Professional Documents
Culture Documents
توابع_۰۲۱۶۵۴
توابع_۰۲۱۶۵۴
دوره دوم
ریاضیدان بزرگ
2
تابـع
هرگاه ارتباط بین عاصر دو ست طوری باشد که یک عنصر از یک ست با دو عنصر از ست دیگر در ارتباط باشد
مفهوم رابطه را بیان می کند.
مثال:
y2 x 1 x
y2 x 1 3
y x 1 8
استاد صمیـم رنجبر
5
دیده می شود که یک عنصر از ست xبا دو عنصر از ست yدر ارتباط است .پس مفهوم رابطه را بیان می
کند.
بعضی از رابطه ها را می توانیم تابع بگوئیم.
توابــع
هرگاه ارتباط بین عناصر دو ست طوری باشد که یک عنصر از یک ست فقط و فقط با یک عنصر از ست دیگر
در ارتباط باشد درینصورت این نوع ارتباط تابع گفته می شود.
مثالً فرض می کنیم بین ست y , xارتباط سه چند بودن موجود باشد.
سه چند بودن
2 6
5 15
متحول x -3 -9 تابعy
-5 -15
عناصر xبه طور اختیاری داده می شود بناً آن را متحول و عناصر ست yرا تابع می گوئیم تمام عناصری را
که به متحول داده می توانیم بنام ناحیه تعریف تابع یا domainتابع می گوئیم و تمام قیمت های را که برای
تابع حاصل می گردد ناحیه قیمت ها یا codomainتابع می گوئیم ،کدومین را بنام رنج Rangeنیز یاد می
کنند .اما کدومین با رنج فرق دارد.
هرگاه توان تابع جفت باشد y 2 nباشد رابطه ،و در غیر آن تابع است.
مثال :معلوم نمائید که y x 1چی نوع مساواتی است.
حل :چون توان تابع yتاق است پس به این مساوات یا به این رابطه تابع می گوئیم.
یعنی به یک قیمت xیک قیمت برای yبدست می آید که در نتیجه هر عنصر یک تصویر دارد.
y x 1 x y
y 11 2 1 2
y 233 2 3
y 3 1 4 3 4
y 10 1 9 10 9
مثال :مساوات y 2 x 1چی نوع مساوات است؟
y2 x 1 x
y2 x 1 3
هرگاه روی سیستم مختصات قایم در دو بُعد یک خط عمودی رسم کنیم در صورتیکه گراف تابع خط فرضی را
در یک نقطه قطع کند تابع و اگر گراف تابع خط فرضی را در دو نقطه قطع کند رابطه گفته شود.
استاد صمیـم رنجبر
تابع
رابطه
نکته
در توابع کسری مخرج باید صفر نگردد .و همیشه برای دریافت دومین توابع کسری مخرج کسر را مساوی به
صفر قرار می دهیم تا نقطه صفری مخرج بدست آید و آنرا از ست بیرون کنیم.
2x 1
y
x 3
x 3 0 x 3
Dy IR 3
x 2 x 5 0 4 20 16
2
Dy IR
حالت سوم
درصورتی که تابع جذری باشد :درین حالت نظر به درجه جذر دو حالت وجود دارد:
-aهرگاه درجه جذر طاق باشد دومین تابع ست اعداد حقیقی است.
استاد صمیـم رنجبر
y 3 2x 8 Dy IR
y 5 3x 6 Dy IR
-bدرصورت که درجه جذر جفت باشد برای تعیین دومین افاده داخل جذر را بزرگتر مساوی از صفر
قرار می دهیم.
y را بابید. مثال :1ناحیه تعریف تابع 2x 10
y 2 x 10
2 x 10 0 2 x 10 مثال :2ناحیه تعریف تابع f (x) 4 2xرا تعیین نمائید.
x 5
5 , 4 2x 0 2 x 4 x2
حالت چهارم
درصورتیکه تابع کسری و جذری باشد می توانیم دومین صورت را جدا و دومین مخرج را جدا تعیین کنیم
سپس دومین صورت و مخرج را تقاطع دهیم.
دومین تابع ذیل را تعیین نمائید.
حالت پنجم
تعیین دومین تابع لوگارتمی و نمائی:
مثال :1دومین تابع ) y log 5( 2 x 8را بیابید.
2x 8 0 2x 8 x 4
فقط عدد لوگارتمی منفی شده نمی تواند:
log 0a
a 1 a 0 , a 1 a 0
مثال2 x 7 :2
log10
استاد صمیـم رنجبر
2x 7 1
2x 7 0
2x 7 1
, 2x 7
2x 8
7
x4 }x {4
2
مثال :3ناحیه تعریف y 23 x 4را بابید.
y 23 x 4 Domin IR
x5
}y x 3 Domin IR {3
2
ساحه محدود شده بر روی محور xدومین تابع و بر روی محور yرنج تابع است.
)Dom [a ,
]Re n ( , b
o مثال :1دومین و رنج را در شکل ذیل تعیین نمائید؟
7
5
هرگاه دوخط افقی و عمودی دریک صفحه یا مستوی رسم گردند این صفحه را به چهار قسمت تقسیم می کند
که هر قسمت آن را یک ناحیه یا حجره می گوئیم نقطه تقاطع هر دو خط یا محور را مبدأ کمیات وضعیه می
گوئیم محور افقی را به xکه از متحول نماینده گی می کند و محور عمودی را به yکه از تابع نماینده گی
استاد صمیـم رنجبر
می کند نشان میدهیم .محورات خطوط جهت دار می باشند یک جوره مرتب به شکل یک نقطه باالی این
محورات نشان داده می شود که شکل عمومی نقطه ) A( x , yمی باشد xرا طول نقطه یا فاصله نقطه و
yرا عرض نقطه یا ترتیب نقطه می گوئیم.
+
2 + 1
+
- - -
+
+
+
-
3 - 4
- تابع درجه اول (خطـی)
حالت اول
هرگاه خط مستقیمی محور xرا در نقطه aو محور yرا در نقطه bقطع کند درینصورت معادله را که با
استفاده از نقاط تقاطع با محورها تشکیل می دهیم معادله جذری یا محوری می گوئیم.
y )(a , 0
b
x y
)(0 , b 1
a x a b
مثال :شکل ذیل را در نظر گرفته تابع مربوط به این شکل را تشکیل دهید.
x y
1
a b y
x y
12 / 1 / 12
4 6
استاد صمیـم رنجبر
x
3x 2 y 12
3x 2F( x ) 12
12 3x
2F( x ) 12 3x F( x )
2
شکل عمومی این تابع y ax 2 bx cاست c , b , aاعداد معلوم xمتحول و yتابع است.
گراف تابع درجه دوم شکل پارابول را دارد( , ) .
برای رسم گراف تابع درجه دوم شکل نکات ذیل را در نظر می گیریم:
نقاط تقاطع با محورات
نقاط است که پارابول محورات xو یا yرا قطع می کند بناً دو حالت ذیل را در نظر می گیریم:
تقاطع با محـور y 1
در تابع x 0قرار می دهیم تقاطع با محور yبدست می آید.
y ax 2 bx c x0
yc
تقاطع با محـور x 1
گردآورنده :استاد انجینیر صمیم رنجبر 0796901314
جلد
دوره دوم
ریاضیدان بزرگ
2
برای دریافت تقاطع با محور y 0 ، xرا قرار می دهیم.
y ax 2 bx c y0
ax 2 bx c 0
طوریکه دیده می شود تابع به یک معادله درجه دوم تبدیل گردیده است نظربه این معاله سه حالت را در
نظر می گیریم:
حالت اول
هرگاه 0باشد معادله دارای دو جذر حقیقی است یعنی پارابول محور xرا در دو نقطه قطع می کند.
حالت دوم
هرگاه 0باشد معادله دارای یک جذر است بناً پارابول با محور xمماس است.
حالت سوم
هرگاه 0باشد معادله جذر حقیقی ندارد یعنی پارابول محور xرا قطع نمی کند.
y y y شکل سه حالت :
استاد صمیـم رنجبر
رأس پارابول
رأس پارابول نقطه است که باال ترین قیمت یعنی اعظمی( ) Maxو یا پائین ترین قیمت اصغری( ) Minرا بیان می
کند هرگاه a 0باشد تابع نقطه اصغری و اگر a 0باشد تابع نقطه اعظمی دارد .تابع که نقطه اعظمی
دراد شکل گراف آن محدب است زیرا از منفی تا منفی قیمت میگیرد و تابع که اصغری دارد گراف آن
معقر است زیرا از مثبت تا مثبت قیمت میگیرد و مختصات نقطه رأس عبارتند از:
رأس
x b 2a
محدب
4ac b 2
مقعر y
4a
رأس
محور تناظر
خط است که پارابول را به دو حصه مساوی تقسیم می کند محور تناظر موازی با محور yبوده و از رأس
رأس پارابول عبور می کند .بناً معادله آن x b 2aاست.
هرگاه با افزیش متحول تابع افزایش یابد گفته می شود که تابع متزاید است و در صورت که با افزایش متحول
قیمت تابع کاهش یابد گفته می شود که تابع متناقص است.
متناقص متزاید
حاالت اختصاصی
حالت اول
x
استاد صمیـم رنجبر
حالت دوم
هرگاه b 0باشد تابع شکل y ax cرا به خود می گیرد این تابع گراف را نشان می دهد که
2
رأس آن باالی محور yقرار دارد یعنی محور yمحور تناظر آن است.
y ax 2 c y b 0
x x x
x2 2
2
x b 2a x 7 2
4ac b 2 40 49
y y 9 4
4a 4
. را رسم نمائیدy x 2 4 x 4 گراف تابع:10مثال
x 0
y x 2 4x 4
y 4
y 0 x 2 4x 4 0
b 4ac x 4 2 x 2
2 y
x b 2a x 4 2 x 2
x
x b 2a x 4 2 x 2
4ac b 2 16 16 0
y y
4 4 4
y 0 , ( 2 , 0)
انتقال عمودی
با افزایش aگراف تابع انقباض (افقی) و با کاهش aگراف انبساط افقی می نماید.
y y y
انتقال افقی:
y y y
x
x x
استاد صمیـم رنجبر
x
x
قیمت یک تابع
هرگاه تابع ) y f (xداده شده باشد و خواسته باشیم قیمت این تابع را در نقطه مانند aبدست آوریم
درینصورت ) f (aرا در یافت می کنیم.
مثال :1اگر f ( x) x 2 3x 5باشد ) f ( x 3) , f ( xو ) f (2را بیابید.
حل:
f (2) 2 2 3 2 5 4 6 5 15
f ( x 3) ( x 3) 2 3( x 3) 5 x 2 6 x 9 3 x 9 5 x 2 9 x 23
f ( x) ( x) 2 3( x) 5 x 2 3 x 5
مثال :5با در نظر داشت شکل ذیل قیمت های ذیل را بیابید.
? f ( 2) 5 f (0)
? f ( 4) 3 f (8)
? f ( 4) f ( 2)
)f (8
)f ( 2) 5 f (8) 5 5 (3
5 15 20
f ( 4) 3 f (8) 0 3( 3) 9
)f ( 4) f ( 2 0 20 05
)f (8 3 3
5
3
f ( x ) 0 x1 4 , x2 6
?x , x3 10
f ( y) y 2 4 y 2
f ( x) x 2 4 x 2
مثال :7هرگاه f (2 x 6) x 2 4 x 7باشد ) f (xرا دریابید.
y 6 y 6
2
2
مثال :8هرگاه f (2 x 3) x 2 x 4باشد ) f (1را بیابید.
2x 3 1 2x 4 x 2
f ( 2 x 3) x 2 x 4
f ( 2 2 3) 2 2 2 4
f (1) 6
الجبــره توابع
منظور از الجبره توابع انجام عملیات باالی توابع می باشد فرض می کنیم ) f (xو ) g (xدو تابع باشد
درینصورت عملیات جمع ،تفریق ،ضرب و تقسیم باالی آن طور ذیل اجرأ می گردد.
f ) g ( x) f ( x) g ( x
f ) g ( x) f ( x) g ( x
f ) g ( x) f ( x) g ( x
f
) g ( x) f ( x) g ( x
مثال :1هرگاه f ( x) tan xو g ( x) sin xباشد.
g )g ( x sin x
f ( x) f ( x ) tan x
sin x sin x cos x
sin x 1 sin x
) g (x
) f (x
2( x 2) 2 3 ( x 2) 5
2( x 2 2 x 4) 3 x 6 5
2 x 2 4 x 8 3x 6 5
2x 2 x 7
gog g g ( x) g ( x) 2
x22 x4
) y f (xتابع گفته می شود در صورتیکه به تمام قیمت های متحول تابع فقط یک عدد در رنج داشته باشد
y 𝑅𝐼 = 𝑦 𝑚𝑜𝑑 یعنی y cباشد.
𝑐 = 𝑒𝑔𝑛𝑒𝑅 دومین تابع ثابت IRو رنج آن cاست .
x گراف تابع ثابت خطی است موازی با محور x
مثال :گراف تابع f (x) 2یک تابع ثابت است.
|𝑦 = |𝑥 − 2
|𝑦 = |𝑥 + 3 |𝑦 = |𝑥 + 3
|𝑦 = |𝑥 − 2
𝑦 = |𝑥| + 4 𝑦 = |𝑥| + 4
𝑦 = |𝑥| − 5
تابع قیمت مطلقه در حقیقت تابع چند معادله ای می باشد یعنی:
x x 0
y x y
x x 0 تابــع چند معادله ای
تابع است که با چندین معاله در ساحه تعریف خود ارائه شده باشد.
2 x 1 x4
f ( x) 2 ∞−
x 1 4 x 10
3 10
ሺ−∞, 10ሿ , 𝑥4 ≤ 10
-1
تابــع متزاید و متناقص
.1یک تابع در یک انتروال متزاید ست اگر x1 x2باشد ،در نتیجه ) f ( x1 ) f ( x2شود.
.2یک تابع در یک انتروال متناقص می باشد x1 x2 ،باشد ،در نتیجه ) f ( x1 ) f ( x2می شود.
.3دریک تابع اگر x1 x2در نتیجه ) f ( x1 ) f ( x2شود ،این تابع نه متناقص است و نه متزاید،
طوری که در شکل مشاهده می شود این تابع یک تابع ثابت می باشد.
متناقص )F(x1
)F(x2 )F(x1) F(x2
استاد صمیـم رنجبر
مثال :گراف تابع f ( x) x 2در کدام انتروال ها متزاید و در کدام انتروال ها متناقص است؟
مشاهده می شود که تابع f ( x) x 2در انتروال ) (, 0متناقص و در انتروال ) (0 , متزاید می باشد.
تابــع طاق و جفت
هرگاه در تابع ) x , y f ( xرا به xتعویض کنیم ) f ( xبدست می آید در صورت که )f ( x
مساوی به ) f (xباشد تابع را جفت و در صورتیکه ) f ( x) f ( xباشد تابع را طاق می گوئیم.
f ( x ) 2 x 4 3x 2 4
f ( x ) 2( x ) 4 3( x 2 ) 4 تابع جفت است.
f ( x ) 2 x 4 3x 2 4
توابع جفت نظر به محور yمتناظر اند و توابع طاق نظر به مبدأ کمیات وضعیه متناظر اند
تابــع یک به یک
هرگاه x1 x2باشد درینصورت تابع ) y f (xدر صورتی یک به یک است که ) f ( x2 ) f ( x2باشد و
یا اگر x1 x2باشد تابع ) y f (xدر صورتی یک به یک است که ) f ( x1 ) f ( x2باشد.
مثال :تابع f ( x) 2 x 3 4یک به یک است یا خیر؟
ab
فرض می کنیم
)f (a) f (b
f ( x) 2 x 3 4
f ( a ) 2a 3 4
یک به یک است
f (b) 2b 4
3
مثال :تابع y x 2 2یک به یک است یا خیر؟
y x2 2 ab
f (a ) a 2
2
) f (a ) f ( b
f ( b) b 2
2
a 2 2 b2 2 a 2 b 2 a b
یک به یک نیست
یک به یک است
یک به یک نیست
تابــع معکوس
هرگاه ) f (xو ) g (xدو تابع معکوس باشند درینصورت باید در آن ها رابطه ذیل صدق کند.
fog gof x
x 1
g ( x) باشد آیا fو gمعکوس هستند یا خیر؟ fو 1
معکوس تابع f ( x) 2 x 1به شکل )( x
2
f ( x ) 2 x 1
fog x
استاد صمیـم رنجبر
1
f ( y) y 3 4
f ( x ) y
y3 4 x y3 x 4 y 3 x 4
گراف یک تابع با گراف تابع معکوس آن نظر به مستقیم y xمتناظر است زیرا از تابع اولی نقطه مانند
) A( x , yوجود دارد و در تابع دومی نقطه مانند ) B( y , xموجود است.
مثال :معکوس توابع داده شده ذیل را بیابید.
تابــع لوگارتمی