VIDEHA_Ravindra_SPECIAL-1-20

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 20

𑒀

विदे ह रिीन्द्रनाथ ठाकुर


विशेषाांक
ISBN: 978-93-340-1878-3
ऐ पोथीक सर्वाधिकवर सुरक्षित अछि। कॉपीरवइट (©) िवरकक छिखित अनुमततक तिनव पोथीक कोनो अंशक िवयव प्रतत एर्ं
ररकॉड िंग सतित इिेक्‍टरॉतनक अथर्व यवंतिक, कोनो मवध्यमस,, अथर्व ्वनक सं्रहि र्व पुनप्रायोगक प्र विी द्ववरव कोनो रूपमे
पुनरुत्पवदन न अथर्व संरवरन-प्रसवर नै कएि जव सकैत अछि।
(c) २०००- २०२३. सर्वाधिकवर सुरक्षित। भविसररक गवि जे सन २००० स, यवहूछसटीजपर िि
http://www.geocities.com/.../bhalsarik_gachh.html , http://www.geocities.com/ggajendra आददन
लििंकपर आ अिनो ५ जुिवइ २००४ क पोस्ट http://gajendrathakur.blogspot.com/2004/07/bhalsarik-
gachh.html केर रूपमे इन्टरनेटपर मैछथिीक प्रवरीनतम उपस्थितक रूपमे तर्द्यमवन अछि (तकिु ददन न िेि
http://videha.com/2004/07/bhalsarik-gachh.html लििंकपर, स्रोत wayback machine of
https://web.archive.org/web/*/videha 258 capture(s) from 2004 to 2016- http://videha.com/
भविसररक गवि-प्रथम मैछथिी ब्िॉग / मैछथिी ब्िॉगक ए्रहीगेटर)।
ई मैछथिीक पतिि इंटरनेट पतिकव छथक जकर नवम िवदन मे १ जनर्री २००८ स, ’तर्दन े ि’ पड़िै। इंटरनेटपर मैछथिीक प्रथम उपस्थिततक
यविव तर्दन े ि- प्रथम मैछथिी पवक्षिक ई पतिकव िरर पह,रि अछि, जे http://www.videha.co.in/ पर ई प्रकवछशत िोइत अछि।
आि “भविसररक गवि” जविर्ृत्त 'तर्दन े ि' ई-पतिकवक प्रर्क्‍टतवक संग मैछथिी भवषवक जविर्ृत्तक ए्रहीगेटरक रूपमे प्रयुक्‍टत भऽ रिि
अछि।
(c)२०००- २०२३. तर्दन े ि: प्रथम मैछथिी पवक्षिक ई-पतिकव (since 2000) ISSN 2229-547X VIDEHA (since 2004).
सम्पवदन क: गजेन्र ठवकुर। Editor: Gajendra Thakur. In respect of materials e-published in Videha, the
Editor, Videha holds the right to create the web archives/ theme-based web archives, right to
translate/ transliterate those archives and create translated/ transliterated web-archives; and
the right to e-publish/ print-publish all these archives. ररनवकवर/ सं्रहिकत्तवा अपन मौछिक आ अप्रकवछशत
ररनव/ सं्रहि (संपू ा उत्तरदन वधयत्र् ररनवकवर/ सं्रहिकत्तवा मध्य) editorial.staff.videha@gmail.com केँ मेि अटै रमेण्टक
रूपमेँ पठव सकैत िछथ, संगमे ओ अपन संक्षिप्त परररय आ अपन स्कैन कएि गेि फोटो सेिो पठविछथ। एतऽ प्रकवछशत ररनव/
सं्रहि सभक कॉपीरवइट ररनवकवर/ सं्रहिकत्तवाक िगमे िखन्ि आ जतऽ ररनवकवर/ सं्रहिकत्तवाक नवम नै अछि ततऽ ई संपवदन कविीन
अछि। सम्पवदन क: तर्दन े ि ई-प्रकवछशत ररनवक र्ेि-आकवाइर्/ थीम-आिवररत र्ेि-आकवाइर्क तनमवा क अधिकवर, ऐ सभ आकवाइर्क
अनुर्वदन आ छिप्यंतर आ तकरो र्ेि-आकवाइर्क तनमवा क अधिकवर; आ ऐ सभ आकवाइर्क ई-प्रकवशन/ डप्रिंट-प्रकवशनक अधिकवर
रिैत िछथ। ऐ सभ िेि कोनो रॉयल्टी/ पवररश्रधमकक प्रवर्िवन नै िै , से रॉयल्टी/ पवररश्रधमकक इच्छु क ररनवकवर/ सं्रहिकत्तवा
तर्दन े िस, नै जुड़थु। तर्दन े ि ई पतिकवक मवसमे दू टव अंक तनकिैत अछि जे मवसक ०१ आ १५ ततछथकेँ www.videha.co.in पर ई
प्रकवछशत कएि जवइत अछि।
Videha eJournal (link www.videha.co.in) is a multidisciplinary online journal dedicated to the
promotion and preservation of the Maithili language, literature and culture. It is a platform for
scholars, researchers, writers and poets to publish their works and share their knowledge about
Maithili language, literature, and culture. The journal is published online to promote and
preserve Maithili language and culture. The journal publishes articles, research papers, book
reviews, and poetry in Maithili and English languages. It also features translations of literary
works from other languages into Maithili. It is a peer-reviewed journal, which means that
articles and papers are reviewed by experts in the field before they are accepted for publication.
Font/ Keyboard Source: https://fonts.google.com/ ,
https://github.com/virtualvinodh/aksharamukha-fonts , https://keyman.com/
These are print-on-demand books, send your queries to editorial.staff.videha@gmail.com. The
eBooks of some of these are available for sale on Google Play [(c) Preeti Thakur,
sales.videha@gmail.com], send your queries to sales.videha@gmail.com. The contents and
documents e-published by Videha (since 2000) ISSN 2229-547X VIDEHA (since 2004) are
periodically being checked for accessibility issues. People with disabilities should not have
difficulty accessing these contents/ documents.
© Preeti Thakur (sales.videha@gmail.com)

VIDEHA RAVINDRANATH THAKUR SPECIAL ISSUE: Editor Gajendra Thakur


समवनवन्तर परम्परवक तर्द्यवपतत- मैछथिीक आददन कतर् तर्द्यवपतत ( तर्द्यवपततक छरि: तर्दन े ि छरिकिव
सम्मवनस, पुरस्कृत पनकिवि मण् ि द्ववरव)। कर्ीश्वर ज्योततरीश्वर(िगभग १२७५-१३५०)स, पूर्ा (कवर
ज्योततरीश्वरक ्रहन्थमे तिनक ररा अछि), मैछथिीक आददन कतर्। संस्कृत आ अर्िट्ठक तर्द्यवपतत ठक्‍टकुरःस,
क्षभन्न। सम्भर्तः तिस्फी गवमक िविार कवस्टक श्री मिेश ठवकुरक पुि। समवनवन्तर परम्परवक तिदन वपत नवरमे
तर्द्यवपतत पदन वर्िीक (ज्योततरीश्वरस, पूर्ास,) नृत्य-अक्षभनय िोइत अछि।ज्योततरीश्वर पूर्ा तर्द्यवपतत:-
कश्मीरक अक्षभनर् गुप्त (दन शम शतवब्दन ीक अन्त आ एगवरिम शतवब्दन ीक प्रवरम्भ)- ्रहन्थ “ईश्वर प्रत्यवक्षभ्व-
तर्भर्षिं ी” मे तर्द्यवपततक उल्िेि करै िछथ। श्रीिर दन वसक सदुस्थक्‍टतक वामृत, (ररनव ११ फरिरी १२०६,
मध्यकविीन धमछथिव, तर्.कु. ठवकुर)- श्रीिर दन वस तर्द्यवपततक पव,र टव पदन उद्धृत केने िछथ जे तर्द्यवपततक
पदन वर्िीक भवषव िी। "जवर् न मवितो कर परगवस/ तवर्े न तवति मिुकर तर्िवस।" आ "मुन्दन िव मुकुि
कतय मकरन्दन ।" ज्योततरीश्वर (१२७५-१३५०) षष्ठः कल्िोि- ॥अथ तर्द्यवर्न्त र् ानव॥ अष्टमः कल्िोिः-
॥अथ रवज्य र् ानव॥ मे उल्िेि।

मैछथिी भवषव जगज्जननी सीतवयवः भवषव आसीत्। िनुमन्तः उक्‍टतर्वन- मवनुषीधमि संस्कृतवम्।

अक्खर खम्भा (आखर खाम्ह)

ततहअन िेत्तति कवञि तसु तकक्षत्तर्स्थल्ि पसरेइ। अक्‍टिर िम्भवरम्भ जउ मञ्रो िन्धि न दन े इ॥ (कीर्तिंितव
प्रथमः पल्िर्ः पतिि दन ोिव।) मवने आिर रूपी िवम्ि तनमवा कऽ ओइपर (गद्य-पद्य रूपी) मंर ज, नै िवन्िि
जवय त, ऐ तिभुर्नरूपी िेिमे ओकर कीर्तिंरूपी ित्ती केनव पसरत।

शुक्‍टि यजुर्ेदन (२६.२)-यथेमवं र्वरं कल्यव ीमवर्दन वतन जनेभ्यः। ब्रह्मरवजन्यवभ्यवं शूरवय रवयवाय र स्र्वय
रवर वय र।।िम सभ गोटे कें ई पतर्ि र्व ी (र्ेदन र्व ी) सुनविी। ब्रवह्म कें , ितियकें, शूरकें आ आयाकें;
अपन िोककें आ अपररछरतकें सेिो (मवने सभकें)। मुदन व ऐ र्ेदन र्वक्‍टयक तर्परीत मनुस्मृतत र्ेदन र्व ीक
अध्ययन/ श्रर् कें समवजक तकिु गोटे िेि तनषेि करऽ रवििक, मुदन व स्मृतत सेिो र्ेदन र्वक्‍टयकें प्रमव मवनैत
अछि (शब्दन प्रमव ) तें तकर तर्रुद्ध दन े ि ओकर तनदन े श स्र्यं अमवन्य भऽ जवइत अछि।

Do not judge each day by the harvest you reap but by the seeds that you plant.
-Robert Louis Stevenson

-------------------------------------

Videha: Maithili Literature Movement


𑒀

ॐ द्यौ: शवन्न्तरन्तररि ग्र्ंग शवन्न्त:

𑓇 𑒠𑓂𑒨𑒾 : 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒩 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒩𑒏𑓂𑒭 𑓅 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 :


𑒀

ॐ द्यौ: शान्तिरतिररक्ष ग्वंग शान्तििः पथ्


ृ वी शान्तिराप:
शान्तिरोषधय: शान्ति वनस्पिय: शान्तिर्विश्वे दे वा:
शान्तिर्ब्िह्म

𑓇 𑒠𑓂𑒨𑒾 : 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒩 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒩𑒏𑓂𑒭 𑓅 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 �� 𑒣𑒵𑒟𑓂𑒫𑒲 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒩 𑒣𑒵: 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒠𑓂𑒨𑒾𑒩 𑒭𑒡𑒨: 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱
𑒫𑒢𑒮𑓂𑒣𑒞𑒨: 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒫𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒫 : 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒩𑓂𑒥𑓂𑒩𑒯𑓂𑒧

ब्रह्म स, प्रवथानव जे द्युिोकमे, अंतररिमे, पृथ्र्ीपर, जिमे, औषिमे,


र्नस्पततमे, तर्श्वमे, सभ दन े र्तवग मे आ ब्रह्ममे शवंतत हअय।

ॐ-ब्रह्म , द्यौ-सूय-ा तरेग , अंतररि- पृथ्र्ी आ द्यूिोकक िीर, आप:-


जि, तर्श्वेदन ेर्व- सभ दन े र्तव, ब्रह्म- सजाक।

𑒥𑓂𑒩𑒯𑓂𑒧𑒝𑒮𑒿 𑒣𑓂𑒩𑒰 𑒩𑓂𑒟𑒢 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒏𑒠𑓂𑒨𑒾 , 𑒁𑓀𑒞𑒢𑓂𑒞𑒱𑒩𑒏𑓂𑒭𑒠𑓂𑒨𑒾 , 𑒣𑒵𑒟𑓂𑒫𑒲 𑒣𑒵𑒩, 𑒠𑓂𑒨𑒾 ,
𑒎𑒭𑒡𑒠𑓂𑒨𑒾 , 𑒫𑒢𑒮𑓂𑒣𑒢𑓂𑒞𑒱𑒞𑒠𑓂𑒨𑒾 , 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒫 𑒠𑓂𑒨𑒾 , 𑒮𑒿𑒦 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒫𑒞 𑒑𑒝𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒂 𑒥𑓂𑒩𑒯𑓂𑒧𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒬𑒰 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒞
𑒯𑒳𑒁𑓀𑒨।
𑓇-𑒥𑓂𑒩𑒯𑓂𑒧𑒝, 𑒠𑓂𑒨𑒾 -𑒮𑒿𑒨-𑒞𑒠𑓂𑒨𑒾𑒩𑒑𑒝, 𑒁𑓀𑒞𑒢𑓂𑒞𑒱𑒩𑒏𑓂𑒭- 𑒣𑒵𑒟𑓂𑒫𑒲 𑒂 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒏𑒏 𑒩𑓂𑒥𑓂 𑒔,
𑒂𑒣𑒵:- , 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒫𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒫 - 𑒮𑒿𑒦 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒫𑒞 , 𑒥𑓂𑒩𑒯𑓂𑒧- 𑒮𑒿 𑒏।
𑒀
ॐ, स॒िस्र॑शीषवा॒ पुरु॑षः। स॒ि॒स्रव॒िः स॒िस्र॑पवत्।

𑓇, 𑒮𑒿↓ 𑒯𑒮𑓂𑒩↑ 𑒬𑒰 𑒭 ↓ 𑒣𑒳𑒩𑒳↑ 𑒭�। 𑒮𑒿↓ 𑒯↓ 𑒮𑓂𑒩 ↓ 𑒏𑓂𑒭�


𑒮𑒿↓ 𑒯𑒮𑓂𑒩↑ 𑒣𑒵 𑒞𑓂।

स भूममिं ॑ ग्र्ंग तर्॒श्वतो॑ र्ृत्र्व।


॒ अत्य॑ततष्ठदन ् दन शवङगुिम्
॒ ॥

𑒮𑒿 𑒦𑒴𑒢𑓂𑒞𑒱 ↑ 𑓅 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒫↓ 𑒠𑓂𑒨𑒾𑒞 ↑ 𑒫↓ 𑒞𑓂𑒫𑒰 । 𑒁𑓀𑒞𑓂𑒨↑ 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒞𑒭𑓂𑒚𑒠𑓂 𑒬𑒰 𑒓𑓂𑒑𑒳↓ 𑒧𑓂॥

िजवर मवथ, िजवर आ,खि, िजवर पएर संग तर्श्वकेँ आच्छवददन त केने
अछि, दन स आंगुरक गनतीक र्शमे नै अछि ओ।

प॒दन भ्् यवग्, ॑ शू॒रो अ॑जवयत॥

𑒣𑒵↓ 𑒠𑓂𑒦𑓂𑒨 𑒑𑓂�↑ 𑒬𑒰↓ 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒁𑓀↑ 𑒨𑒞॥

पएरस, शूरक उत्पक्षत्त भेि॥

प॒दन भ्् यवं भूधम॒र्दन िंशः॒ श्रोिव᳚त्।

𑒣𑒵↓ 𑒠𑓂𑒦𑓂𑒨 𑒦𑒴𑒢𑓂𑒞𑒱 ↓ 𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒬𑒰�↓ 𑒠𑓂𑒨𑒾 𑒞𑓂𑒩𑒰 ↑ ↑ 𑒞𑓂।

मुदन व पएरेस, भूधमयोक उत्पक्षत्त।


❀ (White Florette- innocence and purity)
☸ (Wheel of Dharma)
࿕(Swastik)
𑓅 (Gwang ग्र्ंग- two small circles connected by u and
a dot placed over it, used in reference of Vedic texts)
꣼ (छसञद्धरस्तु, छसद्धम 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒮𑒿𑒢𑓂𑒞𑒱 𑒩𑒮𑓂𑒞𑒳, 𑒢𑓂𑒞𑒱𑒮𑒿 Devanagari Anji)
ঀ (Bengali Anji, Siddham)
𑒀 (Tirhuta Anji, Ankush of Ganeshji, placed at the
beginning of something)

सोशल मीडिया, अन्तर्ााल आ दूरदशानक कायाक्रम सभमे वे दमे ई ललखल


अछि, ई वर्णित अछि, शूद्रक प्रछत, स्त्रीक प्रछत, शूद्रक स्त्रीक प्रछत अपमान
र्नक गप ललखल अछि; ई सभ सूडन कऽ डकयो डवकीपीडिया आ आन आन
ठाम अन्तर्ाालपर ले ख सभमे पररवतान कऽ दे ने रहछि। एक गोटे अं ग्रेर्ीमे
ललखलडन- “अिवावेदमे शूद्रक पत्नीकेँ डिना स्त्वीकृछतक डकयो हाि पकडि
लऽ र्ा सकय, िला वक्तव्य अछि।” हम कुरुक्षे रम् अन्तमानक, खण्ि-८;
प्रिन्ध डनिन्ध समालोचना भाग-२, २०१४ मे अपन आले ख “डवद्यापछत: डकिु
प्रचललत कुप्रचारक डनवारण” मे ललखने रही-
“.. ई ओडहना भे ल र्े ना अिवावेदमे शूद्रक पत्नीकेँ डिना स्त्वीकृछतक डकयो
हाि पकडि लऽ र्ा सकए िला वक्तव्य।”
मुदा अिवावेद िा कोनो वे दमे ओइ तरहक वक्तव्य कत्तौ नै आयल अछि।
तकर डवपरीत शुक्ल यर्ुवेद ई कहै त अछि:-
शुक्ल यर्ुवेद (२६.२)-यिे मां वाचं कल्याणीमावदाडन र्ने भ्यः।
ब्रह्मरार्न्याभ्यां शूद्राय चायााय च स्त्वाय चारणाय च।।हम सभ गोटे कें ई पडवर
वाणी (वे दवाणी) सुनािी। ब्राह्मणकें, क्षलरयकें, शूद्रकें आ आयाकें; अपन
लोककें आ अपररछचतकें से हो (माने सभकें)। मुदा ऐ वे दवाक्यक डवपरीत
मनुस्मृछत वे दवाणीक अध्ययन/ श्रवणकें समार्क डकिु गोटे ले ल डनषे ध
करऽ चाहलक, मुदा स्मृछत से हो वे दवाक्यकें प्रमाण मानै त अछि (शब्द प्रमाण)
तें तकर डवरुद्ध दे ल ओकर डनदे श स्त्वयं अमान्य भऽ र्ाइत अछि।
वे द मे उपलब्ध शूद्र शब्दक उल्ले खखत अं शक सं ग्रह नीचााँ दे ल र्ा रहल अछि।
शूद्रक अपमानर्नक उल्ले ख ताँ नडहये अछि, वरन् पएरसाँ पडवर पृथ्वीक
र्न्मक उल्ले ख अछि आ तही उत्पलत्तक सादृश्यताक कारणसाँ मानव
समुदायक पालक शूद्र कहल गे ल िछि।
प॒द्भ्याग्ाँ ्ँ॑ शूू॒द्रो अ॑र्ायत॥

पएरसाँ शूद्रक उत्पलत्त भे ल॥

प॒द्भ्यां भूछम॒र्दिश॒ःि श्रोरा᳚त्।

मुदा पएरे साँ भूछमयोक उत्पलत्त।

REFERENCE OF SHUDRAS IN VEDAS [Dr Tulsi


Ram, 2013, Atharveda: Samaveda: Yajurveda:
Rigveda; English Translations]

ATHARVA VEDA (3 references)

KANDA-14
(MARRIAGE AND FAMILY) Kanda 14/Sukta 1
(Surya’s Wedding)
Devata: Dampati; Rshi: Surya Savitri
60. Bhagastataksha caturah padanbhagastataksha
catvaryuspalani. Tvasta pipesa madhyatonu
vardhrantsa no astu sumangali.
Bhaga, lord sustainer and ordainer of life, has
framed the value orders of life: Dharma, Artha,
Kama and Moksha; four social orders: Brahmana,
Kshatriya, Vaishya and Shudra; four stages of
personal life: Brahmacharya, Grhastha,
Vanaprastha and Sanyasa. Tvashta, lord maker
and organiser of life, has placed the woman as
partner of man in matrimony in this order and
organisation. May the bride be good and
auspicious for us.
भाग- पालनकताा आ र्ीवनक अछधष्ठाता- र्ीवनक मूल्य क्रम तै यार केने
िछिः धमा, अिा, काम आ मोक्ष; चारर सामाजर्क क्रम- ब्राह्मण, क्षलरय, वै श्य
आ शूद्र; व्यक्क्तगत र्ीवनक चारर चरण- ब्रह्मचया, गृहस्त्ि, वानप्रस्त्ि आ
सन्यास।त्वष्टा- स्त्वामी डनमााता आ र्ीवनक आयोर्क- एडह क्रममे आ
सङ्गठनमे स्त्रीकेँ डववाहमे पुरुषक सािीक रूपमे रखने िछि। से वधू हमर
सभक ले ल नीक आ शुभ होछि।
Kanda 19/Sukta 6 (Purusha, the Cosmic Seed)
Purusha Devata, Narayana Rshi
6. Brahmano sya mukhamasid bahu rajanyo
bhavat. Madhyam tadasya yadvaishyah padbhyam
sudro ajayata.
Brahmana, (man of knowledge, divine vision and
the Vedic Word in the human community) is the
mouth of the Samrat Purusha. Kshatriya, man of
justice and polity, is the arms of defence and
organisation. The middle part is the Vaishya who
produces and provides food and energy. And the
ancillary services that provide sustenance and
support with auxiliary labour are the feet, the
Shudra that bears the burden of society.
ब्राह्मण (ज्ञानी, ददव्य दृछष्ट आ मानव समुदाय ले ल वै ददक शब्द) सम्राट पुरुषक
मुख अछि। क्षलरय -न्याय आ रार्नीछतक लोक- रक्षा आ सङ्गठनक हाि
िछि। मध्य भाग वै श्य िछि र्े भोर्न आ ऊर्ााक उत्पादन आ आपूर्ति करै त
िछि। आ सहायक से वा र्े सहायक श्रमक सङ्ग डनवााह आ सहायता प्रदान
करै त अछि, ओ अछि पै र, शूद्र र्े समार्क भार वहन करै त िछि।

Kanda 19/Sukta 32 (Darbha)


Darbha Devata, Bhrgu Ayushkama Rshi
8. Priyam ma darbha krunu
brahmarajanyabhyam sudraya charyaya cha.
Yasmai ca kamayamahe sarvasmai cha vipasyate.
O Darbha, destroyer and preserver, eternal
sanative, render me dear and loving to and loved
by all Brahmanas, Kshatriyas, Vaishyas, Shudras,
whoever we love and desire, and all those who
have the eye to see (and discriminate right and
wrong).
हे दभाा, डवनाशक आ सं रक्षक, शाश्वत डववे कशील; हमरा सभकेँ ब्राह्मण,
क्षलरय, वै श्य, शूद्र, सभक छप्रय आ प्रेमी िना ददअ। सं गे ओ सभ हमरा सभसाँ
प्रेम् करछि जर्नका साँ हम प्रेम करी िा जर्नकर कामना करी; आ ओ सभ
जर्नका लग दे खिाक दृछष्ट अछि (आ सही आ गलतमे भे द िुझैत िछि)।

SAMAVEDA (o reference)

YAJURVEDA (7 references)
CHAPTER- VIII
30. (Dampati Devata, Atri Rshi)
Purudasmo visuruupa
indurantarmahimanamanaja dhirah. Ekapadim
dvipadim tripadim chatupadimastapadim
bhuvananu prathantam svaha.

The man of mighty deeds, who eliminates


suffering and creates joy, of versatile attainments,
bright and honourable, constant and resolute,
should wait for the great new arrival. Men of the
household, cultivate the vaidic culture of one, two,
three, four and eight steps of attainment: one:
Aum; two: worldly fulfilment and the freedom of
moksha; three: the joy of the truth of word and the
health of body and mind; four: the attainment of
Dharma, wealth, fulfilment of desire, and moksha;
eight: the joy of all the four classes and all the four
stages of life (Brahmana, Kshatriya, Vaishya and
Shudra, Brahmacharya, Grihastha, Vanaprastha
and Sanyasa). Build homes for the people and
advance in life.
शक्क्तशाली कमाक पुरुष, र्े दःखकेँ समाप्त करै त अछि आ आनन्द उत्पन्न
करै त अछि, िहुमुखी उपलब्ब्धक, उज्जज्जवल आ सम्मानर्नक, ब्स्त्िर आ दृढ़
सं कब्ल्पत, ओकरा महान नव आगमनक प्रतीक्षा करिाक चाही। घरक लोक,
उपलब्ब्धक एक, दू, तीन, चारर आ आठ चरणक वै ददक सं स्त्कृछत डवकलसत
करै त िछिः एकः ओम; दइः सां साररक पूर्ति आ मोक्ष रूपी स्त्वतन्रता; तीनः
वचनक सत्यक आनन्द आ शरीर आ मब्स्त्तष्कक स्त्वास्त्थ्य; चाररः धमाक
प्राप्प्त, धन, इच्छाक पूर्ति, आ मोक्ष; आठः र्ीवनक चारर वगा आ चारर
चरणक आनन्द (ब्राह्मण, क्षलरय, वै श्य आ शूद्र, ब्रह्मचया, गृहस्त्ि, वनप्रस्त्ि आ
सन्यास)। लोकक ले ल घर िनाउ आ र्ीवन मे प्रगछत करू।

CHAPTER- XVIII
48. (Brihaspati Devata, Shunah-shepa Rshi)
Rucham no dhehi brahmanesu rucham rajasu
naskrudhi. Rucha vishyesu shudreshu mayi dhehi
rucha rucham.
Brihaspati, lord of the universe, eminent teacher
and master of vast knowledge, inspire our Brahma
section of the community—scholars, scientists,
teachers and researchers with brilliance and love.
Infuse brilliance, love and justice into our
Kshatrias, defence, administration and justice
section of the community. Bless with light, love and
generosity our Vaishyas, producers and
distributors among the community. And bless our
Shudras, the ancillary services, with light, love
and loyalty. Bless me with light and love toward us
all.
िृहस्त्पछत- ब्रह्माण्िक स्त्वामी, प्रख्यात लशक्षक आ डवशाल ज्ञानक स्त्वामी-
समुदायक ब्रह्म वगा- डवद्वान, वै ज्ञाडनक, लशक्षक आ शोधकताा- केँ प्रछतभा आ
प्रेम साँ प्रेररत करू। हमर क्षलरय-रक्षा, प्रशासन आ न्याय- समुदायक वगामे
प्रछतभा, प्रेम आ न्यायक सं चार करू। हमर वै श्य-समुदायक डनमााता आ
डवतरक- सभकेँ प्रकाश, प्रेम आ उदारतासाँ आशीवााद ददयौ। आ हमर सभक
शूद्र -समुदायक सहायक से वी- केँ प्रकाश, प्रेम आ डनष्ठा साँ आशीवााद ददयौ।
हमरा सभ केँ प्रकाश आ प्रेम साँ आशीवााद ददयौ।

CHAPTER- XXV
23. (Dyau etc. Devata, Prajapati Rshi)
Aditirdyauraditirantarikshamaditirmata sa pita sa
putrah. Vishve deva aditih pancha jana
aditirjatamaditirjanitvam.
In the essence: Light is indestructible; sky is
indestructible; mother Prakriti (matter-energy-
thought) is indestructible; Father, the Cosmic Spirit
is indestructible; Son, the soul (jiva), is
indestructible; all the divinities of nature and
humanity are indestructible; five people,
Brahmana, Kshatriya, Vaishya, Shudra, others,
are indestructible; whatever is born is
indestructible; whatever will be born is
indestructible. (All that was, is and shall be is
indestructible in the essence.)
सारमे : प्रकाश अडवनाशी अछि; आकाश अडवनाशी अछि; माता प्रकृछत
(पदािा-ऊर्ाा-डवचार) अडवनाशी अछि; डपता, ब्रह्मां िीय आत्मा अडवनाशी
अछि; पुर, आत्मा (र्ीव) अडवनाशी अछि; प्रकृछत आ मानवताक सभ दे वत्व
अडवनाशी अछि; पााँ च व्यक्क्त, ब्राह्मण, क्षलरय, वै श्य, शूद्र आ आन अडवनाशी
अछि; र्े डकिु र्न्मल अछि से अडवनाशी अछि; र्े डकिु र्न्मत से अडवनाशी
अछि। (र्े डकिु िल, अछि िा रहत/ आओत से सार मे अडवनाशी अछि।)

CHAPTER- XXVI
2. (Ishvara Devata, Laugakshi Rshi)
Yathemam vacham kalyanimavadani janebhyah.
Brahmarajanyabhyam Shudraya charyaya cha
svaya charayaya cha. Priyo devanam dakshinayai
daturiha bhuyasamayam me kamah
samrudhyatamupa mado namatu.
Just as this blessed Word of the Veda I speak for the
people, all without exception, Brahmana,
Kshatriya, Shudra, Vaishya, master and servant,
one’s own and others, so do you too. May I be dear
and favourite with the noble divinities and the
generous people for the gift of the sacred speech.
May this noble aim of mine be fulfilled here in this
life. May the others too follow and come my way
beyond this life.
र्े ना वे दक ई धन्य वचन हम डिना कोनो अपवादक, ब्राह्मण, क्षलरय, शूद्र,
वै श्य, स्त्वामी आ से वक, अपन आ अन्य लोकक ले ल कहै त िी, तडहना अहााँ
से हो करै त िी। पडवर भाषणक ऐ उपहारक ले ल हम महान दे वत्व आ उदार
लोक सभक छप्रय आ मनभावन रही। हमर ई महान उद्देश्य ऐ र्ीवन मे पूर
हुअय। आन सभ से हो हमर मागाक अनुसरण करै त िढ़ै त र्ाय आ से ऐ
र्ीवनसाँ आगााँ धरर िढ़य।

CHAPTER- XXX
5. (Parameshvara Devata, Narayana Rshi)
Brahmane brahmanam kshatraya rajanyam
marudbhyo vaishyam tapase Shudram tamase
taskaram narakaya virahanam papmane
klibamakrayayaayogum kamaya
punshchalumatikrustaya magadham.
Give us, we pray, the Brahmanas for education and
research, culture and human values; the
Kshatriyas for governance, defence and
administration; the Vaishyas for economic
development, and the Shudras for assistance and
labour in the ancillary services. Remove, we pray,
the thief roaming in the dark, the murderer bent
on lawlessness, the coward disposed to sin, the
armed terrorist bent on destruction, the harlot out
for pleasure of flesh, and the bastard fond of
scandal.
Note: In mantras 5-22 in which various aspects of
organised life are listed, there is repetition of
‘asuva’ and ‘parasuva’ from mantra 3, which
means: ‘Give us, we pray, what is good’, and,
‘Remove, we pray, what is evil’. This is the prayer.
Also, there are echoes of ‘havamahe’ from mantra
4, which means: ‘We invoke and develop’, and, ‘we
challenge and fight out’. This is the call for action
under the divine eye.
लशक्षा आ शोध, सं स्त्कृछत आ मानवीय मूल्यक ले ल ब्राह्मण; शासन, रक्षा आ
प्रशासनक ले ल क्षलरय; आर्ििक डवकासक ले ल वै श्य; आ सहायक से वामे
सहायता आ श्रम ले ल शूद्र हमरा ददअ से हम प्रािाना करै त िी। हम प्रािाना
करै त िी र्े अन्हारमे घुमैत चोर, अरार्कता पर डिता खूनी, पाप पर डिता
कायर, डवनाश पर डिता सशस्त्र आतं कवादी, दै डहक सुख ले ल िाहर गे ल
वे श्या, आ कलं कक शौकीन नार्ायर्केँ हटा ददयौ।
नोटः मं र 5-22 मे , र्इमे सं गदठत र्ीवनक डवलभन्न पक्ष सूचीिद्ध अछि, मं र
3 साँ 'आशुवा' आ 'परशुवा' क पुनरावृलत्त होइत अछि, र्कर अिाः 'हमरा
सभ केँ ददअ, हम प्रािाना करै त िी, र्े नीक अछि', आ, 'हटाउ, हम प्रािाना
करै त िी, र्े अधलाह अछि'। ई प्रािाना अछि। सङ्गडह, मं र 4 साँ 'हवामाहे '
क प्रछतध्वडन अछि, र्कर अिाः 'हम आह्वान करै त िी आ आगू िढ़िै िी',
आ, 'हम मााँ डट दइ िी आ लिै िी'। ई ददव्य दृछष्टक अन्तगात कार् करिाक
आह्वान अछि।

CHAPTER- XXX
22. (Rajeshvarau Devate, Narayana Rshi)
Athaitanastauau virupanalabhateitidirgham
chatihrasvam chatisthulam chatikrusham
chatishuklam chatikrushnam chatikulvam
chatilomasham cha. Ashudra abrahmanaste
prajapatyah. Magadhah punshchali kitavah
kliboshudra abrahmanaste prajapatyah.
The good human being accepts and works with
these eight classes of people of different forms and
colours: too tall, too short, too fat, too thin, too
white, too dark, too hairless, too hairy. Also they
are neither Brahmanas nor Shudras (nor the
others). They too, all of them, are children of God,
Prajapati. Even the bastard and the ‘despicable’,
the wanton, the gambler, and the coward and the
eunuch, neither Shudras nor Brahmanas (nor the
others), they too are children of God, Prajapati,
father of all.
नीक लोक डवलभन्न रूप आ रङ्गक ऐ आठ वगाक लोकक सं ग स्त्वीकार करै त
अछि आ कार् करै त अछिः खूि लम्िा, िड्ड िोट, िड्ड मोट, खूि पातर, िड्ड
गोर, िड्ड कारी, िहुत कम केशिला, खूि केशिला। ओ सभ ने ब्राह्मण िछि,
नडहये शूद्र (आ नडहये आन डकयो)। ओ सभ से हो भगवान प्रर्ापछतक सन्तान
िछि। एतऽ धरर र्े नार्ायर् िा 'घृजणत', ऊधमी, र्ुआरी, आ कायर आ
नपुंसक, ने शूद्र, नडहये ब्राह्मण (नडहये आन डकयो), ओ सभ से हो भगवान
प्रर्ापछतक सन्तान िछि, प्रर्ापछत- सभक डपता।

CHAPTER- XXXI
11. (Purusha Devata, Narayana Rshi)
Brahmanosya mukhamashid bahu rajanyah
krutah. Uru tadasya yadvaishyah padbhyam
Shuudro ajayata.
The Brahmana, man of divine vision and Vedic
Word, is the mouth of the Samrat Purusha, the
human community. The Kshatriya, man of justice
and polity, is created as the arms of defence. The
Vaishya, who produces food and wealth for the
society, is the thighs. And the man of sustenance
and support with labour is the Shudra who bears
the burden of the human family.
ददव्य दृछष्ट आ वै ददक वचनक लोक ब्राह्मण, सम्राट पुरुष-मानव समुदाय-क
मुख िछि। न्याय आ लशष्टताक लोक क्षलरयकेँ रक्षाक हछियारक रूपमे
िनाओल गे ल अछि। वै श्य, र्े समार्क ले ल भोर्न आ धन उत्पन्न करै त
िछि, र्ां घ िछि। आ श्रमक सङ्ग डनवााह आ सहारा दे िऽिला व्यक्क्त शूद्र
िछि र्े मानव पररवार सभकक भार वहन करै त िछि।

RIG VEDA (2 references)


Mandala 10/Sukta 90
Purusha Devata, Narayana Rshi
12. Brahmano sya mukhamasidbahu rajanyah
kritah. Uru tadasya yadvaisyah padbhyam sudro
ajayata.
The Brahmana, man of divine vision and the Vedic
Word, is the mouth of the Samrat Purusha, the
human community. Kshatriya, man of justice and
polity, is created as the arms of defence. The
Vaishya, who produces food and wealth for the
society, is the thighs. And the man of sustenance
and ancillary support with labour is the Shudra
who bears the burden of the human family as the
legs bear the burden of the body.
ददव्य दृछष्ट आ वै ददक वचन िला ब्राह्मण, सम्राट पुरुष-मानव समुदाय- क मुख
िछि। क्षलरय- न्याय आ रार्नीछतक लोक- केँ रक्षाक हछियारक रूपमे
िनाओल गे ल अछि। वै श्य, र्े समार्क ले ल भोर्न आ धन उत्पन्न करै त
िछि, र्ां घ िछि। आ र्ीडवकोपार्ान आ श्रमक सङ्ग सहायक व्यक्क्त शूद्र
िछि र्े मानव पररवारक भार वहन करै त िछि र्े ना पै र शरीरक भार वहन
करै त अछि।
Mandala 10/Sukta 124
Devata: Agni (1); Rshi: Agni, Varuna, Soma
1. Imam no agna upa yajnamehi panchayamam
trivritam saptatantum. Aso havyavaluta nah
puroga jyogeva dirgham tama ashayishthah.
Agni, yajnic light of life, come to this life yajna of
ours: which has five divisions, i.e., Brahma-yajna,
Deva-yajna, Pitr-yajna, Atithi-yajna, and
Balivaishvadeva-yajna; conducted by five people,
i.e, four socioeconomic classes of Brahmans,
Kshatriyas, Vaishyas and Shudras and others like
chance visitors from other groups there might be;
which is threefold, i.e., paka yajna, haviryajna and
somayajna; and which has seven extensions, i.e.,
Agnishtoma, Atyagnishtoma, Ukthya,
Shodashi,Vajapeya, Atiratra and Aptoyami. You
are our leader and pioneer, Agni, and you are the
carrier of our yajna to the divinities as well as
harbinger of the fruits of yajna to us. Pray come
and be our all-time dispeller of the cavern of deep
darkness from life. (Yajna is a creative process of
development in life from the individual to the
social, national, global and environmental level of
life. The explanation above is related to the social
level. Swami Brahmamuni explains the yajna at

You might also like