chi phí cho ngöôøi ngheøo laø
caàn thieát ñeå ngaên chaën khoâng cho baát bình ñaúng gia taêng thaùi quaù trong giai ñoaïn taêng
tröôûng môùi cuûa neàn kinh teá Vieät Nam. Trình ñoä hoïc vaán cao vaø ñöôïc phaân boá ñoàng
ñeàu cuõng laø chìa khoaù ñeå laøm cho giai ñoaïn taêng tröôûng môùi beàn vöõng hôn veà daøi
haïn. Tieáp tuïc hoäi nhaäp kinh teá toaøn caàu seõ caàn coù löïc löôïng lao ñoäng coù kyõ naêng.
Thieáu nhöõng lao ñoäng coù tay ngheà, caùc kyõ thuaät vieân vaø caùc nhaø quaûn lyù ñaõ laø vaán ñeà
noåi leân ôû haàu heát caùc trung taâm kinh teá naêng ñoäng. Töø khía caïnh naøy, roõ raøng coù moái
lieân heä giöõa giaùo duïc vaø hieäu quaû.

vii
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Tuy vaäy, môû roäng phaïm vi vaø caûi thieän chaát löôïng giaùo duïc coøn ñoøi hoûi phaûi coù
nhöõng thay ñoåi quan troïng trong quaûn lyù chi tieâu vaø ñaàu tö coâng, bao goàm phaân boå
nguoàn löïc giöõa caùc ngaønh vaø trong moät ngaønh. Phaân boå giöõa caùc tænh cuõng quan
troïng, nhaát laø do ngaøy caøng phaûi döïa vaøo nguoàn thu cuûa ñòa phöông nhieàu hôn.

Moät xu höôùng gia taêng baát bình ñaúng trong keát quaû veà söùc khoûe cuõng ñaùng lo ngaïi.
Vieät Nam ñaõ caûi thieän ñöôïc roõ reät caùc chæ tieâu söùc khoûe trong nhöõng thaäp kyû qua. Tyû
leä töû vong treû em vaø baø meï ñaõ giaûm xuoáng ngang vôùi möùc cuûa nhöõng nöôùc coù thu
nhaäp ñaàu ngöôøi cao gaáp hai ñeán ba laàn. Suy dinh döôõng ôû treû em, maëc duø coøn cao
theo tieâu chuaån quoác teá, nhöng ñaõ giaûm ñaùng keå trong nöûa cuoái thaäp kyû 90. Nhöng
ñoàng thôøi, coù söï cheânh leäch ngaøy caøng nhieàu giöõa ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi giaøu. Tyû leä
töû vong treû döôùi 5 tuoåi khoâng giaûm ôû boä phaän ngheøo nhaát trong daân cö. Thuoác thieát
yeáu ñaõ reû ñi, nhöng nhöõng khoaûn tieàn chi traû cho khaùm chöõa beänh coøn khaù cao, vaø coù
leõ laø ngöôøi ngheøo khoâng coù khaû naêng chi traû. Hieän töôïng naøy coù xu höôùng ñi keøm vôùi
vieäc daàn daàn aùp duïng cô cheá thò tröôøng trong heä thoáng y teá.

Khaéc phuïc vaán ñeà maát caân ñoái ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng thay ñoåi trong cô cheá taøi trôï cho
y teá. Vieäc phaân boå nguoàn löïc noùi chung giöõa caùc ngaønh caàn phaûi ñöôïc xem xeùt laïi.
Nhöng phaân boå nguoàn löïc giöõa caùc cô sôû y teá vaø caùc caáp cuõng laø ñieàu caàn laøm. Caàn
chuù troïng hôn vaøo phoøng beänh (hôn laø chöõa beänh) vaø chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu,
nhaát laø ôû caáp tænh. Moät ñieàu caàn laøm nöõa laø giaûi quyeát tình traïng baát bình ñaúng dai
daúng trong keát quaû söùc khoûe gaén vôùi vieäc döïa vaøo nguoàn thu cuûa tænh. Coù theå ñaõ ñeán
luùc Vieät Nam caàn toång keát laïi heä thoáng baûo hieåm y teá.

Taêng tröôûng nhanh cuûa Vieät Nam cuõng ñang keøm theo vieäc laøm toån haïi ñeán taøi
nguyeân thieân nhieân vaø giaûm chaát löôïng moâi tröôøng. Ñaát tieáp tuïc bò xuoáng caáp, trong
khi ña daïng sinh hoïc bò ñe doïa. Ñoä che phuû röøng coù caûi thieän ñoâi chuùt, nhöng chaát
löôïng vaãn coøn laø ñieàu ñaùng ngaïi. Taïi thaønh phoá vaø thò traán, oâ nhieãm khoâng khí, nöôùc
vaø chaát thaûi raén caàn ñöôïc xöû lyù, trong khi caùc dòch vuï moâi tröôøng chöa ñaùp öùng ñöôïc
nhu caàu. Caùc taøi nguyeân ven bôø vaø bieån cuõng ñang bò aûnh höôûng nghieâm troïng. Söï
xuoáng caáp moâi tröôøng ñang aûnh höôûng naëng neà leân ngöôøi ngheøo, thoâng qua taùc ñoäng
leân söùc khoûe vaø cuoäc soáng cuûa hoï. Ngöôøi ngheøo thöôøng deã bò toån thöông nhaát tröôùc
thieân tai.

Caùc caûi caùch kinh teá, nhö töï do hoùa thöông maïi vaø chuyeån ñoåi doanh nghieäp nhaø
nöôùc, coù theå daãn ñeán moät soá ngöôøi bò thua thieät. Trong khi caû nöôùc ñöôïc lôïi nhieàu, thì
caûi caùch cuõng coù theå coù nhöõng taùc ñoäng khaùc nhau leân nhöõng boä phaän khaùc nhau. Do
chính phuû ñaët öu tieân vaø phaùt trieån vôùi coâng baèng xaõ hoäi, neân caàn coù nhöõng cô cheá
phuø hôïp ñeå giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi bò thieät thoøi. Maïng an sinh xaõ hoäi cuõng caàn ñöôïc
thieát laäp ñeå öùng phoù vôùi nhöõng taùc haïi do nhöõng xaùo troän khoâng tröïc tieáp lieân quan
ñeán caûi caùch, nhö nhöõng aûnh höôûng leân tình traïng söùc khoûe hoaëc xuoáng caáp moâi
tröôøng. Vaán ñeà laø maïng an sinh xaõ hoäi coù ñuû ñeå laøm cho giai ñoaïn taêng tröôûng môùi ôû
Vieät Nam coù lôïi cho ngöôøi ngheøo hay khoâng.

Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ñoái töôïng bò thieät thoøi, vaø coù
theå xem xeùt nhöõng cô cheá ñeå khaéc phuïc nhöõng taùc haïi. Maïng an sinh xaõ hoäi daønh cho
ngöôøi lao ñoäng doâi dö trong doanh nghieäp nhaø nöôùc chính laø tröôøng hôïp naøy. Töø
naêm 2002, quyõ do Boä Taøi chính quaûn lyù ñaõ chi traû trôï caáp thoâi vieäc moät caùch roäng raõi
hôn so vôùi nhöõng quy ñònh cuûa Boä Luaät Lao ñoäng chi traû cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng
maát vieäc do chuyeån theå doanh nghieäp nhaø nöôùc. Nhöng trong moät soá tröôøng hôïp
khaùc, taùc ñoäng gaây xaùo troän do caûi caùch gaây ra seõ ít hôn, neân phaûi loaïi boû nhöõng bieän
phaùp höôùng ñoái töôïng.

viii
So vôùi caùc nöôùc ngheøo, Vieät Nam coù moät maïng an sinh saâu roäng. Hôn nöõa, nguoàn kinh
phí ñöôïc chuyeån qua ñaây ñaõ taêng nhieàu theo thôøi gian. Maïng an sinh xaõ hoäi cuõng
mang tính luõy tieán. Caùc hoä ngheøo nhaän ñöôïc trôï caáp lôùn hôn caùc hoä giaøu, tính theo tyû
leä trong tieâu duøng cuûa hoï. Vaø heä thoáng naøy coøn trôû neân luõy tieán hôn do nguoàn kinh
phí ñöôïc ñöa vaøo ñaây taêng leân. Nhöng möùc trôï caáp ít oûi, tính theo tyû leä trong tieâu
duøng cuûa hoä, cho thaáy raèng maïng an sinh töï noù khoâng theå laøm thay ñoåi ñöôïc tình
hình ngheøo ñoùi vaø baát bình ñaúng.

Veà laâu daøi, caùch toát nhaát maø Vieät Nam coù theå laøm cho taêng tröôûng vì ngöôøi ngheøo vaø
haïn cheá vieäc gia taêng baát bình ñaúng naèm ôû choã khaùc. Moät khu vöïc tö nhaân huøng
maïnh, ñem laïi cô hoäi vieäc laøm cho ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân vaø ngöôøi nhaäp cö ôû ñoâ
thò laø chìa khoùa ñeå giaûm ngheøo. Cung öùng höõu hieäu dòch vuï cô baûn, daãn ñeán lôïi ích
laâu daøi trong thaønh tích giaùo duïc vaø y teá, laø ñieàu caên baûn ñeå ngaên chaën söï gia taêng
baát bình ñaúng. Tuy nhieân tieán boä trong chöông trình caûi caùch cô caáu, daãn ñeán tieáp tuïc
phaùt trieån khu vöïc tö nhaân, vaø trong chöông trình xaõ hoäi, daãn ñeán phaùt trieån con
ngöôøi cao hôn, seõ khoù ñaït ñöôïc neáu khoâng coù caûi thieän caên baûn trong quaûn trò nhaø
nöôùc.

Quaûn trò nhaø nöôùc hieän ñaïi

Khi Vieät Nam böôùc vaøo giai ñoaïn môùi cuûa taêng tröôûng cao, vieäc môû roäng hoaït ñoäng
kinh teá coù theå ñi nhanh hôn vieäc hieän ñaïi hoùa khuoân khoå phaùp lyù. Ñaûm baûo quyeàn sôû
höõu taøi saûn, tính minh baïch trong tö phaùp vaø luaät phaùp vaø ñieàu caàn thieát ñeå tieáp tuïc
thu huùt ñaàu tö vaø taïo vieäc laøm. Quyeàn khieáu kieän cuûa coâng daân, yeâu caàu ñöôïc giaûi
quyeát nhöõng thaéc maéc laø ñieàu caên baûn ñeå caûi thieän caùc dòch vuï coâng trong nhöõng lónh
vöïc nhö y teá vaø giaùo duïc. Thöïc hieän hieäu quaû phaùp luaät laø then choát ñeå traùnh laïm
duïng vaø tham nhuõng. Trong taát caû nhöõng lónh vöïc naøy, coøn nhieàu vieäc caàn phaûi laøm.

Phaùt trieån luaät phaùp cuûa Vieät Nam ñöôïc hình thaønh töø vieäc chuyeån ñoåi töø kinh teá keá
hoaïch hoaù taäp trung sang kinh teá thò tröôøng vôùi ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Töï do
hoaù kinh teá, hoäi nhaäp vôùi theá giôùi, vaø moät chöông trình xaõ hoäi ñaõ laøm neàn taûng cho
quaù trình caûi caùch phaùp luaät ñöôïc dieãn ra treân thöïc teá. Moät neàn moùng quan troïng ñeå
tieáp tuïc caûi caùch phaùp luaät laø Ñaùnh giaù nhu caàu phaùp lyù, ñöôïc tieán haønh trong naêm
2001 vaø 2002. Tuy nhieân, caùc bieän phaùp chính saùch noù ñaët ra noùi ñuùng hôn laø moät danh
saùch caùc muïc tieâu. Seõ caàn nhöõng noã löïc ñaùng keå ñeå bieán chuùng thaønh nhöõng chöông
trình cuï theå. Neáu moät cô caáu quaûn lyù phuø hôïp ñeå caûi caùch phaùp luaät khoâng ñöôïc laäp
ra, thì keá hoaïch haønh ñoäng coù theå khoâng ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu.

Ñeå ñaït ñöôïc phaùt trieån coâng baèng xaõ hoäi cuõng caàn phaûi lieân tuïc noã löïc nhaèm caûi thieän
quaûn lyù chi tieâu coâng. Heä thoáng quaûn lyù hieän taïi cuûa Vieät Nam coù caû ñieåm maïnh laãn
ñieåm yeáu. Trong khi chính phuû ñaõ coù moät soá tieán boä toát trong khaéc phuïc nhöõng ñieåm
yeáu, thì coøn caàn phaûi coù caûi caùch saâu hôn nöõa. Caùc quaù trình ñeå öu tieân hoaù chi tieâu
vaãn coøn chöa coù taùc duïng. Vieäc thieáu moät khuoân khoå ngaân saùch ñaùng tin caäy cho
nhieàu naêm cuõng coù nghóa laø laäp keá hoaïch chi tieâu ñöôïc tieán haønh maø khoâng tham khaûo
ñeán nhöõng haïn cheá trung haïn veà nguoàn löïc. Öu tieân hoaù ñöôïc thöïc hieän rieâng reõ cho
chi xaây döïng cô baûn (do Boä Keá hoaïch & Ñaàu tö phuï traùch) vaø chi thöôøng xuyeân (do
Boä Taøi chính phuï traùch), vôùi nhöõng maát caân ñoái lôùn giöõa hai loaïi naøy. Coøn thieáu roõ
raøng trong phaân ñònh vai troø cuûa caùc boä ngaønh vaø caùc tænh trong öu tieân hoaù chi tieâu,
vôùi nhöõng chæ tieâu thieáu hieän thöïc do trung öông ñeà ra taïi caùc boä ngaønh, sau ñoù thì
caùc tænh phaàn nhieàu laø phôùt lôø ñi.

Moät böôùc caên baûn nöõa laø phaûi coù keát hôïp chaët cheõ trong xaây döïng ngaân saùch. Vieät
Nam caàn tieán xa hôn quaù trình “hai ngaân saùch rieâng” naøy. Chi xaây döïng cô baûn vaø chi

ix
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

thöôøng xuyeân phaûi ñöôïc keát hôïp trong cuøng moät khuoân khoå chi tieâu trung haïn, vôùi
moät khuoân khoå kinh teá vó moâ duy nhaát vôùi nhöõng muïc tieâu phaùt trieån duy nhaát.
Nhöng tieán boä theo höôùng naøy ñang bò aûnh höôûng bôûi vieäc thieáu nhöõng heä thoáng
thoâng tin quaûn lyù taøi chính. Caùc cô cheá ñeå löu giöõ vaø baùo caùo thoâng tin hieän nay coøn
raát phaân taùn, chaäm treã vaø khoâng ñaùng tin caäy. Cuûng coá vaø keát hôïp heä thoáng thoâng tin
quaûn lyù taøi chính laø böôùc cô baûn tieáp theo. Thoâng tin quaûn lyù taøi chính yeáu keùm seõ laø
trôû ngaïi ñeå tieáp tuïc giao quyeàn vaø phaân caáp cho chính quyeàn ñòa phöông.

Baát luaän vieäc thoáng nhaát hai cô cheá chi tieâu coâng seõ dieãn ra vôùi toác ñoä naøo, thì cuõng
caàn coù nhöõng bieän phaùp khaùc ñeå cuûng coá chöông trình ñaàu tö coâng coäng. Chöông
trình naøy naûy sinh nhö laø söï toång hôïp cuûa caùc chieán löôïc vaø keá hoaïch caáp quoác gia,
caáp vuøng, caáp tænh vaø caáp ngaønh. Vieäc soaïn thaûo chöông trình tuaân thuû moät quaù trình
phöùc taïp ñeå ñi ñeán nhaát trí, bao goàm vieäc ra quyeát ñònh cuûa taát caû caùc taùc nhaân trong
neàn kinh teá. Vaên baûn ñöa ra laø moät danh muïc caùc döï aùn coù theå ñöôïc thöïc hieän trong
kyø keá hoaïch tôùi.

Vieäc aùp duïng moät heä thoáng thoâng tin, cho pheùp phaân loaïi caùc döï aùn theo nguoàn voán,
ngaønh vaø vuøng seõ giuùp gaén caùc chính saùch ñaàu tö vôùi caùc muïc tieâu phaùt trieån. Caùc
böôùc quan troïng theo höôùng naøy ñaõ ñöôïc tieán haønh cho chöông trình ñaàu tö coâng
coäng 2001-2005. Tuy nhieân, moät cô sôû döõ lieäu soáng cuûa nhöõng döï aùn lôùn, bao goàm caû
ñaùnh giaù veà lyù do kinh teá, vaø tính öu tieân do ñoùng goùp vaøo taêng tröôûng vaø giaûm
ngheøo, cuõng caàn phaûi ñöôïc thieát laäp.

Con ñöôøng ñi ñeán quaûn trò nhaø nöôùc toát cuûa moãi nöôùc ñeàu khaùc nhau, tuyø thuoäc vaøo
vaên hoaù, truyeàn thoáng haønh chính, ñieàu kieän kinh teá, vaø nhieàu yeáu toá khaùc. Heä thoáng
haønh chính cuûa Vieät Nam, döïa vaøo moâ hình truyeàn thoáng, coøn mang nhieàu nhöôïc
ñieåm. Tuy nhieân, chính phuû ñaõ ñöa ra nhöõng tín hieäu roõ trong nhöõng naêm gaàn ñaây veà
caûi caùch heä thoáng haønh chính. Chöông trình caûi caùch vaø ñoåi môùi ñöa ra moät taàm nhìn
vöôn xa vaø taùo baïo.

Caûi caùch nhaân söï laø moät boä phaän trong ñoù. Chöông trình caét giaûm bieân cheá ñaõ ñöôïc
thieát laäp, ban ñaàu nhaèm giaûm 15% soá bieân cheá, nhöng ñeán nay môùi ñaït ñöôïc ít tieán
boä. Trong chöøng möïc naøo ñoù, ñieàu naøy cuõng toát, khi maø chöa coù raø soaùt laïi chöùc
naêng, vai troø vaø tieán boä coâng vieäc trong heä thoáng haønh chính. Coøn coù döï ñònh raø soaùt
laïi löông cho khoái coâng chöùc, nhöng chöa coù böôùc thöïc teá naøo ñöôïc tieán haønh. Moät
moái quan taâm thích ñaùng ôû ñieåm naøy laø seõ caàn moät nguoàn kinh phí khoång loà ñeå taêng
löông ñoàng loaït. Tuy nhieân, coøn chöa roõ coù phaûi caû boä maùy coâng chöùc thöïc söï ñöôïc
traû löông thaáp hay khoâng. Caùc caùn boä kyõ thuaät vaø chuyeân moân coù theå kieám ñöôïc
löông khaù hôn neáu laøm trong khu vöïc tö nhaân, nhöng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ôû nhöõng
baäc thaáp, thì löông cuûa hoï trong khu vöïc phi chính thöùc coù theå thaáp hôn nhieàu. Taêng
löông ñoàng loaït do ñoù seõ khoâng gaén löông coâng chöùc theo thò tröôøng.

Moät boä phaän nöõa trong chöông trình caûi caùch laø aùp duïng maùy tính vaø nhöõng boä phaän
ngoaïi vi cuûa noù cho coâng taùc haønh chính. Caùc trôû ngaïi trong lónh vöïc naøy lieân quan
ñeán thieáu luaät veà kyõ thuaät maïng, bao goàm caû luaät veà tính rieâng tö, chöõ kyù ñieän töû,
chöùng nhaän, vaø tính hôïp leä. Ñieàu quan troïng khoâng keùm laø nhöõng bieän phaùp vaø haønh
ñoäng ñeå raø soaùt laïi vaø tinh giaûn caùc thuû tuïc. Cô cheá moät cöûa chính laø moät thaønh töïu
roõ reät nhaát trong caûi caùch haønh chính ôû caáp ñòa phöông. Maëc duø möùc ñoä vaø phaïm vi
coù khaùc nhau, nhöng taát caû ñeàu phuïc vuï moät khu vöïc ñòa lyù, vaø coù xu höôùng hoaït
ñoäng ñöôïc ôû caáp huyeän.

Thöû thaùch lôùn nhaát trong thöïc hieän caûi caùch kinh teá, caûi thieän dòch vuï coâng vaø haønh
chính coâng chính laø trong phaân caáp. Vôùi daân soá laø 78 trieäu ngöôøi, Vieät Nam coù moät cô
caáu chính quyeàn ñòa phöông goàm 3 caáp. Ngoaøi caáp quoác gia, coøn coù chính quyeàn ñòa

x
phöông cho 61 tænh thaønh (caáp 1), 596 huyeän (caáp 2) vaø 10.500 xaõ phöôøng (caáp 3). Caùc
caáp khaùc nhau naøy trong chính quyeàn ñòa phöông coù möùc ñoä töï chuû cao vaø quyeàn haïn
trong ra quyeát ñònh, nhöng laïi ít coù traùch nhieäm giaûi trình.

Nhöõng saùng kieán quan troïng ñeå ñaûm baûo cho phaân caáp coù taùc duïng bao goàm khoaùn
chi vaø daân chuû ôû cô sôû. Heä thoáng khoaùn chi, trong ñoù caùc cô quan nhaø nöôùc ñöôïc caáp
moät khoaûn ñeå chi löông vaø caùc chi phí haønh chính, coù quyeàn ñoäc laäp hôn trong löïa
choïn cô caáu ñaàu vaøo, ñeå cung öùng dòch vuï toát hôn. Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ ñöôïc
quy cheá ñaëc bieät, bao goàm quyeàn töï chuû nhieàu hôn trong quaûn lyù caùc lónh vöïc laäp keá
hoaïch kinh teá xaõ hoäi, quaûn lyù ñaát ñai, phaùt trieån cô sôû haï taàng, vaø quaûn lyù dòch vuï
coâng.

Maët khaùc, daân chuû ôû cô sôû coù theå giaûm thieåu ruûi ro cuûa chính quyeàn ñòa phöông, baèng
caùch trao quyeàn cho ngöôøi daân vaø ñeå cho hoï coù tieáng noùi trong quaù trình hoaïch ñònh
chính saùch. Moät quy cheá ñöa ra khuoân khoå ñeå ñaët neàn moùng cho vieäc tham vaán, tham
gia vaø minh baïch ñoái vôùi moät loaït vaán ñeà lieân quan ñeán ñôøi soáng ngöôøi daân ôû caáp xaõ
ñaõ ra ñôøi. Tuy nhieân, thaønh coâng trong thöïc hieän quy cheá naøy ñeán nay vaãn coøn khieâm
toán. Ñeå tieán xa hôn nöõa trong chöông trình phaân caáp, caàn coù nhöõng saùng kieán ñeå ñaùnh
giaù trôï caáp troïn goùi vaø daân chuû cô sôû.

Moät chieán löôïc toaøn dieän

Maëc duø coù trieån voïng taêng tröôûng khaû quan trong nhöõng naêm tôùi, nhöng Vieät Nam
coøn ñang ñöùng tröôùc ngaõ ba ñöôøng. Ñaát nöôùc coù theå thaønh coâng trong noã löïc chuyeån
sang kinh teá thò tröôøng vôùi ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Taêng tröôûng cao, phaùt trieån
coâng baèng, vaø vôùi moät chính phuû noùi chung coù chaát löôïng toát chính laø nhöõng daáu aán
noåi baät. Nhöng ñaát nöôùc cuõng coù theå khoâng thaønh coâng trong vieäc loaïi boû caùc trôû ngaïi
treân con ñöôøng caûi caùch, ñeå cho caùc lôïi ích cuïc boä thaâu toùm nhöõng khoaûn chi vaø trôï
caáp cuûa chính phuû buø laïi tính keùm hieäu quaû, vaø cuoái cuøng laø duøng cô quan nhaø nöôùc
cho lôïi ích caù nhaân seõ trôû thaønh moät hieän töôïng trong cuoäc soáng. Moät tình traïng kinh
teá vó moâ yeáu keùm, taêng tröôûng chaäm, baát bình ñaúng gia taêng, tham nhuõng traøn lan, seõ
laø nhöõng keát cuïc coù theå xaûy ra trong tröôøng hôïp naøy.

Lieäu caùn caân seõ nghieâng veà beân naøy hay beân kia cuõng seõ ñeàu coù heä quaû quan troïng
ñeán ngöôøi ngheøo. Gaàn 30 trieäu ngöôøi (treân moät phaàn ba daân soá) vaãn ñang soáng trong
ngheøo ñoùi. Hôn nöõa, nhieàu thaønh töïu cuûa thaäp kyû qua vaãn coøn mong manh, vôùi haøng
trieäu ngöôøi vaãn coù nguy cô bò taùi ngheøo. Ñau oám, ngöôøi thaân cheát, hoaëc thieân tai (luõ
luït, maát muøa hoaëc gia suùc) vaãn laø nhöõng moái ñe doaï thöôøng tröïc. Xuaát phaùt ñieåm cuûa
CLTT&GNTD laø thöøa nhaän raèng maëc duø ñaõ coù nhöõng thaønh tích trong nhöõng naêm 90,
nhöng tình traïng ngheøo vaãn coøn phoå bieán vaø saâu roäng. Moät trong nhöõng ñaëc tính
quan troïng cuûa noù laø söû duïng caùc muïc tieâu thieân nieân kyû ñeå theå hieän roõ taàm nhìn maø
Vieät Nam ñaõ töï ñaët ra cho mình trong thaäp kyû tôùi (baûng I).

Caùc muïc tieâu phaùt trieån cuûa Vieät Nam cho thaäp kyû tôùi laø ñaày tham voïng, nhöng coù theå
ñaït ñöôïc. Tuy nhieân, ñeå ñaït ñöôïc, Vieät Nam khoâng chæ caàn coù toác ñoä taêng tröôûng cao,
maø coøn caû hình thaùi taêng tröôûng ñuùng. Ngheøo ñoùi taäp trung ôû noâng thoân, ôû moät soá
vuøng ñòa lyù nhaát ñònh (vuøng nuùi phía Baéc, ven bieån mieàn Baéc, vaø Ñoàng baèng soâng
Cöûu Long) vaø ôû moät soá nhoùm daân cö ñaëc bieät bò yeáu theá (daân toäc thieåu soá, phuï nöõ,
nhöõng ngöôøi nhaäp cö khoâng chính thöùc vaøo caùc khu ñoâ thò). Ñeå ñeán ñöôïc vôùi boä phaän
daân cö ñoù, moät söï taêng tröôûng treân dieän roäng seõ phaûi keát hôïp vôùi nhöõng noã löïc coù
ñònh höôùng. Ví duï, ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu laø giaùo duïc toát hôn cho moïi ngöôøi, thì 1,6
trieäu treû em ôû ñoä tuoåi tieåu hoïc hieän coøn chöa ñi hoïc seõ phaûi ñöôïc ñöa vaøo giaùo duïc

xi
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Baûng I: Caùc muïc tieâu phaùt trieån cuûa Vieät Nam

Nguoàn: Chính phuû nöôùc Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam (2002).

xii
chính thöùc. Ñieàu naøy ñoøi hoûi raèng ít nhaát nhöõng treû em ít coù khaû naêng ñöôïc ñeán
tröôøng nhaát (daân toäc thieåu soá, taøn taät, treû lang thang, v.v.) seõ phaûi laø ñoái töôïng ñöa
vaøo tröôùc. Cuõng töông töï, vieäc ñaït caùc muïc tieâu veà söùc khoeû coøn tuyø thuoäc caên baûn
vaøo nhöõng tieán boä ñaït ñöôïc cho boä phaän 1/4 ngheøo nhaát trong daân cö vaø ôû nhöõng
vuøng keùm phaùt trieån nhaát. Ñaëc bieät laø vôùi nhöõng keát quaû veà tyû leä töû vong, trong ñoù
nhöõng thaønh tích tieáp theo cho nhöõng vuøng phaùt trieån nhaát coù khaû naêng seõ raát ít. Vaø
trong nhöõng lónh vöïc veà quaûn trò nhaø nöôùc toát, caùc thöû thaùch vaãn coøn ñaày cam go.
Tieán ñoä thöïc hieän Quy cheá Daân chuû ôû cô sôû, ñieàu caên baûn ñeå caûi thieän quaûn trò nhaø
nöôùc, vaãn coøn chaäm. Veà minh baïch ngaân saùch, Vieät Nam ñang coù nhöõng tieán boä ñeàu
ñaën, nhöng coøn tuït haäu so vôùi caùc nöôùc coù cuøng trình ñoä phaùt trieån. Vaø vieäc thöïc hieän
chöông trình caûi caùch phaùp luaät, ñieàu caên baûn ñeå caûi thieän tieáp caän vôùi coâng lyù, chæ
môùi baét ñaàu.

Nhöõng quyeát ñònh chính caàn ñöa ra ñaõ ñöôïc theå hieän trong CLTT&GNTD. Vieät Nam
laø moät trong khoaûng 20 nöôùc treân theá giôùi ñaõ soaïn thaûo chieán löôïc do quoác gia laøm
chuû theo caùch naøy. Vieät Nam khoâng chæ laø nöôùc ñaàu tieân ôû Chaâu AÙ maø coøn laø nöôùc lôùn
nhaát treân theá giôùi laøm nhö vaäy. Ñieàu naøy cho thaáy möùc ñoä khoù khaên ñaëc bieät trong
thöïc hieän, vaø laïi caøng khoù khaên hôn do Vieät Nam coøn laø moät nöôùc phaân caáp cao ñoä veà
maët quaûn lyù nhaø nöôùc. Vieäc phoái hôïp lieân boä laø caàn thieát do baûn chaát ña ngaønh cuûa
CLTT&GNTD cuõng seõ laøm taêng theâm khoù khaên (Khung I). Maëc duø khoù khaên nhö vaäy,
thöïc hieän CLTT&GNTD laø con ñöôøng höùa heïn nhaát ñeå Vieät Nam coù theå thaønh coâng
ñoái maët vôùi nhöõng thöû thaùch vaø ñaït ñöôïc lôøi höùa cuûa mình.

Khung I: Thöïc hieän CLTT&GNTD

CLTT&GNTD ñöôïc chuû taâm thieát keá ñeå taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo vaø seõ ñoøi hoûi coù söï phoái hôïp lieân
boä ñeå thöïc hieän. Noù cuõng ñoøi hoûi phaûi quaùn trieät xuoáng caû caùc caáp tænh, huyeän vaø xaõ ñeå nhöõng öu tieân
vaø chi tieâu cuûa ñòa phöông ñöôïc gaén chaët hôn vôùi nhöõng muïc tieâu phaùt trieån caáp quoác gia. Quaù trình
öu tieân hoaù, ñaët trình töï vaø thöïc hieän ma traän chính saùch trong CLTT&GNTD seõ ñöôïc yeåm trôï theâm
thoâng qua tín duïng hoã trôï ngaân saùch cuûa caùc nhaø taøi trôï, bao goàm Quyõ giaûm ngheøo vaø taêng tröôûng
(PRGF) cuûa IMF, vaø Tín duïng hoã trôï giaûm ngheøo (PRSC) haøng naêm cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.
Thaùng 9-2002, Thuû töôùng ñaõ ra Quyeát ñònh 825/QÑ-TTg nhaèm thaønh laäp Ban Chæ ñaïo veà thöïc hieän
CLTT&GNTD, PRGF, vaø PRSC. Ban naøy seõ do Phoù Thuû töôùng Nguyeãn Taán Duõng laøm tröôûng ban, vôùi
hai phoù tröôûng ban: moät laø Thöù tröôûng Boä KH&ÑT chòu traùch nhieäm veà CLTT&GNTD, vaø moät phoù
Thoáng ñoác NHNN chòu traùch nhieäm veà PRSC/PRGF. Caùc thaønh vieân bao goàm caáp thöù tröôûng cuûa 20
cô quan: i) Boä Taøi chính, ii) Boä Thöông maïi, iii) Boä Lao ñoäng, Thöông binh, Xaõ hoäi, iv) Boä Ngoaïi
Giao, v) Boä Tö phaùp; vi) Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân; vii) Boä Coâng nghieäp; viii) Boä
Giao thoâng Vaän taûi; ix) Boä Y teá; x) Boä Giaùo duïc Ñaøo taïo; xi) Boä Xaây döïng; xii) Boä Khoa hoïc Coâng
ngheä; xiii) Boä Taøi nguyeân Moâi tröôøng; xiv) Boä Noäi vuï; vaø moät laõnh ñaïo töø caùc cô quan: xv) Vaên Phoøng
Chính phuû; xvi) Uyû Ban Daân toäc vaø Mieàn nuùi; xvii) Toång cuïc Thoáng keâ; xvii) Ban Chæ ñaïo Ñoåi môùi vaø
Phaùt trieån Doanh nghieäp. Ban Chæ ñaïo cuõng seõ bao goàm: xix) moät laõnh ñaïo cuûa Ban Kinh teá Trung
öông Ñaûng, vaø xx) moät ñaïi dieän cuûa Hoäi Lieân hieäp Phuï nöõ Vieät Nam
Giuùp vieäc cho Ban Chæ ñaïo coù 2 toå coâng taùc lieân ngaønh, moät cho CLTT&GNTD vaø moät cho PRSC/
PRGF, ñöùng ñaàu laø moät caùn boä caáp vuï cuûa Boä KH&ÑT vaø NHNN, vaø thaønh vieân laø töø taát caû caùc cô
quan keå treân. Nhieäm vuï cuûa Ban Chæ ñaïo vaø cuûa 2 hai toå coâng taùc lieân ngaønh laø thöïc hieän, theo doõi
vaø ñaùnh giaù CLTT&GNTD vaø taïo ñieàu kieän phoái hôïp giöõa caùc boä cuõng nhö phoái hôïp giöõa caùc cô quan
trung öông vaø chính quyeàn ñòa phöông

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi

xiii
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

xiv
 GIÔÙI THIEÄU
Vieät Nam coù tieàm naêng trôû thaønh moät trong nhöõng caâu chuyeän thaønh coâng trong phaùt
trieån. Daân cö coù trình ñoä giaùo duïc cao so vôùi nhöõng nöôùc ôû cuøng trình ñoä phaùt trieån
nhö theá naøy. Löïc löôïng lao ñoäng nhìn chung ñöôïc thöøa nhaän laø caàn cuø vaø deã ñaøo taïo.
Neàn kinh teá ñaõ môû cöûa ñeå trao ñoåi vôùi theá giôùi, khoái löôïng ngoaïi thöông lôùn baèng
toaøn boä GDP. Vaø maëc duø coù nhöõng lôïi theá naøy, möùc saûn löôïng ñaàu ngöôøi vaãn thaáp,
haøm yù raèng vaãn coøn coù tieàm naêng ñeå caûi thieän vaø taïo böôùc nhaûy voït. Theo nhöõng
nghieân cöùu gaàn ñaây veà phaùt trieån, trình ñoä daân trí cao, môû cöûa thöông maïi, vaø moät
xuaát phaùt ñieåm thaáp laø nhöõng daáu hieäu roõ nhaát baùo tröôùc taêng tröôûng cao trong daøi
haïn, maø Vieät Nam thì hoäi ñuû nhöõng yeáu toá naøy.

Cam keát veà phaùt trieån coù söï hoaø nhaäp xaõ hoäi, vaø chính phuû laøm chuû theå caùc chính saùch
cuûa mình laø nhöõng lónh vöïc ít ñöôïc nghieân cöùu hôn, nhöng ñoù chaéc chaén cuõng quan
troïng nhö nhöõng yeáu toá ñöôïc neâu treân, neáu khoâng phaûi laø quan troïng hôn. Vieät Nam
cuõng ñang laøm raát toát ôû khía caïnh naøy.

Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo toaøn dieän (CPRGS) môùi hoaøn taát gaàn ñaây ñaõ
bieán moät taàm nhìn chuyeån sang kinh teá thò tröôøng vôùi ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa
sang thaønh nhöõng haønh ñoäng cuï theå cuûa nhaø nöôùc (CHXHCNVN, 2002; NHTG, 2002e).
Chieán löôïc ñaõ theå hieän Vieät Nam cam keát môû cöûa hoaøn toaøn vôùi neàn kinh teá toaøn caàu
trong thaäp kyû tôùi, vaø taïo ra moät saân chôi bình ñaúng giöõa khu vöïc nhaø nöôùc vaø tö
nhaân. Chieán löôïc cuõng nhaán maïnh raèng vieäc chuyeån ñoåi laø phaûi coù lôïi cho ngöôøi
ngheøo, vaø löu yù raèng noù seõ ñoøi hoûi phaûi ñaàu tö maïnh hôn vaøo noâng thoân vaø nhöõng
vuøng keùm phaùt trieån, vaø thöïc hieän caûi caùch daàn daàn so vôùi caùc kieán nghò cuûa coá vaán
quoác teá. Chieán löôïc cuõng chuù troïng vaøo giaûm ngheøo vaø bình ñaúng xaõ hoäi, vaø moät heä
thoáng quaûn lyù nhaø nöôùc hieän ñaïi hôn. Chieán löôïc naøy laø saûn phaåm cuûa chính phuû Vieät
Nam, vôùi söï tham gia cuûa taát caû caùc cô quan vaø ngaønh höõu quan trong quaù trình soaïn
thaûo. Tính laøm chuû vaø söï quyeát taâm ñoù moät laàn nöõa laø nhöõng daáu hieäu toát cho Vieät
Nam.

Tình hình kinh teá noùi chung laø ñaùng khích leä. Sau giai ñoaïn bò chaäm laïi trong cuoäc
khuûng hoaûng Ñoâng AÙ, neàn kinh teá Vieät Nam laïi taêng tröôûng maïnh trôû laïi. Caùc nhaø
ñaàu tö ñang coù phaûn öùng tích cöïc tröôùc nhöõng coâng boá caûi caùch vaø cam keát cuûa Vieät
Nam. Ñaát nöôùc ñang ñöôïc xeáp haïng toát leân veà möùc ñoä ruûi ro quoác gia, tình hình kinh
teá vó moâ cuõng oån ñònh. Maëc duø moâi tröôøng beân ngoaøi keùm thuaän lôïi, veà maët caàu vaø
giaù, nhöng döï kieán xuaát khaåu seõ nhích leân do coù Hieäp ñònh thöông maïi Vieät-Myõ. Tyû leä
taêng tröôûng GDP ôû möùc 7% moät naêm coù khaû naêng seõ tieáp tuïc trong vaøi naêm tôùi.

Nhöng böùc tranh khaû quan naøy khoâng neân laøm cho ngöôøi ta coù thaùi ñoä töï maõn, vì coøn
nhieàu thöû thaùch quan troïng phía tröôùc. Thöû thaùch ñaàu tieân laø thöïc hieän cam keát.
Trong 3 naêm qua, chính phuû Vieät Nam ñaõ coù moät loaït nhöõng cam keát ñaày aán töôïng,
vaø ñaõ caûi thieän ñöôïc nhieàu cô cheá khuyeán khích nhaèm ñaåy nhanh tieán ñoä chuyeån ñoåi
sang kinh teá thò tröôøng (xem khung 1). Chæ rieâng vieäc laøm cho caùc cam keát vaø quyeát
ñònh naøy coù hieäu löïc ñaõ laø moät thöû thaùch ôû moät nöôùc coù trình ñoä phaùt trieån cao hôn.
ôû Vieät Nam, ñaây seõ laø moät nhieäm vuï ñaày choâng gai. Naêng löïc quaûn lyù coøn haïn cheá.
Nhöõng caùch laøm coá höõu töø thôøi keá hoaïch hoaù taäp trung vaãn coøn chaäm treã vaøo coàng
keành. Nhöõng noã löïc xaây döïng söï ñoàng thuaän trong hoaïch ñònh chính saùch seõ giuùp ích
nhieàu, nhöng cuõng raát maát thôøi gian. Ñieàu quan troïng hôn nöõa laø caùc quyeát ñònh ngaøy
caøng ñöôïc thöïc hieän nhieàu hôn ôû caáp ñòa phöông. Phaân caáp laø moät trong nhöõng ñaëc tính
cuûa ñoåi môùi, vaø xu höôùng naøy ngaøy caøng trôû neân maïnh hôn. Moät trong nhöõng thöû thaùch
lôùn nhaát maø Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu laø laøm theá naøo gaén vieäc hoaïch ñònh chính saùch cuï
theå ôû caáp ngaønh, tænh vaø ñòa phöông vôùi nhöõng cam keát vaø ñònh höôùng cuûa chính phuû.

1
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 1. Nhöõng cam keát vaø tuyeân boá gaàn ñaây

• Ñaïi hoäi 9 cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, toång keát vaø ñaùnh giaù nhöõng thaønh töïu trong quaù khöù
vaø nhöõng thieáu soùt, ñeà ra quyeát ñònh cho giai ñoaïn tôùi, noã löïc tieáp tuïc quaù trình ñoåi môùi
(2000).
• Chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi ñaët ra chieán löôïc cho ngaønh giaùo duïc, y teá, daân soá, dinh
döôõng, phuï nöõ, treû em, moâi tröôøng, vaø nhöõng ngaønh khaùc (2000).
• Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo toaøn dieän bieán chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi 10 naêm
thaønh nhöõng bieän phaùp cuï theå, vôùi loä trình thöïc hieän (2002).
• Tuyeân boá thieân nieân kyû cho thaáy Vieät Nam cam keát thöïc hieän caùc Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân
nieân kyû (2001)
• Nghò quyeát Trung öông 3 cuûa Ñaûng veà tieáp tuïc xaép xeáp laïi, ñoåi môùi, phaùt trieån vaø naâng cao hieäu
quaû doanh nghieäp nhaø nöôùc, bao goàm chöông trình haønh ñoäng chi tieát cho giai ñoaïn töø nay
ñeán 2005 (2001).
• Nghò quyeát Trung öông 5 cuûa Ñaûng thoâng qua nhöõng chính saùch vaø cô cheá ñeå thuùc ñaåy vaø taïo
ñieàu kieän cho söï phaùt trieån cuûa khu vöïc tö nhaân (2002).
• Chöông trình toång theå veà caûi caùch haønh chính 2001-2010 ñaõ ñöôïc khôûi xöôùng, vôùi boán truï coät
chính: cô caáu laïi toå chöùc, caûi caùch nguoàn nhaân löïc, phaùt trieån theå cheá, vaø caûi caùch quaûn lyù taøi
chính coâng (2001).
• Ñaùnh giaù nhu caàu phaùp lyù ñöa ra moät chieán löôïc toaøn dieän vaø sau ñoù laø keá hoaïch haønh ñoäng ñeå
phaùt trieån heä thoáng luaät phaùp cuûa Vieät Nam (2000).
• Phaùp leänh choáng tham nhuõng (söûa ñoåi) taäp trung vaøo söï caàn thieát phaûi ñaáu tranh choáng tham
nhuõng vaø laõng phí nguoàn löïc (2000).
• Luaät Doanh nghieäp ñaõ taïo cô sôû phaùp lyù cho moät saân chôi bình ñaúng cho moïi doanh nghieäp tö
nhaân trong nöôùc vaø ñôn giaûn hoaù nhöõng yeâu caàu ñaêng kyù thaønh laäp doanh nghieäp (2000).
• Keá hoaïch haønh ñoäng veà khu vöïc tö nhaân, vôùi söï hoã trôï cuûa saùng kieán Miyazawa, chöùa ñöïng moät
loaït caùc bieän phaùp ñeå côûi troùi vaø hoã trôï cho khu vöïc tö nhaân (1999).
• Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi (söûa ñoåi) ñaõ caûi thieän khaû naêng tieáp caän vôùi ngoaïi teä, cho pheùp chi
nhaùnh ngaân haøng nöôùc ngoaøi nhaän theá chaáp baèng quyeàn söû duïng ñaát, cho pheùp ñaêng kyù töï
ñoäng ñoái vôùi moät soá loaïi ñaàu tö nöôùc ngoaøi, vaø cung caáp baûo laõnh cuûa chính phuû cho caùc döï
aùn cô sôû haï taàng (2000).
• •Theå thöùc hoã trôï giaûm ngheøo vaø taêng tröôûng (PRGF) vaø Tín duïng hoã trôï giaûm ngheøo (PRSC) cung caáp
ngaân saùch nhaèm ñaåy nhanh caûi caùch ngaân haøng, doanh nghieäp nhaø nöôùc, quaûn lyù taøi chính vaø
phaùt trieån khu vöïc tö nhaân (2001).
• Khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN, haøm yù raèng Vieät Nam seõ thöïc hieän giaûm thueá quan theo Hieäp
ñònh veà thueá quan öu ñaõi coù hieäu löïc chung, vaø giaûm daàn nhöõng haïn cheá ñònh löôïng cho caùc
nöôùc ASEAN töø 2001 ñeán 2006.
• Hieäp ñònh thöông maïi Vieät-Myõ bao goàm giaûm daàn thueá quan ñoái vôùi haønh nhaäp khaåu, môû cöûa
ngaønh dòch vuï ñeå nöôùc ngoaøi ñöôïc tham gia nhieàu hôn, vaø thöïc hieän nghieâm tuùc vieäc baûo veä
quyeàn sôû höõu trí tueä (2001).
• Thöông löôïng vôùi WTO baét ñaàu cho thaáy trieån voïng gia nhaäp, vaø ñaõ ñöa ra baûn chaøo haøng
ñaàu tieân (2002).

Tieán ñoä khoâng ñoàng ñeàu trong caûi caùch laø moät moái quan ngaïi nöõa. Tình traïng hieän
nay laø tieán boä khoâng ñoàng ñeàu trong caùc böôùc phaùt trieån. Trong khi caûi caùch ôû moät soá
lónh vöïc naøy thì dieãn ra nhanh, thaäm chí nhanh hôn caû döï kieán, thì ôû nhöõng lónh vöïc
khaùc laïi chaäm hôn nhieàu, neáu khoâng noùi laø chöõng laïi hoaøn toaøn.

Söï töông phaûn naøy laø raát roõ neùt trong caùc caûi caùch cô caáu, trong ñoù töï do hoaù thöông
maïi vaø caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc döôøng nhö laø xung ñoät vôùi nhau. Cam keát maø
Vieät Nam ñöa ra cho thaáy raèng nhieàu lónh vöïc hoaït ñoäng hieän ñang ñöôïc baûo hoä seõ
saép phaûi ñoái maët vôùi caïnh tranh töø nöôùc ngoaøi. Nhöng moät soá ngaønh trong ñoù vaãn
chòu söï chi phoái cuûa nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc chöa ñöôïc xaép xeáp laïi. Trong khi
chöông trình coå phaàn hoaù, baùn hoaëc thanh lyù nhieàu doanh nghieäp ñang theo kòp muïc
tieâu, thì noù cuõng toû ra ngaøy caøng gaëp nhieàu khoù khaên ñeå tieáp tuïc ñaø naøy. Tyû leä nôï cao

2
cuûa caùc doanh nghieäp khieán noù thieáu haáp daãn ñoái vôùi ngöôøi mua. Caùc quy trình phöùc
taïp, vaø nhöõng baát traéc lieân quan ñeán vieäc chuyeån ñoåi sôû höõu cuõng haïn cheá söï nhieät
tình cuûa caùc giaùm ñoác nhöõng doanh nghieäp ñoù. Ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi, söï phaân bieät
giöõa thaùi ñoä do döï coù theå hieåu ñöôïc vôùi vieäc phaûn ñoái töùc khaéc laø khoâng roõ raøng
baèng.

Thöïc söï coù nguy cô laø nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc chöa ñöôïc xaép xeáp laïi seõ gaây aùp
löïc leân chính phuû ñoøi trôï caáp tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp, nhaèm ñoái phoù vôùi caïnh tranh
ngaøy caøng taêng töø nöôùc ngoaøi. Khoâng theå loaïi boû ñöôïc moät phaàn gia taêng ñaùng keå
toång khoái löôïng nôï khoâng sinh lôøi. Nhöõng dieãn bieán naøy seõ aûnh höôûng ñeán oån ñònh
kinh teá vó moâ - ñieàu kieän caàn thieát cho tieáp tuïc taêng tröôûng. Do ñoù, ñieàu thieát yeáu laø
phaûi giöõ cho taát caû nhöõng boä phaän caûi caùch naøy theo ñuùng tieán ñoä, nhö vaäy môùi duy
trì ñöôïc taêng tröôûng. Ñaëc bieät, caàn xaùc ñònh nhöõng cô cheá ñeå thoåi söùc soáng môùi vaøo
chöông trình xaép xeáp laïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, khaéc phuïc nhöõng vaán ñeà lieân
quan ñeán nôï toàn ñoïng cuõng nhö söï do döï (hoaëc phaûn ñoái) cuûa nhöõng ngöôøi trong
cuoäc.

Thöû thaùch quan troïng thöù hai maø Vieät Nam phaûi ñoái maët laø giaûm ngheøo. Giai ñoaïn
taêng tröôûng sau ñoåi môùi laø raát phi thöôøng ôû choã noù khoâng ñi keøm vôùi söï gia taêng
ñaùng keå veà baát bình ñaúng. Caùc chæ soá baát bình ñaúng toång hôïp nhö heä soá Gini vaãn giöõ
gaàn nhö khoâng ñoåi trong nhöõng naêm 90. Phaân tích ôû caáp chi tieát hôn cho thaáy raèng
ngöôøi ngheøo ñöôïc höôûng lôïi hôn nhieàu giaøu, xeùt theo nghóa töông ñoái. Keát hôïp giöõa
taêng tröôûng cao vaø möùc ñoä baát bình ñaúng vöøa phaûi giaûi thích cho nhöõng thaønh coâng
noåi baät cuûa Vieät Nam trong giaûm ngheøo. Tuy nhieân, neáu khoâng coù moät bieän phaùp kieân
quyeát, baát bình ñaúng coù khaû naêng seõ gia taêng, coù theå taêng nhieàu, trong giai ñoaïn taêng
tröôûng môùi. Ñoù laø do taùc ñoäng cuûa phaân boá laïi ñaát ñai leân ngheøo ñoùi ôû noâng thoân coù
leõ baét ñaàu ñöôïc theå hieän.

Ñaát laø taøi saûn giaù trò nhaát cuûa Vieät Nam. Chia ñaát cho caùc hoä ôû noâng thoân - nôi chuû
yeáu ngöôøi ngheøo sinh soáng, ñaõ daãn ñeán vieäc phaân boá laïi cuûa caûi moät caùch ñaùng keå.
Nhöng ñaây chæ laø caùch can thieäp moät laàn, daãn ñeán vieäc gia taêng möùc tieâu duøng cuûa caùc
hoä, nhöng khoâng nhaát thieát laø duy trì ñöôïc taêng tröôûng. Treân thöïc teá, caùc hoä noâng
thoân laøm ngheà noâng thuaàn tuyù laø nhöõng hoä ngheøo nhaát; nhöõng hoä ña daïng hoaù sang
caùc coâng vieäc phi noâng nghieäp coù thu nhaäp khaù hôn. Hieän nay, chính phuû Vieät Nam
khoâng coù loaïi taøi saûn töông ñöông naøo ñeå phaân phoái.

Trong khi ñoù, hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi seõ laøm gia taêng cheânh leäch giöõa noâng thoân vaø
thaønh thò. Khoaûng caùch giöõa nhöõng ngöôøi coù ñuû kyõ naêng chuyeân moân ñeå höôûng lôïi
toaøn boä töø toaøn caàu hoaù vôùi nhöõng ngöôøi khoâng coù ñuû kyõ naêng cuõng seõ taêng leân. Do
ñoù, nhieàu hoä thaønh thò seõ trôû neân giaøu coù theo nghóa tuyeät ñoái, maø khoâng chæ giaøu
theo tieâu chuaån cuûa Vieät Nam. Xu höôùng naøy ñaõ töông ñoái roõ reät ôû Haø Noäi vaø TP Hoà
Chí Minh. Luùc naøy thì neáu nhö khoâng coù caùc haønh ñoäng cöông quyeát cuûa nhaø nöôùc, thì
ngöôøi giaøu seõ ñöôïc höôûng lôïi nhieàu hôn.

Moät khu vöïc tö nhaân vöõng maïnh, taïo vieäc laøm cho thò tröôøng lao ñoäng môùi, laø moät
trong nhöõng ñieàu then choát ñeå taêng thu nhaäp cho ngöôøi ngheøo trong thaäp kyû tôùi.
Khoaûng 1,2 trieäu ngöôøi môùi gia nhaäp thò tröôøng lao ñoäng ñi tìm vieäc moãi naêm. Khu
vöïc nhaø nöôùc khoâng theå naøo thu huùt ñöôïc soá ngöôøi tìm vieäc naøy. Vôùi möùc ñoä söû
duïng voán töông ñoái cao cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, so vôùi khu vöïc tö nhaân, chi
phí ñeå taêng soá nhaân coâng gaàn nhö khoâng theå kham noåi. Soá vieäc laøm trong caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc coù khaû naêng seõ giaûm trong nhöõng naêm tôùi, do coù chuyeån theå vaø caïnh
tranh trong thò tröôøng saûn phaåm. Vieäc môû roäng nhöõng doanh nghieäp vöøa vaø nhoû laø
caùch hôïp lyù duy nhaát ñeå taïo vieäc laøm phi noâng nghieäp ôû noâng thoân, vaø taïo cô hoäi thu
nhaäp cho nhöõng ngöôøi di cö ra thaønh thò.

3
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Caùc chính saùch ñoái vôùi lónh vöïc xaõ hoäi, ñaëc bieät laø trong y teá vaø giaùo duïc, laø moät ñieåm
maáu choát nöõa nhaèm ngaên chaën söï gia taêng baát bình ñaúng, hoaëc ít nhaát laø ñeå noù ñöøng
gia taêng quaù möùc. Ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu ñeà ra trong Chieán löôïc taêng tröôûng vaø
giaûm ngheøo toaøn dieän, veà maët taêng phaïm vi vaø chaát löôïng giaùo duïc, hoaëc giaûm chi phí
chaêm soùc y teá cho ngöôøi ngheøo, laø caàn thieát ñeå chaën ñöùng khoâng cho hoá ngaên caùch
giaøu ngheøo gia taêng nhieàu trong giai ñoaïn taêng tröôûng môùi. Nhöng thöïc hieän nhöõng
cam keát trong Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo ñoøi hoûi phaûi thay ñoåi caên baûn
trong quaûn lyù chi tieâu coâng vaø ñaàu tö coâng, bao goàm caû phaân boå nguoàn löïc giöõa caùc
ngaønh vaø trong moät ngaønh.

Phaân caáp trong hoaïch ñònh chính saùch chæ laøm tình hình khoù khaên theâm. Söï gaàn guõi
cuûa chính quyeàn ñòa phöông vôùi ngöôøi daân taïo cho hoï cô hoäi xaùc ñònh roõ hôn caùc bieän
phaùp cuï theå caàn thoâng qua, vaø höôùng ñoái töôïng toát hôn. Nhöng nhöõng lôïi ích cuûa
phaân caáp khoâng phaûi töùc khaéc coù ñöôïc. Caàn phaûi caûi thieän tính linh hoaït vaø tinh thaàn
traùch nhieäm cuûa chính quyeàn ñòa phöông trong phaân boå vaø söû duïng nguoàn löïc. Thuùc
ñaåy caùc cô cheá ñeå ngöôøi daân coù theå coù tieáng noùi, neâu ra nhöõng moái quan taâm vaø yeâu
caàu cuûa mình, thoâng qua vieäc tham gia nhieàu hôn vaøo caùc hieäp hoäi, cuõng laø ñieàu quan
troïng. Neáu thieáu tinh thaàn traùch nhieäm thì phaân caáp seõ daãn ñeán söû duïng sai vaø laïm
duïng nguoàn löïc.

Thöû thaùch thöù ba maø Vieät Nam gaëp phaûi, maø cuõng khoâng keùm phaàn gay go, laø caûi
thieän chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc. Seõ khoâng theå öùng phoù ñöôïc vôùi hai thöû thaùch treân
neáu khoâng coù neàn haønh chính coù hieäu löïc, coù nhöõng coâng cuï quaûn lyù taøi chính phuø
hôïp. Thöïc hieän caûi caùch cô caáu, giöõ ñaø caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc, taïo saân chôi
bình ñaúng ñeå khu vöïc tö nhaân coù theå phaùt trieån, vaø caûi thieän caùc thaønh töïu cuûa khu
vöïc xaõ hoäi, ñeàu ñoøi hoûi phaûi coù moät chính phuû coù khaû naêng thöïc hieän.

Veà ñieåm naøy, Vieät Nam cuõng vaãn gaëp phaûi tình hình khoù khaên. Ñaát nöôùc vaãn coøn coù
khuoân khoå phaùp lyù vaø theå cheá thöøa höôûng moät phaàn töø thôøi keá hoaïch hoaù taäp trung.
Khuoân khoå naøy khoâng ñöôïc thích nghi toát vôùi nhöõng nhu caàu hieän nay. Cuøng vôùi vieäc
nhöõng cô hoäi lôïi nhuaän lôùn lao ñöôïc taïo ra trong kinh teá thò tröôøng, noù cuõng taïo ra
tieàm naêng lôùn cho tham nhuõng vaø laõng phí nguoàn löïc.

Söï keát hôïp cuûa tính baát bình ñaúng ñang ñaø gia taêng vôùi tham nhuõng (hoaëc ñôn giaûn laø
quan nieäm laø coù tham nhuõng) coù theå gaây nhöõng haäu quaû raát tai haïi. Neáu söï tích tuï
cuûa caûi moät boä phaân daân cö ñang giaøu leân trong giai ñoaïn nay ñöôïc coi laø keát quaû cuûa
lao ñoäng vaát vaû vaø saùng taïo, thì noù seõ laø hôïp phaùp. Nhöng neáu noù ñöôïc coi laø keát quaû
cuûa caâu keát, quen bieát nhöõng ngöôøi coù ñòa vò cao, thì tình hình laïi hoaøn toaøn khaùc.

Baát chaáp nhöõng trieån voïng taêng tröôûng khoâng theå choái caõi cho nhöõng naêm tôùi, nhöng
Vieät Nam coøn ñang ôû tröôùc ngaõ ba ñöôøng. Vieät Nam coù theå thaønh coâng trong noã löïc
tieán tôùi neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Taêng tröôûng cao,
phaùt trieån hoaø nhaäp, vaø chaát löôïng chính phuû noùi chung toát seõ laø nhöõng daáu aán noåi
baät. Neáu khoâng ñaát nöôùc coù theå thaát baïi trong loaïi boû nhöõng raøo caûn treân con ñöôøng
caûi caùch, ñeå cho nhöõng lôïi ích cuïc boä thaâu toùm nhöõng khoaûn chi trôï caáp cuûa chính
phuû, nhaèm buø laïi tính keùm hieäu quaû, vaø moái quan heä thieáu laønh maïnh giöõa caùc doanh
nghieäp (caû coâng vaø tö) vôùi caùc quan chöùc chính phuû. Moät neàn kinh teá vó moâ yeáu keùm,
chaäm taêng tröôûng, baát bình ñaúng gia taêng, vaø tham nhuõng traøn lan seõ coù theå laø moät
keát cuïc cuûa kòch baûn bi quan naøy.

Nhöõng quyeát ñònh then choát seõ laøm cho caùn caân nghieâng veà phía naøy hay phía kia
trong voøng vaøi naêm tôùi. Moät khi baát bình ñaúng ñaõ gia taêng vaø nhöõng lôïi ích cuïc boä ñaõ
caém saâu vaøo boä maùy quyeàn löïc, thì raát khoù ñaûo ngöôïc tình hình naøy. Lieäu Vieät Nam
coù thöïc hieän ñöôïc caùc cam keát cuûa mình hay khoâng coøn tuyø thuoäc vaøo nhöõng quyeát
ñònh ñoù.

4
I. Neàn kinh teá thò tröôøng

5
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

6
 1. DUY TRÌ TÍNH OÅN ÑÒNH

Vieãn caûnh kinh teá cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå trong voøng 12 thaùng qua.
Söï caûi thieän naøy laø nhôø moät loaït caùc chính saùch vaø quy cheá ñöa neàn kinh teá vaøo moät
quyõ ñaïo taêng tröôûng trung haïn ôû taàm cao hôn, keå caû trong ñieàu kieän moâi tröôøng beân
ngoaøi coøn chöa thuaän lôïi. Nieàm tin trong khu vöïc tö nhaân ñöôïc cuûng coá do chöông
trình caûi caùch theo giai ñoaïn chi tieát ñaõ ñöôïc thoâng qua vaøo naêm 2001. Nhöõng doanh
nghieäp môùi cuûa tö nhaân ñöôïc thaønh laäp vôùi toác ñoä khoaûng 1.600 doanh nghieäp moät
thaùng, vaø vaøo ñaàu naêm 2002, Hoäi nghò Trung öông 5, BCH TÖ Ñaûng Khoaù 9 ñaõ toû roõ
söï uûng hoä maïnh meõ hôn bao giôø heát ñoái vôùi khu vöïc tö nhaân. Taêng tröôûng kinh teá
nhanh cuõng ñi keøm vôùi möùc nôï nöôùc ngoaøi trong phaïm vi kieåm soaùt ñöôïc. Vieãn caûnh
thuaän lôïi naøy cuøng vôùi tieàm naêng taêng tröôûng beàn vöõng trong trung haïn cuûa Vieät
nam cho thaáy taùc ñoäng cuûa khuûng hoaûng Ñoâng AÙ ñaõ keát thuùc vaø baét ñaàu moät giai
ñoaïn thònh vöôïng môùi. Vieät nam coù theå seõ coù moät vaøi naêm vôùi möùc taêng tröôûng
GDP cao nhö trong thaäp kyû 90.

Tuy nhieân, thònh vöôïng khoâng ñôn giaûn töï noù maø ñeán. Vieäc tieáp tuïc thöïc hieän caûi caùch
cô caáu trong khu vöïc ngaân haøng vaø doanh nghieäp, ñoàng thôøi caûi thieän quaûn lyù chi tieâu
vaø ñaàu tö coâng coäng laø ñieàu caên baûn ñeå ñaûm baûo cho tình traïng nôï trong nöôùc duy trì
ñöôïc ôû möùc beàn vöõng trong trung haïn. Toác ñoä caûi caùch chaäm chaïp cuûa khu vöïc quoác
doanh chöa töông thích vôùi tieán ñoä nhanh choùng cuûa caûi caùch thöông maïi. Neáu caùc
doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng theå ñoái phoù ñöôïc vôùi tính caïch tranh gia taêng treân
thöông tröôøng, caùc doanh nghieäp naøy seõ gaëp nhieàu khoù khaên khi thanh toaùn nôï
naàn vaø töø ñoù seõ doàn tích caùc khoaûn nôï xaáu. Trong tröôøng hôïp ñoù, thònh vöôïng
ñôn giaûn chæ laø söï taêng tröôûng “vay möôïn” vaø daàn daàn seõ laïi daãn tôùi vieäc taùi caáp
voán cho heä thoáng ngaân haøng moät caùch toán keùm.

Nhöõng dieãn bieán gaàn ñaây

Naêm 2002, döï kieán taêng tröôûng GDP thöïc teá laø khoaûng 6%. Öôùc tính naøy cho thaáy coù caûi
thieän ñaùng keå so vôùi nhöõng naêm tröôùc. Nhöõng neàn taûng caên baûn toát trong oån ñònh kinh teá
vó moâ vaø thöïc hieän caûi caùch cô caáu, ñi keøm vôùi nieàm tin ngaøy caøng ñöôïc naâng cao trong
neàn kinh teá, ñoù chính laø nhöõng lyù do caên baûn daãn ñeán taêng tröôûng GDP nhanh hôn.

Möùc taêng tröôûng ñöôïc duy trì do coù söï gia taêng veà caàu trong nöôùc (Hình 1.1). Tyû leä
taêng toång möùc baùn leû haøng hoaù ñaõ phuïc hoài trôû laïi möùc chöa töøng coù keå töø khi neàn

7
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

kinh teá bò aûnh höôûng bôûi cuoäc khuûng hoaûng Ñoâng AÙ naêm 1997. Saûn xuaát haøng tieâu
duøng laâu beàn nhö vaät lieäu xaây döïng nhaø, oâ toâ, xe maùy, vaø ti-vi khaúng ñònh raèng möùc
tieâu duøng ñaõ taêng nhanh trong naêm 2002.

Ñaàu tö cuõng laø moät nguoàn taêng tröôûng quan troïng trong naêm 2002, cho thaáy raèng söï
phuïc hoài naøy laø beàn vöõng. Vieäc nhieàu doanh nghieäp môùi ñöôïc thaønh laäp vaø nieàm tin
vöõng chaéc cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñaõ thuùc ñaåy vieäc ñaàu tö voán vaø ñöa con soá nhöõng
doanh nghieäp ñaêng kyù môùi leân treân 50.000 trong voøng 2 naêm qua. Ñeán thaùng 7-2002,
voán ñaàu tö töø nhöõng doanh nghieäp môùi ñaõ taêng 45% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc. Rieâng
ñaàu tö cuûa nhöõng doanh nghieäp môùi vöøa vaø nhoû trong khu vöïc kinh teá chính thöùc coù
khaû naêng seõ ñaït 40 nghìn tyû ñoàng (töông ñöông khoaûng 2.7 tyû ñoâ la Myõ) trong naêm
2002 — töùc laø gaàn 9% GDP. Toång ñaàu tö cuûa khu vöïc nhaø nöôùc, keå caû töø nguoàn ngaân
saùch vaø voán cuûa doanh nghieäp, döï kieán seõ ôû möùc 18% GDP naêm nay.

Xu höôùng cuûa caùc khu vöïc kinh teá

Khu vöïc kinh teá ngoaøi quoác doanh trong nöôùc tieáp tuïc daãn ñaàu veà taêng tröôûng.
Ngaønh cheá bieán tieáp tuïc taêng maïnh vôùi khu vöïc tö nhaân trong nöôùc vaø ñaàu tö nöôùc
ngoaøi ñaït tyû leä taêng saûn löôïng laàn löôït laø 19% vaø 15% (Baûng 1.1). Nguyeân nhaân cuûa xu
höôùng naøy laø tyû leä doanh nghieäp môùi ñöôïc thaønh laäp ñaït möùc cao trong naêm 2002. Vôùi
möùc taêng saûn löôïng 12% naêm sau so vôùi naêm tröôùc, saûn xuaát coâng nghieäp cuûa khu vöïc
nhaø nöôùc coù khieâm toán hôn. Ñieàu naøy phaûn aùnh söï chuyeån dòch daàn daàn cuûa Vieät
Nam sang kinh teá thò tröôøng, vôùi nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc ngaøy caøng phaûi ñöùng
tröôùc aùp löïc caïnh tranh vaø haïn cheá ngaân saùch cöùng raén hôn. Giaù trò gia taêng trong khu
vöïc tö nhaân chính thöùc cuûa neàn kinh teá quaû thöïc ñaõ vöôït khu vöïc nhaø nöôùc, ít nhaát keå
töø naêm 1997.

Baûng 1.1: Ñoäng löïc cuûa taêng tröôûng

1/ Soá lieäu veà dòch vuï laø döïa treân giaù trò gia taêng.
Nguoàn: Toång cuïc Thoáng keâ;

Saûn löôïng noâng nghieäp tieáp tuïc taêng ñeàu ôû möùc 5% naêm 2002, maëc duø bò haïn haùn ôû
Taây Nguyeân vaø luõ luït nghieâm troïng ôû mieàn Nam. Trong ngaønh dòch vuï, GDP taêng ôû
möùc 6% moät naêm, nhôø vaøo du lòch. Öôùc tính cuûa Hoäi ñoàng Du lòch Theá giôùi cho thaáy
raèng ngaønh naøy ñaõ taïo ra 668.000 coâng aên vieäc laøm cho Vieät Nam, töùc laø gaàn 2% toång
soá vieäc laøm (Boye, 2002). Trong 9 thaùng ñaàu naêm nay ñaõ coù khoaûng 2 trieäu löôït khaùch
du lòch quoác teá - taêng 12% so vôùi naêm 2001. Cho ñeán giôø vaãn khoù coù theå noùi ñöôïc laø
lieäu moái lo ngaïi veà an ninh trong khu vöïc naêm nay coù aûnh höôûng ñeán ngaønh du lòch ôû
Vieät Nam cuõng nhö ôû caùc nöôùc khaùc, hay Vieät Nam tieáp tuùc ñöôïc coi laø choã nôi truù aån
an toaøn trong côn baõo hay khoâng.

8
Nhöõng khoù khaên beân ngoaøi

Hoaït ñoäng xuaát khaåu traùi laïi vaãn coøn baáp beânh. Trong taùm thaùng ñaàu naêm 2002, xuaát
khaåu giaûm 1,7% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc. Söï suy giaûm naøy moät phaàn laø do giaù daàu
thoâ vaø moät soá maët haøng khaùc giaûm, nhöõng maët haøng chieám hôn moät phaàn tö trong
toång kim ngaïch xuaát khaåu cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân, ñeán thaùng 8 vaø thaùng 9 ñaõ coù
chuyeån bieán ñaùng möøng veà tình hình xuaát khaåu, vaø taêng tröôûng cho caû naêm döï kieán laø
khoaûng 7% (Baûng 1.2). Ngoaøi vieäc giaù haøng taêng, taêng tröôûng xuaát khaåu coøn do coù söï
gia taêng maïnh trong xuaát khaåu sang thò tröôøng Myõ, theo hieäp ñònh thöông maïi song
phöông Vieät-Myõ coù hieäu löïc töø naêm ngoaùi.

Baûng 1.2: Xuaát khaåu taêng ôû möùc khieâm toán

1/ Trieäu US.
Nguoàn: Toång cuïc Thoáng keâ vaø öôùc tính cuûa Boä Thöông maïi.

Xuaát khaåu haøng may maëc vaø giaøy deùp - chieám moät phaàn ba trong kim ngaïch xuaát
khaåu tröø daàu thoâ - taêng laàn löôït laø 32% vaø 12% trong naêm 2002. Xuaát khaåu haøng may
maëc sang Myõ ñaõ taêng 16 laàn töø naêm 2001 sang 2002, naâng toång xuaát khaåu sang Myõ leân
treân 2 tyû ñoâ la, vaø bieán nöôùc naøy thaønh thò tröôøng lôùn thöù hai sau Lieân minh Chaâu AÂu,
hôn caû Nhaät baûn. Xuaát khaåu thuûy saûn sang Myõ taêng 28% trong 3 quyù ñaàu naêm 2002,
maëc duø coù nhöõng khieáu naïi veà baùn phaù giaù cuûa phía Myõ, laøm cho caùc nhaø xuaát khaåu
cuûa Vieät Nam khoù tieáp caän thò tröôøng Myõ hôn. Xuaát khaåu giaøy deùp vaø haøng thuû coâng
sang EU tieáp tuïc taêng nhanh trong naêm 2002. Tuy nhieân, tranh chaáp vaø taïm thôøi caám
nhaäp toâm töø Vieät Nam do lo ngaïi coù dö löôïng khaùng sinh cao ñaõ kieàm cheá möùc taêng
tröôûng kim ngaïch xuaát khaåu noùi chung. Xuaát khaåu tröø daàu thoâ cuûa Vieät Nam sang
Nhaät ñaõ giaûm 7% naêm nay.

Trong khi xuaát khaåu cuûa Vieät Nam sang thò tröôøng Myõ laø ñaùng khích leä vaø cho thaáy
nhöõng daáu hieäu toát cho töông lai, thì xuaát khaåu sang Trung Quoác laïi khoâng ñöôïc
thuaän lôïi cho laém. Kim ngaïch xuaát khaåu sang Trung Quoác giaûm 8% trong naêm 2001, vaø
giaûm 5% trong 3 quyù ñaàu naêm 2002. Keát quaû naøy ñöa ra nhöõng nghi ngôø veà khaû naêng
caïnh tranh cuûa haøng hoaù Vieät Nam, trong khi caùc nöôùc khaùc trong khu vöïc coù khaû
naêng taêng xuaát khaåu sang Trung Quoác trong naêm 2002. Moät ñieàu cuõng ñaùng lo ngaïi laø
neáu Trung Quoác môû cöûa hôn nöõa sau khi gia nhaäp WTO, seõ laøm maát cô hoäi cho Vieät
Nam ñeå ñoái choïi laïi vôùi taùc ñoäng cuûa vieäc kinh teá chöõng laïi ôû nhöõng khu vöïc khaùc,
nhaát laø khi chu kyø kinh doanh cuûa Trung Quoác laïi khaùc vôùi cuûa nhöõng trung taâm kinh
teá khaùc nhö Nhaät baûn vaø Myõ.

9
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Xuaát khaåu daàu thoâ vaãn giöõ vai troø quan troïng, nhöng tyû leä taêng laïi coù haïn. Naêm nay
vaø naêm sau, daàu thoâ khoù coù khaû naêng laøm taêng toång kim ngaïch xuaát khaåu nhö ñaõ
töøng xaûy ra tröôùc ñaây. Ñieàu naøy laø do khoâng theå laëp laïi vieäc gia taêng raát nhanh veà
khoái löôïng khai thaùc nhö vaøo cuoái nhöõng naêm 90, do coù haïn cheá veà coâng suaát. Giôùi
haïn coâng suaát khai thaùc cuõng haøm yù raèng keå caû khi giaù daàu coù taêng maïnh, ñaåy möùc
giaù trung bình trong naêm 2002 leân treân 30 ñoâ la moät thuøng, thì cuõng chæ coù taùc ñoäng
khoâng ñaùng keå ñeán taêng tröôûng kim ngaïch xuaát khaåu.

Quaûn lyù kinh teá vó moâ

Quan ñieåm ngaân saùch vaãn giöõ traïng thaùi thaän troïng, vôùi möùc thaâm huït ngaân saùch söï
kieán xaáp xæ 3% GDP, khoâng keå cho vay laïi, trong naêm 2002, töông töï vôùi möùc cuûa naêm
2000 vaø 2001. Tuy nhieân, ñeå duy trì ñöôïc möùc thu ngaân saùch nhö hieän taïi trong trung
haïn ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng noã löïc ñoàng boä nhaèm taêng nguoàn thu ngoaøi daàu thoâ. Naêm
2000, xuaát khaåu daàu thoâ chieám 32% toång thu, con soá naøy döï kieán seõ giaûm xuoáng coøn
28% naêm 2002. Ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi taêng cöôøng chính saùch vaø quaûn lyù thu thueá VAT.
Söï caàn thieát phaûi naâng cao hieäu quaû cuûa heä thoáng VAT, vaø taêng cöôøng nguoàn thu, ñeå
khoâng tröïc tieáp phuï thuoäc vaøo thueá xuaát nhaäp khaåu, laïi caøng theå hieän roõ khi döï kieán
tröôùc ñöôïc raèng thu töø thueá quan seõ giaûm do coù cam keát giaûm thueá quan trong khu
vöïc maäu dòch töï do ASEAN vaø hieäp ñònh thöông maïi Vieät-Myõ.

Toång möùc chi ngaân saùch ñaõ ñöôïc kieàm cheá ñeå baûo ñaûm ngaân saùch vaø ñöôïc quaûn lyù raát
thaän troïng trong naêm 2002. Chi ñaàu tö ñaõ taêng trong naêm 2001 ñeå caûi taïo cô sôû haï
taàng bò luõ luït taøn phaù, nhöng nay khoâng tieáp tuïc taêng nöõa. Caû tyû troïng cuûa chi ñaàu tö
vaø chi thöông xuyeân trong GDP ñeàu giaûm trong naêm 2002. ôû Vieät Nam, möùc chi tieâu
coâng ít ñaùng lo ngaïi hôn laø söï phaân boå chi tieâu.

Tình hình caàu noäi ñòa taêng maïnh hieän nay ñang taïo moät cô hoäi ñeå tieáp tuïc giaûm thaâm
huït, nhaèm cuûng coá taøi chính coâng. Ñaëc bieät, ñieàu quan troïng coù leõ laø phaûi döùt khoaùt
chuyeån sang haïn cheá ruûi ro ngaân saùch gaén lieàn vôùi nhöõng khoaûn nôï baát thöôøng cho
chính phuû lieân quan ñeán caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø möùc nôï xaáu trong khu vöïc
ngaân haøng.

Möùc nôï nöôùc ngoaøi hieän nay cuûa Vieät Nam laø 12,1 tyû ñoâ la naêm 2001 vaø döï kieán seõ leân
tôùi 13,3 tyû vaøo cuoái naêm 2002. Soá nôï naøy chieám 37% GDP vaø 84% xuaát khaåu, vôùi nghóa
vuï traû nôï haøng naêm chieám 8% xuaát khaåu. Haàu heát nhöõng khoaûn nôï naøy laø theo ñieàu
khoaûn öu ñaõi, coù nghóa laø vôùi möùc laõi suaát raát thaáp. Do ñoù, khaû naêng traû nôï nöôùc
ngoaøi cuûa Vieät Nam öôùc tính laø seõ duy trì ñöôïc trong trung vaø daøi haïn, vaø Vieät nam seõ
khoâng coøn naèm trong nhoùm nöôùc ñöôïc xoaù nôï theo chöông trình cuûa Caùc nöôùc ngheøo
maéc nôï traàm troïng (Ngaân haøng Theá giôùi, seõ xuaát baûn c). Caùc nhaø ñaàu tö cuõng nhìn
nhaän möùc ñoä ruûi ro cuûa Vieät nam phuø hôïp vôùi tính beàn vöõng trung haïn (khung 1.1).
Nhöng vieäc quaûn lyù nôï laïi caàn phaûi quan taâm hôn. Hieän taïi, coâng taùc naøy coøn ñöôïc
phaân taùn ôû vaøi cô quan chính phuû, söû duïng nhöõng cô sôû döõ lieäu khoâng ñoàng boä
(Ngaân haøng Theá giôùi, 2002a).

Chính saùch tín duïng tieáp tuïc ñöôïc kieàm cheá, theo ñuùng chöông trình ñöôïc Quó Tieàn teä
Quoác teá hoã trôï. Ñieàu ñaùng noùi laø möùc taêng tín duïng cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc
ñöôïc giöõ ôû möùc thaáp hôn so vôùi thoaû thuaän. Thaùng 6-2002, traàn laõi suaát cho vay baèng
noäi teä ñaõ ñöôïc baõi boû, cho pheùp caùc ngaân haøng coù theå ñònh giaù toát caùc ruûi ro tín duïng
vaø do ñoù môû roäng cho vay sang khu vöïc tö nhaân môùi noåi.
Naêm 2002, laïm phaùt ôû möùc 4,3%, taêng töø khoâng hoaëc hôi aâm trong nhöõng naêm tröôùc.

10
 Khung 1.1: Vieät Nam ruûi ro ñeán möùc naøo?

Naêm 2002, caùc cô quan xeáp haïng ruûi ro quoác teá ñaõ naâng möùc xeáp haïng cuûa Vieät Nam leân. Moody’s
Investor Services, Capital Intelligence, vaø Cô Quan phaân loaïi ruûi ro quoác gia cuûa OECD ñeàu caûi
thieän caùch xeáp haïng cuûa hoï veà trieån voïng cuûa Vieät Nam, trong khi möùc xeáp haïng ban ñaàu ñöôïc coâng
boá vaøo thaùng 6 bôûi Standard & Poor’s vaø Fitch Ratings, theo yeâu caàu cuûa chính phuû.
Möùc xeáp haïng ñöôïc caûi thieän vaø môùi ñöôïc ñöa ra cho Vieät Nam khaúng ñònh caùch nhìn nhaän ñöôïc caûi
thieän ñaùng keå veà moâi tröôøng ñaàu tö. Baûng xeáp haïng môùi ñaët Vieät Nam trong cuøng nhoùm vôùi nhöõng
nöôùc nhö Bun-ga-ri, Peru, vaø Nga, vaø cao hôn nhöõng nöôùc nhö Indonesia, Brazil, vaø Ru-ma-ni.

Nguoàn: trang web cuûa caùc toå chöùc treân, thaùng 10-11 naêm 2002. Caùc nöôùc thuoäc moãi heä xeáp haïng ñöôïc lieät keâ
theo thöù töï abc.

Ñieàu naøy cô baûn phaûn aùnh söï gia taêng trong giaù löông thöïc thöïc phaåm, maët haøng
chieám khoaûng moät nöûa trong chæ soá giaù tieâu duøng. Tuy nhieân, möùc taêng giaù vaät lieäu
xaây döïng cuõng ñaùng keå.

Nhu caàu taøi trôï taêng leân

Do Vieät Nam thöïc hieän nhöõng caûi caùch theo keá hoaïch trong khu vöïc nhaø nöôùc, keå caû
maïng an sinh xaõ hoäi cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng phaûi nghæ vieäc ôû caùc doanh nghieäp nhaø
nöôùc, vaø cô caáu laïi heä thoáng ngaân haøng, neân toång yeâu caàu taøi trôï töø beân ngoaøi döï
kieán seõ taêng. Cuõng vaäy, nhaäp khaåu tieáp tuïc taêng ôû möùc cao laø 15% naêm 2002, phaûn
aùnh nhu caàu noäi ñòa maïnh vaø nhaát laø nhu caàu veà nhöõng ñaàu vaøo chuû yeáu cho saûn xuaát
vaø maùy moùc thieát bò. Do ñoù, caùn caân vaõng lai seõ bò thaâm huït ôû möùc khoaûng 2% GDP
trong naêm 2002.

Trong trung haïn, doanh thu xuaát khaåu seõ laøm giaûm bôùt yeâu caàu taøi trôï. Nhöng nhöõng
nguoàn phi thöông maïi nhö du lòch vaø kieàu hoái cuõng seõ trôû thaønh nguoàn cung öùng
quan troïng veà ngoaïi teä. Caùc nguoàn tin töø khu vöïc ngaân haøng cuûa Vieät Nam öôùc tính

11
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

raèng kieàu hoái do ngöôøi Vieät ôû nöôùc ngoaøi göûi veà ñaõ ñaït möùc 1.9 tyû ñoâ la naêm 2001, vaø
coù khaû naêng seõ vöôït 2 tyû ñoâ la trong naêm nay. Nhöõng con soá naøy cuõng bao haøm caû
nhöõng khoaûn ñöôïc chuyeån qua caùc keânh khoâng chính thöùc.

Luoàng ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc tieáp vaãn oån ñònh. Tuy nhieân cho ñeán thôøi ñieåm naøy cuûa
naêm 2002, möùc cam keát ñaàu tö nöôùc ngoaøi coøn thaáp hôn naêm 2001, trong khi soá döï aùn
ñöôïc pheâ duyeät laïi cao hôn, cho thaáy coù söï thay ñoåi trong cô caáu vaø loaïi hình ñaàu tö,
theo höôùng nhöõng döï aùn ñaàu tö nöôùc ngoaøi nhoû hôn. Baèng chöùng thöïc teá töø coäng
ñoàng ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuõng cho thaáy raèng caùc nhaø ñaàu tö quan taâm nhieàu hôn ñeán
nhöõng ngaønh ñònh höôùng xuaát khaåu. Sau khi coù taùc ñoäng tieâu cöïc ban ñaàu töø cuoäc
khuûng hoaûng Ñoâng AÙ naêm 1998, möùc ñaàu tö thöïc hieän giöõ töông ñoái oån ñònh trong
suoát giai ñoaïn (Hình 1.2). Tuy nhieân, vieäc thöïc hieän naøy bao goàm caû ñaàu tö cuûa ñoái
taùc trong nöôùc. Luoàng voán nöôùc ngoaøi thöïc söï ñoå vaøo thì thaáp hôn moät chuùt, nhöng
cuõng ñang trong xu höôùng gia taêng.

Söï oån ñònh töông ñoái cuûa ñaàu tö tröïc tieáp cuûa nöôùc ngoaøi phaûn aùnh phaàn naøo vò theá
trung gian cuûa Vieät nam trong khu vöïc. Ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi khu vöïc Ñoâng AÙ ñaõ bò
giaûm suùt ñaùng keå (UNCTAD, 2002). Tuy nhieân caùc cam keát môùi veà ñaàu tö nöôùc ngoaøi
vaøo Trung quoác ñaõ taêng 33% vaø voán thöïc hieän cuõng taêng 21% trong 7 thaùng ñaàu naêm
2002. Söï haáp daãn cuûa Trung quoác ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù taàm quan
troïng ñaëc bieät ñeå Vieät nam caûi thieän moâi tröôøng ñaàu tö cuûa chính mình (Leâ Ñaêng
Doanh, 2002).

Naêm 2002, toång nhu caàu taøi trôï vaøo khoaûng 2,35 tyû ñoâ la, döï kieán chuû yeáu seõ ñöôïc
ñaùp öùng töø nguoàn vieän trôï phaùt trieån vaø luoàng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi. Nhu caàu
taøi trôï cuûa Vieät Nam seõ taêng daàn leân 2,7 tyû ñoâ la vaøo naêm 2005 (Baûng 1.3). Neáu xuaát
khaåu taêng nhanh hôn seõ laøm giaûm nhu caàu voán taøi trôï, nhöng vôùi lòch trình traû nôï nhö
hieän nay vaø nhu caàu tích tröõ vaø duy trì möùc döï tröõ ñaûm baûo, neân seõ caàn moät löôïng
voán ñaùng keå ñöa vaøo ñaát nöôùc. Ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø giaûi ngaân haøng naêm töø nhöõng
khoaûn vay vaø vieän trôï phaùt trieån ñaõ ñöôïc duyeät ôû möùc 1,1 ñeán 1,5 tyû ñoâ la moät naêm

12
 Baûng 1.3: Yeâu caàu taøi trôï vaø nguoàn taøi trôï (tyû ñoâ la)

1/ Keå caû sai soá.

2/ Keå caû nguoàn voán chöa ñöôïc chính thöùc hoaëc kyù keát.
Nguoàn: Caùc cô quan cuûa Vieät Nam vaø öôùc tính cuûa Ngaân haøng Theá giôùi vaø IMF.

seõ laø nguoàn taøi chính chuû yeáu. Caùc nguoàn cung caáp chính laø Nhaät baûn (khoaûng 30%),
Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (20%) vaø Ngaân haøng Theá giôùi (30%). Döï baùo naøy giaû
ñònh raèng chính phuû tieáp tuïc caûi thieän vieäc thöïc hieän döï aùn nhaèm ñaåy nhanh toác ñoä
giaûi ngaân töø nhöõng döï aùn ñaõ ñöôïc pheâ duyeät.

Baèng caùch thoâng qua Chieán löôïc Taêng tröôûng vaø Giaûm ngheøo Toaøn dieän gaàn ñaây,
chính phuû ñaõ cam keát veà moät chöông trình caûi caùch caên baûn, ñaûm baûo tieáp tuïc coù ñöôïc
hoã trôï giaûi ngaân nhanh töø coäng ñoàng taøi trôï. Tín duïng Hoã trôï Giaûm ngheøo (PRSC) cuûa
Ngaân haøng Theá giôùi vaø Theå thöùc Giaûm ngheøo vaø Taêng tröôûng (PRGF) cuûa IMF coù khaû
naêng seõ giaûi ngaân toång soá laø 260 trieäu doâ la trong naêm 2003. Nhöõng nguoàn giaûi ngaân
nhanh khaùc bao goàm khoaûng 55 trieäu ñoâ la töø caùc khoaûn vay theo chöông trình cuûa
ADB vaø caùc khoaûn ñoàng taøi trôï trong PRSC cuûa Ñan Maïch, Haø Lan, Thuî Ñieån, vaø
Vöông quoác Anh. Caùc cam keát môùi cuûa nhoùm tö vaán taøi trôï caàn ñöôïc duy trì ôû möùc
cuûa nhöõng naêm gaàn ñaây nhaèm ñaûm baûo giaûi ngaân ñuùng tieán ñoä cho caùc döï aùn trong
trung haïn vaø ñuû nguoàn voán öu ñaõi cho nhöõng naêm tôùi.

2. THÖÔNG MAÏI CHÍNH LAØ CÔ HOÄI

Keå töø khi coù chính saùch ñoåi môùi, nhöõng thay ñoåi trong chính saùch thöông maïi laø ñaày
aán töôïng. Tröôùc kia, chæ coù moät soá ít caùc doanh nghieäp xuaát nhaäp khaåu cuûa nhaø nöôùc,
ñoäc quyeàn trong hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu caùc maët haøng thuoäc phaïm vi cuûa mình.
Khoái löôïng nhaäp khaåu theo keá hoaïch ñöôïc xaùc ñònh baèng cheânh leäch giöõa cung vaø caàu
trong nöôùc theo döï baùo cho töøng maët haøng cuï theå, coøn khoái löôïng xuaát khaåu thì ñöôïc
ñònh ôû möùc ñuû caàn thieát ñeå taøi trôï cho nhaäp khaåu theo keá hoaïch. Sau 15 naêm, thueá
quan ñaõ ñöôïc caét giaûm, moät soá löôïng caùc haïn cheá ñònh löôïng ñaõ ñöôïc baõi boû, vaø quaûn

13
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

lyù tyû giaù cuõng ñöôïc töï do hoaù. Vieät nam coøn quyeát taâm seõ giöõ ñaø caûi caùch thöông maïi
vaø hoäi nhaäp theå hieän ôû vieäc kyù keát hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät-Myõ, khôûi
ñaàu caùc böôùc ñaøm phaùn gia nhaäp WTO.

Maëc duø nhöõng tieán boä ngoaïn muïc naøy môû ra nhöõng cô hoäi môùi, song noù cuõng gaây ra
nhöõng thaùch thöùc môùi. Töï do hoaù thöông maïi vaø dòch vuï tôùi ñaây coù theå seõ maâu thuaãn
vôùi tieán ñoä chaäm treã trong thöïc hieän nhöõng caûi caùch khaùc, bao goàm cô caáu laïi caùc
doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc. Caïnh tranh gia taêng
treân thò tröôøng haøng hoaù vaø khaû naêng tham gia cuûa caùc ñoái taùc môùi trong heä thoáng
ngaân haøng seõ taïo theâm caùc aùp löïc naëng neà tôùi khu vöïc nhaø nöôùc – khu vöïc maø phaàn
lôùn coøn chöa ñoåi môùi. Tình traïng naøy cuõng coù theå seõ laø nhaân toá xuùc taùc ñeå caûi thieän
hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc ngaân haøng thöông maïi
nhaø nöôùc cuõng nhanh thuùc ñaåy quaù trình chuyeån ñoåi sôû höõu. Tuy nhieân, yù ñoà chuyeån
gaùnh naëng naøy sang phaàn coøn laïi cuûa neàn kinh teá cuõng coøn khaù lôùn thoâng qua trôï caáp
vaø cho pheùp nôï quaù haïn.

Tình hình treân khoâng haøm yù raèng tieán ñoä cuûa caûi caùch thöông maïi seõ chaäm laïi. Ngöôïc
laïi, trong boái caûnh caùc cam keát cuûa mình, Vieät nam chæ baát lôïi neáu chaäm cheã trong vieäc
gia nhaäp WTO. Caùc ñieàu kieän gia nhaäp toå chöùc naøy ñaõ trôû neân khoù khaên hôn vaø coù
theå seõ caøng phöùc taïp vaøo naêm 2005. Hôn nöõa, Trung quoác gia nhaäp WTO ñaõ ñaåy Vieät
Nam vaøo tình theá baát lôïi. Maët khaùc WTO theå hieän roõ raøng caùch phaân bieät ñoái xöû vôùi
caùc nöôùc khoâng laø thaønh vieân neân vieäc gia nhaäp WTO seõ taïo cho Vieät nam coù vò theá
toát hôn ñeå baûo veä caùc quyeàn lôïi cuûa mình tröôùc caùc raøo caûn xuaát khaåu baát hôïp lyù cuûa
beân ngoaøi.

Treân ñaø caûi caùch nhanh

Caùc noã löïc töï do hoaù lieân quan ñeán haàu heát moïi maët trong cheá ñoä thöông maïi. Nhöõng
haïn cheá thaønh laäp caùc doanh nghieäp xuaát nhaäp khaåu ñaõ ñöôïc nôùi loûng, cho pheùp taêng
nhanh soá doanh nghieäp ñöôïc pheùp tham gia xuaát nhaäp khaåu töø khoaûng 30 doanh
nghieäp vaøo naêm 1988 leân treân 1200 doanh nghieäp vaøo cuoái naêm 1994 vaø 16.200 naêm
2001 (CIE, 2002 vaø Ngaân haøng Theá giôùi, 2002d). Caùc coâng cuï môùi cuûa chính saùch
thöông maïi, bao goàm haïn cheá ñònh löôïng vaø thueá quan, ñaõ ñöôïc aùp duïng, vaø sau ñoù
daàn daàn giaûm bôùt. Cô cheá quaûn lyù ngoaïi hoái cuõng ñöôïc töï do hoaù. Cuoái cuøng, caùc
bieän phaùp caûi caùch ñöôïc taêng cöôøng trong moät soá cô cheá thöông maïi khu vöïc vaø ña
phöông.

Quaù trình naøy ñaõ tieáp dieãn vôùi toác ñoä ñeàu ñaën trong nhöõng naêm gaàn ñaây (Baûng 2.1).
Moïi haïn ngaïch vaø chæ tieâu laøm neân coát loõi cuûa heä thoáng keá hoaïch hoaù taäp trung ñaõ
ñöôïc lieân tieáp baõi boû. Ñeán cuoái naêm 2003, moïi haïn cheá ñònh löôïng ñoái vôùi haøng nhaäp
khaåu seõ ñöôïc baõi boû, tröø maët haøng ñöôøng (seõ ñöôïc giöõ cho ñeán 2005) vaø caùc saûn
phaåm daàu. Haïn cheá ñònh löôïng ñoái vôùi nhaäp khaåu xi maêng, xe maùy, vaø oâ toâ duôùi 9
choã ngoài seõ ñöôïc baõi boû vaøo cuoái naêm 2002.

Haïn cheá ñònh löôïng ñoái vôùi xuaát khaåu cuûa haàu heát caùc ngaønh cuõng ñaõ ñöôïc baõi boû.
Tröôøng hôïp ngoaïi leä laø haøng deät may vaø caùc maët haøng trong danh muïc nhaïy caûm. Vì
Vieät Nam chöa phaûi laø thaønh vieân cuûa WTO, Vieät Nam chöa phaûi tuaân thuû caùc quy öôùc
veà haøng deät may theo khuoân khoå Hieäp ñònh ña sôïi. Haïn ngaïch song phöông veà haøng
deät may seõ vaãn ñöôïc phaân boå thoâng qua cô cheá ñaáu thaàu. Ñieàu quan troïng laø lòch
trình xoaù boû haïn cheá ñònh löôïng ñaõ ñöôïc coâng boá nhö laø moät phaàn trong Cô cheá ñieàu
haønh vaø quaûn lyù xuaát nhaäp khaåu 5 naêm (2001-2005), cho pheùp tö nhaân döï tính tröôùc
vaø ñieàu chænh ñöôïc theo cheá ñoä thöông maïi môùi.

14
 Baûng 2.1: Nhöõng thay ñoåi lôùn trong chính saùch thöông maïi töø naêm 2000

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi.

15
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Bieåu thueá quan ñaõ ñöôïc hôïp lyù hoaù naêm 1992, vaø ñôn giaûn hoaù vaøo naêm 1999, sau khi
Vieät Nam gia nhaäp khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN. Hieän taïi, coù hai möùc thueá chính.
Thueá öu ñaõi aùp duïng cho haøng nhaäp khaåu töø nhöõng nöôùc maø Vieät Nam coù cheá ñoä Toái
hueä quoác. Nhöõng maët haøng trong dieän naøy chieám khoaûng 75% toång nhaäp khaåu. Thueá
suaát theo bieåu thueá öu ñaõi coù hieäu löïc chung (CEPT) ñöôïc aùp duïng cho haøng nhaäp
khaåu töø caùc nöôùc ASEAN. Möùc thueá chung — 50% cao hôn möùc thueá öu ñaõi — ñöôïc
aùp duïng cho caùc nöôùc coøn laïi song kim ngaïch nhaäp khaåu töø nhöõng nöôùc naøy khoâng
ñaùng keå.

Thueá suaát öu ñaõi trung bình (khoâng phaân gia troïng) ñaõ taêng leân, moät phaàn laø do
chuyeån haïn cheá ñònh löôïng sang thueá quan (Baûng 2.2). Tuy nhieân, soá doøng thueá vaø
thueá suaát toái ña ñaõ giaûm xuoáng. Thueá suaát öu ñaõi ñaëc bieät trung bình (khoâng phaân
gia troïng) cuõng ñaõ giaûm. Hieän thueá suaát naøy ôû möùc 10,7% cho naêm 2002.

Baûng 2.2: Loä trình thueá suaát trong töông lai

1/ Thueá suaát öu ñaõi ñoái vôùi haøng nhaäp khaåu töø caùc nöôùc coù toái hueä quoác trong quan heä thöông maïi vôùi Vieät Nam
2/ Thueá quan öu ñaõi coù hieäu löïc chung ñoái vôùi haøng nhaäp khaåu töø caùc nöôùc ASEAN.
Nguoàn: Athukorala (2002); Matin vaø Phaïm Minh Ñöùc (2000); CIE (1997). Thueá xuaát trung bình khoâng phaân gia
troïng, tính theo phaàn traêm.

Ñaõ coù nhöõng thay ñoåi ñaùng keå trong töï do hoaù thò tröôøng ngoaïi hoái, bao goàm daàn
daàn giaûm yeâu caàu keát hoái ngoaïi teä aùp duïng töø naêm 1998. Yeâu caàu naøy ñaõ giaûm xuoáng
coøn 30% vaøo thaùng 5-2002. Thueá chuyeån lôïi nhuaän veà nöôùc cuûa caùc doanh nghieäp coù
voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi seõ ñöôïc baõi boû vaøo cuoái naêm 2002, nhaát quaùn vôùi noã löïc haøi
hoaø cheá ñoä thueá giöõa caùc doanh nghieäp trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi. Tuy nhieân, vaãn coøn
moät soá haïn cheá veà chuyeån nhöôïng vaø thanh toaùn quoác teá hieän nay (IMF, 2002).

Caùc bieän phaùp caûi caùch ñöôïc hình thaønh treân cô sôû moät soá cô cheá thöông maïi khu vöïc
vaø ña phöông, bao goàm hieäp ñònh thöông maïi öu ñaõi 1992 vôùi Coäng ñoàng Kinh teá
Chaâu AÂu, thaønh vieân khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN naêm 1995, vaø hieäp ñònh thöông
maïi song phöông Vieät-Myõ naêm 2001. Naêm 1995, Vieät Nam noäp ñôn xin gia nhaäp WTO
vaø ñaõ baét ñaàu quaù trình thöông löôïng veà caùc ñieàu kieän gia nhaäp.

16
Phoái hôïp vôùi nhöõng caûi caùch khaùc

Cho ñeán nay Vieät Nam ñaõ töï do hoaù ñöôïc cheá ñoä thöông maïi trong khi vaãn duy trì
moät chính saùch öu ñaõi nhöõng ngaønh ñònh höôùng thò tröôøng noäi ñòa, nhaát laø nhöõng
ngaønh do caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chi phoái. Caùc boä chuû quaûn vaø nhöõng cô quan
khaùc moät maët vaãn tuaân thuû caùc cam keát töï do hoaù thöông maïi cuûa chính phuû, trong
khi vaãn baûo hoä caùc doanh nghieäp tröïc thuoäc. Xeùt töø giaùc ñoä phaùp lyù, moïi doanh
nghieäp coù ñaêng kyù, baát kyø thuoäc thaønh phaàn sôû höõu naøo, ñeàu coù theå tham gia hoaït
ñoäng ngoaïi thöông. Nhöng vaãn coù nhöõng raøo caûn gaây trôû ngaïi cho hoaït ñoäng thöông
maïi cuûa nhöõng doanh nghieäp ngoaøi nhaø nöôùc. Ví duï, nhöõng yeâu caàu nghieâm ngaët do
caùc boä chuû quaûn ñaët ra ñaõ ngaên caûn caùc doanh nghieäp tö nhaân tham gia xuaát khaåu gaïo
vaø nhaäp khaåu phaân boùn. Cuõng vaäy, ñoäc quyeàn trong saûn xuaát ñaõ daãn ñeán ñoäc quyeàn
trong thöông maïi, nhö trong tröôøng hôïp cuûa ngaønh than.

Cô caáu thueá quan cuõng haøm chöùa thieân vò cho caùc ngaønh coâng nghieäp trong nöôùc, nhaát
laø nhöõng ngaønh do caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chi phoái. Haàu heát caùc thueá suaát thaáp laø
aùp duïng cho nhöõng maët haøng chuû yeáu ñöôïc nhöõng doanh nghieäp naøy söû duïng laøm
ñaàu vaøo.

Maëc duø Vieät Nam ñaõ coù nhöõng böôùc ñeå thöïc hieän cam keát caét giaûm thueá quan theo
cheá ñoä maäu dòch töï do ASEAN, song vaãn coù khaû naêng trì hoaõn nhöõng taùc ñoäng cuûa noù
baèng caùch duy trì moät soá maët haøng chuû choát trong danh muïc khoâng caét giaûm thueá.
Caùc haïng muïc trong danh muïc naøy hoaøn toaøn ñöôïc loaïi tröø khoûi baát kyø loä trình caét
giaûm thueá quan naøo. Danh muïc naøy bao goàm ñoà uoáng coù coàn, phöông tieän vaän taûi
döôùi 15 choã, xe maùy döôùi 250 phaân khoái vaø linh kieän.

Chính saùch thieân vò naøy coù theå laøm toån haïi ñaùng keå ñeán phuùc lôïi, nhaát laø bôûi vì taùc
ñoäng cuûa noù leân caùc quyeát ñònh ñaàu tö. Noù seõ höôùng caùc nguoàn löïc khan hieám vaøo
khu vöïc coâng nghieäp cheá taùc, nhaát laø vaøo moät soá ngaønh cuï theå (Baûng 2.3). Tyû leä baûo
hoä höõu hieäu, moät chæ soá tieâu bieåu veà tính keùm hieäu quaû, cao tôùi möùc 599% ñoái vôùi saûn
xuaát oâ toâ, xe maùy höôùng noäi, 366% ñoái vôùi ñöôøng, 241% ñoái vôùi cheø, 181% ñoái vôùi
haøng may maëc, vaø 163% ñoái vôùi saûn phaåm nhöïa (Athuorala, 2002). Do ñoù, moät tyû
troïng lôùn trong ñaàu tö coâng coäng vaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñeàu höôùng vaøo nhöõng ngaønh
naøy. (Boä KH&ÑT, 2002; McCarty, 1998, baùo caùo cuûa Fukase vaø Martin, 1999).

Baûng 2.3: Tyû leä baûo hoä höõu hieäu

1/ Tyû leä baûo hoä höõu hieäu ñöôïc ñònh nghóa laø thay ñoåi phaàn traêm trong giaù
trò gia taêng cuûa nhaø saûn xuaát so vôùi möùc leõ ra phaûi coù neáu khoâng coù raøo
caûn thöông maïi, keå caû caùc haïn cheá ñònh löôïng.
Nguoàn: Athukorala (2002).

17
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Vieäc thöïc hieän nhöõng hieäp ñònh thöông maïi quoác teá ñaõ kyù? keát taïo ra cô hoäi ñeå ñaåy
nhanh caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc.

Nhieàu ngaønh coâng nghieäp, ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, seõ bò aûnh höôûng
bôûi vieäc giaûm baûo hoä. Caùc cam keát veà khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN haøm yù raèng
haàu heát caùc haïn cheá ñònh löôïng seõ phaûi ñöôïc baõi boû. Nhöõng maët haøng trong danh muïc
loaïi tröø taïm thôøi seõ ñöôïc chuyeån sang danh muïc caét giaûm vaøo naêm 2003, vaø thueá quan
phaûi giaûm xuoáng ôû möùc toái ña laø 5% vaøo naêm 2006. Ngoaøi ra, danh muïc nhaïy caûm döï
kieán seõ ñöôïc caét giaûm daàn vaøo naêm 2010. Do ñoù, thueá suaát öu ñaõi trung bình (khoâng
gia troïng) aùp duïng cho haøng nhaäp khaåu töø khu vöïc ASEAN döï kieán seõ giaûm töø 10,7%
naêm 2002 xuoáng coøn 3% vaøo naêm 2006 (Baûng 2.2). Raát coù khaû naêng laø caùc nhaø quaûn lyù
cuûa nhöõng doanh nghieäp bò aûnh höôûng tröïc tieáp seõ gaây aùp löïc ñeå ñoøi chính phuû taêng
trôï caáp ngaân saùch vaø tín duïng cho hoï. Ñieàu naøy seõ chæ chuyeån gaùnh naëng cuûa vieäc duy
trì nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc keùm hieäu quaû sang nhöõng khu vöïc khaùc cuûa neàn
kinh teá.

Caùc cam keát trong hieäp ñònh thöông maïi Vieät-Myõ haøm yù raèng Vieät Nam phaûi môû cöûa
cho caïnh tranh trong nhöõng dòch vuï quan troïng, bao goàm ngaân haøng vaø baûo hieåm
(Khung 2.1). Quaù trình naøy seõ baét ñaàu trong 3 naêm nöõa, vaø seõ coù aûnh höôûng tröïc tieáp
leân chöông trình caûi caùch ngaân haøng.

Caùc cam keát thöïc hieän caùc hieäp ñònh thöông maïi quoác teá cuõng caàn phaûi ñöôïc tính ñeán
trong boái caûnh caûi caùch quaûn lyù thueá. Moät caân nhaéc lôùn trong keá hoaïch caét giaûm thueá
quan chính laø taùc ñoäng trung haïn cuûa noù leân thu ngaân saùch cuûa chính phuû. Keát quaû
cuoái cuøng seõ tuyø thuoäc vaøo vieäc lieäu môû roäng dieän thueá coù ñuû ñeå buø ñaép nhöõng giaûm
suùt trong thueá quan khoâng. Keát quaû naøy phaûi ñöôïc tính ñeán khi xaây döïng chieán löôïc
thueá daøi haïn.

Ñaåy nhanh vieäc gia nhaäp WTO

Vieät Nam seõ ñöôïc lôïi raát nhieàu töø vieäc ñaåy nhanh quaù trình hoäi nhaäp WTO. Trong
chöøng möïc maø WTO ñaët ra nhöõng quy taéc thöông maïi ñöôïc chaáp nhaän cho caùc thaønh
vieân cuûa mình, thì noù laïi phaân bieät ñoái xöû vôùi nhöõng nöôùc khoâng phaûi thaønh vieân.
Nhö kinh nghieäm cuûa Trung Quoác cho thaáy, gia nhaäp WTO seõ taïo ra nhöõng lôïi ích
ñaùng keå veà maët caûi thieän khuoân khoå phaùp lyù vaø moâi tröôøng thuaän lôïi, daãn ñeán taêng
naêng suaát ñaùng keå, vaø taêng luoàng voán ñaàu tö (Liqun, 2002).

Neáu laø thaønh vieân cuûa WTO, Vieät Nam cuõng seõ ôû vaøo vò theá toát hôn ñeå baûo veä quyeàn
lôïi cuûa mình treân tröôøng quoác teá. Vì thieáu nhöõng coâng cuï khaùc, neân caùc nöôùc nhaäp
khaåu thöôøng taêng cöôøng söû duïng caùc tieâu chuaån veä sinh, hoaëc quy cho toäi baùn phaù
giaù, ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa caùc nhaø saûn xuaát trong nöôùc. Xuaát khaåu toâm vaø baät löûa
ga sang Lieân minh Chaâu AÂu, caù fi-leâ ñoâng laïnh sang Myõ, toûi vaø giaøy khoâng thaám nöôùc
sang Ca-na-ña ñeàu ñaõ phaûi chòu nhöõng raøo caûn thöông maïi kieåu naøy. Vì Vieät Nam
chöa phaûi laø thaønh vieân cuûa WTO, vaø do ñoù khoâng theå taän duïng ñöôïc cô cheá giaûi
quyeát tranh chaáp trong ñoù, Vieät nam caàn söû duïng caùc hình thöùc phaùp cheá khaùc. Ngoaøi
ra, vieäc giaûi quyeát tranh chaáp seõ raát toán keùm vaø ñoøi hoûi phaûi coù chuyeân moân kyõ thuaät,
maø hieän chöa theå coù ñöôïc.

Hôn nöõa, chi phí hoäi nhaäp WTO seõ taêng theo thôøi gian. Nhöõng yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi
nhöõng thaønh vieân môùi seõ cao hôn so vôùi nhöõng thaønh vieân hieän nay khi hoï gia nhaäp.
Chöông trình nghò söï phaùt trieån Doha seõ coù khaû naêng naâng cao theâm yeâu caàu ñaàu vaøo.
Trong chöøng möïc coù theå, ñieàu quan troïng laø Vieät Nam phaûi hoäi nhaäp WTO tröôùc khi
keát thuùc chöông trình nghò söï naøy, ñöôïc ñaët ra laø 1-1-2005.

18
 Khung 2.1: Gia nhaäp caùc hieäp ñònh thöông maïi khu vöïc vaø ña phöông

Khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN

• Thueá quan ñoái vôùi ñaïi ña soá caùc doøng thueá (95%, theo öôùc tính sô boä) ñoái vôùi nhaäp khaåu töø
ASEAN seõ ñöôïc giaûm xuoáng coøn khoâng quaù 20% vaøo naêm 2003 vaø 0-5% naêm 2006.
• Ñeán ñaàu naêm 2004, thueá quan trung bình ñoái vôùi haøng cheá taùc töø caùc nöôùc ASEAN seõ ñöôïc
caét giaûm 50%.
• Ñeán ñaàu 2004, thueá quan trung bình ñoái vôùi haøng deät, da, goã, khoaùng saûn phi kim loaïi (nhö
kính vaø goám), vaø thöïc phaåm nhaäp khaåu töø ASEAN seõ giaûm treân 60%.
Hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät-Myõ
• Töï do hoaù thöông quyeàn cho caùc doanh nghieäp Myõ trong voøng töø 3 ñeán 6 naêm tôùi.
• Giaûm thueá suaát hieän taïi ñoái vôùi moät soá maët haøng coâng nghieäp vaø noâng saûn (khoaûng 250) töø
30 ñeán 50% trong 3 naêm.
• Xoaù boû haïn cheá ñònh löôïng ñoái vôùi haàu heát caùc maët haøng trong voøng 3 ñeán 7 naêm - theùp vaø
xi maêng trong 6 naêm, caùc saûn phaåm daàu sau 7 naêm.
• Trong khu vöïc dòch vuï, Vieät Nam seõ cho pheùp thaâm nhaäp thò tröôøng nhieàu hôn so vôùi caùc
nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø trung bình trong voøng ñaøm phaùn Uruguay vaø chæ ít hôn moät chuùt
so vôùi nhöõng nöôùc coù kinh teá chuyeån ñoåi khaùc.
• Cho pheùp sôû höõu chi phoái cuûa Myõ ñoái vôùi ngaân haøng sau 3 naêm; aùp duïng cheá ñoä ñoái xöû quoác
gia trong vieäc coå phaàn hoaù nhöõng ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc; aùp duïng daàn cheá ñoä ñoái
xöû quoác gia ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng nhaän tieàn göûi sau 8 naêm.
• Sau 3 naêm seõ cho pheùp aùp duïng 100% sôû höõu cuûa Myõ trong hoaït ñoäng thueâ mua taøi chính vaø
caùc daïng thueâ mua khaùc.
• Cho pheùp Myõ sôû höõu ña soá trong doanh nghieäp baûo hieåm sau 3 naêm; xoaù boû nhöõng haïn cheá
ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa lieân doanh sau 3 naêm (vaø nhöõng coâng ty hoaøn toaøn thuoäc sôû höõu cuûa
Myõ sau 6 naêm); cho pheùphoaït ñoäng cuûa coâng ty hoaøn toaøn do Myõ sôû höõu sau 5 naêm.
• aùp duïng ngay laäp töùc 100% voán cuûa Myõ trong moät loaït caùc dòch vuï kyõ thuaät, bao goàm phaùp
lyù, keá toaùn, coâng ngheä, maùy tính, vaø xaây döïng.
• Taát caû nhöõng bieän phaùp traùi vôùi WTO (nhö yeâu caàu veà tyû leä noäi ñòa) seõ bò xoaù boû daàn trong
voøng 5 naêm.
• Vieäc baûo hoä quyeàn sôû höõu trí tueä theo quy ñònh trong WTO seõ ñöôïc aùp duïng sau 12-18
thaùng.
• Moïi luaät phaùp vaø quyeát ñònh ñieàu chænh nhöõng vaán ñeà trong hieäp ñònh seõ ñöôïc coâng boá; seõ
laäp caùc dieãn ñaøn haønh chính vaø tö phaùp ñeå ñaùnh giaù, vaø seõ coù quyeàn khaùng caùo.
WTO
• Vieät Nam ñöa ra baûn ban ñaàu veà nhöõng cam keát cuï theå veà dòch vuï vaøo thaùng 1-2002.
• Cuoäc hoïp laàn thöù 5 cuûa caùc beân coâng taùc veà söï gia nhaäp cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc toå chöùc vaøo
thaùng 4-2002, ñeå ñaùnh giaù tình traïng ñaøm phaùt song phöông cuõng nhö caùc keá hoaïch haønh
ñoäng cuûa Vieät Nam ñeå thöïc hieän moät soá caùc thoaû öôùc WTO, bao goàm caû nhöõng thoaû öôùc lieân
quan ñeán ñaàu tö vaø quyeàn sôû höõu trí tueä.
• Cuoäc hoïp laàn thöù 6 toå chöùc vaøo thaùng 12/2002 ñaùnh daáu vieäc khôûi ñaàu cuûa ñaøm phaùn.
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi.

Vieäc Trung Quoác gia nhaäp WTO taïo theâm khuyeán khích ñeå Vieät Nam trôû thaønh thaønh
vieân. Caïnh tranh vôùi haøng xuaát khaåu cuûa Trung Quoác ôû thò tröôøng thöù ba seõ maïnh
hôn. Vieät Nam seõ ñaëc bieät bò aûnh höôûng bôûi vieäc boû haïn ngaïch haøng deät may xuaát
khaåu cuûa Trung Quoác, baét ñaàu töø 2005. Cuõng vaäy, vieäc Trung Quoác hoäi nhaäp WTO seõ
caûi thieän moâi tröôøng kinh doanh cuûa Trung Quoác, vaø coù khaû naêng seõ giaønh maát luoàng
ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc tieáp khoûi nhöõng nöôùc coù nhöõng lôïi theá caïnh tranh töông töï,
bao goàm caû Vieät Nam (khung 2.2).

19
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 2.2: Taùc ñoäng cuûa vieäc Trung Quoác ra nhaäp Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi
ñoái vôùi Vieät Nam

Vieäc Trung Quoác ra nhaäp Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi (WTO) taïo ra caû thaùch thöùc laãn cô hoäi cho caùc
nöôùc Ñoâng Nam AÙ, ñaëc bieät laø ñoái vôùi Vieät Nam. Taùc ñoäng cuûa söï kieän naøy theå hieän ôû moät soá ñieåm
sau:
1. Toång phuùc lôïi. Vieäc haïn cheá bôùt söï baûo hoä töø Trung Quoác seõ laøm taêng khaû naêng saûn xuaát, daãn ñeán
thay ñoåi toång phuùc lôïi. Tuy nhieân, do quy moâ kinh teá to lôùn cuûa Trung Quoác, coù khaû naêng noù seõ
mang laïi nhöõng taùc ñoäng baát lôïi veà thöông maïi ñoái vôùi caùc nöôùc thöù ba, bao goàm caû Vieät Nam.
Ngoaøi ra, coøn coù söùc eùp cuûa söï thieáu coâng aên vieäc laøm cho löïc löôïng lao ñoäng khoâng coù tay ngheà ôû
caùc nöôùc thöù ba, trong ñoù coù Vieät Nam.
2. Toång xuaát khaåu. Cam keát cuûa Trung Quoác trong vieäc xoaù boû haøng raøo phi thueá quan vaø giaûm thueá
(töø möùc trung bình 13,3% xuoáng 6,8% ôû thôøi ñieåm cuoái cuøng cuûa quaù trình thöïc hieän) seõ kích thích
hoaït ñoäng thöông maïi ñoái vôùi nhöõng nöôùc coøn laïi. Tuy nhieân, vieäc ra nhaäp WTO cuûa Trung Quoác döï
kieán seõ khoâng coù taùc ñoäng toång theå moät caùch naëng neà leân hoaït ñoäng xuaát khaåu cuûa Vieät Nam. Vieäc
taêng xuaát khaåu cuûa Vieät Nam sang Trung Quoác hy voïng seõ buø ñaép ñaùng keå cho vieäc thay theá nhöõng
maët haøng nhaäp khaåu cuûa caùc nöôùc thöù ba khoûi Vieät Nam.
3. Xuaát khaåu sang Trung Quoác. Vieäc taêng khaû naêng tieáp caän thò tröôøng Trung Quoác, döï kieán, seõ thuùc ñaåy
xuaát khaåu cuûa Vieät Nam trong haàu heát caùc ngaønh coâng nghieäp bao goàm saûn xuaát luùa gaïo, cheá bieán
löông thöïc, saûn xuaát thieát bò chieáu saùng, kim loaïi, caùc saûn phaåm hoaù daàu vaø ñieän.
4. Xuaát khaåu sang thò tröôøng thöù ba. Moät trong nhöõng heä quaû cuûa vieäc Trung Quoác ra nhaäp WTO chính
laø söï taêng cöôøng tính caïnh tranh vôùi Trung Quoác trong vieäc xuaát khaåu sang thò tröôøng thöù ba. Vieäc
naøy ñaëc bieät seõ laøm aûnh höôûng tôùi caùc nöôùc nhö Vieät Nam, nôi coù theá maïnh caïnh tranh töông töï veà
nhöõng maët haøng ñoøi hoûi lao ñoäng coù tay ngheà cao. Ví duï, ngaønh coâng nghieäp deät may cuûa Vieät Nam
seõ bò aûnh höôûng tröïc tieáp do vieäc xoùa boû haïn ngaïch ñoái vôùi haøng deät may Trung Quoác xuaát khaåu
sang thò tröôøng Myõ vaø caùc nöôùc trong khoái coäng ñoàng chung Chaâu AÂu baét ñaàu töø naêm 2005.
5. Tính minh baïch vaø tính döï baùo tröôùc. Caùc ñoái taùc laøm aên cuûa Trung Quoác seõ ñöôïc höôûng lôïi töø vieäc
taêng cöôøng tính minh baïch vaø tính döï baùo tröôùc trong chính saùch thöông maïi cuûa nöôùc naøy. Nhöõng
cam keát cuï theå bao goàm vieäc aùp duïng moät caùch ñoàng boä chính saùch thöông maïi, giaùm saùt toaø aùn ñoäc
laäp vaø moät cô cheá trung öông quan taâm theo doõi nhöõng vaán ñeà voán thuoäc thaåm quyeàn cuûa ñòa
phöông. Vieäc tieáp caän thò tröôøng Trung Quoác seõ ñöôïc ñaûm baûo hôn, tranh chaáp seõ ñöôïc giaûi quyeát
baèng vieäc tuaân theo caùc tieâu chuaån quoác teá, vaø ñaây chính laø moät lôïi ích quan troïng ñoái vôùi caùc baïn
haøng cuûa Trung Quoác, trong ñoù coù Vieät Nam.
6. Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi. Vieäc môû cöûa khu vöïc dòch vuï bao goàm cung caáp dòch vuï vieãn thoâng,
ngaân haøng, baûo hieåm, quaûn lí taøi saûn, caùc bieän phaùp baûo ñaûm ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuõng nhö nhöõng öu
ñaõi cuûa Chính phuû ñoái vôùi caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù theå ñöôïc coi laø phaàn quan
troïng nhaát trong vieäc Trung Quoác ra nhaäp WTO. Vieäc ra nhaäp WTO ñoøi hoûi Trung Quoác phaûi söûa
ñoåi caùc quy ñònh, phaùp luaät vaø thoâng leä cho phuø hôïp vôùi moät soá quy ñònh quoác teá veà ñaàu tö. Trung
Quoác cuõng seõ phaûi chaáp haønh caùc chuaån möïc quoác teá veà baûo hoä quyeàn sôû höõu trí tueä vaø luaät phaùp
minh baïch hôn. Do vieäc Trung quoác ñang caûi thieän moâi tröôøng kinh doanh cuûa mình, caùc nöôùc khaùc,
trong ñoù coù Vieät Nam, seõ ñöùng tröôùc thaùch thöùc cuûa tình traïng caùc nhaø ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi
seõ chuyeån moâi tröôøng kinh doanh.
7. Söùc maïnh thöông thuyeát. Vieäc Trung Quoác ra nhaäp WTO seõ giuùp taêng cöôøng tieáng noùi cho caùc nöôùc
ñang phaùt trieån, ñaëc bieät laø caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam aù, treân dieãn ñaøn quoác teá. Ñoàng thôøi,
Vieät Nam cuõng coù theå hoïc hoûi kinh nghieäm töø Trung Quoác trong noã löïc ra nhaäp WTO cuûa mình.
Nguoàn: Ianchovichina, Suthiwart-Narueput and Zhao (2002); Ianchovichina and Martin (2001, 2002).

Cô sôû haï taàng cho thöông maïi

Cô sôû haï taàng cho thöông maïi cuûa Vieät Nam ñöôïc caûi thieän moät caùch chaäm chaïp. Ví
duï, vieäc caûi tieán tieän nghi vaø vaän haønh cuûa caûng ñaõ laøm taêng hieäu suaát vaø ñoä tin caäy
cuûa vieäc boác dôõ coâng te nô. Cuõng vaäy, vieäc thoâng qua Luaät Haûi quan môùi vaøo thaùng
10-2001 ñaõ caûi thieän ñaùng keå hoaït ñoäng naøy. Caùc thuû tuïc haûi quan cuõng ñaõ ñöôïc tinh
giaûn. Vieäc söûa ñoåi coâng taùc aùp giaù haûi quan tuaân theo caùc quy taéc cuûa WTO, seõ thöïc
hieän vaøo cuoái naêm 2003, seõ laøm taêng hieäu quaû. Vieäc pheâ chuaån coâng öôùc veà vaän taûi
bieån quoác teá cuûa Toå chöùc Haøng haûi Quoác teá caàn laøm giaûm bôùt nhöõng yeâu caàu veà
chöùng töø trong xöû lyù taøu bieån.

20
Tuy nhieân, caàn tieáp tuïc caûi thieän hôn nöõa ñeå laøm cho heä thoáng hieän taïi ñaùp öùng ñöôïc
nhöõng nhu caàu ñaët ra, ñeå theo kòp ñöôïc söï gia taêng veà khoái löôïng thöông maïi trong
töông lai (Baûng 2.4). Moät vaán ñeà quan troïng laø hieäu quaû thaáp cuûa caùc nhoùm ñoäc
quyeàn doanh nghieäp nhaø nöôùc veà hoaït ñoäng caûng vaø saân bay. Ñoäc quyeàn trong vaän
taûi haøng khoâng, vaän taûi bieån, ñöôøng saét, ñieän, vaø vieãn thoâng cuõng daãn ñeán chi phí cao
vaø hieäu quaû thaáp. Thí duï, giaù laép ñaët ñieän thoaïi taïi Haø noäi laø 93 ñoâ la so vôùi möùc giaù
68 ñoâ la ôû Baêng coác, 33 ñoâ la ôû Ja-caùc-ta vaø 28 ñoâ la ôû Baéc kinh. Cöôùc 3 phuùt ñieän
thoaïi quoác teá ñeán Nhaät baûn töø Haø noäi laø 6,9 ñoâ la, cao hôn 2 laàn so vôùi cöôùc phí goïi
töø Baêng coác, Ja-caùc-ta vaø Baéc kinh (JETRO, 2002).

Nhöõng yeáu toá chính trong coâng taùc haäu caàn hieän ñaïi cho thöông maïi, bao goàm thöông
maïi ñieän töû vaø trang web, ñang gaëp phaûi nhöõng quy ñònh cöùng nhaéc raát khoù coù theå lyù
giaûi töø giaùc ñoä kinh teá. Vaän taûi ñöôøng boä cuûa khu vöïc tö nhaân cuõng bò haïn cheá bôûi
khaû naêng tieáp caän keùm vôùi noâng thoân vaø baûo döôõng ñöôøng boä coøn yeáu keùm (Hopkins,
2002; Vieän Nghieân cöùu Nomura, 2002; Almec Corporation, 2000). Tieáp tuïc baõi boû haïn
cheá vaø chuaån hoaù ngaønh haäu caàn, vaø cho tö nhaân tham gia nhieàu hôn vaøo caùc dòch vuï
haï taàng coù theå giuùp khaéc phuïc nhöõng quan ngaïi naøy.

Baûng 2.4: Cô sôû haï taàng lieân quan ñeán thöông maïi

Nguoàn: phoûng theo Hopkins (2002) vaø Vieän Nghieân cöùu Nomura (2002).

21
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Chaát löôïng cuûa dòch vuï thöông maïi coøn yeáu vaø chöa coù hieäu quaû (Trung taâm Thöông
Maïi quoác teá, 2002). Caùc dòch vuï cuûa nhaø nöôùc hieän coù thöôøng bò chi phoái bôûi suy nghó
cuûa caùc quan chöùc cho raèng mình seõ cung caáp nhöõng gì hôn laø caên cöù vaøo nhu caàu thöïc
söï cuûa caùc nhaø xuaát khaåu. Vieäc nhöôøng cho khu vöïc tö nhaân cung caáp caùc dòch vuï
thöông maïi seõ coù theå caûi thieän hieäu quaû cuûa dòch vuï (Phaïm Vaên Thuyeát, 2002).

3. MOÄT TRÖÔØNG HÔÏP THÖÛ NGHIEÄM

CUÛA CAÛI CAÙCH

Caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc, moät boä phaän chính cuûa chöông trình caûi caùch toång
theå, ñaõ ñöôïc Hoäi nghò Trung öông 3, BCH TÖ Ñaûng Khoaù 9, chính thöùc pheâ chuaån vaøo
naêm 2001. Moät keá hoaïch haønh ñoäng nhaèm tieáp tuïc cô caáu laïi, caûi caùch, phaùt trieån vaø
naâng cao hieäu quaû cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc Thuû töôùng pheâ duyeät
trong nhöõng thaùng sau ñoù.

Tuy nhieân, bieän phaùp caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc ôû Vieät Nam khaùc vôùi ôû nhöõng nöôùc
khaùc. Coâng cuï chính cuûa noù laø coå phaàn hoaù ñaõ ñöôïc aùp duïng vaøo naêm 1992 vaø sau ñoù
ñöôïc ñieàu chænh vaøo naêm 1996, ñöôïc laäp luaän laø khoâng hoaøn toaøn gioáng vôùi tö nhaân hoaù.
Coå phaàn hoaù laø moät quaù trình trong ñoù moät phaàn hoaëc toaøn boä voán cuûa nhaø nöôùc trong
doanh nghieäp ñöôïc baùn döôùi hình thöùc coå phieáu vôùi giaù döïa treân giaù trò soå saùch. Laõnh ñaïo
vaøo ngöôøi lao ñoäng trong doanh nghieäp ñöôïc öu ñaõi mua coå phaàn, vaø thöôøng mua heát.
Caù nhaân coù theå mua toái ña 30% coå phaàn. Coå phieáu khoâng ñöôïc pheùp mua baùn trong giai
ñoaïn 3 naêm ñaàu, tröø khi coù giaáy pheùp ñaëc bieät. Treân thöïc teá, coå phaàn hoaù seõ khoù thöïc
hieän neáu khoâng coù söï nhaát trí cuûa laõnh ñaïo vaø ña soá ngöôøi lao ñoäng trong doanh nghieäp.
Coå phaàn hoaù seõ ñöa doanh nghieäp sang hoaït ñoäng theo Luaät Doanh nghieäp.

Caùc cô cheá khaùc, ngoaøi coå phaàn hoaù, cuõng ñöôïc duøng ñeå cô caáu laïi khu vöïc nhaø nöôùc
ôû Vieät Nam. Caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc quy moâ nhoû coù theå ñem baùn, cho thueâ, hoaëc
khoaùn cho ngöôøi lao ñoäng theo möùc giaù thoaû thuaän, hoaëc thaäm chí cho khoâng. Nhöõng
doanh nghieäp khoâng coù khaû naêng toàn taïi seõ ñöôïc giaûi theå. Nhöõng doanh nghieäp khaùc
coù theå ñöôïc saùt nhaäp vôùi nhöõng ñôn vò lôùn hôn. Toaøn boä keá hoaïch caûi caùch döï tính
khoaûng 1.700 doanh nghieäp seõ ñöôïc chuyeån theå cho ñeán 2005. Maëc khaùc, nhöõng doanh
nghieäp naèm trong danh saùch daøi cuûa nhöõng ngaønh ñöôïc coi laø “chieán löôïc”, seõ ñöôïc cô
caáu laïi nhöng vaãn giöõ trong tay nhaø nöôùc. Toaøn boä quaù trình ñöôïc thöïc hieän theo caùch
töông ñoái phaân caáp, do moät soá doanh nghieäp tröïc thuoäc caùc boä chuû quaûn, moät soá
khaùc laïi tröïc thuoäc chính quyeàn tænh, vaø moät soá thuoäc vaøo hai loaïi toång coâng ty ñöôïc
goïi laø Toång coâng ty 90 vaø 91.

Trong khi caùc noã löïc ñeå chuyeån ñoåi sôû höõu vaø xaép xeáp laïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc
vaãn theo tieán ñoä thì quaù trình thöïc hieän treân thöïc teá coù khuynh höôùng chaäm laïi. Hieän
taïi, cô cheá hieän haønh veà chuyeån ñoåi sôû höõu doanh nghieäp nhaø nöôùc mang tính löïa
choïn hôn laø baét buoäc. Söï do döï trong quaù trình caûi caùch doanh nghieäp laø deã hieåu vì
phaàn lôùn caùc doanh nghieäp trong dieän coå phaàn hoaù ñang dö thöøa lao ñoäng vaø vieäc xaép
xeáp laïi seõ daãn tôùi tình traïng maát vieäc haøng loaït. Nôï toàn ñoïng cuûa caùc doanh nghieäp
naøy cuõng laø moät raøo caûn ñaùng keå ñoái vôùi caùc coå ñoâng tieàm naêng. Quy ñònh trôï caáp
nhaèm khuyeán khích ngöôøi lao ñoäng thoâi vieäc töï nguyeän ñaõ ñöôïc aùp duïng song cô cheá
giaûi quyeát nôï toàn ñoïng khoù ñoøi cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc vaãn chæ coù hieäu löïc töøng
phaàn vaøo thôøi ñieåm hieän nay. Ngoaøi ra, söï chaäm treã trong quaù trình coå phaàn hoaù
cuõng coøn theå hieän phaûn öùng cuûa raát nhieàu laõnh ñaïo caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc,
nhöõng ngöôøi coù theå seõ maát quyeàn lôïi trong quaù trình chuyeån ñoåi sôû höõu.

22
Moät khu vöïc vöøa lôùn vöøa nhoû

Doanh nghieäp nhaø nöôùc vaãn chieám tôùi khoaûng 38% trong GDP cuûa Vieät Nam. Do
chuùng thöôøng hoaït ñoäng trong nhöõng ngaønh söû duïng nhieàu voán, neân chieám moät tyû
troïng lôùn khaùc thöôøng trong yeáu toá saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc. Vôùi 1,7 trieäu lao ñoäng,
nhöõng doanh nghieäp naøy chæ thu huùt khoaûng 4-5% toång löïc löôïng lao ñoäng. Con soá
naøy chæ töông ñöông soá ngöôøi môùi gia nhaäp thò tröôøng lao ñoäng trong voøng moät naêm
röôõi. Do trình ñoä giaùo duïc lieân tuïc taêng, neân 1,7 trieäu ngöôøi lao ñoäng naøy khoâng phaûi
laø coù tay ngheà cao hôn nhöõng ngöôøi lao ñoäng môùi. Xeùt töø goùc ñoä naøy, caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc khoâng phaûi laø gaùnh naëng lôùn cho neàn kinh teá.

Maëc khaùc, tyû troïng söû duïng voán cuûa khu vöïc nhaø nöôùc laø khaù lôùn. Khoù coù theå coù
ñöôïc moät öôùc tính chính xaùc vì vieäc tính toaùn löôïng voán trong moät neàn kinh teá ñang
chuyeån ñoåi khoâng phaûi laø deã thöïc hieän. Trong caùc doanh nghieâp nhaø nöôùc, taøi saûn
ñöôïc tính treân giaù trò soå saùch, nhö vaäy coù theå cao hôn so vôùi giaù thò tröôøng. Ñieàu quan
troïng hôn nöõa laø giaù trò ñaát ñai laïi khoâng ñöôïc tính toaùn phuø hôïp, maëc duø noù chieám
phaàn taøi saûn coù giaù trò nhaát cuûa nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc. Moät caùch ñaùnh giaù giaùn
tieáp tyû troïng voán maø khu vöïc nhaø nöôùc thu nhaän laø xem xeùt tyû troïng tín duïng trong
nöôùc cuûa khu vöïc naøy. Nôï ngaân haøng toàn ñoïng cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc leân
ñeán 90 nghìn tyû ñoàng, töùc laø khoaûng 6 tæ ñoâ-la. Con soá naøy töông ñöông vôùi 40% toång
tín duïng trong nöôùc.

Nhieàu trong soá caùc khoaûn vay maø caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc caáp cho caùc
doanh nghieäp nhaø nöôùc coù theå seõ khoâng bao giôø thu hoài ñöôïc. Trong khi khoù coù theå
öôùc tính ñöôïc chính xaùc giaù trò cuûa caùc khoaûn vay khoâng sinh lôøi naøy (phaàn 4), thöïc
traïng naøy seõ aûnh höôûng ñeán vieäc tích luõy voán trong töông lai cuûa khu vöïc nhaø nöôùc.
Tyû troïng tín duïng daønh cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñang giaûm daàn. Nhöng naêm
2002, noù vaãn chieám 25% soá cho vay môùi.

Moät böùc tranh töông töï coù theå ñöôïc ruùt ra töø nhöõng chæ soá khaùc, trong khi quy moâ
cuûa khu vöïc nhaø nöôùc vaãn coøn töông ñoái lôùn maëc duø ñaõ giaûm. Xu höôùng giaûm laø raát
roõ reä, khi xem xeùt tyû troïng cuûa noù trong saûn löôïng coâng nghieäp. Song theo tyû troïng
trong GDP thì vaãn coøn ñaùng keå (hình 3.1).

23
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Tieán boä khoâng ñeàu

Moät bieåu hieän noåi baät trong quaù trình caûi caùch chính saùch laø toång soá doanh nghieäp nhaø
nöôùc. Sau khi ñaõ giaûm töø treân 12.000 doanh nghieäp naêm 1990 xuoáng coøn 6.300 doanh
nghieäp naêm 1992, trong boái caûnh khuûng hoaûng kinh teá, ñaõ coù luùc töø naêm 1993 ñeán
1997, quaù trình caûi caùch ñaõ gaàn nhö döøng laïi. Töø naêm 1997 trôû ñi, vôùi vieäc aùp duïng cô
cheá coå phaàn hoaù, quaù trình laïi laáy laïi ñöôïc ñaø. Nhöng ñeán nay noù laïi toû ra chöõng laïi.

Vaøi traêm doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc chuyeån ñoåi hoaëc giaûi theå trong voøng 5 naêm
tröôùc khi dieãn ra Ñaïi hoäi Ñaûng 9, naêm 2001. Sau moät söï khôûi ñaàu khieâm toán, chæ coù 10
doanh nghieäp ñöôïc coå phaàn hoaù naêm 1992, con soá naøy ñaõ taêng leân tôùi haøng traêm, vaø
muïc tieâu ñaët ra laø chuyeån theå 400 doanh nghieäp trong naêm ñaàu cuûa keá hoaïch haønh
ñoäng. Nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc thuoäc tænh/thaønh phoá quaûn lyù ñöôïc ñaët vaøo
troïng taâm cuûa quaù trình naøy, chieám 57% toång soá doanh nghieäp chuyeån ñoåi (baûng 3.1).
Töø ñaàu naêm 2001, khoaûng 70% soá doanh nghieäp coå phaàn hoaù ñaõ baùn treân 65% coå phaàn
cho caùc coå ñoâng ngoaøi nhaø nöôùc.

Quy moâ cuûa nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc coå phaàn hoaù vaø chuyeån ñoåi laïi
töông ñoái nhoû. Soá lao ñoäng trung bình vaøo khoaûng 250 vaø voán ñieàu leä khoaûng 5,7 tyû
ñoàng töông ñöông vôùi 380 ngaøn ñoâ la. Tính trung bình, nôï cuûa moãi doanh nghieäp naøy
khoaûng 5,6 tyû ñoàng (gaàn 370 ngaøn ñoâ la). Vieäc chuyeån ñoåi naøy ñaõ giaûm bôùt ñöôïc moät
gaùnh nôï ñaùng keå cho khu vöïc coâng.
Baûng 3.1: Chuyeån ñoåi… vaø thaønh laäp môùi

1/ Tính ñeán thaùng Chín.

Nguoàn: Ban ñoåi môùi vaø phaùt trieån doanh nghieäp vaø Vieän QLKTTW.

Maët khaùc, moät soá löôïng ñaùng keå doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp môùi trong
cuøng thôøi gian. Khoâng phaûi moïi doanh nghieäp môùi ñeàu hình thaønh töø voán ñaàu tö môùi.
Vieäc ñaêng kyù nhöõng ñôn vò hieän ñang hoaït ñoäng — chuû yeáu laø trong caùc ngaønh coâng
ích — thaønh doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ laøm cho soá lieäu veà doanh nghieäp môùi thaønh
laäp laø khaù lôùn vaø thu huùt raát nhieàu dö luaän xaõ hoäi. Cuõng vaäy, moät soá doanh nghieäp
sau khi coå phaàn hoaù ñaõ thaønh laäp moät coâng ty theo Luaät Doanh nghieäp töø doanh
nghieäp nhaø nöôùc tröôùc ñaây vaø hieän vaãn coøn hoaït ñoäng. Öôùc tính chæ coù khoaûng 30%
ñeán 40% soá caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc môùi thaønh laäp trong nhöõng naêm 1998-2001 laø
trieån khai caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh môùi. Phaàn lôùn caù doanh nghieäp nhaø nöôùc
môùi thaønh laäp coù quy moâ raát nhoû.

Quaù trình thaønh laäp doanh nghieäp nhaø nöôùc môùi gaàn nhö ñaõ ñöôïc ñình laïi vaøo giöõa
naêm 2001. Töø thôøi ñieåm naøy vieäc thaønh laäp môùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc phaûi ñöôïc
Thuû töôùng pheâ duyeät. Hieän nay, vieäc thaønh laäp môùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc
kieåm soaùt nghieâm ngaët.

24
Vieäc giaûm soá doanh nghieäp nhaø nöôùc qui moâ nhoû, vaø phaùt trieån nhöõng doanh nghieäp
lôùn vaø thaønh ñaït hôn coù nghóa laø quy moâ tuyeät ñoái cuûa khu vöïc nhaø nöôùc ñaõ taêng leân.
Moät ñieàu töông töï cuõng ñaõ dieãn ra trong giai ñoaïn tröôùc cuûa caûi caùch doanh nghieäp
nhaø nöôùc, vaøo ñaàu nhöõng naêm 90 (Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ). Tuy nhieân, vieäc caûi
caùch theá naøy dieãn ra song song vôùi vieäc taêng tröôûng nhanh cuûa khu vöïc tö nhaân, ñieàu
naøy giaûi thích vì sao quy moâ töông ñoái cuûa khu vöïc nhaø nöôùc, töùc laø tyû troïng cuûa noù
trong neàn kinh teá Vieät Nam, laïi ñang giaûm daàn.

Nhöõng noã löïc caûi caùch môùi

Vôùi nhaän thöùc raèng caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc ñang dieãn ra chaäm hôn döï kieán,
chính phuû ñaõ aùp duïng moät soá bieän phaùp môùi (Khung 3.1). Nhöõng bieän phaùp khaùc
hieän cuõng ñang ñöôïc caân nhaéc.

Khung 3.1: Caùc quy ñònh môùi veà caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc

Naêm 2002 ñaõ chöùng kieán moät loaït nhöõng thay ñoåi veà luaät phaùp lieân quan ñeán chuyeån theå doanh
nghieäp nhaø nöôùc. Nhöõng coâng cuï chính bao goàm:
Quyeát ñònh 58/2002/QD-TTG ngaøy 26-4 veà phaân loaïi doanh nghieäp nhaø nöôùc, trong ñoù quy ñònh
raèng nhaø nöôùc phaûi naém toaøn boä sôû höõu ñoái vôùi moät soá lôùn nhöõng lónh vöïc ñöôïc coi laø chieán löôïc.
Nhaø nöôùc cuõng giöõ hoaøn toaøn sôû höõu trong nhöõng doanh nghieäp then choát ñoái vôùi phaùt trieån saûn
xuaát, vaø ñeå caûi thieän ñieàu kieän soáng cuûa mieàn nuùi vaø vuøng saâu vuøng xa. Quyeát ñònh 58 cuï theå hoaù moät
soá ngaønh trong ñoù caàn coå phaàn hoaù caùc doanh nghieäp, giao cho ngöôøi lao ñoäng, hoaëc ñem baùn. Trong
ñoù cuõng ñöa ra nhöõng tieâu chuaån veà Toång Coâng ty. Nhöõng Toång coâng ty naøo khoâng ñaït caùc tieâu
chuaån veà coâng nghieäp, quy moâ, lôïi nhuaän, vaø tính hieän ñaïi seõ phaûi ñöôïc saép xeáp laïi theo höôùng saùt
nhaäp hoaëc giaûi theå.
Nghò ñònh 64/2002/ND-CP ban haønh ngaøy 19-6 thay theá Nghò ñònh 44 veà coå phaàn hoaù doanh nghieäp
nhaø nöôùc. Nghò ñònh cuõng neâu quyeàn ñöôïc mua coå phieáu cuûa caû toå chöùc vaø caù nhaân Vieät Nam vaø nöôùc
ngoaøi. Ngöôøi ngoaøi, bao goàm caû ngöôøi nöôùc ngoaøi, giôø ñaõ ñöôïc pheùp mua toái ña laø 30% voán ñieàu leä
cuûa doanh nghieäp. Moät soá lôïi ích taøi chính cuõng ñöôïc aùp duïng cho caùc doanh nghieäp coå phaàn hoaù.
Caùc höôùng daãn veà ñònh giaù doanh nghieäp ñem coå phaàn hoaù ñöôïc neâu trong Thoâng tö 79 cuûa Boä Taøi
chính, ban haønh ngaøy 9-9-2002. Vieäc ñònh giaù naøy xaùc ñònh cô caáu coå phaàn. Noù döïa treân soá saùch keá
toaùn cuûa doanh nghieäp vaøo thôøi ñieåm coå phaàn hoaù, treân khoái löôïng vaø chaát löôïng taøi saûn, ñaëc tính kyõ
thuaät cuûa taøi saûn vaø giaù thò tröôøng, treân giaù trò quyeàn söû duïng ñaát, vaø giaù trò thöông hieäu cuûa doanh
nghieäp. Nhöõng doanh nghieäp cung öùng dòch vuï chöù khoâng phaûi nhöõng saûn phaåm höõu hình seõ ñöôïc
ñònh giaù baèng caùch söû duïng phöông phaùp chieát khaáu luoàng tieàn maët.
Nghò ñònh 69/2202/ND-CP, ban haønh ngaøy 12-7, höôùng daãn caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc phaûi thanh
toaùn nôï toàn ñoïng. Nhöõng doanh nghieäp coù nhöõng khoaûn nôï lôùn khoâng theå thu hoài ñöôïc seõ bò thanh
l?yù? hoaëc tuyeân boá phaù saûn.
Thoâng tö 80 ngaøy 12-9-2002 cuûa Boä Taøi chính quy ñònh veà öu tieân baùn cho nhöõng ñoái töôïng nhö
ngöôøi lao ñoäng (vôùi giaù öu ñaõi), nhaø saûn xuaát vaø cung öùng vaät tö trong caùc doanh nghieäp noâng
nghieäp, laâm nghieäp, vaø ngö nghieäp (cuõng vôùi giaù öu ñaõi) vaø ngöôøi ngoaøi. Trong soá ngöôøi ngoaøi, thì
nhöõng nhaø ñaàu tö coù öu theá veà coâng ngheä, thò tröôøng vaø kyõ naêng quaûn lyù seõ ñöôïc öu tieân. Neáu coå
phieáu phaân cho ngöôøi trong doanh nghieäp khoâng ñöôïc baùn heát trong voøng 2 thaùng, thì coù theå baùn
cho ngöôøi ngoaøi. Thoâng tö naøy cuõng ñöa ra höôùng daãn veà ñaáu giaù coå phieáu cho ngöôøi ngoaøi vaø baûo
laõnh mua. Trong ñoù bao goàm nhöõng quy ñònh veà tham gia cuûa caùc trung gian taøi chính.
Tieàn thu ñöôïc töø vieäc baùn coå phaàn cuûa nhaø nöôùc seõ ñöôïc ñöa vaøo Quyõ saép xeáp laïi Doanh nghieäp Nhaø
nöôùc, tuøy vaøo cô quan chuû quaûn chòu traùch nhieäm veà doanh nghieäp ñoù. Öu tieân söû duïng soá tieàn ñoù laø
ñeå traû trôï caáp thoâi vieäc, hoã trôï ñaøo taïo laïi, ñaàu tö vaøo doanh nghieäp trong ñoù nhaø nöôùc laø coå ñoâng chi
phoái, thanh toaùn nôï quaù haïn cuûa nhöõng doanh nghieäp maát khaû naêng thanh toaùn, chi traû cho nhöõng
doanh nghieäp maø tieàn baùn coå phieáu khoâng ñuû, vaø cuoái cuøng hoã trôï taøi chính cho nhöõng doanh nghieäp
chuyeån ñoåi coâng ngheä, caûi thieän khaû naêng caïnh tranh hoaëc môû roäng hoaït ñoäng.

Nguoàn: Coâng baùo.

25
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Moät trong nhöõng caùch giaûi thích tieàm taøng cho toác ñoä caûi caùch chaäm laø cho ñeán nay coøn
thieáu moät khung phaùp lyù phuø hôïp ñeå chuyeån doanh nghieäp nhaø nöôùc thaønh coâng ty
hoaït ñoäng theo Luaät Doanh nghieäp. Maëc duø nhöõng quy ñònh quan troïng veà ñònh giaù
vaø baùn coå phaàn cuûa nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc ban haønh töø thaùng 4 ñeán thaùng 7-2002, nhöng
vaãn chöa ñuû thôøi gian ñeå chuùng thöïc söï coù taùc ñoäng thuùc ñaåy coå phaàn hoaù. Hôn nöõa,
bieát tröôùc ñöôïc raèng luaät cuõng seõ chæ taïm thôøi ñöôïc söûa ñoåi cuõng laøm chaäm laïi quaù
trình naøy. Ñieàu deã hieåu laø nhöõng beân höõu quan trong doanh nghieäp nhaø nöôùc thuoäc
dieän phaûi chuyeån theå coøn muoán xem nhöõng nghò ñònh môùi vaø höôùng daãn thöïc hieän
tröôùc khi ñöa ra nhöõng quyeát ñònh quan troïng.

Moät caùch giaûi thích tieàm taøng nöõa veà tieán ñoä chaäm trong chuyeån ñoåi laø söï phaûn khaùng
cuûa nhöõng ngöôøi trong cuoäc, trong ñoù coù caû ngöôøi lao ñoäng trong doanh nghieäp nhaø
nöôùc. Ñeå giaûi quyeát moái quan ngaïi naøy, maïng an sinh xaõ hoäi cho nhöõng ngöôøi lao
ñoäng doâi dö ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng 4-2001 (phaàn 9). Moät quyõ do Boä Taøi chính
quaûn lyù seõ chi traû nhöõng boài thöôøng ôû möùc nhö quy ñònh cuûa Boä Luaät Lao ñoäng. Noù
cuõng thanh toaùn tieàn trôï caáp thoâi vieäc nhö quy ñònh trong Boä Luaät Lao ñoäng vaø caû
tieàn nôï löông khi doanh nghieäp khoâng coù khaû naêng hoaøn thaønh nghóa vuï naøy.

Nhöõng beân höõu quan khaùc cuõng coù theå chòu thieät hai do chuyeån ñoåi doanh nghieäp.
Ñaëc bieät, giaùm ñoác khoâng coù quyeàn ñöôïc boài thöôøng töø quyõ an sinh xaõ hoäi, maø thay
vaøo ñoù ñöôïc boá trí moät coâng vieäc khaùc trong khu vöïc nhaø nöôùc. Ñieàu thöôøng thaáy laø
hoï laïi coá gaéng ñeå giaønh quyeàn kieåm soaùt trong doanh nghieäp coå phaàn hoaù. Moät soá
ngöôøi thì khoâng muoán baét ñaàu quaù trình chuyeån ñoåi khi coù yeâu caàu. Moät soá thì gaëp
phaûi nhöõng vaán ñeà khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc. Vieäc ñònh giaù doanh nghieäp, vaán ñeà
lao ñoäng doâi dö, vaø laõnh vaùc nhöõng traùch nhieäm môùi ñeàu laø ñieàu môùi meû ñoái vôùi hoï.
Tröôùc voâ vaøn nhöõng baát traéc chöa ai bieát, nhieàu giaùm ñoác thaáy quaù trình naøy quaù gian
nan. Moät soá khoâng hoaøn thaønh vì nhöõng lyù do chöa roõ. Ñoái vôùi moät ngöôøi quan saùt
töø beân ngoaøi, söï khaùc nhau giöõa söï thieáu töï tin vaø caùc lôïi ích cuïc boä laø khoù coù theå
taùch bieät ñöôïc.

Moät keá hoaïch môùi cho caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc ñang ñöôïc soaïn thaûo. Caùch
laøm hieän nay laø ñeå cho caùc tænh, caùc boä chuû quaûn, vaø caùc toång coâng ty trình keá hoaïch
cô caáu laïi haøng naêm cuûa mình ñoái vôùi nhöõng doanh nghieäp maø mình chòu traùch nhieäm.
Laàn ñaàu tieân trong naêm 2001, caùc cô quan chöùc naêng ñöôïc höôùng daãn bôûi Quyeát ñònh
58 veà vieäc caùi gì caàn giöõ trong khu vöïc nhaø nöôùc vaø caùi gì caàn chuyeån ñoåi. Hôn nöõa,
teân cuûa nhöõng doanh nghieäp trong dieän chuyeån ñoåi phaûi ñöôïc coâng boá cuøng vôùi thôøi
haïn chuyeån ñoåi.

Tuy nhieân, vieäc giaùm saùt vaø cöôõng cheá thöïc hieän chuyeån ñoåi vaãn coøn yeáu. Nhöõng haïn
cheá mang tính raøng buoäc vaãn khoâng phuø hôïp laém trong quaù trình ñi ñeán nhaát trí. Roõ
raøng coù moät khoaûng caùch giöõa chöông trình coå phaàn hoaù baét buoäc vôùi vieäc taïo ra moät
khuoân khoå trong ñoù doanh nghieäp nhaø nöôùc coù theå chuyeån ñoåi neáu hoï muoán.

Nhöõng khoaûn nôï quaù lôùn laø moät lyù do hieån nhieân nöõa cho thaáy vì sao chuyeån ñoåi laïi
chaäm. Nhöõng doanh nghieäp ñöôïc coå phaàn hoaù hoaëc baùn cho ñeán nay coù leõ laø nhöõng
doanh nghieäp coù tieàm naêng lôùn nhaát. Nhöng nhieàu trong soá ñoù laïi maéc nhöõng khoaûn
nôï khoång loà vaø toàn ñoïng veà thanh toaùn. ít nhaø ñaàu tö naøo laïi quan taâm ñeán mua coå
phaàn cuûa nhöõng doanh nghieäp naøy. Moät cô cheá môùi hieän ñang ñöôïc caân nhaéc, trong
ñoù chính phuû seõ mua laïi nhöõng khoaûn nôï naøy vôùi giaù chieát khaáu, ñoàng thôøi coù theå
naém moät soá taøi saûn cuûa doanh nghieäp. Tuy nhieân, coøn nhieàu baát chaéc veà cô cheá ñang
ñöôïc ñeà xuaát naøy. Coù nguy cô noù laïi ñöôïc duøng ñeå xoaù nôï cho nhöõng doanh nghieäp
khoâng bò buoäc phaûi chuyeån theå, do ñoù daãn ñeán khaû naêng laø seõ phaùt sinh nhöõng khoaûn
nôï môùi, vaø roài cuoái cuøng seõ laïi ñöôïc xoaù. Nhöõng chi tieát cuï theå trong thieát keá laø then
choát ñeå traùnh vieäc tieáp tuïc laøm phình ra nhöõng khoaûn nôï xaáu vaø ñeå giaûm thieåu ruûi ro
cho ngaân saùch

26
Vôùi khoaûng 2.700 doanh nghieäp ñöôïc nhaø nöôùc tieáp tuïc sôû höõu cho ñeán naêm 2005,
ñieàu heát söùc thieát yeáu laø caàn coù nhöõng cô cheá taïo moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå chuùng phaùt
trieån vaø khoâng caûn trôû söï phaùt trieån cuûa khu vöïc tö nhaân.

Quaûn trò doanh nghieäp

Chöông trình haønh ñoäng ñaõ ñeà ra raèng cheá ñoä keá toaùn, kieåm toaùn, vaø baùo caùo taøi
chính phaûi ñöôïc caûi caùch ñeå cung caáp thoâng tin vaø coâng khai caùc thoâng tin kinh doanh
vaø taøi chính cuûa doanh nghieäp. Theá nhöng noù laïi khoâng chæ roõ bieän phaùp ngaén haïn
nhaèm ñaït ñöôïc ñieàu naøy. Nhöõng thoâng tin coù ñöôïc veà hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp
nhaø nöôùc vaãn coøn raát chaép vaù, khoâng ñöôïc kieåm chöùng vaø khoâng caäp nhaät. Ñieàu naøy
caûn trôû vieäc caûi thieän quaûn trò doanh nghieäp trong khu vöïc nhaø nöôùc vaø khaúng ñònh
nhöõng phoûng ñoaùn veà hoaït ñoäng yeáu keùm.

Moät loaït caùc cuoäc kieåm toaùn chuaån ñoaùn vaø ñaùnh giaù hoaït ñoäng ñang ñöôïc tieán haønh
ñoái vôùi nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc lôùn cho thaáy thöïc traïng vaø trieån voïng cuûa
chuùng. Caùc tieâu chuaån keá toaùn cuûa Vieät Nam toû ra coøn mang tính tuyø tieän trong tính
toaùn lôïi nhuaän, khieán cho lôïi nhuaän khoâng phaûi laø moät chæ soá toát theå hieän hoaït ñoäng
kinh doanh. Thöôøng khoâng coù ñöôïc nhöõng soå saùch ñaõ ñöôïc kieåm toaùn (vaø chöa ñöôïc
kieåm toaùn), do ñoù hoaït ñoäng taøi chính thoaùt khoûi söï kieåm tra maø leõ ra phaûi coù trong
moät neàn kinh teá thò tröôøng. Caùc toång coâng ty coù xu höôùng tham gia caû vaøo chi tieát
trong caùc doanh nghieäp tröïc thuoäc, haïn cheá khaû naêng hoaït ñoäng hieäu quaû cuûa caùc laõnh
ñaïo doanh nghieäp. Maët khaùc, laõnh ñaïo doanh nghieäp laïi coù theå theo ñuoåi vieäc ña daïng
hoaù hoaït ñoäng maø khoâng heà ñoùng goùp gì cho vieäc kinh doanh chính cuûa doanh nghieäp.
Cuoái cuøng, nhöng khoâng phaûi keùm quan troïng, laø kyõ naêng tieáp thò vaø quaûn lyù coøn
keùm, vaø vieäc söû duïng coâng ngheä thoâng tin laø raát haïn cheá.

Vieäc trieån khai quy trình quaûn trò doanh nghieäp trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc laø
heát söùc caáp thieát nhaèm taêng cöôøng khaû naêng giaùm saùt cuûa chính phuû vaø ñaùnh giaù caùc
ruûi ro taøi chính. Boä Taøi chính hieän ñang soaïn thaûo caùc tieâu chuaån keá toaùn môùi vaø döï
kieán seõ ban haønh trong naêm 2003. Tuy nhieän vieäc aùp duïng tieâu chuaån keá toaùn môùi coøn
phaûi caàn thôøi gian daøi ñeå caûi thieän tính minh baïch. Caùc thoâng tin ñaày ñuû vaø tin caäy seõ
naâng cao traùch nhieäm vaø thu huùt hôn nöõa caùc nhaø ñaàu tö tö nhaân. Song hieäu quaû cuûa
cheá ñoä môùi veà quaûn trò doanh nghieäp seõ heát söùc phuï thuoäc vaøo vieäc caùc yeâu caàu coâng
khai seõ ñöôïc cuï theå ra sao, tieâu chuaån keá toaùn naøo seõ ñöôïc löïa choïn vaø cô cheá thöïc
hieän seõ ñöôïc baét buoäc thöïc hieän nhö theá naøo.

Keát quaû hoaït ñoäng tröôùc vaø sau coå phaàn hoaù

Maëc duø coù nhöõng nhöôïc ñieåm treân, nhöng nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc vaãn thaønh
coâng veà maët thöông maïi, nhö theå hieän trong hoaït ñoäng xuaát khaåu cuûa nhieàu ngaønh.
Nhaát laø caùc doanh nghieäp trong ngaønh deät may ñaõ “chöùng toû khaû naêng trong saép xeáp
laïi löïc löôïng lao ñoäng caû veà toång soá laãn quan heä hôïp ñoàng, vaø coù khaû naêng ñi ñaàu
trong xuaát khaåu haøng deät may cuûa Vieät Nam maø khoâng caàn coù hoã trôï gì baèng tieàn
maët” (Thobum, Nguyeãn Thò Thanh Haø, vaø Nguyeãn Thò Hoa, 2002). Trong caùc ngaønh
khaùc, khaû naêng cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc trong caïnh tranh moät khi thueá nhaäp khaåu
ñöôïc caét giaûm vaãn coøn laø moät caâu hoûi. Nhöng ñieàu naøy khoâng haøm yù raèng taát caû caùc
doanh nghieäp nhaø nöôùc ñeàu laøm aên yeáu keùm.

Cho ñeán gaàn ñaây, khoù coù theå xaùc ñònh xem nhöõng doanh nghieäp coå phaàn hoaù hoaït
ñoäng theá naøo sau khi chuyeån ñoåi. Nhöng moät soá doanh nghieäp sau khi coå phaàn hoaù
ñaõ hoaït ñoäng vôùi tö caùch ngoaøi quoác doanh khaù laâu ñeå coù theå ñöa ra nhöõng ñaùnh giaù
ban ñaàu. Moät nghieân cöùu gaàn ñaây chuù troïng vaøo 422 doanh nghieäp coå phaàn hoaù tröôùc
naêm 2001 (Vieän QLKTTÖ, 2002). Ñaõ thu nhaän ñöôïc nhöõng caâu traû lôøi ñònh löôïng töø

27
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

31% trong soá naøy, vaø traû lôøi ñònh tính töø 38%. Nghieân cöùu cho thaáy raèng doanh thu
cuûa nhöõng doanh nghieäp naøy taêng gaàn 20% moät naêm, vieäc laøm taêng 4%, löông taêng
khoaûng 12%, vaø taøi saûn taêng 21%. Gia taêng lôïi nhuaän haøng naêm chæ treân 2%. Veà ñònh
tính, nhöõng ngöôøi ñöôïc hoûi cho raèng hoaït ñoäng ñaõ ñöôïc caûi thieän veà caên baûn (Hình
3.2).

Nhöõng phaùt hieän naøy toû ra tích cöïc hôn nhöõng gì maø haàu heát nhöõng ngöôøi quan saùt
mong ñôïi. Tuy nhieân, ñieàu naøy coù theå moät phaàn laø do nhöõng doanh nghieäp hoaït ñoäng
toát nhaát ñaõ ñöôïc chuyeån ñoåi tröôùc. Trong moät moâi tröôøng maø laõnh ñaïo vaø ngöôøi lao
ñoäng trong doanh nghieäp choïn caùch coå phaàn hoaù, thì ñaõ coù moät möùc ñoä töï choïn loïc
nhaát ñònh roài. Nhöõng ngöôøi trong cuoäc maø khoâng thaáy tröôùc ñöôïc söï thaønh coâng
trong töông lai veà thöông maïi seõ ít coù khaû naêng uûng hoä caùch chuyeån ñoåi sôû höõu. Cuõng
töông töï, tröôùc khi coù maïng an sinh xaõ hoäi, nhöõng doanh nghieäp ñöôïc yeâu caàu phaûi
caét giaûm ñaùng keå lao ñoäng seõ ít muoán coå phaàn hoaù hôn.

Maëc duø coù thaønh coâng, nhöng nhöõng doanh nghieäp coå phaàn hoaù cuõng cho bieát nhöõng
khoù khaên trong tieáp caän vôùi tín duïng ngaân haøng, trong ñaûm baûo chöùng nhaän quyeàn söû
duïng ñaát, vaø trong xin caùc giaáy pheùp cuûa nhaø nöôùc. Theo caùch naøy, kinh nghieäm cuûa
hoï cuõng töông töï nhö cuûa nhöõng coâng ty tö nhaân khoâng coù ñöôïc öu theå cuûa khu vöïc
nhaø nöôùc.

Moät nghieân cöùu khaùc veà caùc doanh nghieäp coå phaàn hoaù trong ngaønh thuyû saûn cuõng ñi
ñeán keát luaän töông töï (Danida, Boä Thuyû saûn, 2002). Maëc duø nhöõng doanh nghieäp naøy
coù moät soá nhöõng ñaëc ñieåm noåi troäi, nhö thay ñoåi laõnh ñaïo thöôøng xuyeân hôn, vaø coù
nhieàu ngöôøi khoâng phaûi trong doanh nghieäp ñöôïc mua coå phaàn, nhöng caùc phaùt hieän
noùi chung cuõng töông töï nhö trong baùo caùo neâu treân.

Ñoái vôùi taát caû caùc doanh nghieäp coå phaàn hoaù, kyù öùc veà quaù trình chuyeån ñoåi sôõ höõu
vaãn coøn môùi meû. Do ñoù, ban laõnh ñaïo caùc doanh nghieäp naøy coù khaû naêng baùo caùo veà
nhöõng gì thuaän lôïi vaø khoù khaên nhaát trong coå phaàn hoaù (hình 3.3). Coù theå tìm hieåu roõ
hôn veà nhöõng khoù khaên trong quaù trình coå phaàn hoaù khi noùi chuyeän vôùi nhöõng doanh
nghieäp khoâng hoaøn thaønh ñöôïc coå phaàn hoaù. Tuy nhieân, nhöõng gì maø nhöõng doanh
nghieäp ñaõ hoaøn thaønh cho bieát cuõng raát roõ reät. Giaûi quyeát vieäc chuyeån nhöôïng caùc
khoaûn nôï vaø vaán ñeà quyeàn söû duïng ñaát ñöôïc baùo caùo laø nhöõng khoù khaên lôùn nhaát.

28
 4. TÍN DUÏNG VAØ NGAÂN HAØNG

Keå töø cuoái nhöõng naêm 80, nhöõng thay ñoåi quan troïng ñaõ ñöôïc tieán haønh trong cô caáu,
quy cheá, vaø hoaït ñoäng cuûa khu vöïc ngaân haøng Vieät Nam. Boán ngaân haøng thöông maïi
nhaø nöôùc lôùn vaãn chieám 70% toång taøi saûn cuûa toaøn heä thoáng. Nhöng hieän ñaõ coù theâm
moät soá ngaân haøng coå phaàn, ngaân haøng lieân doanh, vaø caùc chi nhaùnh vaø vaên phoøng ñaïi
dieän cuûa ngaân haøng nöôùc ngoaøi. Trong thaäp kyû qua, 4 ngaân haøng thöông maïi nhaø
nöôùc lôùn ñaõ phaùt trieån töø nhöõng keânh cho vay chính saùch chuyeân bieät sang thaønh
nhöõng trung gian taøi chính ñònh höôùng thöông maïi nhieàu hôn (Ngaân haøng Theá giôùi,
2002c).

Thaäp kyû qua cuõng ñaõ chöùng kieán söï phaùt trieån nhanh choùng veà möùc ñoä tieàn teä hoaù
cuûa neàn kinh teá Vieät Nam. Tyû leä giöõa tín duïng ngaân haøng treân GDP ñaõ taêng töø 13%
naêm 1990 leân 27% naêm 1995 vaø 44% naêm 2000. Söï taêng tröôûng cuûa khu vöïc taøi chính
phi ngaân haøng cuõng raát ñaùng ghi nhaän, ñaëc bieät laø hoaït ñoäng kinh doanh baûo hieåm
maëc duø quy moâ coøn nhoû.

Söï chuyeån dòch naøy ñaõ dieãn ra trong moät soá lónh vöïc vôùi tieán ñoä trong taàm kieåm soaùt,
vaø trong moät soá lónh vöïc khaùc chæ mang tính thaêm doø vaø khôûi ñoäng. Nhöng nhöõng
thay ñoåi naøy khoâng phaûi laø khoâng coù giaù phaûi traû. Tieáp tuïc cho vay chính saùch trong
nhöõng naêm 90, vaø kyõ naêng tín duïng cuõng haïn cheá khi tín duïng taêng tröôûng nhanh ñaõ
daãn ñeán söï tích tuï cuûa nhöõng khoaûn nôï khoâng sinh lôøi. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy,
chính phuû baét tay vaøo moät cuoäc caûi caùch quan troïng ñoái vôùi heä thoáng ngaân haøng
thoâng qua moät chöông trình taùi cô caáu vaø taùi caáp voán trong nhieàu naêm.

29
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Thò tröôøng phaân maûng

Baát chaáp nhöõng bieän phaùp nhaèm côûi boû haïn cheá ñoái vôùi caùc dòch vuï taøi chính vaø ngaân
haøng, nhöng saân chôi vaãn chöa bình ñaúng giöõa caùc loaïi ñònh cheá taøi chính khaùc nhau.
Ví duï, caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi khoâng ñöôïc pheùp huy ñoäng tieàn göûi baèng ñoàng Vieät
Nam. Nhöng khoâng coù haïn cheá naøo aùp duïng cho caùc coâng ty baûo hieåm nöôùc ngoaøi.
Nhöõng raøo caûn gia nhaäp thò tröôøng vaãn coøn ñaùng keå. Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam
kieåm soaùt töông ñoái chaët vieäc caáp giaáy pheùp hoaït ñoäng ngaân haøng, caû ñoái vôùi vieäc
thaønh laäp ngaân haøng môùi vaø cung caáp nhöõng dòch vuï ngaân haøng môùi cuûa nhöõng ñònh
cheá ñang toàn taïi.

Cuõng vaäy, maëc duø coù phaùt trieån caùc ngaân haøng coå phaàn, ngaân haøng lieân doanh, chi
nhaùnh vaø vaên phoøng ñaïi dieän cuûa caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi, song ngaønh naøy vaãn chòu
söï thoáng lónh cuûa 4 ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc lôùn (Hình 4.1).

Trong khi ñaïi ña soá tín duïng ngaân haøng vaãn ñöôïc daønh cho caùc doanh nghieäp nhaø
nöôùc (Baûng 4.1), thì laïi coù moät hình thaùi phaân maûng trong cung caáp tín duïng theo loaïi
hình ñònh cheá. Tính ñeán thaùng 9/2002, 50% danh muïc caùc khoaûn cho vay cuûa caùc ngaân
haøng thöông maïi nhaø nöôùc ñöôïc daønh cho doanh nghieäp nhaø nöôùc. Caùc ngaân haøng
nöôùc ngoaøi thì chuû yeáu tham gia cung caáp dòch vuï taøi chính cho hoaït ñoäng cuûa nhöõng
taäp ñoaøn ña quoác gia taïi Vieät Nam hôn laø caïnh tranh phuïc vuï caùc doanh nghieäp trong
nöôùc, duø laø nhaø nöôùc hay tö nhaân. Caùc ngaân haøng coå phaàn toû ra vaãn laø nguoàn chính
phuïc vuï cho khu vöïc tö nhaân trong nöôùc, laø khu vöïc chieám phaàn lôùn trong tín duïng
töø nhöõng ngaân haøng naøy. Hình thaùi naøy trong chöøng möïc naøo ñoù phaûn aùnh vai troø lòch
söû cuûa caùc toå chöùc tín duïng khaùc nhau, hoaëc laø phaûn aùnh nhöõng öu theá cuûa nhöõng toå
chöùc naøy. Nhöng noù cuõng coù theå do thieáu moät saân chôi bình ñaúng hoaëc coù ñieàu gì ñoù
khoâng bình thöôøng trong caùc quy cheá.

Baûng 4.1: Tín duïng cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc

Nguoàn: Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam. öôùc tính cho naêm 2002 laø ñeán cuoái thaùng Chín.

30
Taøi chính chính thöùc vaø khoâng chính thöùc cuøng toàn taïi trong maûng tín duïng noâng
thoân. Tín duïng chính thöùc chuû yeáu do Ngaân haøng noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng
thoân ñaûm traùch vaø chieám ña soá lôùn trong toång dö nôï. Caùc ñònh cheá cho vay chính thöùc
khaùc nhö Ngaân haøng ngöôøi ngheøo coù aûnh höôûng ít hôn trong maûng tín duïng noâng
thoân. Phaàn taøi chính khoâng chính thöùc bao goàm nhöõng ngöôøi cho vay, caùc nhaø phaân
phoái, caùc hoäi tieát kieäm vaø tín duïng quay voøng, hoï haøng vaø baïn beø.

Khu vöïc chính thöùc laø nguoàn taøi chính chuû yeáu cho caùc hoä gia ñình ôû noâng thoân, chieám
khoaûng 80% caùc khoaûn vay (Phaïm Baûo Döông vaø Izumida, 2002). Chæ rieâng Ngaân haøng
noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân ñaõ chieám 65%. Khu vöïc chính thöùc chuû yeáu cho
vay theo muïc ñích saûn xuaát coøn khu vöïc khoâng chính thöùc thì cho vay khaù ña daïng. ôû
möùc hoä gia ñình, dieän tích canh taùc vaø giaù trò ñaøn gia caàm gia suùc laø caùc tieâu chí chính
ñeå vay töø caùc ñònh cheá taøi chính chính thöùc.

Khu vöïc taøi chính phi ngaân haøng

Luaät kinh doanh baûo hieåm coù hieäu löïc töø thaùng 4-2001 vaø tính ñeán cuoái naêm 2002 ñaõ
coù 18 coâng ty baûo hieåm hoaït ñoäng taïi Vieät nam. Maëc duø thò phaàn cuûa caùc doanh
nghieäp baûo hieåm tö nhaân taêng leân, song caùc coâng ty baûo hieåm quoác doanh vaãn chieám
thò phaàn chi phoái vôùi tyû leä trong baûo hieåm phi nhaân thoï vaø nhaân thoï töông öùng
khoaûng 47% vaø 55%. Dieän baûo hieåm coøn nhoû vôùi toång doanh thu baûo hieåm chieám
khoaûng 1% GDP haøng naêm. Song doanh thu taêng trung bình 30% moãi naêm vaø öôùc tính
seõ ñaït khoaûng 4,9 nghìn tyû ñoàng (töông ñöông khoaûng 321 trieäu ñoâ la) trong naêm
2001.

Vieät nam coøn coù 8 coâng ty cho thueâ taøi chính trong doù 3 coâng ty laø lieân doanh hoaëc
100% voán nöôùc ngoaøi, 5 coâng ty coøn laïi laø caùc ñôn vò cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi
nhaø nöôùc. Trong naêm 2001, giaù trò cuûa taøi saûn thueâ mua laø khoaûng 2 nghìn tyû ñoàng, töùc
laø khoaûng 131 trieäu ñoâ la.

Buoân baùn coå phieáu vaø traùi phieáu taïi Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn coøn khaù haïn
cheá. Saøn giao dòch chöùng khoaùn taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ ñöôïc khai tröông vaøo
thaùng 7 naêm 2000 sau 5 naêm chôø ñôïi. Hieän taïi coù coå phieáu cuûa 19 coâng ty vaø 18 loaïi
traùi phieáu ñöôïc nieâm yeát vôùi toång soá voán treân thò tröôøng laø 1,6 nghìn tyû ñoàng
(khoaûng 105 trieäu ñoâ la). Taát caû caùc coâng ty nieâm yeát ñeàu laø caùc doanh nghieäp nhaø
nöôùc ñöôïc chuyeån thaønh coâng ty coå phaàn. Giao dòch chöùng khoaùn ñöôïc naâng caáp töø
cuoái naêm 2001 vaø seõ aùp duïng moät heä thoáng thanh toaùn giao dòch phuø hôïp vôùi tieâu
chuaån quoác teá hoaøn thieän nhaát vaøo naêm 2005.

Caûi caùch ngaân haøng

Nhöõng noã löïc ñeå bieán heä thoáng ngaân haøng sang hoaït ñoäng thöông maïi vaãn coøn trong
giai ñoaïn sô khôûi. Nhöõng bieän phaùp ñöôïc tieán haønh cho ñeán nay bao goàm töï do hoaù
laõi suaát, ñaët ra keá hoaïch taùi cô caáu ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc, thaønh
laäp caùc coâng ty quaûn lyù taøi saûn thuoäc ngaân haøng ñeå giaûi quyeát nhöõng khoaûn nôï khoâng
sinh lôøi, thöïc hieän daàn keá hoaïch taùi caáp voán, vaø giaûm daàn vieäc cho vay chính saùch theo
chæ ñònh cuûa nhaø nöôùc.

Vieäc töï do hoaù laõi suaát baét ñaàu töø naêm 1996, ñoái vôùi tieàn göûi baèng noäi teä. Sau ñoù
ñöôïc môû roäng ra ñoái vôùi huy ñoäng tieát kieäm ngoaïi teä naêm 1999, sang cho vay ngoaïi teä
naêm 2001, vaø môùi gaàn ñaây laø laõi suaát cho vay baèng noäi teä. Maëc duø kieåm soaùt tröïc tieáp
cuûa nhaø nöôùc ñaõ daàn ñöôïc nôùi loûng thoâng qua nhöõng böôùc naøy, song vaãn coøn chöa
thaáy roõ ñöôïc taùc ñoäng thöïc söï cuûa vieäc töï do hoaù laõi suaát leân öùng xöû cuûa ngaân haøng

31
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

trong vieäc ñaët ra laõi suaát vaø quyeát ñònh lôïi nhuaän töông lai. Cho ñeán nay, vieäc phaân
hoaù giöõa caùc ngaân haøng vaø loaïi ñoái töôïng vay vaãn coøn haïn cheá.

Laõi suaát tieàn göûi toû ra khoâng dao ñoäng nhieàu, vaø khoâng hoaøn toaøn roõ vì sao laïi nhö
vaäy. Möùc taêng tieàn teä hoaù nhanh, ngaân haøng khoâng muoán caïnh tranh baèng laõi suaát, vaø
ñoâi khi coøn can thieäp cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñeàu goùp phaàn vaøo söï oån ñònh nhö
quan saùt ñöôïc naøy. Laõi suaát noäi teä khoâng hoaøn toaøn phaûn öùng nhu caàu taêng leân, trong
khi laõi suaát ngoaïi teä vaãn coøn ôû döôùi möùc so saùnh ñöôïc vôùi laõi suaát treân thò tröôøng
quoác teá. Keå caû khi so saùnh vôùi nhöõng cô cheá raát caïnh tranh, cheânh leäch laõi suaát cuûa caùc
ngaân haøng Vieät Nam cuõng vaãn raát thaáp. Trong tröôøng hôïp cuûa caùc ngaân haøng thöông
maïi nhaø nöôùc, ñieàu naøy laø ñaùng ngaïc nhieân, vì hoï caàn taêng cöôøng nhöõng ñieàu khoaûn
ñeå giaûi quyeát nôï khoâng sinh lôøi.

Tieán boä trong giaûi quyeát nôï khoâng sinh lôøi coøn chaäm nhöng chaéc chaén (hình 4.2). Khoù
khaên chính laø vôùi nhöõng khoaûn nôï khoâng coù theá chaáp, chuû yeáu laø caùc khoaûn nôï cuûa
caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc thaáy khoù coù theå ñaït
ñöôïc muïc tieâu xöû lyù nôï do chaäm treã trong caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc. Maëc duø
tieán boä trong giaûi quyeát nôï khoâng sinh lôøi coù khaùc nhau giöõa 4 ngaân haøng thöông maïi
nhaø nöôùc lôùn, song laàn taùi caáp voán ñôït ñaàu laïi cung caáp nhöõng khoaûn voán baèng nhau
cho moãi ngaân haøng naøy. Moät ñieàu chöa roõ laø lieäu danh muïc cho vay vaø ñaàu tö cuûa caùc
ngaân haøng coù caûi thieän ñaùng keå hay khoâng.

Ngaân haøng Chính saùch Xaõ hoäi ñöôïc thaønh laäp nhaèm taùch cho vay chính saùch ra khoûi
cho vay thöông maïi cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc, vôùi voán ñieàu leä ban ñaàu
laø 5 nghìn tyû ñoàng. Ngaân haøng Chính saùch coù moät maïng löôùi chi nhaùnh ôû taát caû caùc
tænh, ñöôïc chính phuû baûo laõnh veà thanh khoaûn vaø khaû naêng thanh toaùn, vaø ñöôïc mieãn
cheá ñoä baûo hieåm tieàn göûi vaø thueá.

32
Con ñöôøng tröôùc maét

Moät soá thöû thaùch khoù khaên nhaát tröôùc maét lieân quan ñeán nhöõng khoaûn nôï lôùn khoâng
sinh lôøi. Lyù töôûng maø noùi, caùc cô cheá ñeå giaûi quyeát nôï khoâng coù theá chaáp vaø nôï giöõa
caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc caàn phaûi ñöôïc thöïc hieän. Lieäu cô cheá hieän ñang caân nhaéc
ñeå mua baùn nôï cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc thuoäc dieän coå phaàn hoaù coù ñoùng vai
troø naøy khoâng vaãn coøn laø caâu hoûi boû ngoû. Trong thôøi gian tôùi, vieäc thieáu quy trình xöû
lyù kòp thôøi caùc khoaûn vay khoâng sinh lôøi seõ aûnh höôûng lôùn ñeán vieäc hình thaønh vaên
hoaù thanh toaùn tín duïng.

Hieän taïi, ngay caû quy moâ cuûa nhöõng khoaûn nôï khoâng sinh lôøi cuûa boán ngaân haøng
thöông maïi nhaø nöôùc lôùn vaãn coøn laø ñieàu gaây tranh caõi. Söï baát traéc moät phaàn laø do
nhöõng khaùc bieät giöõa chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam vaø quoác teá trong phaân loaïi voán
vay. Ví duï nhö chuaån möïc cuûa Vieät Nam chæ tính phaàn nôï quaù haïn chöa thanh toaùn laø
khoaûn vay khoâng sinh lôøi chöù khoâng tính toaøn boä caû khoaûn vay. Nhöõng bieän phaùp cuï
theå ñeå ñaùnh giaù tieán boä trong giaûi quyeát nôï khoâng sinh lôøi phaûi bao goàm caû kieåm toaùn
döïa theo tieâu chuaån quoác teá, daãn ñeán vieäc phaân loaïi laïi danh muïc voán cho vay vaø lòch
trình trích laäp döï phoøng döïa theo caùch phaân loaïi môùi.

Tuy nhieân, vieäc aùp duïng chuaån möïc keá toaùn quoác teá coù theå khieán nhieàu ngaân haøng trôû
neân maát khaû naêng thanh toaùn, vaø do ñoù laïi caàn coù keá hoaïch giaûi quyeát vaán ñeà taùi caáp
voán. Ñeå traùnh vieäc chaát löôïng voán vay laïi xaáu ñi trong töông lai, vieäc caáp voán boå sung
caàn caên cöù theo hoaït ñoäng. Ñieàu naøy seõ taïo ñoäng cô khuyeán khích caùc ngaân haøng
thöông maïi nhaø nöôùc tuaân thuû nhöõng quy taéc cho vay nghieâm ngaët hôn, bao goàm caû
phaân tích ruûi ro tín duïng, vaø söû duïng baûo laõnh coâng khai cuûa nhaø nöôùc ñeå cho caùc
doanh nghieäp nhaø nöôùc vay.

Quy cheá vaø giaùm saùt ñoái vôùi khu vöïc ngaân haøng cuõng caàn ñöôïc ñaùnh giaù laïi nhaèm
thuùc ñaåy cung caùch kinh doanh theo höôùng thöông maïi nhieàu hôn vaø naâng cao tính
minh baïch. Chöùc naêng kieåm tra laø moät trong nhöõng coâng cuï ñöôïc duøng trong quaù
trình giaùm saùt. Noù cho pheùp ngöôøi giaùm saùt ñaùnh giaù ñöôïc hoaït ñoäng cuûa moät ñònh
cheá nhaèm ñaûm baûo raèng noù ñang vaän haønh theo ñuùng quy taéc vaø quy ñònh ñoái vôùi
ngaønh. ôû Vieät Nam, nhieäm vuï chính cuûa thanh tra laø thanh tra xem caùc luaät leä veà hoaït
ñoäng tieàn teä vaø ngaân haøng coù ñöôïc caùc ñònh cheá taøi chính tuaân thuû hay khoâng. Ñaùnh
giaù chaát löôïng taøi saûn vaø nhöõng ruûi ro khaùc trong hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng cuõng caàn
phaûi laø moät phaàn trong nhieäm vuï cuûa hoï.

Ñeå tieán tôùi, Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam caàn taäp trung roõ hôn vaøo chöùc naêng chính
cuûa ngaân haøng trung öông vaø giaùm saùt caùc ngaân haøng. Vai troø hieän taïi cuûa ngaân haøng
nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc coù theå khoâng phuø hôïp ñeå thöïc hieän
chöùc naêng giaùm saùt. Ñieàu naøy seõ aûnh höôûng tôùi chaát löôïng cuûa thanh tra giaùm saùt.

Ñeå nhaèm muïc ñích naøy, coù theå caàn baét tay vaøo coâng taùc ñaùnh giaù vai troø, söù maïng, vaø
taàm nhìn cuûa mình trong phaùt trieån heä thoáng taøi chính. Ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi xem laïi
quyeàn löïc phaùp lyù, cô caáu toå chöùc vaø quaù trình hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng naøy.

Höôùng daãn thöïc haønh veà hieän ñaïi hoaù khu vöïc taøi chính ñöôïc ñöa ra trong Caùc
Nguyeân taéc Chuû ñaïo cuûa Basel. Cho ñeán nay, 9 trong soá caùc nguyeân taéc naøy ñaõ ñöôïc
aùp duïng ôû Vieät Nam (khung 4.1). Yeáu keùm lôùn nhaát ñöôïc phaùt hieän laø lieân quan ñeán
vieäc thieáu nhaát quaùn, minh baïch, vaø traùch nhieäm giaûi trình trong heä thoáng ngaân haøng
vaø trong quaù trình giaùm saùt ngaân haøng.

33
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 4.1: Ñaùnh giaù caùc nguyeân taéc chuû ñaïo Basel coøn haïn cheá

Nguyeân taéc 1. Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam caàn xaùc ñònh muïc tieâu vaø traùch nhieäm cuûa moãi cô quan
tham gia giaùm saùt. Trong ñoù bao goàm laäp ra nhöõng cô cheá ñeå chia seû thoâng tin giöõa nhöõng cô quan
giaùm saùt vaø taïo tính ñoäc laäp vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc khaùc trong hoaït ñoäng.
Nguyeân taéc 3. Quaù trình caáp pheùp vaãn coøn ñeå ngoû cho quaù nhieàu tính chuû quan. Noù phaûi bao goàm
moät ñaùnh giaù veà cô caáu sôû höõu, giaùm ñoác vaø ban quaûn l?yù cao caáp; keá hoaïch hoaït ñoäng vaø kieåm soaùt
noäi boä roõ raøng; vaø döï kieán veà ñieàu kieän taøi chính (keå caû voán).
Nguyeân taéc 6. Tyû leä ñuû voán toái thieåu (8%) phaûi ñöôïc quy ñònh, nhöng vieäc thöïc hieän laïi gaëp trôû ngaïi
bôûi nhöõng chuaån möïc keá toaùn trong nöôùc. Ñieàu naøy ñaëc bieät roõ trong phaân loaïi voán vay vaø trích laäp
döï phoøng, laø nhöõng yeáu toá coù taùc ñoäng quyeát ñònh ñeán tính toaùn tyû soá naøy.
Nguyeân taéc 7. Nhieäm vuï cuûa caùc thanh tra Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam chuû yeáu taäp trung vaøo
kieåm tra vieäc tuaân thuû phaùp luaät vaø quy ñònh. Trong ñoù khoâng bao goàm ñuû phaùn ñoaùn ñeå ñaùnh giaù
caùc chính saùch vaø quy trình cuûa ngaân haøng lieân quan ñeán cho vay vaø ñaàu tö.
Nguyeân taéc 8. Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam ñaùnh giaù chaát löôïng taøi saûn döïa treân moät ma traän veà
caùc giai ñoaïn bò quaù haïn, thay vì döïa vaøo hình thaùi ruûi ro cuûa ngöôøi vay. Vieäc ñaùnh giaù laïi caøng trôû
neân khoù khaên hôn khi moâi tröôøng phaùp l?yù laïi caûn trôû vieäc cöôõng cheá quyeàn cuûa chuû nôï, do vaäy laøm
giaûm giaù trò cuûa taøi saûn theá chaáp.
Nguyeân taéc 14. Caùc nguyeân taéc chung trong quaûn trò doanh nghieäp, ñöôïc neâu trong Luaät Caùc Toå chöùc
Tín duïng, khoâng ñöôïc tuaân thuû. Nghóa vuï vaø quyeàn löïc cuûa ñôn vò kieåm soaùt noäi boä chæ taäp trung vaøo
tuaân thuû hôn laø ruûi ro.
Nguyeân taéc 16. Caùc thanh tra Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam khoâng thöïc hieän ñaùnh giaù ruûi ro theo
döï kieán. Coù nhöõng saùch höôùng daãn thanh tra taïi choã, nhöng caàn phaûi ñöôïc thöïc hieän. Giaùm saùt töø xa
cuõng khoâng mang tính döï kieán, vaø khoâng coù khaû naêng ñaùnh giaù hình thaùi ruûi ro cuûa caùc toå chöùc tín
duïng.
Nguyeân taéc 21. Coâng taùc thöïc haønh vaø caùc chính saùch keá toaùn mang tính tình theá. Nhöõng khaùc bieät so
vôùi Chuaån möïc Keá toaùn Quoác teá bao goàm phaân loaïi voán vay, trích laäp döï phoøng thaát thoaùt voán vay,
vaø keá toaùn doàn tích thay vì keá toaùn tieàn maët khi haïch toaùn laõi vaø chi phí.
Nguyeân taéc 22. Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam trao cho caùc thanh tra moät loaït caùc quyeàn xöû phaït.
Nhöng khoâng coù hoà sô theo doõi naøo ñeå khaúng ñònh laø quyeàn haïn naøy ñöôïc thöïc thi moät caùch höõu
hieäu.

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi döïa treân taøi lieäu cuûa Uyû ban Giaùm saùt Ngaân haøng Basel soaïn thaûo, thaùng 2/2002
vaø Baùo caùo Toång quan cuûa Ngaân haøng Theá giôùi (saép phaùt haønh, a)

Hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät-Myõ, vaø keá hoaïch ñaõ ñöôïc coâng boá veà hoäi
nhaäp WTO, haøm yù raèng phaân bieät ñoái xöû trong quy cheá ñoái vôùi caùc toå chöùc nöôùc
ngoaøi cuoái cuøng seõ phaûi ñöôïc baõi boû. Do ñoù, moät chieán löôïc töï do hoaù phaûi ñöôïc baøn
thaûo. Toát nhaát laø chieán löôïc ñoù neân bao goàm cuûng coá (nhöng khoâng thaét chaët) caùc cheá
ñoä quaûn l?yù vaø giaùm saùt.

Môû roäng khaû naêng tieáp caän taøi chính

Chính phuû Vieät Nam ñaõ baøy toû yù ñònh môû roäng khaû naêng tieáp caän voán ngaân haøng cho
khu vöïc tö nhaân, vaø nhaát laø cho caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû. Tuy nhieân, nhöõng phaân
maûng khaùc nhau trong thò tröôøng coù nhöõng nhu caàu khaùc nhau veà maët baûn chaát quan
heä vôùi ngaân haøng (Khung 4.2). Noù cuõng khaùc nhau veà loaïi hình caáp voán vaø dòch vuï maø
hoï yeâu caàu. Hôn nöõa, khaû naêng cuûa hoï trong vieäc cung caáp cho caùc ngaân haøng nhöõng
thoâng tin taøi chính toát veà khaû naêng traû nôï vaø ñaûm baûo khoaûn vay baèng theá chaáp cuõng
khaùc nhau ñaùng keå.

Ñeå taïo ñieàu kieän cho khu vöïc tö nhaân vay, nhaát laø caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, moâi
tröôøng hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ngaân haøng phaûi ñöôïc caûi thieän. Cuûng coá chöùc naêng
cuûa Phoøng Tín duïng vaø Ñaêng kyù Taøi saûn Theá chaáp, vaø xaùc ñònh roõ caùi gì coù theå ñöôïc

34
 Khung 4.2: Tieát kieäm böu ñieän

Coâng ty Dòch vuï Tieát kieäm Böu ñieän Vieät Nam (VPSC) ñöôïc thaønh laäp naêm 1999, laø moät trong nhöõng
cô cheá tieát kieäm böu ñieän treû nhaát treân theá giôùi. Muïc tieâu chính cuûa noù laø cung caáp caùc phöông tieän
tieát kieäm cho nhöõng boä phaän daân cö chöa ñöôïc phuïc vuï. Hieän coâng ty coù 539 chi nhaùnh vaø coù keá
hoaïch môû roäng thaønh 600 chi nhaùnh vaøo cuoái 2002. Hieän coù gaàn nöûa trieäu taøi khoaûn tieát kieäm ñöôïc
môû taïi VPSC. Khoái löôïng huy ñoäng luyõ tích laø 7 tyû ñoàng tieàn göûi, vôùi soá tieàn göûi coøn toàn laø 3,8 tyû
ñoàng.
Taïi moät nöôùc maø ba phaàn tö daân soá soáng ôû noâng thoân, VPSC coù tieàm naêng vöôn xa vaø saâu. Phaïm vi
ñòa l?yù? cuûa noù khoâng môû roäng theo ñoäng cô lôïi nhuaän. Khaùch haøng noâng thoân, nhöõng ngöôøi tröôùc
kia chöa ñöôïc tieáp xuùc vôùi dòch vuï taøi chính, toû ra thích loaïi hình naøy, nhaát laø vì noù coù ñöôïc söï baûo
laõnh ngaàm cuûa chính phuû.
VPSC coøn cung caáp khaû naêng tieáp caän vôùi dòch vuï taøi chính coøn thieáu ôû moät soá vuøng. Vì coâng ty seõ
coøn phaùt trieån neân noù seõ ñem laïi lôïi ích cho ngöôøi daân trong caû nöôùc baèng caùch taïo cô hoäi cho hoï tieát
kieäm, ñoàng thôøi coù theå ruùt tieàn ôû baát cöù ñaâu trong nöôùc Vieät Nam. Nhö ñöôïc laäp ra cho ñeán nay,
VPSC laø moät nguoàn löïc quyù, nhöng caàn thaän troïng khi tieáp tuïc phaùt trieån, nhaát laø trong söû duïng voán
huy ñoäng ñöôïc.

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi

duøng laøm theá chaáp, laø nhöõng böôùc chính trong quaù trình naøy.

Moät trung taâm ñaêng kyù gaio dòch coù baûo ñaûm tröïc thuoäc Boä Tö Phaùp, môùi ñöôïc thaønh
laäp gaàn ñaây. Treân nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa trung taâm seõ goùp phaàn laøm giaûm nhöõng
tranh chaáp trong töông lai giöõa caùc chuû nôï veà quyeàn ñoái vôùi caùc giao dòch baûo ñaûm
baèng ñoäng saûn. Quaù trình ñaêng kyù coù tieàm naêng laøm taêng tính minh baïch cuûa caùc giao
dòch cho vay vaø quyeàn sôû höõu ñoái vôùi taøi saûn theá chaáp. Nhöng Trung taâm ñaêng k?yù
coøn chöa coù heä thoáng löu giöõ ñieän töû cho pheùp theo doõi, ghi cheùp, vaø cung caáp thoâng
tin kòp thôøi. Moïi hoà sô cho caû nöôùc ñeàu coøn ñöôïc laøm thuû coâng, vaø moïi yeâu caàu thoâng
tin cuõng töông töï phaûi döïa vaøo quaù trình thuû coâng.

Trung taâm Thoâng tin Tín duïng cuõng ñöôïc thaønh laäp nhaèm cung caáp thoâng tin veà
ngöôøi vay cho caùc chuû nôï. Trung taâm naøy coøn ñang trong giai ñoaïn sô khôûi cuûa hoaït
ñoäng. Nhöng noù coù theå trôû thaønh moät coâng cuï chính ñeå caùc ngaân haøng giaûm bôùt ruûi ro
trong khi cho vay trong töông lai. Veà ñieåm naøy, noù caàn trôû thaønh moät phaùp nhaân
rieâng, tröïc thuoäc caùc toå chöùc tín duïng, vôùi cô caáu phí khieán noù hoaït ñoäng coù laõi. Caùc
quyeàn vaø nghóa vuï ñi keøm cuûa caùc beân höõu quan phaûi ñöôïc luaät phaùp quy ñònh roõ, coù
ñuû cheá taøi xöû phaït vi phaïm, vaø do ñoù baûo veä ñöôïc nhöõng soá lieäu thu thaäp ñöôïc khoûi
bò söû duïng thieáu baûo ñaûm.

5. MOÄT CHAËNG ÑÖÔØNG DAØI PHÍA

TRÖÔÙC

Thôøi gian qua ñaõ chöùng kieán söï thay ñoåi ñaùng keå trong thaùi ñoä ñoái vôùi khu vöïc tö
nhaân, vôùi vieäc ban haønh Luaät Doanh nghieäp naêm 2000, vaø gaàn ñaây laø Hoäi nghò Trung
öông 5, Khoaù 9 cuûa Ñaûng vaøo thaùng 3-2002, ñaõ chính thöùc uûng hoä khu vöïc tö nhaân.
Luaät Doanh nghieäp thöïc söï ñaõ cho thaáy söï thay ñoåi töø heä thoáng caáp pheùp kinh
doanh, trong ñoù chính phuû ñaûm nhaän vai troø kieåm soaùt vaø chæ ñaïo khu vöïc tö nhaân,
sang heä thoáng ñaêng kyù kinh doanh trong ñoù chính phuû ñöa ra khuoân khoå phaùp lyù ñeå
tö nhaân hoaït ñoäng.

35
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Taêng tröôûng cuûa khu vöïc tö nhaân seõ coù taàm quan troïng then choát ôû Vieät Nam, nhaát laø
trong taïo coâng aên vieäc laøm. Moãi naêm coù 1,2 trieäu ngöôøi môùi tham gia thò tröôøng lao
ñoäng. Khu vöïc nhaø nöôùc khoâng theå taêng theâm cô hoäi vieäc laøm, nhö xu höôùng tröôùc
ñaây cho thaáy, vaø caøng nhö vaäy khi thöïc hieän nhöõng caûi caùch caàn thieát ñeå naâng cao
hieäu quaû. Ngoaøi coâng aên vieäc laøm, khu vöïc tö nhaân lôùn maïnh seõ coøn taïo aùp löïc caïnh
tranh caàn thieát ñeå cuûng coá caùc doanh nghieäp thuoäc moïi thaønh phaàn. Moät khu vöïc tö
nhaân lôùn maïnh seõ laø nguoàn ñaàu tö quan troïng vaø ñoùng vai troø trong cung öùng nhöõng
dòch vuï cô baûn nhö ñieän nöôùc vaø giaùo duïc. Nhöng ñeå ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu ñoù,
caàn phaûi tieáp tuïc caûi thieän moâi tröôøng kinh doanh.

Moät khôûi ñaàu toát, nhöng…

Söï phaûn öùng cuûa khu vöïc tö nhaân tröôùc nhöõng thay ñoåi chính saùch gaàn ñaây laø raát roõ
neùt. Töø thaùng 1-2000 ñeán thaùng 10-2002, gaàn 50.000 doanh nghieäp môùi ñöôïc ñaêng kyù,
töông ñöông vôùi gaàn ba phaàn tö toång soá nhöõng doanh nghieäp tö nhaân ñöôïc ñaêng kyù
theo Luaät doanh nghieäp ôû Vieät Nam hieän nay (Baûng 5.1). Haàu heát nhöõng doanh
nghieäp tö nhaân môùi ñaêng kyù laø töông ñoái nhoû veà quy moâ. Nhöõng doanh nghieäp ñöôïc
ñaêng kyù cho ñeán nay trong naêm 2002 coù voán trung bình vaøo khoaûng 1.35 tyû ñoàng töùc
laø khoaûng 90 nghìn ñoâ la.

Saûn löôïng coâng nghieäp cuûa khu vöïc tö nhaân non treû ñaõ taêng gaàn 19% naêm 2001, so vôùi
khu vöïc nhaø nöôùc chæ coù 13%. Nhöng maëc duø coù tieán boä vöôït baäc nhö vaäy, khu vöïc tö
nhaân trong nöôùc chính thöùc cuûa Vieät Nam coøn quaù nhoû beù vaø töông ñoái mong manh.
Ñeán naêm 2002, noù chieám döôùi 4% GDP, 6% saûn löôïng coâng nghieäp cheá bieán, vaø
khoaûng 3% toång vieäc laøm. Veà maët naøy, khu vöïc tö nhaân vaãn coøn caû chaëng ñöôøng daøi
phaûi ñi.

Taïo saân chôi bình ñaúng

Saân chôi hieän nay ôû Vieät Nam coøn raát khoâng bình ñaúng. Caùc loaïi hình doanh nghieäp
khaùc nhau nhö doanh nghieäp nhaø nöôùc, doanh nghieäp nöôùc ngoaøi, doanh nghieäp tö
nhaân chính thöùc, vaø hoä kinh doanh ñeàu tuaân theo nhöõng luaät leä vaø quy dònh khaùc
nhau. Döïa theo loaïi hình doanh nghieäp, hoaït ñoäng hay ñòa ñieåm, caùc doanh nghieäp coù
theå coù lôïi töø moät soá cô cheá ñaëc thuø, nhö tín duïng hay mieãn thueá. Chính phuû ñaõ ñöa
ra keá hoaïch thoáng nhaát khuoân khoå phaùp lyù cho moïi loaïi hình doanh nghieäp song caàn
phaûi ñaåy nhanh coâng vieäc voâ cuøng quan troïng vaø caáp thieát naøy.

36
Tieáp caän vôùi thò tröôøng ñaàu vaøo, ñaát ñai, vaø voán cuõng khaùc nhau tuyø theo loaïi hình
doanh nghieäp vaø caùch thöùc ñoái xöû cuûa moãi doanh nghieäp. Ví duï, doanh nghieäp tö
nhaân phaàn lôùn laø khoâng coù quyeàn söû duïng ñaát hoaëc caùc loaïi taøi saûn ñeå theá chaáp seõ
phaûi döïa nhieàu vaøo caùc moái quan heä quen bieát caù nhaân hôn laø doanh nghieäp nhaø nöôùc
khi vay voán (Baûng 5.2).

Baûng 5.2: Taàm quan troïng cuûa quan heä quen bieát

Nguoàn: Vieän kinh teá vaø quaûn lyù Chaâu AÙ-Thaùi bình döông vaø Vieän QLKTTÖ (2002).

Söï öu tieân daønh cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc cuõng gaây khoù khaên cho phaùt trieån
khu vöïc tö nhaân vaø quy moâ cuûa moãi doanh nghieäp. Caùc quy ñònh gaàn ñaây ví duï nhö
Quyeát ñònh 58 cuûa Chính phuû veà phaïm vi hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc
ñaõ phaûn aùnh quyeát taâm cuûa chính phuû trong vieäc duy trì vai troø chuû ñaïo trong moät
loaït lónh vöïc khaùc nhau nhö saûn xuaát maùy moùc thieát bò noâng nghieäp, laâm nghieäp, thuûy
saûn, saûn xuaát thieát bò ñieän, coâng ngheä thoâng tin, xi maêng, xaây döïng, vaø nhieàu loaïi
haøng hoaù tieâu duøng vaø cheá bieán quan troïng khaùc.

Caùch nhìn nhaän cuõng raát quan troïng. Trong khi thaùi ñoä cuûa caùc quan chöùc vaø coâng
chuùng ñoái vôùi khu vöïc tö nhaân ñaõ ñöôïc caûi thieän, thì caùc doanh nghieäp tö nhaân vaãn
coøn chöa ñöôïc nhìn nhaän moät caùch coâng baèng. Giaùm ñoác caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc
thöôøng theøm muoán coù ñöôïc quyeàn töï do vaø töï chuû töông ñoái cuûa nhöõng giaùm ñoác
doanh nghieäp tö nhaân, vaø ñieàu maø hoï nhìn nhaän laø caùn boä thu thueá khoâng thöïc hieän
quy ñònh moät caùch bình ñaúng. Ngöôïc laïi, hai phaàn ba giaùm ñoác doanh nghieäp tö nhaân
laïi keâu ca veà ñoái xöû öu ñaõi cho doanh nghieäp nhaø nöôùc chính laø trôû ngaïi cho doanh
nghieäp cuûa hoï, vaø 43% coi ñoù laø trôû ngaïi lôùn. Ñoái xöû khoâng bình ñaúng cuõng daãn ñeán
nhöõng phaûn öùng vaø caùch laøm khaùc nhau cuûa doanh nghieäp, nhaát laø trong giaûi quyeát
xung ñoät. Do ñoù, 76% giaùm ñoác doanh nghieäp nhaø nöôùc tuyeân boá laø hoï döïa vaøo chính
phuû ñeå giaûi quyeát hôïp ñoàng, so vôùi 44% giaùm ñoác doanh nghieäp tö nhaân (Vieän kinh teá
vaø quaûn lyù Chaâu AÙ-Thaùi bình döông vaø Vieän QLKTTÖ, 2002).

Vai troø cuûa chính phuû

Vai troø cuûa chính phuû caàn phaûi ñöôïc thay ñoåi töø choã laø ngöôøi laäp duyeät keá hoaïch vaø
cung caáp sang vai troø cuûa ngöôøi ñieàu tieát vaø hoã trôï. Hieän taïi vaãn coøn chöa thöïc söï roõ
raøng veà quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa caùc cô quan chính quyeàn khaùc nhau cuõng nhö
vieäc phaân ñònh caùc caáp chính quyeàn. Xoaù boû caùc thuû tuïc quan lieâu giaáy tôø seõ giaûm
thieåu cô hoäi truïc lôïi vaø chi phí giao dòch cho caùc doanh nghieäp khi phaûi laøm vieäc vôùi
chính phuû. Chaúng haïn nhö caùc doanh nghieäp coøn phaûi thöïc hieän quaù trình ñaêng kyù
hoaït ñoäng goàm 10 böôùc, maát khoaûng 68 ngaøy, vaø toán maát 35% trong GDP ñaàu ngöôøi
haøng naêm (Khung 5.1).

Vieäc caáp giaáy pheùp kinh doanh laø tröôøng hôïp ñaùng baøn. Maëc duø ñaõ coù tieán boä trong
giaûm soá giaáy pheùp, nhöng quaù trình naøy coøn nhieàu yù kieán. Töø ngaøy 3-2-2000, coù 84 laïi
giaáy pheùp ñaõ ñöôïc baõi boû. Theâm 27 loaïi giaáp pheùp nöõa ñöôïc baõi boû töø ngaøy 11-8-
2000, vaø coù 34 loaïi giaáy pheùp ñöôïc söûa ñoåi. Cuõng töông töï, töø 4-6-2002, 5 loaïi giaáy

37
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 5.1: Möôøi böôùc (vaø 68 ngaøy) ñeå baét ñaàu

Döôùi ñaây laø quaù trình maø caùc doanh nghieäp caàn laøm ñeå baét ñaàu hoaït ñoäng, laáy ví duï veà ñaêng kyù? moät
Coâng ty Traùch nhieäm Höõu haïn tö nhaân, vôùi soá voán laø 3900 ñoâ la ôû Haø Noäi.
Böôùc 1: Xin giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù ? kinh doanh töø ? Phoøng Ñaêng kyù Kinh doanh ñòa phöông. Thôøi gian:15
ngaøy. Chi phí: 220.000 ñoàng.
Böôùc 2: Xin ñaêng k?yù con daáu töø Boä Coâng an. Thôøi gian:7 ngaøy. Chi phí: 260.000 ñoàng. Vieäc naøy ñöôïc laøm
ôû Phoøng Haønh chính Traät töï xaõ hoäi, Sôû Coâng an Thaønh phoá. Phaûi trình caùc giaáy tôø hôïp leä (chöùng minh
thö cuûa ngöôøi ñaïi dieän hôïp phaùp, giaáy pheùp thaønh laäp, chöùng nhaän ñaêng kyù kinh doanh, vaø ñôn xin).
Haàu heát caùc giaáy tôø giao dòch kinh doanh phaûi coù chöõ kyù vaø ñoùng daáu thì môùi ñöôïc coi laø coù giaù trò
phaùp lyù. Neáu khoâng coù daáu, doanh nghieäp khoâng theå ñaêng kyù vôùi cô quan thueá, môû taøi khoaûn ngaân
haøng vaø xin ñaêng kyù söû duïng nhöõng dòch vuï nhö ñieän thoaïi, ñieän, nöôùc, thueâ vaên phoøng, v.v. Tính
trung bình, phaûi ñi laïi 2 laàn thì môùi xin ñöôïc daáu. Giaáy pheùp xin laøm con daáu phaûi ñöôïc caáp trong
voøng 7 ngaøy keå töø khi nhaän ñöôïc hoà sô taïi Sôû Coâng an.
Böôùc 3: Laøm con daáu coâng ty. Thôøi gian:12 ngaøy. Chi phí: ñaõ neâu treân. Doanh nghieäp caàm giaáy pheùp ñeán
nôi saûn xuaát con daáu theo cô quan coâng an chæ ñònh ñeå ñaët laøm con daáu. Nôi laøm con daáu seõ heïn laáy
daáu ñeå ngöôøi xin daáu ñeán cô quan coâng an nhaän.
Böôùc 4: Ñi nhaän daáu cuûa coâng ty. Thôøi gian: 1 ngaøy. Chi phí: khoâng. Ngöôøi saûn xuaát daáu ñem con daáu
ñaõ hoaøn thaønh ñeán cô quan coâng an ñeå giao.
Böôùc 5: Môû taøi khoaûn trung gian. Thôøi gian: 1 ngaøy. Chi phí: khoâng. Moät khoaûn ñaët coïc toái thieåu ñöôïc Ngaân
haøng Ngoaïi thöông yeâu caàu ñeå laøm ñieàu kieän trong toaøn boä thôøi gian hoaït ñoäng cuûa coâng ty, moät
khoaûn coá ñònh laø 5 trieäu ñoàng cho taøi khoaûn tieàn Vieät vaø 500 ñoâ la cho taøi khoaûn ngoaïi teä. Hoà sô xin
bao goàm: ñôn xin, caùc giaáy tôø xaùc nhaän tính phaùp lyù cuûa vieäc thaønh laäp coâng ty, quyeát ñònh boå nhieäm
keù toaùn tröôûng, thö ñaêng kyù coù chöõ kyù coù thaåm quyeàn vaø daáu cuûa coâng ty.
Böôùc 6: Coâng boá treân baùo chí Thôøi gian: 7 ngaøy. Chi phí 750.000 ñoàng, neáu ñaêng treân baùo Haø Noäi môùi, khoå
9x4cm. Chi tieát caàn thoâng baùo: teân vaø loaïi hình doanh nghieäp; truï sôû chính vaø muïc ñích kinh doanh;
voán ñieàu leä, teân vaø ñòa chæ cuûa nhöõng ngöôøi saùng laäp, teân vaø ñòa chæ cuûa ñaïi dieän hôïp phaùp vaø ñòa
ñieåm ñaêng kyù kinh doanh.
Böôùc 7: Ñaêng kyù thueá vôùi Cuïc Thueá thaønh phoá Haø Noäi vaø noäp thueá caáp pheùp kinh doanh. Thôøi gian: 10 ngaøy.
Chi phí 850.000 ñoàng. Nhöõng giaáy tôø caàn thieát: keâ khai ñaêng kyù thueá; giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù kinh
doanh. Thuû tuïc naøy seõ ñaêng kyù ñeå coâng ty noäp taát caû nhöõng loaïi thueá caàn thieát. Sau khi coù giaáy chöùng
nhaän ñaêng kyù kinh doanh, doanh nghieäp seõ ñeán Cuïc Thueá Haø Noäi deå keâ khai nhöõng loaïi thueá aùp
duïng vaø heä thoáng keá toaùn. Moät maõ thueá cho doanh nghieäp seõ ñöôïc cung caáp sau 8 ngaøy laøm vieäc, sau
khi hoaøn thaønh keâ khai thueá cuûa doanh nghieäp. Caùc loaïi thueá vaø cheá ñoä keá toaùn gaén vôùi hoaït ñoäng
cuûa doanh nghieäp (thueá caáp pheùp kinh doanh, VAT, thueá thu nhaäp coâng ty, thueá thu nhaäp caù nhaân,
v.v. ñeàu phaûi keâ khai.
Böôùc 8: Ñaêng kyù ñoùng baûo hieåm xaõ hoäi ñeå noäp baûo hieåm xaõ hoäi taïi Cô quan Baûo hieåm xaõ hoäi thaønh phoá. Thôøi gian:
7 ngaøy. Chi phí: khoâng. Thuû tuïc naøy aùp duïng cho nhöõng doanh nghieäp coù töø 10 lao ñoäng trôû leân.
Doanh nghieäp phaûi keâ danh saùch ngöôøi lao ñoäng ñeå ñaêng kyù baûo hieåm xaõ hoäi (teân, ngaøy sinh, möùc
löông, nhö neâu trong hôïp ñoàng lao ñoäng). Sau doù seõ ñeán Baûo hieåm Xaõ hoäi thaønh phoá ñeå ñaêng kyù maõ
soá baûo hieåm cuûa doanh nghieäp. Sau khi nhaän ñöôïc maõ soá baûo hieåm, doanh nghieäp seõ noäp baûo hieåm
xaõ hoäi thöôøng xuyen taïi caùc cô quan baûo hieåm xaõ hoäi caáp phöôøng hoaït ñoäng huyeän.
Böôùc 9: Ñaêng kyù vôùi Cô quan baûo hieåm y teá ñeå noäp baûo hieåm y teá cho ngöôøi lao ñoäng. Thôøi gian 7 ngaøy. Chi
phí: khoâng. Coù theå tieán haønh ñoàng thôøi vôùi böôùc 8. Thuû tuïc naøy aùp duïng cho nhöõng doanh nghieäp coù
töø 10 lao ñoäng trôû leân. Doanh nghieäp phaûi keâ khai danh saùch ngöôøi lao ñoäng ñeå ñaêng kyù baûo hieåm
y teá (teân, ngaøy sinh, vaø löông), cung vôùi quyeát ñònh thaønh laäp, giaáy pheùp kinh doanh, ñôn ñaêng kyù,
vaø baûn sao coâng chöùng hôïp ñoàng lao ñoäng). Sau ñoù ñeán cô quan Baûo hieåm y teá ñeå noäp baûo hieåm y
teá. Giaáy chöùng nhaän baûo hieåm y teá seõ ñöôïc ban haønh trong voøng 1 tuaàn.
Böôùc 10: Thaønh laäp coâng ñoaøn cuøng vôùi Coâng ñoaøn thaønh phoá. Thôøi gian: 1 ngaøy. Chi phí: khoâng. Thuû tuïc
naøy laø baét buoäc ñoái vôùi nhöõng doanh nghieäp coù ít nhaát 10 lao ñoäng, vaø phaûi ñöôïc laøm trong voøng 6
thaùng keå töø khi baét ñaàu hoaït ñoäng. Coâng ñoaøn ñaàu tieân naøy mang tính taïm thôøi, vaø nhieäm kyø laø 1
naêm. Khi heát nhieäm kyø noùi treân, theo quy ñònh cuûa phaùp luaät hieän haønh, coâng ñoaøn taïm thôøi naøy seõ
ñöôïc chuyeån thaønh ñôn vò coâng ñoaøn cô sôû chính thöùc.

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi.

38
pheùp ñöôïc baõi boû vaø 10 loaïi ñöôïc söûa ñoåi. Ñeå naâng cao tính roõ raøng, Phoøng Thöông
maïi Coâng nghieäp Vieät Nam ñaõ göûi danh saùch 226 loaïi giaáy pheùp ñeán caùc boä vaø cô
quan chính phuû ñeå yeâu caàu laøm roõ. Sau ñoù ñaõ phaùt hieän ra raèng 51 loaïi giaáy pheùp ñaõ
khoâng coøn toàn taïi nöõa, song laïi coù theâm 21 loaïi giaáy pheùp môùi, nhö vaäy coù taát caû 194
loaïi giaáy pheùp hieän coøn coù hieäu löïc.

Khía caïnh ñòa phöông

Söï gia taêng veà soá löôïng caùc doanh nghieäp ñaêng kyù laø khoâng ñoàng ñeàu trong caû nöôùc.
Khu vöïc tö nhaân chính thöùc chuû yeáu taäp trung ôû nhöõng khu ñoâ thò chính vaø moät vaøi
tænh laân caän. Nhöõng khu vöïc naøy coù treân moät doanh nghieäp tö nhaân ñaêng kyù treân moät
nghìn daân. Tieáp ñeán, coù moät soá tænh ôû möùc trung bình, cöù hai nghìn daân thì coù moät
doanh nghieäp ñaêng kyù. Nhöng ñaïi ña soá caùc tænh cuûa Vieät Nam chæ coù khoaûng moät
doanh nghieäp tö nhaân chính thöùc treân boán nghìn daân, chaéc chaén laø khoâng ñuû ñeå goùp
phaàn taïo coâng aên vieäc laøm.

Trong khi cheânh leäch giöõa caùc vuøng veà möùc ñoä phaùt trieån cuûa khu vöïc tö nhaân chaéc
chaén laø ñi keøm vôùi cheânh leäch veà ñòa ñieåm, cô sôû haï taàng, vaø maät ñoä daân cö, nhöng noù
cuõng phaûn aùnh nhöõng thaùi ñoä vaø naêng löïc khaùc nhau cuûa caùc ñòa phöông. Quaûn lyù haønh
chính cuûa Vieät Nam ngaøy caøng ñöôïc phaân caáp vaø ñoái vôùi doanh nghieäp tö nhaân, chính
quyeàn ñòa phöông laø nôi aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán thaønh baïi cuûa hoï (khung 5.2).

Chính quyeàn ñòa phöông coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán khaû naêng tieáp caän thò tröôøng
ñaàu vaøo vaø giaáy pheùp hoaït ñoäng. Ví duï, Uyû ban nhaân daân tænh vaø caùc sôû cuûa tænh coù
quyeàn pheâ duyeät moïi döï aùn ñaàu tö cuûa ñòa phöông vaø haàu heát caùc döï aùn ñaàu tö tröïc
tieáp cuûa nöôùc ngoaøi, tröø nhöõng döï aùn raát lôùn. Cuõng nhöõng cô quan naøy seõ caáp giaáy
chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát vaø giaûi quyeát vieäc cho thueâ ñaát, tröø nhöõng maûnh ñaát
lôùn. Hoï cuõng tieán haønh ñaêng kyù kinh doanh chính thöùc theo Luaät Doanh nghieäp. Hoï

Khung 5.2: Kinh nghieäm cuûa Bình döông

Bình döông laø moät tænh ngheøo tröôùc khi taùch ra töø tænh Soâng Beù vaøo naêm 1997. Hieän nay, Bình döông
laø moät trong nhöõng ñieån hình thaønh coâng nhaát veà taêng tröôûng kinh teá, thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi,
xuaát khaåu vaø taïo coâng an vieäc laøm. Trong giai ñoaïn 1997-2002, saûn löôïng coâng nghieäp cuûa khu vöïc
coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taêng bình quan 45.9% moãi naêm. Khu vöùc tö nhaân trong nöôùc vaø khu vöïc
quoác doanh taêng laàn löôït laø 28.7 vaø 8%. Cuøng thôøi gian nay, xuaát khaåu taêng 27.9% haøng naêm. Theo
ñaùnh giaù cuûa ñòa phöông, tyû leä ngheøo ñoùi ñaõ giaûm töø 9.7% vaøo naêm 1996 xuoáng coøn 3% vaøo naêm
2002.
Quyeát taâm cuûa chính quyeàn ñòa phöông trong vieäc xaây döïng moät moâi tröôøng kinh doanh thuaän lôïi
vaø cuûng coá nieàm tin giöõa chính quyeàn vaø giôùi kinh doanh coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân
chính cho thaønh coâng cuûa Bình döông. Caùc quan chöùc chính quyeàn thöôøng xuyeân gaëp gôõ, trao ñoåi vaø
giaûi quyeát caùc vöôùng maéc, khoù khaên cuûa coäng ñoàng doanh nghieäp. Uyû ban nhaân daân tænh ñaõ thaønh
laäp hoäi ñoàng tö vaán ñaàu tö döôùi söï chæ ñaïo tröïc tieáp cuûa moät phoù chuû tòch. Hoäi ñoàng gaëp nhau ñònh
kyø vaøo thöù naêm haøng tuaàn ñeå giuùp ñôõ caùc nhaø ñaàu tö vaø caùc doanh nghieäp giaûi quyeát, thaùo gôõ caùc khoù
khaên maø doanh nghieäp ñang vöôùng maéc.
Ñeå thu huùt hôn nöõa voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, Bình döông ñaõ xaây döïng moät thuû tuïc ñaêng kyù
ñaàu tö ñôn giaûn, giaûi quyeát vieäc caáp pheùp ñaàu tö kinh doanh trong voøng 3 ngaøy. Trong tröôøng hôïp
caàn coù yù kieán cuûa trung öông thì quy trình caáp pheùp cuõng khoâng quaù 15 ngaøy.
Chính saùch moät cöûa cuõng ñaõ ñöôïc aùp duïng trong quy trình ñaêng kyù kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp
tö nhaân trong nöôùc. Caùc doanh nghieäp tö nhaân coù giaáy pheùp kinh doanh trong voøng 7 ngaøy coøn hoï
kinh doanh gia ñình chæ caàn 5 ngaøy. Caù nhaân vaø caùc doanh nghieäp coù theå chuyeån nhöôïng quyeàn söû
duïng ñaát nhanh hôn, trung bình laø 5 ngaøy so vôùi quy ñònh hieän haønh.

Nguoàn: Ban Chæ ñaïo veà Caûi caùch Haønh chính (2002).

39
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

quyeát ñònh vaø xaùc ñònh öu tieân caùc cô sôû haï taàng daønh cho tö nhaân, nhö caáp thoaùt
nöôùc, ñieän thoaïi, ñieän. Hoï tieán haønh thanh tra taïi doanh nghieäp ñeå ñaûm baûo tuaân thuû
caùc quy ñònh, vaø thaäm chí coøn laøm troïng taøi trong caùc tranh chaáp hôïp ñoàng. Chính
quyeàn caáp huyeän thì töông ñoái coù ít aûnh höôûng ñeán nhöõng doanh nghieäp tö nhaân
chính thöùc, nhöng laïi coù taàm quan troïng quyeát ñònh ñoái vôùi caùc hoä kinh doanh.

Ngoaøi nhöõng töông taùc chính naøy ra, doanh nghieäp tö nhaân coøn phaûi coù nhöõng “pheâ
chuaån” khaùc cuûa chính quyeàn ñòa phöông. Baûn chaát cuûa caùc giaáy pheùp naøy phuï thuoäc
vaøo ngaønh ngheà vaø quy moâ hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp ñoù. Nhöng khoâng coù
moät danh muïc roõ raøng naøo veà nhöõng yeâu caàu naøy, neân hoï buoäc phaûi “ñi moät voøng”
caùc cô quan nhaø nöôùc ñeå tìm hieåu xem caàn phaûn xin pheùp nhöõng cô quan naøo.

Moät soá chính quyeàn tænh nhaän thöùc ñöôïc nhöõng vaán ñeà naøy vaø ñang coù bieän phaùp
nhaèm giaûm chi phí cuûa boä maùy quan lieâu. Ví duï, tænh Ñoàng Nai ñaõ tieáp thu khieáu naïi
cuûa tö nhaân veà vieäc thöôøng xuyeân bò “thanh tra vieáng thaêm”. Thaùng 3-2001, chính
quyeàn tænh ñaõ ban haønh thoâng tö yeâu caàu moïi sôû muoán “thanh tra” moät doanh nghieäp
naøo ñoù phaûi ñaêng kyù vôùi thanh tra nhaø nöôùc laø nôi seõ phoái hôïp hoaït ñoäng döôùi hình
thöùc laø chæ thanh tra moät laàn trong naêm. Ngöôïc laïi, caùc doanh nghieäp ôû moät tænh mieàn
Trung trung bình moãi naêm coù ñeán 15 ñoaøn thanh tra chæ rieâng töø cô quan coâng an vaø
thueá (Vieän kinh teá vaø quaûn lyù Chaâu AÙ-Thaùi bình döông vaø Vieän QLKTTÖ). Heä thoáng
ñaêng kyù kinh doanh qua maïng aùp duïng ôû TP Hoà Chí Minh laø moät ví duï nöõa veà noã löïc
cuûa ñòa phöông trong tinh giaûn caùc thuû tuïc haønh chính.

Chính quyeàn trung öông raát yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa chính quyeàn ñòa phöông
trong thöïc hieän höõu hieäu caùc chính saùch phaùt trieån khu vöïc tö nhaân noùi chung vaø Luaät
Doanh nghieäp noùi rieâng. Chæ thò 17/2002/CT-TTg ban haønh thaùng 8-2002 ñaõ quy ñònh
traùch nhieäm cuûa chính quyeàn ñòa phöông trong thöïc hieän Luaät Doanh nghieäp. Chæ thò
yeâu caàu söûa ñoåi nhöõng giaáy pheùp hoaëc quy ñònh cuûa ñòa phöông traùi vôùi luaät, vaø söûa
ñoåi nhöõng keá hoaïch traùi vôùi vieäc thuùc ñaåy moät saân chôi bình ñaúng hoaëc thuùc ñaåy ñaàu
tö cuûa tö nhaân. Chæ thò naøy, vôùi troïng taâm laø thöïc hieän ôû caáp ñòa phöông, laø moät böôùc
ñöôïc hoan ngheânh. Hy voïng raèng noù seõ ñöôïc thöïc hieän nghieâm chænh.

Theå cheá daønh cho kinh teá thò tröôøng

ÔÛ Vieät Nam, cuõng nhö ôû caùc neàn kinh teá chuyeån ñoåi khaùc, nhöõng quy ñònh vaø theå cheá
cuõ caàn ñöôïc thay theá baèng nhöõng caùi môùi. Moät soá theå cheá ñoù ñaõ toàn taïi, maëc duø coøn
ñang ôû giai ñoaïn raát sô khai; nhöõng theå cheá khaùc vaãn coøn thieáu. Nhöõng theå cheá thieát
yeáu ñoái vôùi hoaït ñoäng thuaän lôïi cuûa neàn kinh teá thò tröôøng bao goàm heä thoáng phaùp lyù
vaø tö phaùp ñeå baûo veä quyeàn sôû höõu, ñaûm baûo thöïc hieän hôïp ñoàng vaø truy toá nhöõng
ai vi phaïm phaùp luaät. Trong ñoù cuõng bao goàm khuoân khoå quy cheá cho nhöõng nhaø
cung öùng dòch vuï haï taàng vaø xaõ hoäi cuûa tö nhaân, ñieàu chænh caùc quy taéc vaø chuaån möïc
ñeå baûo veä ngöôøi tieâu duøng, caùc theå cheá giaùm saùt thò tröôøng, caùc dòch vuï keá toaùn vaø
phaùp lyù ñeå moå xeû moät caùch trung thöïc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp döïa vaøo nhöõng
chæ tieâu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh roõ. Thieáu noã löïc cam keát nhaèm phaùt trieån nhanh choùng caùc
theå cheá môùi seõ laøm naûy sinh tham nhuõng vaø laøm cho moâi tröôøng kinh doanh suy yeáu
theâm.

Hieän töôïng tham nhuõng nay ñaõ ñöôïc noùi ñeán coâng khai treân caùc phöông tieän truyeàn
thoâng. Nhieàu ngöôøi ôû Vieät Nam thöøa nhaän raèng tham nhuõng laø töông ñoái phoå bieán.
Nhöng thaùi ñoä chung laø chaáp nhaän noù nhö laø moät caùch ñeå tieán haønh coâng vieäc, thay vì
coi ñoù laø moät vaán ñeà lôùn. Hôn moät nöûa soá giaùm ñoác doanh nghieäp tö nhaân ñöôïc
phoûng vaán khoâng coi tham nhuõng laø trôû ngaïi, so vôùi chæ coù 8% coi ñoù laø trôû ngaïi
nghieâm troïng.

40
Ngöôïc laïi vôùi quan ñieåm trong nöôùc, ñieåm xeáp haïng cuûa Vieät Nam trong chæ soá tham
nhuõng quoác teá laø raát keùm. Taát nhieân laø caùc tieâu chí xeáp haïng tham nhuõng coøn tranh
caõi, song Vieät nam ñöôïc xeáp ôû haïng raát thaáp cuõng vôùi nhoùm nöôùc khoâng neân coù yù
ñònh so saùnh. Nhöõng quan nieäm naøy coù theå laøm toån haïi ñeán khaû naêng cuûa ñaát nöôùc
trong thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc tieáp, vaø caàn phaûi ñöôïc xöû lyù. Giaûm bôùt quyeàn
löïc cuûa caùc quan chöùc trong caùc quyeát ñònh phaân bieät ñoái xöû, naâng cao traùch nhieäm vaø
taêng cöôøng minh baïch laø caùc bieän phaùp höõu hieäu ñeå xöû lyù tham nhuõng.

Söï tham gia cuûa caùc hieäp hoäi

Treân theá giôùi, caùc nhaø doanh nghieäp ngaøy caøng phaûi coù traùch nhieäm xaõ hoäi vaø moâi
tröôøng ñoái vôùi xaõ hoäi. Ngöôøi tieâu duøng ngaøy caøng tìm kieám nhöõng saûn phaåm khoâng
bò mang tieáng laø boùc loät lao ñoäng hoaëc gaây toån haïi moâi tröôøng. ôû nhieàu nöôùc, caùc toå
chöùc phi chính phuû coøn laäp ra caùc thoâng tin veà hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, vaø duøng
nhöõng thoâng tin ñoù ñeå taïo ñoäng cô khuyeán khích nhöõng haønh vi coù traùch nhieäm xaõ
hoäi, vaø thu huùt söï chuù yù cuûa dö luaän vaøo vaán ñeà moâi tröôøng, xaõ hoäi vaø lao ñoäng
trong neàn kinh teá toaøn caàu hoaù (Khung 5.3).

Khung 5.3: Traùch nhieäm xaõ hoäi cuûa doanh nghieäp

Traùch nhieäm xaõ hoäi cuûa doanh nghieäp muoán noùi ñeán nhöõng hoaït ñoäng veà kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi
tröôøng naèm ngoaøi phaïm vi tuaân thuû phaùp luaät cuûa doanh nghieäp nhaèm toát cho caû doanh nghieäp laãn
cho phaùt trieån. Lieân quan ñeán nôi laøm vieäc, ñoù laø taïo ra vaø duy trì nhöõng choã laøm toát.
Söï tham gia cuûa tö nhaân vaøo nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi thöôøng do aùp löïc cuûa ngöôøi tieâu duøng vaø caùc toå
chöùc phi chính phuû ôû caùc nöôùc phaùt trieån leân caùc taäp ñoaøn ña quoác gia. aùp löïc naøy moät phaàn xuaát phaùt
töø moái quan taâm veà khaû naêng cuûa chính phuû trong vieäc thöïc thi caùc chính saùch cho ngöôøi lao ñoäng
ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. ôû Vieät Nam, 300 thanh tra lao ñoäng ñang phaûi ñoái maët vôùi vieäc giaùm saùt
moät khu vöïc tö nhaân ñang taêng tröôûng nhanh choùng.
Soá giôø laøm vieäc laø tröôøng hôïp phoå bieán, vì noù aûnh höôûng ñeán söùc khoeû, an toaøn, vaø chaát löôïng cuoäc
soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng noùi chung. Haàu heát caùc coâng ty giaøy xuyeân quoác gia hoaït ñoäng taïi Vieät Nam
ñeàu xaây döïng nhöõng boä tieâu chuaån quy taéc haønh xöû döïa theo nhöõng taøi chính lao ñoäng ñöôïc quoác teá
coâng nhaän vaø luaät leä cuûa quoác gia. Toå chöùc Lao ñoäng Quoác teá ñöa ra soá giôø laøm vieäc moät tuaàn khoâng
ñöôïc quaù 60 giôø, keå caû laøm theâm. Boä Luaät Lao ñoäng cuûa Vieät Nam thì chaët cheõ hôn, cho pheùp 52 giôø
moãi tuaàn, hoaëc toái ña laø 200 giôø moät thaùng. Caùc quy taéc haønh xöû ñöôïc aùp duïng cho nhöõng nhaø cung
öùng, laø nhöõng coâng ty bò giaùm saùt thöôøng xuyeàn bôûi baûn thaân nhöõng taäp ñoaøn ña quoác gia naøy vaø
thoâng qua nhöõng kieåm toaùn vieân ñoäc laäp. Caùc quy taéc haønh xöû chæ laø moät hình thöùc traùch nhieäm xaõ
hoäi cuûa doanh nghieäp. Caùc bieän phaùp döïa vaøo thò tröôøng khaùc nhaèm caûi thieän ñieàu kieän laøm vieäc bao
goàm chöùng chæ cuûa nhöõng cô quan kieåm toaùn ñoäc laäp. Veà baûn chaát, chöùng chæ naøy gioáng nhö nhöõng
chöùng chæ cho thaáy raèng coâng ty ñaït nhöõng tieâu chuaån chaát löôïng saûn phaåm nhaát ñònh. Gaàn ñaây hôn,
caùc coâng ty laïi gaëp khoù khaên khi caùc thanh tra cuûa chính phuû phaûi noã löïc thi haønh caùc quy taéc lao
ñoäng, taäp trung vaøo vieäc trao quyeàn cho ngöôøi lao ñoäng trong giaûi quyeát nhöõng quan taâm lieân quan
ñeán ñieàu kieän lao ñoäng.

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi.

Caùc toå chöùc baûo veä ngöôøi tieâu duøng coù theå giuùp cöôõng cheá tieâu chuaån chaát löôïng saûn
phaåm, vaø caùc toå chöùc moâi tröôøng thöôøng ñoùng vai troø then choát trong cöôõng cheá caùc
quy taéc moâi tröôøng. Caùc coâng ñoaøn hoaït ñoäng höõu hieäu cuõng coù theå baûo veä toát hôn
quyeàn cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø giuùp cöôõng cheá thi haønh luaät lao ñoäng. Luoàng thoâng tin
côûi môû vaø baùo chí ñoäc laäp cuõng quan troïng trong thuùc ñaåy nhöõng haønh vi coù traùch
nhieäm cuûa doanh nghieäp.

Tieáp tuïc taêng cöôøng ñoái thoaïi giöõa chính phuû vaø khu vöïc tö nhaân, thoâng qua nhöõng
caàu noái nhö Dieãn ñaøn Doanh nghieäp Vieät Nam hay hieäp hoäi kinh doanh, coù theå giuùp
hieåu roõ vaø giaûi quyeát nhöõng moái quan ngaïi cuûa caû hai beân. Caùc cô cheá vaø cô hoäi tham

41
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

vaán chính thöùc ñeå ñaïi dieän quyeàn lôïi hieän coù toàn taïi cho caùc hieäp hoäi kinh doanh, chuû
yeáu thoâng qua caùc dieãn ñaøn thaûo luaän vôùi nhöõng quan chöùc chính phuû coù thaåm quyeàn
vaø trong quaù trình laäp phaùp cuûa ñaát nöôùc. Trong nhöõng naêm 90, moät soá hieäp hoäi kinh
doanh ñaõ coù cô hoäi kieán nghò nhöõng söûa ñoåi trong caùc döï thaûo luaän, vaø gaàn ñaây ñaïi
dieän cuûa hoï thaäm chí coøn tham gia vaø caùc ban soaïn thaûo luaät. Song cho ñeán nay, nhöõng
cô hoäi naøy thöôøng chæ haïn cheá ôû nhöõng hieäp hoäi lôùn nhaát vaø ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát
ñeán nhaát vaø ñoái vôùi nhöõng luaät coù aûnh höôûng roäng lôùn ñeán quoác gia.

Chính phuû cuõng coù theå hoã trôï nhöõng noã löïc nhaèm thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa khu vöïc
tö nhaân baèng caùch taïo ra nhöõng soá lieäu thoáng keâ doanh nghieäp ñaùng tin caäy. Ñieàu naøy
ñoøi hoûi phaûi coù söï thu thaäp soá lieäu thöôøng xuyeân vaø ñaùng tin caäy töø doanh nghieäp.
Nhöng coøn moät soá trôû ngaïi trong lónh vöïc naøy, lieân quan ñeán nhöõng khoù khaên trong
toaøn boä heä thoáng thoáng keâ cuûa Vieät Nam. Hieän taïi, soá lieäu veà doanh nghieäp ñöôïc thu
thaäp qua toång ñieàu tra vaø ít söû duïng caùc kyõ thuaät ñieàu tra choïn maãu laøm giaûm quy
moâ maãu, cho pheùp kieåm tra chaát löôïng phuø hôïp trong thu thaäp soá lieäu. Ñieàu naøy, ñeán
löôït noù, daãn ñeán thieáu loøng tin cuûa ngöôøi söû duïng ñoái vôùi soá lieäu thoáng keâ. Nhieàu cô
quan chính phuû khaùc nhau thu thaäp soá lieäu chi tieát töø moät soá caùc doanh nghieäp, nhöng
ít coù baèng chöùng cho thaáy coù söï phoái hôïp, vaø khoâng nhieàu thoâng tin trong soá ñoù ñöôïc
söû duïng. Vaãn coøn xu höôùng coi thoâng tin thoáng keâ nhö laø thöù chæ ñöôïc cung caáp neáu
ñöôïc pheùp, trong khi thoâng tin thoáng keâ leõ ra phaûi ñöôïc coi nhö moät haøng hoaù coâng
coäng, ñöôïc deã daøng cung caáp cho taát caû nhöõng ai quan taâm, trong chöøng möïc vaãn
ñaûm baûo tính baûo maät. Hy voïng Luaät Thoáng keâ coù theå seõ caûi thieän ñöôïc tình hình naøy.

42
II. Phaùt trieån hoaø nhaäp

43
 6. KHÔÛI NGUOÀN TÖØ ÑAÁT

Ñaát ñai laø moät boä phaän khoâng theå taùch rôøi cuûa quaù trình caûi caùch kinh teá cuûa Vieät
Nam gaàn nhö ngay töø luùc baét ñaàu. Ñaát cuõng laø moät trong nhöõng nguoàn löïc khan hieám
ôû Vieät Nam. Trong khi coù ñeán 80% daân soá sinh soáng ôû caùc vuøng noâng thoân, trung
bình chæ coù khoaûng hôn 1.200 meùt vuoâng ñaát noâng nghieäp cho moät ñaàu ngöôøi, thuoäc
loaïi thaáp nhaát treân theá giôùi.

Vieäc giao ñaát vaø caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát ñoái vôùi phaàn lôùn dieän tích ñaát
noâng nghieäp laø moät trong nhöõng thaønh töïu lôùn nhaát cuûa Vieät Nam, laøm neàn taûng cho
söï taêng tröôûng cao trong saûn xuaát noâng nghieäp. Noù cuõng laø neàn taûng cho con ñöôøng
taêng tröôûng bình ñaúng vaø giaûm ñaùng keå tình traïng ngheøo ñoùi. Song phía tröôùc vaãn
coøn toàn taïi nhieàu thaùch thöùc lôùn, nhö toác ñoä caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát
ñoâ thò vaø ñaát röøng coøn chaäm, vaø thò tröôøng ñaát ñai ñoâ thò bieán ñoäng khoâng laønh
maïnh laøm giaù ñaát taêng raát cao.

Ñeå naâng cao hieäu quaû caàn phaûi hoaøn thaønh vieäc giao ñaát. Nhöng cho ñeán nay hieäu
quaû giaûm ngheøo cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi trong lónh vöïc ñaát ñai döôøng nhö ñaõ ñöôïc gaët
haùi. Trong soá caùc hoä ôû noâng thoân, nhöõng hoä thuaàn noâng thöôøng laø nhöõng hoä ngheøo
nhaát. Roõ raøng laø coù ñaát laø moät yeáu toá ñaåy maïnh möùc tieâu duøng nhöng ngaøy nay ñieàu
ñoù khoâng ñuû ñeå baûo ñaûm gia taêng tieâu duøng moät caùch beàn vöõng. Nhuõng hoä coù tham
gia laøm phi noâng nghieäp thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy toát hôn. Hôn nöõa, neáu laøm khoâng
toát vieäc giao ñaát oû vuøng cao coù theå coù taùc ñoäng xaáu deán caùc daân toäc thieåu soá. Vieäc
phaùt trieån thò tröôøng ñaát ñai oû vuøng ñoâ thò cuõng coù theå coù lôïi cho ngöôøi ngheøo baèng
caùc laøm cho nhaø ôû ñoâ thò hôp tuùi tieàn hôn.

Nhìn chung, trong giai ñoaïn phaùt trieån môùi maø Vieät Nam saép tieán tôùi vieäc thöïc hieân
caùc vaán ñeà coøn laïi trong coâng cuoäc ñoåi môùi lónh vöïc ñaát ñai coù theå seõ khoâng coøn coù
khuynh höôùng coù lôïi cho ngöôøi ngheøo nhieàu nhö tröôùc kia. Laàn naøy seõ laø sai laàm neáu
coi vieäc giaûm ngheøo laø hieån nhieân.

Ñaát ñai vaø ngheøo ñoùi

Coâng cuoäc ñoåi môùi trong lónh vöïc ñaát ñai ñöôïc coi laø moät böôùc ñi quan troïng nhaát
trong ñöôøng loái taêng tröôûng nhanh vaø giaûm ngheøo cuûa Vieät Nam trong nhöõng naêm
1990. Ñoåi môùi ñaát noâng nghieäp thöïc söï baét ñaàu vaøo cuoái nhöõng naêm 1980s, goùp phaàn
vaøo söï taêng tröôûng nhanh, bình ñaúng vaø beàn vöõng cuûa kinh teá noâng thoân, ñaùnh daáu
quaù trình ñoåi môùi noùi chung. Trong khi toaøn boä ñaát ñai ôû Vieät Nam vaãn thuoäc sôû höõu
nhaø nöôùc, quyeàn söû duïng ñaát ñöôïc trao cho caùc caù nhaân vaø ñôn vò vaø thoâng qua giaáy
chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát. Caùc giaáy chöùng nhaän naøy hôïp phaùp hoaù quyeàn cuûa
ngöôøi ñöôïc caáp trong vieäc söû duïng daøi haïn ñaát vaø caùc quyeàn chuyeån nhöôïng, trao
ñoåi, cho thueâ, thöøa keá vaø theá chaáp quyeàn söû duïng ñaát.

Coâng cuoäc ñoåi môùi ñaát noâng nghieäp ñaõ coù nhöõng taùc ñoäng quan troïng ñeán coâng cuoäc
xoùa ñoùi giaûm ngheøo ôû Vieät Nam. Giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát coù taùc duïng
ñaûm baûo vieäc söû duïng ñaát laâu daøi, nhôø ñoù khuyeán khích ñaàu tö daøi haïn. Baèng caùch
taïo ñieàu kieän cho noâng daân theá chaáp quyeàn söû duïng ñaát, loaïi hình giaáy chöùng nhaän
naøy laøm vieäc tieáp caän tín duïng deã daøng hôn. Chuùng cuõng taêng hieäu quaû phaân boå caùc
nguoân löïc vì chuùng coù theå chuyeån nhöôïng. Coù nhieàu chöùng côù laø noâng daân ôû caùc tænh
coù toác ñoä caáp giaáy chöùng nhaän suû duïng ñaát nhanh ñaàu tö nhieàu hôn vaøo caây laâu naêm
vaø giaønh nhieàu nguoàn löïc hôn vaøo coâng taùc thuyû lôïi (Ñoã Quyù Toaøn and Lakohmi Iyer,
2002).

45
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Ngoaøi ra vieäc giao ñaát ñaõ ñöôïc tieán haønh moät caùch raát coù lôïi cho ngöôøi ngheøo. Soá lieäu
cuûa cuoäc Ñieàu tra möùc soáng daân cö Vieät Nam naêm 1992-1993 coù theå ñöôïc söû duïng ñeå
so saùnh taùc ñoäng cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi ñaát noâng nghieäp ñeán tieâu duøng cuûa hoä gia
ñình vôùi taùc ñoäng cuûa caùc phöông aùn giaû töôûng khaùc (Martin Ravallion vaø Dominique
van de Walle, 2001). Moät phöông aùn nhö vaäy laø giao cho moãi hoä gia ñình trong moät xaõ
moät dieän tích ñaát nhö nhau theo ñaàu ngöoøi, coù tính ñeán ñoä maàu môõ cuûa ñaát vaø khaû
naêng tieáp caän dòch vuï töôùi tieâu. Taùc ñoäng giaûm ngheøo cuûa phöông aùn giao ñaát nhö
vaäy raát gioáng vôùi taùc ñoäng quan saùt ñöôïc treân thöïc teá. Ngoaøi ra phöông aùn naøy coøn
baûo veä toát hôn nhoùm nhöõng ngöoøi ngheøo nhaát vaø coù taùc ñoäng giaûm söï baát bình ñaúng
nhieàu hôn so vôùi nhöõng taùc ñoäng maø thò truôøng ñaát ñai töï do mang laïi.

Tuy nhieân vieäc giao ñaát laø söï can thieäp moät laàn. Tuy noù laøm thay ñoåi möùc tieâu duøng
nhöng söï thay ñoåi ñoù khoâng nhaát thieát laø söï taêng möùc tieâu duøng moät caùch beàn vöõng.
Ngaøy nay coù ñaát vaãn chöa ñuû ñeå thoaùt khoûi ñoùi ngheøo. Caùc hoä thuaàn noâng vaãn laø
nhöõng hoä ngheøo nhaát ôû Vieät Nam. Caùc hoä ngheøo cho thaáy moái quan heä giöõa ñoùi
ngheøo vaø tình traïng thieáu cô hoäi ña daïng hoaù thu nhaäp töø vieäc laøm thueâ vaø töï taïo
vieäc laøm (Van de Walle vaø Cratty, 2002).

Trong khi töï do hoaù thò tröôøng ñaát ñai laø caàn thieát ñeå naâng cao hieäu quaû, caùc nhoùm
deã toån thöông coù theå bò aûnh höôûng xaáu. Qua nhieàu theá kyû, caùc daân toäc thieåu soá ñaõ
phaùt trieån ñöôïc nhöõng heä thoáng canh taùc phöùc taïp vaø kinh nghieäm baûn ñòa thích nghi
toát vôùi moâi tröôøng noâng nghieäp vaø kinh teá ñòa phöông. Hoï thöoøng soáng ôû caùc vuøng
saâu vuøng xa vaø tieån haønh nhöõng caùch thöùc saûn xuaát vaø söû duïng ñaát khaùc nhau,
thöôøng laø chuyeân moân hoaù troàng troït caùc loaïi caây ñaëc thuø (ñoâi khi laø khoâng hôïp
phaùp). Neáu caùc ñieàu kieän khaùc gioáng nhau thì coù theå laø caùc daân toäc thieåu soá söû dung
ñaát hieäu quaû hôn ña soá ngöôøi Kinh (Van de Walle and Gunewardena, 2001). Tuy vaäy
coù ruûi ro laø vieäc chuyeån daàn khoûi cô cheá giao vaø söû duïng ñaát truyeàn thoáng ôû coäng
ñoàng seõ laøm xoùi moøn hieäu quaû cao ñaõ ñaït ñöôc ñoù, daãn tôùi giaûm suùt tieâu duøng vaø gia
taêng ñoùi ngheøo.

Moät chöông trình coøn dang dôû

Quyeàn söû duïng ñaát döôùi hình thöùc giaáy chöùng nhaän coù theå ñöôïc trao ñoåi vaø theá chaáp
mang laïi nhieàu lôïi ích. Caùc giaáy chöùng nhaän naøy laø nguoàn baûo ñaûm an sinh vaø laø cô
sôû cho söï hình thaønh caùc thò tröôøng baát ñoäng saûn chính thöùc. Vaø chuùng cuõng coù theå
ñöôïc söû duïng laøm vaät theá chaáp ñeå vay voán. Song ñeå thu ñöôïc caùc lôïi ích ñoù phaûi
hoaøn thaønh vieäc caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát, tieán haønh ñaêng kyù ban ñaàu
vaø nhöõng thay ñoåi sau ñoù cuûa chuùng.

Tuy nhieân, vieäc phaân chia ñaát vaãn chöa hoaøn thaønh, vaø vaãn coøn raát nhieàu ngöôøi söû
duïng ñaát chöa ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát laâu daøi hay caùc hôïp ñoàng thueâ
ñaát. Tính ñeán naêm 2002, môùi chæ coù 18% hoä gia ñình ôû caùc vuøng ñoâ thò vaø 50% caùc hoä
gia ñình vuøng cao ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát. Hôn nöõa, maëc duø coù tôùi
90% ngöôøi söû duïng ñaát noâng nghieäp ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän, nhu caàu veà vieäc caáp
laïi giaáy chöùng nhaän hay thay ñoåi chuùng ngaøy caøng nhieàu leân. Ñieàu naøy phaàn naøo laø do
quaù trình hôïp nhaát nhöõng maûnh ñaát leû ñöôïc thöïc hieän moät caùch khoâng chính thöùc
(Childress vaø Duõng, 2002).

Caùc thò tröôøng ñaát ñai vaø baát ñoäng saûn coøn keùm phaùt trieån. Maëc duø soá löôïng caùc hoä
gia ñình tham gia vaøo caùc giao dòch mua baùn ñaõ taêng leân ñaùng keå trong thaäp kyû qua,
phaàn lôùn caùc giao dòch ñöôïc thöïc hieän khoâng chính thöùc. Theo baùo caùo, coù ñeán 70-85%
caùc giao dòch ôû caùc vuøng ñoâ thò rôi vaøo phaïm truø naøy. Vaø caùc coâng cuï taøi chính cuõng
ít ñöôïc söû duïng. Ví duï, coù tôùi 85% tröôøng hôïp mua nhaø ôû ñöôïc thöïc hieän töø caùc
khoaûn tieát kieäm cuûa chính gia ñình.

46
Thò tröôøng ñaát ñai hieän taïi bò boùp meùo nhieàu, laøm haïn cheá caùc cô hoäi sôû höõu cuûa
ngöôøi ngheøo. Giaù ñaát ôû vuøng ven Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ leân ñeán 444
ñoâ la moät meùt vuoâng, caùi giaù thaäm chí cao hôn caû thu nhaäp bình quaân theo ñaàu ngöôøi.
ôû caùc khu vöïc quan troïng, giaù ñaát thaäm chí leân ñeán 4.000 ñoâ la Myõ. Vaø trong phaïm vi
moät ki loâ meùt caùch trung taâm thaønh phoá, giaù ñaát raát cao, tôùi 2.244 ñoâ la Myõ moät meùt
vuoâng (CPLAR, 2001). Nhöõng con soá naøy theå hieän thöïc traïng thò tröôøng ñaát ñai bò boùp
meùo raát nhieàu. Nhö vaäy, moät ñaát nöôùc treân con ñöôøng trôû thaønh moät neàn kinh teá thò
tröôøng laïi khoâng coù moät thò tröôøng hieäu quaû cho moät trong nhöõng nhaân toá saûn xuaát
quan troïng.

Ñaát ñoàng baèng

Trong khu vöïc noâng nghieäp, giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát ñaõ ñöôïc caáp cho khoaûng
90% hoä gia ñình, ñaït khoaûng 10,6 trieäu hoä vôùi toång dieän tích ñaát laø 5,9 trieäu heùc ta. Ñeå
so saùnh coù theå thaáy chæ coù 18% hoä gia ñình ñöôïc giaûi quyeát trong naêm 1992-1993, vaø
24% trong naêm 1997-1998. Tuy nhieân, ôû Vieät Nam, ngöôøi noâng daân coù nhu caàu ñieàu
chænh quyeàn sôû höõu vaø söû duïng ñaát theo nguyeän voïng, khaû naêng vaø caùc cô hoäi thò
tröôøng. Hieän taïi, öôùc tính coù khoaûng 100 trieäu maûnh ñaát raûi raùc trong soá 11 trieäu gia
ñình noâng daân.

Caâu traû lôøi cuûa chính phuû laø thuùc ñaåy vieäc trao ñoåi ñaát töï nguyeän giöõa nhöõng ngöôøi
noâng daân, nhaèm muïc ñích hình thaønh nhöõng maûnh ñaát lôùn thay cho vieäc moät hoä gia
ñình ñöôïc giao nhieàu maûnh ñaát nhoû tröôùc kia. Tuy vaäy, vieäc hôïp nhaát ñaát naøy coù theå
laøm taêng naêng suaát noâng nghieäp nay khoâng vaãn laø moät vaán ñeà chöa roõ raøng (Hoäp
6.1). Vaãn caàn duy trì lôïi ích cuûa vieäc phaân taùn ruûi ro thoâng qua vieäc moät hoä suû duïng
moät soá maûnh ñaát raûi raùc ôû caùc vuøng sinh thaùi noâng nghieäp khaùc nhau. Vaø trong baát
kyø tình huoáng naøo, bieän phaùp naøy veà cô baûn laø söï can thieäp moät laàn. Hieän nay cuõng
ñaõ coù quaù trình hôïp nhaát vaø tích luyõ ñaát töø döôùi leân thoâng qua caùc keânh khoâng chính
thöùc, bao goàm vieäc trao ñoåi, cho thueâ vaø baùn giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát (Chung,
2000 vaø Kerkvliet, 2000). Nhöng nhöõng quaù trình khoâng chính thöùc naøy caàn phaûi ñöôïc
boå sung baèng caùc cô cheá thò tröôøng cho pheùp söï thích öùng vaø linh hoaït ñoái vôùi caùc hoä
gia ñình.

Khung 6.1. Hôïp nhaát ñaát vaø naêng suaát

Moái lieân heä giöõa vieäc hôïp nhaát ñaát vaø caûi thieän naêng suaát lao ñoäng ñöôïc döôøng nhö chöa ñöôïc
nghieân cöùu nhieàu ôû Ñoâng aù. Moät nghieân cöùu söû duïng soá lieäu veà hoä gia ñình ôû Trung Quoác cho thaáy
hieäu quaû thu ñöôïc khaù khieâm toán (Wan vaø Cheng 2001). Song moät nghieân cöùu khaùc cuõng cuûa Trung
Quoác laïi cho thaáy hieäu quaû kinh teá ñaùng keå töø vieäc hôïp nhaát ñaát moät caùch coù hieäu quaû thoâng qua vieäc
giao khoaùn ñaát vaøo tay nhöõng ngöôøi noâng daân laønh ngheà (Zhou, 2002). ôû vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu
Long, naêng suaát lao ñoäng trong caùc trang traïi lôùn döôøng nhö cao hôn, song naêng suaát ñaát laïi khoâng
phuï thuoäc vaøo quy moâ ñaát. Caùc nghieân cöùu toaøn caàu veà vieäc hôïp nhaát ñaát cho thaáy, caùc hieäu quaû thu
ñöôïc töø vieäc giaûm chi phí ñi laïi, troâng coi vaø caùc chi phí linh tinh khaùc so vôùi khi soá löôïng maûnh ñaát
ban ñaàu cao. Tuy nhieân, coù theå thu ñöôïc nhieàu lôïi ích töông töï thoâng qua caùc thò tröôøng cho thueâ ñaát
hoaëc toå chöùc hôïp taùc tình nguyeän coù hieäu quaû (Binswanger vaø Elgin, 1998).

Vaãn coøn toàn taïi nhieàu trôû ngaïi haønh chính trong vieäc giao ñaát vaø söû duïng ñaát. Taùc
ñoäng haønh chính ñeán vieäc troàng caây gì nuoâi con gì coøn nhieàu, cho duø hieän ñaõ ñöôïc nôùi
loûng sau khi Luaät ñaát ñai ñöôïc söûa ñoåi naêm 2001. Vieäc cho thueâ ñaát cuõng gaëp nhieàu
khoù khaên. Caùc gia ñình cho thueâ ñaát phaûi thuoäc dieän ngheøo, ñaõ chuyeån sang ngheà
khaùc phi noâng nghieäp hoaëc khoâng coù khaû naêng laøm vieäc treân ñaát cuûa mình. Cuõng coù
nhöõng giôùi haïn traàn veà dieän tích ñaát ñöôïc söû duïng, veà thôøi haïn söû duïng ñaát, vaø veà
caùc giao dòch mua baùn ñaát ñai. Giôùi haïn traàn veà söû duïng ñaát ñöôïc quy ñònh ôû möùc
chöa phaûi laø toái öu nhaát veà maët kinh teá, neáu so saùnh vôùi kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc

47
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

laùng gieàng. Thôøi haïn söû duïng ñaát khoâng ñöôïc daøi, hieän nay chæ laø 20 naêm ñoái vôùi ñaát
noâng nghieäp vaø 50 naêm ñoái vôùi ñaát röøng. Neáu keùo daøi hôn thôøi haïn söû duïng ñaát thì
coù theå khuyeán khích hôn nöõa ñaàu tö coá ñònh daøi haïn vaøo ñaát noâng nghieäp vaø ñaát
röøng.

Quaù trình chuyeån nhöôïng ñaát trong caùc vuøng noâng nghieäp cuõng röôøm raø vaø toán keùm,
ñoøi hoûi phaûi coù söï pheâ chuaån cuûa hai caáp haønh chính (uyû ban nhaân daân xaõ vaø huyeän)
vaø laøm giaáy tôø ôû ba nôi (hai uyû ban nhaân daân vaø vaên phoøng quaûn lyù ñaát caáp huyeän).
Cuõng nhö ñoái vôùi khu vöïc ñoâ thò, vieäc aùp duïng moät cô cheá ñaêng kyù söû duïng ñaát
moät cöûa, ñònh höôùng dòch vuï vaø thoáng nhaát, vôùi nhöõng thuû tuïc ñôn giaûn ñoái vôùi vieäc
ñaêng ky vaø chuyeån nhöôïng seõ giuùp thuùc ñaåy hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng ñaát noâng
nghieäp chính thöùc.

Ñaát röøng

Vieäc phaân boå ñaát vaø caáp giaáy chöùng nhaän ñoái vôùi ñaát röøng tieán trieån khaù chaäm chaïp.
Cho ñeán nay môùi chæ giaûi quyeát ñöôïc khoaûng 450 nghìn hoä gia ñình vôùi 2,1 trieäu heùc ta
trong toång soá 11 trieäu heùc ta ñaát röøng. Caùc tranh chaáp laø khaù phoå bieán vaø moät soá cuoäc
tranh chaáp ñaõ trôû thaønh nhöõng vaán ñeà chính trò nhaïy caûm. Vaán ñeà coøn trôû neân phöùc
taïp hôn do lieân quan ñeán caùc quyeàn söû duïng ñaát vaø traùch nhieäm cuûa caùc doanh
nghieäp kinh doanh röøng thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc. Caùc doanh nghieäp naøy chieám tôùi 40%
toång dieän tích ñaát röøng vaø khaù chaäm chaïp trong vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp taêng
cöôøng söû duïng ñaát vôùi söï tham gia cuûa cö daân ñòa phöông (Geiger, 2002). Beân caïnh
ñoù, vaãn coøn coù nhöõng tranh chaáp veà quyeàn vaø vieäc söû duïng ñaát giöõa caùc nhoùm daân
toäc ít ngöôøi aùp duïng caùc hình thöùc söû duïng ñaát truyeàn thoáng vôùi nhöõng ngöôøi môùi
nhaäp cö. Caùc tranh chaáp naøy coù theå daãn ñeán caùc vaán ñeà xaõ hoäi vaø söï suy thoaùi moâi
tröôøng.

Roõ raøng laø quaù trình giao ñaát röøng vaø caáp giaáy chöùng nhaän phaûi ñöôïc tieán haønh coù söï
hôïp taùc chaët cheõ vôùi vieäc ñoåi môùi roäng lôùn hôn trong vieäc quaûn lyù röøng vaø quy hoaïch
söû duïng ñaát. Vieäc ñoåi môùi naøy bao goàm vieäc xem xeùt laïi vai troø cuûa caùc doanh nghieäp
laâm nghieäp thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc vaø vieäc söû duïng ñaát cuûa caùc doanh nghieäp ñoù.
Chuùng cuõng ñoøi hoûi phaûi coù söï tham gia cuûa caùc coäng ñoàng daân cö ñòa phöông trong
quy hoaïch söû duïng vaø phaân loaïi ñaát, taêng cöôøng nguoàn nhaân löïc vaø naêng löïc kyõ
thuaät cuûa Nhaø nöôùc ôû taát caû caùc caáp ñeå tìm hieåu, xaây döïng keá hoaïch vaø quaûn lyù vieäc
söû duïng ñaát röøng vaø ñaát vuøng cao.

Caáp giaáy chöùng nhaän cho caùc coäng ñoàng daân cö laø moät löïa choïn caàn nghieân cöùu, ñaëc
bieät laø ñoái vôùi caùc nhoùm daân toäc ít ngöôøi, nhöõng ngöôøi theo truyeàn thoáng khoâng coâng
nhaän caùc quyeàn ñaát ñai cuûa caùc hoä gia ñình rieâng reõ. Cuõng caàn aùp duïng caùc phöông
phaùp phaân loaïi ñaát treân cô sôû söû duïng ñaát treân thöïc teá vaø theo quy hoaïch, caùc bieän
phaùp xaùc ñònh ranh giôùi, vaø giaùo duïc quaàn chuùng veà yù nghóa cuûa vieäc giao ñaát. Taát caû
nhöõng yù töôûng naøy keát hôïp haøi hoaø vôùi vieäc môû roäng quaûn lyù nguoàn taøi nguyeân thieân
nhieân döïa vaøo coäng ñoàng, ñieàu vaãn coøn khaù môùi meû ôû Vieät Nam. Taát caû nhöõng bieän
phaùp nhö vaäy ñeàu ñoøi hoûi söï ñaàu tö hôn nöõa (ví duï vaøo vieäc phaân loaïi döõ lieäu vaø söï
phoái hôïp) ôû caáp chính quyeàn tænh.

Ñaát ñoâ thò

Caùc thaønh phoá cuûa Vieät Nam ñang chòu nhieàu aùp löïc lôùn. Öôùc tính caùc thaønh phoá phaûi
cung caáp nôi aên choán ôû cho 33% daân soá vaøo naêm 2010 vaø 45% vaøo naêm 2020, so vôùi
22% cuûa naêm 2000. Caàu veà ñaát vaø nhaø ôû vöôït cung ôû haàu heát caùc vuøng. Dieän tích saøn
nhaø ôû ñoâ thò bình quaân ñaõ taêng leân ñaùng keå trong 10 naêm qua, töø 8,2 meùt vuoâng leân

48
10,4 meùt vuoâng moät ñaàu ngöôøi. Song tình traïng thieáu nhaø ôû vaãn khaù nghieâm troïng
(ADB, 2002b). Caùc haïn cheá gaàn ñaây ñoái vôùi vieäc chuyeån ñoåi vaø chuyeån nhöôïng ñaát ôû
caùc vuøng ngoaïi vi thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Haø Noäi, keå caû vieäc thu hoài ñaát ñaõ ñöôïc
phaân song “khoâng söû duïng”, coù theå giuùp giaûi toaû moät soá aùp löïc nhöng khoâng giaûi
quyeát ñöôïc caùc nguyeân nhaân saâu xa cuûa söï thieáu huït ñoù.

Vieäc phaân loaïi ñaát vaø quy hoaïch söû duïng ñaát moät caùch hieäu quaû seõ ñöa ra moät caùch
tieáp caän coù heä thoáng hôn ñeå giaûi quyeát nhu caàu ngaøy caøng taêng veà ñaát phuïc vuï cho
coâng taùc môû roäng ñoâ thò, xeáp choã cho ñaàu tö môùi vaø baûo veä moâi tröôøng. Heä thoáng
phaân loaïi ñaát vaø quy hoaïch söû duïng ñaát hieän haønh coøn cöùng nhaéc vaø khoâng hieäu quaû
do thieáu thoâng tin veà caùc keá hoaïch vaø caùc vi phaïm veà ñaát coøn khaù phoå bieán. Coâng taùc
quy hoaïch söû duïng ñaát caàn ñöôïc ñònh höôùng laïi, coâng khai tröôùc daân chuùng, linh hoaït
vaø phuø hôïp vôùi chöùc naêng töøng vuøng seõ coù theå goùp phaàn vaøo vieäc môû roäng ñoä thò
moät caùch hôïp lyù hôn raát nhieàu.

Caùc giao dòch ñaêng kyù tröôùc baï vaø giaáy tôø chính thöùc ñöôïc thöïc hieän sao cho coù theå
chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi ngöôøi daân ñoâ thò khoâng phaûi laø moät nhieäm vuï deã daøng. Coù
theå caûi tieán baèng caùch giaûm bôùt caùc chi phí giao dòch, thu huùt söï tham gia coäng ñoàng
vaøo quaù trình ñaêng kyù tröôùc baï, caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát taïm thôøi hay coù
giaù trò ôû nhöõng nôi coù vaán ñeà, vaø chaáp nhaän caùc tieâu chuaån thieát keá vaø xaây döïng hieän
haønh nhö laø moät thöïc teá caàn hoaøn thieän theo thôøi gian, khi caàn thieát.

Tieán ñoä caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát treân thöïc teá coù theå ñöôïc ñaåy nhanh baèng
caùch keát hôïp caùc bieän phaùp coù tính heä thoáng vôùi caùc giaûi phaùp tình theá. Vieäc phaân chia
ranh giôùi ñòa chính giöõa caùc vuøng ñaát ñoâ thò coù theå ñöôïc tieán haønh vôùi ñoä chính xaùc
phuø hôïp. ôû nhöõng vuøng phaùt trieån môùi coù theå keát hôïp caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng
ñaát vaø sôû höõu coâng trình kieán truùc cho taát caû nhöõng ngöôøi söû duïng ñaát ban ñaàu. ôû
caùc vuøng ñoâ thò cuõ, nôi ngöôøi söû duïng ñaát thöôøng thieáu caùc giaáy tôø chính thöùc, coù theå
caáp giaáy chöùng nhaän “theo yeâu caàu” thoâng qua moät quaù trình döïa vaøo coäng ñoàng nôi
chính baûn thaân nhöõng ngöôøi söû duïng ñaát thuùc ñaåy vieäc caáp giaáy chöùng nhaän.

Vieäc thöïc hieän moät heä thoáng ñaêng kyù thoáng nhaát ñoái vôùi taát caû caùc giao dòch veà ñaát
ñai vaø coâng trình kieán truùc laø toái caøn thieát ñeå hoã trôï söï phaùt trieån cuûa heä thoáng cung
caáp taøi chính nhaø ôû môùi. Xoaù boû caùc loaïi phí, giaûm caùc möùc thueá chuyeån nhöôïng vaø coù
nhöõng quy ñònh phaùp lyù roõ raøng hôn veà sôû höõu chung vaø traùch nhieäm cuõng goùp phaàn
ñaùng keå vaøo coâng vieäc naøy. Nguoàn thu giaûm ñi do caét giaûm caùc loaïi phí vaø thueá ñaêng
kyù laàn ñaàu vaø caùc giao dòch chuyeån nhöôïng khaùc coù theå ñöôïc buø ñaép baèng moät dieän
thu thueá roäng hôn ñoái vôùi nhöõng ngöôøi söû duïng ñaát trong töông lai.

Baûo veä nhöõng ngöôøi deã toån thöông

Vieäc aùp duïng cô cheá thò tröoøng coù theå seõ daãn ñeán möùc ñoä töông quan lôùn hôn giöõa
quyeàn söû duïng ñaát vaø caùc thuoäc tính cuûa hoä nhö trình ñoä giaùo duïc. Maët khaùc möùc ñoä
töông quan vôùi caùc thuoäc tính khaùc nhö quy moâ hoä gia ñình hay laø thuoäc veà moät nhoùm
daân toäc ít ngöôøi coù theå giaûm bôùt. Keát quaû laø, quyeàn suû duïng ñaát ñai coù theå daàn daàn
taäp trung hôn trong tay caùc hoä gia ñình giaøu coù (Martin Ravallion and Dominique van
de Walle, 2001). Ñoàng thôøi ñaõ ñöôïc khaúng ñònh laø muoán tieáp tuïc giaûm ngheøo ôû noâng
thoân phaûi taïo nhieàu vieäc laøm phi noâng nghieäp. Nhöng ñieàu naøy seõ tieán trieån chaäm neáu
khoâng töï do hoaù thò tröôøng ñaát ñai ôû noâng thoân.

Töï do hoaù thò tröôøng ñaát ñai phaûi ñi cuøng vôùi nhöõng bieän phaùp giaûm baát bình ñaúng
ñeå baûo veä ngöôøi ngheøo. Moät vaán ñeà quan troïng laø giaûm nheï taùc ñoäng cuûa vieäc baùn
ñaát do baàn cuøng daãn ñeán söï maát ñaát. Moät nhaän ñònh chung laø soá löôïng hoä gia ñình

49
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

noâng thoân khoâng coù hoaëc coù ít ñaát ñaõ taêng leân, ñaëc bieät ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
Theo Toång cuïc Thoáng keâ, coù tôùi 37% hoä gia ñình noâng thoân trong vuøng naøy chæ coù
döôùi 0,2 heùc ta ñaát canh taùc, so vôùi 28% naêm 1994. Moät soá lieäu thaáp hôn ñöôïc ñöa ra
trong moät nghieân cöùu gaàn ñaây, trong ñoù öôùc tính soá hoä gia ñình coù döôùi 0,2 heùc ta ñaát
laø 8,7% tính ñeán naêm 1997 (Nguyeãn Ñình Höông, 1999). Nghieân cöùu naøy cuõng thaáy
raèng moät phaàn ba soá tröôøng hôïp khoâng coù ñaát laø do baùn ñaát hay bò maát ñaát do theá
chaáp. Caùc nguyeân nhaân khaùc cuûa vieäc khoâng coù ñaát laø do chia taùch hoä gia ñình (21%
caùc tröôøng hôïp) vaø khoâng coù ñaát thöøa keá (27%).

Cho ñeán nay, caùc bieän phaùp giaûi quyeát vaán ñeà naøy ñöôïc aùp duïng chuû yeáu ôû phaïm vi
ñòa phöông vaø khaù ña daïng, nhö cho vay ñeå chuoäc laïi ñaát, hoã trôï caûi taïo ñaát, haïn cheá
vieäc baùn vaø theá chaáp ñaát noâng nghieäp, thuùc ñaåy vieäc laøm phi noâng nghieäp, mieãn giaûm
thueá, trôï caáp vaø cung caáp caùc dòch vuï xaõ hoäi ñöôïc bao caáp.

Nhöõng löïa choïn chính saùch ñeå giaûm taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa quaù trình töï do hoaù thò
tröôøng ñaát ñai chæ môùi baét ñaàu ñöôïc ñöa ra baøn baïc vaø thöïc hieän thí ñieåm ôû Vieät
Nam. Caùc moâ hình baûo hieåm, caùc chöông trình mua baùn ñaát cuûa chính phuû, heä thoáng
thueá ñaát luyõ tieán, vaø vieäc giaûm nheï thieân tai laø nhöõng löïa choïn ñöôïc xem xeùt. Song
hieäu quaû cuûa taát caû nhöõng coâng cuï naøy chöa ñöôïc nghieân cöùu. Trong Chieán löôïc taêng
tröôûng vaø giaûm ngheøo toaøn dieän, Chính phuû ñaõ ñeà xuaát moät soá bieän phaùp môùi ñeå
giaûm bôùt khaû naêng toån thöông coù lieân quan ñeán vieäc giuùp caùc hoä gia ñình ngheøo tích
luyõ taøi saûn vaø taêng cöôøng khaû naêng kieåm soaùt ruûi ro. Hai trong soá bieän phaùp ñöôïc ñeà
xuaát laø khuyeán khích taêng cöôøng tieáp caän ñoái vôùi dòch vuï khuyeán noâng nhaèm ña daïng
hoaù thu nhaäp noâng nghieäp vaø taêng khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe.
Moät soá bieän phaùp khaùc nhö taêng cöôøng tieáp caän ñeán dòch vuï tieát kieäm cuõng raát caàn
thieát.

Ngöôøi noâng daân Vieät Nam thöôøng phaûi chòu nhieàu thieân tai nhö baõo luït, vaø taùc ñoäng
cuûa nhöõng bieán ñoäng giaù lôùn treân thò tröôøng haøng hoaù, chaúng haïn nhö giaù caø pheâ vaø
cao su trong ba naêm vöøa qua. Nhöõng cuù soác naøy laøm cho quyeàn söû duïng ñaát cuûa caùc
hoä gia ñình noâng daân rôi vaøo theá ruûi ro. Giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát ñöôïc duøng
laøm theá chaáp baûo ñaûm 60% caùc khoaûn vay toång soá leân deán 5 tyû ñoâ la maø Ngaân haøng
Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân, nhaø cung caáp phaàn lôùn caùc khoaûn vay noâng
nghieäp chính thöùc, cung caáp cho noâng nghieäp haøng naêm. Trong caùc giao dòch nhö vaäy,
caùc giaáy chöùng nhaän chæ ñôn giaûn laø söï baûo ñaûm cho Ngaân haøng. Ngaân haøng khoâng
phaùt maïi giaáy chöùng nhaän cuûa nhöõng ngöôøi ñi vay khoâng traû ñuùng haïn, nhöng giuõ laïi
giaáy chöùng nhaän ñoù cho ñeán khi giaûi quyeát xong tình traïng nôï naàn. Tuy nhieân, veà maët
daøi haïn, caùc theå cheá taøi chính caàn phaùt trieån caùc saûn phaåm môùi ñeå giuùp caùc hoä gia ñình
vaø doanh nghieäp ñoái phoù vôùi ruûi ro toát hôn.

Caùc böôùc ñi tieáp theo

Heä thoáng phaân loaïi ñaát vaø quy hoaïch söû duïng ñaát hieän haønh quaù cöùng nhaéc, khoâng
theå ñaùp öùng nhu caàu ñaát ñai cho phaùt trieån noâng nghieäp vaø ñoâ thò. Heä thoáng naøy
cuõng khoâng hieäu quaû trong vieäc thuùc ñaåy quaûn lyù caùc taøi nguyeân thieân nhieân. Caàn
tham khaûo yù kieán cuûa nhaân daân, cung caáp thoâng tin toát hôn veà caùc quy hoaïch vaø thieát
keá, vaø coù caùch tieáp caän thöïc teá hôn. Treân cô sôû kinh nghieäm ngaøy caøng nhieàu veà caùc
quaù trình coù söï tham gia cuûa ngöôøi daân, vieäc thöû nghieäm caùc caùch tieáp caän döïa vaøo
coäng ñoàng trong coâng taùc phaân loaïi ñaát, quy hoaïch söû duïng ñaát vaø phaân vuøng chöùc
naêng seõ laø moät böôùc ñi quan troïng trong thôøi gian tôùi. Caùc baøi hoïc ruùt ra töø quaù trình
thöû nghieäm naøy sau ñoù ñöôïc taäp hôïp vaø boå xung vaøo caùc quy ñònh, höôùng daãn coù
lieân quan nhaèm ñònh höôùng laïi vieäc quaûn lyù vaø söû duïng ñaát, ñaëc bieät ôû khu ñoâ thò vaø
vuøng cao.

50
Cho duø höôùng haønh ñoäng seõ ñöôïc löïa choïn laø nhö theá naøo thì naêng löïc cuûa caùc chính
quyeàn ñòa phöông trong vieäc caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát vaø ñaêng kyù caùc giao
dòch vaãn caàn phaûi taêng cöôøng. Taêng cöôøng naêng löïc do vaäy laø böôùc ñi quan troïng tieáp
theo. Vai troø cuûa chính phuû trong quaûn lyù vaø quaûn trò ñaát ñai trong moät neàn kinh teá
ñònh höôùng thò tröôøng caàn phaûi ñöôïc xaùc ñònh roõ. Trong boái caûnh nhöõng moái lieân keát
chaët cheõ giöõa caùc lónh vöïc lieân quan, vieäc thieát laäp moät Hoäi ñoàng lieân boä veà chính
saùch ñaát ñai coù theå giuùp phoái hôïp caùc chính saùch vaø giaùm saùt vieäc thöïc hieän caùc chính
saùch ñoù (SwedeSurvey, 2002).

Gaàn 10 naêm ñaõ troâi qua keå töø khi Luaät ñaát ñai 1993 ñöôïc ban haønh, vaø ñaõ coù raát nhieàu
söï thay ñoåi töøng böôùc keå töø ñoù. Xu höôùng vaän ñoäng chung cuûa khuoân khoå phaùp lyù
naøy laø môû roäng daàn daàn caùc quyeàn veà ñaát ñai vaø baát ñoäng saûn. Song maëc duø coù xu
höôùng naøy, vaãn khoâng deã gì ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu phaùt trieån thò tröôøng ñaát ñai ñang
ngaøy caøng taêng, vaø chính söï nôùi roäng daàn daàn khung phaùp lyù naøy laïi daãn ñeán söï phöùc
taïp lôùn trong thöïc hieän. Do vaäy, ñaõ ñeán luùc caàn phaûi aùp duïng moät khung phaùp lyù môùi
mang tính toång theå vaø ñöôïc caäp nhaät.

Moät böôùc ñi tröôùc maét nöõa laø thöïc hieän quyeàn bình ñaúng veà giôùi trong vieäc tieáp caän,
quaûn lyù ñaát vaø caùc taøi saûn khaùc, baèng vieäc trao cho caùc caáp chính quyeàn ñòa phöông,
caùc sôû/ cô quan quaûn lyù ñaát ñai vaø ngöôøi söû duïng ñaát, ñaëc bieät laø ôû vuøng noâng thoân,
nhöõng chæ daãn vaø hoã trôï roõ raøng veà vieäc caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát ñöùng teân
cuûa caû vôï vaø choàng (Khung 6.2).

Khung 6.2. Giôùi vaø giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát

Caùc giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát ñöôïc caáp töø ñaàu nhöõng naêm 1990 chæ ghi teân moät thaønh vieân trong
hoä gia ñình, chuû yeáu laø ngöôøi ñaøn oâng cao tuoåi nhaát hay ngöôøi choàng, laøm cho söï baûo ñaûm caùc quyeàn
söû duïng ñaát cuûa ngöôøi phuï nöõ giaûm ñi. Vieäc caáp giaáy chöùng nhaän theå hieän caùc quyeàn chung cuûa vôï
vaø choàng seõ laøm giaûm ñaùng keå söï phaân bieät veà giôùi trong quaûn lyù taøi saûn vaø coù theå laøm taêng söï caân
baèng veà giôùi trong vieäc ra caùc quyeát ñònh cuûa gia ñình.
Hieän nay, vieäc ghi teân cuûa caû vôï vaø choàng vaøo giaáy chöùng nhaän laø moät nghóa vuï coù tính phaùp lyù.
Nghò ñònh soá 70/2001/ND-CP cuûa Chính phuû, coù hieäu löïc töø thaùng 10 naêm 2001, veà vieäc thöïc thi Luaät
Hoân nhaân vaø Gia ñình quy ñònh raèng caùc giaáy tôø ñaêng kyù taøi saûn gia ñình, goàm caû quyeàn söû duïng ñaát
vaø sôû höõu nhaø, caàn phaûi ñöôïc ñaêng kyù döôùi teân cuûa caû vôï vaø choàng. Tuy nhieân, beân caïnh söï thieáu hieåu
bieát cuûa ngöôøi daân noâng thoân vaø caùc cô quan coù traùch nhieäm, Toång cuïc Ñòa chính coù traùch nhieäm veà
trao ñaát noâng nghieäp cho ngöôøi daân, ñaõ khoâng ñöa ra nhöõng höôùng daãn vaø hoã trôï cuï theå cho caùc tænh
veà söï thay ñoåi naøy ñeå baûo ñaûm söï tuaân thuû kòp thôøi. Trong khi vieäc caáp giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát
ñaõ ñöôïc thay ñoåi ôû caùc vuøng ñoâ thò, caàn coù nhieàu caùc höôùng daãn cho caùc vuøng noâng thoân. Trong
Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo toaøn dieän, Chính phuû Vieät Nam ñaõ cam keát, ñeán naêm 2005,
thöïc hieän vieäc ghi teân cuûa caû vôï vaø choàng vaøo caùc giaáy chöùng nhaän söû duïng ñaát.

Nguoàn: World Bank GenderNet (2002).

7. THAÙCH THÖÙC TRONG GIAÙO DUÏC

Söï phaùt trieån cuûa giaùo duïc ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm qua raát laø aán töôïng. Soá
löôïng hoïc sinh baäc tieåu hoïc ngaøy caøng taêng treân phaïm vi toaøn quoác. Giaùo duïc tieåu
hoïc ñöôïc môû roäng bình ñaúng cho caû hoïc sinh nam vaø nöõ. Caùc baäc hoïc phoå thoâng cô sôû
vaø phoå thoâng trung hoïc cuõng phaùt trieån maïnh. Trong khoaûng 5 naêm qua, soá löôïng hoïc
sinh trung hoïc cô sôû ñaõ taêng gaáp ñoâi vaø soá hoïc sinh trung hoïc phoå thoâng ñaõ taêng 4 laàn.

Tuy nhieân, vieäc ñöa caùc em coøn chöa ñi hoïc ñeán tröôøng tieåu hoïc vaãn laø moät thaùch thöùc
raát lôùn, chuû yeáu laø caùc em ôû nhöõng gia ñình ngheøo vaø ôû vuøng saâu, vuøng xa. Ñeå ñaït

51
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

ñöôïc muïc tieâu naøy, ñieàu quan troïng laø phaûi taêng cöôøng thöïc hieän heä thoáng mieãn giaûm
caùc khoaûn ñoùng goùp cho taát caû caùc gia ñình ngheøo, nhö chính phuû ñaõ ñeà ra trong
Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo toaøn dieän. Ngoaøi ra, tyû leä hoïc sinh tieåu hoïc coù
keát quaû ñoïc hieåu vaø toaùn keùm coøn ñaùng keå. Ñaây laø moät vaán ñeà ñaùng quan taâm vaø cho
thaáy Vieät Nam coù moät nhieäm vuï lôùn tröôùc maét laø naâng cao hôn nöõa chaát löôïng daïy vaø
hoïc ôû caùc nhoùm hoïc sinh naøy nhaèm muïc ñích xaây döïng moät neàn taûng vöõng chaéc cho
muïc tieâu phoå caäp giaùo duïc trung hoïc cô sôû vaøo naêm 2010.

Moät neàn giaùo duïc ñoàng ñeàu vaø coù chaát löôïng cao seõ laø chìa khoaù ñeå xaây döïng neàn
kinh teá Vieät nam veà laâu daøi. Vieäc hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá theá giôùi yeâu caàu caàn coù
moät löïc löôïng lao ñoäng coù kyõ naêng. Hieän töôïng thieáu caùn boä coù naêng löïc, kyõ thuaät
vieân vaø caùn boä quaûn lyù ñaõ baét ñaàu naûy sinh ôû caùc trung taâm kinh teá lôùn naêng ñoäng,
ñaëc bieät laø Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Veà khía caïnh naøy, roõ raøng laø coù moái lieân heä giöõa
giaùo duïc vaø hieäu quaû kinh teá.

Maët khaùc giaùo duïc cuõng lieân heä maät thieát vôùi vaán ñeà coâng baèng xaõ hoäi. Trong giai
ñoaïn ñaàu cuûa neàn kinh teá chuyeån ñoåi thì thu nhaäp giöõa ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán cao
vaø ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán thaáp khoâng khaùc bieät laém. Nhöng ñeán nhöõng naêm 90
chuùng ta ñaõ coù theå nhìn thaáy lôïi ích ñoái vôùi giaùo duïc ngaøy caøng taêng cao. Khi neàn kinh
teá caøng hoäi nhaäp vôùi theá giôùi thì lôïi ích cuûa vieäc ñöôïc hoïc cao ngaøy caøng taêng (Khung
7.1). Nhöõng khaùc bieät veà khaû naêng ñi hoïc vaø keát quaû hoïc taäp hieän nay seõ chuyeån
thaønh söï khaùc bieät roõ reät veà thu nhaäp sau naøy.

Khung 7.1 Lôïi töùc cuûa kyõ naêng trong neàn kinh teá chuyeån ñoåi

Trong moät neàn kinh teá keá hoaïch hoaù taäp trung, söï phaân boå veà thu nhaäp cuûa löïc löôïng lao ñoäng bò
doàn neùn nhieàu hôn trong moät neàn kinh teá keá hoaïch hoaù taäp trung so vôùi neàn kinh teá thò tröôøng. Moät
trong nhöõng heä quaû cuûa quaù trình chuyeån ñoåi neàn kinh teá laø khoaûng caùch veà thu nhaäp giöõa nhöõng
ngöôøi coù ñaëc tính khaùc nhau seõ taêng leân, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán khaùc nhau.
Nhieàu nghieân cöùu ñaõ tính trong moät neàn kinh teá chuyeån ñoåi trung bình moät naêm hoïc seõ ñem laïi bao
nhieâu thu nhaäp taïi caùc thôøi ñieåm caûi caùch khaùc nhau. Maëc duø keát quaû cuûa caùc nghieân cöùu naøy khoù coù
theå so saùnh tröïc tieáp ñöôïc, caùc nghieân cöùu ñeàu cho thaáy söï khaùc bieät veà thu nhaäp ngaøy caøng taêng.
Trong moät neàn kinh teá keá hoaïch hoaù, lôïi töùc veà thu nhaäp cho moät naêm hoïc theâm laø 3%. ôû Ñoâng AÂu
vaø caùc nöôc Lieân Xoâ cuõ, möùc lôïi töùc naøy töông ñöông vôùi caùc nöôùc coâng nghieäp khoaûng naêm naêm
tröôùc ñaây. ôû Vieät nam vaø Trung quoác quaù trình naøy dieãn ra chaäm hôn nhöng söï khaùc bieät veà thu nhaäp
coù taêng leân. Neáu xu theá naøy tieáp tuïc thi ñeán naêm 2002 moät naêm hoïc theâm coù theå ñem laïi 5 cho ñeán
6% taêng thu nhaäp. Hieäu öùng goäp cuûa nhöõng thay ñoåi naøy laø raát ñaùng keå. Ví duï neáu möùc lôïi töùc thu
nhaäp cho moät naêm hoïc laø 2% thì moät ngöôøi coù baèng ñaïi hoïc trung bình seõ coù thu nhaäp cao hôn
khoaûng 22% so vôùi moät ngöôøi chæ hoïc xong tieåu hoïc. Neáu möùc lôïi töùc laø 6% thì khoaûng caùch thu
nhaäp giöõa hai ngöôøi naøy laø 79%.

Nguoàn: Rama (saép xuaát baûn b). Soá lieäu Vieät Nam do Bales & Rama tính (2002) söû duïng nguoàn VLSS 1993 vaø
1998.

52
Nhöõng thaønh töïu

Soá löôïng hoïc sinh tieåu hoïc ngaøy caøng taêng, ñaëc bieät laø ôû caùc vuøng noâng thoân (Baûng
7.1). Tuy nhieân, moät soá vuøng, nhö vuøng ven bieån mieàn Trung, Taây Nguyeân vaø ñoàng
baèng soâng Cöûu Long vaãn bò tuït haäu. Tyû leä hoïc sinh ñeán tröôøng ôû nhöõng vuøng naøy
thaáp hôn moät soá vuøng khaù giaû hôn, chaúng haïn nhö ñoàng baèng soâng Hoàng (bao goàm caû
Haø Noäi) vaø mieàn Ñoâng Nam boä (keå caû thaønh phoá Hoà Chí Minh). Song toác ñoä taêng hoïc
sinh ôû nhöõng vuøng khoù khaên naøy laïi cao hôn.

Tyû leä hoïc sinh tieåu hoïc cao gaén lieàn vôùi söï tieáp caän bình ñaúng cho taát caû caùc em trai vaø
gaùi. Treân phaïm vi toaøn quoác, söï khaùc nhau veà giôùi trong toång soá hoïc sinh laø nhoû. ôû
moät soá tænh, soá em gaùi hoïc ñeán lôùp cao nhaát cuûa baäc tieåu hoïc (lôùp 5) chæ chieám 45%
toång soá hoïc sinh ñeán tröôøng. Tuy nhieân, xeùt veà maët keát quaû hoïc taäp, thì khoâng thaáy
coù söï khaùc bieät veà giôùi, theå hieän ôû moät nghieân cöùu gaàn ñaây veà keát quaû hoïc taäp cuûa
hoïc sinh lôùp 5 qua caùc baøi kieåm tra toaùn vaø ñoïc hieåu (Hình 7.1).

Nhaèm muïc ñích laøm cho giaùo duïc phuø hôïp hôn, Vieät Nam ñaõ chính thöùc ñöa vaøo aùp
duïng moät chöông trình môùi ñoái vôùi caùc baäc giaùo duïc tieåu hoïc vaø trung hoïc cô sôû. Vieäc
thöïc hieän chöông trình môùi treân phaïm vi toaøn quoác ñoái vôùi lôùp 1 vaø lôùp 6 ñöôïc baét

53
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

ñaàu töø thaùng 9 naêm 2002. Muïc tieâu cuûa caùc chöông trình môùi laø taïo cho hoïc sinh Vieät
Nam khaû naêng hoïc moät caùch hieäu quaû, coù ñaày ñuû naêng löïc ñeå tham gia nhö moät thaønh
vieân cuûa moät neàn kinh teá hieän ñaïi, vaø coù kyõ naêng cuoäc soáng vaø caùc giaù trò cuûa moät
coâng daân toát. Moät thaùch thöùc quan troïng laø phaûi baûo ñaûm moät ñoäi nguõ giaùo vieân lôùn
coù kieán thöùc vaø khaû naêng truyeàn ñaït chöông trình môùi.

Caùc thaùch thöùc

Trong khi caùc soá lieäu thoáng keâ soá löôïng ngöôøi ñi hoïc laø ñaùng khích leä, vaãn coøn moät
maûng lôùn chöa hoaøn thaønh lieân quan ñeán nhoùm hoïc sinh lôùn khoâng ñeán tröôøng hoaëc
laøm theá naøo ñeå hoï hoïc heát giaùo duïc cô sôû (baûng 7.2). Coù khoaûng gaàn 1 trieäu treû em
khoâng ñeán tröôøng tieåu hoïc. Ñoái vôùi soá hoïc sinh ñang theo hoïc, tæ leä hoïc sinh boû hoïc
vaø löu ban ñaõ giaûm xuoáng vaø soá hoïc sinh chuyeån töø baäc tieåu hoïc leân trung hoïc cô sôû
ngaøy caøng taêng. Song tyû leä hoïc sinh duy trì vaø keát thuùc baäc hoïc vaãn coøn thaáp. Ñaây laø
moät hieän töôïng khoâng hieäu quaû vaø keùo daøi thôøi gian trung bình ñeå coù moät hoïc sinh
toát nghieäp laø saùu naêm cho moät chu kyø naêm naêm cuûa baäc tieåu hoïc.

Baûng 7.2: Tyû leä hoïc sinh boû hoïc vaø löu ban (%)

Nguoàn: Ngaân haøng theá giôùi, döïa treân soá lieäu cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo. Caùc tyû leä hoïc sinh tieáp tuïc hoïc ñöôïc tính
döïa treân tyû leä giöõa hoïc sinh lôùp 5 vaø hoïc sinh lôùp 1. Caùch tính naøy coù theå cho tyû leä hoïc sinh tieáp tuïc hoïc cao
bôûi vì toång soá hoïc sinh haøng naêm giaûm daàn. Phaàn traêm hoïc sinh khoâng ñeán tröôøng laø nhöõng em trong ñoä tuoåi
töø 6-14.

Söï cheânh leäch veà tyû leä ñi hoïc cuûa hoïc sinh daân toäc Kinh vaø hoïc sinh daân toäc thieåu soá
cuõng raát ñaùng quan taâm. Maëc duø khoaûng caùch naøy ñang ñöôïc daàn daàn kheùp laïi theo
thôøi gian nhöng vaãn coøn raát ñaùng keå. Naêm hoïc 1997-1998, chæ coù khoaûng hai phaàn ba
hoïc sinh daân toäc thieåu soá vaøo trung hoïc cô sôû trong khi ñoù khoaûng 83% hoïc sinh daân
toäc Kinh vaøo trung hoïc cô sôû. Töông töï nhö vaäy, tyû leä hoïc sinh daân toäc Kinh hoïc trung
hoïc phoå thoâng laø 25% so vôùi 54% hoïc sinh daân toäc Kinh (Glewwe, 2002).

Keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh ôû caùc vuøng khaùc nhau cuõng khaùc nhau. Tính trung bình,
hoïc sinh ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long, coù keát quaû hoïc taäp döôùi möùc trung bình (moät
nöûa ñoä leäch chuaån töông ñöông vôùi 50 ñieåm). Nghieân cöùu giaùo duïc quoác teá thöôøng
cho thaáy, chæ cheânh leäch 20 ñieåm thoâi cuõng ñaõ theå hieän söï khaùc nhau raát ñaùng keå trong
keát quaû hoïc taäp.

Cuõng coøn söï khaùc bieät raát lôùn nöõa veà ñieàu kieän hoïc taäp (Hình 7.2) Vuøng Taây Baéc, Taây
Nguyeân vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long laø ôû döôùi chuaån quoác gia xeùt veà maët trang
thieát bò lôùp hoïc vaø ñoà duøng hoïc taäp. ôû mieàn Baéc, ñoàng baèng soâng Hoàng laø vuøng ñöôïc
trang bò toát nhaát. Caùc möùc ñoä nguoàn löïc cao coù xu höôùng tyû leä thuaän vôùi tyû leä hoïc
sinh ñaït keát quaû hoïc taäp cao. Trong khi caùc yeáu toá khaùc cuõng goùp phaàn vaøo keát quaû
hoïc taäp cuûa hoïc sinh, nguoàn löïc cuûa caùc tröôøng ñoùng moät vai troø quan troïng. Ñieàu
naøy ñaët ra thaùch thöùc laø phaûi phaân boå laïi nguoàn löïc cho caùc tröôøng nhö theá naøo.

54
Cuoái cuøng, nhöõng gì maø hoïc sinh hoïc ñöôïc laø thöôùc ño quan troïng nhaát ñoái vôùi baát
kyø heä thoáng giaùo duïc naøo. Nghieân cöùu keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh lôùp 5 noùi ôû treân
ñaõ phaân loaïi hoïc sinh theo moät soá nhoùm. Nhöõng nhoùm naøy ñöôïc xaùc ñònh döïa treân
möùc ñoä kyõ naêng vaø kieán thöùc cuûa hoïc sinh ñoái vôùi moãi moân hoïc. Keát quaû nghieân cöùu
cho thaáy trong moân toaùn chæ coù khoaûng hôn 1/4 soá hoïc sinh naém ñöôïc kieán thöùc vaø kyõ
naêng baäc 6, baäc cao nhaát. Baäc naøy ñoøi hoûi hoïc sinh giaûi caùc baøi taäp toaùn veà thôøi gian,
chieàu daøi, dieän tích, soá löôïng, ba chieàu vaø ñaëc bieät laø bieát dieãn giaûi soá lieäu, hình veõ vaø
baûng bieåu. Vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long chæ coù 13% hoïc sinh ñaït ñöôïc möùc ñoä
naøy. Veà moân ñoïc hieåu, phaàn lôùn hoïc sinh ñaït ñöôïc baäc 5 xeáp theo möùc ñoä khoù; treân
toaøn quoác chæ coù 13% hoïc sinh ñaït ñöôïc baäc 6. Baäc 5 yeâu caàu hoïc sinh phaûi hieåu ñöôïc
yù ñònh cuûa taùc giaû vaø ñöa ra nhöõng haøm yù cuûa taùc giaû töø baøi ñoïc. Baäc 6 yeâu caàu ngöôøi
ñoïc phaûi nhaän ra ñöôïc muïc ñích, thaùi ñoä, giaù trò, nieàm tin, ñoäng cô vaø nhöõng aån yù cuûa
taùc giaû. Hoïc sinh cuõng caàn phaûi bieát keát hôïp vôùi kieán thöùc beân ngoaøi ñeå ruùt ra nhöõng
haøm yù khaùc nhau. Keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh khaùc nhau tuyø theo vuøng, trong ñoù
vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng ñöùng treân möùc trung bình quoác gia, vaø caùc vuøng nhö
ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Taây Nguyeân vaø caùc vuøng Taây baéc coù keát quaû döôùi möùc
trung bình quoác gia.

Ñöa ra tieâu chuaån ñeå so saùnh cuõng laø moät caùch nöõa ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc
sinh. Coù hai chuaån ñöôïc xaây döïng döïa treân khaû naêng hoïc sinh laøm caùc baøi taäp ñoïc vaø
toaùn ñöôïc ñöa ra trong moät soá tình huoáng cuï theå. Möùc chuaån thöù nhaát döïa treân khaû
naêng hoïc sinh söû duïng moät loaït caùc kyõ naêng toaùn hoïc vaø ñoïc hieåu caàn thieát ñeå söû
duïng trong xaõ hoäi Vieät Nam. Nhöõng hoïc sinh naøo ôû döôùi möùc naøy ñöôïc mieâu taû laø
“döôùi chuaån”. Möùc chuaån thöù hai döïa treân vieäc ñaùnh giaù khaû naêng cuûa hoïc sinh coù theå laøm
caùc baøi taäp toaùn vaø ñoïc trong baäc hoïc tieáp theo. Hoïc sinh naøo ñaït treân möùc chuaån thöù hai
naøy ñöôïc coi laø nhöõng ngöôøi “coù khaû naêng hoïc ñoäc laäp” do caùc em ñaõ theå hieän ñöôïc
nhöõng kyõ naêng caàn thieát ñeå coù theå hoïc moät caùch ñoäc laäp trong giai ñoaïn hoïc taäp tieáp theo.

Ñoái vôùi caû hai moân toaùn vaø ñoïc hieåu, tyû leä hoïc sinh “döôùi chuaån”, “ñaït chuaån chöùc
naêng” giaûm daàn neáu xeùt töø caùc tröôøng hoïc vuøng saâu bieät laäp ñeán caùc tröôøng noâng
thoân vaø cuoái cuøng laø caùc tröôøng ôû thaønh phoá (Hình 7.3). Moái quan heä giöõa söï caùch

55
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

bieät/ xa xoâi cuûa tröôøng hoïc vôùi keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh ñaëc bieät roõ neùt ôû vuøng
Taây Baéc, Taây Nguyeân vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Coù moät ñieàu roõ raøng nöõa laø coù
nhieàu hoïc sinh ñaït ñeán möùc chuaån “ coù khaû naêng hoïc ñoäc laäp” trong moân toaùn nhieàu
hôn laø trong moân ñoïc hieåu. Song caàn löu yù laø tyû leä hoïc sinh “döôùi chuaån” khoâng phaûi
laø nhoû vaø tyû leä hoïc sinh chæ “ñaït chuaån chöùc naêng” coøn khaù lôùn. Ñaây laø vaán ñeà ñaùng
quan taâm vaø cho thaáy raèng Vieät Nam trong thôøi gian tôùi coù nhieäm vuï lôùn laø naâng cao
chaát löôïng daïy vaø hoïc ñoái vôùi nhöõng nhoùm hoïc sinh naøy ñeå xaây döïng moät neàn taûng
vöõng chaéc cho vieäc thöïc hieän phoå caäp giaùo duïc trung hoïc cô sôû vaøo naêm 2010.

Nhöõng vaán ñeà tieàm aån

Trong khi giaùo duïc tieåu hoïc laø mieãn phí, caùc phaân tích hoä gia ñình vaø ñaùnh giaù ngheøo
ñoùi cho thaáy raèng caùc ñoùng goùp taøi chính vaãn laø khoù khaên ñoái vôùi nhieàu gia ñình khi
cho con caùi hoï ñeán tröôøng. Caùc gia ñình phaûi mua saém saùch vôû vaø taøi lieäu hoïc taäp cho
con em hoï, ñoùng tieàn tu söûa tröôøng hoïc, vaø moät soá phí toån khaùc nhö ñi laïi vaø ñoàng
phuïc. Nhöõng khoaûn thanh toaùn vaø ñoùng goùp naøy thöïc söï laø gaùnh naëng ñaùng keå ñoái
vôùi caùc gia ñình ngheøo (Pradhan 2002).

Trong Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo toaøn dieän, Chính phuû Vieät Nam ñaõ cam
keát taêng cöôøng cheá ñoä mieãn giaûm hoïc phí. Nhöng ñeå côûi boû gaùnh naëng taøi chính ñoái
vôùi ngöôøi ngheøo ñoøi hoûi phaûi coù moät chieán löôïc roõ raøng. Chaúng haïn, vieäc caáp mieãn
phí saùch vôû vaø taøi lieäu cho hoïc sinh ngheøo coù theå laøm taêng chi phí giaùo duïc song
khoâng ñoøi hoûi caàn coù nhieàu söï thay ñoåi trong caùc theå cheá luaät phaùp hieän haønh. Tuy
nhieân, vieäc mieãn ñoùng goùp vaøo quyõ tu söûa tröôøng hoïc laïi laø vaán ñeà khaùc. Vieäc naøy
ñoøi hoûi caàn coù ngaân saùch caáp töø trung öông hay ñòa phöông xuoáng caùc tröôøng hoïc ñeå
buø ñaép cho nhöõng ñoùng goùp bò maát ñi ñoù. Ñieàu naøy cuõng ñoøi hoûi taêng chi tieâu coâng
coäng vaø caàn coù moät cô cheá toát hôn ñeå baûo ñaûm soá tieàn ñoù ñeán ñöôïc caùc tröôøng hoïc.

Söï khaùc nhau raát lôùn veà nguoàn löïc cuûa caùc tröôøng hoïc laø keát quaû cuûa caùc möùc ñoä khaùc
nhau veà nguoàn taøi chính coù saün ôû ñòa phöông. Hieän nay caùc chính quyeàn ñòa phöông
coù quyeàn töï chuû ñaùng keå veà maët phaân boå chi tieâu ñoái vôùi caùc ngaønh vaø trong baûn
thaân töøng ngaønh. Keát quaû laø, caùc tænh giaøu coù hôn coù xu theá thu ñöôïc nhieàu nguoàn thu
hôn, vaø cuõng chi nhieàu hôn cho giaùo duïc. Ngöôïc laïi, nhöõng tænh phuï thuoäc lôùn vaøo söï

56
trôï caáp cuûa trung öông thöôøng bò haïn cheá nhieàu trong chi tieâu cho giaùo duïc.

Moät nghieân cöùu veà chi tieâu cho giaùo duïc tieåu hoïc ôû nhieàu caáp ñoä khaùc nhau ñöa ra
moät caâu chuyeän raát thuù vò veà vieäc caùc tænh, caùc huyeän vaø caùc tröôøng hoïc ñaõ phaân boå
nguoàn löïc cuûa hoï ra sao ñoái vôùi tröôøng hoïc (DFID, 1999). ôû caáp ñoä quoác gia, caùc tieâu
chí phaân boå, maëc duø ñaõ laïc haäu, bao goàm nhöõng yeáu toá chaúng haïn nhö laø söï caùch bieät
ñòa lyù hay thu nhaäp, do vaäy ñaët öu tieân vaøo nhöõng tænh ngheøo. Caùc tieâu chí naøy
thöôøng ñöôïc caùc tænh ñieàu chænh phaàn naøo phuï thuoäc vaøo khaû naêng taøi chính cuûa hoï
ñoái vôùi giaùo duïc. Tuy vaäy, khoaûng caùch giöõa caùc tænh vaãn coøn khieâm toán. Khi soá tieàn
ñoù ñöôïc chuyeån xuoáng caáp huyeän, huyeän boå sung theâm moät soá ñieàu chænh nöõa. Baèng
caùch söû duïng nhöõng nguoàn löïc thu ñöôïc taïi ñòa phöông, moät huyeän khaù coù theå söû
duïng khoaûng 35% ngaân saùch chi tieâu cuûa hoï cho nhöõng chi tieâu ngoaøi löông, trong khi
ñoù nhöõng huyeän ñieån hænh khaùc thöôøng chæ chi 10% ngaân saùch chi tieâu cuûa hoï cho muïc
ñích ñoù. Khi xuoáng ñeán tröôøng hoïc, khoaûng caùch chi tieâu giöõa caùc tröôøng caøng lôùn.
Nhieàu tröôøng ñoâ thò coá gaéng thu ñöôïc nhieàu khoaûn ñoùng goùp hôn, trong khi ñoù haàu
heát caùc tröôøng noâng thoân vaø vuøng saâu gaëp raát nhieàu khoù khaên trong vieäc huy ñoäng
caùc khoaûn tieàn boå sung. Keát quaû cuoái cuøng laø moät tröôøng ôû thaønh phoá coù khaû naêng chi
tieâu gaáp hai laàn moät tröôøng noâng thoân ôû vuøng ngheøo. Quan troïng hôn, trong soá toång
chi tieâu naøy, chi tieâu cuûa moät tröôøng thaønh phoá ñoái vôùi caùc khoaûn ngoaøi löông cao hôn
gaàn möôøi laàn so vôùi moät tröôøng ngheøo.

Nghò ñònh môùi ban haønh gaàn ñaây, Nghò ñònh 10, trao quyeàn töï chuû taøi chính cho caùc cô
quan söï nghieäp coù thu, keå caû caùc toå chöùc giaùo duïc, phaûi ñöôïc ñaùnh giaù trong boái caûnh
naøy (phaàn 12). Ñieàu quan troïng caàn laøm laø laøm sao ñeå nhöõng ngöôøi quaûn lyù tröôøng
hoïc nhaän thöùc roõ raøng veà cam keát cuûa chính phuû laø ñaët öu tieân haøng ñaàu baûo ñaûm
ngöôøi ngheøo ñöôïc höôûng giaùo duïc tieåu hoïc khoâng maát tieàn. Nghò ñònh 10 coù theå
khoâng laøm ñöôïc gì nhieàu ñeå thay ñoåi söï baát caân baèng giöõa caùc tröôøng hoïc ngheøo ôû
noâng thoân vôùi caùc tröôøng ôû thaønh phoá trong vieäc chi tieâu cho giaùo duïc cô baûn. Song
taùc ñoäng ôû caùc baäc giaùo duïc cao hôn coù theå laø tích cöïc.

Ñoäi nguõ giaùo vieân ôû caùc tröôøng hoïc cuõng ñaëc bieät quan troïng. Hieän coù khoaûng 350
nghìn giaùo vieân tieåu hoïc ôû Vieät Nam. Trong khi caùc tænh ñaõ coá gaéng thöïc hieän caùc
chöông trình ñaøo taïo, vaãn coù söï khaùc bieät ñaùng keå veà kieán thöùc vaø kyõ naêng cuûa giaùo
vieân. Coù moái lieân heä giöõa chaát löôïng giaùo vieân vôùi keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh trong
moân toaùn (Hình 7.4). Hoïc sinh coù ñieåm toaùn cao hôn thöôøng ñöôïc hoïc nhöõng giaùo vieân
coù kieán thöùc toaùn hoïc toát hôn. Söï töông quan chaët cheõ naøy gôïi yù raèng caàn phaûi coù
nhöõng chöông trình hoã trôï sö phaïm cho nhöõng giaùo vieân coøn haïn cheá veà kieán thöùc.
Cuõng caàn coù nhöõng bieän phaùp ñaõi ngoä thoaû ñaùng ñeå thu huùt giaùo vieân gioûi hôn ñeán
caùc tröôøng vuøng saâu vuøng xa.

57
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

8. NHÖÕNG BAÁT BÌNH ÑAÚNG ÑAÙNG

NGAÏI VEÀ Y TEÁ

Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñaùng keå veà caùc chæ tieâu söùc khoeû trong nhöõng
thaäp kyû qua. Tyû leä cheát cuûa treû em vaø cheát meï ñaõ giaûm ñeán möùc ngang baèng vôùi caùc
nöôùc khaùc coù möùc thu nhaäp cao hôn Vieät Nam töø hai ñeán ba laàn. Tyû leä treû suy dinh
döôõng tuy coøn cao so vôùi maët baèng chung quoác teá nhöng ñaõ giaûm nhieàu trong nöûa sau
cuûa nhöõng naêm 1990. Neáu vaãn duy trì ñöôïc toác ñoä naøy, Vieät Nam coù theå ñaït ñöôïc
Muïc tieâu Thieân Nieân Kyû, töùc laø trong giai ñoaïn 1990 - 2015 giaûm hai phaàn ba tyû leä treû
suy dinh döôõng (Nhoùm Coâng taùc veà Ngheøo, 2002).

Ñoàng thôøi, khoaûng caùch veà caùc thaønh töïu söùc khoeû giöõa caùc nhoùm giaøu vaø ngheøo ñang
taêng leân. Tyû leä chi phí caù nhaân trong caùc chi phí cho y teá laø quaù cao so vôùi maët baèng
chung treân theá giôùi, taïo ra moät gaùnh naëng cho ngöôøi ngheøo. Vieäc töï ñieàu trò ngaøy caøng
phoå bieán hôn, coù nguy cô laøm taêng möùc khaùng thuoác khaùng sinh trong daân cö. Moät
thaùch thöùc quan troïng khaùc nöõa laø ñöông ñaàu vôùi naïn dòch HIV/AIDS ñang phaùt
trieån. Nhöõng khuynh höôùng naøy moät phaàn gaén vôùi söï hình thaønh daàn daàn cuûa caùc löïc
löôïng thò tröôøng trong heä thoáng y teá sau Ñoåi môùi, vaø vôùi nhöõng thay ñoåi lôùn veà chính
saùch taøi chính cho y teá. Moät phaàn khaùc laø do caùc quyeát ñònh veà chính saùch naèm ngoaøi
phaïm vi truyeàn thoáng cuûa ngaønh y teá. Nhìn chung, nhöõng khuynh höôùng naøy cho thaáy
raèng tình traïng söùc khoeû coù theå laø moät nguoàn taïo ra söï baát bình ñaúng gia taêng trong
thôøi kyø taêng tröôûng môùi.

Vieät Nam coù cam keát maïnh meõ trong vieäc ñaït ñöôïc caùc Muïc tieâu Thieân Nieân Kyû.
Thoâng qua Chieán löôïc Taêng tröôûng vaø Xoaù ñoùi Giaûm ngheøo, Vieät Nam raát quyeát taâm
caûi thieän khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï y teá cho ngöôøi ngheøo. Nhöõng khuynh höôùng
hieän taïi cho thaáy coù raát nhieàu thaùch thöùc ôû phía tröôùc. Taøi chính cho caùc dòch vuï y teá
vaø vieäc phaân boå chi tieâu y teá giöõa caùc tænh seõ laø nhöõng vaán ñeà then choát.

Nhöõng thaønh töïu chung

Tyû leä töû vong treû em, moät trong nhöõng thöôùc ño nhaïy caûm vaø phaûn aùnh bao truøm
nhaát tình traïng söùc khoeû, ñaõ giaûm xuoáng lieân tuïc trong thaäp kyû vöøa qua. Ñaây laø moät
thaønh töïu raát quan troïng cho thaáy Vieät Nam coù moät xuaát phaùt ñieåm töông ñoái toát.
Naêm 1990, tyû leä töû vong treû sô sinh laø döôùi 40/1000; ñeán cuoái thaäp kyû, con soá naøy coøn
khoaûng 30/1000. Hôn nöõa, Vieät Nam ñaõ coù nhieàu caûi thieän lôùn trong nhöõng naêm vöøa
qua veà maët söùc khoeû sinh saûn, theå hieän ôû tyû leä cheát meï giaûm ñi raát nhieàu, maëc duø tyû
leä phaù thai vaãn coøn cao (Nhoùm Coâng taùc veà Ngheøo, 2002).

Caùc xu höôùng cuûa caùc chæ soá naøy nhaát quaùn vôùi thoâng tin veà nhöõng ruûi ro lieân quan
ñeán moät soá caên beänh cuï theå. Vieät Nam ñaõ coù nhieàu thay ñoåi lôùn trong coâng taùc dòch teã
hoïc, baét ñaàu töø cuoái thaäp kyû 1980. Naêm 1986, caùc beänh laây truyeàn qua tieáp xuùc chieám
tôùi 60% soá töû vong. Ñeán naêm 1997, con soá naøy chæ coøn döôùi 30%. Nhôø thöïc hieän caùc
chöông trình tieâm chuûng môû roäng trong thaäp kyû 1980, soá ngöôøi cheát vì nhöõng caên
beänh coù theå phoøng traùnh baèng tieâm chuûng ñaõ giaûm ñi nhieàu trong nhöõng naêm vöøa
qua. Thaønh quaû naøy tieáp tuïc ñöôïc duy trì trong thaäp kyû 1990. Soá ngöôøi cheát vì beänh
baïch haàu giaûm gaàn 80% trong thôøi gian 1990-96, coøn 20/1000. Cuõng trong thôøi gian ñoù,
soá ngöôøi cheát vì beänh sôûi giaûm khoaûng ba phaàn tö, coøn 10/1000. Beänh baïi lieät veà cô
baûn ñaõ ñöôïc thanh toaùn. Vieät Nam cuõng raát thaønh coâng trong vieäc giaûm soá ngöôøi bò

58
soát reùt. Trong thôøi kyø 1990-97, caùc tröôøng hôïp bò beänh soát reùt ñaõ giaûm gaàn 60%, trong
khi ñoù soá ngöôøi cheát vì soát reùt ñaõ giaûm gaàn 90%.

Tuy nhieân, coù nhieàu daáu hieäu cho thaáy beänh lao phoåi taêng leân trong nhöõng naêm 1990.
Ñieàu naøy coù theå laø do tình traïng oâ nhieãm khoâng khí ngaøy caøng cao hôn, tình traïng maät
ñoä daân quaù cao vaø do khaùng thuoác. Cuõng coù daáu hieäu cho thaáy beänh soát dòch taêng
leân, maëc duø ñaõ coù nhöõng böôùc tieán maïnh trong vieäc kieåm soaùt beänh naøy, daãn ñeán vieäc
giaûm ñaùng keå tæ leä ngöôøi cheát. Soá ngöôøi nhieãm HIV/AIDS taêng khaù nhanh. Uôùc tính coù
khoaûng 0,29% soá ngöôøi lôùn nhieãm HIV/AIDS vaøo naêm 2000, tyû leä laây nhieãm HIV laø
khaù thaáp so vôùi Thaùi Lan (2%). Tuy nhieân, chöa thaáy coù daáu hieäu cho thaáy tyû leä nhieãm
beänh taêng chaäm ñi.

Ngöôïc vôùi tình traïng cheát ôû treû sô sinh, tyû leä suy dinh döôõng cuûa treû em Vieät Nam
khaù cao so vôùi caùc tieâu chuaån theá giôùi. Ví duï tyû leä treû em nheï caân ôû Vieät Nam cao hôn
ôû Thaùi Lan laø 4 laàn. Tuy vaäy, tình traïng suy dinh döôõng ôû treû em ñaõ giaûm xuoáng trong
nöûa cuoái thaäp kyû 1990.

Nhöng keát quaû khoâng ñoàng ñeàu

Trong khi tình traïng söùc khoeû ñaõ ñöôïc caûi thieän vôùi toác ñoä raát ñaùng khích leä, thì söï
caûi thieän naøy toû ra khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc vuøng daân cö. Moät soá vuøng ñaõ tieán xa
hôn. Tyû leä töû vong treû sô sinh giaûm nhieàu nhaát ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø ít nhaát
ôû vuøng Baéc Trung Boä. Song söï khaùc bieät lôùn nhaát vaø ñaùng lo ngaïi nhaát laø giöõa caùc
nhoùm daân cö ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû thu nhaäp trung bình. Ví duï, khoâng coù caûi thieän
ñaùng keå trong trieån voïng soáng cuûa treû em thuoäc nhoùm 20% daân soá ngheøo nhaát trong
thaäp kyû 1990 (Hình 8.1). Söï caûi thieän chaäm naøy seõ caûn trôû caùc cô hoäi cuûa Vieät Nam
trong vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu phaùt trieån thieân nieân kyû.

Töông töï nhö trieån voïng sinh soáng cuûa treû em, nhöõng caûi thieän veà tình traïng dinh
döôõng ôû treû em ít theå hieän roõ nhaát trong nhoùm daân soá ngheøo. Tyû leä treû suy dinh
döôõng, ñöôïc tính baèng caân naëng, giaûm 28% trong giai ñoaïn 1993-98 trong nhoùm 20%
daân soá ngheøo nhaát, song laïi giaûm tôùi 52% trong nhoùm 20% daân soá giaøu nhaát. Moät böùc
tranh töông töï cuõng thaáy ñöôïc töø tình traïng suy dinh döôõng ôû ngöôøi lôùn. Nhìn toång

59
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

theå, tyû leä naøy coù giaûm ñi trong thaäp kyû 1990 song ít thay ñoåi ôû nhoùm daân soá ngheøo
nhaát (Bhushan vaø caùc taùc giaû khaùc, 2001). Moät trong nhöõng lyù do cuûa söï cheânh leäch
naøy laø do nhöõng baát bình ñaúng taêng leân giöõa nhoùm ngöôøi ngheøo vaø nhoùm ngöôøi khaù
giaû veà nhöõng taùc ñoäng ôû caáp coäng ñoàng ñoái vôùi tình traïng suy dinh döôõng cuûa treû
(Wagstaff, A., E. van Doorslaer, vaø N. Watanabe, 2002). Vieäc thieáu soá lieäu so saùnh ôû
caáp xaõ theo thôøi gian laøm cho vieäc xaùc ñònh chính xaùc caùc aûnh höôûng ñoù trôû neân khoù
khaên hôn. Tuy nhieân, ñieàu ñaùng chuù yù laø trong giai ñoaïn 1993-98, tyû leä caùc laõnh ñaïo
xaõ cho raèng vieäc thieáu caùc trang thieát bò y teá laø moät khoù khaên taêng leân ôû caùc xaõ ngheøo,
nhöng laïi giaûm ñi ôû nhöõng xaõ khaù giaû.

Taøi chính cho y teá

Tình hình cung caáp vaø taøi chính cho coâng taùc y teá ñaõ coù söï thay ñoåi lôùn trong suoát
thaäp kyû qua. Moät thay ñoåi chính saùch y teá ñaàu tieân trong quaù khöù treân thöïc teá ñi
tröôùc caû vieäc thöïc hieän chính saùch ñoåi môùi. Naêm 1986, chính phuû ñaõ cho pheùp y teá tö
nhaân hoaït ñoäng. Tính ñeán naêm 1998, ñaõ coù 34.000 cô sôû y teá ñöôïc caáp giaáy pheùp hoaït
ñoäng ôû Vieät Nam. Sau ñoù ñeán naêm 1989, ngaønh döôïc cuõng ñaõ ñöôïc ñoåi môùi. Moät keát
quaû quan troïng cuûa vieäc giaûm ñieàu tieát trong khu vöïc naøy laø söï gia taêng nguoàn cung
veà thuoác vaø caùc saûn phaåm y teá khaùc, vaø giaûm chi phí cuûa chuùng. Giöõa naêm 1993 vaø
1998, giaù thöïc trung bình cuûa caùc loaïi thuoác cô baûn ñaõ giaûm 30%.

Moät thay ñoåi maïnh meõ nöõa laø vieäc thöïc hieän thu phí khaùm chöõa beänh ôû khu vöïc y teá
nhaø nöôùc naêm 1989. Söï thay ñoåi naøy ñaõ taùc ñoäng nhanh choùng ñeán tình traïng taøi chính
cuûa ngaønh y teá bôûi vì vieän phí khoâng coøn laø nhöõng khoaûn thanh toaùn treân danh nghóa.
Caùc khoaûn phí naøy khaù cao, ñuû ñeå trôû thaønh moät nguoàn thu quan troïng trong nhöõng
naêm 1990 khi söï hoã trôï cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc haàu nhö khoâng taêng vaø treân thöïc teá
giaûm xuoáng ôû moät soá beänh vieän (Ngaân haøng Theá giôùi, 2001). Vieäc ñöa vaøo aùp duïng
hình thöùc baûo hieåm y teá xaõ hoäi, chuû yeáu ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong khu vöïc
chính thöùc, cuõng laø moät thay ñoåi lôùn khaùc veà taøi chính cho y teá.

Moät caûi caùch quan troïng nöõa coù taùc ñoäng ñeán ngaønh y teá laø quaù trình phaân caáp. Caùc
tænh ñaõ ñöôïc trao quyeàn haïn ñaùng keå ñeå taêng nguoàn thu vaø phaân boå nguoàn löïc giöõa
caùc khu vöïc vaø trong noäi boä caùc khu vöïc. Ngaân saùch töø tænh hieän nay chieám khoaûng
60% chi tieâu y teá coâng, huy ñoäng töø moät soá nguoàn löïc do ñòa phöông quaûn lyù. Söï
cheânh leäch lôùn veà chi tieâu coâng cho y teá bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa caùc tænh laø moät haäu
quaû ñaùng lo ngaïi cuûa nhöõng caûi caùch naøy. Chi tieâu coâng cho y teá bình quaân ñaàu ngöôøi
ôû baûy tænh giaøu nhaát gaàn nhö cao gaáp ba laàn chi tieâu coâng cho y teá bình quaân ñaàu
ngöôøi ôû caùc caùc tænh ngheøo nhaát. Quaù trình phaân caáp laïi ñöôïc ñaåy maïnh hôn nöõa trong
naêm 2002, vôùi vieäc ra ñôøi cuûa Nghò ñònh 10 cho pheùp caùc beänh vieän vaø caùc cô sôû y teá
nhaø nöôùc aùp ñaët möùc phí vaø coù quyeàn töï chuû taøi chính thaäm chí lôùn hôn.

Nhöõng söï thay ñoåi naøy ñaõ laøm taêng caùc nguoàn thu töø vieän phí vaø baûo hieåm y teá. Keát
quaû laø, ñaõ coù nhöõng thay ñoåi lôùn trong nguoàn taøi chính cho moät beänh vieän ñieån hình
ôû Vieät Nam. Naêm 1994, ngaân saùch nhaø nöôùc chieám khoaûng 76% nguoàn thu; ñeán naêm
1998 con soá naøy laø 47%. Maët khaùc, thu töø vieän phí cuõng taêng töø 9 leân 30%, vaø thu töø
baûo hieåm y teá taêng töø 8 leân 15% (Ngaân haøng Theá giôùi, 2001). Keát quaû laø, trong naêm
1998 coù tôùi 81% cuûa toång chi phí y teá ôû Vieät Nam laø do hoä gia ñình töï trang traûi, taêng
töø 71% trong naêm 1993 (Hình 8.2).

60
Y teá vaø ngöôøi ngheøo

Nhöõng khaùc bieät trong vieäc söû duïng caùc dòch vuï y teá giöõa ngöôøi giaøu vaø ngöôøi ngheøo
cuõng coù theå goùp phaàn giaûi thích tình traïng baát bình ñaúng veà söùc khoeû. Khoâng coù gì
ñaùng ngaïc nhieân laø nhoùm 20% daân soá giaøu nhaát chieám tyû leä cao trong soá nhöõng ngöôøi
söû duïng beänh vieän, trong khi nhoùm 20% daân soá ngheøo nhaát laïi chieám tyû leä cao trong
soá nhöõng ngöôøi söû duïng caùc trung taâm y teá xaõ vaø döïa nhieàu vaøo vieäc töï khaùm chöõa
beänh (Hình 8.3). Moät trong nhöõng nguyeân nhaân cuûa söï baát bình ñaúng naøy laø caùc beänh
vieän thöôøng taäp trung ôû caùc trung taâm ñoâ thò, taïo ñieàu kieän tieáp caän deã daøng cho
ngöôøi khaù giaû.

61
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Ñaùng lo ngaïi hôn, söï phaân phoái söû duïng caùc dòch vuï y teá trôû neân baát bình ñaúng hôn
trong giai ñoaïn 1993-98 (Ngaân haøng Theá giôùi, 2001). Chi phí caù nhaân lôùn hôn cuûa hoä
gia ñình cho vieäc söû duïng caùc dòch vuï y teá ôû beänh vieän, do vieäc ñieàu trò coù chaát löôïng
cao hôn vaø chuyeân khoa hôn, cuõng laø moät lyù do laøm cho ngöôøi ngheøo haïn cheá söû duïng
beänh vieän. Vieäc môû roäng baûo hieåm y teá chuû yeáu trong nhoùm ngöôøi khaù giaû cuõng laø
moät vaán ñeà, bôûi vì baûo hieåm y teá chi traû phaàn lôùn phí toån ôû beänh vieän chöù khoâng phaûi
laø phí toån ôû caùc trung taâm y teá xaõ.

Vieäc aùp duïng thu vieän phí cuõng taïo ra nhöõng thay ñoåi lôùn. Vieät Nam ñaõ aùp duïng moät
soá hình thöùc giaûm hay mieãn vieän phí nhaèm trôï giuùp ngöôøi ngheøo, song nhöõng bieän
phaùp ñoù khoâng ñem laïi keát quaû mong muoán xeùt veà goùc ñoä taïo ra söï tieáp caän toát hôn
tôùi caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoeû cho hoï. Neáu chi phí caù nhaân cuûa hoä gia ñình cho y
teá laø baèng khoâng trong naêm 1993 thì tyû leä ngheøo cuøng cöïc cuûa Vieät Nam coù theå ñaõ
giaûm bôùt ñöôïc 4.4%. Töông töï tyû leä naøy cuõng coù theå ñaõ giaûm bôùt ñöôïc 3.4% cho naêm
1998 (A. Wagstaff vaø E. van Doorslaer, 2002). Khoâng theå boû qua nhöõng con soá naøy ñöôïc.
Chuùng töông öùng vôùi khoaûng 3 trieäu vaø 2,6 trieäu ngöôøi ngheøo cho naêm 1993 vaø 1998.

Treân beà maët, gaùnh naëng chi tieâu caù nhaân cho y teá coù veû nheï ñi theo thôøi gian. Tyû leä chi
tieâu cuûa hoä gia ñình cho y teá ñaõ giaûm töø 5.7% naêm 1993 xuoáng coøn 5.4% naêm 1998 (A.
Wagstaff vaø E. van Doorslaer, 2002). Chi phí y teá cuõng trôû neân ít luyõ thoaùi hôn. Naêm
1993 ngöôøi ngheøo phaûi chi moät tyû leä lôùn hôn trong thu nhaäp cuûa hoï cho y teá so vôùi
nhöõng ngöôøi khaù giaû hôn, trong khi trong naêm 1998 chi cho y teá nhìn chung tyû leä thuaän
vôùi thu nhaäp cho caû hai nhoùm.

Tuy nhieân, nhöõng con soá naøy caàn ñöôïc hieåu moät caùch thaän troïng vì chuùng noùi ñeán
toång chi tieâu, chöù khoâng phaûi löôïng dòch vuï y teá nhaän ñöôïc. Nhöõng thay ñoåi veà toång
chi tieâu coù theå laø keát quaû cuûa nhöõng thay ñoåi veà giaù vaø nhöõng thay ñoåi veà löôïng.
Trong tröôøng hôïp döôïc phaåm, vieäc giaûm giaù thöïc teá coù theå daãn ñeán söû duïng nhieàu
hôn (Gertler vaø Litvack, 1998). Theá nhöng chi phí caù nhaân cao hôn cho khaùm chöõa beänh
seõ daãn ñeán laøm giaûm löôïng tieâu duøng. Xeùt veà khía caïnh naøy, vieäc giaûm töông ñoái veà
chi tieâu cho y teá coù theå laïi laø ñieàu ñaùng lo ngaïi. Coù baèng chöùng cho thaáy laø nhieàu
ngöôøi Vieät Nam, vaø ñaëc bieät laø ngöôøi ngheøo, ñaõ chuyeån töø khaùm chöõa beänh taïi caùc cô
sôû y teá chuyeân nghieäp sang caùc hình thöùc reû hôn nhö mua thuoác tröïc tieáp ñeå töï chöõa
beänh hoaëc thaày lang (Ngaân haøng Theá giôùi, 2001).

Höôùng veà phía tröôùc

Vieäc giaûm bôùt nhöõng maát caân ñoái trong tình traïng söùc khoûe seõ ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng
thay ñoåi trong lónh vöïc taøi chính cho y teá. Vieäc phaân boå caùc nguoàn löïc töø trung öông
cuõng caàn ñöôïc xem xeùt laïi. Chaúng haïn, toång chi thöôøng xuyeân cuûa trung öông cho y teá

62
thöôøng ñöôïc quyeát ñònh döïa treân döï baùo taêng tröôûng cuûa toång chi thöôøng xuyeân cuûa
nhaø nöôùc vaø tyû leä chi cho y teá trong toång chi thöôøng xuyeân naøy. Vieäc phaân boå ngaân
saùch taêng theâm nhö vaäy laø chöa gaén vôùi caùc muïc tieâu vaø caùc öu tieân trong coâng taùc y teá.

Söï phaân boå nguoàn löïc giöõa caùc cô sôû y teá cuõng laø vaán ñeà quan troïng. Tyû leä ngaân saùch
trung öông khaù lôùn daønh cho beänh vieän coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi söï bình ñaúng,
do moät boä phaän lôùn nhöõng ngöôøi söû duïng beänh vieän laø thuoäc boä phaän daân chuùng khaù
giaû. Vieäc chuù troïng hôn nöõa vaøo phoøng beänh so vôùi chöõa beänh vaø chuù troïng hôn ñoái
vôùi chaêm soùc söùc khoeû ban ñaàu laø raát caàn thieát, ñaëc bieät ôû caáp tænh.

Moät vaán ñeà nöõa caàn phaûi giaûi quyeát laø nhöõng baát bình ñaèng dai daúng veà tình traïng
söùc khoeû ôû Vieät Nam do ngaøy caøng phuï thuoäc nhieàu hôn vaøo caùc nguoàn thu cuûa töøng
tænh. Moät bieän phaùp coù theå thöïc hieän laø hoaøn thieän caùch thöùc öu tieân phaân boå caùc
khoaûn trôï caáp töø phía chính quyeàn trung öông vaø söï hoã trôï töø phía caùc nhaø taøi trôï.
Song ñieàu naøy khoâng giuùp ñöôïc nhieàu, bôûi vì löôïng nguoàn löïc tham gia töông ñoái
nhoû. Do vaäy caàn coù nhöõng noã löïc môùi.

Quyeát ñònh 139 QD-TTg ra ñôøi thaùng 10 naêm 2002 veà vieäc thaønh laäp Quyõ chaêm soùc söùc
khoeû cho ngöôøi ngheøo laø raát thieát thöïc. Quyeát ñònh naøy, coù hieäu löïc vaøo thaùng 11 naêm
2002, seõ yeâu caàu caùc Uyû ban nhaân daân tænh vaø thaønh phoá coù traùch nhieäm thaønh laäp vaø
quaûn lyù quyõ. Caùc tænh vaø thaønh phoá caàn phaân boå ít nhaát 70.000ñ cho moät beänh nhaân
ngheøo moãi naêm. Ngaân saùch trung öông seõ caáp 70% toång chi phí cho quyõ vaø soá coøn laïi
seõ ñöôïc trích töø caùc nguoàn cuûa ñòa phöông vaø nöôùc ngoaøi. Chính quyeàn ñòa phöông coù
theå söû duïng quyõ naøy ñeå mua theû baûo hieåm y teá cho ngöôøi ngheøo ôû ñòa phöông, hoaëc
thanh toaùn tröïc tieáp cho caùc dòch vuï y teá maø hoï söû duïng. Vieäc cung caáp taøi chính cho
quyõ chaêm soùc söùc khoeû ngöôøi ngheøo, hieän nay döïa treân cô sôû phaân chia ñoàng ñeàu ñoái
vôùi taát caû caùc tænh theo soá ngöôøi ngheøo, cuõng caàn tính ñeán tính ña daïng cuûa tình traïng
ngheøo ñoùi ôû caùc vuøng khaùc nhau.

Tuy nhieân, ñeå coù moät söï phaân boå coâng baèng hôn giöõa caùc nguoàn löïc cho ñòa
phöông ñoøi hoûi moät söï thay ñoåi trieät ñeå hôn. Seõ caàn coù söï chuyeån dòch töø cheá ñoä
hieän nay, trong ñoù caùc tænh chuû yeáu döïa vaøo nguoàn löïc cuûa chính hoï, sang moät
cheá ñoä ñoøi hoûi coù söï chia seû nguoàn löïc nhieàu hôn giöõa caùc tænh. Moät löïa choïn coù
theå ñöa ra ñoái vôùi caùc tænh laø ñoùng “thueá ñoaøn keát” vaøo moät quyõ trung öông maø
quyõ naøy sau ñoù ñöôïc phaân boå döïa treân caùc tieâu chí veà “nhu caàu caàn thieát” khaùc
nhau. Caùc tieâu chí naøy coù theå bao goàm thu nhaäp tính theo ñaàu ngöôøi, tyû leä ngheøo
ñoùi, tình traïng beänh taät, tyû leä töû vong, möùc ñoä xa xoâi vaø cô caáu daân toäc. Coù theå
baây giôø ñaõ laø luùc Vieät Nam phaûi ñaùnh giaù laïi heä thoáng baûo hieåm y teá cuûa mình
(Khung 8.1).

63
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 8.1. Baûo hieåm y teá, ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi khoâng ngheøo

Cô quan baûo hieåm y teá Vieät Nam, thaønh laäp naêm 1993, ñöa ra hình thöùc baûo hieåm y teá baét buoäc ñoái
vôùi nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong khu vöïc chính thöùc vaø coâng nhaân vieân chöùc. Möùc ñoùng goùp ñöôïc döïa
theo löông vaø nhöõng ngöôøi ñöôïc baûo hieåm seõ ñöôïc thanh toaùn caùc chi phí noäi truù ôû beänh vieän, thuoác
men cuõng nhö caùc khoaûn phí ngoaïi truù (song khoâng bao goàm thuoác). Sau ñoù, moät chöông trình baûo
hieåm töï nguyeän ñaõ ñöôïc trieån khai höôùng vaøo ñoái töôïng laø caùc thaønh vieân gia ñình cuûa nhöõng ngöôøi
tham gia baûo hieåm baét buoäc, noâng daân vaø khu vöïc khoâng chính thöùc, hoïc sinh phoå thoâng vaø sinh
vieân ñaïi hoïc vaø nhieàu ñoái töôïng khaùc. Naêm 1998, coù khoaûng 6 trieäu ngöôøi tham gia loaïi hình baûo
hieåm baét buoäc, vaø khoaûng hôn 4,7 trieäu ngöôøi tham gia baûo hieåm töï nguyeän, ñöa toång soá leân ñeán
15% daân soá tham gia baûo hieåm y teá (Ngaân haøng Theá giôùi, 2001).
Nhìn chung nguôøi ngheøo chöa ñöôïc lôïi töø baûo hieåm y teá. Chæ coù 6% trong 20% soá daân ngheøo nhaát,
vaø 10% trong 20% soá daân ngheøo thöù hai ñöôïc baûo hieåm. Vaø trong soá nhöõng ngöôøi ñöôïc baûo hieåm, caùc
khoaûn thanh toaùn caù nhaân cho vieäc chaêm soùc söùc khoeû khoâng heà giaûm ñi.
Nguoàn taøi chính cho y teá töø baûo hieåm phuï thuoäc vaøo caùc chuaån möïc chi tieâu, vieän phí vaø caùc tyû leä boài
hoaøn chi phí cuûa nhaø cung caáp, thöôøng khoâng theo kòp vôùi nhöõng thay ñoåi veà giaù caû. Keát quaû laø, ñoä
tin caäy vaø khaû naêng soáng coøn cuûa chöông trình naøy bò ñe doaï. Caùc tyû leä boài hoaøn chi phí coù theå raát
thaáp ñeán noãi beänh nhaân baûo hieåm y teá bò phaân bieät ñoái xöû. Töø naêm 1995 ñaõ chuyeån sang thöïc hieän cheá
ñoä thanh toaùn thöïc thanh thöïc chi. Nhöng sau ñoù xuaát hieän caùc khoù khaên veà taøi chính, do söï taêng leân
khoâng kieåm soaùt ñöôïc cuûa vieäc hoaøn chi phí baûo hieåm.
Nghò ñònh 10 seõ thuùc ñaåy caùc löïc löôïng thò tröôøng tham gia vaøo lónh vöïc y teá vôùi phaïm vi coøn roäng
hôn tröôùc ñaây, vaø do vaäy, coù theå taïo ra nhöõng möùc phí môùi vaø cao hôn ñoái vôùi ngöôøi söû duïng vaø caùc
gaùnh naëng khaùc khoâng chæ ñoái vôùi ngöôøi ngheøo maø coøn ñoái vôùi caû ngöôøi khoâng ngheøo nöõa. Caùc nhaø
cung caáp baûo hieåm y teá caàn saün saèng ñöa ra nhöõng saûn phaåm haáp daãn hôn nöõa maø nhöõng saûn phaåm
ñoù phaûi toát xeùt töø goùc ñoä kinh doanh. Vaán ñeà laø ôû choã laøm sao xaây döïng moät heä thoáng coù theå beàn
vöõng veà maët taøi chính vaø thoáng keâ baûo hieåm trong khi ñoù vaãn haáp daãn ngöôøi ngheøo. Söï tham gia cuûa
ngöôøi khoâng ngheøo coù theå thöïc söï coù ích trong lónh vöïc naøy vì seõ daãn ñeán möùc chia seû ruûi ro cao hôn,
vaø do ñoù giaûm chi phí cho ngöôøi ñöôïc baûo hieåm.
Khaû naêng tham gia cuûa ngöôøi khoâng ngheøo cuõng coù theå goùp phaàn giaûm bôùt söùc eùp trong thò tröôøng
y teá tö nhaân. Nghò ñònh 10 seõ giuùp khu vöïc y teá tö nhaân phaùt trieån maïnh hôn, ñoøi hoûi phaûi coù caùc
chính saùch phuø hôïp ôû caùc caáp chính quyeàn khaùc nhau. Moät ngaønh baûo hieåm naêng ñoäng vôùi caùc dòch
vuï coù tính caïnh tranh coù theå giuùp phaùt trieån moät khuoân khoå phaùp lyù phuø hôïp.
Veà khía caïnh naøy, caàn taäp trung tìm hieåu taïi sao loaïi hình baûo hieåm y teá töï nguyeän laïi chaäm phaùt
trieån nhö vaäy. Nhöõng ngöôøi tham gia baûo hieåm töï nguyeän tieàm naêng coù theå so saùnh möùc tieâu duøng
theo ñaàu ngöôøi cuûa hoï sau khi thanh toaùn caùc khoaûn töï chi traû theo hai löïa choïn: baûo hieåm hay töï baûo
hieåm. Hoï seõ tính ñeán xu höôùng söû duïng dòch vuï cuûa hoï trong moãi tình huoáng löïa choïn, vôùi nhöõng
phí toån coù theå veà phí, thuoác men cuõng nhö nhöõng chi phí ñi laïi vaø baát kyø khoaûn chi phí cô hoäi trong
khi ñi laïi vaø chôø ñôïi. Hoï cuõng seõ tính ñeán nhöõng khaùc bieät veà chi phí phi taøi chính giöõa hai löïa choïn
naøy, goàm caû söï thuaän tieän vaø chaát löôïng chaêm soùc y teá hoï nhaän ñöôïc. Baèng caùch ñoù, nhöõng tính toaùn
cho thaáy chæ coù hai nhoùm 20% daân soá giaøu nhaát coù theå hy voïng giaûm ñaùng keå nhöõng khoaûn thanh
toaùn töï trang traûi thoâng qua baûo hieåm.
Noùi toùm laïi, vieäc chaäm phaùt trieån cuûa loaïi hình baûo hieåm y teá töï nguyeän coù theå laø phaûn öùng hôïp lyù
cuûa ngöôøi daân Vieät Nam. Ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng ñoái vôùi ngöôøi ngheøo, song thaäm chí cuõng ñuùng ñoái
vôùi ngöôøi khaù giaû. Caùc chính saùch do vaäy caàn khuyeán khích caùc noã löïc thu huùt ngöôøi khoâng ngheøo
vaøo caùc chöông trình baûo hieåm. Caùc bieän phaùp khaùc coù theå laø khuyeán khích caùc cô quan, chính quyeàn
thaønh phoá Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh phaùt trieån nhöõng hình thöùc khaùc nhau ñeå coù theå ñaït
ñöôïc baûo hieåm y teá cho taát caû moïi ngöôøi.

Vôùi möùc ñoä phaân caáp maïnh veà cung caáp vaø taøi chính cho y teá, Boä Y teá seõ caàn ñoùng
moät vai troø quan troïng hôn trong vieäc höôùng daãn vaø ñieàu tieát. Caùc vai troø ñoù bao goàm
vieäc haønh ñoäng nhö moät ngöôøi nuoâi döôõng nhöõng yù töôûng vaø nhöõng ñieån hình hoaït
ñoäng toát nhaát toång hôïp töø caùc tænh; nhö laø ngöôøi chaêm soùc veà maët naâng cao chaát
löôïng, thöïc hieän ñieàu tieát, xaây döïng khuoân khoå giaù caû, ñieàu kieän lao ñoäng vaø caùc tieâu
chuaån kieåm toaùn; vaø nhö laø moät nguoàn trôï giuùp kyõ thuaät moät caùch coù löïa choïn. Caùc
chöùc naêng vaø coâng cuï hieän haønh chöa hoã trôï ñöôïc caùc vai troø nhö vaäy.

64
Coù nhöõng lónh vöïc caàn thieát khaùc lieân quan ñeán vaán ñeà söùc khoeû nhöng nhöõng can
thieäp laïi vöôït ra ngoaøi khuoân khoå cuûa Boä Y teá. Caùc chính saùch ñoái vôùi ngöôøi taøn taät laø
moät ví duï (Khung 8.2).

Moät tröôøng hôïp khaùc laø HIV/AIDS. Beänh dòch naøy vaãn phaùt trieån lieân tuïc vaø chöa ñaït
möùc toät ñænh. Döïa vaøo soá tröôøng hôïp ñaõ ñöôïc phaùt hieän, öôùc tính raèng vaøo cuoái naêm
2000, soá ngöôøi nhieãm HIV ôû Vieät Nam vaøo khoaûng 122.000 ñeán 130.000 ngöôøi trong
daân soá coù ñoä tuoåi 15-49, vôùi tyû leä nhieãm laø 0,29%. Trong soá naøy coù 14.000 - 21.000
ngöôøi phaùt trieån thaønh AIDS. Nhoùm nhöõng ngöôøi nghieän huùt vaø ngöôøi haønh ngheà maïi

Khung 8.2. Soáng vôùi tình traïng taøn taät

Caùc soá lieäu thoáng keâ chính thöùc veà ngöôøi taøn taät ôû Vieät Nam coøn ít. Cuoäc ñieàu tra 1994-95 do Boä Lao
ñoäng, Thöông binh vaø Xaõ hoäi thöïc hieän cho thaáy coù khoaûng 1,8% daân soá Vieät Nam bò taøn taät naëng.
Coøn caùc cuoäc ñieàu tra cuûa Boä Y teá phuïc vuï chöông trình phuïc hoài döïa vaøo coäng ñoàng laïi ñöa ra con
soá 5,2%. Moät nghieân cöùu naêm 1998 do UNICEF vaø Boä LÑTBXH tieán haønh ñöa ra keát quaû laø coù khoaûng
1 trieäu treû em döôùi 18 tuoåi bò taøn taät. Coù söï khaùc bieät ôû ñaây moät phaàn laø do ñònh nghóa veà tình traïng
taøn taät. Taøn taät ôû ñaây bao haøm moät phaïm vi roäng töø bò lieät hoaøn toaøn, muø, ñieác hay hoäi chöùng ngôù
ngaån cho ñeán vieäc maát moät phaàn ngoùn tay hay moät maûnh ñaïn coøn naèm trong xöông. Vieäc xaùc ñònh
theá naøo laø moät ngöôøi taøn taät hay khoâng taøn taät coù theå daãn ñeán nhieàu tính toaùn khaùc nhau. Vieäc khoâng
quan saùt ñöôïc nhieàu ngöôøi taøn taät, do hoï thöôøng bò giöõ trong nhaø, do hoï khoâng theå hoaëc gaëp khoù
khaên trong vieäc ñi laïi, hay do xaáu hoå, laøm cho moïi ngöôøi deã daøng boû qua vaán ñeà naøy.
Caùc soá lieäu hoaøn chænh hôn veà ngöôøi taøn taät, caùc daïng taøn taät, nguyeân nhaân vaø tyû leä ngöôøi taøn taät
trong daân soá seõ coù ñöôïc töø Ñieàu tra söùc khoeû toaøn quoác, hieän ñang ñöôïc Boä Y teá thöïc hieän vaø seõ ñöôïc
coâng boá vaøo naêm 2003. Caùc keát quaû ban ñaàu, tuy coù theå coøn phaûi ñieàu chænh, chæ ra raèng tyû leä daân cö
bò taøn taät deã nhaän thaáy taêng theo ñoä tuoåi, töø khoaûng döôùi 1% ngöôøi taøn taät baåm sinh ñeán khoaûng hôn
10% ôû ngöôøi cao tuoåi. Coù moät moái lieân heä khaù roõ raøng giöõa taøn taät vaø ñoùi ngheøo. Nguyeân nhaân chuû
yeáu cuûa söï taøn taät laø beänh taät. Chæ coù moät soá löôïng nhoû ngöôøi taøn taät laø do nhöõng lyù do chieán tranh,
keå caû xung ñoät tröïc tieáp hay nhöõng haäu quaû sau chieán tranh do mìn vaø bom gaây ra. Theo thôøi gian,
tai naïn giao thoâng cuõng seõ trôû thaønh moät nguoàn quan troïng gaây ra tình traïng taøn taät.
ôû Vieät Nam, boä LÑTBXH ñöôïc giao traùch nhieäm trong coâng taùc phuùc lôïi xaõ hoäi, ñaøo taïo ngheà, taïo
vieäc laøm, phuïc hoài xaõ hoäi, hoã trôï tröïc tieáp, vaø chaêm soùc tröïc tieáp ngöôøi taøn taät. Chieán löôïc chuû yeáu,
ñöôïc thoâng qua naêm 1989, laø chöông trình hoài phuïc söùc khoeû döïa vaøo coäng ñoàng, theo ñoù ngöôøi taøn
taät caàn ñöôïc giuùp ñôõ ngay taïi coäng ñoàng cuûa hoï, bôûi nhöõng toå chöùc ñoùng treân ñòa baøn ñoù. Ñeán naêm
1995, caùc traùch nhieäm ñaøo taïo vaø giaùo duïc treû em taøn taät ñöôïc chuyeån sang Boä Giaùo duïc, keát hôïp vôùi
vieäc giaùo duïc vaø ñaøo taïo trong caùc tröôøng ñaëc bieät cho ngöôøi taøn taät. Söï quan taâm cuûa caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch ñoái vôùi ngöôøi taøn taät theå hieän roõ trong vieäc ban haønh Phaùp leänh naêm 1998 veà ngöôøi
taøn taät, trong ñoù quy ñònh quyeàn vaø traùch nhieäm cuûa ngöôøi taøn taät, vaø trong vieäc thaønh laäp Uyû ban
phoái hôïp quoác gia veà ngöôøi taøn taät naêm 2001.
Beân caïnh caùc dòch vuï cuûa chính phuû, moät soá toå chöùc cuõng ñöôïc thaønh laäp ñeå cung caáp dòch vuï vaø tuyeân
truyeàn giuùp ñôõ ngöôøi taøn taät. Caùc toå chöùc töø thieän cuõng giuùp gaây quyõ giuùp ñôõ caùc gia ñình coù ngöôøi
taøn taät. Hieän ôû Vieät Nam coù khoaûng 20 toå chöùc phi chính phuû quoác teá hoaït ñoäng trong lónh vöïc naøy.
Maëc duø ñaõ coù cô sôû phaùp lyù vaø nhieàu noã löïc, song vaãn coøn nhieàu vieäc phaûi laøm. Söï nhaän thöùc veà ngöôøi
taøn taät vaø nhu caàu cuûa hoï vaãn chöa ñöôïc ñaày ñuû. Uyû ban phoái hôïp caàn phaûi ñöôïc taêng cöôøng ñeå coù theå
ñoùng moät vai troø tích cöïc hôn trong vieäc giaùm saùt thöïc hieän vaø taêng cöôøng hieäu löïc cuûa caùc chính saùch
ñoái vôùi ngöôøi taøn taät. Caàn coù nhieàu noã löïc hôn nöõa ñeå giuùp caùc tröôøng hoïc, ñaëc bieät laø caùc tröôøng
noâng thoân ñeå ñöa caùc treû em taøn taät ñeán tröôøng, thoâng qua ñaøo taïo giaùo vieân vaø taêng cöôøng nhaän
thöùc cuûa ngöôøi daân trong coäng ñoàng. Chöông trình ñaøo taïo ngheà phuø hôïp cho ngöôøi taøn taät cuõng laø
nhöõng coâng vieäc caàn laøm. Khaû naêng tieáp caän caùc toaø nhaø vaø caùc phöông tieän coâng, cuõng nhö vieäc xaây
döïng loái ñi treân væa heø daønh cho ngöôøi taøn taät caàn ñöôïc tính ñeán ôû ngay giai ñoaïn ñaàu cuûa caùc döï aùn
xaây döïng cô sôû haï taàng. Caàn taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng gaây quyõ vaø hoã trôï caùc gia ñình coù ngöôøi taøn
taät gaëp nhieàu khoù khaên. Caàn xoaù boû nhöõng haïn cheá vaø raøo caûn ñoái vôùi vieäc ñaêng kyù hoaït ñoäng cuûa
caùc toå chöùc vì ngöôøi taøn taät vaø caàn coù nhöõng hoã trôï nhaát ñònh ñeå caùc toå chöùc ñoù phuïc vuï toát hôn cho
caùc thaønh vieân cuûa hoï.

Nguoàn: Caùn boä Ngaân haøng Theá giôùi döïa vaøo soá lieäu cuûa boä Y teá vaø cuûa tröôøng Y teá Coäng ñoàng (2002).

65
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

daâm laø nhöõng nhoùm coù nguy cô nhieãm cao vaø ngaøy caøng taêng (Nhoùm Haønh ñoäng veà
Ngheøo, 2002). Moät phöông phaùp döï baùo sô boä cho thaáy tyû leä nhieãm HIV khi naïn dòch
ñaït ñoä baõo hoaø seõ cho tyû leä laây nhieãm HIV naêm 2005 laø töø 0,5 - 1,00% trong nhoùm daân
soá tröôûng thaønh. Khuynh höôùng naøy seõ coøn tieáp tuïc neáu nhö khoâng coù giaûi phaùp kieân
quyeát naøo ñöôïc thöïc hieän. Tuy nhieân, Vieät Nam coù cô hoäi ñeå ngaên chaën ñaïi dòch lan
traøn vôùi qui moâ nhö ñaõ thaáy ôû Caêm Pu Chia vaø Thaùi Lan. Vieäc taêng kinh phí cho caùc
chöông trình phoøng traùnh laø heát söùc caàn thieát. Caùc giaûi phaùp caàn thieát bao goàm caùc
hoaït ñoäng truyeàn thoâng laøm thay ñoåi caùc haønh vi öùng xöû, taêng cöôøng söû duïng
bao cao su, ñieàu trò vaø chaêm soùc caùc ca beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc (STIs),
ñaåy maïnh saøng loïc HIV ôû taát caû caùc ngaân haøng maùu. Nhöõng chính saùch naøy seõ trôû
neân hieäu quaû hôn neáu chính phuû thay ñoåi thaùi ñoä cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi haønh
ngheà maïi daâm vaø coi HIV/AIDS nhö laø moät caên beänh chöù khoâng phaûi laø moät “teä
naïn xaõ hoäi”.

9. MOÂI TRÖÔØNG
Söï taêng tröôûng nhanh cuûa Vieät Nam luoân ñoàng haønh vôùi söï caïn kieät nguoàn taøi
nguyeân thieân nhieân vaø söï xuoáng caáp veà chaát löôïng moâi tröôøng. Ñaát ñai tieáp tuïc suy
thoaùi, ñoàng thôøi söï ña daïng sinh hoïc bò ñe doaï. Ñoä che phuû röøng tuy coù ñöôïc caûi
thieän chuùt ít song chaát löôïng röøng vaãn laø moät vaán ñeà ñaùng quan taâm. Trong caùc thaønh
phoá vaø thò traán, söï oâ nhieãm khoâng khí, nöôùc vaø chaát thaûi raén caàn phaûi ñöôïc giaûi
quyeát, trong khi ñoù caùc dòch vuï moâi tröôøng khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu. Caùc nguoàn
taøi nguyeân bieån vaø ven bôø cuõng bò caïn kieät nghieâm troïng. Söï xuoáng caáp veà moâi
tröôøng ñang aûnh höôûng ñeán ngöôøi ngheøo ôû Vieät Nam, theå hieän ôû nhöõng vaán ñeà veà
söùc khoeû vaø ñieàu kieän soáng cuûa hoï. Ngöôøi ngheøo vaãn luoân laø nhoùm ñoái töôïng deã toån
thöông nhaát tröôùc caùc thieân tai.

Nhaän thöùc ñöôïc caùc vaán ñeà treân, cuõng nhö moái lieân heä giöõa chuùng vôùi ngheøo ñoùi,
Chính phuû Vieät Nam ñaõ baét ñaàu xaây döïng caùc chính saùch vaø caùc bieän phaùp höôùng vaøo
caûi thieän ñieàu kieän soáng ñoàng thôøi vaãn baûo veä ñöôïc moâi tröôøng. Caùc cam keát veà moâi
tröôøng ñöôïc ñöa ra trong Chieán löôïc quoác gia veà baûo veä moâi tröôøng, 2001-2010, vaø
trong Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo. Boä Taøi nguyeân vaø Moâi
tröôøng môùi ñöôïc thaønh laäp coù nhieäm vuï thöïc hieän caùc cam keát naøy.

Söï suy thoaùi nghieâm troïng

Coù theå nhaän thaáy moät soá xu höôùng khaù roõ trong söï suy thoaùi nguoàn taøi nguyeân ñaát,
röøng, bieån, vaø ven bôø. Chaát löôïng moâi tröôøng suy giaûm do oâ nhieãm khoâng khí, nöôùc
vaø chaát thaûi raén (Ngaân haøng Theá giôùi, 2002b).

Söï suy thoaùi ñaát ôû Vieät Nam laø do quaù trình ñoâ thò hoaù, thieáu quyeàn söû duïng ñaát moät
caùch oån ñònh, khai thaùc goã böøa baõi, haïn haùn, ñaát bò nhieãm maën vaø pheøn. ôû nhöõng söôøn
nuùi doác vaø caùc vuøng ñoài troïc, ñaëc bieät laø caùc vuøng cao vaø mieàn Taây Baéc, ñaát raát deã bò
xoùi moøn ñaát trong nhöõng ñôït möa lôùn.

Khoâng gioáng haàu heát caùc nöôùc laùng gieàng, Vieät Nam coù khaû naêng ngaên chaën söï suy
giaûm caùc vuøng röøng vaø ñoä che phuû röøng cuûa ñaát nöôùc naøy cuõng coù lôïi theá hôn so vôùi
phaàn lôùn caùc nöôùc khaùc. Tuy nhieân, Vieät Nam laïi khoâng thaønh coâng trong vieäc baûo veä
moät dieän tích nhoû coù röøng giaàu vaø raäm cuûa mình vaø chaát löôïng röøng ñang bò suy giaûm
theo thôøi gian (Hình 9.1). Söï maát ñi caùc khu heä sinh cö ñaõ daãn ñeán soá löôïng caùc loaøi bò ñe
doaï ngaøy caøng taêng. Khoâng coù moät chieán löôïc thoáng nhaát vaø ñoàng boä ñöôïc thöïc hieän ñeå
baûo veä thaäm chí dieän tích ñaát röøng nhoû coøn laïi naøy nhöng coù söï ña daïng sinh hoïc cao.

66
Caùc heä sinh thaùi bieån vaø ven bôø phong phuù vaø ña daïng cuûa Vieät Nam cuõng ñang bò ñe
doaï. Trong hôn naêm thaäp kyû qua, Vieät nam ñaõ maát khoaûng 80% dieän tích röøng ngaäp
maën., Caùc ñaàm nuoâi toâm laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chuû yeáu daãn ñeán söï phaù
huyû naøy. Khoaûng 96% caùc daûi san hoâ ngaàm cuûa Vieät Nam hieän ñang bò ñe doaï nghieâm
troïng bôûi caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, nhö caùc bieän phaùp ñaùnh baét caù mang tính huyû
dieät, khai thaùc thuyû saûn quaù möùc hoaëc tình traïng oâ nhieãm. Ñaùnh baét quaù möùc vaø vieäc
phaù huyû caùc daûi san hoâ vaø röøng ngaäp maën ñaõ daãn ñeán suït giaûm maïnh naêng suaát ñaùnh
baét , ñe doaï söï beàn vöõng cuûa ngaønh thuyû saûn (Hình 9.2).

Daân soá ñoâ thò taêng nhanh choùng taïo aùp löïc lôùn leân cô sôû haï taàng ñoâ thò vaø gaây ra caùc
vaán ñeà moâi tröôøng nhö caùc baõi raùc thaûi khoâng kieåm soaùt ñöôïc, oâ nhieãm khoâng khí do
caùc phöông tieän giao thoâng gaây ra, raùc thaûi nguy hieåm vaø raùc thaûi beänh vieän khoâng
ñöôïc xöû lyù, nöôùc thaûi ñoå ra caùc keânh raïch hôû. Sa boài vaø oâ nhieãm ñang ñe doaï caùc

67
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

doøng soâng. Chaát löôïng khoâng khí ôû haàu heát caùc vuøng ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp bò
aûnh höôûng cuûa buïi, chì vaø caùc chaát nhö oâ-xít ni tô, ñi-oâ-xít löu huyønh vaø moâ-noâ-xít
caùc-bon thaûi ra töø caùc phöông tieän giao thoâng, nhaø maùy, nhaø maùy nhieät ñieän vaø caùc hoä
gia ñình. Löôïng raùc thaûi ngaøy caøng taêng trong khi hieäu quaû thu gom raùc taïi caùc hoä gia
ñình vaãn coøn thaáp. Phaàn lôùn löôïng raùc thu gom ñöôïc cuûa Vieät Nam chæ ñöôïc ñoå veà
caùc baõi raùc loä thieân.

Ngheøo ñoùi vaø moâi tröôøng

Söï suy thoaùi moâi tröôøng aûnh höôûng lôùn ñeán ngöôøi ngheøo. Hoï laø nhöõng ngöôøi tieáp
xuùc vôùi oâ nhieãm nöôùc vaø ñaát nhieàu hôn caû. Taïi caùc vuøng ñoâ thò, hoï cuõng laø nhöõng
ngöôøi tieáp xuùc nhieàu nhaát vôùi oâ nhieãm khoâng khí. Taát caû nhöõng ñieàu naøy daãn ñeán tæ leä töû
vong vaø maéc caùc beänh ñöôøng ruoät vaø ñöôøng hoâ haáp taêng leân. (Ngaân haøng theá giôùi, 2002b).

Ngöôøi ngheøo leä thuoäc nhieàu hôn vaøo vieäc söû duïng tröïc tieáp caùc nguoàn taøi nguyeân
thieân nhieân, vaø do ñoù bò aûnh höôûng naëng neà nhaát khi moâi tröôøng bò xuoáng caáp hay söï
tieáp caän cuûa hoï vôùi caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân bò haïn cheá hoaëc bò töø choái. ôû
Vieät Nam coù nhieàu nhoùm daân toäc ít ngöôøi soáng ôû caùc söôøn nuùi doác ôû caùc vuøng nuùi
phía baéc. Ñieàu kieän soáng cuûa hoï do vaäy bò aûnh höôûng bôûi söï suy thoaùi taøi nguyeân ñaát
vaø tình traïng phaù röøng.

Ngöôøi ngheøo laø nhöõng ngöôøi bò nhöõng moái nguy haïi moâi tröôøng taùc ñoäng ñeán nhieàu
nhaát, vaø cuõng laø nhöõng ngöôøi ít coù khaû naêng ñoái phoù vôùi caùc vaán ñeà moâi tröôøng nhaát.
Vieät Nam cuõng laø ñaát nöôùc deã bò taùc ñoäng cuûa thieân tai, ñaëc bieät laø caùc traän baõo, luït
vaø haïn haùn. Trung bình haøng naêm coù khoaûng hôn moät trieäu daân caàn ñeán söï cöùu trôï
khaån caáp do thieân tai gaây ra (Toå coâng taùc ngheøo ñoùi, 2002a, b).

Moät loaït ñaùnh giaù veà ngheøo ñoùi ñöôïc thöïc hieän naêm 1999 cuõng cho thaáy raèng ngöôøi
ngheøo luoân nghó raèng hoï sinh ra ñaõ gaén lieàn vôùi moâi tröôøng cuûa hoï. Trong caùc ñaùnh
giaù naøy, ngöôøi ngheøo nhaán maïnh nhaän thöùc cuûa hoï cho raèng caùc nguoàn taøi nguyeân
thieân nhieân laø nhöõng maïng löôùi an sinh cuûa hoï (Ngaân haøng theá giôùi/DFID, 1999). Caùc
keát quaû ban ñaàu töø moät nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy coù söï lieân heä giöõa ngheøo ñoùi vaø
moâi tröôøng ñoái vôùi tình traïng ñaát deã xoùi moøn vaø oâ nhieãm khoâng khí taàm thaáp (S.
Dasgupta et al, 2002).

Nhöõng tieán boä ñaït ñöôïc

Nhöõng thaùch thöùc lôùn veà moâi tröôøng maø Vieät Nam ñang ñoái maët ñoøi hoûi phaûi coù
nhöõng noã löïc nhaèm thay ñoåi haønh vi, thu huùt söï tham gia nhieàu hôn cuûa caùc coäng
ñoàng vaø ngöôøi daân, naâng cao hieäu quaû veà maët theå cheá, vaø ña daïng hoaù caùc nguoàn taøi
chính cho vieäc thöïc hieän caùc chöông trình öu tieân. Ñieàu quan troïng laø phaûi vöôït qua
ñöôïc caùc thaùch thöùc naøy ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa chính phuû ñeà ra veà moâi tröôøng
beàn vöõng.

Taêng cöôøng quyeàn löïc cho caùc coäng ñoàng baèng caùch taêng khaû naêng tieáp caän thoâng tin
cho hoï laø taïo ñieàu kieän cho nhöõng öùng xöû moâi tröôøng toát hôn (Khung 9.1). Chính phuû
ñang khuyeán khích caùc coäng ñoàng quaûn lyù nguoàn taøi nguyeân, nhö laø moät caùch nhaèm
baûo ñaûm traùch nhieäm lôùn hôn cuûa ñòa phöông. Moät soá nhaø taøi trôï ñang laøm vieäc tích
cöïc vôùi caùc coäng ñoàng ñòa phöông veà vieäc quaûn lyù toång hôïp löu vöïc. Beân caïnh ñoù, coù
khaù nhieàu toå chöùc trong nöôùc vaø quoác teá coù caùc döï aùn veà quaûn lyù röøng döïa vaøo coäng
ñoàng.

68
 Khung 9.1: Coâng khai hoaù thoâng tin moâi tröôøng ôû Haø Noäi

Cuïc Moâi tröôøng ñaõ thöïc hieän moät chöông trình coâng khai hoaù möùc ñoä tuaân thuû veà moâi tröôøng cuûa caùc
doanh nghieäp ôû Haø Noäi.
Döïa treân caùc bieän phaùp ñöôïc thöïc hieän tröôùc ñaây ôû Indonesia vaø Philippines, chöông trình ñaõ xaây
döïng moät heä thoáng phaân loaïi ñöôïc maõ hoaù baèng maøu saéc ñeå coâng boá möùc ñoä tuaân thuû veà moâi tröôøng
cuûa caùc doanh nghieäp. Coù taát caû naêm maõ maøu saéc: vaøng, xanh laù caây, xanh da trôøi, ñoû vaø ñen. Moãi moät
maøu töôïng tröng cho moät möùc ñoä tuaân thuû moâi tröôøng cuûa caùc doanh nghieäp, maøu vaøng laø maøu chæ
hoaït ñoäng toát nhaát.
50 doanh nghieäp ñaõ tham gia treân cô sôû töï nguyeän vaøo hai ñôït phaân loaïi cuûa chöông trình. Phoù Thuû
töôùng Chính phuû ñaõ coâng boá keát quaû phaân haïng taïi hai buoåi mít tinh coâng coäng ñöôïc toå chöùc vaøo
thaùng Hai vaø thaùng Saùu naêm 2002. Caùc keát quaû cho thaáy hoaït ñoäng moâi tröôøng cuûa caùc doanh nghieäp
luùc ban ñaàu chöa ñöôïc toát, song ñaõ coù nhöõng caûi thieän roõ reät.

Nguoàn: Caùn boä Ngaân haøng Theá giôùi.

Trong khi moät soá luaät, nghò ñònh vaø phaùp leänh veà moâi tröôøng ñaõ ñöôïc thoâng qua,
hieäu löïc cuûa caùc vaên baûn naøy laïi laø moät vaán ñeà. Moät ñaùnh giaù sô boä veà ñoäi nguõ caùn boä
coù chöùc naêng quaûn lyù moâi tröôøng trong caùc boä vaø sôû cho thaáy naêng löïc cuûa hoï chöa
töông xöùng vaø coøn quaù thieáu caùn boä.

Nhaèm naâng cao hieäu löïc theå cheá, Chính phuû ñaõ thaønh laäp moät boä môùi laø Boä Taøi
nguyeân vaø Moâi tröôøng vaøo thaùng 8 naêm 2002. Boä naøy thaønh laäp treân cô sôû saùp nhaäp
Toång cuïc Ñòa chính, Toång cuïc Khí töôïng thuyû vaên vaø Cuïc Moâi tröôøng. Boä naøy coù chöùc
naêng quaûn lyù caùc nguoàn taøi nguyeân ñaát, nöôùc vaø khoaùng saûn, vaø baûo veä moâi tröôøng,
vaø hy voïng trong caùc naêm tieáp theo seõ ñöôïc giao caùc chöùc naêng baûo toàn, nhö taøi
nguyeân röøng vaø caùc khu baûo veä.

Tuy nhieân, ngaân saùch daønh cho moâi tröôøng coøn haïn cheá, vôùi chi phí cô baûn chæ baèng
1% toång chi ngaân saùch cuûa Vieät Nam. Caùc bieän phaùp ña daïng hoaù nguoàn taøi chính
ñang ñöôïc tìm kieám. Thaùng 6 naêm 2002, Quyõ Baûo veä moâi tröôøng ñaõ ñöôïc thaønh laäp
vôùi soá voán Ñieàu leä ban ñaàu 20 tyû ñoàng (töông ñöông khoaûng 13 trieäu Ñoâ-la Myõ)ñöôïc
Chính phuû caáp ñeå taøi trôï cho caùc hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng. Caùc loaïi phí thu ñoái
vôùi ngöôøi söû duïng caùc dòch vuï veä sinh moâi tröôøng ñöôïc aùp duïng taïi caùc thaønh phoá
Ñaø Naüng, Haûi phoøng vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh. Tuy nhieân, caùc loaïi phí naøy coøn laâu
daøi môùi trôû thaønh nhöõng coâng cuï kinh teá nhö laø phí oâ nhieãm vaø caùc khoaûn phaït veà
gaây oâ nhieãm.

Vaïch ñöôøng ñi tôùi tröôùc

Taàm nhìn veà moâi tröôøng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, caùc muïc tieâu trung haïn veà moâi tröôøng ñaõ
ñöôïc ñeà ra, vaø caùc haønh ñoäng moâi tröôøng tröôùc maét trong boái caûnh giaûm ngheøo cuõng
ñaõ ñöôïc hình thaønh. Song nhöõng tieán boä ñaït ñöôïc trong chöông trình trung haïn vaãn
coøn haïn cheá.

Moät chöông trình goàm ba muõi nhoïn coù theå ñöôïc xem xeùt ñeå thuùc ñaåy thöïc hieän. Noù
bao goàm vieäc loàng gheùp vaán ñeà moâi tröôøng trong hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi
baèng caùch baûo ñaûm caùc tieâu chuaån moâi tröôøng cao hôn vaø taêng cöôøng caùc muïc tieâu vaø
caùc yeáu toá moâi tröôøng trong caùc döï aùn. Noù cuõng bao goàm vieäc xaây döïng naêng löïc vaø

69
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

hoã trôï quaù trình phaân caáp caùc chöùc naêng quaûn lí moâi tröôøng. Vaø cuoái cuøng, song chöa
phaûi laø ñaõ heát, noù caàn döïa vaøo coâng taùc phaân tích, phaân tích saâu hôn caùc moái lieân heä
giöõa ngheøo ñoùi vaø moâi tröôøng, vaø hoã trôï caûi caùch coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng.

10. CAÙC TAÙC ÑOÄNG XAÕ HOÄI CUÛA CAÛI

CAÙCH
Trong khi caùc cuoäc caûi caùch kinh teá coù theå laøm taêng saûn löôïng vaø giaûm ngheøo ñoùi,
chuùng laïi coù theå coù nhöõng taùc ñoäng khaùc nhau ñoái vôùi caùc nhoùm daân cö khaùc nhau vaø
do vaäy, coù theå taïo ra keû thaéng ngöôøi thua. Vôùi öu tieân cuûa Chính phuû nhaèm taïo ra söï
phaùt trieån roäng bao truøm phaïm vi toaøn xaõ hoäi, caàn tìm ra nhöõng cô cheá thích hôïp ñeå
hoã trôï nhöõng ngöôøi bò thua thieät. Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå xaùc ñònh nhöõng
ngöôøi coù nguy cô bò thieät haïi vaø xaây döïng caùc cô cheá giaûm thieåu thieät haïi. Tuy nhieân,
trong caùc tröôøng hôïp khaùc, caùc taùc ñoäng ít roõ raøng hôn neân caùc giaûi phaùp ñònh höôùng
öu tieân laø khoâng thích hôïp.

ÔÛû Vieät Nam, nhieàu ngöôøi lo ngaïi raèng caùc taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa töï do hoaù thöông maïi
coù theå laø ñaùng keå, song laïi ít nhaát trí veà vaán ñeà ai coù theå seõ laø ngöôøi bò thua thieät.
Ngöôøi ta thöôøng ñeà caäp ñeán ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc chính thöùc trong caùc
ngaønh ñöôïc baûo hoä, caùc doanh nghieäp hoä gia ñình vaø noâng daân trong moät soá khu vöïc
nhaát ñònh, vaø nhöõng ngöôøi di cö baát hôïp phaùp ôû caùc vuøng ñoâ thò. Caàn coù moät phaân
tích thaän troïng veà vaán ñeà naøy ñeå xoaù ñi nhöõng lo ngaïi khi chuùng chöa coù ñuû caên cöù,
vaø ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñoù moät caùch coù hieäu quaû khi coù ñuû baèng chöùng.

Taêng tröôûng vaø ngöôøi ngheøo

Vieät Nam coù leõ ñang böôùc vaøo giai ñoaïn môùi cuûa söï taêng tröôûng kinh teá nhanh. Söï
taêng tröôûng naøy coù mang tính “nöôùc noåi thì beøo cuõng noåi” hay ñeå tuït laïi phía sau moät
boä phaän daân cö vaãn coøn laø moät vaán ñeà boû ngoû. Moät caùch ñeå giaûi ñaùp caâu hoûi naøy laø
xem xeùt nhöõng haäu quaû cuûa thôøi kyø taêng tröôûng nhanh tröôùc khi xaûy ra cuoäc khuûng
hoaûng Ñoâng AÙ. Taùc ñoäng cuûa söï taêng tröôûng nhanh ñeán ngheøo ñoùi vaø baát bình ñaúng
trong giai ñoaïn naøy coù theå ñaùnh giaù ñöôïc döïa vaøo caùc soá lieäu chi tieát töø hai cuoäc Ñieàu
tra Möùc soáng Daân cö Vieät Nam, trong caùc naêm 1993 vaø 1998.

Treân beà maët, taêng tröôûng kinh teá cuûa Vieät Nam tröôùc cuoäc khuûng hoaûng Ñoâng AÙ
döôøng nhö ñi cuøng vôùi söï gia taêng baát bình ñaúng. Heä soá Ghi-ni döïa theo möùc tieâu
duøng theo ñaàu ngöôøi taêng töø 0,33 naêm 1993 leân 0,35 naêm 1998 (Ngaân haøng theá giôùi,
2000a). Söï gia taêng naøy tuy khoâng nhieàu song vaãn cho thaáy raèng ngöôøi ngheøo ôû Vieät
Nam coù theå ñaõ khoâng ñöôïc höôûng thaønh quaû cuûa söï taêng tröôûng kinh teá nhieàu baèng
caùc hoä gia ñình khaù giaû.

Moät phaùt hieän khaùc cuõng deã gaây hieåu laàm laø khi so saùnh toác ñoä taêng tröôûng tieâu
duøng theo ñaàu ngöôøi cuûa caùc hoä gia ñình trong töøng nhoùm daân cö trong giai ñoaïn
giöõa 1993 vaø 1998. Neáu so saùnh theo caùch naøy, toác ñoä taêng tröôûng tieâu duøng cuûa
nhoùm ngheøo nhaát taêng 6,4% moät naêm so vôùi 7% cuûa caùc nhoùm trung bình vaø 8% cuûa
nhoùm giaøu nhaát. Ñieàu naøy coù theå khaúng ñònh phaùt hieän raèng söï baát bình ñaúng cuûa
Vieät Nam ñang taêng leân moät chuùt (Hình 10.1). Tuy nhieân, moät so saùnh veà tieâu duøng
theo ñaàu ngöôøi ñoái vôùi cuøng nhoùm hoä gia ñình cho thaáy noùi chung ngöôøi ngheøo
khoâng bò tuït laïi sau so vôùi ngöôøi giaøu, vaø ôû möùc ñoä nhaát ñònh, hoï coøn laøm toát hôn

70
ngöôøi giaøu (Paul Glewwe vaø Ñaëng Hoaøng Haûi Anh, 2002). Toác ñoä taêng tröôûng tieâu
duøng ñoái vôùi caùc hoä gia ñình trong nhoùm ngheøo nhaát cuûa naêm 1993 laø 12,9%/ naêm.
Con soá naøy ñoái vôùi nhoùm giaøu nhaát cuûa naêm 1993 laø 4.1%/naêm. Khoaûng caùch coøn trôû
neân nhoû hôn sau khi tính ñeán nhöõng sai soá ño löôøng coù theå coù khi phaân loaïi hoä gia
ñình. Tuy nhieân, toác ñoä taêng tröôûng tieâu duøng ôû nhoùm ngheøo nhaát (10,4%) laø gaáp
khoaûng 2 laàn so vôùi nhoùm giaøu nhaát (5,3%).

Coù hai ñieàu ñaùng löu yù. Thöù nhaát, nhöõng keát quaû naøy naâng keát quaû trung bình tính
treân toaøn quoác gia trong khi ñoù söï khaùc nhau ñaùng keå giöõa caùc khu vöïc ñaõ ñöôïc laøm
roõ. Ñaëc bieät, Ñoàng baèng soâng Cöuû Long coù keát quaû keùm hôn nhieàu xeùt veà maët xoaù ñoùi
giaûm ngheøo, maëc duø ñaây laïi laø “vöïa luùa” cuûa Vieät Nam. Lyù do cuûa söï taêng tröôûng
tieâu duøng chaäm ôû vuøng naøy chöa roõ laém, song khoaûng caùch xa vôùi ñöôøng quoác loä gaàn
nhaát coù theå laø moät nguyeân nhaân maø ñieàu ñoù nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa ñöôøng
giao thoâng noâng thoân ñoái vôùi giaûm ngheøo.

Ñieàu thöù hai lieân quan ñeán caùc ñieàu kieän thuaän lôïi khaùc thöôøng cho coâng cuoäc giaûm
ngheøo trong giai ñoaïn taêng tröôûng nhanh tröôùc cuoäc khuûng hoaûng Ñoâng AÙ. Vieäc chia
ñaát cho caùc hoä gia ñình noâng thoân, laø keát quaû cuûa ñoåi môùi, ñaõ taïo ra moät xu höôùng coù
lôïi cho ngöôøi ngheøo trong moâ hình taêng tröôûng cuûa nhöõng naêm 1990. Tuy vaäy, tyû leä
ngheøo vaãn coøn raát cao ôû caùc vuøng noâng thoân. Vieäc chuyeån giao ñaát - moät trong soá
nhöõng taøi saûn coù giaù trò nhaát ñoái vôùi ngöôøi daân Vieät Nam trong caùc vuøng naøy laø moät
trong nhöõng ñoäng löïc thuùc ñaåy söï giaûm maïnh tyû leä ngheøo thaáy ñöôïc tröôùc cuoäc
khuûng hoaûng Ñoâng AÙ.

Nhöng chia ñaát chæ laø moät söï can thieäp moät laàn, daãn ñeán söï thay ñoåi trong tieâu duøng,
vaø khoâng chaéc seõ daãn ñeán taêng tröôûng beàn vöõng trong tieâu duøng. Coù ñaát ngaøy nay
khoâng ñuû ñeå thoaùt khoûi ngheøo. Caùc hoä gia ñình chæ laøm noâng nghieäp vaãn laø nhöõng hoä
ngheøo nhaát ôû Vieät Nam. Trong soá caùc hoä gia ñình noâng thoân, giöõa ngheøo ñoùi vaø söï
khoâng ña daïng caùc nguoàn thu nhaäp thoâng qua laøm coâng aên löông vaø caùc hoaït ñoäng töï
taïo vieäc laøm coù moät moái lieân heä khaù roõ (Dominique van de Walle vaø Dorothyjean
Cratty, 2002). Trong giai ñoaïn taêng tröôûng kinh teá môùi maø Vieät Nam coù theå saép böôùc
vaøo, seõ chaúng coù yeáu toá thuaän lôïi naøo töông töï nhö vieäc phaân chia ñaát ñai moät laàn
trong giai ñoaïn tröôùc. Do ñoù raát caàn nhöõng chính saùch xaõ hoäi.

71
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Xaùc ñònh nhöõng ngöôøi thua thieät

Trong moät soá tröôøng hôïp, raát deã xaùc ñònh nhöõng ngöôøi thua thieät trong caùc cuoäc caûi
caùch kinh teá. Caûi caùch caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc laø moät ví duï ñieån hình. Neáu caùc
doanh nghieäp naøy hoaït ñoäng nhö laø nhöõng ñôn vò toái ña hoaù lôïi nhuaän, hoï chæ caàn
thueâ moät löïc löôïng lao ñoäng nhoû hôn raát nhieàu. Trung bình, khoaûng moät nöûa löïc
löôïng lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp naøy coù theå laø lao ñoäng doâi dö, maëc duø soá
löôïng doâi dö naøy coù theå khoâng nhieàu trong moät soá ngaønh ngheà nhö may maëc, giaøy
deùp, hay coù theå raát cao ôû ngaønh khai thaùc moû vaø vaän taûi (Patrick Belser vaø Martin
Rama, 2001). Vieäc saép xeáp cô caáu laïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng coù nghóa laø moät
nöûa soá lao ñoäng trong ñoù bò doâi ra. Ngöôøi lao ñoäng seõ coù quyeàn kieåm soaùt nhieàu
doanh nghieäp trong soá ñoù, haøm yù raèng vieäc laøm vaãn laø moät trong nhöõng muïc tieâu
chính cuûa hoï, beân caïnh lôïi nhuaän. Hôn nöõa, moät boä phaän ñaùng keå lao ñoäng doâi ra ñoù
coù theå ñöôïc giaûi quyeát thoâng qua quaù trình ñaøo thaûi töï nhieân vaø nghæ höu sôùm. Song
söï maát maùt veà vieäc laøm vaãn raát lôùn. Neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ, nhöõng ngöôøi ñoäng
chòu taùc ñoäng cuûa quaù trình cô caáu laïi naøy taát nhieân seõ phaûi gaùnh chòu nhieàu thieät thoøi
veà maët phuùc lôïi (Khung 10.1).

Khung 10.1 Quyõ hoã trôï lao ñoäng doâi dö

Keá hoaïch saép xeáp vaø chuyeån ñoåi cô caáu doanh nghieäp nhaø nöôùc coù theå laøm maát ñi khoaûng 250 nghìn
vieäc laøm trong giai ñoaïn 2002-2005. Nghò ñònh 41/2002/ND-CP ban haønh thaùng 4 naêm 2002 ñaõ cho
pheùp thaønh laäp Quyõ hoã trôï lao ñoäng doâi dö do keát quaû cuûa chöông trình caûi caùch. Quyõ naøy ñöôïc
Chính phuû caáp ngaân saùch vaø trích töø moät soá nguoàn taøi trôï nöôùc ngoaøi. Quyõ ñi vaøo hoaït ñoäng chính
thöùc töø thaùng 10 naêm 2002, sau khi caùc quy cheá töông öùng ñöôïc ban haønh.
Quyõ naøy ra ñôøi nhaèm muïc ñích hoã trôï lao ñoäng hôïp ñoàng daøi haïn bò doâi ra trong chöông trình saép
xeáp laïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc khôûi ñaàu töø naêm 1998. Hình thöùc hoã trôï laø döôùi daïng ñeàn buø troïn
goùi vaø hoã trôï ñaøo taïo laïi. Nhaèm muïc ñích giaûm thieåu taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán ngöôøi lao ñoäng vaø
khuyeán khích söï thoâi vieäc töï nguyeän, khoaûn ñeàn buø naøy lôùn hôn khaù nhieàu so vôùi quy ñònh cuûa Boä
Luaät Lao ñoäng. Caùc nghóa vuï cuûa caùc doanh nghieäp ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng khoâng thay ñoåi, song quyõ
naøy caáp theâm (cho ngöôøi lao ñoäng doâi dö) khoaûng moät thaùng löông cô baûn cho moãi naêm laøm vieäc,
vaø moät khoaûn troïn goùi 5 trieäu ñoàng vaø theâm 6 thaùng tieàn löông cô baûn ñeå tìm vieäc laøm môùi.
Khoaûn ñeàn buø naøy ñaõ ñöôïc tính treân cô sôû phaân tích thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi lao ñoäng töï kinh
doanh hoaëc laøm vieäc trong khu vöïc tö nhaân, so vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng “töông töï” (veà ñoä tuoåi,
kyõ naêng, nôi cö truù...) laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Ñaëc bieät, phaàn ñeàn buø troïn goùi
ñöôïc ñöa vaøo nhaèm muïc ñích öu tieân lao ñoäng nöõ, nhöõng ngöôøi thöôøng ñöôïc boài thöôøng thaáp hôn
lao ñoäng nam do möùc löông cuûa hoï thaáp hôn song laïi bò thua thieät nhieàu hôn trong quaù trình giaõn
vieäc laøm naøy (Martin Rama, ñang xuaát baûn, a). Ngöôøi lao ñoäng cuõng ñöôïc caáp 6 thaùng löông hoã trôï
ñaøo taïo laïi. Ngöôøi lao ñoäng ñöôïc thueâ laïi vaøo laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc phaûi hoaøn
traû laïi nhöõng khoaûn trôï caáp ñaõ nhaän ñöôïc töø quyõ. Quyõ naøy cuõng hoã trôï ngöôøi lao ñoäng löïa choïn nghæ
höu sôùm.
Caùc möùc hoã trôï khaù ñoàng ñeàu, khoâng phuï thuoäc vaøo vieäc doanh nghieäp ñöôïc coå phaàn hoaù, baùn khoaùn
hay giaûi theå. Quyõ cuõng trôï giuùp caùc lao ñoäng doâi dö trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaãn tieáp tuïc
thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc, vôùi ñieàu kieän laø caùc doanh nghieäp naøy naèm trong danh saùch saép xeáp laïi theo
chöông trình caûi caùch cuûa Chính phuû. Quyõ naøy cuõng coù theå ñöôïc söû duïng ñeå hoã trôï ngöôøi lao ñoäng
bò doâi dö trong thôøi gian 12 thaùng ñaàu sau khi coå phaàn hoaù. Ñieàu naøy nhaèm muïc ñích khuyeán khích
söï tham gia cuûa khu vöïc tö nhaân vaøo quaù trình coå phaàn hoaù, thaäm chí caû trong tröôøng hôïp caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc coù quaù nhieàu ngöôøi laøm vieäc.
Hai möôi doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ noäp ñôn xin hoã trôï töø Quyõ naøy ngay trong thaùng hoaït ñoäng ñaàu
tieân cuûa Quyõ. Trong soá caùc doanh nghieäp noäp caùc giaáy tôø caàn thieát ñeå xin hoã trôï, möùc ñoä doâi dö lao
ñoäng trung bình laø 25%, song dao ñoäng trong phaïm vi töø 13 ñeán 67% tuyø theo doanh nghieäp. Moät
cuoäc ñieàu tra veà nhöõng ngöôøi lao ñoäng bò doâi dö ñang ñöôïc thieát keá ñeå coù theå ñöôïc tieán haønh sau moät
naêm sau ngaøy Quyõ ñi vaøo hoaït ñoäng, ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng cuûa ngöôøi lao ñoäng bò maát vieäc laøm vaø
ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä phuø hôïp cuûa söï hoã trôï maø Quyõ ñöa ra.

Nguoàn: Caùn boä Ngaân haøng Theá giôùi.

72
Vieäc xaùc ñònh nhöõng ngöôøi bò thua thieät do caûi caùch kinh teá khoù hôn nhieàu ôû caùc
tröôøng hôïp khaùc vaø ñaëc bieät khi nhöõng ngöôøi ñoù khoâng naèm trong khu vöïc chính
thöùc cuûa neàn kinh teá. Moät moái lo ngaïi khaù phoå bieán laø töï do hoaù thöông maïi coù theå coù
taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán caùc hoä gia ñình noâng thoân. Vieäc tieáp caän caùc thò tröôøng theá giôùi
coù theå daãn ñeán söï bieán ñoäng cao trong giaù caû saûn phaåm vaø do ñoù aûnh höôûng ñeán thu
nhaäp cuûa hoï.

Tuy nhieân, ñieàu caàn chuù yù laø caùc raøo caûn thöông maïi thöôøng baûo hoä khu vöïc saûn xuaát
cheá taïo vaø laøm thieät haïi cho khu vöïc noâng nghieäp, do vaäy töï do hoaù thöông maïi laïi coù
theå trôû thaønh lôïi theá cho caùc hoä gia ñình noâng thoân. Gaïo laø moät ví duï thuù vò. Töø naêm
1993 ñeán naêm 1998, giaù gaïo trong nöôùc trung bình taêng 29% so vôùi chæ soá giaù tieâu
duøng. Moät trong nhöõng lyù do cuûa söï gia taêng naøy laø do haïn ngaïch xuaát khaåu gaïo
ñöôïc nôùi loûng. Do khoâng phaûi lo ngaïi veà an ninh löông thöïc trong nöôùc, Chính phuû
Vieät Nam baét ñaàu ñieàu chænh haïn ngaïch xuaát khaåu gaïo töø naêm 1989. Ñeán naêm 1997,
vieäc xuaát khaåu gaïo khoâng coøn bò troùi buoäc nöõa vaø Vieät Nam ñaõ hoaøn toaøn chòu aûnh
höôûng theo giaù gaïo quoác teá.

Moät nghieân cöùu gaàn ñaây thaáy coù söï giaûm ñi ñaùng keå tình traïng söû duïng lao ñoäng treû
em do giaù gaïo taêng leân (Eric Edmond vaø Nina Pavnik, 2002). Lao ñoäng treû em ñöôïc
xaùc ñònh laø laøm coâng vieäc gia ñình khoaûng 6 ñeán 7 giôø moãi tuaàn, hay lao ñoäng trong
noâng nghieäp, lao ñoäng ñöôïc traû löông, kinh doanh gia ñình hay giuùp vieäc trong nhaø
moät vaøi giôø trong tuaàn. Nghieân cöùu naøy ñaõ tính toaùn raèng chæ rieâng giaù gaïo taêng ñaõ
chieám khoaûng 50% nguyeân nhaân laøm giaûm tyû leä lao ñoäng treû em trong nhöõng naêm
1990. Thu nhaäp theâm cuûa hoä gia ñình do giaù gaïo taêng ñaëc bieät coù lôïi cho nhöõng em gaùi
lôùn trong gia ñình. Tyû leä caùc em gaùi giaûm nhieàu nhaát trong lao ñoäng treû em vaø taêng
nhieàu nhaát trong tyû leä nhaäp hoïc.

Chuyeån ñoåi cô caáu coâng nghieäp

Khoâng gioáng nhö caùc hoä gia ñình noâng thoân, caùc hoä gia ñình thaønh thò maø caùc thaønh
vieân laøm vieäc trong caùc khu vöïc ñöôïc baûo hoä bôûi caùc raøo caûn thöông maïi coù theå chòu
taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa caùc cuoäc caûi caùch kinh teá. Qua caùc cuoäc phoûng vaán ñöôïc thöïc
hieän ôû Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh, moät nghieân cöùu ñaõ ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa
quaù trình chuyeån ñoåi cô caáu ôû ngaønh coâng nghieäp deät ñeán ñôøi soáng cuûa caùc coâng nhaân
deät. Nhöõng ngöôøi coâng nhaân bò maát vieäc do caïnh tranh quoác teá cuõng ñöôïc phoûng vaán
(Nguyeãn Thò Hoa, vaø caùc taùc giaû khaùc, 2002).

Nhöõng ngöôøi lao ñoäng chuyeån ñeán soáng ôû Haø Noäi hay thaønh phoá Hoà Chí Minh cho
raèng hoï thích laøm vieäc trong ngaønh deät hôn laø laøm noâng nghieäp ôû queâ höông hoï. Tuy
vaäy, coù ñeán 40% coâng nhaân deät ñöôïc phoûng vaán than phieàn veà thôøi gian laøm vieäc keùo
daøi vaø caùc vaán ñeà veà beänh ngheà nghieäp. Cheá ñoä laøm vieäc ba ca khoâng phoå bieán laém.
Maëc duø coù nhöõng than phieàn nhö vaäy, hai phaàn ba soá coâng nhaân ñöôïc phoûng vaán
ñaùnh giaù tình traïng hoä gia ñình cuûa hoï laø ôû möùc “trung bình” so vôùi caùc gia ñình haøng
xoùm, vaø chæ döôùi 1/3 soá ngöôøi ñöôïc phoûng vaán noùi laø gia ñình hoï vaãn ngheøo.

Söï ñaøo thaûi lao ñoäng, maëc duø veà maët taâm lyù aûnh höôûng ñeán nhöõng ngöôøi coù lieân
quan, noùi chung khoâng ñaåy gia ñình hoï vaøo tình traïng ñoùi ngheøo nghieâm troïng. Maëc
duø gaàn moät nöûa soá hoä gia ñình bò aûnh höôûng cho raèng hoï ngheøo ñi hoaëc toài teä hôn,
thu nhaäp gia ñình hoï vaãn ôû treân möùc ngheøo ôû ñoâ thò trong naêm 2001, nhôø coù söï keát
hôïp caùc thanh toaùn ñeàn buø, löông höu vaø caùc cô hoäi coù thu nhaäp khoâng chính thöùc.
Bôûi vì coù khaù nhieàu caùc coâng nhaân lôùn tuoåi, thöôøng laø coù vaán ñeà veà söùc khoeû trong soá
nhöõng ngöôøi bò maát vieäc, khaû naêng tìm laïi ñöôïc vieäc laøm trong khu vöïc chính thöùc laø
raát khoù. Lao ñoäng nam doâi dö, nhöõng ngöôøi chuû yeáu laøm caùc coâng vieäc cô khí vaø kyõ

73
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

thuaät deã ñöôïc tuyeån laïi vaøo laøm vieäc hôn so vôùi lao ñoäng doâi dö nöõ, nhöõng ngöôøi
chuû yeáu chæ coù kyõ naêng cuï theå trong ngaønh deät maø thoâi.

Moät nghieân cöùu khaùc cuõng ñöôïc tieán haønh taäp trung vaøo caùc haäu quaû veà vieäc laøm cuûa
quaù trình chuyeån ñoåi cô caáu coâng nghieäp nhìn töø goùc ñoä doanh nghieäp (Thoburn, vaø
caùc taùc giaû khaùc, 2002). Nghieân cöùu naøy cho thaáy raèng vieäc laøm trong ngaønh deät ñaõ
giaûm maïnh trong thaäp kyû 1990 tuy coù söï taêng tröôûng lôùn veà saûn löôïng. Ñoù laø keát quaû
cuûa söï taêng naêng suaát lao ñoäng, gaén lieàn vôùi vieäc chuyeån ñoåi cô caáu vaø ñaàu tö môùi.
Nghieân cöùu naøy cuõng cho thaáy raèng söï phaùt trieån cuûa ngaønh coâng nghieäp deät trong
töông lai, neáu coù khaû naêng taïo vieäc laøm, cuõng khoù coù theå thu huùt ngöôøi lao ñoäng tröïc
tieáp töø ngöôøi ngheøo. Ñoù laø bôûi vì vieäc laøm trong ngaønh deät ñoøi hoûi ngöôøi lao ñoäng coù
trình ñoä hoïc vaán phoå thoâng trung hoïc, caùi maø ngöôøi ngheøo thöôøng khoâng coù.

Caùc chöông trình trôï giuùp

Ngoaïi tröø tröôøng hôïp coù theå xaùc ñònh deã daøng ngöôøi thua thieät, nhö tröôøng hôïp
chuyeån ñoåi cô caáu doanh nghieäp nhaø nöôùc, caàn coù caùc cô cheá giaùn tieáp ñeå giaûm nheï
caùc taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa caùc cuoäc caûi caùch kinh teá. Veà nguyeân taéc, caùc chöông trình
maïng löôùi an sinh coù khaû naêng ñoùng vai troø ñoù. Moät soá chöông trình löïa choïn ñoái
töôïng höôûng lôïi döïa treân caùc chæ soá tieâu duøng hoaëc thu nhaäp, do vaäy coù lôïi cho
nhöõng ngöôøi coù möùc chi tieâu/thu nhaäp ôû döôùi moät ngöôõng naøo ñoù. Moät soá chöông
trình khaùc hoaït ñoäng nhö caùc chöông trình baûo hieåm, vôùi vieäc trôï giuùp cho nhöõng
ngöôøi phaûi chòu taùc ñoäng tieâu cöïc, thaäm chí ngay caû khi hoï khoâng trôû thaønh nhöõng
ngöôøi ngheøo tuyeät ñoái. Vaán ñeà laø ôû choã treân thöïc teá caùc maïng löôùi an sinh ôû Vieät Nam
coù ñoùng ñöôïc vai troø giaûm nheï khoù khaên ñoù khoâng.

So vôùi caùc nöôùc ngheøo khaùc, Vieät Nam coù moät heä thoáng löôùi an sinh xaõ hoäi roäng lôùn. Heä
thoáng baûo hieåm xaõ hoäi caáp löông höu vaø caùc khoaûn chi traû baûo hieåm xaõ hoäi lieân quan tôùi
vieäc laøm cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc vaø
trong khu vöïc tö nhaân chính thöùc. Quyõ Ñaûm baûo Xaõ hoäi nhaèm Hoã trôï thöôøng xuyeân cho
nhöõng ngöôøi khoâng coù khaû naêng töï kieám soáng. Ngoaøi ra coøn coù Quyõ hoã trôï ñoät xuaát
phoøng ngöøa thieân tai vaø ñoùi giaùp vuï, vaø moät soá chöông trình phaùt trieån quoác gia höôùng
muïc tieâu vaøo caùc xaõ ngheøo vaø heûo laùnh. Naêm 1996, Chöông trình Xoaù ñoùi giaûm ngheøo
ñöôïc ñöa vaøo hoaït ñoäng ñeå ñieàu phoái caùc chöông trình hieän coù vaø caùc chöông trình môùi.

Khoâng chæ coù nhieàu chöông trình, nguoàn löïc ñöôïc roùt xuoáng caùc chöông trình naøy
cuõng taêng maïnh theo thôøi gian. Ñoái vôùi moät soá chöông trình, löôïng tieàn chuyeån vaøo
ñaõ taêng gaáp ñoâi giöõa caùc naêm 1993 vaø 1998 töùc laø giöõa hai cuoäc Ñieàu tra möùc soáng
daân cö Vieät Nam.

Möùc hoã trôï maø caùc hoä gia ñình nhaän ñöôïc treân thöïc teá ñöôïc quyeát ñònh raát nhieàu bôûi
möùc ñoä phaân caáp lôùn heát söùc ñieån hình ôû Vieät Nam. Caùc nguoàn löïc ñöôïc phaân boå töø
ngaân saùch trung öông döôøng nhö hoaøn toaøn mang tính phaân phoái laïi, nhaèm muïc ñích
bình ñaúng hoaù nguoàn löïc giöõa caùc tænh. Song quaù trình phaân phoái laïi thöôøng döøng laïi
ôû caáp naøy. Caùc tænh phaân phoái nguoàn löïc xuoáng caùc huyeän döïa treân caùc tieâu chí khaùc

74
nhau khaù nhieàu giöõa tænh naøy vôùi tænh kia. Vaø töông töï, caùc huyeän laïi chia ngaân saùch
xuoáng caùc xaõ cuõng baèng nhöõng caùch raát khaùc nhau. Phaân caáp döôøng nhö coù nghóa laø
nhöõng ngöôøi thöïc söï caàn laïi phaûi phaàn naøo döïa vaøo nguoàn löïc cuûa chính coäng ñoàng
cuûa hoï. Keát quaû laø, ngöôøi ngheøo soáng ôû caùc vuøng ngheøo gaëp khoù khaên hôn nhieàu so
vôùi ngöôøi ngheøo soáng ôû nhöõng vuøng khaù giaû hôn.

Moät caùch ñeå ñaùnh giaù xem lieäu caùc khoaûn hoã trôï naøy toång hôïp laïi coù khaû naêng laøm
giaûm nheï caùc cuù soác gaây toån haïi hay khoâng laø so saùnh chuùng vôùi möùc tieâu duøng maø
hoä gia ñình coù theå coù neáu khoâng coù caùc khoaûn hoã trôï ñoù (Van de Walle, 2002). Möùc
tieâu duøng naøy khoâng theå quan saùt ñöôïc moät caùch tröïc tieáp, song coù theå öôùc tính ñöôïc.
Caùc keát quaû cho thaáy raèng heä thoáng an sinh xaõ hoäi cuûa Vieät Nam thöïc söï laø luyõ tieán,
do vaäy ñaõ giuùp ñöôïc nhöõng ngöôøi bò giaûm tieâu duøng (hình 10.2). Caùc hoä gia ñình
ngheøo nhaän ñöôïc caùc khoaûn hoã trôï nhieàu hôn caùc hoä gia ñình giaøu, xeùt theo phaàn traêm
tieâu duøng cuûa hoï. Vaø heä thoáng naøy ñaõ trôû neân luyõ tieán hôn cuøng vôùi söï gia taêng veà soá
löôïng caùc nguoàn löïc maø noù phaân phoái. Song quy moâ nhoû cuûa caùc khoaûn trôï caáp so vôùi
tieâu duøng cuûa hoä gia ñình cho thaáy heä thoáng an sinh kieåu naøy coù theå, töï baûn thaân noù,
khoâng laøm giaûm ñaùng keå thöïc traïng ngheøo ñoùi.

Tuy vaäy, heä thoáng maïng löôùi an sinh cuûa Vieät Nam coøn toàn taïi moät soá baát caäp. Heä
thoáng naøy khoâng coù caùc tieâu chí quoác gia ñeå xaùc ñònh nhoùm daân cö öu tieân, vieäc giaùm
saùt keùm vaø söï phoái hôïp haïn cheá giöõa caùc chöông trình. Möùc ñoä phaân caáp cao cuõng theå
gaây khoù khaên cho vieäc ñoái phoù caàn thieát ñoái vôùi nhöõng cuù soác taäp trung theo khu vöïc
ñòa lyù, chaúng haïn nhö thieân tai hay söï huyû hoaïi cuûa moâi tröôøng (phaàn 10). Vieäc giaûi
quyeát thoaû ñaùng nhöõng thaùch thöùc naøy vaø ñoái phoù vôùi nguy cô baát bình ñaúng gia taêng
giöõa caùc vuøng noâng thoân vaø thaønh thò ñoøi hoûi moät möùc chia seû ruûi ro cao hôn treân phaïm
vi quoác gia thoâng qua döïa nhieàu hôn vaøo caùc khoaûn trôï giuùp töø chính quyeàn trung öông.

75
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

76
III Quaûn lyù nhaø nöôùc hieän ñaïi

77
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

11. HÖÔÙNG TÔÙI NHAØ NÖÔÙC PHAÙP QUYEÀN

Khi Vieät Nam böôùc sang giai ñoaïn môùi vôùi toác ñoä taêng tröôûng nhanh choùng, vieäc môû
roäng caùc hoaït ñoäng kinh teá coù theå vöôït quaù tieán ñoä hieän ñaïi hoaù heä thoáng phaùp lyù.
Caàn phaûi coù quyeàn sôû höõu ñöôïc ñaûm baûo, moät neàn tö phaùp ñoäc laäp vaø minh baïch ñeå
tieáp tuïc thu huùt ñaàu tö vaø taïo vieäc laøm. Quyeàn coâng daân ñöôïc neâu vaø ñöôïc giaûi
quyeát caùc khieáu naïi khieáu naïi laø ñieàu kieän quan troïng ñeå caûi thieän dòch vuï coâng trong
lónh vöïc y teá vaø giaùo duïc. Thöïc thi hieäu quaû phaùp luaät ñoùng vai troø then choát trong
vieäc ngaên ngöøa laïm duïng quyeàn löïc vaø tham nhuõng, nhöng trong lónh vöïc naøy coøn
nhieàu vieäc caàn phaûi laøm.

Söï phaùt trieån cuûa neàn phaùp lyù Vieät Nam ñöôïc ñònh hình trong quaù trình chuyeån ñoåi
töø neàn kinh teá keá hoaïch hoaù taäp trung sang neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi
chuû nghóa. Töï do hoaù kinh teá, hoäi nhaäp vôùi theá giôùi vaø moät chöông trình nghò söï veà
caùc vaán ñeà xaõ hoäi laø cô sôû cho vieäc thöïc hieän quaù trình caûi caùch luaät phaùp trong thôøi
gian qua. Chæ trong voøng chöa ñaày moät thaäp kyû keå töø khi Quoác Hoäi ban haønh Hieán
Phaùp söûa ñoåi naêm 1992, Vieät Nam ñaõ xaây döïng ñöïôïc moät heä thoáng phaùp luaät hoaøn
thieän quy ñònh haàu heát caùc khía caïnh quan heä, hoaït ñoäng vaø quyeàn cuûa khu vöïc tö
nhaân cuõng nhö khu vöïc coâng. Tuy nhieân, heä thoáng naøy vaãn coøn nhieàu khieám khuyeát.

Neàn taûng quan troïng cho caùc böôùc caûi caùch phaùp luaät tieáp theo laø Ñaùnh giaù toaøn dieän
nhu caàu phaùp trieån heä thoáng luaät phaùp Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän trong hai naêm 2001
vaø 2002 (Ban chæ ñaïo lieân ngaønh ñaùnh giaù nhu caàu phaùt trieån heä thoáng phaùp luaät Vieät
Nam, 2002). Ñaùnh giaù naøy ñöa ra caùc saùng kieán coù theå thay ñoåi caên baûn heä thoáng phaùp
luaät hieän haønh. Nguyeân taéc chuû ñaïo cuûa Ñaùnh giaù laø coâng daân ñöôïc laøm nhöõng gì maø
phaùp luaät khoâng caám trong khi cô quan vaø coâng chöùc nhaø nöôùc chæ ñöôïc laøm nhöõng gì
maø phaùp luaät cho pheùp. Nguyeân taéc naøy ñaõ ñöôïc theå cheá hoaù trong Hieán Phaùp suûa
ñoåi vaøo thaùng 12 naêm 2001.

Ñaùnh giaù nhu caàu phaùt trieån phaùp luaät cuõng heát söùc aán töôïng trong vieäc thaúng thaén
phaùt hieän nhöõng vaán ñeà toàn taïi vaø bao quaùt roäng raõi caùc vaán ñeà. Nhieàu caûi caùch maø
Ñaùnh giaù ñeà xuaát, ví duï nhö vieäc ban haønh Luaät Caïnh tranh vaø söûa ñoåi Luaät Phaù saûn,
ñaõ ñöôïc ñöa vaøo chöông trình laøm luaät. Moät soá caûi caùch khaùc laø boä phaän cuûa caùc
chöông trình haønh ñoäng cuï theå seõ ñöôïc trình leân Thuû töôùng Chính phuû ñeå thoâng qua,
sau ñoù trình leân (Ban CHTÖ) Ñaûng. Tuy nhieân, thaùch thöùc naèm ôû khaâu thöïc hieän.

Nhöõng caáu thaønh chính cuûa chöông trình haønh ñoäng

Ñaùnh giaù chæ ra naêm lónh vöïc chính caàn phaûi caûi caùch: caûi caùch laäp phaùp vaø soaïn thaûo luaät;
caûi caùch tö phaùp; thöïc thi phaùp luaät hieäu quaû vaø hieäu löïc; taêng cöôøng tính minh baïch vaø
coâng taùc thoâng tin phaùp luaät; vaø taêng cöôøng coâng taùc giaùo duïc ñaøo taïo phaùp luaät.

Khuoân khoå luaät phaùp vaø quy trình xaây döïng luaät. Caáu thaønh caûi caùch naøy bao goàm caùc bieän
phaùp taêng cöôøng naêng löïc xaây döïng luaät, ñaûm baûo caùc ñaïo luaät nhaát quaùn vôùi yeâu
caàu cuûa cô caáu kinh teá ñònh höôùng thò tröôøng vaø quaù trình hoäi nhaäp quoác teá, khai thaùc
tieàm naêng cuûa caùc thoâng leä phaùp lyù, phaùn quyeát toøa aùn vaø caùc nguoàn luaät khaùc, söûa
ñoåi khuoân khoå phaùp luaät ñoái vôùi luaät hình söï vaø vieäc xaây döïng luaät.

Vieät Nam hieän thieáu caùc phöông tieän kyõ thuaät ñeå ñaûm baûo tính thoáng nhaát vaø tính
nhaát quaùn cuûa caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, ví duï nhö chöa coù saùch höôùng daãn
soaïn thaûo luaät phaùp ñöôïc thöøa nhaän chính thöùc hay caùc ñònh nghóa ñöôïc luaät phaùp
chuaån hoùa. Hieän taïi, caùc ñaïo luaät môùi chæ thay theá luaät cuõ ôû nhöõng choã coù maâu thuaãn

78
chöù khoâng thay theá hoaøn toaøn. Vieäc naøy khieán cho heä thoáng phaùp luaät deã bò truøng laép
vaø coù theå dieãn giaûi theo nhieàu nghóa khaùc nhau. Vieät Nam ñaõ laäp keá hoaïch heä thoáng
hoaù vaø luaät hoaù caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ñeå ñaûm baùo tính thoáng nhaát vaø thöù
baäc cuûa caùc luaät vaø caùc quy ñònh.

Moät böôùc phaùt trieån quan troïng khaùc laø söï taêng cöôøng vai troø cuûa Quoác Hoäi. Soá ñaïi
bieåu quoác hoäi taêng töø 450 leân 498 vaø soá ñaïi bieåu chuyeân traùch taêng töø 100 leân 125.
Quan troïng hôn, Quoác hoäi ñaõ coù quyeàn boû phieáu tín nhieäm Boä tröôûng vaø thöïc thi vai
troø lôùn hôn trong giaùm saùt ngaân saùch. Quoác Hoäi ñang thöïc söï trôû thaønh moät cô quan
laäp phaùp vaø laøm chính saùch ñoäc laäp.

Ñoäc laäp veà tö phaùp vaø quyeàn tieáp caän coâng lyù. Caûi caùch tö phaùp goàm caûi caùch caùc toaø aùn,
caùc hoäi ñoàng xeùt xöû tranh chaáp, caùc cô quan trôï giuùp phaùp lyù vaø thöïc thi luaät phaùp,
coâng toá vieân, hoäi luaät sö vaø luaät gia, vaø caùc toå chöùc ñaêng kyù quyeàn lôïi, giao dòch ñaûm
baûo vaø kinh doanh. Treân thöïc teá, quan toøa vaø thaåm phaùn phaûi ñoäc laäp. Moät heä thoáng
toaø aùn vaø caùc toå chöùc beân caïnh toøa aùn hieäu quaû laø ñieàu toái quan troïng khoâng chæ ñeå
thuùc ñaåy phaùt trieån kinh doanh maø coøn ñaûm baûo söï tuaân thuû caùc tieâu chuaån cô baûn veà
nhaân quyeàn. Tuy vaäy, chaát löôïng vaø tính ñoäc laäp cuûa boä maùy tö phaùp ôû Vieät Nam caàn
ñöôïc naâng cao hôn nöõa.

Hoã trôï phaùp lyù cho ngöôøi ngheøo laø moät boä phaän caáu thaønh cuûa khaû naêng tieáp caän
coâng lyù. Ñieàu heát söùc quan troïng laø phaûi ñaûm baûo raèng caùc theå cheá phaùp luaät cuûa Vieät
nam phuïc vuï cho nhöõng boä phaän daân cö deã bò toån thöông vaø baàn cuøng trong xaõ hoäi.
Vieät Nam ñaõ tieán moät böôùc daøi khi thaønh laäp vaø ñöa vaøo hoaït ñoäng caùc vaên phoøng
trôï giuùp phaùp lyù treân haàu khaép 61 tænh thaønh. Tuy nhieân, nguoàn löïc taøi chính vaø con
nguôøi daønh cho hoaït ñoäng hoã trôï phaùp lyù coøn eo heïp.

Caùc vaên phoøng trôï giuùp phaùp lyù hieän ñang tröïc thuoäc Boä Tö phaùp. Ñeå ñaûm baûo tính
ñoäc laäp cuûa caùc vaên phoøng trôï giuùp phaùp lyù ñoái vôùi caùc cô quan haønh phaùp, caàn phaûi
thaønh laäp caùc vaên phoøng luaät sö baøo chöõa coâng coäng. Caùc vaên phoøng nhö vaäy seõ baøo
chöõa cho ngöôøi ngheøo trong caùc tröôøng hôïp phaïm toäi.

Thöïc thi hieäu quaû luaät phaùp. Vieät Nam ñaõ ban haønh ñöôïc moät danh saùch lôùn vaø ñaày aán
töôïng caùc ñaïo luaät nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu cuûa caûi caùch kinh teá. Tuy nhieân, vieäc thöïc
thi luaät bò caûn trôû bôûi tính traùch nhieäm khoâng roõ raøng, söï chaäm caûi tieán cuûa caùc cô
quan haønh chính vaø tieáng noùi haïn cheá cuûa ngöôøi daân ñoái vôùi quaù trình naøy. Ñeå taêng
cöôøng söï tham gia cuûa ngöôøi daân, caàn taêng cöôøng thöïc hieän treân toaøn quoác Quy cheá
Daân chuû ôû Cô sôû, thoâng qua luaät veà caùc toå chöùc phi chính phuû vaø söûa ñoåi Luaät Toá caùo
vaø Khieáu naïi. Ba ñeà xuaát naøy seõ nhanh choùng mang laïi nhöõng lôïi ích roõ raøng veà taêng
cöôøng söï tham gia cuûa ngöôøi daân, phaùt trieån moät xaõ hoäi daân söï thöïc chaát cuõng nhö
caûi thieän vieäc cung caáp dòch vuï cho ngöôøi daân, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ngheøo. Hieän
taïi, caùc hieäp hoäi thuoäc xaõ hoäi daân söï vaãn phaûi döïa vaøo haøng loaït caùc vaên baûn phaùp luaät vaø
thuû tuïc haønh chính phieàn haø, choàng cheùo, laïc haäu vaø maâu thuaãn laãn nhau(Khung 11.1).

Thoâng tin vaø tuyeân truyeàn phaùp luaät. Töø tröôùc tôùi nay, tính minh baïch cuûa luaät phaùp vaãn
chöa ñöôïc xem laø moät boä phaän caáu thaønh cuûa quy trình soaïn thaûo vaø thöïc thi phaùp luaät.
Hôn nöõa, hieän cuõng chöa coù moät cô cheá chính thöùc vaø chính quy cho pheùp nhöõng ngöôøi bò
taùc ñoäng bôûi caùc ñaïo luaät vaø quy ñònh coù theå tham gia vaøo quaù trình xaây döïng luaät.

Ñaùnh giaù nhu caàu phaùp luaät neâu ra nhöõng böôùc cuï theå ñeå taêng cöôøng tính minh baïch.
Ñaùnh giaù ñeà xuaát raèng caùc boä luaät, nghò ñònh, quyeát ñònh, quy taéc vaø thuû tuïc haønh
chính chæ coù hieäu löïc phaùp lyù vaø thöïc thi sau khi ñaõ ñöôïc coâng boá treân Coâng Baùo.
Ñaùnh giaù cuõng ñeà xuaát vieäc xuaát baûn thöôøng xuyeân vaø coù heä thoáng caùc quyeát ñònh,
phaùn quyeát, yù kieán vaø höôùng daãn cuûa Toaø aùn Nhaân daân Toái cao.

79
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 11.1: Thaønh laäp Hieäp hoäi ngaønh ngheà

Chöa coù caùc thuû tuïc roõ raøng veà thaønh laäp moät hieäp hoäi ngheà nghieäp ôû Vieät Nam. Caùc böôùc cô baûn bao
goàm:
Thaønh laäp Ban truø bò
Ñaïi dieän caùc doanh nghieäp muoán thaønh laäp moät hieäp hoäi phaûi laäp moät Ban truø bò, ñöôïc söï chaáp thuaän
cuûa Boä Noäi Vuï neáu laø caùc hieäp hoäi ngaønh ngheà caáp quoác gia, vaø cuûa caùc Uyû Ban nhaân daân tænh neáu laø
hieäp hoäi caáp tænh. Thuû tuïc xin pheùp goàm caùc noäi dung sau:
· Teân, toân chæ, muïc ñích vaø lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa hieäp hoäi;
· Ñòa ñieåm döï kieán cuûa truï sôû chính;
· Thôøi gian döï tính cho hoaït ñoäng chuaån bò thaønh laäp hieäp hoäi;
· Döï thaûo quy cheá cuûa hieäp hoäi;
· Danh saùch thaønh vieân Ban truø bò keøm theo sô yeáu lyù lòch coù xaùc nhaän cuûa ñòa phöông cö truù.
· Giaáy giôùi thieäu cuûa cô quan quaûn lyù lónh vöïc hieäp hoäi seõ hoaït ñoäng (cuï theå, Boä ngaønh lieân
quan neáu laø hieäp hoäi caáp quoác gia, caùc sôû chuyeân ngaønh ñòa phöông neáu laø hieäp hoäi caáp
tænh).

Sau khi ñöôïc caùc cô quan höõu quan cho pheùp, Ban truø bò phaûi tieán haønh caùc hoaït ñoäng chuaån bò thaønh
laäp hieäp hoäi nhö vaän ñoäng hoäi vieân, hoaøn thieän thuû tuïc xin pheùp, tìm kieám söï giôùi thieäu cuûa cô quan
nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn, vaø laäp danh saùch Ban giaùm ñoác hieäp hoäi.
Xin pheùp thaønh laäp hieäp hoäi
Ban truø bò sau ñoù noäp hoà sô xin thaønh laäp hieäp hoäi leân cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn. Boä Noäi vuï
vaãn laø cô quan coù thaåm quyeàn caáp pheùp thaønh laäp ñoái vôùi nhöõng hieäp hoäi caáp quoác gia coøn Uyû ban
nhaân daân caùc tænh coù thaåm quyeàn caáp pheùp cho caùc hieäp hoäi caáp tænh. Hoà sô xin pheùp goàm:
· Teân, toân chæ, muïc ñích vaø lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa hieäp hoäi;
· Giaûi trình veà tính caàn thieát cuûa vieäc thaønh laäp hieäp hoäi;
· Ñòa ñieåm truï sôû chính;
· Nguoàn taøi chính vaø taøi saûn cuûa hieäp hoäi;
· Döï thaûo ñieàu leä hieäp hoäi phuø hôïp vôùi Ñieàu 99 cuûa Boä luaät Daân söï.
· Baùo caùo hoaït ñoäng truø bò;
· Chöông trình haønh ñoäng;
· Danh saùch thaønh vieân Ban truø bò keøm theo sô yeáu lyù lòch coù xaùc nhaän cuûa ñòa phöông cö truù;
· Giaáy giôùi thieäu cuûa cô quan quaûn lyù lónh vöïc hieäp hoäi seõ hoaït ñoäng.

Pheâ chuaån vaø Leã ra maét hieäp hoäi

Caùc quy ñònh hieän haønh khoâng giôùi haïn thôøi gian toái ña cho quaù trình xem xeùt ñôn xin thaønh laäp vaø
caùc thuû tuïc khaùng nghò moät quyeát ñònh khoâng pheâ chuaån vieäc thaønh laäp coøn raát phöùc taïp. Ñôn kieán
nghò coù leõ laïi göûi ñeán ñuùng cô quan ñaõ töø choái ñôn xin thaønh laäp. Neáu cô quan coâng quyeàn töø choái
thay ñoåi quyeát ñònh cuûa mình, thì ñôn kieán nghò coù theå chuyeån leân caáp haønh chính cao hôn hoaëc göûi
tôùi toøa haønh chính.
Sau khi ñöôïc cô quan coù thaåm quyeàn cho pheùp thaønh laäp hieäp hoäi, Ban truø bò seõ toå chöùc ñaïi hoäi thaønh
laäp hieäp hoäi vaø baùo caùo vôùi cô quan höõu quan veà noäi dung, chöông trình, thôøi gian vaø ñòa ñieåm toå
chöùc ñaïi hoäi. Ñaïi hoäi ñaùnh daáu söï ra ñôøi chính thöùc hieäp hoäi, thoâng qua quy cheá vaø chöông trình
haønh ñoäng, baàu ban laõnh ñaïo vaø thoâng qua nghò quyeát cuûa ñaïi hoäi.
Ban laõnh ñaïo hieäp hoäi phaûi hoaøn thieän taát caû vaên kieän ñaïi hoäi vaø baùo caùo keát quaû tôùi caùc caáp thaåm
quyeàn. Quy cheá cuûa hieäp hoäi coù hieäu löïc keå töø khi ñöôïc caáp thaåm quyeàn pheâ duyeät.

Nguoàn: Ñoã Sôn Haø (2000), Nguyeãn Vaên Thaønh vaø Ñinh Duy Hoøa (1999) vaø Nguyeãn Phöông Trang vaø caùc taùc
giaû khaùc (2002).

80
Xaây döïng naêng löïc thöïc hieän. Caûi caùch phaùp luaät ñoøi hoûi phaûi ñi keøm vôùi quaù trình giaùo
duïc vaø ñaøo taïo caùn boä ngaønh tö phaùp. Cho tôùi nay, naêng löïc ôû caû caáp töøng toå chöùc
laãn töøng caù nhaân ñeàu khoâng theo kòp yeâu caàu.

Naâng cao naêng löïc nguoàn nhaân löïc trong caùc toå chöùc tö phaùp vaø caùc cô quan thöïc thi
phaùp luaät noùi chung laø khaâu then choát ñeå thöïc hieän hieäu quaû boán lónh vöïc keå treân.
Treân heát, moät chöông trình ñaøo taïo cho caùc coâng chöùc thöïc thi phaùp luaät trong caùc
ngaønh coâng an, haûi quan, thueá vuï .v.v.. laø ñieàu kieän tieân quyeát cho moät heä thoáng
phaùp luaät hoaït ñoäng hieäu quaû.

Vieäc gì caàn öu tieân laøm tröôùc?

Ñaùnh giaù nhu caàu phaùp luaät thaønh coâng ôû caùch tieáp caän toaøn dieän vaø bieän chöùng ñoái
vôùi quaù trình caûi caùch phaùp luaät. Tuy vaäy, Ñaùnh giaù ñeà xuaát goàm tôùi 27 tieåu chöông
trình vaø hôn 250 haønh ñoäng chính saùch cuï theå. Ñeå khaû thi hôn, caàn phaûi laäp moät loä
trình thöïc hieän caùc caûi caùch ñöôïc ñeà xuaát, chuù troïng tôùi hoã trôï phaùt trieån kinh teá vaø
baûo veä ngöôøi ngheøo cuõng nhö caùc nhoùm deã bò toån thöông. Moät danh saùch ban ñaàu vôùi
18 haønh ñoäng öu tieân ñaõ ñöôïc laäp. Caùc haønh ñoäng öu tieân bao goàm thieát laäp moät cô
cheá quaûn lyù höõu hieäu cuøng vôùi 17 öu tieân khaùc ñöôïc nhoùm thaønh 5 caáu phaàn chính
cuûa heä thoáng phaùp luaät (Baûng 11.1).

Nhöõng haønh ñoäng chính saùch vöøa neâu chæ neân coi laø söï lieät keâ caùc muïc tieâu. Caàn
nhieàu noã löïc ñeå bieán chuùng thaønh caùc ñeà aùn cuï theå. Song chuùng ta khoâng neân cho raèng
giöõa caùc haønh ñoäng vaø döï aùn coù moái quan heä töông öùng theo caëp. Moät soá haønh ñoäng
chính saùch coù theå keát hôïp vôùi nhau vaøo cuøng moät ñeà aùn, trong khi moät soá haønh ñoäng
khaùc laïi quaù phöùc taïp neân caàn phaûi taùch ra ñeå ñöa vaøo hai hay nhieàu ñeà aùn. Caùc cô
quan chính phuû Vieät Nam ñang phaûi löïa choïn quyeát ñònh laøm theá naøo ñeå caùc ñeà aùn
ñöôïc chuaån bò vaø thöïc hieän moät caùch toát nhaát. Neáu cô caáu toå chöùc khoâng ñöôïc thieát
keá chuaån vaø khoâng ñöôïc caáp ñuû nguoàn löïc (nhaân söï, cô sôû vaät chaát vaø taøi chính) thì
nguy cô thaát baïi seõ cao vaø chöông trình haønh ñoäng seõ khoâng ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu
ñaõ ñònh. Do ñoù moät ñieàu ñaùng khích leä laø moät trong soá 18 öu tieân laø cuûng coá cô cheá
quaûn lyù quaù trình caûi caùch luaät phaùp.

Coù hai löïa choïn ñoái vôùi vaán ñeà toå chöùc thöïc hieän. Caùch thöùc ñöôïc uûng hoä hôn laø
thaønh laäp moät uûy ban chæ ñaïo quoác gia veà caûi caùch luaät phaùp, thöïc hieän nhöõng chæ ñaïo
chieán löôïc cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo caáp cao. Chuû tòch nöôùc seõ laøm Chuû tòch Uyû ban, ñoàng
thôøi coù söï tham gia tích cöïc cuûa Ñaûng. Do caûi caùch luaät phaùp seõ ñoäng chaïm tôùi moät
loaït caùc nhoùm lôïi ích, neân söï tham gia cuûa Ñaûng laø toái quan troïng.

UÛy ban seõ bao goàm moät toå coâng taùc lieân ngaønh vaø moät ban thö kyù. Toå coâng taùc seõ coù traùch
nhieäm giaùm saùt toaøn boä chöông trình caûi caùch; xem xeùt caùc keá hoaïch vaø hoaït ñoäng nhaèm
ñaûm baûo söï nhaát quaùn vôùi Ñaùnh giaù nhu caàu luaät phaùp; vaø ñaûm baûo söï phoái hôïp hieäu
quaû, caùc beân lieân quan vaø ñoái töôïng höôûng lôïi ñöôïc tham gia moät caùch thieát thöïc. Ban thö
kyù coù nhieäm vuï thöïc hieän caùc quyeát ñònh vaø caùc chæ ñaïo cuûa caùc caáp cao hôn.

Söï laõnh ñaïo, cam keát vaø taàm nhìn chính trò theå hieän trong Ñaùnh giaù Nhu caàu Luaät
phaùp mang laïi kyø voïng lôùn lao cho quaù trình thöïc hieän caùc caûi caùch trong lónh vöïc naøy
trong töông lai. Tuy nhieân, söï laõnh ñaïo, cam keát vaø taàm nhìn chính trò ñoù coøn caàn thieát caû
trong quaù trình thöïc hieän bôûi vì caùc caûi caùch neâu treân seõ thay ñoåi trieät ñeå heä thoáng luaät
phaùp cuûa Vieät Nam vaø do vaäy aûnh höôûng tôùi cô caáu lôïi ích cuûa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi.

81
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

82
 12. QUAÛN LYÙ CHI TIEÂU COÂNG

Ñaït ñöôïc söï phaùt trieån mang laïi lôïi ích cho toaøn xaõ hoäi ñoøi hoûi noã löïc lôùn nhaèm hoaøn
thieän coâng taùc quaûn lyù chi tieâu coâng. Heä thoáng quaûn lyù chi tieâu coâng hieän haønh cuûa
Vieät Nam coù caû öu ñieåm laãn nhöôïc ñieåm. Tuy Chính phuû ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu tieán boä
trong vieäc khaéc phuïc caùc nhöôïc ñieåm hieän taïi, nhöng caàn ñaåy maïnh caûi caùch hôn nöõa
coâng taùc quaûn lyù chi tieâu coâng. Nhöõng caûi caùch naøy ñöôïc ñeà xuaát trong Saùng kieán Caûi
caùch Quaûn lyù Taøi chính coâng.

Caùc öu tieân chuû choát cuûa chöông trình caûi caùch bao goàm vieäc keát hôïp coâng taùc laäp döï
toaùn chi thöôøng xuyeân vaø chi ñaàu tö trong moät khuoân khoå chi ngaân saùch trung haïn,
chuù troïng tính beàn vöõng ngaân saùch vaø caùc keát quaû phuïc vuï ngöôøi ngheøo, ñoàng thôøi
gaén vôùi caùc saùng kieán quaûn lyù theo keát quaû ñaàu ra nhö Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng
tröôûng vaø giaûm ngheøo; xaùc ñònh roõ caùc quy cheá quaûn lyù ngaân saùch ñoái vôùi caùc ñôn vò
chi tieâu vaø caùc caáp chính quyeàn ñòa phöông; tích hôïp vaø taêng cöôøng caùc heä thoáng
thoâng tin quaûn lyù taøi chính.

Nhöõng ñieåm maïnh vaø nhöõng ñieåm yeáu

Vieät Nam coù truyeàn thoáng thaän troïng veà chính saùch taøi khoaù vôùi möùc thaâm huït ngaân
saùch töông ñoái nhoû vaø tæ leä nôï (trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi) thaáp. Heä thoáng Kho baïc
hieän taïi coù moät soá cô cheá ñeå ngaên chaën vieäc chi tieâu quaù möùc vaø söû duïng nguoàn löïc
khoâng ñuùng muïc ñích.

Vieäc ñònh höôùng chi tieâu cho y teá vaø giaùo duïc, ñaëc bieät laø giaùo duïc, ñaõ khoâng ngöøng
caûi thieän trong thôøi gian qua vaø caùc khoaûn chi tieâu coâng cho lónh vöïc xaõ hoäi naøy ñaõ
ñöôïc phaân phoái coâng baèng hôn so vôùi chi tieâu cuûa hoä gia ñình. Luaät ngaân saùch nhaø
nöôùc naêm 1996 ñaõ ñònh ra nhöõng nguyeân taéc roõ raøng vaø treân nhieàu khía caïnh ñaõ taïo ra
moät “luaät chôi” hoaøn chænh cho vieäc phaân boå vaø söû duïng nguoàn löïc.

Tính minh baïch cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc cuõng ñöôïc naâng cao. Quyeát ñònh soá 182/
2001TTg cho pheùp coâng boá chi tieát hôn Quyeát toaùn ngaân saùch nhaø nöôùc naêm 2000 vaø
Döï toaùn ngaân saùch naêm 2002. Quyeát ñònh naøy cuõng ñeà ra caùc cheá taøi nhaèm ñaûm baûo
caùc xaõ coâng boá ngaân saùch ôû caùc truï sôû cuûa mình.

Maëc duø vaäy, theo moät loaït nghieân cöùu thöïc traïng gaàn ñaây, coâng taùc quaûn lyù taøi chính
coâng coøn toàn taïi nhieàu ñieåm yeáu (IMF-WB, 1999; Chính phuû Vieät Nam, 2000; NHTG,
2000; NHTG, 2001; vaø Chính phuû Vieät Nam-UNDP, 2002).

Tính beàn vöõng cuûa ngaân saùch coù nguy cô bò ñe doaï do thu ngaân saùch töø daàu moû coù theå
giaûm trong töông lai, cuøng vôùi söï khoâng caân ñoái gia taêng giöõa tình traïng chi ñaàu tö
ngaøy caøng taêng trong khi chi thöôøng xuyeân ngoaøi löông ngaøy caøng giaûm. Nguy cô coøn
tieàm aån ôû aùp löïc caàn phaûi taêng löông cho vieân chöùc, nhöõng baát chaéc cuûa caùc quyõ beân
caïnh ngaân saùch, caùc khoaûn nôï khoù ñoøi cuûa khoái doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc nghóa
vuï nôï baát thöôøng khaùc.

Caùc quy trình xaùc ñònh öu tieân veà chi tieâu coøn chöa hieäu quaû. Söï thieáu vaéng moät khuoân
khoå ngaân saùch nhieàu naêm ñaùng tin caäy ñoàng nghóa vôùi vieäc laäp döï toaùn chi tieâu ñöôïc
thöïc hieän maø khoâng tính ñeán nhöõng haïn cheá veà nguoàn löïc. Vieäc xaùc ñònh öu tieân ñöôïc
thöïc hieän rieâng leû giöõa chi ñaàu tö (do Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö thöïc hieän) vaø chi
thöôøng xuyeân (do Boä Taøi chính thöïc hieän), gaây ra nhöõng baát caân ñoái ñaùng keå giöõa hai

83
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

loaïi hình chi tieâu naøy. Vai troø cuûa caùc boä ngaønh vaø caùc tænh trong vieäc xaùc ñònh öu tieân
ngaân saùch cuõng khoâng ñöôïc quy ñònh raïch roøi, vôùi nhieàu ñònh möùc chi tieâu vaø kyõ
thuaät do caùc boä ngaønh ñònh ra moät caùch khoâng hieän thöïc töø treân xuoáng vaø phaàn lôùn
khoâng ñöôïc caùc tænh thöïc hieän.

Hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc khoaûn chi ngaân saùch coøn haïn cheá. Vieät Nam thaäm chí coøn chöa
coù moät cô cheá cô baûn ñeå giaùm saùt keát quaû chi tieâu coâng cuõng nhö thu thaäp thoâng tin
phaûn hoài phuïc vuï vieäc ra quyeát ñònh phaân boå nguoàn löïc trong töông lai. Vaãn coøn caùc
yeáu keùm veà tính minh baïch vaø tính chòu traùch nhieäm, gaây tham nhuõng vaø laõng phí.

Xuyeân suoát nhöõng ñieåm yeáu treân laø caùc khieám khuyeát cuûa heä thoáng thoâng tin quaûn lyù
taøi chính coâng cuûa Vieät Nam (Khung 12.1)

Khung 12.1: Caùc khieám khuyeát chính cuûa thoâng tin quaûn lyù taøi chính

• Tình traïng khoâng coù moät ngaân saùch toaøn dieän khieán coâng taùc theo doõi thu chi ngaân saùch vaø
traïng thaùi thöïc cuûa ngaân saùch trôû neân khoù khaên. Caùc quyõ beân caïnh ngaân saùch, caùc khoaûn cho
vay laïi ODA vaø nhieàu khoaûn chi tieâu ôû caáp xaõ chöa ñöôïc ñöa vaøo ngaân saùch nhaø nöôùc.
• Tình traïng khoâng coù tieâu chuaån keá toaùn thoáng nhaát daãn ñeán caùc soá lieäu thieáu nhaát quaùn vaø khoù
so saùnh. Hieän coù ít nhaát ba heä thoáng keá toaùn song song toàn taïi: Moät thuoäc “Kho baïc”, moät
thuoäc “Vuï Ngaân saùch nhaø nöôùc/caùc cô quan taøi chính” vaø moät ñang ñöôïc caùc ñôn vò söû duïng
ngaân saùch aùp duïng.
• Tính traïng khoâng coù heä thoáng soá lieäu ñieän töû hôïp nhaát caùc baùo caùo vaø ghi cheùp soå saùch laøm toán
nhieàu coâng söùc vaøo vieäc taäp hôïp vaø xöû lyù soá lieäu baèng tay töø nhieàu nguoàn cô sôû döõ lieäu, daãn
ñeán caùc baùo caùo taøi chính chöa ñöôïc laäp moät caùch kòp thôøi vaø coøn thieáu chính xaùc. Nhöõng nhöôïc
ñieåm treân laø nguyeân nhaân gaây ra tình traïng trao ñoåi thoâng baùo thoâng tin ngheøo naøn veà hoaït
ñoäng ngaân saùch giöõa caùc boä ngaønh, ñòa phöông, vôùi caùc nhaø taøi trôï vaø coâng chuùng.
Nguoàn: Caùn boä NHTG.

Quaûn lyù ngaân saùch

Döïa treân kieán nghò cuûa caùc nghieân cöùu môùi ñaây veà thöïc traïng quaûn lyù taøi chính coâng,
Chính phuû ñang trieån khai caùc caûi caùch coù khaû naêng daàn daàn khaéc phuïc nhieàu vaán ñeà
neâu treân. Cuï theå, Chính phuû ñaõ tieán haønh moät soá böôùc taêng cöôøng quaûn lyù ngaân saùch
nhaèm thuùc ñaåy vieäc xaùc ñònh öu tieân vaø ñaït caùc muïc tieâu taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo.

Böôùc caên baûn laø thoáng nhaát quy trình xaây döïng ngaân saùch. Nhieàu noã löïc cho tôùi nay taäp
trung vaøo taêng cöôøng caùc quy trình thaåm ñònh caùc döï aùn ñaàu tö coâng coäng do Boä Keá
hoaïch vaø Ñaàu tö thöïc hieän. Chöông trình ñaàu tö coâng coäng thöôøng ñöôïc xem laø cô
cheá ñeå thöïc thi Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo. Do vaäy, nhöõng
noã löïc taêng cöôøng cô cheá naøy laø coâng vieäc ñaùng laøm tröôùc maét. Söï phaùt trieån ñoàng boä
veà maët xaõ hoäi seõ caàn nhöõng khoaûn ñaàu tö môùi vaø seõ ñaët ra nhöõng yeâu caàu quan troïng
cho vieäc phaân boå caùc khoaûn chi ñaàu tö. Tuy nhieân, Chính phuû ngaøy caøng nhaän thöùc
ñöôïc raèng Vieät nam caàn phaûi thoaùt ra khoûi tình traïng laäp “ngaân saùch keùp” vaø ñaõ nhaän
thaáy taàm quan troïng cuûa chi thöôøng xuyeân trong quaù trình phaùt trieån.

Veâ laâu daøi, vieäc xoaù boû tình traïng laäp ngaân saùch keùp seõ ñoøi hoûi phaûi hôïp nhaát ngaân
saùch chi ñaàu tö vôùi chi thöôøng xuyeân vaøo moät khuoân khoå chi tieâu trung haïn, goàm moät
khuoân khoå kinh teá vó moâ duy nhaát vaø höôùng tôùi töông lai, cuøng vôùi moät taäp hôïp duy
nhaát caùc muïc tieâu phaùt trieån höôùng tôùi töông lai (Khung 12.2). Moät khuoân khoå chi tieâu
trung haïn seõ löïa giuùp choïn ñuùng möùc caân ñoái giöõa chi ñaàu tö vaø chi thöôøng xuyeân
ngoaøi löông. Khuoân khoå seõ tính tôùi caùc haïn cheá ngaân saùch trong quaù trình laäp keá
hoaïch ñaàu tö, moät vieäc maø hieän nay chöa ñöôïc thöïc hieän. Khuoân khoå ñoù cuõng cho

84
pheùp aùp duïng caùc phaân tích chính saùch vaø ñöa troïng taâm phaùt trieån vaøo quy trình laäp
keá hoaïch chi thöôøng xuyeân, coâng vieäc hieän nay vaãn döïa treân caùc ñònh möùc thay vì döïa
vaøo keát quaû phaân tích taùc ñoäng.

Caùc böôùc ñi ñeå coù theå thu ñöôïc keát quaû ngay cuõng ñang ñöôïc caân nhaéc. Chính phuû
ñang thí ñieåm caùc chöông trình chi tieâu trung haïn ngaønh “töø cô sôû” taïi moät soá tænh vaø
boä chuyeân ngaønh laø moät trong soá nhöõng böôùc ñi ñoù. Ngoaøi ra Boä Taøi chính vaø Boä keá
hoaïch vaø Ñaàu tö caàn thí ñieåm aùp duïng khuoân khoå ngaân saùch trung haïn “töø trung
öông” nhaèm ñöa ra phaân boå toång chi ngaân saùch cuûa caùc tænh vaø boä ngaønh.

Chính phuû cuõng caàn xaây duïng heä thoáng ñònh möùc chi ngaân saùch hieän ñang söû duïng
ñeå höôùng daãn chi tieâu trong caùc ngaønh vaø ñeå xaùc ñònh caùc khoaûn trôï caáp ngaân saùch
cho caùc tænh, theo höôùng laøm cho caùc ñònh möùc naøy “hoã trôï ngöôøi ngheøo” hôn ôû caáp
toång theå, vaø linh hoaït hôn ôû khaâu thöïc hieän (Boä Taøi chính, 2000).

Ñoàng thôøi, vieäc ñöa vaøo ñeà xuaát söûa ñoåi Luaät Ngaân saùch Nhaø nöôùc, theo ñoù Boä Taøi
chính seõ laø cô quan duy nhaát chòu traùch nhieäm xaây döïng ngaân saùch toång theå, seõ laø moät
böôùc tieán tích cöïc. Luaät Ngaân saùch Nhaø nöôùc söûa ñoåi cuõng seõ yeâu caàu caùc boä ngaønh
vaø caùc tænh phaûi laäp keá hoaïch ngaân saùch haøng naêm vaø keá hoaïch ngaân saùch cho 5 naêm,
bao goàm caû chi thöôøng xuyeân vaø chi ñaàu tö, sau ñoù trình leân Boä Taøi chính laøm cô sôû
cho vieäc xaây döïng khuoân khoå chi tieâu trung haïn.

Khung 12.2: Caùc muïc tieâu cuûa Khuoân khoå chi tieâu trung haïn

Caûi thieän caân ñoái kinh teá vó moâ baèng caùch xaây döïng moät khuoân khoå nguoàn löïc thöïc teá, nhaát quaùn vaø duy
nhaát.
Caûi thieän vieäc phaân boå nguoàn löïc cho caùc öu tieân chieán löôïc giöõa caùc ngaønh vaø trong töøng ngaønh baèng
caùch xaây döïng ngaân saùch döïa treân moät taäp hôïp thoáng nhaát, hieän thöïc, thöïc teá vaø duy nhaát caùc muïc
tieâu chính saùch.
Caûi thieän söï phoái hôïp vaø caân baèng giöõa chi ñaàu tö vaø chi thöôøng xuyeân thoâng qua hôïp nhaát vieäc laäp keá
hoaïch ngaân saùch vaøo moät quy trình ngaân saùch duy nhaát vaø höôùng tôùi töông lai.
Taêng cöôøng tính cam keát vaø tính döï ñoaùn ñöôïc veà chính saùch vaø khaû naêng caáp ngaân saùch ñeå caùc boä vaø tænh
coù theå laäp keá hoaïch tröôùc vaø ñaûm baûo tính beàn vöõng cuûa caùc chöông trình.
Ñaët ra cho caùc boä vaø tænh moät giôùi haïn ngaân saùch cöùng ñoàng thôøi taêng quyeàn töï chuû, nhôø ñoù taêng cöôøng
khuyeán khích söû duïng kinh phí moät caùch coù hieäu quaû vaø hieäu löïc.

Nguoàn: NHTG.

Caàn cuûng coá moái lieân heä giöõa quaûn lyù ngaân saùch vaø quaûn lyù keát quaû hoaït ñoäng. Taàm qua
troïng cuûa caùc chính saùch “höôùng tôùi ngöôøi ngheøo” cuõng nhö vieäc ño löôøng caùc keát quaû
phaùt trieån vaø cung caáp dòch vuï ñaõ ñöôïc chuù troïng hôn. Ñieàu naøy ñöôïc phaûn aùnh
thoâng qua caùc muïc tieâu vaø chæ baùo keát quaû hoaït ñoäng ñoâi khi raát cuï theå cuûa Chöông
trình toaøn dieän veà Taêng tröôûng vaø Giaûm ngheøo. Tuy nhieân, chæ maõi ñeán cuoái quaù trình
soaïn thaûo Chieán löôïc naøy, caùc phöông phaùp tính chi phí cuûa caùc muïc tieâu môùi ñöôïc
chuù yù tôùi (A. Lawson & S. Akroyd, 2002). Ñieàu naøy khoâng theå traùnh khoûi bôûi vì ñaây laø
laàn ñaàu tieân Vieät Nam tieán haønh xaây döïng moät chieán löôïc nhö vaäy. Tuy vaäy, caàn phaûi
daàn daàn xaây döïng caùc phöông phaùp xaùc ñònh vaø tính chi phí caùc muïc tieâu chieán löôïc
theo höôùng gaén hoaøn toaøn vôùi caùc caûi caùch quaûn lyù chi tieâu coâng.

Hieän taïi, Boä taøi chính vaø Boä Keá hoaïch & Ñaàu tö coù theå tieán haønh töøng böôùc caùc coâng
vieäc neâu treân. Tröôùc heát, vieäc chaéc chaün caàn laøm laø “gaén” caùc muïc tieâu hieän nay vaøo
caùc chöông trình chi tieâu hieän taïi cuûa caùc boä vaø caùc tænh. Veà daøi haïn, thaùch thöùc laø phaûi
taïo laäp ñöôïc caùc quy trình thoâng qua ñoù coù theå xaùc ñònh, tính toaùn chi phí vaø löïa choïn

85
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

öu tieân ñoái vôùi caùc muïc tieâu cuûa Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo,
song song vôùi vieäc xaây döïng caùc chöông trình chi tieâu cuûa caáp ngaønh vaø caáp tænh,
nhöng ñieàu quan troïng hôn laø phaûi ñôn giaûn ñeå coù theå thöïc hieän ñöôïc teân toaøn quoác
.
Phaân caáp vaø uyû quyeàn

Moät lónh vöïc nöõa cuûa quaûn lyù chi tieâu coâng laø xaùc ñònh vieäc phaân caáp quyeát ñònh ngaân
saùch (trong khuoân khoå haïn cheá ngaân saùch cöùng) cho caùc tænh; vaø uyû quyeàn thöïc hieän linh
hoaït ngaân saùch (cuõng vôùi giôùi haïn ngaân saùch cöùng) cho caùc ñôn vò söû duïng ngaân saùch.

Trong caùc naêm qua, vai troø vaø chöùc naêng cuûa caùc chính quyeàn trung öông cuõng nhö
ñòa phöông taïi Vieät Nam ñaõ thay ñoåi nhaèm ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu môùi. Möùc phaân
caáp chi tieâu ngaân saùch, ño baèng tæ leä caáp ñòa phöông quaûn lyù trong toång chi ngaân saùch,
ñaõ taêng töø 26% naêm 1992 leân hôn 43% naêm 1998. Veà nguyeân taéc, Sôû taøi chính phaûi
phaân boå ngaân saùch theo caùc ñònh möùc do caùc boä ngaønh trung öông ñeà ra. Tuy nhieân,
treân thöïc teá ngaân saùch phaân boå cho caùc ñòa phöông khoâng ñuû ñeå thöïc hieän taát caû caùc
nghóa vuï do trung öông giao. Do vaäy, caùc tænh ñaõ duøng quyeån töï chuû cuûa mình ñeå
phaân boå ngaân saùch giöõa caùc ngaønh vaø caùc ñôn vò söû duïng ngaân saùch cuûa ñòa phöông.

Caùc ñeà xuaát söûa ñoåi Luaät Ngaân saùch Nhaø nöôùc seõ cuûng coá baèng vaên baûn quyeàn töï
chuû trong phaân boå ngaân saùch maø caùc tænh ñaõ ñöôïc höôûng. Ñöa vieäc naøy vaøo trong
luaät seõ giuùp ñònh roõ tính chòu traùch nhieäm vaø taïo cô sôû taêng tính minh baïch vaø taêng
cöôøng traùch nhieäm cuûa ñòa phöông.

Ñoàng thôøi, Chính phuû ñang raø soaùt quan heä ngaân saùch giöõa caùc caáp chính quyeàn ñeå
xem xeùt coù theå thieát keá caùc coâng thöùc môùi xaùc ñònh trôï caáp cho caùc tænh nhaèm ñaûm baûo
coâng baèng hôn. Hieän taïi, cô sôû xaùc ñònh caùc ñònh möùc phaân boå vaãn coøn coù vaán ñeà. Ví
duï, ñoái vôùi tröôøng hôïp chi cho y teá, daân soá vaø soá giöôøng beänh laø tieâu chí phaân boå
chính, trong khi coù theå caân nhaéc caùc cô cheá khaùc ñeå chuyeån nhieàu nguoàn löïc hôn cho
caùc tænh ngheøo.

Quyeàn quyeát ñònh chi ngaân saùch ngaøy caøng ñöôïc phaân caáp cho caùc tænh, töông töï caùc
tænh laïi ngaøy caøng giao quyeàn chuû ñoäng trong chi tieâu ngaân saùch cho caùc ñôn vò quaûn
lyù haønh chính vaø ñôn vò söï nghieäp coù söû duïng ngaân saùch ôû caáp döôùi. Caùc caáp xaõ
thöôøng phaûi huy ñoäng caùc khoaûn thu phí vaø ñoùng goùp, ñoâi khi theo caùch khoâng ñöôïc
minh baïch vaø khoâng luõy tieán. (NHTG, 2000b)

Cô cheá kieåm soaùt maø caùc ñôn vò söû duïng ngaân saùch phaûi tuaân thuû bao goàm söï can
thieäp quaûn lyù vi moâ raát nghieâm cuûa sôû taøi chính tænh. Caùc ñôn vò naøy phaûi coù ñöôïc söï
nhaát trí cuûa sôû taøi chính veà phaân boå theo töøng tieåu muïc chi ngaân saùch vaø khoâng ñöôïc
pheùp thay ñoåi phaân boå giöõa caùc tieåu muïc chi tieâu neáu chöa ñöôïc chaáp thuaän.

Tuy nhieân, moät soá nghò ñònh ban haønh môùi ñaây cho pheùp daàn daàn uûy quyeàn linh hoaït
söû duïng ngaân saùch lôùn hôn trong moät khoaûn “khoaùn chi” coá ñònh cho caùc ñôn vò haønh
chính höôûng ngaân saùch (Quyeát ñònh soá 192/2001/QÑ-TTg) vaø ñôn vò cung caáp dòch vuï
coâng (söï nghieäp coù thu) (Nghò ñònh 10/2002/NS-CP). Caùc ñôn vò ñöôïc töï do ñieàu
chuyeån caùc nguoàn löïc giöõa caùc muïc chi thöôøng xuyeân, vaø ñieåm coát yeáu laø ñöôïc söû
duïng khoaûn ngaân saùch tieát kieäm ñöôïc töø caét giaûm nhaân vieân vaø chi phí hoaït ñoäng vaøo
phuï theâm cho tieàn löông. Caùch laøm naøy ñaõ ñöôïc thí ñieåm trong hai naêm qua taïi moät
soá ñôn vò höôûng ngaân saùch ñöôïc löïa choïn taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø ñaït ñöôïc
nhöõng keát quaû tích cöïc (Khung 12.3).

86
 Khung 12.3: Thí ñieåm “khoaùn chi” taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh

Naêm 1999, Chính phuû ñaõ thöïc hieän thí ñieåm khoaùn chi ngaân saùch ôû 10 ñôn vò haønh chính (caáp quaän
huyeän vaø sôû) ñöôïc löïa choïn taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Moät ñaùnh giaù môùi ñaây keát luaän raèng caùc thí
ñieåm ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng tieán boä quan troïng so vôùi muïc tieâu ñeà ra:

• Cô caáu laïi phoøng ban vaø hôïp lyù hoaù thuû tuïc haønh chính. Taïi haàu heát caùc cô quan tieán haønh thí ñieåm,
quaù trình cô caáu laïi vaø hôïp lyù hoaù ñaõ baét ñaàu töø tröôùc. Song vieäc thí ñieåm ñaõ taïo ra theâm
ñoäng löïc cho quaù trình naøy, maëc duø khaû naêng cô caáu toå chöùc laïi coøn bò haïn cheá bôûi caùc chöùc
naêng nhieäm vuï do trung öông quy ñònh.
• Giaûm chi phí haønh chính. Toång möùc tieát kieäm taøi chính trong naêm ñaàu thí ñieåm vaøo khoaûng töø
13% ñeán 29% nhôø tieát kieäm chi haønh chính vaø caét giaûm nhaân vieân.Vì theo keá hoaïch, khoaûn
tieàn tieát kieäm ñöôïc duøng ñeå taêng thu nhaäp neân möùc tieát kieäm roøng laø baèng khoâng.
• Giaûm tình traïng bieân cheá quaù nhieàu. Haàu heát caùc ñôn vò thí ñieåm ñaõ giaûm ñöôïc 15% toång soá
bieân cheá, moät soá ñôn vò coù möùc caét giaûm lôùn hôn. Haàu heát caùc nhaân vieân ñöôïc luaân chuyeån
thay vì cho nghæ höu hay cho thoâi vieäc.
• Taêng thu nhaäp cuûa nhaân vieân töø nguoàn tieát kieäm. Toång soá tieàn tieát kieäm ñöôïc duøng ñeå taêng caùc
khoaûn thu nhaäp, goàm 70% duøng taêng löông, 20% duøng taêng quyõ khen thöôûng vaø 10% duøng
ñeå taêng quyõ phuùc lôïi cuûa coâng nhaân vieân chöùc.
• Taêng möùc ñoä minh baïch. Haøng loaït saùng kieán ñaõ ñöôïc aùp duïng ñeå theo doõi caùc tieâu chuaån cung
caáp dòch vuï vaø söï haøi loøng cuûa khaùch haøng. Khoâng coù baèng chöùng cho thaáy chaát löôïng dòch
vuï bò giaûm suùt taïi caùc ñôn vò tieán haønh thí ñieåm.
Nguoàn: A. Bartholomew. vaø S. Lister (2002).

Maëc duø vaäy, khoaûng thôøi gian hai naêm coøn chöa ñuû ñeå coù theå ñöa ra caùc keát luaän chaéc
chaén veà moät cô cheá môùi cuûaVieät Nam. Soá lieäu coøn haïn cheá vaø moät soá khoaûn tieát kieäm
coù theå chæ laø söï ñieàu chuyeån caùc chi phí hay trì hoaõn caùc chi phí baûo döôõng. Vieäc taêng
uûy quyeàn ngaân saùch, cuõng nhö quaù trình phaân quyeàn töø trung öông cho caùc tænh, seõ
phaûi ñi keøm vôùi taêng cöôøng tính minh baïch vaø tính chòu traùch nhieäm. Moät khi kieåm
soaùt theo töøng haïng muïc chi tieâu ñöôïc dôõ boû, thì phaûi coù caùc cô cheá kieåm soaùt vaø
giaùm saùt.

Khoâng neân nhaàm laãn vieäc khoaùn chi haønh chính vôùi moät cô cheá môùi khaùc aùp duïng cho
caùc ñôn vò söï nghieäp coù thu theo Nghò ñònh 10/2002/ND-CP cho pheáp caùc ñôn vò söï
nghieäp coù thu coù quyeàn linh hoaït hôn trong vieäc söû duïng nguoàn thu töø phí dòch vuï.
Khi thöïc hieän Nghò ñònh naøy caàn phaûi coù haïn cheá veà soá löôïng vaø möùc phí ñöôïc coi laø
coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Möùc phí söû duïng dòch vuï ñöôïc thieát keá hoaøn haûo coù theå goùp
phaàn vaøo naâng cao hieäu quaû kinh teá. Noù cuõng coù theå ñoùng goùp vaøo xoaù ñoùi giaûm ngheøo
neáu chuùng giaûm trôï caáp cho ngöôøi giaàu. Tuy nhieân, neáu thieát keá khoâng toát, phí dòch vuï coù
theå laøm traàm troïng theâm söï maát coâng baèng giöõa caùc hoä gia ñình vaø caùc vuøng.

Thoâng tin quaûn lyù taøi chính

Caûi caùch quaûn lyù ngaân saùch taïi Vieät Nam hieän nay ñaõ böôùc vaøo giai ñoaïn maø caùc böôùc
tieán boä tieáp theo seõ khoâng thaønh hieän thöïc neáu khoâng coù thoâng tin ñaày ñuû. Caùc cô cheá
thu thaäp thoâng tin vaø baùo caùo hieän coù coøn manh muùn, toác ñoä chaäm vaø khoâng ñaùng tin
caäy. Cuûng coá vaø tích hôïp caùc heä thoáng thoâng tin quaûn lyù taøi chính laø moät böôùc quan
troïng caàn laøm tieáp theo.

Thoâng tin quaûn lyù taøi chính ngheøo naøn laøm sai leäch nhaän thöùc veà traïng thaùi thöïc cuûa
ngaân saùch vaø coù theå coù nhöõng heä quaû nghieâm troïng ñoái vôùi söï oån ñònh ngaân saùch.
Thoâng tin ngheøo naøn khieán khoâng theå ñaùnh giaù vieäc nguoàn löïc ñöôïc phaân boå noùi

87
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

chung nhö theá naøo vaø phaân boå noùi rieâng cho vieäc giaûm ngheøo ra sao. Ñaây cuõng laø moät
caûn trôû cho vieäc phaân caáp vaø giao quyeàn hôn nöõa. Caùc nhaø taøi trôï nöôùc ngoaøi muoán
hoã trôï nhieàu hôn thoâng qua ngaân saùch vaø caùc chöông trình caûi caùch ngaønh thì caûm thaáy
khoù thuyeát phuïc neáu thieáu caùc thoâng tin ñaùng tin caäy veà döï toaùn vaø quyeát toaùn chi
tieâu ngaân saùch.

Moät heä thoáng thoâng tin quaûn lyù taøi chính thoáng nhaát döï kieán seõ thay theá cho moät loaït
caùc cô cheá ghi cheùp vaø baùo caùo hieän nay. Nhöng moät heä thoáng nhö vaäy seõ khoâng coù
hieäu quaû neáu ngaân saùch khoâng theå hieän toaøn boä caùc khoaûn chi tieâu. Ñeå ngaân saùch
ñöôïc toaøn dieän ñoøi hoûi phaûi lieät keâ vaø theå hieän vaøo ngaân saùch toaøn boä caùc quyõ beân
caïnh ngaân saùch. Moät ñieàu quan troïng khaùc laø heä thoáng thoâng tin quaûn lyù taøi chính
phaûi töông thích vôùi caùc chuaån möïc keá toaùn coâng quoác teá vaø vôùi caùc tieâu chuaån thoáng
keâ taøi chính chính phuû cuûa Quyõ Tieàn teä Quoác teá.

Töø tröôùc tôùi nay, nhöõng noã löïc caûi caùch quaûn lyù taøi chính coâng cuûa Vieät Nam ñang
taäp trung vaøo taêng cöôøng quaûn lyù chi tieâu coâng. Tuy nhieân, chi tieâu chæ laø moät lónh
vöïc cuûa taøi chính coâng. Chính phuû Vieät Nam cuõng ñaõ cam keát tieán haønh caûi caùch treân
boán lónh vöïc khaùc laø: Quaûn lyù nôï coâng, quaûn lyù ruûi ro ngaân saùch töø caùc doanh nghieäp
nhaø nöôùc, quaûn lyù thu ngaân saùch vaø quaûn lyù coâng saûn. Caûi caùch treân caû naêm lónh vöïc
keå treân seõ ñöôïc thöïc hieän nhö moät boä phaän cuûa Saùng kieán Caûi caùch Quaûn lyù Taøi chính
coâng, moät truï coät cuûa Chöông trình toång theå hôn veà caûi caùch haønh chính coâng (Phaàn 14).

13. ÑAÀU TÖ COÂNG COÄNG

Taïi Vieät Nam, chöông trình ñaàu tö coâng coäng laø taäp hôïp cuûa caùc chieán löôïc vaø
keá hoaïch cuûa ngaønh, tænh, vuøng vaø cuûa quoác gia. Vieäc chuaån bò chöông trình laø söï tieáp
dieãn cuûa moät quaù trình phöùc taïp, xaây döïng söï ñoàng thuaän nhaèm höôùng daãn vieäc ra
quyeát ñònh cuûa moïi ñoái töôïng tham gia neàn kinh teá. Vaên baûn cuoái cuøng laø moät danh
saùch caùc döï aùn coù theå seõ ñöôïc hoaëc khoâng ñöôïc trieån khai trong thôøi gian keá hoaïch.

Quaù trình naøy coù moät soá haïn cheá. Caùc öu tieân khoâng ñöôïc xaùc ñònh roõ. Hieäu quaû kinh
teá coøn ít ñöôïc chuù troïng tôùi trong thaåm ñònh döï aùn, daãn ñeán vieäc cho pheùp ñaàu tö
vaøo nhöõng lónh vöïc maø khu vöïc coâng khoâng coù lôïi theá roõ reät so vôùi khu vöïc tö nhaân.
Taùc ñoäng leân xoaù ñoùi giaûm ñoùi ngheøo vaø coâng baèng coøn ít ñöôïc chuù yù tôùi trong caùc döï
aùn ñaàu tö. Caùc tænh coù quyeàn töï chuû trong pheâ duyeät ñaàu tö, song söï töï chuû naøy laïi
khoâng töông xöùng vôùi nhöõng yeâu caàu veà traùch nhieäm giaûi trình. Tình traïng taùch bieät
vieäc xaây döïng caùc chieán löôïc ngaønh khoûi quaù trình phaân boå nguoàn löïc khieán vieäc ñaûm
baûo ñuû nguoàn taøi chính cho caùc chöông trình öu tieân trôû neân khoù khaên. Hieän coøn chöa
coù moät cô cheá höõu hieäu keát hôïp quy trình phaân boå ngaân saùch chi ñaàu tö vôùi quy trình
phaân boå ngaân saùch chi thöôøng xuyeân neân khoù coù theå ñaûm baûo nhu caàu chi thöôøng
xuyeân cuûa caùc döï aùn hieän taïi vaø döï aùn môùi seõ ñöôïc cung caáp ñaày ñuû. Vaø cuõng chöa
coù caùc ñaùnh giaù veà taùc ñoäng cuûa caùc döï aùn ñaàu tö.

Nhaän thöùc ñöôïc caùc haïn cheá cuûa chöông trình ñaàu tö coâng coäng, Chính phuû ñaõ coù
nhöõng böôùc tieán ñaùng keå trong vieäc caûi thieän danh muïc döï aùn ñaàu tö cho thôøi kyù
2001-2005. Ñaàu tö coâng coäng cho thôøi kyø naøy ñöôïc phaân loaïi theo vuøng, nguoàn voán
vaø theo ngaønh, cho pheùp so saùnh toát hôn giöõa ñaàu tö thöïc teá vôùi caùc öu tieân cuûa chính

88
phuû neâu trong Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø xoùa ñoùi giaûm ngheøo. Tuy
nhieân, caàn phaûi xaây döïng moät cô sôû döõ lieäu soáng veà caùc döï aùn bao goàm ñaùnh giaù luaän
cöù kinh teá vaø thöù töï öu tieân xeùt treân möùc ñoä ñoùng goùp cuûa chuùng tôùi taêng tröôûng vaø
xoaù ñoái giaûm ngheøo.

Caùch tieáp caän truyeàn thoáng

Khi Vieät Nam coøn laø moät neàn kinh teù keá hoaïch hoaù taäp trung, vai troø cuûa caùc chöông
trình ñaàu tö coâng coäng laø phaân boå nguoàn voán môùi cho taát caû caùc ngaønh. Do vaäy, ngöôøi
ta coù theå tìm thaáy caùc döï aùn cung öùng haøng hoaù coâng coäng ñích thöïc, nhö caùc lónh vöïc
cô sôû haï taàng hay dòch vuï coâng coäng, cuøng vôùi caùc döï aùn nhaèm muïc ñích thöông maïi,
nhö lónh vöïc cheá taïo chaúng haïn. Hôn nöõa, trong soá caùc döï aùn khoâng coù boä phaän haøng
hoaù coâng coäng ñích thöïc, thì xu theá ñaàu tö laïi thieân veà caùc lónh vöïc söû duïng nhieàu
voán, ñaây laø nhöõng lónh vöïc maø Vieät Nam khoâng heà coù lôïi theá so saùnh.

Moät nghieân cöùu môùi ñaây ñaõ ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa caùc chính saùch ñaàu tö coâng coäng
trong thaäp kyû 1990 tôùi taêng tröôûng vaø coâng baèng (Phaïm Thò Lan Höông, 2000). Ñaùnh
giaù naøy ñaõ söû duïng moâ hình caân baèng toång theå öôùc tính ñöôïc (CGE) ñoái vôùi neàn kinh
teá Vieät Nam ñöôïc ñieàu chænh ñeå moâ phoûng cô caáu phöông thöùc ñaàu tö coâng coäng
quan saùt trong thôøi kyø 1989-1996.

Nghieân cöùu phaùt hieän thaáy lôïi suaát ñaàu tö caû veà maët kinh teá laãn xaõ hoäi seõ lôùn hôn
nhieàu neáu caùc khoaûn ñaàu tö ñoù ñöôïc ñöa vaøo caùc ngaønh söû duïng nhieàu lao ñoäng vaø
höôùng vaøo xuaát khaåu thay vì ñöa vaøo caùc ngaønh söû duïng nhieàu voán. Vieäc laøm taïo ra
cuõng seõ cao hôn nhieàu. Cuõng vôùi löôïng ñaàu tö ñoù, Vieät nam ñaõ coù theå ñaït ñöôïc möùc
taêng saûn löôïng cao hôn nhôø taän duïng ñöôïc lôïi theá so saùnh veà lao ñoäng. Quan troïng
nhaát laø ñaùng leõ khoaûng caùch giaøu ngheøo, cheânh leäch thu nhaäp thaønh thò - noâng thoân ñaõ
coù theå ñöôïc thu heïp hôn so vôùi thöïc teá hieän nay.

Tuy ñang trong quaù trình chuyeån ñoåi sang neàn kinh teá thò tröôøng, chöông trình ñaàu tö
coâng coäng giai ñoaïn 2001-2005 vaãn ñaåy maïnh ñaàu tö cho caùc hoaït ñoäng ñònh höôùng
thöông maïi. Taât caû caùc khoaûn ñaàu tö cuûa nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc lôùn ñeàu ñöôïc
ñöa vaøo chöông trình. Ñaây seõ khoâng phaûi laø moái lo ngaïi neáu caùc doanh nghieäp naøy
hoaït ñoäng trong moät moâi tröôøng caïnh tranh vaø taøi trôï cho ñaàu trö cuûa mình baúng nguoàn
voán cuûa baûn thaân caùc doanh nghieäp. Nhöng thöïc teá khoâng phaûi luùc naøo cuõng vaäy.

Caùc döï aùn ñöôïc duyeät theo töøng tröôøng hôïp moät, vaø ñaëc ñieåm cuûa quy trình xeùt
duyeät phuï thuoäc vaøo quy moâ vaø nguoàn taøi chính cuûa döï aùn. Maëc duø chöa coù moät
ñaùnh giaù mang tính heä thoáng, nhöng vaãn coøn coù caùc tröôøng hôïp ñaàu tö vaøo caùc ngaønh
söû duïng nhieàu voán, moät vaøi trong soá naøy ñöôïc baûo hoä baèng caùc haøng raøo thöông maïi
(Dapice, 2002).

Vieäc phaân boå caùc nguoàn löïc ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû phaân boå caùc keá hoaïch haøng
naêm. Boä Keá hoaïch Ñaàu tö sau khi tham khaûo vôùi Boä taøi chính seõ tieán haønh phaân boå caùc
nguoàn löïc sao cho khôùp vôùi nhu caàu cuûa caùc chính quyeàn caùc caáp. Sau ñoù caùc nguoàn
löïc ñöôïc phaân boå cho caùc ngaønh, caùc tænh vaø caùc doanh nghieäp. Möùc phaân boå trong
quaù khöù ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình naøy. Quy moâ döï aùn cuõng quan troïng
vì noù coù aûnh höôûng tôùi caùc yeâu caàu lieân quan ñeán thöïc hieän döï aùn. Quy moâ toång chi ñaàu
tö cho caùc döï aùn coøn bò aûnh höôûng bôûi nguoàn voán ODA vaø, vôùi möùc ñoä ngaøy caøng taêng,
bôûi Quyõ Hoã trôï Phaùt trieån, moät keânh tín duïng cuûa Chính phuû (Khung 13.1).

89
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 13.1 Quyõ Hoã trôï Phaùt trieån

Quyõ Hoã trôï Phaùt trieån ñöôïc thaønh laäp naêm 2000. Ñaây laø moät cô quan töông ñoái ñoäc laäp coù nhieäm vuï
cung caáp caùc khoaûn vay laõi suaát öu ñaõi cuûa chính phuû cho caùc döï aùn ñaàu tö trung vaø daøi haïn. Quyõ
cuõng cung caáp hoã trôï laõi suaát sau ñaàu tö vaø baûo laõnh tín dung ñaàu tö. Naêm 2002, Quyõ ñöôïc giao theâm
chöùc naêng cung caáp caùc khoaûn tính duïng ngaén haïn nhaèm xuùc tieán xuaát khaåu. Quyõ coù chi nhaùnh ñoùng
treân taát caû 61 tænh thaønh. Hoäi sôû chính coù nhieäm vuï huy ñoäng voán vaø duyeät caùc döï aùn trong khi caùc
chi nhaùnh chòu traùch nhieäm giaûi ngaân vaø thu hoài nôï.
Quyõ coù voán ñieàu leä 5 nghìn tyû ñoàng do ngaân saùch nhaø nöôùc caáp. Tröôùc naêm 2002, vieäc huy ñoäng voán
cuûa Quyõ ñöôïc quy ñònh trong moät quyeât ñònh cuûa Thuû töôùng. Caùc nguoàn voán chuû yeáu cuûa Quyõ laáy
töø Quyõ Baûo hieåm Xaõ hoäi, Coâng ty Tieát kieäm Böu ñieän Vieät Nam, ngaân saùch nhaø nöôùc, caùc khoaûn traû
nôï vaø nguoàn ODA. Quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng neâu roõ phaân boå toång theå voán tín duïng theo ngaønh vaø
theo nguoàn voán. Keå töø naêm 2002, Quyõ baét ñaàu töï huy ñoäng nguoàn voán. Quyõ vaãn coù theå huy ñoäng töø
caùc nguoàn tröôùc ñaây nhöng theo phöông thöùc thoaû thuaän thay vì ñöôïc chæ ñònh . Do chæ tieâu cho vay
giao cho Quyõ ñaët ra khaù cao neân Quyõ ngaøy caøng döïa nhieàu vaøo phaùt haønh traùi phieáu ñaàu tö.
Veà nguyeân taéc, caû doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø tö nhaân ñeàu coù theå tieáp caän nguoàn voán cuûa Quyõ theo
moät loaït tieâu chí chính saùch vaø thöông maïi. Caùc tieâu chí naøy bao goàm ñaàu tö vaøo caùc vuøng khoù khaên,
vaøo caùc lónh vöïc ñöôïc öu tieân vaø vaøo caùc döï aùn y teá, giaùo duïc, vaên hoaù, theå thao. Caùc döï aùn ñaàu tö
baèng nguoàn voán ODA cho vay laïi cuõng chòu söï quaûn lyù cuûa Quyõ. Voán tín duïng vay cuûa Quyù coù theå
söû duïng ñeå thaønh laäp doanh nghieäp môùi hoaëc ñaàu tö môû roäng saûn xuaát. Khoaûng moät phaàn ba voán
tín duïng cuûa Quyõ ñaàu tö cho caùc Boä Trung öông vaø caùc Toång coâng ty nhaø nöôùc. Nôï quaù haïn chieám 3%
toáng dö nôï cuûa Quyõ tính ñeùn cuoái naêm 2000. Tín duïng cuûa Quyõ taêng 40% trong naêm 2001 vaø döï kieán
taêng 51% naêm 2002.

Nguoàn: Caùn boä NHTG döïa treân soá lieäu cuûa Boä Taøi Chính

Ñaàu tö vaø keát quaû ñaàu tö

Neáu muoán ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñeà ra trong Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø
giaûm ngheøo, ñieàu quan troïng laø chi ñaàu tö vaø chi thöôøng xuyeân ôû caáp trung öông vaø
ñòa phöông phaûi höôùng vaøo vieäc ñaït caùc keát quaû mong muoán.

Chöông trình ñaàu tö coâng coäng giai ñoaïn 2001-2005 ñaõ coù tieán boä ñaùng keå trong vieäc
nhoùm döï aùn laïi theo ngaønh ví duï nhö y teá, giaùo duïc hay cô sôû haï taàng. Ñaây laø moät
böôùc caûi thieän quan troïng. Moät trong nhöõng yeáu ñieåm cuûa chöông trình ñaàu tö coâng
coäng laø taùch rôøi khoûi vieäc quaûn lyù chi thöôøng xuyeân. Caùch phaân loaïi noùi treân laø moät
böôùc ñaàu tieân trong vieäc thieát laäp moái lieân heä giöõa chi ñaàu tö vôùi chi thöôøng xuyeân
caàn thieát veà sau naøy ví duï cho nhu caàu vaän haønh vaø duy tu baûo döôõng. Moät phaân loaïi
theo ngaønh caùc döï aùn ñaàu tö cuõng laø moät thöôùc ño ñôn giaûn, tuy coøn thoâ sô, veà ñoùng
goùp cuûa chöông trình ñaàu tö coâng coäng vaøo thöïc hieän caùc muïc tieâu phaùt trieån cuï theå
neâu trong Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø xoaù ñoùi giaûm ngheøo. Kinh nghieäm
cuûa Trung Quoác vaø AÁn Ñoä chæ ra raèng caùc döï aùn ñaàu tö coâng coäng coù theå taïo ra
nhöõng taùc ñoäng hoaøn toaøn khaùc nhau ñoái vôùi coâng cuoäc giaûm ngheøo, tuyø thuoäc vaøo
caùc lónh vöïc maø döï aùn ñaàu tö vaøo (Khung 13.2).

90
 Khung 13.2: Lónh vöïc ñaàu tö vaø ngheøo ñoùi taïi Trung quoác vaø aán ñoä

Hai nghieân cöùu môùi ñaây ñaùnh giaù taùc ñoäng tôùi ñoùi ngheøo cuûa baûy loaïi hình ñaàu tö ôû noâng thoân Trung
Quoác vaø AÁn Ñoä. Caùc ñaùnh giaù xem xeùt caùc aûnh höôûng leân saûn xuaát noâng nghieäp, tieàn löông phi noâng
nghieäp ôû noâng thoân, vieäc laøm phi noâng nghieäp ôû noâng thoân vaø giaù töông ñoái.
Caùc keát quaû cho thaáy taùc ñoäng lôùn nhaát tôùi giaûm ngheøo laø töø caùc döï aùn ñaàu tö vaøo nghieân cöùu vaø
khuyeán noâng, giaùo duïc vaø cô sôû haï taàng noâng thoân. Caùc khoaûn ñaàu tö naøy cuõng ñoùng goùp haàu heát
vaøo möùc gia taêng saûn löôïng noâng nghieäp.

Taïi caû hai nöôùc Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, nghieân cöùu noâng nghieäp ñaõ mang laïi nhöõng keát quaû giaùn tieáp
to lôùn thoâng qua saûn löôïng noâng nghieäp cao hôn, daãn tôùi thu nhaäp cao hôn cho noâng daân, giaù löông
thöïc thaáp hôn cho ngöôøi tieâu duøng vaø caûi thieän tieàn löông trong caùc lónh vöïc phi noâng nghieäp. Giaùo
duïc giuùp naâng cao kyõ naêng cuûa ngöôøi daân noâng thoân, taïo ñieàu kieän cho hoï tìm ñöôïc vieäc laøm phi
noâng nghieäp coù tieàn coâng cao hôn vaø giuùp hoï aùp duïng caùc coâng ngheä vaø phöông phaùp saûn xuaát noâng
nghieäp vaø phi noâng nghieäp môùi. Ñöôøng boä giuùp ngöôøi daân chuyeân chôû haøng ra chôï, giuùp hoï tieáp caän
toát hôn vôùi caùc cô hoäi vieäc laøm coù tieàn coâng cao hôn töø khu vöïc phi noâng nghieäp ôû noâng thoân, ñoàng
thôøi taêng khaû naêng tieáp caän cuûa ngöôøi tieâu duøng vôùi caùc thò tröôøng löông thöïc.
Caùc nghieân cöùu coøn phaùt hieän thaáy ñaàu tö vaøo caùc chöông trình xoùa ñoùi giaûm ngheøo, caùc chöông trình
thuyû lôïi vaø y teá, maëc duø ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc caûi thieän ñôøi soáng ngöôøi daân ngheøo,
nhöng laïi khoâng phaûi laø con ñöôøng toát nhaát ñeå thöïc hieän muïc tieâu an ninh löông thöïc vaø thoaùt ngheøo
veà maët laâu daøi.

Nguoàn: Fan vaø caùc taùc giaû khaùc (2000 & 2001).

Taùc ñoäng tôùi tình traïng ngheøo

Giaûm ngheøo ôû Vieät Nam phuï thuoäc vôùi möùc ñoä naøo vaøo ñaàu tö coâng coäng vaø loaïi
hình ñaàu tö naøo laø hieäu quaû nhaát trong vieäc naøy? Caâu traû lôøi roõ raøng cho vaán ñeà vöøa
neâu coù theå giuùp caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch Vieät Nam ñaàu tö nguoàn löïc haïn heïp cuûa
mình theo caùch thöùc coù lôïi nhaát cho ngöôøi ngheøo. Nhöõng nghieân cöùu töông töï nhö tröôøng
hôïp Trung quoác vaø AÁn Ñoä chöa ñöôïc tieán haønh taïi Vieät Nam. Cuõng chöa coù caùc ñaùnh giaù
veà taùc ñoäng cuûa caùc döï aùn haï taàng lôùn ñoái vôùi ñoùi ngheøo. Tuy nhieân, coù moät coâng trình
phaân tích nghieân cöùu veà taùc ñoäng cuûa ñöôøng noâng thoân (NHTG, 2001).
Taùc ñoäng tôùi coâng cuoäc xoaù ngheøo coù veû laø cao. Trong giai ñoaïn töø 1992-93
tôùi 1997-98, ñöôøng noâng thoân laøm chi tieâu tính theo ñaàu ngöôøi cuûa hoä gia ñình
taêng khoaûng 30% (Deolalikar, 2001). Ñöôøng noâng thoân cuõng laøm taêng xaùc suaát
thoaùt ngheøo 68%. Ñöôøng noâng thoân cuõng laøm taêng soá treû em tôùi tröôøng, ñaëc bieät
laø ôû baäc trung hoïc, vaø soá löôït ngöôøi söû duïng caùc beänh vieän vaø phoøng khaùm ña
khoa cuûa nhaø nöôùc. Ñieàu thuù vò laø caùc taùc ñoäng tích cöïc theå hieän roõ nhaát taïi caùc
tænh ngheøo nhaát (Ñoà thò 13.1).

91
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Caùc taùc ñoäng ñeán xoùa ñoùi giaûm ngheøo coøn coù theå ñöôïc ñaùnh giaù tröôùc khi thöïc hieän
döï aùn. Gaàn ñaây, moät phöông phaùp xaùc ñònh caùc döï aùn laøm ñöôøng noâng thoân naøo caàn
öu tieân ñaõ ñöôïc ñeà xuaát, theo ñoù taùc giaû xaùc ñònh vuøng noâng thoân ñaït ñöôïc soá ñieåm
cao theo ba tieâu chí: tình traïng ngheøo, tình traïng khoâng theå tieáp caän ñöôïc vaø tieàm
naêng kinh teá. Vieäc aùp duïng phöông phaùp naøy chia laøm ba giai ñoaïn (Van de Walle,
2002). Giai ñoaïn moät choïn ra caùc tieâu chí phaûi tính tôùi khi öôùc tính caùc lôïi ích kyø voïng
veà maët hieäu quaû vaø nhöõng keát quaû veà maët xaõ hoäi. Trong giai ñoaïn hai, taát caû caùc tænh
ñöa ra ñeà xuaát veà toång chi ñaàu tö cho ñöôøng boä, moãi ñeà xuaát phaûi xaùc ñònh lôïi ích
döïa treân caùc tieâu chí xaây döïng ôû giai ñoaïn moät vaø coù söï tham khaûo yù kieán daân chuùng.
Sau ñoù, sang giai ñoaïn ba, caáp trung öông seõ xeáp haïng caùc ñeà xuaát döïa treân tæ leä giöõa
caùc lôïi ích (xaõ hoäi) vaø chi phí cuûa moãi ñeà xuaát, vaø voán seõ ñöôïc phaân boå theo thöù töï
xeáp haïng.

Moät caùch tieáp caän toát hôn

Söï thieáu keát hôïp hieän nay giöõa chi thöôøng xuyeân vaø ñaàu tö coâng laø nguoàn goác cuûa
tình traïng keùm hieäu quaû. Caûi caùch duy nhaát vaø quan troïng nhaát maø Vieät Nam coù theå
tieán haønh trong lónh vöïc naøy laø khaéc phuïc tình traïng “laäp ngaân saùch keùp”. Vieäc tính
tôùi caùc moái lieân heä giöõa chi ñaàu tö vaø chi thöôøng xuyeân seõ traùnh ñöôïc laõng phí vaø
truøng laép. Ñaây cuõng laø bieän phaùp chính ñeå höôùng toaøn boä vieäc phaân boå caùc nguoàn löïc
coâng cho caùc muïc tieâu phaùt trieån nhö noäi dung cuûa Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng
tröôûng vaø xoùa ñoùi giaûm ngheøo.

Baát keå vieäc hôïp nhaát hai cô cheá chi tieâu coâng keå treân ñöôïc tieán haønh vôùi toác ñoä ra sao,
vaãn caàn phaûi thöïc hieän caùc bieän phaùp khaùc ñeå cuûng coá chöông trình ñaàu tö coâng
coäng. Bieän phaùp thöù nhaát laø xaây döïng moät heä thoáng thoâng tin. Ñaây phaûi laø moät caáu
thaønh cuûa Heä thoáng thoâng tin quaûn lyù taøi chính maø Chính phuû ñang xaây döïng. Caùc
böôùc phaân loaïi döï aùn theo nguoàn voán, lónh vöïc vaø vuøng ñaõ ñöôïc tieán haønh ñoái vôùi
Chöông trình ñaàu tö coâng coäng 2001-2005. Caàn phaûi tieáp tuïc thöïc hieän caùc böôùc nhaèm
xaây döïng moät cô sôû döõ lieäu soáng veà caùc döï aùn vaø ñeå cho pheùp phaân tích moät caùch coù
heä thoáng caùc chöông trình vaø gaén chuùng vôùi chi thöôøng xuyeân.

Bieän phaùp cô baûn hôn laø tieán haønh thaåm ñònh moät caùch heä thoáng caùc döï aùn ñaàu tö.
Caùch laøm ñôn giaûn laø ñöa ra moät soá caâu hoûi ñôn giaûn veà töøng döï aùn (Devarajan et al.,

92
1997; Suthiwart-Narueput, 1998). Caâu hoûi thöù nhaát mang tính phaûn chöùng: ñieàu gì seõ
xaûy ra neáu khoâng coù döï aùn? Trong caùc hoaït ñoäng vì thöông maïi, caâu traû lôøi coù leõ laø
khu vöïc tö nhaân seõ ñaàu tö nhieàu hôn. Ñeå coù cô sôû cho moät döï aùn ñaàu tö coâng coäng,
luoân phaûi toàn taïi söï khoâng hoaøn haûo cuûa thò tröôøng, ví duï neáu thieáu can thieäp cuûa
chính phuû thì maët haøng hay dòch vuï naøo ñoù seõ khoâng ñöôïc cung caáp ñaày ñuû. Haàu heát
caùc döï aùn ñaàu tö keùo theo vieäc thaønh laäp moät doanh nghieäp nhaø nöôùc môùi seõ bò loaïi
ngay töø caâu hoûi ñaàu tieân.

Caâu hoûi thöù hai veà cô cheá thích hôïp nhaát cho chính phuû can thieäp khi thò tröôøng khoâng
hoaøn haûo hoaëc chöa phaùt trieån. Khu vöïc coâng tieán haønh cung öùng dòch vuï laø moät söï
löïa choïn song khoâng phaûi laø löïa choïn duy nhaát. Vieäc trôï giaù hay ñieàu tieát coù theå hieäu
quaû hôn trong moät soá tröôøng hôïp. Ví duï, thaønh laäp môùi moät doanh nghieäp nhaø nöôùc
ôû vuøng saâu vuøng xa, mieàn nuùi, laø moät caùch ñeå thuùc ñaåy phaùt trieån vaø taïo vieäc laøm.
Nhöng caùch toát hôn laø giaûm chi phí cho caùc doanh nghieäp tö nhaân tôùi hoaït ñoäng taïi
vuøng saâu vuøng xa ñoù baèng caùc hoã trôï coâng khai vaø cô sôû haï taàng toát hôn. Caùc döï aùn
lieân quan tôùi cung caáp dòch vuï coâng khoâng nhaát thieát phaûi daønh cho caùc chöông trình
ñaàu tö coâng coäng neáu coù nhöõng phöông thöùc hieäu quaû hôn giaûi quyeát söï khoâng hoaøn
haûo cuûa cô cheá thò tröôøng.

Thöù ba, caàn phaûi tính tôùi taùc ñoäng cuûa döï aùn veà maët keát quaû ñaàu ra vaø veà giaûm
ngheøo. Tính toaùn tæ leä hoaøn voán noäi boä laø moät phöông phaùp chuaån ñaùnh giaù ñoùng goùp
cuûa döï aùn cho toång saûn löôïng. Nhöng nhöõng quoác gia coù nhöõng sai leäch ñaùng keå
trong cô cheá thò tröôøng, nhö tröôøng hôïp Vieät Nam, phöông phaùp naøy coù theå laøm laïc
höôùng. Ví duï, nhöng sai leäch naøy coù theå cho caûm giaùc raèng ñaàu tö vaøo caùc hoaït ñoäng
ñöôïc baûo hoä baèng haøng raøo thöông maïi thì coù hieäu quaû, trong khi neáu khoâng coù baûo
hoä thì keát quaû seõ khaùc. Vì theá, ñieàu quan troïng laø phaûi tính caùc chæ soá nhö tæ leä hoaøn
voán theo möùc giaù taïi bieân giôùi chöù khoâng phaûi theo möùc giaù noäi ñòa. Ñoái vôùi caùc lónh
vöïc xaõ hoäi khoù tính toaùn tæ leä hoaøn voán, caàn xem xeùt caùc chæ soá veà chæ tieâu phaùt trieån
lieân quan. Trong tröông hôïp Vieät Nam, nhöõng chæ tieâu naøy ñöôïc neâu ra trong Chieán
löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø xoùa ñoùi giaûm ngheøo.

Lieân quan tôùi vaán ñeà ngheøo ñoùi, hai keát quaû vôùi cuøng möùc ñoùng goùp cho toång saûn
löôïng coù theå ñöôïc ñaùnh giaù khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo ai laø ngöôøi thuï höôûng tröïc tieáp
hay giaùn tieáp töø döï aùn. Khi moïi yeáu toá khaùc laø nhö nhau, moät döï aùn coù lôïi cho ngöôøi
ngheøo seõ ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn moät döï aùn coù lôïi cho ngöôøi giaøu. Caùc phöông phaùp
neâu trong thaûo luaän veà vaán ñeà ñöôøng noâng thoân coù theå duøng ñeå xaùc ñònh öu tieân
trong tröôøng hôïp naøy.

Ñöa vaøo aùp duïng caùc quy taéc thaåm ñònh döï aùn, hoaëc theo caùch vöøa trình baøy treân ñaây
hay theo caùc tieâu chí thoaû ñaùng khaùc, ñoái vôùi taát caû caùc döï aùn ñaàu tö lôùn ( nhoùm “A”),
taïi taát caû caùc cô quan chính phuû vaø chính quyeàn ñiaï phöông, seõ mang laïi moät chöông
trình ñaàu tö coâng coäng khaû dó hôn. Thay vì taäp hôïp toaøn boä caùc keá hoaïch vaø chieán
löôïc cuûa caùc ngaønh vaø ñòa phöông, Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö coù theå so saùnh vaø xaùc ñònh
öu tieân theo vuøng vaø theo ngaønh.

Cuoái cuøng, vieäc giaùm saùt chöông trình ñaàu tö coâng coäng cuõng caàn phaûi caûi tieán. Hieän
giôø khoâng coù moät heä thoáng baùo caùo tieán ñoä thöïc hieän chöông trình moät caùch thöôøng
xuyeân vaø lieân tuïc. Vieäc theo doõi giaûi ngaân coù theå do Kho Baïc ñaûm nhaän nhö laø moät
caáu thaønh cuûa Heä thoáng thoâng tin quaûn lyù taøi chính môùi, daønh thôøi gian cho Boä Keá
hoaïch vaø Ñaàu tö taäp trung vaøo giaùm saùt tieán ñoä thöïc hieän veà maët khoái löôïng vaø vaøo
tieán haønh ñaùnh giaù taùc ñoäng ñaàu tö.

93
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

14. CAÛI CAÙCH HAØNH CHÍNH

Con ñöôøng cuûa moãi moät quoác gia tieán ñeán moät neàn quaûn lyù nhaø nöôùc toát ñeàu khaùc
nhau, phuï thuoäc vaøo vaên hoaù, ñieàu kieän ñòa lyù, truyeàn thoáng haønh chính vaø chính trò,
ñieàu kieän kinh teá vaø raát nhieàu yeáu toá khaùc nöõa. Tuy nhieân, cuoái cuøng thì moät neàn
quaûn nhaø nöôùc toát ñeàu coù nhöõng ñaëc ñieåm chung laø tính minh baïch, tính traùch nhieäm,
khaû naêng coù theå döï ñoaùn vaø cho pheùp coù söï tham gia roäng raõi cuûa moïi ngöôøi daân
(Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu AÙ, 1998 vaø 1999).

Heä thoáng haønh chính coâng cuûa Vieät Nam, ñöôïc döïa treân moâ hình truyeàn thoáng, hieän
vaãn coøn boäc loä nhieàu yeáu keùm. Caùc cô caáu toå chöùc, caùc boä luaät, caùc nguyeân taéc vaø quy
cheá khoâng hieäu quaû vaø keùm hieäu löïc khoâng hoã trôï ñaày ñuû, vaø trong nhieàu tröôøng
hôïp, coøn caûn trôû caùc noã löïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Caùc heä thoáng vaø cô
caáu toå chöùc noùi chung coøn laïc haäu, heát söùc quan lieâu vaø khoâng roõ raøng. Boä maùy coâng
chöùc thì coàng keành, keùm hieäu löïc vôùi caùc heä thoáng, cô caáu vaø moâ hình haønh chính vaø
quaûn lyù keùm hieäu quaû daãn ñeán tham nhuõng. Vaø heä thoáng taøi chính coâng khoâng ñöôïc
trang bò ñaày ñuû ñeå coù khaû naêng ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc taøi chính vaø ngaân saùch
phöùc taïp cuûa moät neàn kinh teá taêng tröôûng nhanh ñang hoäi nhaäp vaøo thò tröôøng toaøn
caàu.

Caûi caùch haønh chính coâng laø moät caáu thaønh chuû choát cuûa Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng
tröôûng vaø giaûm ngheøo. Caûi caùch naøy coù tieàm naêng caûi thieän vieäc cung caáp dòch vuï cho
ngöôøi daân, bao goàm caû ngöôøi ngheøo. Thoâng qua naâng cao hieäu quaû chung vaø giaûm chi
phí giao dòch, caûi caùch haønh chính coâng cuõng coù theå ñoùng goùp taïo ra moät moâi tröôøng
ñaàu tö thuaän lôïi hôn.

Moät taàm nhìn

Ñaûng vaø Chính phuû trong nhöõng naêm vöøa qua ñaõ uûng hoä maïnh meõ caûi caùch heä thoáng
haønh chính coâng. Chöông trình toång theå caûi caùch haønh chính coâng, ñöôïc pheâ duyeät
thaùng 9 naêm 2001, vôùi noäi dung thöïc hieän caûi caùch toaøn boä heä thoáng haønh chính coâng
töø nay ñeán naêm 2010. Chöông trình caûi caùch vaø ñoåi môùi coù phaïm vi lôùn caû theo chieàu
roäng laãn chieàu saâu (NHPT Chaâu AÙ, 2002a). Noäi dung caûi caùch bao goàm vieäc thay theá
caùc thuû tuïc haønh chính röôøm raø baèng caùc thuû tuïc ñôn giaûn vaø minh baïch hôn; giaûm teä
naïn hoái loä vaø tham nhuõng, saép xeáp hôïp lyù vaø xaùc ñònh roõ hôn nhieäm vuï vaø chöùc naêng
cuûa caùc cô quan vaø toå chöùc nhaø nöôùc, caûi caùch heä thoáng haønh chính ñòa phöông vaø xaùc
ñònh laïi moái quan heä giöõa caùc toå chöùc haønh chính naøy vôùi trung öông, hôïp lyù hoaù cô
caáu toå chöùc caùc boä, naâng cao chaát löôïng ñoäi nguõ caùn boä, coâng chöùc chính phuû; thöïc
hieän caûi caùch tieàn löông; caûi caùch quaûn lyù taøi chính coâng; vaø hieän ñaïi hoaù heä thoáng
haønh chính coâng baèng caùc bieän phaùp vi tính hoaù vaø chính phuû ñieän töû.

Tuy quaù trình caûi caùch heä thoáng haønh chính coâng khoâng theå thöïc hieän xong trong moät
sôùm moät chieàu, nhöng hai naêm sau khi coâng boá, chöông trình caûi caùch haønh chính coâng
ñaõ khoâng tieán trieån nhö mong muoán. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do baûn chaát nhaïy caûm
cuûa quaù trình caûi caùch, ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng thay ñoåi khoâng traùnh khoûi veà laäp phaùp
vaø do nguoàn löïc taøi chính vaø kyõ thuaät coøn haïn hep.
Cho ñeán nay nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc môùi chæ döøng ôû söï pheâ duyeät chöông trình caûi
caùch cuûa Thuû töôùng, chuaån bò caùc chöông trình haønh ñoäng sô boä, ñaùnh giaù chöùc naêng
vaø tính hieäu löïc cuûa caùc cô cheá thöïc hieän vaø quaûn lyù caûi caùch, trình baùo caùo ñaùnh giaù
caùc yeâu caàu luaät phaùp, moät soá caûi thieän trong vieäc cung caáp dòch vuï haønh chính coâng
thoâng qua caùc chöông trình thöïc hieän thí ñieåm, phaân caáp thoâng qua vieäc khoaùn chi
trong quaûn lyù chi tieâu coâng, moät nghò quyeát veà giaûm bieân cheá, vaø thaønh laäp moät ban

94
chæ ñaïo veà caûi caùch tieàn löông. Naêm 2002, Chính phuû ñaõ quyeát ñònh vay moät khoaûn tín
duïng cuûa NHPT Chaâu AÙ ñeå thöïc hieän caûi caùch haønh chính coâng. Vieäc laøm naøy cho
thaáy cam keát maïnh meõ cuûa Chính phuû trong lónh vöïc naøy. Ñaây laø nhöõng haønh ñoäng
ñaùng khích leä, song con ñöôøng caûi caùch phaûi ñi vaãn coøn khaù daøi.

Caùc vaán ñeà veà nhaân söï

Taàm nhìn cuûa chöông trình caûi caùch ñoøi hoûi boä maùy coâng chöùc phaûi taäp trung nhieàu
hôn vaøo vieäc ñaït ñöôïc keát quaû, vaø do vaäy caàn chuù troïng tôùi tính ñaùp öùng vaø tính chòu
traùch nhieäm, vôùi vieäc naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng, phuïc vuï caùc doanh nghieäp vaø
nhaân daân coù hieäu quaû hôn. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, ñoäi nguõ caùn boä coâng chöùc coøn
phaûi khaéc phuïc nhieàu yeáu keùm veà trình ñoä, naêng löïc chuyeân moân, caùc kyõ naêng haønh
chính vaø ñaïo ñöùc.

Ñoäi nguõ caùn boä coâng chöùc coù nhieàu theá maïnh, bao goàm moät löïc löôïng ngaøy caøng
ñoâng caùn boä coù baèng caáp vaø naêng löïc chuyeân moân. Song vaãn coøn nhieàu ngöôøi thaäm
chí coøn chöa nhaän thöùc ñöôïc caùc kyõ naêng vaø tri thöùc naøo laø caàn thieát ñeå laøm vieäc trong
moät moâi tröôøng quaûn lyù môùi vaø do vaäy khoâng thích öùng ñöôïc. Vaãn coøn thieáu caùc
chính saùch quaûn lyù nguoàn nhaân löïc höõu hieäu, vieäc quaûn lyù ñaøo taïo caàn phaûi ñöôïc ñoåi
môùi thoâng qua naâng cao noäi dung ñaøo taïo vaø heä thoáng cô sôû ñaøo taïo. Cuõng caàn phaûi
coù moät loaït caùc caûi tieán trong vieäc ñaøo taïo vaø ñaøo taïo laïi.

Tinh giaûn bieân cheá vaø caûi caùch tieàn löông laø caáu phaàn khaùc veà nhaân söï trong chöông
trình caûi caùch haønh chính coâng. Muïc tieâu ban ñaàu laø giaûm 15% löïc löôïng caùn boä coâng
chöùc. Nhöng coâng vieäc naøy hieän ñang ñöôïc trieån khai khaù chaäm chaïp vaø cho ñeán nay
môùi chæ giaûm ñöôïc 3%. Trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, khoâng neân coi söï tieán trieån
chaäm trong lónh vöïc naøy laø moät vaán ñeà. Ngöôïc laïi, baát kyø chöông trình naøo nhaèm
giaûm bôùt (hay môû roäng) ñoäi nguõ caùn boä coâng chöùc neân ñöôïc thöïc hieän döïa treân moät
söï ñaùnh giaù toång quan veà chöùc naêng, vai troø vaø caùc quy trình laøm vieäc trong toaøn theå
boä maùy haønh chính (Martin Rama, 1999). Neáu chöa coù ñöôïc moät söï ñaùnh giaù nhö vaäy
thì coù nguy cô giaûm ñi nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø doâi dö. Vaø moät ñaùnh giaù nhö vaäy
khoù coù theå daãn ñeán moät möùc ñoä ñoàng nhaát veà tình traïng thöøa nhaân löïc trong taát caû
caùc ñôn vò. Cho ñeán nay chöa coù moät ñaùnh giaù naøo nhö vaäy ñöôïc thöïc hieän.

Tieán ñoä caûi caùch tieàn löông thaäm chí coøn chaäm chaïp hôn. Moät vaán ñeà ñaùng quan taâm
trong lónh vöïc naøy laø caàn phaûi coù moät nguoàn löïc khoång loà cho muïc ñích taêng löông.
Trong lónh vöïc naøy, chính phuû Vieät Nam neân thaät thaän troïng ñeå choïn ra moät con
ñöôøng phuø hôïp khi coá gaéng ñieàu chænh heä thoáng löông coâng nhaân vieân chöùc theo thò
tröôøng (Khung 14.1).

Coâng ngheä thoâng tin

Quan troïng khoâng keùm laø caùc bieän phaùp vaø haønh ñoäng ñeå ñaùnh giaù vaø phaân loaïi thuû
tuïc vaø caùc quy trình sao cho vieäc öùng duïng maùy tính vaø caùc thieát bò ngoaïi bieân coù theå
ñem laïi nhöõng keát quaû taäp trung hôn vaø coù hieäu quaû hôn veà coâng taùc nhaân söï vaø toå
chöùc. Töø goùc ñoä naøy, moät quyeát ñònh chính saùch coù tính böôùc ngoaët laø söï pheâ chuaån,
vaøo thaùng 9 naêm 2001, Quyeát ñònh 112/2001 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc vi tính
hoaù coâng taùc quaûn lyù haønh chính. Song vaãn coøn toàn taïi moät soá trôû ngaïi lôùn.
Trong lónh vöïc vi tính hoaù, kinh doanh ñieän töû vaø chính phuû ñieän töû, caùc vaán ñeà then
choát coù lieân quan ñeán vieäc thieáu caùc vaên baûn luaät phaùp ñieän töû (cyber laws), bao goàm
caùc cô sôû phaùp lyù veà tính baûo maät, chöõ kyù ñieän töû, chöùng nhaän vaø xaùc nhaän tính ñích
thöïc. Cuõng chöa coù moät khuoân khoå phaùp lyù phuø hôïp cho pheùp söï phaùt trieån coù hieäu
quaû moät chính phuû ñieän töû vaø caùc heä thoáng cung caáp dòch vuï coâng, vaø baûo veä lôïi ích
cuûa caû ngöôøi cung caáp vaø ngöôøi söû duïng. Vieäc thieáu caùc tieâu chuaån quoác teá phuø hôïp

95
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 14.1: Phaûi chaêng löông cuûa ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc nhaø nöôùc laø thaáp?

Laøm theá naøo ñeå ñieàu chænh caùc möùc löông cuûa khoái coâng chöùc vôùi thò tröôøng? Moät phöông phaùp
thöôøng duøng laø döïa treân möùc löông traû cho coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän ôû khu vöïc tö nhaân töông töï vôùi
coâng vieäc ôû khu vöïc nhaø nöôùc. Song bieän phaùp naøy coù theå ñem laïi nhöõng keát quaû sai leäch ôû caùc nöôùc
ñang phaùt trieån, nôi caùc coâng vieäc “töông töï” coù theå chæ tìm thaáy vaø theå hieän roõ trong khu vöïc doanh
nghieäp chính thöùc. Caùc coâng vieäc thuoäc loaïi naøy coù theå laø moät löïa choïn thay theá phuø hôïp ñoái vôùi ñoäi
nguõ coâng chöùc ôû caùc caáp ñoä quaûn lyù vaø chuyeân moân. Tuy nhieân, nhöõng nghieân cöùu saâu hôn veà nhöõng
ngöôøi laøm vieäc trong khu vöïc nhaø nöôùc cho thaáy raèng löïa choïn thay theá phuø hôïp ñoái vôùi ngöôøi laøm
coâng taùc töông töï laø nhöõng ngöôøi töï kinh doanh, hay nhöõng coâng vieäc thoâng thöôøng trong caùc hoaït
ñoäng khoâng chính thöùc.
Moät caùch tieáp caän khaùc laø so saùnh thu nhaäp cuûa ñoäi nguõ caùn boä coâng chöùc vôùi nhöõng ngöôøi laøm vieäc
töông töï trong khu vöïc tö nhaân, khoâng keå laø hoï laøm cho khu vöïc chính thöùc hay khoâng chính thöùc
cuûa neàn kinh teá. Söï töông töï naøy coù theå ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân moät soá ñaëc ñieåm rieâng leû nhö trình
ñoä hoïc vaán, kinh nghieäm laøm vieäc, giôùi tính vaø nôi cö truù. Neáu ñöôïc thöïc hieän ñuùng, caùch naøy coù
nghóa laø öôùc tính thu nhaäp maø moät coâng chöùc coù theå coù neáu oâng (hay baø) ta chuyeån ra khoûi khu vöïc
nhaø nöôùc.
Moät ñaùnh giaù tieàn löông trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ ñöôïc thöïc hieän söû duïng hai
caùch tieáp caän (Sarah vaø Martin Rama, 2001). Hai maãu tieàn löông ñoäc laäp trong caùc coâng vieäc coù theå so
saùnh ñöôïc trong khu vöïc tö nhaân chính thöùc ñaõ cho thaâyù raèng ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc nhaø
nöôùc ñöôïc traû löông thaáp khoaûng baèng 50% hoaëc thaáp hôn so vôùi khu vöïc tö nhaân. Song caùc tính
toaùn söû duïng soá lieäu cuûa Cuoäc ñieàu tra möùc soáng daân cö Vieät Nam 1997-98 laïi cho thaáy hoï ñöôïc traû
löông cao hôn khoaûng 20-30%. Neáu tính caû caùc phuùc lôïi khaùc veà baûo hieåm y teá vaø höu trí thì möùc ñoä
traû hôn coøn cao hôn. Löïa choïn thay theá phuø hôïp ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc nhaø nöôùc laø
ôû trong khu vöïc khoâng chính thöùc, nôi khoâng coù nhöõng phuùc lôïi nhö khu vöïc nhaø nöôùc coù. Caùc con
soá chính thöùc coù theå ñaõ thay ñoåi keå töø naêm 1997-98. Song söï khaùc bieät giöõa hai caùch tieáp caän naøy coù
theå vaãn coøn giaù trò.
Tính ñeán naêm 1997-98, soá lieäu khoâng cho thaáy raèng ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc coâng ñöôïc traû
löông quaù nhieàu. Phöông phaùp döïa treân söï so saùnh thu nhaäp phaùt hieän moät möùc ñoä khoâng ñoàng nhaát
khaù lôùn trong nhöõng ngöôøi lao ñoäng ôû khu vöïc nhaø nöôùc, vôùi vieäc ñöôïc traû löông thaáp hôn khaù phoå
bieán trong soá ngöôøi coù trình ñoä cao hôn vaø traû löông cao hôn trong soá nhöõng ngöôøi coù trình ñoä
chuyeân moân thaáp hôn. Trong boái caûnh coù söï khoâng ñoàng nhaát naøy, neáu thöïc hieän taêng löông ñoàng
ñeàu cho taát caû ngöôøi lao ñoäng thì seõ khoâng theå ñieàu chænh löông theo thò tröôøng ñöôïc.

Nguoàn: Bales vaø Rama (2002).

veà tính chuyeân nghieäp trong quaûn lyù coâng ngheä thoâng tin, bao goàm vieäc xaây döïng keá
hoaïch chieán löôïc, hoã trôï heä thoáng, vaän haønh vaø baûo döôõng, laø moät loaïi vaán ñeà quan
troïng khaùc. Cuõng caàn phaûi coù moät nguoàn nhaân löïc ñöôïc ñaøo taïo vaø ñöôïc traû löông
thoaû ñaùng cho coâng taùc quaûn lyù coâng ngheä thoâng tin, ñieàu maø Vieät Nam vaãn chöa ñaùp
öùng ñöôïc.

Maïng löôùi thoâng tin chính phuû, CPNET, vaãn ôû trong giai ñoaïn ñaàu cuûa söï phaùt trieån,
chöa coù khaû naêng giaûi quyeát vaán ñeà quan troïng laø keát noái taát caû caùc boä, caùc cô quan vaø
maïng löôùi chính quyeàn ñòa phöông. Vieäc thieáu söï keát noái naøy ñaõ caûn trôû caùc quaù trình
trao ñoåi thoâng tin, döõ lieäu giöõa caùc cô quan chính phuû. Caùc heä thoáng vieãn thoâng keùm
hieäu quaû vaø chi phí cao ñaõ taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán vieäc phaùt trieån öùng duïng coâng ngheä
thoâng tin ôû Vieät Nam, ñaëc bieät laø caùc hoaït ñoäng kinh doanh ñieän töû.

Nhìn toång theå, chöông trình hieän ñaïi hoaù haønh chính ñoøi hoûi moät nguoàn löïc taøi chính
vaø kyõ thuaät lôùn môùi coù theå ñaït ñöôïc muïc tieâu. Noù cuõng ñoøi hoûi caùc cô quan chính
phuû thay ñoåi thoùi quen khoâng chia seû thoâng tin.

Cung caáp dòch vuï

Moät trong nhöõng muïc tieâu chieán löôïc cuûa Chöông trình caûi caùch laø naâng cao chaát

96
löôïng cung caáp dòch vuï haønh chính coâng ñeán ngöôøi daân ôû caùc caáp xaõ, thò traán vaø tænh.
Trong nhöõng naêm vöøa qua Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu quan troïng trong
vieäc cung caáp dòch vuï haønh chính. Döôùi khaåu hieäu “moät cöûa, moät daáu”, caùc dòch vuï
haønh chính ôû nhieàu tænh, thaønh phoá vaø caùc huyeän lî noâng thoân ñaõ ñöôïc caûi thieän ñaùng
keå veà caùc maët nhö khaû naêng tieáp caän, tính minh baïch, hieäu löïc vaø hieäu quaû.

Cô cheá “moät cöûa” nhaèm muïc ñích naâng cao chaát löôïng cung caáp dòch vuï haønh chính
coâng. Ñoù laø moät cöûa duy nhaát maø qua ñoù caùc yeâu caàu phuïc vuï khaùc nhau cuûa khaùch
haøng ñöôïc tieáp nhaän, xem xeùt (sau ñoù ñöôïc chuyeån tieáp ñi theo caùc quy trình haønh
chính thích hôïp trong phaïm vi caùc cô quan hay ban ngaønh coù lieân quan) vaø cuoái cuøng
traû laïi cho khaùch haøng.

Cô cheá “moät cöûa” laø moät trong nhöõng thaønh töïu ñaùng keå nhaát cuûa coâng cuoäc caûi caùch
haønh chính coâng ôû caáp ñòa phöông. Tuy khaùc nhau veà phaïm vi vaø möùc ñoä, taát caû caùc
cô cheá moät cöûa ñeàu phuïc vuï moät khu vöïc haønh chính ñòa lyù, vaø thöôøng laø ôû caáp
quaän/huyeän. Soá daân ñöôïc phuïc vuï treân moät cô quan moät cöûa naøy khaùc nhau, töø
100.000 ngöôøi ñeán 300.000 ngöôøi.

Tuy vaäy, cô cheá moät cöûa vaãn coøn toàn taïi moät soá vaán ñeà trong vaän haønh. Phoå bieán nhaát
laø ñoäi nguõ caùn boä laøm vieäc, ít ñöôïc ñaøo taïo vaø thieáu söï hôïp taùc töø caùc cô quan dòch
vuï haønh chính caáp cao hôn ñeå trao theâm hay töø boû quyeàn haïn. Trong nhieàu tröôøng
hôïp phaïm vi hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan naøy chæ haïn cheá ôû vieäc caáp ñaêng kyù kinh
doanh, tö vaán cho ngöôøi daân, caáp chöùng nhaän thöông binh vaø lieät syõ, coâng chöùng vaø
ñaêng kyù tröôùc baï (Khung 14.2). Hôn nöõa, cô cheá moät cöûa coù theå chæ aùp duïng cho moät
khaâu trong caû moät quy trình caàn phaûi tinh giaûn nhieàu hôn nöõa.

Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñòa phöông

Phaân caáp, moät trong nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät cuûa quaù trình ñoåi môùi, coù theå goùp phaàn
taêng cöôøng quaûn lyù nhaø nöôùc, neáu ñöôïc thieát keá vaø thöïc hieän caån thaän. Phaân caáp
cuõng coù nhöõng haïn cheá ñaùng keå. Noù khoâng phaûi laø moät phöông thuoác chöõa baùch beänh
vaø coù moät soá ñieàu kieän caàn thieát ñeå bieán caùc maët maïnh thaønh hieän thöïc. Nguy cô thaát
baïi cuûa caùc chính quyeàn ñòa phöông trôû neân cao hôn neáu khoâng coù söï hieåu bieát hôïp lyù
veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï. Caàn phaûi coù caùc bieän phaùp nhaèm traùnh tình traïng caùc giôùi
thöôïng löu ôû ñòa phöông ñoäc chieám caùc quyeàn lôïi cuûa phaân caáp trong khi hy sinh
quyeàn lôïi cuûa soá ñoâng.

So saùnh vieäc phaân caáp ôû Nga vaø Trung Quoác laø moät vieäc khaù thuù vò veà khía caïnh naøy.
Coù theå laäp luaän raèng ôû Trung Quoác caùc chính quyeàn ñòa phöông ñaõ ñoùng goùp tích cöïc
vaøo taêng tröôûng kinh teá trong khi ôû Nga hoï laïi laø nhöõng ngöôøi caûn ñöôøng. Moät giaûi
thích cho söï khaùc bieät naøy laø möùc ñoä taäp trung veà quyeàn löïc chính trò ôû Trung Quoác,
trong khi ôû Nga laïi khoâng coù söï taäp trung naøy. ôû Trung Quoác, chính phuû trung öông
coù quyeàn haønh lôùn trong vieäc thöôûng hay phaït caùc laõnh ñaïo ñòa phöông, do ñoù giaûm
bôùt ñöôïc nguy cô caùc nhoùm lôïi ích ñòa phöông tieám quyeàn vaø giaûm cô hoäi caïnh tranh
giaønh truïc lôïi vaø hoái loä cuûa caùc quan chöùc ñòa phöông. Taïi Nga, ngöôïc laïi, chính phuû
trung öông khoâng ñuû maïnh ñeå aùp ñaët quan ñieåm cuûa mình vaø cuõng khoâng ñuû maïnh
ñeå ñöa ra caùc luaät leä roõ raøng veå vieäc chia seû lôïi ích töø taêng tröôûng kinh teá (Blanchard
vaø Shleifer, 2001). Ñieàu naøy cho thaáy vieäc phaân caáp chi ngaân saùch ñoùng moät vai troø
quan troïng trong phaùt trieån, vôùi ñieàu kieän trung öông phaûi ñöa ra moät soá cô cheá
khuyeán khích thích hôïp ñoái vôùi caùc chính quyeàn ñòa phöông.

Phaân caáp laø moät thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi vieäc thöïc hieän Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng
tröôûng vaø xoùa ñoùi giaûm ngheøo. Vôùi daân soá 78 trieäu ngöôøi, Vieät Nam coù cô caáu chính

97
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Khung 14.2: Ñaùnh giaù sô boä cô cheá moät cöûa moät daáu
Ñieåm maïnh
• Cô cheá moät cöûa ñöôïc thieát laäp vöõng chaéc trong
phaïm vi toå chöùc ñòa phöông thoâng qua söï cam
keát ñaày ñuû vaø hoã trôï cuûa UBND;
• Vieäc cung caáp dòch vuï thöïc söï ñöôïc caûi thieän
ñaùng keå, ñaëc bieät laø ñoái vôùi ngöôøi ngheøo soáng ôû
caùc xaõ mieàn nuùi;
• Nhaän thöùc roõ khaùi nieäm vaø moâ hình cô cheá moät
cöûa trong giôùi kinh doanh cuõng nhö ngöôøi daân;
• Cô cheá moät cöûa ñöôïc bieát ñeán roäng raõi trong
ngöôøi daân, thoâng qua caùc tôø rôi quaûng caùo vaø
baûng tin trong cô quan;
• Moät dieän roäng caùc dòch vuï (coâng taùc xaõ hoäi, giaáy
pheùp kinh doanh, coâng chöùng, ñaêng kyù tröôùc baï,
giaûi quyeát khieáu naïi vaø toá caùo cuûa ngöôøi daân)
ñöôïc cung caáp taïi moät cô quan; ñieàu naøy ñem laïi
hieäu quaû cao;
• Ñoäi nguõ caùn boä laøm vieäc trong cô quan hoaït
ñoäng theo cô cheá moät cöûa ñöôïc bieät phaùi töø caùc
ñôn vò khaùc tôùi, giuùp ñaûm baûo söï phoái hôïp giöõa
cô quan moät cöûa vaø cô quan chuyeân ngaønh;
• Trang thieát bò toát
Ñieåm yeáu
• Moät soá vaán ñeà veà phoái hôïp giöõa vieäc cung caáp
dòch vuï theo cô cheá moät cöûa (nhaän vaø traû hoà sô,
quan heä khaùc haøng) vôùi quaù trình xem xeùt söû lyù
treân thöïc teá caùc yeâu caàu (ñöôïc quyeát ñònh bôûi
moät soá quy ñònh vaø thuû tuïc);
• Ñoäi nguõ caùn boä laøm vieäc trong cô quan moät cöûa
thuoäc hai cô quan: laøm vieäc taïi baøn cung caáp
dòch vuï moät cöûa vaø trong cô quan chuyeân ngaønh;
ñieàu naøy gaây trôû ngaïy cho vieäc caùc caùn boä yù thöùc
ñöôïc hoï laø moät boä phaän caáu thaønh cuûa cô quan
moät cöûa;
• Ñoäi nguõ caùn boä cô quan moät cöûa khoâng coù khaû
naêng giaûi quyeát hay giuùp ñôõ coâng vieäc cuûa ñoàng
nghieäp cuûa hoï (ôû lónh vöïc dòch vuï khaùc) trong
tröôøng hôïp ngöôøi kia vaéng maët hay khi moät
ngöôøi khaùc raát baän;
• Cô caáu chi vaø thu cuûa cô quan moät cöûa khoâng roõ
raøng;
• Cô quan moät cöûa naèm ôû beân caïnh truï sôû cô quan
haønh chính huyeän, khoù tìm vaø khoù nhaän daïng.
Caùc cô hoäi
• Söï thaønh coâng cuûa cô cheá moät cöûa trong soá caùc
khaùch haøng, coâng daân taïo ñoäng löïc cho coâng
cuoäc caûi caùch haønh chính tieáp theo;
• Vieäc toå chöùc cô quan moät cöûa trong giai ñoaïn 2
caàn coù aûnh höôûng tích cöïc ñeán traùch nhieäm cuûa
ñoäi nguõ caùn boä ñoái vôùi coâng vieäc vaø trình ñoä
chuyeân moân cuûa hoï;
• Trong töông lai, theo chöông trình phaân caáp cuûa
huyeän Nho Quan, ngöôøi ñöùng ñaàu cô quan moät
cöûa coù theå coù quyeàn haïn vaø traùch nhieäm nhieàu
hôn (trong vieäc caáp ñaêng kyù kinh doanh, chuyeån
quyeàn söû duïng ñaát, coâng chöùng moät soá loaïi vaên
baûn vaø giaáy tôø nhaát ñònh...);
• Trong giai ñoaïn hai cuûa vieäc toå chöùc, taát caû nhöõng
ngöôøi laøm vieäc trong cô quan moät cöûa naøy seõ laø
nhöõng ngöôøi laøm vieäc laâu daøi, trong bieân cheá vaø
döôùi söï chæ ñaïo tröïc tieáp cuûa Vaên phoøng Uyû Ban
Nhaân daân, ñieàu naøy seõ taïo ra yù thöùc thuoäc veà
moät cô quan vaø tinh thaàn traùch nhieäm cuûa caùc
caùn boä laøm vieäc taïi cô quan moät cöûa.
Caùc nguy cô
• Löông cuûa ñoäi nguõ coâng chöùc ôû caáp ñòa phöông
laø quaù thaáp;
• Caùn boä cuûa cô quan moät cöûa khoâng thuoäc bieân
cheá chính thöùc (do caùc cô quan cuûa huyeän chæ
ñöôïc pheùp 10 bieân cheá caùn boä chuyeân moân);
• Tình traïng taøi chính hoaøn toaøn khoâng roõ raøng do
thieáu caùc quy cheá caàn thieát, caû ôû caáp quoác gia
cuõng nhö caáp tænh.

Nguoàn: Caùn boä cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ.

quyeàn ñòa phöông ba caáp. Ngoaøi caáp trung öông, Vieät Nam coù caùc chính quyeàn ñòa
phöông ôû 61 tænh thaønh phoá (caáp thöù nhaát), 598 huyeän (caáp thöù 2) vaø 10 500 xaõ (caáp
thöù 3). Caùc caáp chính quyeàn khaùc nhau naøy coù nhieàu quyeàn töï chuû vaø quyeàn haïn
trong vieäc ra quyeát ñònh nhöng coøn coù ít traùch nhieäm giaûi trình. Moät trong nhöõng
thaùch thöùc lôùn nhaát trong vieäc thöïc hieän Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm
ngheøo seõ laø laøm theá naøo ñeå chuyeån bieán caùc muïc tieâu quoác gia thaønh caùc haønh ñoäng
ôû ñòa phöông trong moät moâi tröôøng phaân caáp nhö vaäy (Khung 14.3).

98
 Khung 14. 3 Phaân caáp vaø Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo

Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø xoùa ñoùi giaûm ngheøo bao goàm moät loaït caùc muïc tieâu caáp quoác
gia, ví duï nhö caûi thieän keát quaû y teá vaø giaùo duïc. Giaûm gaùnh naëng taøi chính veà dòch vuï xaõ hoäi cho
ngöôøi ngheøo laø moät böôùc then choát trong vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñeà ra. Nhöng vieäc naøy caàn phaûi
ñöôïc giaûi quyeát ôû caáp ñòa phöông chöù khoâng phaûi ôû caáp trung öông. Tuy Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo vaø
Boä Y teá chòu traùch nhieäm ñònh ra caùc öu tieân vaø muïc tieâu ngaønh cho toaøn quoác, caùc boä naøy laïi khoâng
kieåm soaùt hay ngay caû khoâng coù ñuû thoâng tin veà vieäc caùc ñòa phöông phaân boå ngaân saùch cuûa mình.
Ñoái vôùi giaùo duïc, 75% toång chi tieâu ñöôïc thöïc hieän ôû caáp ñòa phöông (giaùo duïc tieåu hoïc do huyeän vaø
xaõ quaûn lyù, trung hoïc do tænh quaûn lyù) vaø ñoái vôùi y teá, khoaûng 66% toång chi do caáp ñòa phöông thöïc
hieän. Ngay caû khoaûn boå sung ngaân saùch töø trung öông cho ñòa phöông cuõng ñöôïc phaân boå theo caùch
heát söùc linh hoaït cho pheùp caùc chính quyeàn ñòa phöông ñöôïc töï chuû ñaùng keå trong vieäc phaân boå laïi
khoaûn naøy. Caùc caáp chính quyeàn ñòa phöông cuõng coù quyeàn töï chuû trong vieäc hoï huy ñoäng nguoàn löïc
taïi ñòa phöông vôùi möùc bao nhieâu, töø nguoàn naøo vaø söû duïng chuùng ra sao.
Qui cheá daân chuû ôû caáp cô sôû laø moät coâng cuï maïnh meõ ñeå caûi thieän vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp ñòa
phöông trong boái caûnh phaân caáp hieän nay vaø trong vieäc gaén caùc muïc tieâu vaø muïc ñích quoác gia vôùi
öu tieân cuûa ngöôøi daân, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ngheøo. Qui cheá naøy nhaèm caûi thieän tính minh baïch,
söï tham gia roäng raõi cuûa ngöôøi daân vaø tính traùch nhieäm ôû caùc caáp ñòa phöông vaø caûi thieän luoàng
thoâng tin hai chieàu giöõa chính phuû vaø caùc coâng daân Vieät Nam. Ñaùnh giaù ñoùi ngheøo coù söï tham gia cuûa
ngöôøi daân cho thaáy roõ nhu caàu cuûa nhaân daân ñöôïc coù thoâng tin veà baûn chaát vaø thôøi haïn cuûa caùc chính
saùch vaø caùc chöông trình coâng coäng coù taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng cuûa hoï vaø loøng mong muoán cuûa ngöôøi
daân ñöôïc coù taùc ñoäng tôùi caùc chính saùch vaø chöông trình naøy.
Qui cheá daân chuû ôû caáp cô sôû ñöôïc thí ñieåm vaøo thaùng 5 naêm 1998, nhöng baây giôø laø luùc caàn môû roäng
vaø thöïc hieän qui cheá naøy trong toaøn quoác. Keát hôïp vôùi caùc caûi caùch khaùc, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc caûi
caùch haønh chính vaø taøi chính coâng, noù seõ cung caâp moät heä thoáng ñuùng ñaén caùc cô cheá khuyeán khích
ñoái vôùi caùc chính quyeàn ñòa phöông. Qui cheá naøy coù tieàm naêng keát hôïp toát hôn tieáng noùi cuûa cuûa
ngöôøi ngheøo vôùi caùc öu tieân quoác gia neâu trong Chieán löôïc toaøn dieän veà taêng tröôûng vaø xoùa ñoùi
giaûm ngheøo thoâng qua cô cheá phaûn hoài töø döôùi leân .

Nguoàn: Caùn boä NHTG döïa treân Baùo caùo NHTG (1999).

Daân chuû ôû caáp cô sôû

Ñeå giaûm nguy cô thaát baïi trong quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñòa phöông, taêng quyeàn haïn, tính
minh baïch vaø traùch nhieäm laø caùc yeáu toá quan troïng. Caùc toå chöùc xaõ hoäi daân söï coù theå
ñoùng moät vai troø raát quan troïng trong vieäc ñoäng vieân ngöôøi daân ñòa phöông tham gia
coù hieäu quaû vaø caát leân tieáng noùi cuûa mình trong caùc quyeát ñònh chính saùch. Caùc cô cheá
nhö laø Qui cheá daân chuû ôû caáp cô sôû vaø caùc böôùc döï kieán nhaèm taêng cöôøng hieäu löïc
phaùp lyù cuûa heä thoáng toaø aùn haønh chính, coù theå ñoùng vai troø caùc cô cheá baûo veä trong
quaù trình phaân caáp ôû Vieät Nam.

Qui cheá daân chuû ôû caáp cô sôû ñònh ra moät khuoân khoå môû phaùp lyù ñöôøng cho coâng taùc
tham khaûo yù kieán, tham gia vaø tính minh baïch treân moät phaïm vi roäng caùc vaán ñeà lieân
quan ñeán cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân ôû caáp xaõ. Qui cheá ñeà ra caùc traùch nhieäm cuï theå cuûa
caùc cô quan quyeàn löïc vaø caùc hình thöùc tham khaûo yù kieán vaø söï tham gia cuûa ngöôøi
daân vaøo vieäc thöïc hieän caùc döï aùn ôû caáp xaõ, goàm caùc döï aùn nöôùc vaø veä sinh vaø caùc
coâng trình haï taàng phaïm vi nhoû hôn.Thaønh coâng cuûa vieäc thöïc hieän Qui cheá daân chuû ôû
caáp cô sôû vaãn coøn khaù khieâm toán (khung 14.4).

Trong lónh vöïc naøy, moät saùng kieán ñaùng chuù yù laø Nghò ñònh 93/CP, theo ñoù trao cho
thaønh phoá Hoà Chí Minh moät cô cheá ñaëc bieät, goàm môû roäng quyeàn töï chuû quaûn lyù
trong lónh vöïc laäp keá hoaïch kinh teá xaõ hoäi, quaûn lyù ñaát ñai, phaùt trieån cô sôû haï taàng
vaø quaûn lyù boä maùy coâng chöùc. Luaät ñaát ñai môùi, vaø quy trình caáp giaáy chöùng nhaän
quyeàn söû duïng ñaát ñoâ thò vaø noâng thoân, cuõng seõ chuyeån giao moät moät loaït caùc traùch

99
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

nhieäm môùi xuoáng ñeán caáp quaän huyeän. Heä thoáng khoaùn chi theo ñoù caùc cô quan thuoäc
khu vöïc nhaø nöôùc ñöôïc cung caáp moät löôïng kinh phí troïn goùi ñeå chi traû löông vaø caùc
chi phí haønh chính, seõ taïo ra söï ñoäc laäp hôn trong vieäc löïa choïn moät taäp hôïp ñuùng
ñaén caùc ñaàu vaøo ñeå coù theå cung caáp dòch vuï toát hôn.

Khung 14.4. Caùc vaán ñeà trong vieäc thöïc hieän daân chuû ôû cô sôû

Caùc caáp tænh vaø huyeän ñaõ khoâng trao traùch nhieäm quaûn lyù cho caáp xaõ. Coâng taùc keá hoaïch vaãn ñöôïc
thöïc hieän theo kieåu töø treân xuoáng, xaõ vaãn chæ coù aûnh höôûng haïn cheá ñeán caùc chính saùch. Söï mieãn
cöôõng töø caùc caáp haønh chính cao hôn ñöôïc thöôøng aån giaáu döôùi caùi goïi laø naêng löïc haïn cheá cuûa caáp
xaõ. Tuy nhieân, trong haàu heát tröôøng hôïp, chính nhöõng ñònh kieán ñaõ aên saâu baùm reã ñoái vôùi ngöôøi
ngheøo raèng caùc caùn boä xaõ laø khoâng ñaùng tin caäy vaø khoâng ñöôïc ñaøo taïo ñeå coù theå ñaûm ñöông nhöõng
traùch nhieäm cao hôn ñaõ caûn trôû söï thöïc hieän ñaày ñuû Qui cheá daân chuû ôû caáp cô sôû.
Caùc caùn boä coâng chöùc caáp tænh khoâng ñöôïc ñaøo taïo ñeå thay ñoåi tö töôûng “ aùp töø treân xuoáng” ñaõ aên saâu
trong ñaàu hoï. Caùn boä caáp xaõ thì chæ ñöôïc höôùng daãn raát ít veà vieäc thöïc hieän nghò ñònh nhö theá naøo.
Hoï cuõng khoâng coù ñoäng cô ñeå thuùc ñaåy vieäc thöïc hieän.
Theo Qui cheá naøy, Quyeát ñònh soá 13/2002/QD-BTC cuûa Boä Taøi chính veà vieäc coâng khai caùc quyõ coâng,
nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm ôû xaõ phaûi coâng boá moät baûn baùo caùo deã hieåu veà taøi chính haøng naêm. Tuy
nhieân, coâng taùc kieåm toaùn ôû xaõ chæ ñöôïc thöïc hieän mang tính tình theá, khoaûng 3 naêm moät laàn. Vaø
cuõng khoâng coù moät phaàn thöôûng ngheà nghieäp naøo cho caùn boä xaõ neáu hoï coâng khai ngaân saùch hay laäp
keá hoaïch chi tieâu ngaân saùch vôùi tham gia cuûa ngöôøi daân theo tình thaàn cuûa qui cheá naøy.
Ñoàng thôøi, theo Qui cheá, caùc Hoäi ñoàng nhaân daân xaõ ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc thöïc hieän qui
cheá moät caùch höõu hieäu. Tuy nhieân, caùc Hoäi ñoàng naøy mang tính chaát hình thöùc nhieàu hôn. Vieäc söûa
ñoåi saép tôùi Luaät veà Toå chöùc Hoäi ñoàng nhaân daân vaø Uyû ban Nhaân daân caùc caáp seõ laø moät cô hoäi ñeå xem
xeùt laïi vai troø vaø chöùc naêng cuûa caùc cô quan naøy.

Nguoàn: Caùn boä Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu AÙ.

Coâng taùc keá toaùn, kieåm toaùn vaø coâng taùc ñaáu thaàu

Ñaûm baûo minh baïch vaø traùch nhieäm taøi chính laø moät boä phaän quan troïng cuûa quaûn lyù
nhaø nöôùc toát. Moät nghieân cöùu phaân tích gaàn ñaây veà coâng taùc keá toaùn vaø kieåm toaùn ôû
Vieät Nam ñaõ nhaán maïnh ñeán moät soá vaán ñeà cuûa heä thoáng hieän haønh. Caùc tieâu chuaån
keá toaùn vaø kieåm toaùn quoác teá chöa ñöôïc thöïc hieän. Cuõng caàn phaûi coù nhöõng keá toaùn
vieân coù chaát löôïng hôn. Baûn thaân ngheà naøy, vaø hoäi Keá toaùn Vieät Nam caàn phaûi ñöôïc
taêng cöôøng. Vaø vaãn coøn söï kieåm soaùt vaø can thieäp quaù möùc cuûa chính phuû vaøo caùc
vaán ñeà lieân quan ñeán baùo caùo taøi chính vaø keá toaùn. (Narayan, 2000, Fritzen 2001, Saùu
vaø Thoâng, 2001; Ñaøi tieáng noùi Vieät Nam, 5 thaùng 3 naêm 2002).

Veà mua saém, khuoân khoå phaùp lyù laø khaù toát, song haïn cheá laïi chính laø nhöõng yeáu keùm
veà naêng löïc theå cheá vaø naêng löïc cuûa caùn boä. Vieäc ñöa vaøo aùp duïng töø naêm 1996 moät
heä thoáng ñaáu thaàu vôùi moät soá yeáu toá caïnh tranh coù theå ñaõ tieát kieäm kinh phí ñaùng keå.
Theo tính toaùn cuûa chính phuû, naêm 1999, khoaûn tieát kieäm ñaõ leân tôùi 14% caùc öôùc tính

100
tröôùc khi ñaáu thaàu. Tuy nhieân, coù theå coøn tieát kieäm ñöôïc nhieàu hôn vaø coù theå ngaên
chaën ñöôïc tham nhuõng neáu thöïc hieän caûi caùch hôn nöõa (Khung 14.5).

Caàn tieán haønh moät ñaùnh giaù toång quan caùc chöùc naêng giaùm saùt ñeå tinh giaûn vai troø vaø
traùch nhieäm cuûa caùc cô quan khaùc nhau tham gia kieåm toaùn vaø thanh tra. Ñaûm baûo
raèng Kieåm Toaùn Vieät Nam coù moät quan heä chính thöùc vaø tröïc tieáp vôùi Quoác hoäi, vaø
coâng khai caùc baùo caùo kieåm toaùn laø caùc böôùc quan troïng ñeå tieán tôùi coù moät cô cheá
giaùm saùt caùc taøi khoaûn coâng moät caùch hieäu quaû.

Khung 14.5: Tieáp tuïc caûi caùch coâng taùc ñaáu thaàu

Caùc bieän phaùp nhaèm laøm cho coâng taùc mua saém ñaáu thaàu ñöôïc hieäu quaû vaø minh baïch hôn bao goàm:

• Ban haønh phaùp leänh ñaáu thaàu nhaèm: baûo ñaûm vieäc ñaáu thaàu coù tính caïnh tranh laø moät
phöông phaùp ñaáu thaàu chính; aùp duïng vieäc coâng boá baét buoäc caùc thoâng baùo môøi thaàu treân
moät Baûn tin thaàu quoác gia, vaø söû duïng baét buoäc caùc taøi lieäu ñaáu thaàu chuaån, ñaùnh giaù thaàu
chuaån vaø caùc hôïp ñoàng chuaån; vaø xaùc ñònh caùc hình thöùc vi phaïm quy ñònh vaø caùc bieän phaùp
xöû lyù töông öùng.
• Giaûm caùc ngöôõng giaù trò goùi thaàu ñöôïc pheùp chæ ñònh thaàu töï ñoäng khoâng caàn giaûi trình
xuoáng nhöõng möùc giaù trò thöôøng ñöôïc söû duïng ôû caùc nöôùc khaùc.
• Thaønh laäp moät Vaên phoøng Quaûn lyù Mua saém coâng ñoäc laäp baùo caùo tröïc tieáp leân caáp chính
phuû cao nhaát, vaø moät heä thoáng roõ raøng vaø tin caäy ñoái vôùi khieáu naïi, xöû phaït trong coâng taùc
thaàu.
• Xaây döïng moät ñoäi nguõ chuyeân gia ñaáu thaàu thoâng qua ñaøo taïo, gaén vieäc ñaøo taïo vaø phöông
phaùp xeùt thaàu baèng caùch cho ñieåm vôùi quaù trình caûi caùch haønh chính coâng vaø qui ñònh ñaáu
thaàu nhö moät ngaønh ngheà chuyeân moân.
• Taùch caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc vieän nghieân cöùu khoûi söï quaûn lyù tröïc tieáp cuûa caùc boä
vaø caùc uyû ban nhaân daân, nhö laø moät phaàn cuûa cuoäc caûi caùch haønh chính toång theå. Laøm cho caùc
doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc vieän hoaøn toaøn ñoäc laäp baèng caùch taùch baïch chöùc naêng quaûn
lyù nhaø nöôùc vaø chöùc naêng quaûn lyù sôû höõu. Thuùc ñaåy chuyeån ñoåi sôû höõu caùc doanh nghieäp
nhaèm taïo ñieàu kieän cho hoï tham gia vaøo thò tröôøng môû moät caùch coâng baèng vaø bình ñaúng
vôùi taát caû caùc doanh nghieäp khaùc.

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi, 2002.

101
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

Akram-Lodhi, A. H. (9-2001). Noâng nghieäp Vieät Nam: coù moái quan heä nghòch
khoâng?[(Vietnam’s Agriculture: Is there an inverse Relationship?] (Taøi lieäu laøm vieäc
Soá 348). TP Hoà Chí Minh: Vieän Nghieân cöùu Xaõ hoäi vaø tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá
TP Hoà Chí Minh.
Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (Asian Development Bank) (2002a). Chöông trình Toång
theå veà caûi caùch haønh chính cuûa Vieät Nam: vaán ñeà, khoù khaên vaø chieán löôïc thöïc hieän
[Vietnam Public Administration Reform Master Program: Issues, Problems, and
Implementation Strategies]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu
AÙ, Haø Noäi.
Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (Asian Development Bank). (2002b). Hoã trôï kyõ thuaät cho
Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam ñeå soaïn thaûo döï aùn taøi trôï nhaø ôû [Technical
Assistance to the Socialist Republic of Viet Nam for Preparing a Housing Finance
Project] (Baùo caùo hoã trôï kyõ thuaät VIE 35497). Manila.
Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (Asian Development Bank). (2001). Caùc vaán ñeà chính saùch
vaø phöông aùn löïa choïn trong caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø phaùt trieån khu vöïc
doanh nghieäp ôû Vieät Nam [Policy Issues and Options in Vietnam’s SOE Reform and
Corporate Sector Development] (Study TA3353-VIE). Haø Noäi: Ngaân haøng Phaùt
trieån Chaâu AÙ.
Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (Asian Development Bank). (1999). Baùo caùo thöôøng nieân
[Annual Report 1998]. Manila.
Tröôøng Kinh teá vaø Quaûn trò Chaâu AÙ Thaùi Bình döông (Asia Pacific School of Economics
and Management) & Vieän Quaûn lyù Kinh teá Trung öông. (2002). Phaùt trieån khu
vöïc tö nhaân ôû Vieät Nam - döï thaûo (Private Enterprise Development in Vietnam –
draft). Baûn thaûo chöa xuaát baûn, vieát cho cuoäc ñieàu tra veà khu vöïc tö nhaân cuûa
IFC/MPDF vaø Ngaân haøng Theá giôùi.
Almec Corporation – Pacific Consultants International. (2000). Nghieân cöùu chieán löôïc phaùt
trieån giao thoâng quoác gia ôû nöôùc Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam (The Study of
the National Transport Development Strategy in the Social Republic of Vietnam)
(VITRANSS): Baùo caùo cuoái cuøng. Haø Noäi: Cô quan hôïp taùc Quoác teá Nhaät baûn
(JICA).
Athukorala, P. (2002). Caûi caùch chính saùch thöông maïi, chieán löôïc xuaát khaåu, vaø cô caáu
khuyeán khích (Trade Policy Reforms, export Strategies, and the Incentive Structure).
Taøi lieäu nghieân cöùu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi veà xuaát khaåu cuûa Vieät Nam: chính
saùch vaø trieån voïng (Background paper to the World Bank study Vietnam Exports:
Policy and Prospects), Haø Noäi.
Bales, S. & Rama, M. (2002). Ngöôøi lao ñoäng khu vöïc nhaø nöôùc coù bò traû löông thaáp
khoâng?Nhöõng so saùnh phuø hôïp ôû moät nöôùc ñang phaùt trieån (Are Public Sector
Workers Underpaid? Appropriate Comparators in a Developing Country) (Taøi lieäu
nghieân cöùu chính saùch cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No. 2747). Washington, DC:
Ngaân haøng Theá giôùi.
Bartholomew, A. & Lister S. (2002). Trôï caáp troïn goùi ôû TP Hoà Chí Minh: moät thöû nghieäm
trong quaûn lyù chi tieâu coâng - döï thaûo baùo caùo (Block Grants in Ho Chi Minh City: An
Experiment in Public Expenditure Management – draft report). Baûn thaûo chöa xuaát
baûn, Ngaân haøng Theá giôùi, Haø Noäi.

102
Belser, P. & Rama, M. (2001). Sôû höõu nhaø nöôùc vaø dö thöøa lao ñoäng; öôùc tính döïa treân soá lieäu
caáp doanh nghieäp cuûa Vieät Nam (State Ownership and Labor Redundancy: Estimates
Based on Enterprise - Level Data from Vietnam) (Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch
cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No. 2599). Washington, DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Bhushan, I., Bloom, E., Nguyeãn Haûi Höõu, & Nguyeãn Minh Thaéng (2001). Voán nhaân löïc
cuûa ngöôøi ngheøo ôû Vieät Nam (Human Capital of the Poor in Viet Nam). Manila: Ngaân
haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ.
Bingswanger, H. & Elgin, M. (1998). Suy nghó veà caûi caùch ñaát ñai vaø quy moâ trang traïi
(Reflection on Land Reform and Farm Size). In Eicher, C.K. & Staatz J.M. (Eds.),
Phaùt trieån noâng nghieäp quoác teá (International Agriculture Development) (3rd ed.)
(pp.316-328). Maryland : The Johns Hopkins University Press.
Blanchard, O. & Shleifer, A. (2001). Nhaø nöôùc lieân bang khi coù vaø khoâng coù taäp trung
chính trò: Trung Quoác so vôùi Nga (Federalism With and Without Political
Centralization: China Versus Russia). Taøi lieäu cuûa chuyeân gia IMF, 48(4), 171-179.
Boye, G. R. (2002). Ngaønh du lòch Vieät Nam: thöû thaùch vaø cô hoäi thò tröôøng (The Tourism
sector in Vietnam: challenges and Market opportunities). Taøi lieäu nghieân cöùu cho
Ngaân haøng Theá giôùi veà xuaát khaåu cuûa Vieät Nam; chính saùch vaø trieån voïng, Haø
Noäi.
Childress, M. & Nguyeãn Theá Duõng. (2002). Tö lieäu chính saùch: caäp nhaät chöông trình
chính saùch ñaát ñai ôû Vieät Nam. (Policy Note: Updating the Land Policy Agenda in
Vietnam.) Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Ngaân haøng Theá giôùi, Haø Noäi.
Trung taâm Kinh teá Quoác teá (Centre for International Economics - CIE). (2002). Taän
duïng caûi caùch thöông maïi; chöôùng ngaïi vaät vaø trôû ngaïi (Taking Advantage of Trade
Reform: Obstacles and Impediments). Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Trung taâm Kinh teá
Quoác teá (Centre for International Economics - CIE), Canberra.
Trung taâm Kinh teá Quoác teá (Centre for International Economics - CIE). (1997): Chính
saùch thöông maïi cuûa Vieät Nam 1997 (Vietnam’s Trade Policies 1997). Canberra: Taùc
giaû.
Trung Taâm Phaùt trieån Noâng thoân (Center for Rural Progress) & ActionAid Vietnam.
(2000). Toaøn caàu hoaù vaø taùc ñoäng leân ngheøo ñoùi: nghieân cöùu ñieån hình: taäp 7, tröôøng
hôïp caùc hoä noâng thoân ôû Lam Sôn, tænh Thanh Hoaù (Globalization and its impact on
poverty: case studies: volume 1: a case study of rural households in Lam Son, Thanh Hoa
Province), Haø Noäi: Taùc giaû.
Vieän Quaûn lyù Kinh teá Trung öông. (2002). Caùc doanh nghieäp coå phaàn hoaù cuûa Vieät Nam;
nghieân cöùu hoaït ñoäng sau coå phaàn hoaù, caùc vaán ñeà vaø heä quaû cho chính saùch (
Vietnam’s Equitized Enterprises: An Ex-Post Study of Performance, Problems and
Implications for Policy). Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Vieän QLKTTÖ, Haø Noäi.
Chöông trình hôïp taùc veà caûi caùch quaûn lyù ñaát ñai (Cooperation Programme on Land
Administration Reform - CPLAR). (2001). Nghieân cöùu khaû thi veà tieàm naêng kinh
teá cuûa phaùt trieån quaûn lyù ñaát ñai (Feasibility Study on Economic Potentials of a
Developed Land Administration). Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Chöông trình hôïp
taùc Vieät Nam - Thuïy Ñieån veà Caûi caùch quaûn lyù ñaát ñai, Haø Noäi.
Dasgupta, S., Deichman, U., Meisner, C. & Wheeler, D. (2002). Lieân heä giöõa ngheøo ñoùi vaø
moâi tröôøng ôû Cam pu chia, Laøo vaø Vieät Nam, döï thaûo (The Poverty-Environment
Nexus in Cambodia, Lao PDR and Vietnam, Draft). Nhoùm nghieân cöùu phaùt trieån,
Washington DC: Ngaân haøng Theá giôùi.

103
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Deolalikar, A. (2001). Phaân boá chi tieâu cho ñöôøng boä theo khoâng gian ôû Vieät Nam vaø heä quaû
cuûa noù (The Spatial Distribution of Public Spending on Roads in Vietnam and its
Implication)s. Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Ngaân haøng Theá giôùi, Haø Noäi.
Cô quan Phaùt trieån Quoác teá (Department for International Development - DFID) UK.
(1999). Nghieân cöùu taøi trôï cho giaùo duïc tieåu hoïc (Primary Education Financing Study).
Haø Noäi: Taùc giaû.
Devarajan, S. et al. (1997). Laøm hoài sinh thaåm ñònh döï aùn taïi Ngaân haøng Theá giôùi (Reviving
project appraisal at the World Bank) (Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi No. 1496). Washington, DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ñoã Ñình Löông, Nguyeãn Thò Thanh Haèng, Nijwening, S. & Hagad, R. (2002). Ñaùnh giaù
veà cô cheá moät cöûa ôû Vieät Nam: baùo caùo cuoái cuøng. (Evaluation of One Stop Shop in
Vietnam: Final Report). Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Ban Toå chöùc caùn boä Chính phuû
Vieät Nam vaø Cô quan Phaùt trieån & Hôïp taùc Thuïy Só (SDC), Haø Noäi.
Ñoã Kim Chung (2000). Thò tröôøng ñaát noâng nghieäp ôû Vieät Nam: tình hình vaø kieán nghò veà
chính saùch. Nghieân Cöùu Kinh teá 1(260).
Dapice, D. (2002). Thaønh coâng vaø thaát baïi: choïn con ñöôøng ñuùng cho taêng tröôûng ñònh höôùng
xuaát khaåu [Success and Failure: Choosing the Right Path to Export-Led Growth]. Baûn
thaûo chöa xuaát baûn, Chöông trình Vieät Nam cuûa tröôøng JFK School of Government,
TP Hoà Chí Minh.
Ñoã Quyù Toaøn & Iyer, L. (2002). Quyeàn ñaát ñai vaø phaùt trieån kinh teá: baèng chöùng töø Vieät
Nam [Land Rights and Economic Development: Evidence from Vietnam]. Baûn thaûo
chöa xuaát baûn, Khoa Kinh teá, Cambridge (Massachusetts), Massachusetts Institute
of Technology.
Ñoã Sôn Haø. (2000). Höôùng daãn nghieäp vuï veà quy trình toå chöùc, quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi Hoäi
Quaàn chuùng. Ban Toå chöùc Caùn boä Chính phuû (Boä Noäi Vuï), Haø Noäi.
Edmonds, E. & Pavcnik, N. (2002). Toaøn caàu hoaù coù laøm taêng lao ñoäng treû em khoâng? Baèng
chöùng töø Vieät Nam [Does Globalization Increase Child Labor? Evidence from Vietnam]
(Taøi lieäu laøm vieäc No. 8760) [Electronic version]. Cambridge, MA: National
Bureau of Economic Research.
Fan, S., Hazell, P. & Thorat, S. (2000). Chi tieâu cuûa chính phuû, taêng tröôûng vaø ngheøo
ñoùi ôû noâng thoân AÁn Ñoä [Government Spending, Growth and Poverty in Rural
India] Taïp chí kinh teá noâng nghieäp Myõ [American Journal of Agricultural Economics],
82 (4), 1038-1051.
Fan, S., Zhang, L. & Zhang, X. (2002). Baát bình ñaúng trong taêng tröôûng vaø ngheøo ñoùi ôû
noâng thoân Trung Quoác: vai troø cuûa ñaàu tö coâng coäng [Growth inequality and poverty
in rural China: the role of public investments] (IFPRI Research Report, No.125).
Washington, DC: Vieän Nghieân Cöùu Chính saùch Löông thöïc Quoác teá (International
Food Policy Research Institute).
Fritzen, S. (2001). Theå cheá hoaù söï tham gia: caùc baøi hoïc vaø heä quaû cho vieäc cuûng coá caùc chöông
trình quoác gia cuûa Vieät Nam [Institutionalizing Participation: Lessons Learnt and
Implications for Strengthening Vietnam’s National Programs]. Haø Noäi, Chöông trình
Phaùt trieån cuûa Lieân hieäp quoác (UNDP), Quyõ Phaùt trieån haï taàng Lieân hieäp quoác
(UNCDF), Cô quan Phaùt trieån Quoác teá Canada (CIDA).
Fukase, E. & Martin, W. (1999). Ñaùnh giaù ñònh löôïng veà hoäi nhaäp khu vöïc maäu dòch töï do
ASEAN cuûa Vieät Nam [A Quantitative Evaluation of Vietnam’s Accession to the
ASEAN Free Trade Area] (Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch cuûa Ngaân haøng Theá
giôùi No. 2220). Washington, DC: Ngaân haøng Theá giôùi.

104
Geiger, M. (2002). Caûi caùch laâm tröôøng ôû Bình Ñònh, Quaûn Ngaõi, vaø Thöøa Thieân - Hueá.
Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Ngaân haøng Theá giôùi, Haø Noäi.
Toång cuïc Thoáng keâ. (2002). Nieân giaùm Thoáng keâ 2001, Haø Noäi: Nhaø xuaát baûn Thoáng
keâ.
Gertler, P. & Litvack, J. (1998). Tieáp caän vôùi y teá trong giai ñoaïn chuyeån ñoåi: vai troø
cuûa khu vöïc tö nhaân ôû Vieät Nam [Access to health care during transition: the
role of the private sector in Vietnam]. In Dollar, D., Glewwe, P. & Litvack, J.
(Eds.), Phuùc lôïi cuûa hoä vaø chuyeån ñoåi cuûa Vieät Nam [Household Welfare and Vietnam’s
Transition] (235-254). Washington, DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Glewwe, P. & Hai-Anh Dang Hoang (2002). Taêng tröôøng kinh teá cuûa Vieät Nam trong
nhöõng naêm 90 coù lôïi cho ngöôøi ngheøo khoâng? Phaân tích soá lieäu töø Ñieàu tra möùc soáng
daân cö Vieät Nam [Has Vietnam’s Economic Growth in the 1990’s Been Pro-Poor? An
Analysis of Data from the Vietnam Living Standards Surveys]. Taøi lieäu cho Baùo caùo
phaùt trieån Vieät Nam 2003. Khoa Kinh teá hoïc öùng duïng, Ñaïi hoïc Minnesota.
Glewwe, P. (2002). Tìm hieåu nhöõng yeáu toá quyeát ñònh tieán boä hoïc taäp vaø hoïc löïc ôû Vieät Nam
[An Investigation of the Determinants of School Progress and Academic Achievement
in Vietnam]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn. Ñaïi hoïc Minnesota & Ngaân haøng Theá giôùi.
Tröôøng Y teá Coâng coäng Haø Noäi (2002). Döï thaûo baùo caùo laàn 1 cho UNICEF veà ñieàu tra
thöông taät Vieät Nam [1st Draft of Report to UNICEF on the Vietnam Multi-center
Injury Survey]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Maïng Y teá Coâng coäng Vieät Nam, Trung
taâm chính saùch thöông taät vaø nghieân cöùu phoøng traùnh, Tröôøng Y teá Coâng coäng
Haø Noäi, Haø Noäi.
Hopkins, B. (2002). Ñieàu tra taùc ñoäng cuûa cô sôû haï taàng Vieät Nam leân caùc doanh nghieäp xuaát
khaåu [The Impact of Vietnam’s Infrastructure on Exporters: A Survey]. Taøi lieäu
nghieân cöùu cho Ngaân haøng Theá giôùi veà xuaát khaåu cuûa Vieät Nam: chính saùch vaø
trieån voïng, Haø Noäi.
Ianchovichina, E. & Martin, W. (2002, June). Taùc ñoäng kinh teá cuûa vieäc Trung Quoác gia
nhaäp Toå chöùc thöông maïi theá giôùi [Economic Impacts of China’s Accession to the
WTO.] Taøi lieäu trình baøy taïi hoäi thaûo veà hoäi nhaäp WTO, caûi caùch chính saùch vaø
giaûm ngheøo ôû Trung Quoác, Baéc Kinh.
Ianchovichina, E., Suthiwart-Narueput, S. & Zhao, M. (Thaùng 2&3-2002). Taùc ñoäng khu
vöïc cuûa vieäc Trung Quoác gia nhaäp Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi [Regional Impact of
China WTO Accession]. Taøi lieäu trình baøy taïi Hoäi thaûo khu vöïc veà thöông maïi
vaø ngheøo ñoùi ôû Ñoâng AÙ, Singapore.
Ianchovichina, E. & Martin, W. (2001). Töï do hoaù thöông maïi ôû Trung Quoác khi gia
nhaäp Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi [Trade Liberalization in China’s Accession
to WTO]. Taïp chí hoäi nhaäp kinh teá [Journal of Economic Integration], 16(4), 421- 444.
Coâng ty Taøi chính Quoác teá (IFC), Quyõ phaùt trieån caùc döï aùn Meâ Koâng (MPDF) & Ngaân
haøng Theá giôùi. (2002). Nghieân cöùu khu vöïc tö nhaân [Private Sector Study]. Baûn thaûo
chöa xuaát baûn, Haø Noäi.
Ban chæ ñaïo lieân boä veà ñaùnh giaù nhu caàu phaùt trieån heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam
(2002). Ñaùnh giaù toaøn dieän nhu caàu phaùt trieån heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam ñeán naêm
2010 - döï thaûo [Comprehensive Needs Assessment for the Development of Vietnam’s
Legal System to the year 2010- draft]. Haø Noäi: Vaên phoøng hoã trôï döï aùn hôïp taùc
(JOPSO).
Quyõ Tieàn teä Quoác teá (IMF) & Ngaân haøng Theá giôùi (1999). Vieät Nam: höôùng tôùi minh baïch
ngaân saùch [Vietnam: Towards Fiscal Transparency]. Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.

105
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Quyõ Tieàn teä Quoác teá (IMF). (2002). Vieät Nam: ñaùnh giaù laàn 2 khuoân khoå 3 naêm cuûa Quyõ
Giaûm ngheøo vaø Taêng tröôûng, yeâu caàu mieãn caùc tieâu chuaån hoaït ñoäng - baùo caùo cuûa
chuyeân gia, toùm taét tin töùc veà thaûo luaän cuûa Ban Ñieàu haønh [Vietnam: Second Review
Under the Three-Year Arrangement Under the Poverty Reduction and Growth Facility
and Request for Waiver of Performance Criteria—Staff Report; Staff Statement; News
Brief on the Executive Board Discussion; and Statement by the Executive Director for
Vietnam] (IMF country report No. 02/151). Washington: IMF.
Trung taâm thöông maïi quoác teá (International Trade Center). (2002). Khuoân maãu cho moät
maïng löôùi phaùt trieån thöông maïi höõu hieän ôû Vieät Nam vôùi chieán löôïc ñeå thöïc hieän [A
Blueprint for an Effective Trade Development Network in Vietnam with a Strategy for
Implementation]. Geneva: Trung taâm thöông maïi quoác teá (WTO/UNCTAD) trong
döï aùn “Hoã trôï xuùc tieán thöông maïi vaø phaùt trieån xuaát khaåu” do Chính phuû
Thuïy Só vaø UNDP taøi trôï taïi Haø Noäi.
Ngaân haøng Hôïp taùc Quoác teá Nhaät Baûn (JBIC). (1999). Phaùt trieån ñoâ thò vaø khu vöïc nhaø ôû
taïi Vieät Nam [Urban Development and Housing Sector in Viet Nam] (Taøi lieäu nghieân
cöùu cuûa JBIC No. 3). Tokyo: Vieän Nghieân cöùu Phaùt trieån vaø Taøi chính (Research
Institute for Development and Finance), Ngaân haøng Hôïp taùc Quoác teá Nhaät Baûn.
Toå chöùc ngoaïi thöông Nhaät Baûn (JETRO). (2002). Ñieàu tra laàn thöù 12 veà so saùnh chi phí
lieân quan ñeán ñaàu tö ôû nhöõng thaønh phoá vaø khu vöïc chính cuûa Chaâu AÙ [The Twelfth
Survey of Investment-related cost comparison in Major cites and Regions in Asia].
Tokyo: Vuï Nghieân cöùu Haûi ngoaïi, Toå chöùc ngoaïi thöông Nhaät baûn.
Justino, P. & Litchfield, J. (2002). Ñoäng thaùi ngheøo ñoùi ôû noâng thoân Vieät Nam: ngöôøi ñöôïc
vaø keû maát trong caûi caùch [Poverty Dynamics in Rural Vietnam: Winners and Losers
during Reform]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn, DFID, Haø Noäi.
Kerkvliet, B.J.T. (2000). Quaûn lyù ñaát noâng nghieäp ôû Vieät Nam: toång quan [ Governing
Agricultural Land in Vietnam: An Overview]. Canberra: Tröôøng nghieân cöùu Chaâu
AÙ Thaùi Bình Döông, Ñaïi hoïc Quoác gia Australia.
Lawson, A. & Akroyd, S. (2002). Tham vaán hoã trôï vieäc tính chi phí cho Chieán löôïc taêng
tröôûng vaø giaûm ngheøo toaøn dieän [Consultancy to Support the Costing of the Comprehensive
Poverty Reduction and Growth Strategy: Aide Memoire]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn,
Ngaân haøng Theá giôùi.
Liqun, J. (2002). Trung Quoác: moät naêm trong quaù trình vaøo WTO [China: One Year into the
WTO Process]. Dieãn vaên taïi Ngaân haøng Theá giôùi, 22-10-2002. Taûi xuoáng vaøo 11-
11- 2002, http://www.worldbank.
org/wbi/B-SPAN/sub_china_seminar.htm .

Leâ Ñaêng Doanh. (8-2002). Ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc tieáp ôû Vieät Nam: keát quaû, thaønh töïu, thöû
thaùch, vaø trieån voïng [Foreign Direct Investment in Viet Nam: Results, Achievements,
Challenges and Prospects]. Trình baøy taïi Hoäi nghò veà Ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc
tieáp: cô hoäi vaø thaùch thöùc cho Cam pu chia, Laøo vaø Vieät Nam, Haø Noäi.
Tôø tin Ñaùnh giaù nhu caàu phaùp lyù. (25-6-2002). Tôø tin veà ñaùnh giaù nhu caàu phaùt trieån heä
thoáng phaùp luaät cho Vieät Nam [Newsletter of the Legal System Development Needs
Assessment for Viet Nam], 4.
Matin, K. & Phaïm Minh Ñöùc. (2000). Töï do hoaù thöông maïi cuûa Vieät Nam: theo
chöông trình AFTA [Vietnam Trade Liberalization: Following the AFTA Program].
Taïp chí khoa hoïc xaõ hoäi veà phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi Vieät Nam [Vietnam’s Socio-
Economic Development: a Social Science Review], 22, 26-31.

106
Merlis, M. (2002). Chi phí cho dòch vuï y teá do gia ñình töï traû: nguyeân nhaân thöôøng tröïc gaây
baát traéc veà taøi chính [Family Out-Of-Pocket Spending for Health Services: A Continuing
Source of Financial Insecurity]. New York: Commonwealth Fund, 509.
Boä Taøi chính Vieät Nam. (2002). Ñaùnh giaù chi tieâu coâng cuûa tænh Baéc Ninh naêm 2001 trong
noâng nghieäp vaø y teá [Bac Ninh 2001 Provincial Public Expenditure Review in Agriculture
and Health]. Ñaùnh giaù chi tieâu coâng giai ñoaïn II VIE/96/028, Haø Noäi: Taùc giaû.
Boä Taøi chính Vieät Nam. (2001). Caûi thieän thu vaø quaûn lyù chi ngaân saùch nhaø nöôùc thoâng qua
heä thoáng kho baïc. Heä thoáng kho baïc Vieät Nam [Improving State Budget Revenue and
Expenditure Management through the State Treasury System. Treasury System in
Vietnam]. Ñaùnh giaù chi tieâu coâng giai ñoaïn II VIE/96/028, Haø Noäi: Taùc giaû.
Boä Taøi chính Vieät Nam. (2001). Ñaùnh giaù chi tieâu coâng naêm 2001 cho TP Hoà Chí Minh trong
giaùo duïc vaø y teá [Ho Chi Minh City 2001 Provincial Public Expenditure Review in
Education and Health]. Ñaùnh giaù chi tieâu coâng giai ñoaïn II VIE/96/028, Haø Noäi:
Taùc giaû.
Boä Taøi chính Vieät Nam. (2001). Ñaùnh giaù chi tieâu coâng naêm 2001 cho Quaûng Bình trong giaùo
duïc vaø giao thoâng [Quang Binh 2001 Provincial Public Expenditure Review in Education
and Transport]. Ñaùnh giaù chi tieâu coâng giai ñoaïn II VIE/96/028, Haø Noäi: Taùc
giaû.
Boä Taøi chính Vieät Nam. (2000). Caûi thieän heä thoáng chæ tieâu ngaân saùch cho chi thöôøng xuyeân
[Improving the Budget-Norm System for Recurrent Expenditures]. Ñaùnh giaù chi tieâu
coâng giai ñoaïn II VIE/96/028, Haø Noäi: Taùc giaû.
Boä Keá hoaïch & Ñaàu tö Vieät Nam. (2002). Chöông trình ñaàu tö coâng coäng 2001-2005 [Public
Investment Program 2001-2005]. Haø Noäi: Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam .
Cuïc Moâi tröôøng quoác gia (2002). Phaùt trieån beàn vöõng ôû Vieät Nam: ñaùnh giaù veà 10 naêm qua
vaø con ñöôøng tröôùc maét [Sustainable Development in Vietnam: A review of the past ten
years and the path ahead]. Haø Noäi: Boä Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng Vieät
Nam.
Cuïc Moâi tröôøng quoác gia, Vieät Nam. (2000). Chieán löôïc quoác gia veà baûo veä moâi tröôøng [
National Strategy for Environmental Protection], Haø Noäi: Boä Khoa hoïc Coâng ngheä
Moâi tröôøng Vieät Nam.
Narayan, F. B. & Godden, T. (2000). Quaûn l?yù taøi chính vaø caùc vaán ñeà quaûn trò nhaø nöôùc ôû
Vieät Nam, Taäp 1 [ Financial Management and Governance Issues in Viet Nam, Volume
]1. Manila: Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ.
Narayan, D., Patel, D., Schafft, K., Rademacher, A. &. Koch-Schulte, S. (2000). Tieáng noùi
cuûa ngöôøi ngheøo: Coù ai nghe thaáy chuùng toâi khoâng? [Voices of the Poor: Can Anyone
Hear Us?] New York, NY: Oxford University Press.
Nguyeãn Ñình Höông (Ed.). (1999). Saûn xuaát vaø ñôøi soáng cuûa caùc hoä noâng daân thieáu hoaëc
khoâng coù ñaát ôû ñoâng baèng soâng Cöûu Long: vaán ñeà vaø giaûi phaùp [Production and
Living Standards of Farmer Households Which do not have or lack land in the
Mekong River Delta: Situation and Solutions]. Haø Noäi: Nhaø xuaát baûn chính trò.
Nguyeãn Nguyeät Nga. (2002). Caùc xu höôùng trong ngaønh giaùo duïc töø 1993-1998
[Trends in the education sector from 1993-1998] (Taøi lieäu nghieân cöùu
chính saùch cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No.2891). Washington, DC:
Ngaân haøng Theá giôùi.

Nguyeãn Phöông Quyønh Trang, Jonathan S., et. al. (2002). Hieäp hoäi kinh doanh ôû Vieät
Nam: hieän traïng, vai troø vaø hoaït ñoäng [Business Associations in Vietnam: Status,

107
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Roles and Performance] (Thaûo luaän veà khu vöïc tö nhaân No.13). Haø Noäi: MPDF
vaø Asia Foundation.
Nguyeãn Thò Hoa, Sutherland, K. & Thoburn, J. (2002). Toaøn caàu hoaù vaø taùc ñoäng cuûa cô
caáu laïi trong ngaønh deät leân caùc hoä ôû Vieät Nam [Globalization and the Impact of
Restructuring in the Textiles Sector on Households in Vietnam]. Baûn thaûo chöa xuaát
baûn, DFID, Haø Noäi.
Nguyeãn Vaên Thanh & Ñinh Duy Hoøa. (1999). Vietnam. In Silk, T. (Ed.), Loøng baùc aùi vaø
Luaät ôû Chaâu AÙ [Philanthropy and Law in Asia] (355-371). San Francisco: Jossey –
Bass Publishers.
Nguyeãn Vaên Saùu & Hoà Vaên Thoâng. (2001). Coäng ñoàng laøng xaõ Vieät Nam hieän nay
[Vietnam Village Community Today]. TP Hoà Chí Minh: Hoïc vieän Chính trò Hoà
Chí Minh.
Vieän nghieân cöùu Nomura (Nomura Research Institute). (2002). Phaùt trieån, taïo ñieàu kieän
cho thöông maïi vaø taùc ñoäng leân giaûm ngheøo cuûa Vieät Nam [Vietnam Development,
Trade Facilitation and the Impact on Poverty Reductio]n. Soaïn thaûo cho Boä Giao
thoâng Vaän taûi Vieät Nam vaø Ngaân haøng Theá giôùi. Tokyo: Vieän nghieân cöùu
Nomura.
Phaïm Ñaøo Döông & Yoichi Izumida. (2002). Taøi chính cho phaùt trieån noâng thoân ôû Vieät
Nam: moät phaân tích vi moâ veà ñieàu tra hoä [Rural Development Finance in
Vietnam: A Microeconometric Analysis of Household Surveys]. Phaùt trieån theá
giôùi (World Development), 30(2), 319-335.
Phaïm Thò Lan Höông. (2000). Taùc ñoäng cuûa chính saùch thöông maïi vaø ñaàu tö leân phaân phoái
thu nhaäp ôû Vieät Nam, söû duïng khuoân khoå caân baèng toång theå [Impacts of trade and
investment policy on income distribution in Vietnam using a general equilibrium
framework] Luaän aùn tieán só, chöa xuaát baûn, Ñaïi hoïc Quoác gia Australia, Chöông
trình treân ñaïi hoïc veà kinh teá hoïc phaùt trieån, Canberra, Australia.
Phaïm Vaên Thuyeát. (2002). Vieät Nam: moâi tröôøng quy cheá vaø dòch vuï hoã trôï phaùt trieån xuaát
khaåu [Vietnam: Regulatory Environment and Support Service for Export Development].
Taøi lieäu nghieân cöùu cho Ngaân haøng Theá giôùi veà xuaát khaåu cuûa Vieät Nam: chính
saùch vaø trieån voïng, Haø Noäi.
Toå ñaëc nhieäm giaûm ngheøo (Poverty Task Force). (2002a). Noäi hoaù caùc muïc tieâu phaùt trieån
thieân nieân kyû ñeå giaûm ngheøo ôû Vieät Nam: ñaûm baûo beàn vöõng moâi tröôøng [Localizing
MDGs for Poverty Reduction in Viet Nam: Ensuring Environmental Sustainability].
Caùc chieán löôïc nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu phaùt trieån cuûa Vieät Nam, Haø Noäi:
Chöông trình phaùt trieån Lieân hieäp quoác.
Toå ñaëc nhieäm giaûm ngheøo (Poverty Task Force). (2002b). Noäi hoaù caùc muïc tieâu phaùt trieån
thieân nieân kyû ñeå giaûm ngheøo ôû Vieät Nam: caûi thieän tình hình söùc khoeû vaø giaûm baát
bình ñaúng [Localizing MDGs for Poverty Reduction in Viet Nam: Improving Health
Status and Reducing Inequities]. aùc chieán löôïc nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu phaùt trieån
cuûa Vieät Nam, Haø Noäi: Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ vaø Toå chöùc Y teá Theá
giôùi.
Pradhan, M. (2002). Toán bao nhieâu ñeå giaûm nheï ñoùng goùp caù nhaân cuûa ngöôøi ngheøo vaøo giaùo
duïc cô sôû vaø y teá? [How much Does it Cost to Relieve the Poor from Private Contributions
for Basic Education and Health?] Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Ngaân haøng Theá giôùi, Haø
Noäi.
Rama, M. (in press a). Toaøn vaàu hoaù vaø ngöôøi lao ñoäng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån [Globalization
and Workers in Developing Countries]. Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch saép ban
haønh, Ngaân haøng Theá giôùi.

108
Rama, M. (treân baùo b). Heä quaû giôùi khi caét giaûm khu vöïc coâng: chöông trình caûi caùch
cuûa Vieät Nam [The Gender Implications of Public Sector Downsizing: The Reform
Program of Vietnam]. Nhaø quan saùt nghieân cöùu, Ngaân haøng Theá giôùi.
Rama, M. (1999). Caét giaûm khu vöïc coâng: daãn luaän [Public Sector Downsizing: an
Introduction.] Taïp chí kinh teá Ngaân haøng Theá giôùi,13 (1), 1-22.
Ravallion, M. & Van de Walle, D. (2001). Xoaù boû noâng nghieäp taäp theå: keát quaû veà phuùc lôïi
trong tö nhaân hoaù ñaát ñai oà aït ôû Vieät Nam [Breaking up the Collective Farm: Welfare
Outcomes of Vietnam’s Massive Land Privatization] (Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch
cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No. 2710). Washington, DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam . (2002). Chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo
toaøn dieän [The Comprehensive Poverty Reduction and Growth Strategy] (CPRGS), Haø
Noäi.
Ban chæ ñaïo veà caûi caùch haønh chính nhaø nöôùc (2002). Taùc ñoäng cuûa caûi caùch haønh chính leân
phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi ôû tænh Bình Döông [Impact of Public Administrative Reform
on Socio-Economic Development in Binh Duong province]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn,
Haø Noäi.
Suthiwart-Narueput, S. (1998). Phaân tích kinh teá veà chöông trình ñaàu tö theo ngaønh [The
Economic Analysis of sector investment program] (Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch
cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No.1973).
Svendsen, M. (2002). Nghieân cöùu veà caùc doanh nghieäp coå phaàn hoaù trong ngaønh thuûy saûn -
Boä Thuyû saûn; nhöõng phaùt hieän sô boä, döï thaûo baùo caùo [Study of Equitized Enterprises
in the Fisheries Sector - Ministry of Fisheries / SIRED: preliminary findings (draft
report)]. Soaïn thaûo cho döï aùn DANIDA hoã trôï cho coâng nghieäp hoaù vaø cô caáu
laïi doanh nghieäp (SIRED), Haø Noäi.
SwedeSurvey. (2002). Baùo caùo keát thuùc chöông trình hôïp taùc Vieät Nam - Thuïy Ñieån trong caûi
caùch quaûn lyù ñaát ñai [Terminal Report on Vietnam-Sweden Cooperation Programme on
Land Administration Reform]. CPLAR, Giai ñoaïn I, 1997-2001. Haø Noäi: Chöông
trình hôïp taùc Vieät Nam - Thuïy Ñieån.
Thoburn, J., Nguyeãn Thò Thanh Haø & Nguyeãn Thò Hoa. (2002). Toaøn caàu hoaù vaø ngaønh
deät Vieät Nam: taùc ñoäng leân doanh nghieäp vaø ngöôøi lao ñoäng [Globalization and the
Textile Industry of Vietnam: Impacts on Firms and Workers]. Baûn thaûo chöa xuaát
baûn, DFID, Haø Noäi.
Hoäi nghò Lieân hieäp quoác veà thöông maïi vaø phaùt trieån (UNCTAD). (2002): Baùo caùo ñaàu
tö theá giôùi 2002: caùc taäp ñoaøn xuyeân quoác gia vaø khaû naêng caïnh tranh xuaát khaåu
[World Investment Report 2002:
Transnational Corporations and Export Competitiveness]. New York: Lieân hieäp quoác.
Van de Walle, D. (2002a). Löïa choïn ñaàu tö ñöôøng boä noâng thoân ñeå giuùp giaûm ngheøo.
Phaùt trieån theá giôùi [Choosing Rural Road Investments to Help Reduce Poverty.
World Development ], 30(4), 575-589.
Van de Walle, D. (2002b). Khía caïnh ñoäng vaø tónh trong maïng an sinh xaõ hoäi cuûa Vieät Nam
[The Static and Dynamic Incidence of Viet Nam’s Public Safety Net ](Taøi lieäu nghieân
cöùu chính saùch cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No. 2791). Washington, DC: Nhoùm
nghieân cöùu phaùt trieån, Ngaân haøng Theá giôùi.
Van de Walle, D. & Cratty, D. (2002). Kinh teá thò tröôøng phi noâng nghieäp môùi noåi coù phaûi laø
con ñöôøng thoaùt ngheøo cho Vieät Nam khoâng? [Is the Emerging Non-Farm Market
Economy the Route out of Poverty in Vietnam?] Baûn thaûo chöa xuaát baûn, DECRG,
Ngaân haøng Theá giôùi, Washington, DC.

109
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Van de Walle, D. & Gunewardera, D. (2001). Nguyeân nhaân baát bình ñaúng daân toäc ôû
Vieät Nam [Sources of Ethnic Inequality in Vietnam]. Taïp chí kinh teá hoïc phaùt trieån
[Journal of Development Economics], 65, 177-207.
Vieät Nam: Quaûn lyù nguoàn löïc nhaø nöôùc: Ñaùnh giaù chi tieâu coâng 2000 [Vietnam: Managing
Public Resources Better Public Expenditure Review 2000]. (2000). Baùo caùo coâng taùc
chung giöõa chính phuû Vieät Nam vaø nhoùm coâng taùc veà ñaùnh giaù chi tieâu coâng
cuûa caùc nhaø taøi trôï, Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ñaøi tieáng noùi Vieät Nam. (5 March, 2002 ). Lôøi keâu goïi cuûa Thuû töôùng Vieät Nam veø caûi thieän
daân chuû caáp ñòa phöông [Vietnam Premier Calls for Improved Democracy at the Local
Level]. Vaên baûn töôøng thuaät trong Baùo caùo theo doõi quoác teá cuûa BBC, 6-3- 2002.
Taûi xuoáng vaøo thaùng 8- 2002 töø
http://www.un.org.vn/donor/civil/VanKhai050302.htm.
Wagstaff, A. & Nga Nguyeät Nguyeãn . (2001). Ngheøo ñoùi vaø trieån voïng soáng cuûa treû em
Vieät Nam trong ñoåi môùi [Poverty and survival prospects of Vietnamese children under
Doi Moi] (Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No. 2832).
Washington, DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Wagstaff, A. & Doorslaer, E. (2001). Chi traû cho khaùm chöõa beänh: löôïng hoaù tính coâng baèng,
tai hoïa, vaø söï baàn cuøng hoaù, aùp duïng cho Vieät Nam 1993-1998 [Paying for health care:
Quantifying fairness, catastrophe and impoverishment, with applications to Vietnam
1993-98] (Taøi lieäu nghieân cöùu chính saùch cuûa Ngaân haøng Theá giôùi No. 2715).
Washington, DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Wagstaff, A., Doorslaer, E., & Watanabe N. (in press). Boùc taùch caùc nguyeân nhaân cuûa
baát bình ñaúng trong y teá, öùng duïng cho baát bình ñaúng trong suy dinh döôõng ôû
Vieät Nam. Taïp chí kinh teá löôïng [On Decomposing the Causes of Health Sector
Inequalities, With an Application to Malnutrition Inequalities in Vietnam. Journal
of Econometrics].
Wagstaff, A. (2002). Ño löôøng tính bình ñaúng trong taøi trôï cho y teá: suy nghó veà nhöõng
phöông aùn cho tính bình ñaúng cuûa WHO trong chæ soá taøi trôï [Measuring equity
in health care financing: reflections on and alternatives to WHO’s fairness of
financing index]. Kinh teá hoïc söùc khoeû [Health Economics], 11(2), 103-115.
Wan, G. H. & Cheng, E. (2001). Taùc ñoäng cuûa phaân taùn ñaát ñai vaø lôïi suaát theo quy
moâ trong noâng nghieäp ôû Trung Quoác [Effects of land fragmentation and returns
to scale in the Chinese farming sector]. Kinh teá hoïc öùng duïng [Applied Economics],
33(2), 183-194.
Ngaân haøng Theá giôùi. (in press a). Vieät Nam: Ñaùnh giaù ngaønh ngaân haøng [Vietnam:
Banking Sector Review]. Washington DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (treân baùo b). Vieät Nam: baùo caùo ñaùnh giaù ñaáu thaàu mua saém quoác gia:
Caûi caùch ñaáu thaàu mua saém coâng [Vietnam: Country Procurement Assessment Report:
Transforming Public Procurement]. Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (treân baùo c). Ñaùnh giaù tính beàn vöõng veà nôï vaø thoaùt khoûi chöông trình
caùc nöôùc nôï traàm troïng [Debt Sustainability Assessment and HIPC Graduation].
Washington DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (treân baùo d). Nghieân cöùu hoïc löïc veà toaùn vaø tieáng Vieät cuûa hoïc sinh
lôùp 5 [Grade 5 Study on Student Achievement in Mathematics and Vietnamese Reading.]
Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (2002a). Hieän ñaïi hoaù quaûn l?yù nôï nhaø nöôùc vaø ruûi ro ngaân saùch cuûa
caùc DNNN: ñaùnh giaù ñeå hoã trôï kyõ thuaät vaø nhu caàu heä thoáng [Modernizing the

110
 Management of Public Debt and SOE Fiscal Risks: Assessment for Technical Assistance
and System Needs]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn, Ngaân haøng Theá giôùi, Washington,
DC.
Ngaân haøng Theá giôùi. (2002b). Vieät Nam: Baùo caùo dieãn bieán moâi tröôøng [Vietnam: Environment
Monitor]. Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (2002c). Baùo caùo phaùt trieån Vieät Nam 2002: thöïc hieän caûi caùch ñeå
taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo nhanh hôn [Vietnam Development Report 2002:
Implementing Reforms for Faster Growth and Poverty Reduction]. Haø Noäi:
Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (2002d). Chính saùch vaø hoaït ñoäng xuaát khaåu cuûa Vieät Nam: thöû thaùch
vaø vaän hoäi - döï thaûo [Vietnam’s export policies and performances: Challenges
and opportunities – draft]. Baûn thaûo chöa xuaát baûn cho nghieân cöùu cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi veà xuaát khaåu cuûa Vieät Nam: chính saùch vaø trieån voïng, Haø Noäi.
Ngaân haøng Theá giôùi (2002e). Vaên baûn chieán löôïc giaûm ngheøo cuûa Vieät Nam vaø ñaùnh giaù
chung cuûa IDA-IMF [Vietnam Poverty Reduction Strategy Paper and Joint IDA-
IMF Staff Assessment]. Washington DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi, maïng veà giôùi. (2002, September) Quyeàn söû duïng ñaát vaø bình ñaúng
giôùi ôû Vieät Nam. Nhöõng bieän phaùp höùa heïn ñeå ñöa giôùi vaøo phaùt trieån [Land Use
Rights and Gender Equality in Vietnam. Promising Approaches to Engendering
Development]. [Tôø tin] Taûi xuoáng ngaøy 18-11-2002 töø http://
www.worldbank.org/gender/promising/ september2002number1.pdf.
Ngaân haøng Theá giôùi. (2001). Vieät Nam: ñaùnh giaù traùch nhieäm taøi chính quoác gia [Vietnam:
Country Financial Accountability Assessment]. Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (2000a). Vieät Nam 2010: Tieán vaøo theá kyû 21, Baùo caùo chung cuûa
Ngaân haøng Theá giôùi, Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ, vaø Chöông trình phaùt
trieån Lieân hieäp quoác [Vietnam 2010: Entering the 21st Century, Joint Report of
Ngaân haøng Theá giôùi, Asian Development Bank and United Nations Development
Program], Washington DC: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (2000b). Vieät Nam: quaûn lyù nguoàn löïc nhaø nöôùc: Ñaùnh giaù chi tieâu
coâng 2000 [ Vietnam: Managing Public Resources Better: Public Expenditure Review
2000]. Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi. (1999). Vieät Nam: Taán coâng ngheøo ñoùi [Vietnam: Attacking Poverty].
Haø Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi & Cô Quan phaùt trieån quoác teá (DFID) UK. (1999). Vieät Nam: tieáng
noùi cuûa ngöôøi ngheøo. Toång hôïp caùc baùo caùo Ñaùnh giaù ngheøo ñoùi coù söï tham gia cuûa
ngöôøi daân [Vietnam Voices of the Poor. Synthesis of Participatory Poverty Assessments].
Ngaân haøng Theá giôùi vaø DFID (UK) trong quan heä ñoái taùc vôùi ActionAid Vietnam,
Save the Children (UK) vaø MRDP Vieät Nam - Thuïy Ñieån. Vieät Nam.
Ngaân haøng Theá giôùi, Sida, AusAID, Söù quaùn Vöông Quoác Haø Lan, & Boä Y teá Vieät
Nam. (2001). Vieät Nam. Khoûe ñeå phaùt trieån beàn vöõng: Nghieân cöùu toång quan ngaønh
y teá Vieät Nam [Vietnam. Growing Healthy: A Review of Vietnam’s Health Secto]r. Haø
Noäi: Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngaân haøng Theá giôùi, Cô quan phaùt trieån quoác teá (DFID) UK , UyÛ ban Chaâu AÂu(EC)
Chöông trình phaùt trieån Lieân hieäp quoác (UNDP). (2002). Gaén giaûm ngheøo vaø quaûn
lyù moâi tröôøng: thöû thaùch vaø cô hoäi cho chính saùch [Linking Poverty Reduction and
Environmental Management: Policy Challenges and Opportunities], Washington DC:
Ngaân haøng Theá giôùi.

111
VIEÄT NAM: THÖÏC HIEÄN CAM KEÁT

Zhou, J. M. (2002). Nhöõng hình thöùc chính trong hôïp nhaát vaø môû roäng ñaát ñai ôû Trung Quoác,
Rome, Vuï Phaùt trieån beàn vöõng, Toå chöùc Noâng löông cuûa Lieân hieäp quoác
[Principal Forms of Land Consolidation and Expansion in China. Rome: Sustainable
Development Department (SD), Food and Agriculture Organization of the United
Nations].

112