कार्यकारी सारांस

आयोजनाको परिचय

सिद्धिचरण राजमार्ग अन्तगर्तको ओखलढुङ् गा – सोलु सडक (१०.०० कि.मी) स्तरोन्नतिका लागी यो प्रारम्भिक वातावरणीय
परीक्षण प्रतिवेदन तयार गरिएको हो । नेपाल सरकारको वित्तीय सहयोग रहने यस आयोजनाको प्रस्तावक सडक
विभाग‚ योजना, अनुगमन तथा मूल्याङ् कन शाखा पटनढोका, ललितपुर, नेपाल हो । यस ओखलढुङ् गा–सोलु सडक (१०.००
कि.मी) स्तरोन्नति कार्य प्रदेश १, सोलुखुम्बु जिल्ला, सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको ( वडा नं ११ र ७) मा पर्दछ । यस १०.००
कि.मी लम्बाई र हाल औषत ३.५ मी. चौडाईको सडक स्तरोन्नति कार्य सोलुदुधकु ण्ड न.पा. वडा. ११ को ढ्याङ् ग्रे
गाउँबाट सुरु भई तिनला शिव मन्दिर , छाप्रे गाउँ , रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दनिे गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मे
हुदै सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको वडा ७ को गार्मा गाउँमा गएर टुंगिन्छ । ओखलढुङ् गा–सोलु सडक खण्ड
ओखलढुङ् गा र सोलुखुम्बु जिल्लाका मानिसहरुले सल्लेरी पुग्न प्रयोग गर्ने पुरानो मार्ग हो । प्रस्तावित सडक खण्डको
अधिकांश भाग वन क्षेत्र ,कृ षिजन्य क्षेत्र र बस्ति भएर जान्छ । प्रस्तावित सडक खण्डमा एउटा प्रमुख सोलु नदी र के हि मौसमी
खहरे र खोल्सी पर्दछ ।

प्रस्तावको उद्देश्य र सान्दर्भिकता

यस आयोजनाको प्रमुख उद्देश्य सोलुखुम्बु जिल्ला, सोलुदुधकु ण्ड न.पा., वडा नं. ११, ढ्याङ् ग्रे गाउँ (चेनेज=८०+०००) देखी
सोही सोलुदुधकु ण्ड न.पा.को वडा नं.७ को गार्मा गाउँ (चेनेज=९०+०००) सम्मा हाल कायम ‌औषत ३.५ मी. चौडाईको
सुक्खायम (Fair Weather Road) ग्राभेल सडकलाई स्तरोन्नति गरी ८.५ मी. चौडाईको सर्वयाम (All Weather) शहरी
स्तरको कालोपत्रे सडक हुनेछ जसमध्ये ७ मी. चौडाईको वाहन पाथ र सडकको दुबैतिर ०.७५ मी. चौडाईको सोल्डर बनाउनु
रहेको छ । प्रस्तवित मार्गले सोलुखुम्बु जिल्लाको विभिन्न भू-भागहरु जस्तै; ढ्याङ् ग्रे गाउँ, तिनला शिव मन्दिर , छाप्रे
गाउँ , रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दनिे गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मे, गार्मा गाउँ जोडने प्रमुख सडक संजालको रुपमा काम
गर्दछ । जसले गर्दा मानिसहरुको आवागमन र सवारी साधनको संख्यामा उल्लेख्य वृद्धि हुन गई आयोजना क्षेत्रमा बसोबास गर्ने
मानिसहरुको आर्थिक गतिविधिमा सकारात्मक प्रभाव पार्नेछ । यस मार्गको निर्माण पश्चात यात्रा अवधिमा छोटिनेछ । यस मार्ग
राजमार्ग स्तरको कालोपत्रे सडकको रुपमा स्तरोन्नति हुदाँ पर्यटकिय एंव धार्मिक स्थलहरुमा व्यापारिक तथा पर्यटकिय आवागमन
वृद्धि हुन गई आर्थिक उन्नतिका नयाँ बाटाहरु खुल्नेछन् । समग्रमा यस सडक खण्डको स्तरोन्नतिले प्रभावित क्षेत्रको विकासमा
योगदान पुर्‍याउने भने प्रत्यक्ष र अप्रत्क्ष रुपमा जोडिने गाउँहरुलाई दिगो विकासको आधार प्रदान गर्नेछ ।

प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको उद्देश्य ‍औचित्यता र अध्ययन विधि :

प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको मुख्य उद्देश्य प्रस्तावित आयोजना निर्माण तथा संचालनबाट उक्त क्षेत्रको भौतिक, जैविक,
सामाजिक, आर्थिक तथा सांस्कृ तिक वातावरणमा पर्न सक्ने प्रभावहरु पत्ता लगाई नकारात्मक प्रभावको न्यूनीकरण र सकारात्मक
प्रभाव बढाउने उपायहरु पहिल्याउनु तथा वातावरणीय व्यबस्थापन कार्य योजना बनाई कार्यान्वयन गर्नु गराउनु हो ।प्रस्तावित
सडक स्तरोन्नतिको वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन गर्न र उचित, व्यावहारिक र ठाउँ–विशिष्ट बढोत्तरीकरण/न्यूनीकरणका
उपायहरु पहिल्याउन प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण आवश्यक छ । यस सन्दर्भमा वातावरण संरक्षण नियमावाली, २०७७ को
नियम ३ संग सम्बन्धित अनुसूची २ (घ) ८ ले आकृ ष्ट गरे बमोजिम सडक क्षेत्र अर्न्तगत “१० कि.मी. भन्दा बढी ५० कि.मी. सम्म
लम्बाई राष्ट्रिय राजमार्ग वा सहायक सडकको चौडाई वृद्धि हुने गरी स्तरवृद्धि, पुनर्स्थापना वा पुननिर्माण गर्न ” प्रारम्भिक
वातावरणीय परीक्षण आवश्यक पर्दछ । साथै सोहि नियमावलीको अनुसूची २ (क) १२ अनुसार वन क्षेत्र अर्न्तगत “१ देखि ५
हेक्टरसम्मको वन क्षेत्र अन्य प्रयोजनको लागी प्रयोग गर्न (तर नियमावाली प्रारम्भ हुनु अघि वन क्षेत्रमा सडकको ट्रयाक तयार
भएको हकमा सो सडकको स्तरोन्नति गर्दा थप हुने वन क्षेत्रको क्षेत्रपफ्ल मात्र गणना गर्नु पर्नेछ)” समेत प्रारम्भिक वातावारणीय
परीक्षण आवश्यक पर्ने कानुनी व्यवस्था छ । प्रस्तावित सडक खण्ड १०.०० कि.मी. लम्बाई सम्म स्तरवृद्धि गर्दा आयोजना क्षेत्रमा
कु नै संरक्षित क्षेत्रहरु पर्दैनन् तर सामुदायिक वन र राष्ट्रिय वन र दर्ता नभएका विभिन्न निजि वनहरुको ३.०६६ हे. वन क्षेत्र

i
आवश्यक पर्ने देखिएकोले आयोजना कार्यान्वयन अगाडि प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण गराई भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात
मन्त्रालय, सिंहदरबार, काठमाडौँ बाट स्वीकृ ति आवश्यक छ ।

वातावरण संरक्षण नियामावली, २०७७ को नियम ५ बमोजिक भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयको मिति २०७६/०८/०४
गते स्वीकृ त भएको कार्यसूचीको आधारमा सुरु गरिएको स्थलगत सर्वेक्षणमा विभिन्न उपयोगि सर्वेक्षणको पद्धती र माध्यमबाट
आयोजनासंग सम्बन्धि भौतिक, जैविक, सामाजिक आर्थिक र साँस्कृ तिक वातावरणको अधारभुत तथ्याङ् क सङ् कलन गरियो ।
वातावरण संरक्षण नियमावली, २०७७ अनुसूची ११ बमोजिमको ढाँचामा तयार गरिएको प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको
मस्यौदा प्रतिवेदनमाथि छलफल तथा राय सुझाव संकलन गर्ने हेतुले सार्वजनिक सुनुवाई संचालन गर्न राष्ट्रिय दैनिक पत्रिका “जन
सवाल” मा मिति २०७६/०९/०९ गते सूचना प्रकाशन गरि मिति २०७६/१०/१९ गते आइतबार बिहान २:०० बजे सोलुदुधकु ण्ड
न.पा., वडा न. ७ को वडा कार्यलयमा सार्वजनिक सुनुवाई कार्यक्रम आयोजना गरियो। प्रस्तावको कार्यान्वयनबाट वातावरणमा पर्ने
सक्ने प्रभावको लिखित राय/सुझाव संकलन गर्न सरोकारवाला व्यक्ति तथा, सघं, संस्थामा सूचनाको सम्प्रेषण गर्दै मुचुलका गरि
सोहि अनुरुपको सात(७) दिन सूचना राष्ट्रिय दैनिक “जन सवाल” मा मिति २०७६/१०/२० गते प्रकाशन गरियो । सार्वजनिक
सुनुवाई र पत्र मार्फत प्राप्त राय सुझावलाई समेत यस प्रतिवेदनमा समावेश गरिएको छ । यसरी तयार गरिएको प्रतिवेदनलाई
भौतिक पूर्वाधर तथा यातायात मन्त्रालय, सिंहदरबार, काठमाडौँका समक्ष प्रस्तुत गरि प्राप्त राय सुझावको साथमा अन्तिम
स्वीकृ तको लागि सोहि मन्त्रालयमा पेश गरिनेछ ।

आयोजनाको सँक्षिप्त विवरण :

प्रस्तावित १०.०० कि.मी. लम्बाई र औसत ३.५ मी.चौडाईको सडक स्तरोन्नती कार्य ढ्याङ् ग्रे गाउँ बाट सुरु भई तिनला
शिव मन्दिर , , छाप्रे गाउँ , रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दनिे गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मे हुदै सोलुदुधकु ण्ड
नगरपालिकाको वडा ७ को गार्मा गाउँमा गएर टुंगिन्छ । प्रस्तावित सडकको अधिकांश भाग वन क्षेत्र, कृ षिजन्य क्षेत्र र
बस्ति भएर जान्छ । प्रस्तावित १०.०० कि.मी. लक्बाईको सडक स्तरोन्नती पश्चात सडकको चौडाई ८.५ मी. को हुनेछ जसमध्ये ७
मी. चौडाईको वाहन पाथ र सडकको दुबैतिर ०.७५ मी. चौडाईको सोल्डर रहनेछ । यस आयोजनाको कू ल लागत मु.अुक सहित
करिब ने.रु.७५८, ००५, २०३. ४७/– रहने अनुमान गरिएको छ । आयोजनाको निर्माण कार्य वि.स. २०७८ को मध्यतिर शुरुभई
(३०) महिना भित्र सम्पन हुने अपेक्षा गरिएको छ।

विद्यमान वातावरणीय अवस्था :

सिद्धिचरण राजमार्ग अन्तगर्तको ओखलढुङ् गा–सोलु सडक (१०.०० कि.मी.) स्तरोन्नती गर्ने कार्य ढ्याङ् ग्रे गाउँ समुन्द्र सतह
देखि २१२४ मी. उचाई (८६°३५’३.५८” पूर्वी देशान्तर र २७°२५’५०.७०” उत्तरी अक्षांश) सुरु भई गार्मा गाउ समुन्द्र सतह देखि
२०५४.९४३ मी. उचाईमा रहेको (८६°३४’१८.४५” पूर्वी देशान्तर र २७°२७’३४.९३” उत्तरी अक्षांश ) गएर टुंगिन्छ ।
भौगोलिक रुपमा बलौटे पांगो देखि कोलुवयिल माटो रहेको प्रस्तावित आयोजना क्षेत्रमा डोलोमायाइट, चुनढुंगा, सिस्ट र नाइस
जस्ता चट्टानहरु पाईन्छ । के हि क्षेत्रमा दर्सन ढुंगा, बलौटे ढुंगा, पत्रे ढुंगा र स्लेट समेत भेटिन्छन् । यहाँ उपउष्ण र समशीतोष्ण
मनसुनी हावापानीको प्रभाव छ । आयोजना क्षेत्रको औषत वार्षिक वर्षा १३४३.६ मी.मी. भएको पाईन्छ । सोलु खोला आयोजना
क्षेत्र भएर बग्ने प्रमुख नदी हो । प्रस्तावित सडकको अधिकाशं भाग वन क्षेत्र, कृ षिजन्य क्षेत्र र बस्ति भएर जान्छ । प्रस्तावित सडक
खण्ड झोरेनी करेनी सामुदायीक वन, नजिी वन र राष्ट्रिय वनको भु–भाग भएर जान्छ । आयोजना क्षेत्रमा पर्ने सामुदायीक वन र
राष्ट्रिय वनमा पाइने प्रमुख वनस्पतिका प्रजातिहरुमा गोब्रे सल्ला, उतसि , पाताले गुराँस , साल, साज, सानन्, डाले घास, जामुन,
पिपल, भलायो, आदि पर्दछन्। आयोजना क्षेत्रमा पाइने प्रमुख वन्यजन्तुहरुमा भालु, मृग , बाँदर, स्याल, घोरल, चितुवा,आदि
रहेका छन् । चराचुरुङ् गीहरुमा काग, परेवा, कालिज,कालो चिल, सेतो गिद्ध, आदि भेटिन्छन् ।
“प्रस्तावित आयोजना प्रदेश नं. १ , सोलुखुम्बु जिल्ला, सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको वडा नं. ११ र ७ मा पर्दछ। राष्ट्रिय जना
गणना २०६८ अनुसार आयोजना प्रभावित क्षेत्रको ५,३६८ घरधुरीमा ९,३५२ पुरुष (४५.८५) र ११०४७ महिला (५४.१५) गरि
कू ल २०३९९ जना बसोवास गर्दे आएका छन्। आयोजना प्रभावित क्षेत्रमा २९ घरधुरी र परिवार संख्या ११४ जना रहेको छ।
आयोजना क्षेत्रको जनसाङ् खीक विवरण अनुसार सबैभन्दा धेरै जनसंख्या (२३९८ जना) गार्मा गाउँ सोलुदुधकु ण्ड न.पा.का. वडा
नं.७ मा रहेको छ भने सबैभन्दा कम जनसंख्या सस्निेरी वडा नं.११ मा रहेको छ । आयोजना क्षेत्रमा वभिन्नि प्रकार जातजातिहरुको
मिश्रित प्रकारको बसोबास रहेको देखिन्छ। विशेष गरि क्षेत्री, राई, मगर, तामांग तथा दलितहरुको उच्च बसोबास रहेको छ।
आयोजना प्रभावित क्षेत्रका अधिकांस मानिसहरुले नेपाली भाषालाई मातृभाषाको रुपमा प्रयोग गरेको पाइन्छ। यसैगरी नेपाली
ii
भाषा , मगर भाषा र अन्य भाषा समेत मातृभाषाको रुपमा प्रयोग गरेको भेटिन्छ । आयोजना प्रभावित क्षेत्रको साक्षरता दर ६४%
रहेको छ भने पुरुष साक्षारता दर ४१% रहेको छ (श्रोत: २०७४ )। सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको अर्थतन्त्र मुख्यतयाः कृ षि, वन,
साना उद्योग, सेवामुलक व्यवसायहरु, नोकरी, व्यापार (थोक, खुद्रा बजार), होटल, पर्यटन तथा सेवा जस्ता क्षेत्रमा निर्भर भएको
देखिन्छ। नगरपालिकामा अधिकांश घरपरिवार प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा कृ षि व्यवसायमा तथा पशुपालनमा संलग्न रहेको छन्।
यस क्षेत्रको प्रमुख खाद्यान्न वाली उत्पादनहरुमा मकै , कोदो, जौ, तोरी आदि रहेको छन्। आयोजना प्रभावित क्षेत्रमा हिन्दु धर्म
मान्ने जनसंख्याको बाहुल्यता बढी पाइएको छ । यस क्षेत्रमा मनाइने प्रमुख चाडपर्वहरुमा बडादशैँ, तिहार, रामनवमी, महाशिवरात्री,
हरितालिका, श्रीकृ ष्ण जन्माष्टमी, श्रीपञ्चमी, विवाह पञ्चमी, होली, चैते दशै, साउने–माघे संक्रान्ति, गौरा पर्व, मातातीर्थ औँसी,
अक्षय तृतीया, हरिशयनी–हरिबोधनी एकादशी, नागपञ्चमी, रक्षाबन्धन (जनैपूर्णिमा), कु शे औँशी, बालाचतुर्दशी, कोजाग्रत
पूर्णीमा, श्री स्वस्थानी पूर्णीमा, बडाल जात, देहि जात आदि रहेको आदि रहेको छन्। आयोजना प्रभावित क्षेत्रमा रहेको विभिन्न
प्राकृ तिक, धार्मिक र साँस्कृ तिक महत्व बोके को तन्ग्लिा शवि मन्दरि रहेको छ ।

मुख्य वातावरणीय प्रभावहरु :

सकारात्मक प्रभावहरु :
प्रस्तावित आयोजनाले प्रभावित क्षेत्रको विकासको लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । सडक स्तरोन्नति सम्बन्धी निर्माण कार्य
गर्दा स्थानिय बासिन्दाहरुले श्रमिकको रुपमा (६,१५६ दक्ष मानव दिन र १५,००० अर्धदक्ष मानव दिन ) राजगारीको अवसरहरु
प्राप्त गर्नेछन्। साथसाथै प्राविधिक सिप समेत प्राप्त गर्ने मौका पाउने छन् । सडक स्तरोन्नति भई संचालनको अवस्थामा त्यस क्षेत्रमा
आर्थिक तथा सामाजिक स्थायित्व बढ्न जानेछ । साथै स्तरोन्नति भएको सडक यातायातले गर्दा ओखलढुङ् गा, गार्मा, सल्लेरी र
फाप्लु बिच सेवा तथा सामानहरुको ओसारपसारमा छिटोछरितो, सुलभ तथा सस्तो हुन जानेछ । बजारमा पहुँच भएका कारण
कृ षि उत्पादन बढाउन कृ षकहरु उत्साहि हनेछन्, जसले गर्दा उत्पादकत्वमा वृद्धि भई ग्रामिण भएका बासिन्दाको जीवनस्तरमा
सुधार हुन जानेछ । सडक संचालन हँदा व्यापार व्यासायमा वृद्धि हुन जानेछ । बजार क्षेत्रको विकासले गर्दा जग्गाको मूल्यमा समेत
वृद्धि हुन जानेछ ।
नकारात्मक प्रभावहरु :
हालको सडकलाई स्तरोन्नति गरी ८.५ मी. को बनाउँदा स्थायी रुपमा १.४८ हेक्टर वन क्षेत्र, ०.२९५४ हेक्टर खेतियोग्य जमिन,
१.३७२३ हेक्टर आवास क्षेत्र र ०.७१६१ हेक्टर सार्वजनिक जमिन गरी कु ल ३.८६३८ हेक्टर जमिन आवश्यक पर्दछ । वन
क्षेत्रको १.४८ हेक्टर जमिन मध्ये सामुदायीक वनको ०.८८ हेक्टर, राष्ट्रिय वनको ०.५४ हेक्टर र निजि वनको ०.८०६ हेक्टर
जमिन पर्दछ । सडकलाई स्तरोन्न्ती गर्दा २९ वटा घरधुरीलाई प्रत्यक्ष प्रभाव पर्ने देखिन्छ । आयोजना कार्यान्वयन गर्दा यस क्षेत्र बाट
४० वटा बिजुलि पोल, ५ वटा सोलरको पोल, १ बटा खानेपानीको धारा, १.०५ कि.मी. सिचाई कु लो, १ खानेपानीको ट्यांकी,२
चौतार, १.२ कि.मी. खानेपानीको पाईप र २९ वटा घरधुरीहरुमा पूर्ण प्रभाव पुग्ने देखिन्छ ,सडक स्तरोन्नति गर्दा भौतिक
वातावरणमा पर्ने नकारात्मक प्रभावहरुमा भू–स्वामित्वको प्रयोगमा बदलाव, सडक भिरालोपनको स्थायित्व, वायु प्रदुषण, शिर्ष र
सोलु खोलाको जल प्रदुषण, ध्वनि प्रदुषण, खनेको माटो पफलिंदा पर्ने प्रभावहरु समेत रहन्छन् । यसका साथै श्रमिक तथा अन्य
बासिन्दाहरुको स्वास्थ्यमा सडक निर्माण हुँदा प्रतिकू ल असर पर्न जानेछ। निर्माण कार्यको क्रममा श्रमिकहरुको संख्यात्मक वृद्धिको
कारण स्थानीय सामाजिक सेवामा हाल उवलब्ध सुविधाहरुमा चाप बढ्नाले उपभोगमा समस्या आउन सक्नेछ। आयोजना
निर्माणको क्रममा भिरहरु काट्दा, निर्माणका क्रममा निस्किएको माटो तथा गेगरको उचित व्यवस्थापन नहँदा भू–क्षय हुने सम्भावना
रहन्छ। तसर्थ पफे होर तथा खन्दा निस्किएको माटो गेगरको उचित व्यवस्थापन हुन सकने भने यसले जल प्रदूषण गराउनुका साथै
नदीमा थिग्रेनको मात्रा बढन गई जलचरमा प्रभाव गर्न सक्दछ। यस्तै प्रकार जैविक प्रभाव अन्तर्गत झोरेनी करेनी सामुदायिक वन
बाट १२७ वटा रुखहरु, राष्ट्रयिवन बाट २१४ वटा रुखहरु, नीजि वन बाट २५७,खेतियोग्य जमिनबाट ४५, आवास क्षेत्रबाट
७१, आदिबाट जाम्मा गरि १० प्रजातिका कु ल ७१४ वटा रुखहरु सडक किनाराबाट काटिने देखिन्छ । प्रस्तावित सडक स्तरोन्नति
आयोजनाले तिन वटा सामुदायिम वनको बाटो छेउ पर्ने जमिनहरुको भागधिकार लिनु पर्ने देखिन्छ। सडक निर्माणको क्रममा
निर्माण कार्यमा खटिएका कमादारहरुबाट वन पैदावार, जीवजन्तृ तथा चराचुरुङ् गीहरुमा आशिंक प्रभाव पर्ने देखिन्छ। सडक
iii
निर्माण कार्यमा खटिएका कमादारहरुबाट वन पैदावार, जीवजन्तृ तथा चराचुरुङ् गीहरुलाई सिकार गर्न सक्ने सम्भावनाले आयोजना
क्षेत्र भित्रमा वन्यजन्तु र चराचुरुङ् गीको बासस्थानमा प्रभाव पर्न जाने देखिन्छ। सडक संचालनको दौरान भौतिक वातावरण पर्ने
नकारात्मक प्रभावहरुमा सडक भिरालोपनको स्थायित्व र यसको व्यवस्थापन, वायु तथा ध्वनि प्रदुषण तथा सडक सुरक्षाका
समस्याहरु पर्दछन्। यसै प्रकार जैविक प्रभावमा वन पैदावारमा आशिंक हस आउने देखिन्छ भने सामाजिक तथा आर्थिक
प्रभावहरुमा नयाँ बस्ती र बजारको अव्यवस्थित विस्तार हुन जाने देखिन्छ ।
प्रभाव न्यूनीकरण उपायहरु :
प्रस्तावित सडकको सुधार, स्तरोन्नतिको तथा संचालन गर्नै कार्यबाट आयोजना क्षेत्रका भौतिक, जैविक, सामाजिक तथा
सांस्कृ तिक वातावरणमा के ही सकारात्मक तथा नकारात्मक प्रभाव पर्नुका साथै विद्यामान अवस्थामा के हि परिवर्तन हुने हँदा
त्यस्ता नकारात्मक प्रभावहरुको पहिचान गरि तिनको प्रभाव न्यूनीकरण गर्नका लनगी विभिन्न उपायहरु प्रस्तावित गरिएको छन्
भने सकारात्मक प्रभावलाई बढोत्तरी गर्न उपायहरु समेत औल्याइएका छन् ।
सकारात्मक प्रभावहरु बढात्तरीका उपायहरु :
गरीब, अशिक्षित, महिला तथा निम्न वर्गलाई आयोजनामा सहभागी हुन हौसला प्रदान गरी प्राथमिकता राखिने छ । कामदार तथा
प्रभावित क्षेत्रका बासिन्दाहरुको जीविकोपार्जन सुधार गर्नको लागी विभिन्न शीपमूलक तालिमहरु जस्तै सिकर्मी डकर्मी तालिम,
नयाँ प्राविधियुक्त मेशेनरी औजर संचालम तालिम आदि दिईने छन् । साथै बजार क्षेत्रमा नालि निर्माण तथा अन्य आधारभूत
सुविधाहरुको जस्तै खानेपानी वितरण, बिजुलि, टेलिफान लाईन आदिमा विस्तारको लागी सहयोग गरिनेछ । यस आयोजनाले उक्त
क्षेत्रको वातावरणमा टेवा पँर्याउन वृक्षारोपणका कार्यक्रमहरु समेत संचालन गर्नेछ ।
नकारात्मक प्रभाव न्यूनीकरणका उपायहरु :
सडक खन्ने वा पुर्ने कार्य गर्दा सके सम्म सन्तुलन राखि खनिएको माटो वा ढुङ् गाको अधिकतम प्रयोग गरी उब्रेको माटो ढुङ् गालाई
तोकिएको स्थानमा लगी विर्सजन गरिने छ । यस्ता ढुङ् गा माटो विर्सजनका लागी उचित स्थानहरुको चयन गीरएको छ र
विर्सजनपछि उक्त क्षेत्र पुनः उपयोग आउने किसिमले अथवा रुख विरुवा र घाँस राप्ने कार्य गरिने छ । आयोजनाको प्रयोगका लागी
बनाईएका कामदार शिविरहरु आयोजनाको समाप्ति पश्चात हटाई पहिलेकै अवस्थामा ल्याईने छन्। कटान गर्नुपर्ने ७१४ रुखहरुको
हकमा वन तथा वातावरण मन्त्रालयबाट स्वीकृ त लिई काटिएका रुखहरु र आयोजनालाई आवश्यक पर्ने १.४८ हेक्टर वन क्षेत्रको
सट्टाभर्ना राष्ट्रिय प्राथमिकता प्राप्त योजनाको लागी राष्ट्रिय वन क्षेत्र प्रयोग गर्ने सम्बन्धी मापदण्ड सहितको कार्यविधि, २०७६
अनुरुप गरिने छ । एक रुख बराबर दश वटाको दरले जम्मा ७१४० वटा रुख विरुवाहरु रोपी ५ वर्षसम्म कु ल जम्मा रु
२२,९८,००० को लागतमा हेरचाह गरी हुर्काइने छ । क्षतिपुर्ति वापत रोपिने ७१४० रुखहरुको हकमा डिभिजन वन कार्यालय,
सोलुखुम्बु संग समन्वय गरी स्थानीय निकाय , सामुदायिक वन उपभोत्ता समितिहरु र अन्य सरोकारवलाहरुको सहमतिमा
वृक्षारोपण कार्य गरिने छ । भु–क्षय तथा पहिरो नियन्त्रणका उपायहरु अपनाइ वृक्षारोपण तथा तोकिएका भीर पहरमा
वायोइन्जिनियरीङ् ग गर्नेछ । निर्माण व्यवसायीले कामदार शिविरमा सफा तथा सुरक्षित पानी र शौचालयको व्यवस्था गरिनेछ ।
कामदारहरुलाई कामको प्रकृ ति अनुसार सुरक्षाका साधनहरु (सेफ्टी हेल्मेट, मास्क, ईयर मफल्स) प्रदान गर्नेछ । निर्माण
व्यवसायीले क्याम्पका सबै खाले सुरक्षा जस्तैः आगलागी नियन्त्रणका उपायहरु, संचार साधन, बिजुलि तथा उपचारका उपायहरु
तथा दृर्घटना बीमाको व्यवस्था उपलब्ध गर्नेछ् । सडक क्षेत्राधिकार भित्र रहेका प्रभमवित ७० वटा घरहरुको हकमा जग्गा प्राप्ति ऐन,
२०६४ अन्तर्गत रही आयोजना कार्यान्वयन गरिन्छ भने आयोजनाबाट प्रभावित सार्वजानिक सम्पतिहरु ४० वटा बिजुलि पोल, ५
वटा सोलरको पोल, १ बटा खानेपानीको धारा, १.०५ कि.मी. सिचाई कु लो, १ खानेपानीको ट्यांकी,२ चौतार, १.२ कि.मी.
खानेपानीको पाईपमा सम्बन्धित निकायसँग समन्वय गरी ध्वनि निकाल्ने उपकरण प्रयोग गरिनेछ भने वायु प्रदुषण नियन्त्रण गर्न
दिनको तीन पटक कार्य स्थलमा पानी छर्कि नेछ । संभावित दुर्घटनाबाट जोगाउन उपयुक्त सडक सुरक्षाका उपायहरु जस्तै विद्यालय
र आवस क्षेत्रमा हर्न बजाउन निषेध गरिएका साइन बोर्डहरु, जनचेतामुलक होडिङ् ग बोर्डहरु समेत प्रस्तावित सडक खण्डमा
राखिनेछ ।

iv
वतावरणीय व्यवस्थापन कार्ययोजना तथा वातावरणीय अनुगमन योजना :
यस प्रतिवेदनमा वातावरणीय व्यवस्थापन योजना अन्र्तगत आयोजनाबाट पर्ने सम्भावित प्रभावहरु न्यूनीकरण विधि र अनुगमन
विधि तथा कार्यतालिका प्रस्तावित गरिएको छ । यसका साथै न्यूनीकरणका उपायहरुको तथा अनुगमन कार्यको कार्यान्वयन गर्ने
जिम्मेवार निकायहरुको पनि पहिचान गरिएको छ । प्रस्तावित आयोजनाको कार्यान्वयनको चरणमा प्रस्तावक र वन तथा वातावरण
मन्त्रालय प्रमुख अनुगमनकरी निकायको भूमिका बहन गर्दछ । अनुगमनका लागि आवश्यक भौतिक‚ जैविक‚ सामाजिक–आर्थिक
तथा सास्कृ तिक वातावरणका विभिन्न अनुगमन सूचांकहरुको पनि पहिचान गरिएको छ । यस प्रस्ताव कार्यान्वयनको लागि प्रभाव
बढोत्तरी/ न्यूनीकरण खर्च र अनुगमन खर्च क्रमश ने रु. २ ,११ ,८९ ,३०२/– र रु. १ ,५९ , २९०/– गरी कू ल जम्मा ने रु २ ,१३
,४८ ,५९२/– वातावरणीय व्यवस्थापन खर्च अनुमान गरिएको छ ।

निष्कर्ष :
प्रस्तावित सिद्धिचरण राजमार्ग अन्तगर्तको ओखलढुङ् गा – सोलु सडक स्तरोन्नतिको प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदनले
सकारात्मक प्रभावहरु नकारात्मक प्रभावको तुलानमा बढी महत्वपूर्ण रहेको र लामो समयसम्म रहने र नकारात्मक प्रभावहरु
न्यूनीकरण गर्न सकिने कु रा देखाउँछ । प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएका सकारात्मक प्रभाव बढोत्तरी र नकारात्मक प्रभाव न्यूनीकरणका
उपायहरु अवलम्बन गरेर आयोजना कार्यान्वयन गरिने छ । अध्ययन यस आयोजनाको कार्यान्वयनको लागी प्रारम्भिक
वातावरणीय परीक्षण पर्याप्त रहेको निष्कर्षमा पुग्न सकिन्छ ।

v
विषय सूची
कार्यकारी सारांस................................................................................................................................................i
निष्कर्ष :.........................................................................................................................................................v
विषय सूची.......................................................................................................................................................i
संक्षेपीकरणको सूची.........................................................................................................................................vi
इकाई............................................................................................................................................................vi
१. प्रस्तवक र परामर्शदाताको संक्षित चिनारी.........................................................................................................1
१.१ प्रस्तावक..........................................................................................................................................................................1
१.२ परामर्शदाता.......................................................................................................................................................................1
१.३ अध्ययन टोली :.................................................................................................................................................................2

२. प्रस्तावको सारांश.........................................................................................................................................3
२.१ आयोजनाको परिचय...........................................................................................................................................................3
२.२ आयोजनाको सान्दर्भिकता....................................................................................................................................................3
२.३ आयोजनाको उद्देश्य............................................................................................................................................................3
२.४ प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको सान्दर्भिकता.........................................................................................................................3
२.५ प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको उद्देश्य.................................................................................................................................4
२.६ भू-उपयोगमा पर्ने प्रभाव........................................................................................................................................................4
२.७ आयोजनाको लागी कटान गर्नु पर्ने रुखको विवरण......................................................................................................................4
२.८ आयोजनाले प्रभाव पर्ने घरधुरी तथा जनसंख्या..........................................................................................................................5
२.९ आयोजनाले स्थानीय पूर्वधार तथा सार्वजनिक सम्पतिमा पार्ने प्रभाव..............................................................................................5

३. प्रस्तावको विस्तृत विवरण..............................................................................................................................7

३.१ प्रस्तावको किसिम..............................................................................................................................................................7
३.२ आयोजनाको स्थलहरु.........................................................................................................................................................7
३.३ आयोजनाको विशेषताहरु.....................................................................................................................................................7
३.५ आयोजनालाई आवश्यक पर्ने निर्माण सामाग्रीहरु.......................................................................................................................9
३.६ आयोजनाका लागी आवश्यक पर्ने इन्धन...............................................................................................................................10
३.७ आयोजनालाई लागि आवश्यक पर्ने जनशक्ति..........................................................................................................................10
३.८ आयोजनाको क्षेत्र निर्धारण..................................................................................................................................................10
३.९ आयोजनाको सहायक सुविधाहरु निर्धारण..............................................................................................................................11
३.९.१ कामदारहरुको शिविर................................................................................................................................................11
३.९.२ खानी उत्खनन स्थल.................................................................................................................................................11

i
 ३.९.३ निर्माण सामाग्री भण्डारण स्थल....................................................................................................................................12
३.९.४ बिग्रन व्यवस्थापन क्षेत्र...............................................................................................................................................12
३.९.५ क्रसर संचालन तथा अलकत्रा तताउने क्षेत्र......................................................................................................................12
३.१० निर्माण प्रविधि...............................................................................................................................................................12
३.११ निर्माण तालिका.............................................................................................................................................................13
३.१२ अध्ययनका बेला अपनाइएको विधिहरु :.............................................................................................................................14
३.१२.१ तथ्यांक संकलन विधि.............................................................................................................................................14
३.१२.३ तथ्याङ् कको विश्लेषण.............................................................................................................................................17
३.१२.४ प्रतिवेदनको तयारी र प्रस्तुती.....................................................................................................................................17
३.१३ आयोजनाको विद्यमान वातावरणीय अवस्था........................................................................................................................18
३.१३.१ भैतिक वातावरणीय अवस्था.....................................................................................................................................18
३.१३.२ जैविक वातावरणीय अवस्था....................................................................................................................................24
३.१३.३ आर्थिक–सामाजिक र साँस्कृ तिक वातावरण.................................................................................................................26
३.१४.१ नेपालको संविधान..................................................................................................................................................34
३.१४.२ योजना तथा नीतिहरु...............................................................................................................................................34
३.१४.३ ऐन, नियमावली र कानुनहरु......................................................................................................................................38
३.१४.६ महासन्धिहरू.........................................................................................................................................................51
४.१ सकारात्मक प्रभावहरु........................................................................................................................................................51
४.२ नकारात्मक प्रभावहरु.........................................................................................................................................................53

४.२.१ भौतिक वातावरण.............................................................................................................................53

४.२.२ रासायनिक वातावरण.........................................................................................................................55

४.२.३. जैविक वातावरण............................................................................................................................56

४.२.४ आर्थिक–सामाजिक–साँस्कृ तिक वातावरण..................................................................................................56

५ प्रस्ताव कार्यान्वयनका विकल्पहरु....................................................................................................................60

५.१ प्रस्ताव कार्यान्वयन नगर्ने....................................................................................................................................................60
५.२ प्रस्तावका विकल्पहरु........................................................................................................................................................60

५.२.१ डिजाईन विकल्पिक...........................................................................................................................60

५.२.२ आयोजना स्थल विकल्पिक.................................................................................................................60

५.२.४ प्रयोग हुने कच्चा पर्दाथ विकल्प.............................................................................................................60

६. वातावरणीय व्यवस्थापन कार्य योजना.............................................................................................................61

७. प्रस्ताव कार्यान्वयन गर्दा अनुगमन गर्नुपर्ने विषयहरू (वातावरणीय अनुगमन योजना).................................................74

ii
 ७.१ अनुगमन........................................................................................................................................................................74

७.१.१ आधारभूत अनुगमन...........................................................................................................................74

७.१.२ नियमपालन अनुगमन.........................................................................................................................74

७.१.३ प्रभाव अनुगमन................................................................................................................................75

७.२ अनुगमन खर्च.................................................................................................................................................................81

७.३ वातावरण व्यवस्था पन खर्च...............................................................................................................................................81

८. निष्कर्ष....................................................................................................................................................82

९ . सन्दर्भ सामाग्री.........................................................................................................................................83

iii
तालिकाहरुको सूची
तालिका नं. १.१: प्रस्तावित प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको टोली संरचना.................................................................३
तालिका नं. २.१: आयोजनाको लागी आवश्यक पर्ने जमिनको संक्षिप्त विवरण................................................................५
तालिका नं. २.२ : आयोजनाका लागि कटान गर्नु पर्ने रुखको विवरण............................................................................६
तालिका नं. २.३ : आयोजनाले प्रभाव पर्ने घरधुरी तथा जनसंख्याको संक्षिपत विवरण......................................................६
तालिका नं. २.४ : आयोजनाले प्रभाव पर्ने पुर्वाधार तथा सार्वजनिक सम्मपतिको संक्षिपत विवरण.......................................६
तालिका नं. ३.१ : आयोजनाको प्रमुख विशेषताहरु .................................................................................................७
तलिका नं. ३.२ : आयोजनाका लागी आवश्यक पर्ने जग्गाको पूर्ण विवरण.....................................................................९
तलिका नं. ३.३ : आयोजनालाई आवश्यक पर्ने सामाग्रीहरुको विवरण........................................................................१०
तालिका नं. ३.४ : आयोजना कार्यान्वयनबाट हुन सक्ने कार्बन
उत्सर्जन.......................................................................१०
तालिका नं. ३.५ : आयोजनाको क्षेत्र निर्धारण.......................................................................................................११
तालिका नं. ३.६ : कामदार शिविर विवरण..........................................................................................................११
तालिका नं. ३.७ : खानी उत्खनन स्थलको विवरण
................................................................................................१२
तालिका नं. ३.८ : निर्माण सामाग्री भण्डारण स्थल................................................................................................१२
तालिका नं. ३.९ : बिग्रन व्यवस्थापन क्षेत्रको विवरण..............................................................................................१२
तालिका नं. ३.१० : क्रसर संचालन तथा अलकत्रा तताउने क्षेत्रको विवरण..................................................................१३
तालिका नं. ३.११ : आयोजनाको निर्माण तालिका ..............................................................................................१३
तालिका नं. ३.१२ : वातावरणीय प्रभावको मुल्याङ् कन मादिण्ड...............................................................................१८
तालिका नं. ३.१३ : आयोजना क्षेत्रको खोला÷खोल्सिको विवरण............................................................................२२
तालिका नं. ३.१४ : सडक पङ् क्तिबद्धता सँगसँगैका भूमिको प्रयोगको विवरण.............................................................२२
तलिका नं. ३.१५ : पहिरोग्रस्त क्षेत्रहरुको विवरण...................................................................................................२४
तलिका नं. ३.१६ : आयोजन क्षेत्रको वायु गुणस्तर अवस्था......................................................................................२४
तलिका नं. ३.१७ : आयोजन क्षेत्रको ध्वनीको गुणस्तर अवस्था..............................................................................२४
तालिका नं. ३.१८ : आयोजन क्षेत्रमा प्रमुख नदीमा पानीको गुणस्तर अवस्था...............................................................२५
तालिका नं. ३.१९ : आयोजनाले स्थानीय पूर्वाधार तथा सार्वजनिक सम्पतिमा पार्ने प्रभावको विस्तृत
विवरण........................................................................................................................................................२५
तालिका नं. ३.२० : आयोजनाले सडक सुरक्षका सम्पत्तिहरुमा पार्ने प्रभावको विस्तृत विवरण .........................................२६
तालिका नं. ३.२१ : आयोजना क्षेत्रमा पर्ने वनहरुको विवरण.....................................................................................२७
तालिका नं. ३.२२ : आयोजना क्षेत्रमा पर्ने वनस्पतिको विवरण..................................................................................२८
तालिका नं. ३.२३ : वन्यजन्तुको वासस्थान, विचरण क्षेत्र र हिडडुल विवरण..............................................................२८

iv
तलिका नं. ३.२४ : प्रभावित क्षेत्रको घरधुरीको र जनसंख्या विवरण..........................................................................२९
तलिका नं. ३.२५ : आयोजानबाट प्रभावित घरधुरीहरुको छानाको
प्रकार....................................................................२९
तलिका नं. ३.२६: आयोजनाबाट प्रभावित घरधुरीहरुको बाहिरी गाह्रो प्रकार..............................................................३०
तालिका नं. ३.२७ : आयोजनाबाट प्रभावित जनसंख्याको जातीय संरचना..................................................................३०
तालिका नं. ३.२८ : उमेर समूह अनुसार आयोजनाबाट प्रभावित जनसंख्या .................................................................३१
तालिका नं. ३.२९ : आयोजनामा क्षेत्रमा साक्षरता स्थिति........................................................................................३१
तलिका नं. ३.३० : आयोजना क्षेत्रमा स्थानीयको पेशा÷व्यवसायको विवरण...............................................................३२
तलिका नं. ३.३१ : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवार संख्या..................................................................................३२
तालिका नं. ३.३२ : प्रभावित क्षेत्रमा खानेपानी तथा सरसफाईको अवस्था..................................................................३३
तालिका नं. ३.३३ : शौचालयको प्रयोगको आधारमा विवरण.................................................................................३३
तालिका नं. ३.३४ : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवारको बत्ति बाल्न प्रयोग गरिने उर्जाको विवरण……………..............३४
तालिका नं. ३.३५ : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवारको खाना पकाउन प्रयोग गरिने इन्धनको विवरण..... ……………...३४
तालिका नं. ३.३६ : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवारको खाद्यान्न पर्याप्तताको स्थिति..................................................३४
तालिका नं. ३.३७ : आयोजना क्षेत्रमो बस्तीमो नामहरु ...........................................................................................३५
तालिका नं. ३.३८ : आयोजना क्षेत्रको धार्मिक र सांस्कृ तिक स्थलहरु ........................................................................३५
तलिका नं. ३.३९ : आयोजनाका सार्वजनिक सवालहरु ..........................................................................................३५
तालिका नं. ३.४० : हाल कार्यन्वयनका रहेको वायुको गुणस्तरको सम्बन्धि राष्ट्रिय मापदण्ड............................................५१
तालिका नं. ३.४१ : राष्ट्रिय खानेपानी गुणस्तरको मापदण्ड......................................................................................५२
तालिका नं. ३.४२ : पैठारी गरिने नयाँ डिजेल जेनेरेटरबाट निष्काशन भई हावामा जाने धुवाँको लागी उत्र्सजन
सीमा...........................................................................................................................................................५४
तलिका नं. ३.४३ : संचालनमा रहेका डिजेल जेनेरेटरबाट निष्काशन भई हावामा जाने धुवाँको लागी उत्र्सजन सीमा
.......................................................................................... ......... ......... ......... .........................................५४
तालिका न. ३.४४: क्षेत्रको आधारमा ध्वनिको गुणस्तर सम्वन्धी राष्ट्रिय मापदण्द, २०६९..............................................५४
तालिका न. ३.४५ : घरेलु उपकरणहरुमा अधिकतम ध्वनि उत्सर्जन सीमा....................................................................५५
तालिका न. ४.१: सकारात्मक वातावरणीय प्रभाव मुल्याङ् कन
संक्ष्ँप..........................................................................६६
तालिका न. ४.२: नकारात्मक वातावरणीय प्रभाव मुल्याङ् कन संक्ष्ँप..........................................................................६७
तालिका न. ६.१ : सकारात्मक प्रभावहरु बढोत्तरीका उपायहरु ...............................................................................५९
तालिका न. ६.२ : नकारात्मक प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु .............................................................................६१
तालिका नं. ६.३ : प्रभाव बढोत्तिरी र न्यूनीकरणका खर्चहरुको सारार्शं........................................................................७१
तालिका नं. ७.१ : अनुगमन तालिका (वातावरणीय अनुगमन योजनार्)......................................................................७४
तालिका नं. ७.२ : विस्तृत अनुगमन खर्च विवरर्ण.................................................................................................७९
तालिका नं. ७.३ : वातावरण व्यवस्थापन खर्च.....................................................................................................७९

चित्रहरुको सूची
चित्र नं. ३.१ : नेपालको भौगोलिक नक्शा (श्रोत : खानी तथा भूगर्भविभाग)................................................................२८
v
चित्र नं. ३.२ : नेपालको संभावित भूकं पीय खतरा आकलन नक्शा (श्रोत : प्जबमपब, द्दण्ज्ञद्ध)..........................................२८
चित्र नं ६.१. : स् वातावरण व्यवस्थापन संगठनको संरचना......................................................................................७१

संक्षेपीकरणको सूची
आ.व. – आर्थिक वर्ष
आई.पि.सि.सि. – इन्टर गभर्मेन्ट प्यानल फर क्लाइमेट चेन्ज
एल.पी. – लिक्युडीफाइड पेट्रोलियम
के .त.वि. – के न्द्रिय तथ्याङ् क विभाग
जि.ज.स्वा.का. – जिल्ला जन स्वास्थ्य कार्यालय
जि.पि.यस. – ग्लोवल पोजिसनिंग सिस्टम
जि.भू.सं.का. – जिल्लाभू –संरक्षण कार्यालय
जि.स.स – जिल्ला समन्वय समिति
टि.यस.पी. – टोटल सस्पेन्डेड पार्टिकल
टि.यस.यस. – टोटल सस्पेन्डेड सोलिड्स
डि.व.का. – डिभिजन वन कार्यालय
त.का. – तथ्याड्ढ कार्यालय
न. पा. – नगरपालिका
ने.स. – नेपाल सरकार
पि.यम. र एः – पार्टिकु लेट म्याटर
प्रा.वा.प. – प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण
बि.ओ.क्यु . – बिल अफ क्वान्टिटीज
भू.वा.सा.शा. – भू( वातावरण तथा सामाजिक शाखा
भौ.पू.या.म. – भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय
म.भ.रा.आ.नि. – मदन भण्डारी राजमार्ग आयोजना निर्देशनालय
मु.अ.क. – मुल्य अभिवृद्धि कर
व.वा.म. – वन तथा वातावरण मन्त्रालय
वा.व्य.क.यो – वातावरण व्यवस्थापन कार्य योजना
वा.अ.यो. – वातावरणीय अनुगमन योजना
वि.सं. – विक्रम सम्वत
स.वि. – सडक विभाग
सा.व. – सामुदायिक वन
vi
सा.व.उ.स. – सामुदायिक वन उपभोक्ता समिति
ऋइ – कार्बन डाइअक्साइड
ऋइ – कार्बन मोनोअक्साइड
ज्ऋ – हाइड्रो कार्बन
ल्इह – अक्साइडस् अफ नाइट्रोजन

इकाई
कि.मी. – किलोमीटर
के .जी. – किलोग्राम
के .वा. – किलोवाट
के .वा.घ. – किलोवाट घण्टा
घ.मी. – घनमीटर
ने.रू. – नेपाली रुपैयाँ
मा.ग्रा . – माइक्रोग्राम
मी . – मीटर
मि.ग्रा . – मिलिग्राम
मि.मी. – मिलिमीटर
मे.ट. – मेट्रिकटन
व.मि. – वर्गमिटर
से.मी. – सेन्टीमीटर
हे. – हेक्टर

प्रतीकचिन्ह
% – प्रतिशत

vii
१. प्रस्तवक र परामर्शदाताको संक्षित चिनारी
१.१ प्रस्तावक
प्रस्तावित “सिद्धिचरण राजमार्ग अन्तगर्तको ओखलढुङ् गा – सोलु सडक (१०.०० कि.मी)”स्तरोन्नतिको प्रस्तावक " भौतिक
पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय सडक विभाग‚ योजना तथा अनुगमन महाशाखा ,योजना अनुगमन तथा मूल्याङ् कन शाखा
पटनढोका, ललितपुर, नेपाल हो" । त्यसैले सडक विभाग‚ योजना,अनुगमन तथा मूल्याङ् कन शाखा , भौतिक पूर्वाधार तथा
यातायात मन्त्रालय , पाटनढोका, ललितपुर ,नेपालको जिम्मेवारी प्रस्तावित आयोजनाको प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण
(IEE) गर्नु हो । प्रस्तावकको पुरा नाम र ठेगाना निम्नानुसार रहेको छ :
प्रस्तावकको ठेगना :
नेपाल सरकार
भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय
सडक विभाग
योजना तथा अनुगमन महाशाखा
योजना,अनुगमन तथा मूल्याङ् कन शाखा
पाटनढोका, ललितपुर
फोन नं. : ०१–५००५५२२
ईमेलः pmeu@dor.gov.np

१.२ परामर्शदाता
वातावरण संरक्षण ऐन, २०७६ वातावरण संरक्षण नियामावली, २०७७ अनुसार प्रस्तावित आयोजनाको प्रारम्भिक
वातावरणीय परीक्षण (IEE) प्रतिवेदन, मिति २०७६/०५/२५ को सम्झौता अनुसार प्रस्तावकको तर्फ बाट सववे नेपाल
ईन्जिनियरीङ् ग कन्सलटेन्ट प्रा.लि., ललितपुर, नेपाल तयार गरेको हो । परामर्श सेवा प्रदारकको पुरा नाम र ठेगना निम्नासार
रहेको छ।
परामर्शदाताको ठेगना :
सववे नेपाल ईन्जिनियरीङ् ग कन्सलटेन्ट प्रा.लि
ललितपुर, नेपाल
पोष्ट बक्स नं. :
फोन नं. : ९८५११३८६१९
O{d]n M subwaynepal@gmail.com

1
 १.३ अध्ययन टोली :
प्रास्तावित आयोजनाको प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण निम्न बमोजिम टोलि सदस्यहरुबाट गरिएको हो।
तालिका नं. १.१ : प्रस्तावित प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको टोली संरचना
क्र.स. टोलि सदस्यको पद शैक्षिक योग्यता वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदन तयारीको
अनुभव
नाम
१. त्रिवेणी बास्तोला टोलि प्रमुख‚वातावरण विज्ञ वातावरण विज्ञनमा स्नातकोत्तर ७ वटा
२. नागेन्द्र यादव आर्थिक विज्ञ अर्थशास्त्रमा स्नातक ३ वटा
३. प्रकाश चन्द्र घिमिरे भू–गर्भशास्त्री भू–गर्भशास्त्रमा स्नातकोत्तर ६ वटा
४. सफला कार्की समाजशास्त्री समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर ७ वटा
५. निलाभ कर्ण जलश्रोत विज्ञ जलविज्ञानमा स्नातकोत्तर ८ वटा
६. आनन्द कु मार झा सिभिल ईन्जिनीयर सिभिल ईन्जिनीयरिङ् गमा स्नातकोत्तर ८ वटा

2
२. प्रस्तावको सारांश
२.१ आयोजनाको परिचय
सिद्धिचरण राजमार्ग अन्तगर्तको प्रस्तावित ओखलढुङ् गा-सोलु सडक स्तरोन्नति प्रदेश नं.१, सोलुखुम्बु जिल्ला, सोलुदुधकु ण्ड
नगरपालिका वडा नं. ११ र ७ मा पर्दछ । प्रस्तावित १०.०० कि.मी लम्बाई र हाल औषत ३.५ मी. चौडाईको सडक
स्तरोन्नति कार्य सोलुदुधकु ण्ड न.पा. वडा. ११ को ढ्याङ् ग्रे गाउँबाट सुरु भई तिनला शिव मन्दिर , छाप्रे गाउँ ,
रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दनिे गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मे हुदै सोही सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको वडा ७
को गार्मा गाउँमा गएर टुंगिन्छ । ओखलढुङ् गा-सोलु सडक खण्ड ओखलढुङ् गा, सोलुखुम्बु जिल्लाका मानिसहरुले पहाड
तथा हिमाली क्षेत्रमा पुग्न प्रयोग गर्ने एक शताब्दी पुरानो पैदल मार्ग हो ।
२.२ आयोजनाको सान्दर्भिकता
प्रस्तावित मार्गले ओखलढुङ् गा, सोलुखुम्बु जिल्लाका विभिन्न भू-भागहरु जस्तै : तिनला शिव मन्दिर , छाप्रे गाउँ ,
रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दनिे गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मे‚ पहाड तथा हिमालसंग जोडने प्रमुख सडक संजालको
रुपमा काम गर्दछ जसको निर्माण पश्चात यात्रा खर्च र यात्रा अवधि छोटिनेछ । जसले गर्दा मानिसहरुको आवागमन र सवारी
साधनको संख्यामा उल्लेख्य वृद्धि हुन गई आयोजना क्षेत्रमा बसोबास गर्ने मानिसहरुको आर्थिक गतिविधिमा सकारात्मक
प्रभाव पार्नेछ । यस मार्गको निर्माण पश्चात यात्रा अवधिमा छोटिनेछ । यस मार्ग राजमार्ग स्तरको कालोपत्रे सडकको रुपमा
स्तरोन्नति हुदाँ पर्यटकिय एंव धार्मिक स्थलहरुमा व्यापारिक तथा पर्यटकिय आवागमन वृद्धि हुन गई आर्थिक उन्नतिका नयाँ
बाटाहरु खुल्नेछन् । समग्रमा यस सडक खण्डको स्तरोन्नतिले प्रभावित क्षेत्रको विकासमा योगदान पुर्‍याउने भने प्रत्यक्ष र
अप्रत्क्ष रुपमा जोडिने गाउँहरुलाई दिगो विकासको आधार प्रदान गर्नेछ ।
२.३ आयोजनाको उद्देश्य
यस आयोजनाको प्रमुख उद्देश्य सोलुखुम्बु जिल्ला, सोलुदुधकु ण्ड न.पा. वडा नं. ११, ढ्याङ् ग्रे गाउँ (CH=80+000)देखि
सोही सोलुदुधकु ण्ड न.पा.को वडा नं.७ को गार्मा गाउँ (CH=90+000) सम्मा हाल कायम ‌औषत ३.५ मी. चौडाईको
सुक्खायम (Fair Weather Road) ग्राभेल सडकलाई स्तरोन्नति गरी ८.५ मी. चौडाईको सर्वयाम (All Weather)
शहरी स्तरको कालोपत्रे सडक हुनेछ जसमध्ये ७ मी. चौडाईको वाहन पाथ र सडकको दुबैतिर ०.७५ मी. चौडाईको सोल्डर
बनाउनु रहेको छ ।
२.४ प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको सान्दर्भिकता
यस आयोजनाको वातावरणीय नतिजाको मूल्यांकन गर्न र उचित, व्यावहारिक र ठाउँ–विशिष्ट बढोत्तरीकरण/न्यूनिकरण्क
उपायहरुको पहिल्याउन प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण आवश्यक छ। यस सन्दर्भमा वातावरण संरक्षण नियमावली, २०७७
को नियम ३ सगं सम्बन्धीत अनुसूची २ (घ) ८ ले आकृ ष्ट गरे बमोजिम सडक क्षेत्र अन्र्तगत “१० कि.मी भन्दा बढी ५०
कि.मी. लम्बाइको राष्ट्रिय राजमार्ग वा सहायक सडकको चौडाइ वृद्धि हुने गरी स्तरवृद्धि, पुनस्र्थापना वा पुननिर्माण गर्न
”प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण आवश्यक पर्दछ । साथै सोहि नियमावलीको अनुसूची २ (क) १२ अनुसार वन क्षेत्र अन्तर्गत
“ १ देखि ५ हेक्टरसम्ममो वन क्षेत्र अन्य प्रयोजनको लागी प्रयोग गर्न (तर नियामवाली प्रारम्भ हुनु अघि वन क्षेत्रमा सडकको
ट्रयाक तयार भएको हकमा सो सडकको स्तरोन्नति गर्दा थप हुने वन क्षेत्रको क्षेत्रफल मात्रा गणन गर्नु पर्नेछ)” समेत प्रारम्भिक
वातावरणीय परीक्षण आवश्यक पर्ने कानुनी व्यवस्था छ । प्रस्तावित सडक खण्ड १०.००कि.मी. लम्बाईसम्म स्तरवृद्धि गर्दा
आयोजना क्षेत्रमा कु नै संरक्षित क्षेत्रहरु पर्देनैन तर दुई वटा सामुदायिक वन र राष्ट्रिय वन र दर्ता नभएका विभिन्न निजि
वनहरुको १.४८ हे.वन क्षेत्र आवश्यक पर्ने देखिएकोले आयोजना कार्यान्वयन अगाडी प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण गराई

3
सम्बन्धित निकायबाट स्वीकृ ति आवश्यक गर्नु पर्दछ ।आयोजना क्षेत्रमा कु नै पनि राष्ट्रिय निकु ञ्ज, वन्यजन्तु आरक्ष, शिकार
आरक्ष तथा अन्य संरक्षित क्षेत्रहरु समेत नपर्ने भएकोले प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण सान्दर्भिक देखिन्छ ।
२.५ प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको उद्देश्य
प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणको प्राथमिक उद्देश्यहरु निम्नानुसार रहेका छन :–
 आयोजना प्रभावित क्षेत्रको भौतिक वातावरण, जैविक वातावरण, सामाजिम–आर्थिक–सांस्कृ तिक वातावरण तथा
रासयनिक वातावरण सम्बन्धि वस्तुगत अवस्थाको तथ्याङ् क/सूचना सङ् कलन गर्ने,
 प्रस्तावित प्रस्तावको कार्यान्वयनबाट भौतिक वातावरण, जैविक वातावरण, सामाजिम–आर्थिक–सांस्कृ तिक
वातावरण तथा रासयनिक वातावरणमा पर्ने सक्ने प्रभावहरु पत्ता लगाउने, आंकलन गर्ने तथा मुल्याङ् कन गर्ने ।
 सकारात्मक वातावरणीय प्रभावहरुलाई बढोत्तरी र नकारात्मक प्रभावहरुलाई रोकथाम तथा न्यूनीकरणका गर्ने
व्यवहारिक तथा स्थान विशिष्ट उपायहरु पत्ता लगाई कार्यन्वयन गर्ने,
 वातावरण व्यवस्थापन कार्य योजना (वा.व्य.क.यो) तथा वातावरणीय अनुगमन योजना (वा.अ.यो.) तयार गरि
कार्यन्वयन गर्ने‚
 निर्णयकर्तालाई आयोजना निर्माण तथा कार्यान्वयन गर्नुपुर्व वातावरणीय प्रभाव र प्रभाव बढोत्तरी÷न्यूनीकरणका
उपायहरुको बारेमा पुर्व सूचना दिने,
 प्रस्ताव कार्यान्वयनको लागी प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण पर्याप्त रहेको सुनिश्चित गर्ने ।
२.६ भू-उपयोगमा पर्ने प्रभाव
प्रस्तावित आयोजना कार्यन्वयनको लागी स्थायी रुपमा ३.८६३ हेक्टर र अस्थायी रुपमा २.१० हेक्टर जमिनको आवश्यक
पर्दछ ।
सि.नं. जमिनको प्रकार अधिग्ररहण गर्नु पर्ने जग्गाको क्षेत्रफल (हे.) कै फियत
स्थायी
१. वन क्षेत्रको जग्गा १.४८ सा.व. र रा. व. को स्वामित्व
२. कृ षियोग्य जग्गा ०.२९५४ निजि स्वामित्व
३. बस्तिको जग्गा १. ३७२३ निजि स्वामित्व
४. खाली जग्गा ०.७१६१ ने.स. स्वामित्व
५. अन्य ०.४५६७ ने.स. स्वामित्व
जम्मा ४.२९०५
अस्थायी
१. निजी जग्गा ३.२ ने.स. स्वामित्व
२. खोला/नदी जग्गा २.१ ने.स. स्वामित्व
३. खाली जग्गा १.२ निजि स्वामित्व
४. अन्य २.३ ने.स. स्वामित्व
जम्मा ८.८
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
२.७ आयोजनाको लागी कटान गर्नु पर्ने रुखको विवरण
प्रस्तावित आयोजना कार्यान्वयन गर्दा आयोजना क्षेत्रबाट १० प्रजातिका कु ल ७१४ वटा रुखहरु काटिने देखिन्छ । जस मध्य
झोरेनीकरेनी सा.व.-१२७ वटा, राष्ट्रिय वन-२१४, निजि वन-२५७, खेतियोग्य जमिनबाट ४५ वटा, आवास क्षेत्रबाट ७१ वटा

4
र सार्वजनिक जग्गाबाट ७ वटा रुखहरु काटिने देखिन्छ। उक्त क्षेत्रबाट अधिकतम संख्यामा सल्लाको रुखहरु (३७१) काटिने
छन्।
तालिका नं. २.२ : आयोजनाका लागि कटान गर्नु पर्ने रुखको विवरण
सि.नं. वनको प्रकार/नाम देखि सम्म(चेनेज) प्रमुख रुख‚ कटान गर्नु पर्ने कै फियत
९चेनेज० बिरुवाको प्रजाति संख्या
१. झोरेनीकरेनी सा.व. ८०+००० ८२+३०० ३ १००
२. झोरेनीकरेनी सा.व. ८२+३०० ८३+५०० ४ २७
३. निजि वन ८३+५०० ८६+६०० ५ २५७
४. खेतियोग्य जमिनबाट ८६+६०० ८७+५०० ३ ४५
५. राष्ट्रिय वन ८७+५०० ८८+००० ६ २१४
जम्मा १० ७१४
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
२.८ आयोजनाले प्रभाव पर्ने घरधुरी तथा जनसंख्या
प्रस्तावित आयोजनाको कार्यान्वयनबाट २९ वटा घरधुरीका ११४ जना प्रत्यक्ष रुपमा प्रभावित हुन्छन । आयोजनाले प्रभाव
पार्ने घरधुरी तथा जनसंस्याको विवरण तालिका नं.२.३ मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. २.३ : आयोजनाले प्रभाव पर्ने घरधुरी तथा जनसंख्याको संक्षिप्त विवरण
सि.नं. देखि (चेनेज) सम्म (चेनेज) घरधुरी संख्या प्रभावित जनसंख्या कै फियत
१. ८०+००० ८३+००० ९ ३५
२. ८३+००० ८६+००० ९ ४०
३. ८६+००० ८८+००० ५ १८
४. ८८+००० ९०+००० ६ २१
जम्मा २९ ११४
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
२.९ आयोजनाले स्थानीय पूर्वधार तथा सार्वजनिक सम्पतिमा पार्ने प्रभाव
प्रस्तावित आयोजना कार्यान्वयन गर्दा यस क्षेत्र बाट ४० वटा बिजुलि पोल, ५ वटा सोलरको पोल, १ बटा खानेपानीको धारा,
१.०५ कि.मी. सिचाई कु लो, १ खानेपानीको ट्यांकी,२ चौतार, १.२ कि.मी. खानेपानीको पाईपमा पूर्ण प्रभाव पुग्ने देखिन्छ ।
तालिका नं. २.४ : आयोजनाले प्रभाव पर्ने पुर्वाधार तथा सार्वजनिक सम्मपतिको संक्षिपत विवरण
सि.न. स्थानीय पूर्वधार/सार्वजनिक स्थानहरु (चेनेज) संख्या कै फियत
सम्पत्तिको नाम
१. चौतार ८२+००० देखि २
८३+५००
२. सिचाई कु लो ८५+००० देखि १.०५
८६+१०५ सम्म
३. खानेपानीको पाईप ८२+००० देखि १.२ कि.मी.
८३+२०० सम्म
४. खानेपानीको ट्याक्की ८०+००० देखि २० घ.मी.
८०+००० सम्म
५. बिजुलीको पोल ८०+००० देखि ४० वटा

5
सि.न. स्थानीय पूर्वधार/सार्वजनिक स्थानहरु (चेनेज) संख्या कै फियत
सम्पत्तिको नाम
९०+००० सम्म
६. सोलार पोल ८४+००० ५ वटा
देखि/८६+००० सम्म
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

6
३. प्रस्तावको विस्तृत विवरण
३.१ प्रस्तावको किसिम
यस आयोजनाको प्रमुख उद्देश्य सोलुखुम्बु जिल्ला, सोलुदुधकु ण्ड न.पा. वडा नं. ११, ढ्याङ् ग्रे गाउँ (चेनेज=८०+०००)देखि
सोही सोलुदुधकु ण्ड न.पा.को वडा नं.७ को गार्मा गाउँ (चेनेज=९०+०००) सम्मा हाल कायम ‌औषत ३.५ मी. चौडाईको
सुक्खायम (Fair Weather Road) ग्राभेल सडकलाई स्तरोन्नति गरी ८.५ मी. चौडाईको सर्वयाम (All Weather)
शहरी स्तरको कालोपत्रे सडक हुनेछ जसमध्ये ७ मी. चौडाईको वाहन पाथ र सडकको दुबैतिर ०.७५ मी. चौडाईको सोल्डर
बनाउनु रहेको छ ।
३.२ आयोजनाको स्थलहरु
प्रस्तावित सडक स्तरोन्नति कार्य प्रदेश नं. १, सोलुखुम्बु जिल्ला, सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको ( वडा नं ११ र ७) मा
पर्दछ । प्रस्तावित ओखलढुङ् गा-सोलु सडक ढ्याङ् ग्रे गाउँ (चेनेज ८०+०००), तिगंला शिव मन्दिर (चेनेज ८०+५७०), रमिते
बजार (चेनेज ८१+३१५०), लाबने गाउँ (चेनेज ८२+७७०), ताग्दिन खोला (चेनेज ८३+७३५), सिस्नेरी (चेनेज ८५+१२१),
सालमे बजार (चेनेज ८५+८४१), देखि सोहि न.पा. को वडा नं. ७ गार्मा गाउँ (चेनेज ९०+०००) सँग जोडिन्छ ।
३.३ आयोजनाको विशेषताहरु
प्रस्तावित १०.०० कि.मी. लम्बाई सडक स्तरोन्नति पश्चात सडकको चौडाई ८.५ मी. को हुनेछ जसमध्ये ७ मी. चौडाईको
वाहन पाथ र सडकको दुबैतिर ०.७५ मी. चौडाई सोल्डर रहनेछ । यस आयोजनाको कू ल लागत करिब ने.रु.
७५८,००५,२०३.४७ रहने अनुमान गरिएको छ । प्रस्तावित आयोजनाको प्रमुख विशेषताहरु तल उल्लेखित तालिका नं.
३.१ म प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.१ : आयोजनाको प्रमुख विशेषताहरु
ljj/0f cfof]hgfsf] d'vo ljz]iftfx?
cfof]hgfsf] gfd cf]vn9'ª\uf–;f]n' ;8s
ef}uf]lns cj:yf
cfof]hgf ;+rfng x'g] k|b]z !
cfof]hgf ;+rfng x'g] lhNnf ;f]n'v'Da'
;'? ljGb' ८६°३५’३.५८” पूर्वी देशान्तर र २७°२५’५०.७०” उत्तरी
अक्षांश
clGtd ljGb' ८६°३४’१८.४५” पूर्वी देशान्तर र २७°२७’३४.९३” उत्तरी
अक्षांश
k|efljt x'g] gu/kflnsf सोलुदुधकुं ड gu/kflnsf
k|d'v a:tLx? द्यांग्रे गाउँ , रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दिने गाउँ, सिस्नेरी,
साल्मे, गार्मा गाउँ
e"–agf}6 पहाड
xfjfkfgL समशितोष्ण
jiff{ c;dfg ljtl/t jiff{
r§g 8f]nf]dfO6, r'g9'+uf, l;:6, gfO;
Df6f] बौल्डर मिश्रित माटो, sf]n'leon माटो
;8ssf] nDafO{ !)=!*३ ls=ld=

7
ljj/0f cfof]hgfsf] d'vo ljz]iftfx?
;8ssf] k|sf/ ;xfos /fhdfu{
;8ssf] ljBfdfg cj:yf la6'ldg; ;tx (बिग्रेको)
l8hfOg kf/fdL6/
Ult ३) ls=ld=÷k|lt 306f
;8ssf] If]qlwsf/ -Right of way_ ३) ld -;8ssf] s]Gb«af6 !% ld= b'j}
tkm{af6_
;8ssf] rf}8fO{ -Formation Width _ ८=% ld=
Jfxg kysf] rf}8fO{ -Carriageway & ld=
Width_
;f]N8/sf] rf}8fO{ -Shoulder Width_ b'j} lt/ )=&% ld=
gfnL -Drain_ 5f]k]sf] 8]«g
Jfxg kysf] ;nfdL -Camber of २=५ %
Carriageway_
;f]N8/sf] ;nfdL -Camber of Shoulder _ २=५ %
df]8sf] Go"gtd cw{Aof; !% ld=
clwstd r8fO{ -Maximum Grade_ !) %
Go"gtd r8fO{ -Minimum Grade_ ०=५ %
;8ssf] cfo' !% वर्ष
s|; gfnL
kfO{k sne6{ -() ;]=dL= Aof;_ &
:Nofa sne6{ -$ dL= Aof;_ २
:Nofa sne6{ -^ dL= Aof;_ ३
:Nofa sne6{ -* dL= Aof;_ )
:Nofa sne6{ -!@ dL= Aof;_ )
;+/rfgx?
9'+uf hfnLsf] kvf{n -Gabion १६१९५ घ= मि=
Masonary_
9'+ufsf] kvf{n -Stone Masonary _ ५४८३= ८ घ= मि=
df6f]sf] sfd
df6f] sf6g १९६१६९=१७१ घ= मि=
df6f] e/0f ७३५९८=४८३ घ= मि=
sfnf]kq] l8hfO{g
;tx bf]xf]/f] la6'ldg; ;tx pkrf/ l8hfOg(DBST)

j]l/+u sf];{ @) ld=ld=

;j j]z ;fdfu|L df]6fO{ @)) ld=ld=
j]z ;fdfu|L df]6fO{ !%) ld=ld= s|;/af6
cfofhgfsf] nfut
hDdf nfut -d'=c=s ;lxt g]=?=df_ g]=?= ७५८,००५,२०३=४७
k|lt ls=dL= nfut -d'=c=s ;lxt g]=?=df_ g]=?= ६३१५२०६० ९४

8
 (श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

३.४ आयोजनाका लागी आवश्यक पर्ने जग्गाको विस्तृत विवरण

हाल आयोजनाले ४५.१६ हे. जमिन ओगटेको छ भने, हाल कायम ‌औषत ५.५ मी. चौडाईको ग्राभेल सडकलाई ८.५ मी.
चौडाईको कालोकत्रे सडकमा स्तरोनन्ती गर्दा स्थायीरुपमा १.४८ हेक्टर वन क्षेत्र (सामुदायीक वनको ०.८८ हे., राष्ट्रिय वनको
०.५४ हे. र निजि वनको ०.८०६ हे.), ०.२९५४ हेक्टर खेतियोग्य जमिन, १.३७२३ हेक्टर आवास क्षेत्र र ०.७१६१ हेक्टर
सार्वजनिक जमिन गरी कु ल ३.८६३८ हेक्टर जमिन आवश्यक पर्ने तथा सडक क्षेत्रधिकार कायम गर्दा १४०.७४ हे.
आवश्यक पर्ने देखिन्छ । त्यसैले हाल कायम ‌औषत ५.५ मी. चौडाईको ग्राभेल सडकलाई ८.५ मी. चौडाईको कालोकत्रे
सडकमा स्तरोनन्ती गर्दा आवश्यक पर्ने १.४८ हेक्टर वन क्षेत्रको भोगधिकार लिनु पर्ने देखिन्छ । आयोजनाका लागी
आवश्यक पर्ने जग्गाको पूर्ण विवरण तलिका नं. ३.२ मा प्रस्तुत गरिएको छ।
तलिका नं. ३.२ : आयोजनाका लागी आवश्यक पर्ने जग्गाको पूर्ण विवरण।
सि.नं. आयोजनाको विवरण भू–उपयोग (हे.)
वन क्षेत्र खेतियोग्य जमिन बस्ति सरकारी जम्मा
(निजी) भएको खाली
राष्ट्रिय सा.व. निजि खेत बारी निजि जग्गा
जग्गा
स्थायी जग्गा
१ सडक क्षेत्राधिकारमा (३० ८.२३ ३६.३१ १८.२२ ११.१९ २२.३८ ४०.९ ३.४८ १४०.७४
मी.) जम्मा जग्गा
२ हाल विद्यमान सडक २.६८ १२.५१ ८.१२ ३.१५ ६.३ ११.३३ १.०७ ४५.१६
चौडाईमा (जम्मा) जग्गा
३ नयाँ सडक पंक्ति/थप ०.५४ ०.८८ ०.८०६ ०.१ ०.१९ १.३७ ०.७२ ३.८६
चौडाईमा (जम्मा) जग्गा
स्थायी रुपमा आवश्यक जम्मा ११.११ ४९.५ २६.६४ १४.४४ ३०.०५ ५३.६० ५.२७ १८०.६१
जग्गा
अस्थायी जग्गा
१ कामदार शिविर १.७० १ .५० ३.२०
२ निर्माण सामाग्री भण्डारण १ .२० १ .२०
स्थल
३ बिग्रन व्यवस्थापन स्थल २.१० २.१०
४ खानि क्षेत्र
अस्थायी रुपमा आवश्यक जम्मा १ .७ ४.८ ६.५०
जग्गा
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

9
३.५ आयोजनालाई आवश्यक पर्ने निर्माण सामाग्रीहरु
सडकको स्तरोन्नति कार्यहरुको लागी आावश्यक आधारभूत सामाग्रीहरुमा माटो, ढुंगा, गिट्टी, ग्राभेल र टुक्राइएको चट्टान पर्दछ
। आयोजना कार्यन्वयन गर्दा आवश्यक पर्ने माटो, ढुंगा, गिट्टी, ग्राभेल, बेस सामाग्री र सव बेस सामाग्री आयोजना क्षेत्र भएर
बग्ने सालु खोला र शिर्ष गाडबाट उत्खनन् गरिनेछ । अन्य सामाग्रीहरु जस्तै : स्टील, छड, सिमेन्ट, जाली, अस्पाल्ट, आदि
आयोजना क्षेत्रबाट ८७ कि.मी.को दुरी मा रहेको ओखलढुङ् गा जिल्लाको हरकपुर र घुर्मी बजारबाट खरिद गरिनेछ ।
प्रस्तावित आयोजनालाई आवश्यक पर्ने विभिन्न निर्माण सामाग्रीहरु तल तालिका नं. ३.३ मा उल्लेख गरिएको छ ।
तलिका नं. ३.३ : आयोजनालाई आवश्यक पर्ने सामाग्रीहरुको विवरण
सि.न. निर्माण सामाग्रीको विवरण मात्रा ईकाइ श्रोत कै फियत
१ सव-बेस १५८४१.२२ घ.मी. सोलु खोला
२ बेस १५८४१.२२ घ.मी. हर्कपुर बजार
३ एग्रीगेट २४६२३.२६ घ.मी. हर्कपुर बजार
४ सिमेन्ट कोंक्रीट (M10/40) ४५२.४० घ.मी. घुर्मी बजार
५ सिमेन्ट कोंक्रीट (M15/40) ४२२५ .१६ घ.मी. घुर्मी बजार
सिमेन्ट कोंक्रीट (M20/40) ५९६४ घ.मी. घुर्मी बजार
सिमेन्ट कोंक्रीट (M25/40) १८०.८१ घ.मी. घुर्मी बजार
६ बिटुमेन/अलकत्रा ७०५५९.४४ लि। अमलेख गंज
७ डन्डी २४.८२४ मे. ट घुर्मी बजार
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.६ आयोजनाका लागी आवश्यक पर्ने इन्धन
निर्माण कार्य संचालन तथा निर्माण सामाग्री ढुवानीको क्रममा विभिन्न थरिका इन्धनहरुको प्रयोग हुने गर्दछ । प्रस्तावित
आयोजना कार्यान्वयनको लागी निम्न बमोजिमको मात्रा र किसिममा र इन्धनहरुको आवश्यक पर्ने देखिन्छ । उक्त मात्रामा
इन्धनको प्रयोगबाट वातावरणका १९५.८३ मे.ट. कार्बन उत्सर्जन हुने देखिन्छ ।
तालिका नं. ३.४ : आयोजना कार्यान्वयनबाट हुन सक्ने कार्बन उत्सर्जन
सि.न. इन्धाको श्रोत मात्रा ईकाइ अनुमानित कार्बन कै फियत
किसिम उत्सर्जन (मे.ट.)
१ डिजेल स्थानीय ३,००,००० लि. १८९.७७ आई.पि.सि.सि.
२ पेट्रोल स्थानीय ३००० लि. २.२१ ‚
३ मट्टीतेल स्थानीय ७५०० लि. ३.०७ २००६ अनुसार
४ खाना पकाउने स्थानीय १५० सिलिन्डर ०.८२ (अनुसूची-५)
ग्याँस
जम्मा १९५.८६
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.७ आयोजनालाई लागि आवश्यक पर्ने जनशक्ति
प्रस्तावित आयोजना तीस (३०) महिनामा सम्पन गर्न ७५० कार्य दिनको लागी ६१५६ दक्ष मानव दिन (२५ जना प्रति दिन) र
१५,००० अर्धदक्ष मानवदिन (६० जना प्रति दिन ) गरि कु ल २१,१५६ मानव दिन आवश्यक पर्ने अनुमान गरिएको छ ।

10
३.८ आयोजनाको क्षेत्र निर्धारण
आयोजनाको गतिविधिहरुको निकटता र प्रभावहरुको परिमाणको आधारमा प्रतिकु ल र अनुकु ल वातावरणीय प्रभावहरु व्यक्त
गरिन्छ । वातावरणीय प्रभावहरुको आाधारमा आयोजना प्रभावित क्षेत्रहरुलाई निम्नानुसार ( तालिका नं. ३.५) वर्गीकरण
गरिएको छ ।

तालिका नं. ३.५ : आयोजनाको क्षेत्र निर्धारण

प्रभाव वर्गीकरण प्रभाव क्षेत्रको विवरण
प्रत्यक्ष प्रभाव क्षेत्र सडकको क्षेत्रधिकार ३० मी.( सडकको के न्द्र रेखाबाट दाँया १५ मी. र बाँया १५
मी.) सहित निर्माण क्षेत्र –जहाँ आयोजनाका विभिन्न संरचाहरु जस्तै सडक पंत्तिल,
कामदार, शिविर, उत्खनन क्षेत्र, खानी क्षेत्र, अलकत्रा तताउने क्षेत्र, निर्माण सामाग्री
थुपार्ने क्षेत्र, बिग्रन व्यवस्थापन क्षेत्र, क्रसर संचालन क्षेत्र आदि निर्माण तथा संचालन
गरिन्छ ।
अप्रत्यक्ष प्रभाव क्षेत्र प्रत्यक्ष प्रभाव क्षेत्र भन्दा बाहिर सडकको दुबैतिर २०० मी. दूरी सम्म पर्ने क्षेत्र
समग्र प्रभाव क्षेत्र आयोजना संचालन हुने सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको ( वडा नं ११ र ७)
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.९ आयोजनाको सहायक सुविधाहरु निर्धारण
आयोजनाको लागी आवश्यक पर्ने कामदारलाई आयोजना अवधिभर शिर्ष गाड नजिकै को सरकारी खाली जग्गामा शिविर
बनाई राखिनेछ। सोहि स्थानमा सरक्षित एवंम वातावरण मैत्री ढंगले निर्माण सामग्रीहरु भण्डारण गरिनेछ । आयोजनाको लागी
आवश्यक पर्ने निर्माण सामाग्री जस्तै बालुवा, ग्राभेल, ढुंगा आदि आयोजना क्षेत्र भएर बग्ने सालु खोलाबाट उत्खनन गरिनेछ ।
आयोजना संचालनको क्रममा उत्सर्जन हुने विभिन्न किसिमको बिग्रनको व्यवस्थापन पुरानोथानाबाट ७०० मी.को दुरीमा
रहेको गहिरो सार्वजनिक जग्गामा गरिनेछ । आयोजनाको लागी आवश्यक सहायक सुविधाहरुको निर्धारण तालिका नं. : ३.६
अनुसार गरिएको छ ।

३.९.१ कामदारहरुको शिविर

आयोजनाका लागि आवश्यक पर्ने कामदारहरु आयोजना अवधिभर आयोजना स्थलमा बस्नका लागि बनाइने कामदार
शिविरको सम्भावित सम्पूर्ण स्थानहरुको व्याख्या गरी निम्न बमोजिमको तालिकामा विवरण दिएको छ।
तालिका नं. ३.६ : कामदार शिविर विवरण
सि.नं. शिविर रहने सम्भावित स्थानहरु जग्गाको किसिम कै फियत
१. सोलुखोला माथिको खालि ठाउँमा (३०३°५७’०९.९९” सरकारी (बन्जर र वन क्षेत्र )
उत्तर‚ ४५°७९’४९.१०” पूर्व)(८१+८००)
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

३.९.२ खानी उत्खनन स्थल

आयोजनाका लागि आवश्यक पर्ने विभिन्न खानी सामाग्रीहरुको सोलु खोलाबाटा उत्खन्न गरीएको छ ।

11
तालिका नं. ३.७ : खानी उत्खनन स्थलको विवरण
सि. खानी उत्खनन हुने स्थानहरु नदी÷खोला निर्माण सामाग्रीको उत्खनन कै फियत
नं. को नाम सामाग्री उपलब्धता गरिने मात्रा
किसिम (घ.मी.) (घ.मी.)
१. सोलु खोल सोलु खोल ढुङ् गा‚ ५,००,००० ४,००,००० डोजर, लोडर आदि
(३०३°५८’०१.८१” उत्तर‚ गिट्ठी‚बालु भारी उपकारण
४५°७६’३९.९७” पूर्वं) वा प्रयोग गरी उत्खनन
(८२+२००) गरिने
( श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

३.९.३ निर्माण सामाग्री भण्डारण स्थल

आयोजनाका लागि आवश्यक पर्ने विभिन्न सामाग्रीहरुको सुरक्षित रुपमा भण्डारण गर्नका लागि वातावरणमैत्री तथा सरक्षित
सम्पूर्ण सम्भावित भण्डार स्थलहरुको पहिचान गरी सो स्थलहरुको व्याख्या निम्न बमोजिमको तालिकामा विवरण गरीएको छ।
तालिका नं. ३.८ : निर्माण सामाग्री भण्डारण स्थल
सि.नं. निर्माण सामाग्री भण्डारण स्थानहरु जग्गाको किसिम कै फियत
१. सोलुखोला माथिको खालि सरकारी बन्जर र बाझो क्षेत्र
ठाउँमा(३०३°५७’०९.९९” उत्तर ‚ ४५°८३’००.१४”
पूर्व)(८१+३००)
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

३.९.४ बिग्रन व्यवस्थापन क्षेत्र

आयोजनामा उत्सर्जन हुने विभिन्न किसिमको बिग्रन व्यवस्थापन गर्नका लागि वातावरणमैत्री तथा सरक्षित सम्पूर्ण सम्भावित
बिग्रन व्यवस्थापन स्थलहरुको पहिचान गरी सो स्थलहरुको व्याख्या निम्न बमोजिमको तालिकामा विवरण गरीएको छ ।
तालिका नं. ३.९ : बिग्रन व्यवस्थापन क्षेत्रको विवरण
सि.नं. बिग्रन व्यवस्थापन क्षेत्रहरु जग्गाको किसिम कै फियत
१. (३०३°५६’३२.३७” उत्तर‚ ४५°८३’००.१४” पूर्व) सरकारी बन्जर÷बाझो क्षेत्र
(८८+०००)
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

३.९.५ क्रसर संचालन तथा अलकत्रा तताउने क्षेत्र

आयोजनाका लागि आवश्यक पर्ने कु चल सामाग्रीहरुको लागि स्थापना गरी सङ् चालन गर्नु पर्ने क्रसर तथा आयोजनाका लागि
चाहिने अलकत्रा तताउने गर्नका लागि वातावरणमैत्री तथा सरक्षित सम्पूर्ण सम्भावित भण्डार स्थलहरुको पहिचान गरी सो
स्थलहरुको व्याख्या निम्न बमोजिमको तालिकामा विवरण गरीएको छ ।
तालिका नं. ३.१० : क्रसर संचालन तथा अलकत्रा तताउने क्षेत्रको विवरण
सि.नं. क्रसर संचालन तथा अलकत्रा तताउने क्षेत्रहरु जग्गाको किसिम कै फियत
१. (३०३°५५’९६.६३” उत्तर‚ ४५°८३’७५.५५” सरकारी (वन क्षेत्र, नदी उकास क्षेत्र)
पूर्व)(८४+०००)
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

12
३.१० निर्माण प्रविधि
आयोजना संचालन तथा कार्यान्वयन गर्दा वातावरण मैत्री सजिलै उपलब्ध र सके सम्म स्थानीय निर्माण प्रविधि जोड दिइनेछ ।
आयोजना संचालनको लागी मानव र मेसिन (यन्त्र) दुबैको प्रयाग गरिनेछ । आयोजना संचालनको क्रममा माटो कटान तथा
भरण कार्यको लागी एक वटा ब्याकहो, लोडर, निर्माण सामाग्री ढुवानीको लागी दुईवटा ट्रक, तिन वटा मिनि ट्रक र अन्य
निर्माण संग सम्बन्धित यन्त्रहरुको प्रयोग गरिनेछ ।

13
३.११ निर्माण तालिका
आयोजना संचालन तथा कार्यान्वयन गर्नका लागी लाग्ने समय तालिका नं. ३.११ मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.११ : आयोजनाको निर्माण तालिका
सि.नं. आयोजनासंग सम्बन्धित प्हिलो वर्ष दोश्रो वर्ष तेश्रो वर्ष
क्रियाकलापहरु प्हिलो ६ दोश्रो ६ प्हिलो ६ दोश्रो ६ प्हिलो ६
महिना महिना महिना महिना महिना
१. बेलपत्र आब्हान तथा
आयोजनाको ठेकका
२. आयोजनाको निर्माण चरण
३. आयोजनाको अनुगमन तथा
मुल्यांकन
४. आयोजना संचालन चरण
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

14
३.१२ अध्ययनका बेला अपनाइएको विधिहरु :
वातावरण संरक्षण ऐन, २०७६ र वातावरण संरक्षण नियमावली, २०७७ मा व्यवस्था भएका प्रक्रियाहरुको अनुसरण गरी
प्रस्तावित कार्यका वातावरणीय अध्ययन गरियो । वातावरण संरक्षण नियमावली, २०७७ को नियम ५ को उपनियम १(ख)
अनुसार अनुसूची–७ बमोजिम तयार गरिएको कार्यसूची सोहि नियमावली को निकाय ५ को उपनियम ५ अनुसार मिति
२०७६/०६/०७ गते भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय, सिंहदबार, काठमाडौँ, नेपालले स्वीकृ त गरे पश्चात स्वीकृ त
कार्यसूची (अनुसूची-१) को आधार वातावरण संरक्षण नियमावली, २०७७ अनुसुची ११ बमोजिमको ढाँचामा यस प्रारम्भिक
वातावरणीय परीक्षणको प्रतिवेदन तयार गरियो । प्रतिवेदन तयारी गर्दा अपनाईएको गतिविधिहरु निम्नानुसार रहेको छ ।

३.१२.१ तथ्यांक संकलन विधि

३.१२.१.१ सन्दर्भ सामाग्रीहरुको अध्ययन
आयोजना क्षेत्रको भौतिक, जैविक र सामाजिक–आर्थिक र साँस्कृ तिक वातावरणको माध्यमीक तथ्यांक हासिल गर्न सन्दर्भ
सामाग्रीहरु जस्तै ओखलढुंङ् गा–सोलु सडक खण्ड (१०.०० कि.मी.) को विस्तृत आयोजना प्रतिवेदन, आयोजना संग
सम्बन्धित नेपाल सरकारको नीति, ऐन, नियम तथा निर्देशिकाहरु, अघिल्ला मिल्दाजुल्दा वातावरणीय अध्ययन प्रतिवेदन ,
स्थानीय तहको प्रोफाईल, के .त.वि.ले प्रकाशन गरेको तथ्याङ् क आदिको पुनरावलोकन गरियो । भू–बनोट, भौगोलिक स्थिति,
भू–उपयोग, भू–क्षमता र अध्ययनसंग सम्बन्धीत नक्साहरुको समेत अध्ययन गरि आवश्यकता अनुसार प्रतिवेदनमा
समावेश गरियो ।
३.१२.१.२ चेकलिस्ट र घरधुरी सर्वेक्षण प्रश्रावलीको तयारी
राष्ट्रिय वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ् कन निर्देशिका, २०५० को आधारमा भौतिक, जैविक र सामाजिक–आर्थिक र साँस्कृ तिक
वातावरणको अवस्था र संभावित प्रभावहरुको पहिचान गर्नका लागी चेकलिस्ट तथा प्रश्रावली (अनुसूची ६) तयार गरिएको
थियो ।
३.१२.१.३ स्थालगत अध्ययन
प्रस्ताब कार्यान्वयन हुने क्षेत्रको स्थलगत भ्रमण गरि भौतिक, जैविक र सामाजिक–आर्थिक र साँस्कृ तिक वातावरणको
आधारभुत तथ्यांक सङ् कलन गरियो । आधारभुत तथ्याङ् क सङ्कलन गर्न स्थलगत निरिक्षण, अध्ययन, अनुसन्धना,
प्रश्रावली, अन्तरवर्ता, लक्षितसमूह छलफल गरियो ।
३.१२.१.३.१ भौतिक वातावरण सम्बनधी तथ्यांक सङ् कलन कार्य
प्रस्ताव कार्यान्वयन हुने क्षेत्रको स्थलगत भौतिक वातावरण सम्वन्धी तथ्यांक सङ् कलन गर्न अध्ययन टोलीले प्रस्ताव
कार्यान्वयन क्षेत्रमा स्थलगत अवलोकन, पैदल मार्ग सर्वेक्षण र समूहगत छलफल गरिनेछ । भौतिक वातावरण सम्वन्धी
तथ्यांक निम्न विधिद्बारा सङ् कलन गरियो ।
क. तापक्रम र वर्षा: आयोजना क्षेत्रको तापक्रम, वर्षा, आर्द्रता जस्ता मौसमी परिमितीहरुको सूचना जल तथा मौसम
विज्ञान विभागबाट प्राप्त गरी विश्लेषण गरियो ।
ख. नदीका विशेषताहरु: सहायाक तथ्याङ् कहरु जस्तै; विस्तृत आयोजना प्रतिवेदन, स्थलगत अध्ययन तथा
अवलोकन र चेकलिस्टको प्रयोग गरी आयोजना स्थल भएर बग्ने नदी/ खोला/ खोल्सीहरुको विवरण सूचिकृ त गरी
विश्लेषण गरियो ।
ग. वायुको गुणस्तर: आयोजना कार्यन्वयन क्षेत्रमा पर्ने सोलुदुधकु ण्ड न.पा., वडा न. ११, ढ्याङ् ग्रे गाउँमा मिती
२०७७/०५/२२ गते स्मार्ट सिटिजन किट (Smart Citizen Kit 2.1 with Urban Sensor Board ) को
सहायताले २४ घण्टाको वायुको नमूना संकलन गरी नेपाल सरकारबाट मान्यता प्राप्त ग्रिन डिसिजन ल्याब एण्ड
रिसर्च प्रा.लि., गोंगबु, काठमाडौँमा विश्लेषण गरी आयोजना क्षेत्रको वायुको गुणस्तर पत्ता लगाएको छ । प्रस्तावको

15
 कार्यान्वयन गर्दा सवारी साधन र मेसिनरीहरुमा पेट्रोलियम पदार्थको प्रयोगबाट हुनसक्ने सम्भावित कार्बन
उत्सर्जनको मात्रा नेशनल ग्रीनहाउस ग्यासँ ईन्भेन्टरीहरुका लागीले आ.ई.पि.सि.सि. निर्देशिका, २००६ (IPCC
Guideliness for National Green Gas Inventories,2006) ले निर्दिष्ट गरे बमोजिम पत्ता लगाईयो ।
घ. पानीको गुणस्तर: आयोजना कार्यान्वयन गर्दा पानीको गुणस्तरमा प्रभाव पर्न सक्ने सोलु खोला
(CH=85+000) को पानीको मिती २०७७/०५/२६ गते नमूना संकलन गरी नेपाल सरकारबाट मान्यता प्राप्त
स्वाट ल्याब (Swat Lab), बबरमहल, काठमाडौँ मिती २०७७/०६/२२ गते पानीको गुणस्तर विश्लेषण गरियो ।
ङ. ध्वनीको गुणस्तर: गते स्मार्ट सिटिजन किट (Smart Citizen Kit 2.1 with Urban Sensor Board )
को सहायताले मिती २०७७/०५/२५ गते सोलुदुधकु ण्ड न.पा., वडा न. ११, ढ्याङ् ग्रे गाउँमा ध्वनीको तथ्यांक
सङ् कलन गरी नेपाल सरकारबाट मान्यता प्राप्त ग्रिन डिसिजन ल्याब एण्ड रिसर्च प्रा.लि., गोंगबु, काठमाडौँमा
विश्लेषण गरी आयोजना क्षेत्रको ध्वनीको गुणस्तर पत्ता लगाएको छ ।
च. भौगर्भिक अध्ययन: स्थलत अध्ययन तथा अवलोकन गरी चेकलिस्टको र भौगर्भिक नक्साको आधारमा
आयोजना स्थलको माटोको प्रकार, चट्टानको प्रकार र भौगर्भिक संरचाहरुको गठनको बारेमा सूचीकरण गरी
विश्लेषण गरियो ।
छ. पहाडको स्थिरता: आयोजना क्षेत्रमा पर्ने अस्थिर ठाउँहरु जस्तै; जोरेनीकरेनी सा.व. क्षेत्र, सोलु खोला नजिकको
अस्थिर क्षेत्र र रमिते बजार नजिकको अस्थिर क्षेत्रको स्थलगत अध्ययन तथा अवलोकन गरी चेकलिस्टको
आधारमा पहिरो तथा अस्थिर ठाउँहरु लम्बाई, चौडाई, गहिराई तथा सक्रियता आदीको मापन गरी सूचीकरण
गरियो । उक्त स्थानहरुको जि.पि.यस. को प्रयोगले अक्षांश र देशान्तरको टिपोट गरियो ।
ज. सार्वजनिक सम्पतिहरु: स्थलत अध्ययन तथा अवलोकन गरी चेकलिस्ट अनुसार सार्वजनिक सम्पतिहरु जस्तै;
विद्युतीय खम्बा, टेलिफोन खम्बा, चौतारा, प्रतिक्षालय, पानीको ट्याकी, पानीको धारा, आदीको चेनेज अनुसार
टिपोट गरी सूचीकरण गरियो ।

झ. आयोजनाका सहायक सुविधाहरु: आयोजनाका विभिन्न सहायक सुविधाहरु जस्तै; कमदार शिविर, सामाग्री
भण्डार स्थल, बिग्रन व्यवस्थापन स्थल, खानी उत्खनन क्षेत्र आदीको लागी स्थानीयसँग छलफल गर्नुका साथै
स्थलगत अध्ययन अवलोकन गरी अस्थायीरुमा जग्गा पहिचान गर्नुका साथै उक्त स्थानहरुको अक्षांश र देशान्तरको
टिपोट गरियो ।

ञ. भू-उपयोग: स्थलत अध्ययन तथा अवलोकन गरी चेकलिस्ट अनुसार भू-उपयोग सम्बन्धी टिपोट गर्नुका साथै
जि.पि.यस. को प्रयोगले अक्षांश र देशान्तरको टिपोट गरियो । स्थलत सर्वेक्षणबाट आएको तथ्यांकलाई
जि.आई.यस.को माध्यले विश्लेषण गरी सरकारी जग्गा, निजि जग्गा, वन क्षेत्र, खेती योग्य जग्गा, खाली जग्गा,
आवास क्षेत्र आदीको क्षेत्रफल मापन गरियो ।

ट. अन्य: यसका अतिरिक्त टोलीले स्थानीय बासिन्दाहरुसँग त्यस क्षेत्रको भौतिक अवस्था खास गरेर फोहोरमैला
व्यवस्तापन पद्धति, चट्टन, माटो, भू-क्षय हुने क्षेत्र, जलधार तथा खोलानालामा पानीको अवस्था बारे समूहगत
छलफल गरी प्रस्ताव कार्यान्वयन गर्दा पर्नसक्ने सम्भावित प्रभावका बारेमा समेत जानकारी सङ् कलन गरियो ।

16
३.१२.१.३.२ जैविक वातावरण सम्वन्धी तथ्यांक सङ् कलन कार्य

जैविक सर्वेक्षणको क्रममा आयोजना क्षेत्र भित्र रहेको अवलोकन गरी निम्न विधिहरुद्बार जैविक वातावरण सम्वन्धी तथ्यांक
सङ् कलन गरीयो ।
क. वनस्पति: स्थलगत अध्ययनको क्रममा आयोजना कार्यान्वयन गर्दा कटान गर्नुपर्ने वनस्पतिहरुको चेनेज अनुसार
सम्पूर्ण प्रजातिको संख्या टिपोट गरी चेकलिष्टमा प्रविष्ट गरीयो । साथै प्रचलित बैज्ञानिक पद्धतीद्बारा उक्त रुखहरुको
छातीको उचाइ समेत मापन गरी निम्न सुत्रको प्रयोग गरी त्यसबाट प्राप्त हुन सक्ने काठ दाउराको आयातन समेत
आँकलन गरीयो ।

C 2L

जहाँ,
V= रुखको आयातन (Tree Trunk Volume)
C= रुखको परिधी (Circumference/ Girth at breast Height)
L= रुखको उचाइ (Height of Tree)

ख. वनको प्रकार: स्थलगत अध्ययन तथा तथा अवलोकन गरी चेकलिस्ट आधारमा वनको प्रकार र वनको र
अवस्थाको बारे टिपोट गरीयो । साथै आयोजना क्षेत्रका सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहको व्यवस्थापनको
सवालहरु र उनीहरुको सार्वजानीक सरोकारको जानकारीहरु समेत ती सरोकारवाला व्यक्ति र समूहसँग छलफल गरी
संकलन गरीयो । जि.पि.यस.को प्रयोगले विभिन्न वनको आक्षांश र देशान्तरको टिपोट गरीयो । स्थलगत
सर्वेक्षणबाट आएको तथ्यांकलाई जि.पि.यस.को माध्यमले आयोजनालाई आवश्यक पर्ने वन क्षेत्रको विश्लेषण
गरीयो ।

ग. वन्यजन्तुको विवरण: वन्यजन्तु (स्तनधारी, चराचुरुं गी, जलचर, उभयचर, अभयचर, सरीसृप ) को प्रजाति,
वन्यजन्तुको बासस्थान, विचरण क्षेत्र र आवतजावत गर्ने क्षेत्रका बारेमा जानकारी हासिल गर्न बिहान, दिउसो तथा
साँझपख प्रत्यक्ष अवलोकन गर्नुका साथै वन्यजन्तुको उपस्थिति जनाउने आवाज, पदचिन्ह, प्वाँख, दिसा आदीको
खोज गरी चेकलिष्टमा टिपोट गरियो । स्थानीय माछा मार्ने व्यक्तिहरुसंग समेत आयोजना क्षेत्र भएर बग्ने खोला
खोल्सीमा पाईने माछाहरुको बारेमा जानकारी संकलन गरियो । यसका अतिरिक्त मुख्य जानकार व्यक्तिहरुसंग
छलफल गरी वनमा पाईने, आवत जावत गर्ने खासगरी स्तनधारी, चरा र घस्रने प्रजातिका वन्यजन्तु सम्बन्धी
जानकारीलाई यकिन गरीयो ।
३.१२.१.३.३ सार्वजानिक सुनुवाई तथा सार्वजनिक सूचना
प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदन तयारीको सिलसिलामा प्रस्तावको कार्यान्वयनबाट प्रभावित हुने क्षेत्रमा प्रस्तावको
बारे जानकारी दिन, मस्यौदा प्रतिवेदन प्रस्तुति गर्न र राय सुझाव संकलन गर्ने हेतुले सार्वजनिक सुनुवाईको कार्यक्रम
आयोजनाको लागी स्थानीय राष्ट्रिय दैनिक “जन सवाल” मा मिति २०७६/०९/०९ गते सूचना प्रकाशन गरि मिति
२०७६/१०/१९ गते आइतबार सोलुदुधकु ण्ड न.पा., वडा नं: ११ र ७ को वडा कार्यालय, सव डिभिजन वन कार्यालय,
सोलखूम्बु, विभिन्न सामुदायिक विद्यालय, सामुदायिक वन कार्यालयहरुको सूचना पाटिमा सूचना टाँस गरियो । मिति
२०७६/१०/१९ गते आइतबार बिहान २:०० बजे सोलुदुधकु ण्ड न.पा. वडा नं.७ को वडा कार्यालयमा सार्वजनिक सुनुवाई

17
कार्यक्रम आयोजना गरि प्राप्त राय सूझाव, उपस्थिति, तस्वीर (अनुसूची ३) तथा श्रव्य दृश्यलाई प्रतिवेदनमा समावेश गरियो ।
सार्वजनिक सुनुवाई सम्पन भए पश्चात सोहि दिन प्रस्तावको कार्यान्वयनबाट वातावरणमा पर्न सक्ने प्रभावको लिखित राय/
सुझावको लागि वातावरण संरक्षण नियमावली‚ २०७७ को नियम ७ को उपनियम (२) सँग सम्बन्धीत अनुसूची ९
वमोजिमको ढाँचामा तयार गरिएको सात (७) दिन सूचनालाई प्रस्तावक सडक विभाग‚ योजना तथा अनुगमन महाशाखा
पाटनढोका, ललितपुर, नेपालले प्रमाणित गरी सोही सूचनालाई सोलुदुधकु ण्ड न. पा. कार्यालय, वडा नं. ११ र ७ को
वडा कार्यालय, सव डिभिजन वन कार्यालय, सोलुखुम्बु, विभिन्न सामुदायिक विद्यालय, सामुदायिक वन कार्यालयहरुको
सूचना पाटि, कटालको युवा क्लवको भवन, लटेरोडाको चोक र सल्लेरी वसपार्क मा सूचना टाँस गरि मुचुल्का तयार गरियो ।
सोहि बमोजिमको सात (७) दिन सूचना राष्ट्रिय दैनिक “जन सवाल”मा मिति २०७६/१०/२० गते बुधवार प्रकाशन गरि
विभिन्न सरोकारवाला निकाय, व्यक्ति, समुदायबाट लिखित राय/सुझावहरु संकलन गरियो (अनुसूची ४) ।

३.१२.३ तथ्याङ् कको विश्लेषण

राष्ट्रिय वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ् कन निर्देशिका २०५० बमोजिम प्रभावलाई प्रकृ ति (Nature), मात्रा (Magnitude),
सिमा (Extent), र समय अवधि (Duration) मा वर्गीकरण गरिए बमोजिम प्रकृ तिलाई प्रत्यक्ष (Direct) र अप्रत्यक्ष
(Indirect), मात्रालाई उच्च, मध्यम र न्यून, सिमालाई क्षेत्रीय, स्थानीय र स्थान निर्दिस्ट र अवधिलाई दीर्घकालिन,
मध्यकालिन र अल्पकालिन गरी ३ भागमा विभाजन गरि प्रभावहरु कू ल अङ् कको आाधारमा उच्च महत्वपूर्ण, मध्यम
महत्वपूर्ण र न्यून महत्वपूर्ण रहेको ठहर गरियो । त्यसै गरि सङ् कलन गरिएका सूचाम÷तथ्याङ् कहरुको विश्लेषण माइक्रोंसफ्ट
एक्सल (MS-Excel) र जी.आई.स.(GIS)को प्रयोगबाट गरियो ।
तालिका नं. ३.१२ : वातावरणीय प्रभावको मुल्याङ् कन मादिण्ड
प्रकार मापदण्ड प्रभाव मान
प्रकृ ति ––––– प्रत्यक्ष –––––
––––– अप्रत्यक्ष –––––
मत्रा धेरै गम्भीर परिणमहरु उच्च ६०
मध्यम परिणमहरु मध्यम २०
सानो परिणमहरु न्यून १०
सिमा वडा बाहिर क्षेत्रीय ६०
वडा भित्र स्थानीय २०
निर्माण स्थल भित्र स्थानीय निर्दिस्ट १०
समायावधि निर्माण अवधि पछाडी दीर्घकालिन २०
निर्माण अवधि भित्र मध्यकालिन २०
काम हुदाँ अल्पकालिन ५
(श्रोत : राष्ट्रिय प्रभाव वातावरणीय प्रभावमूल्याङरकन निर्देशिका, २०५०)
नोट : प्रभावको मदत्व यस अनुसार गरिनेछ : न्यून महत्वपूर्ण प्रभाव–जम्मा मान ५० भन्दा सानो, मध्यम महत्वपूर्ण प्रभाव– जम्मा मान ५० देखि
७५ सम्म, उच्च महत्वपूर्र्ण प्रभाव–जम्मा मान ७५ भन्दा ठुलो ।

३.१२.४ प्रतिवेदनको तयारी र प्रस्तुती

वातावरण संरक्षण नियमावली, २०७७ को नियम ५ को अनुसूची ७ अनुसार तयार गरिएको स्वीकृ त कार्यसूची, स्थलगत
अध्ययन तथा अवलोकनबाट संकलन गरिएको तथ्यांक/सूचना/राय सुझाव, नियम ६ बमोजिम गरिएको सार्वजनिक
सुनुवाईबाट प्राप्त राय सुझाव तथा नियम ७ को उपनियम (२) अनुसार प्रकाशित सूचना बाट प्राप्त राय सुझावहरुलाई
समेत समावेस गरि सोही नियमावली को नियम ७ को अनुसूची ११ बमोजिमको ढाँचामा यो प्रारम्भिक वातावरणीय

18
परीक्षणको प्रतिवेदन तयार गरियो । यसरी तयार पारिएका मस्यौदा प्रतिवेदनलाई सडक विभागको भू–वातावरण तथा
सामाजिक शाखा मार्फ त भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय समक्ष स्वीकृ तिको लागी पेश गरियो

३.१३ आयोजनाको विद्यमान वातावरणीय अवस्था

३.१३.१ भैतिक वातावरणीय अवस्था
३.१३.१.१ स्थलाकृ ति (Topography)
प्रस्तावित “सिद्धिचरण राजमार्ग अन्तगर्तको ओखलढुंङ् गा–सोलु सडक खण्ड (१०.००कि.मी.)” स्तरोन्नति गर्ने कार्य
ढ्याङ् ग्रे गाउँ, सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाको समुन्द्र सतह दखि २१२४ मी.को उचाईमा अवस्थित ढ्याङ् ग्रे गाउँ,
सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिकाबाट (२७˚२७. ७८५ उत्तरी अक्षांश र ८६˚ ३४.३४४ पूर्वी देशान्तर ) सरु भई समुन्द्र सतह
दखि २०८० मी.को उचाईमा रहेको गार्मा गाउँ, सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिका (२७˚ २७.७८५’ उत्तरी अक्षांश र ८६˚
३४.३४४’ पूर्वी देशान्तर ) गएर टुंगिन्छ । आयोजना क्षेत्र नेपालको हिमाली र पहाडी भूभाग दुबैमा पर्दछन् । प्रस्तावित
सडकको अधिकासं भाग कृ षिजन्य क्षेत्र, वन क्षेत्र र बस्ति भएर जान्छ ।
३.१३.१.२ हावापानी/जलवायूको विवरण
भौगोलिक मनसुनी हावापानीको प्रभाव छ । आयोजना क्षेत्रको औषत अधिकतम तापक्रम ३०.७ डिग्री सेल्सियस र
न्यूनतम तापक्रम ३.८ डिग्री सेल्सियस भएको पाईन्छ । साथै औषत वार्षिक बर्षा २७२ से.मि.भएको पाईन्छ ।
३.१३.१.३ भौगर्भिक विवरण
प्रस्तावित सडक खण्ड हिमाली-पहाडी भू-गर्भीय क्षेत्रमा पर्दछ । प्रस्तावित सडक खण्ड उलेरी बनौट (Ulleri
Formation) भएर जान्छ । मध्य उलेरी बनौटमा मध्यम देखि खस्रो दानेदार तह्रासम्मको आर्कोसिक सैंडस्टोन र कडा
खादीएको सैंडस्टोन (बलौटे ढुंगा) हुन्छ जुन हरियो देखि खैरो क्ले‚ स्यूडो-काँनग्लोमेरेट्सको पातलो पट्टि र मडस्टोनसँग
जोडिएर रहेको हुन्छ । भौगोलिक रुपमा बौल्डर मिश्रित माटो, कोलुभियल माटो रहेको प्रस्तावित आयोजना क्षेत्रमा
डोलोमाइट, चुनढुङ् गा, सिस्ट र नाइस जस्ता चट्टान पाईन्छ । के हि क्षेत्रमा दर्सन ढुङ् गा, बलौटे ढुङ् गा, पत्रे ढुङ् गा र स्लेट
समेत भेटिन्छन् । आयोजना क्षेत्रको भौगोलिक नक्शा चित्र ३.१ मा दिइएको छ ।

19
चित्र नं. ३.१ : नेपालको भौगोलिक नक्शा (श्रोत : खानी तथा भूगर्भ विभाग)

20
३.१३.१.४ भूकम्पिय विवरण
भूकम्पिय खतराको दृष्टिकोणले प्रस्तावित आयोजना स्थल छैठो श्रेणीमा पर्दछ, जहाँ ठुलो भूकम्प जान सक्ने खतारा उच्च
छ (चित्र नं. ३.२) ।

चित्र नं. ३.२ : नेपालको संभावित भूकम्पिय खतरा आकलन नक्शा

३.१३.१.५ खोला/खोल्सिको विवरण

आयोजना क्षेत्रमा धेरै मात्र पानीका श्रोतहरु छन् । प्रस्तावित आयोजना क्षेत्र भएर बग्ने प्रमुख नदी सालु खोला हुन् ।
आयोजना कार्यान्वयनबाट प्रभाव पर्न सक्ने खोला खोल्सिको विवरण तालिका नं. ३.१३ मा प्रस्तुत गरिएको छ।
तालिका नं. ३.१३ : आयोजना क्षेत्रको खोला/खोल्सिको विवरण
सि.नं. खोला/खोल्सिको नाम चेनेज (कोर्डिनेट) कै फियत
१. सोलु खोला ८५+९३० र ८६°३४’४३.६८३” मी पूर्व
२७°२६’३५.५४८” मी उत्तर
२. तदिन खोल्सि ८४+०३० र ८६°३५’२२.१८५” मी पूर्व
२७°२६’३२.०३८” मी उत्तर
३. घरे खोल्सि ८९+०३० र ८६°३४’१४.४२२” मी पूर्व
२७°२७’१.६८१२” मी उत्तर
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

21
३.१३.१.६ भू–उपयोग तथा प्रयोगको विवरण
आयोजना क्षेत्रमा सडक पङ् क्तिबद्धताको भूमि प्रयोग ढाँचालाई ३ भागमा छु ट्टाइएको छ जुन खेतियोग्य जमिन, बस्ती क्षेत्र
र वन क्षेत्र हो । तालिका नं. ३.१४ मा सडक पङ् क्तिबद्धता सँगसँगैका भूमिको प्रयोगको विवरण दिइएको छ । आयोजना
क्षेत्रको भूमि प्रयोगको नक्शा अनुसूची २ मा प्र्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.१४ : सडक पङ् क्तिबद्धता सँगसँगैका भूमिको प्रयोगको विवरण
सि.नं. भूमिको चेनेज क्षेत्र (हेक्टर) प्रतिशत (%) स्वामित्व
प्रयोगको प्रकार (देखि–सम्म) सडक सडक सडक स्तरोन्नति
क्षेत्राधिका स्तरोन्नति
र
१ स्थायी *)++++++++)() - ) =!# ) =)^*^ !=&#%&* निजी
(बस्ती) *)+@*# %!
*)+$$$ - *)+%^^ )=)*% ) =)@$$ !=) निजी
$ (&@@(
*!+))) - *!+!#) ) ) =)^^ @=(^&(!$ निजी
=@#!
*!+^#) - *!+&@) ) =)^# )=)!* )=*)($#! निजी
*@+@@) - ) =#% ) =! $=$(^*$ निजी
*@+&@)
*#+$)) - *#+%%) ) =!) ) =)# !=#$()%@ निजी
%
*$+#@) - *$ ) =@! ) =)^ @=^(*!)$ निजी
+^@)
*%+(#) - *^+% ) ) =!@$ %= निजी
%) =$#$ %&^)*!
*&+*^) - **+!&) ) =@! ) =)^@ @=&**)$! निजी
&
**+&&) - **+ ($) ) =!!( ) =)#$ !=%@*(@ निजी
%
*(+$))- ()+!)%=(@ )=$($! )=!$!@ ^=#$**!* निजी
२ खेतियोग्य *)+))) - *)+)() ) =)^# ) =)!* )=*)($#! निजी
जमिन *)+&(^ - *!+))) )=! ) =)^ @=@$*$ निजी
$@* @
*!+##) - *!+^#) ) =@! ) =)% #=*^&@* निजी
@
*@+&@) - *@+ ) =!& )=)*^ @=^(*!)$ सा.व
(&) %
३ वन क्षेत्र *)+&!& - *)+&(^ )=)% )=)!%* ^=(@%! सा.व
(सा.व. र %# ##
राष्ट्रिय वन) *!+##) - *!+^#) ) =@! )=)^ $=$(^*$ सा.व

22
सि.नं. भूमिको चेनेज क्षेत्र (हेक्टर) प्रतिशत (%) स्वामित्व
प्रयोगको प्रकार (देखि–सम्म) सडक सडक सडक स्तरोन्नति
क्षेत्राधिका स्तरोन्नति
र
*@+(&) - *#+$)) ) =#)! ) =)*^ !!=&*! ने.स.
&@
*#+%%) - *$ ) = ) =!%$ )=*)($#! ने.स.
+#@) %#(
*$+^@) - *%+ )=(!& ) @=##*# ने.स.
(#) =@^@ %&
*^+*^) - *&+*^) ) =& ) =@ *=((#^&( ने.स.
**+$#) -**+&&) ) ) =)^* @=&**)$! ने.स.
=@#*
४ सार्वजनिक *)+@*# - *)+$$$ ) =!! )=)#@ @=##*# ने.स.
जग्गा @& @ %&
*)+%^^ - *)+&! )=!) )=)#)@ #=)%&* ने.स.
& %& %!
*)+&(^ - *!+))) )=! )=)$)* )=*)($#! ने.स.
$@*
*!+&@) - ) =#% )=! $=!#&)(@ ने.स.
*@+@@)
*^+%%) - *^+*^) ) =@! )=)^@ )=*)($#! ने.स.
&
**+!&) - **+$#) ) =! )=)%@ @=##*# ने.स.
*@ %&
**+($) - *(+$)) ) )=)(@ )=*)($#! ने.स.
=#@
@
जम्मा &=&* @=@@ !))
#@ #&*
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.१.७ अस्थिर स्थानहरुको विवरण
पहाडको भिरालो भू–बनौट भएको आयोजना क्षेत्रमा धेरै मात्रामा चुनढुंगा र बलौटे पांगो माटो पाईन्छ, जहाँ भू–क्षय र
पहिरोको जोखिम धेरै देखिन्छ । भू-क्षय र पहिरोको कारणले सडकमा बन्ने संरचनाहरुमा विशेष गरी क्रस नालीहरुमा असर
पर्ने देखिन्छ (अनुसूची १७) । स्थलगत अवलोकन तथा अध्ययनको क्रममा आयोजना क्षेत्रको लाटादेव सामादुयीक वन
क्षेत्रमा पहिरोको उच्च जोखिम रहेको पाईयो । आयोजना क्षेत्रका पहिरोग्रस्त क्षेत्रहरुको विवरण तलका तालिका नं ३.१५
मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.१५ : पहिरोग्रस्त क्षेत्रहरुको विवरण
सि.न. चेनेज पहिरो आयामहरु (मी.) स्थान कै फियत

23
 लम्बाई चौडाई उचाई
१ सिस्नेरी भिर २२० ८० ११० ८५+०००
२ पहलमान भिर ४८ ७० ६० ८४+६००
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.१.८ वायुको गुणस्तर
२०७७ साल अशोज २२ गते आयोजना क्षेत्र अन्तर्गत ढ्याङ् ग्रे गाउँ, सोलुदुधकु न्ड गाउँपालिका–११,को चौबिस (२४)
घण्टाको वायुको गुणस्तर मापन गरी तालिका नं. ३.१६ मा प्रस्तृत गरिएको छ (अनुसूची ७) ।
तालिका नं. ३.१६ : आयोजन क्षेत्रको वायु गुणस्तर अवस्था
CO Equivalent PM 2.5 PM 10 VOCs
Values (PPM) (g/m3) (g/m3) (PPB)
Mean 520.3 33.7 87.4 4.6
Minimum 400.0 18.0 30 0
Maximum 1612.0 92.0 1002 14
Standard Deviation 178.4 13.8 179.6 4.8
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.१.९ ध्वनीको गुणस्तर
२०७७ साल अशोज २५ गते आयोजना क्षेत्रमा पर्ने सोलुदुधकु ण्ड नगरपालिका ११, ढ्याङ् ग्रे गाउँको चौबिस (२४)
घण्टाको ध्वनीको गुणस्तर मापन गर्दा बिहानको ध्वनीको चाप ७० dB (A) दखि ५५ dB (A) दिउसो ध्वनीको चाप
४५ dB (A) दखि ७० dB (A) र बेलुकाको ध्वनीको चाप ३५ dB (A) दखि ६५ dB (A) रहेको पाइयो (तालिका
नं ३.१७) ।

तलिका नं. ३.१७ : आयोजन क्षेत्रको ध्वनीको गुणस्तर अवस्था

ध्वनीको विवरण अनुगमन समय

१२:०० १५:०० १८:०० २१:०० ००:०० ०३:०० ०६:०० ०९:००
Leq {dB(A)} ४५ ६५ ७० ३५ ४० ६५ ७० ५५
Ld {dB(A)} ७१.३
Ln {dB(A)} ७१.२
Ldn {dB(A)} ७४.३
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.१.१० पानीको गुणस्तर
प्रस्तावित आयोजना क्षेत्र भएर बग्ने प्रमुख खोलाहरु सोलु खोला र तादिन खोलाको पानीको गुणस्तर तालिका नं. ३.१८
मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.१८ : आयोजन क्षेत्रमा प्रमुख नदीमा पानीको गुणस्तर अवस्था
राष्ट्रिय खानेपानी गुणस्तर
सि.न. गुणहरु इकाई मापन गरिएको मान
मापदण्ड, २०६२
१. रंग TCU १५ १५ ५ (१०)

24
२. विधुतिय सूचालन S/cm २२० १६० १५०० (अधिकतम)
३. अम्लियपना ६.७९ ६.७८ ६.५–८.५
४. टि.यस.यस. mg/lt ३०२ १२० –
५. टबिैडीटी ९८ ६.९७ ५ (१५)
६. अमोनिया mg/lt <०.०२ <०.०२ १.४
७. क्लोराइड mg/lt <१ <१ २५०
८. फलाम mg/lt ०.१८ ०.१४ ०.३(३)
९. नाईट्रेट–यन mg/lt ०.३१ ०.८८ ५०
१०. टोटल हार्डनेस mg/lt as CaCO3 १०४ ७८ ५००
११. कोलिफर्म भेटिएन भेटिएन
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.१.१२ प्रभावित सार्वजनिक पूर्वधार तथा सम्पतिको विवरण
प्रस्तावित आयोजना कार्यान्वयनबाट ४० वटा बिजुलि पोल, ५ वटा सोलरको पोल, १ बटा खानेपानीको धारा, १.०५
कि.मी. सिचाई कु लो, १ खानेपानीको ट्यांकी,२ चौतार, १.२ कि.मी. खानेपानीमा प्रभाव पर्ने देखिन्छ । आयोजनाले स्थानीय
पूर्वाधार तथा सार्वजनिक सम्पतिमा पार्ने प्रभावको विस्तृत विवरण तालिका नं. ३.१९ प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.१९ : आयोजनाले स्थानीय पूर्वाधार तथा सार्वजनिक सम्पतिमा पार्ने प्रभावको विस्तृत विवरण
सि.न. सार्वजनिक सम्पति संख्या चेनेज कै फियत
१. चौतार (वटा) १ ८२+०००-८३+५००
२. धारा (वटा) १ ८६+०००-८६+५००
३. सिचाई कु लो (कि.मी.) १.०५ ८५+८००-८६+५००
४. बिजुली पोल (वटा) २०० ८०+०००-९०+०००
५. खानेपानीको पाईप (कि.मी.) १.२ ८५+५००-८६+७००
६. खानेपानीको ट्यांकी (वटा) १ ८५+५००-८५+६००
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

३.१३.२ जैविक वातावरणीय अवस्था

३.१३.२.१ वन विवरण
यस सडकको अधिकाशं भाग कृ षिजन्य क्षेत्र, वन क्षेत्र र बस्ति क्षेत्र भएर जान्छ । प्रस्तावित सडक खण्डमा झोरेनी करेनी
सामुदायिक वन, निजी वन, र राष्ट्रिय वनको के हि भू–भाग पर्दछ । प्रस्तावित आयोजना कार्यान्ववयन गर्दा १.४८ वन क्षेत्र
पर्ने ददिन्छ र उक्त वन क्षेत्र बाट ७१४ वटा विभिन्न प्रजातिका रुखहरु काटिने देखिन्छ । आयोजना क्षेत्रमा पर्ने सामुदायिक
वन र राष्ट्रिय वनको विस्तृत विवरण तालिका न. ३.२० मा देखाइएको छ ।
तालिका नं. ३.२० : आयोजना क्षेत्रमा पर्ने वनहरुको विवरण
सि.नं. वनको वनको नाम चेनेज हाल स्तरोन्नति काट्नु काठको
किसिम दखि सम्म सडकले गर्दा थप पर्ने आयतन
ओगटेको आवश्यक रुख (घ.मी.)
जग्गा (हे.) जग्गा (हे.) संख्या

१. सामुदायिक झोरेनी करेनी ८४+ ८५+०० )=)^&! ) =)२८^ $) ^!!

25
सि.नं. वनको वनको नाम चेनेज हाल स्तरोन्नति काट्नु काठको
किसिम दखि सम्म सडकले गर्दा थप पर्ने आयतन
ओगटेको आवश्यक रुख (घ.मी.)
जग्गा (हे.) जग्गा (हे.) संख्या
सामुदायिक ५४० ० % % =@*
वन
२. सामुदायिक झोरेनी करेनी ८५+००० ८५+८२ ) =२% ) =!)% $% !!
सामुदायिक ० % @=*(
वन
३. सामुदायिक झोरेनी करेनी ८२+९७० ८३+४० ) =३^% ) =!%) $@ !
सामुदायिक ० % % &#=^
वन )
४. निजी निजी वन ८२+८२० ८३+१८ ) =^%$ ) =२^(% () !
० % @@=
$*
५. निजी निजी वन ८३+५२० ८४+०२ ! =!!३% ) =$%* *# ^!!
० % =@*
६. निजी निजी वन ८६+९६० ८७+६२ ) =*% ) =३% *$ !!
० @=*(
७. निजी राष्ट्रिय वन ८८+४३० ८८+७७ ) =२८९ ) =!!( @! !
० $ @@=
$*
जम्मा ३.५९४६५ १.४८११५ ७१४ १८६६.९
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.२.२ वनस्पतिको विवरण
आयोजना क्षेत्रमा पाइने प्रमुख वनस्पतिका प्रजातिहरु गोब्रे सल्ला, उतिस, गुराँस, धपी सल्ला, चिलाउने, अमला, खयर,
पीपल, बर, भलायो आदि पर्दछन् । आयोजना कार्यान्वयन गर्दा दस (१०) वटा प्रजातिका १.३ मी.देखि ३० मी. उचाई
सम्म र ०.२ दखि ३.५ सम्म गोलाई भएका कु ल काठको आयतन ११०८.५८ घ.मी. हुने ७१४ वटा रुखहरु काटिने
देखिन्छ । जस मध्य सबै भन्दा धेरै काठको आयतन (२२६८.७९५ घ.मी.) भएको ३७१ वटा साल्लका रुखहरु काटिने
छन् ।
तालिका नं. ३.२१ : आयोजना क्षेत्रमा पर्ने वनस्पतिको विवरण
सि.नं. वनस्पतिको विवरण संक्षिपत अवस्था कै फियत
नेपाली नाम वैज्ञानिक नाम ने.स. आई.यु.सि.न. सा.ई.टि.यस.
१. गोब्रे सल्ला Pinus wallichiana सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
२. उतिस Anlus Nepalensis सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
३. गुराँस Rhododendronspp सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित

26
सि.नं. वनस्पतिको विवरण संक्षिपत अवस्था कै फियत
नेपाली नाम वैज्ञानिक नाम ने.स. आई.यु.सि.न. सा.ई.टि.यस.
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
४. धुपी सल्ला Cinnamomum सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
glanduliferum प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
५. चिलाउने Schima wallichi सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
६. अमला Phyllanthus eblica सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
७. खसरु Quercus सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
semecarpifolia प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
८. पीपल Ficus religiosa सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
९. साल Shorea robusta सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
१०. भलायो Semecarpus सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
anacardium प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.२.२३ वन्यजन्तुको विवरण
यस सडक आयोजना क्षेत्रमा विभिन्न प्रजातिका वन्यजन्तुका पाइछन् । आयोजना क्षेत्रमा पाइने प्रमुख वन्यजन्तुहरुमा
भालु, मृग, बाँदर, स्याल, घोरल, चितुवा, लोखर्के , बदेल, दुम्सी, ब्वाँसो, चमेरो आदि रहेका छन् । चराचुरुङ् गीहरुमा
कालो, चिल, सेतो गिद्ध, हिमाली गिद्ध, कालो तित्र, थोप्ले दुकु र, कालिज, काग, रानी, चरी, न्याउली चरी, फिस्टो, जुल्फे
जुरेली आदि भेटिन्छन् ।
तालिका नं. ३.२२ आयोजना क्षेत्रमा पर्ने वन्यजन्तुको विवरण
सि.नं. वन्यजन्तुको विवरण संक्षिपत अवस्था कै फियत
नेपाली नाम वैज्ञानिक नाम ने.स. आई.यु.सि.न. सा.ई.टि.यस.
१. भालु Ursus thibetanus लोपुन्मुख असुरक्षित असुरक्षित
जाती प्रजातिहरु प्रजातिहरु
२. मृग Moschus सुरक्षित असुरक्षित असुरक्षित
chrysogaster प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
३. बाँदर Macaca सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
fascicularis प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
४. AjfF;f] Canis lupus सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
५. चितुवा Panthera pardus लोपुन्मुख लोपुन्मुख लोपुन्मुख
जाती जाती जाती
६. स्याल Canius aureus सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
७. बदेल Sus scrofa सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित

27
 प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
८. दुम्सी Hystrix indica असुरक्षित असुरक्षित असुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
९. मलसाप्रो Martes flavigulia लोपुन्मुख लोपुन्मुख लोपुन्मुख
जाती जाती जाती
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)

सि.नं. चराचुरुं गीको विवरण संक्षिपत अवस्था कै फियत

नेपाली नाम वैज्ञानिक नाम ने.स. आई.यु.सि.न. सा.ई.टि.यस.
१. कालो चिल Milvus migrans असुरक्षित असुरक्षित असुरक्षित
प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
२. सेतो गिद्ध Neophton असुरक्षित असुरक्षित असुरक्षित
percnopterus प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
३. हिमाली गिद्ध Gyps असुरक्षित असुरक्षित असुरक्षित
himalayensis प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
४. कालो तित्रा Francolinus सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
franodinus प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
५. फिस्टे Orthotomus लोपुन्मुख लोपुन्मुख लोपुन्मुख
sutorius जाती जाती जाती
६. कालिज Lophura सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
leucome/anos प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
७. काग Carvus सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
macrorhynchos प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
८. रानी चरी Pericrocotus लोपुन्मुख लोपुन्मुख लोपुन्मुख
flammeus जाती जाती जाती
९. न्याउली चरी Megalaima लोपुन्मुख लोपुन्मुख लोपुन्मुख
virens जाती जाती जाती
१०. जरेली Pycnomotus सुरक्षित सुरक्षित सुरक्षित
leucogenys प्रजातिहरु प्रजातिहरु प्रजातिहरु
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३ आर्थिक–सामाजिक र साँस्कृ तिक वातावरण
३.१३.३.१ जनसांख्यिक विवरण
३.१३.३.१.१ प्रभावित क्षेत्रको घरधुरी र जनसांख्यको विवरण
राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्र (सोलुदुधकु ण्ड न.पा.)को ५३६८ घरधुरीमा ९,३५२ पुरुष (४८%) र
११,०४७ महिला (५२%) गरि कू ल २०३९९ जना बसोबास गर्दे आएका छन् । प्रस्तावित आयोजनाबाट २९ वटा घरधुरीहरु
प्रत्यक्ष प्रभावित हुने देखिन्छन् । जसको कू ल जनसंख्या ११४ मध्ये ६९ जना पुरुष र ४५ जना महिला छन् । त्यस्तै आयोजना
प्रभावित परिवारको औसत घरपरिवार संख्या भनेको ४.७ छ जसको विवरण तालिका ३.२३ मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तलिका नं. ३.२३ : प्रभावित क्षेत्रको घरधुरीको र जनसंख्या विवरण

28
सि.नं. जिल्ला(हरु) नगरपालिका/गाउँपालिका (हरु) घ.धु. महिला पुरुष जम्मा परिवारको
आकार
१. सोलुखुम्बु सोलुदुधकु ण्ड २९ ४५ ६९ ११४
जम्मा
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३.१.२ घरको छाना/छतको संरचना अनुसार परिवार संख्या
राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्रको ५,३६८ घरधुरी मध्ये अधिकांश परिवार काठ/खपडा वा ढुंगाका छानो
भएको घरमा ४६.६२% परिवार बसोबास गर्दछन् भने आयोजनाबाट प्रभावित २९ घरधुरीहरु मध्ये सबै भन्दा धेरै घरधुरीको
काठ/खपडा/ढुंगाको छानाको प्रकार तालिका ३.२४ मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तलिका नं. ३.२४ : आयोजानबाट प्रभावित घरधुरीहरुको छानाको प्रकार
सि.नं. घरधुरीहरुको प्रकार घरको संख्या प्रकाशित (%)
१. खर/परालको घर १ २.८४%
२. टायल/खपडा/ढुंगा ९ २८.४%
३. जस्ता/टिन/च्यादर १५ ५६.८%
४. सिमेन्ट ढलान ४ ११.३६%
जम्मा २९ १००.००%
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३.१.३ घरको बाहिरी गाह्रो/पर्खालको बनौट अनुसार परिवार संख्या
राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्रको ५३६८ घरधुरी मध्ये अधिकासं परिवारको घरको बाहिरी गाह्रो÷
पर्खाल माटोको जोडाइ भएको ढुंगा÷इट्टाबाट बनेका घरमा ६७.१८%परिवार बसोबास गर्दछन् भने आयोजनाबाट प्रभावित
२९ वटा घरधुरीहरु मध्ये सबै भन्दा धेरै घरको बाहिरी गाह्रो/पखौल माटोको जोडाइ भएको ढुंगा÷इट्टाले (५०%) बनेको
दखिन्छ । प्रभावित घरधुरीहरुको बाहिरी ग्राहो अनुसार घरधुरीको प्रकार तालिका ३.२५मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तलिका नं. ३.२५ : आयोजनाबाट प्रभावित घरधुरीहरुको बाहिरी गाह्रो प्रकार
सि.नं. घरधुरीहरुको प्रकार घरको संख्या प्रकाशित (%)
१. माटोको जोडाइ भएको ढुंगा/इट्टा १४ ४१.१८%
२. सिमेन्टको जोडाइ भएको ढुंगा/इट्टा ७ २८.४%
३. काठ÷फल्याक ७ २८.४%
४. बाँस जन्य सामाग्री १ १.४२%
जम्मा २९ १००.०० %
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३.२ आयोजना क्षेत्रमा जाति/जनजातिहरुको विवरण
३.१३.३.२.१ धर्म र जातिय संरचना
आयोजना क्षेत्रममा सबै प्रकारका जातजातिहरुको मिश्रित प्रकारको बसोबास रहेको देखिन्छ । राष्ट्रिय जनगणन २०३८अनुसार
समग्र प्रभाव क्षेत्र ( सोलुदुधकु ण्ड गा.पा) मा विशेष गरि क्षेत्री (२१.३ %), पहाडी ब्राहमाण (४.३४ %), कामी ( ६.६७ %) र
अन्य जातिहरु ( १४.४५ %) बसोबास रहेको छ । आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित सबै घरधुरीहरु हिन्दु धर्मको पालना गर्दछन्
भने २१.३ % जन संख्यम क्षेत्री छन् । प्रत्यक्ष प्रभावित घरधुरीहरुको जातीय संरचना तालिका नं. ३.२२ मा पेश गरिएको छ ।
राष्ट्रिय जनगणन २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्र (सोलुदुधकु ण्ड गा.पा.) का अधिकांस मानिसहरुले नेपाली भाषालाई

29
 मातृभाषाको रुपमा प्रयोग गरको पाइन्छ । यसैगरी मगर भाषा, राउटे भाषा र अन्य भाषा समेत मातृभाषको रुपमा प्रयो भेटिन्छ ।
स्थलगत सर्वेक्षेणको आधारमा प्रत्यक्ष प्रभावित घरधुरी सबैले डोटेली भाषलाई मातृभाषाको रुपमा प्रयोग दखियो ।
तालिका नं. ३.२६ : आयोजनाबाट प्रभावित जनसंख्याको जातीय संरचना
सि.नं. जाति/जनजातिहरुको विवरण घ.धु. प्रतिशत(%)
१. राई ९ ३५.५%
२. क्षेत्री ८ २१.३%
३. तामांग ६ १४.२%
४ अन्य ६ २८.४%
जम्मा १००.००%
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३.२.२ उमेर समूह अनुसार जनसंख्या
आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित घरधुरीका परिवारहरुमा मुख्यतम् आर्थिक रुपमा सक्रिया समूह (५५.५५%) छ भने बाँकी
जनसंख्या आथिृका रुपमा निर्भर छ । उमेर समुह अनुसार जनसंख्या तालिका ३.२७ मा देखाइएको छ ।
तालिका नं. ३.२७ : उमेर समूह अनुसार आयोजनाबाट प्रभावित जनसंख्या
सि.नं. उमेर समूह जनसंख्या प्रतिशत(%)
१. ५ वर्ष मुनिका २१ १७.५०%
२. ६ दखि १५ ४६ ४०.००%
३. १६ देखि ६० २२ २०.००%
४. ६० वर्ष माथिका २५ १२.५०%
जम्मा ११४ १००.००%
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३.३ आयोजना क्षेत्रमा साक्षरता विवरण
राष्ट्रिय जनगणन २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्रको साक्षरता दर ६५.१६% (महिल:५४.५२% र पुरुष:७६.८८%) रहेको छ
। आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित घरधुरीका २६.४२ % जनसंख्या अशिक्षित छन् १९.७५% जनसंख्याले पढ्न मात्र सक्छन् र
३२.४६% जनसंख्याले प्राथमिक तहसम्म अध्यन गरेका छन् जसको विवरण तालिका नं. ३.२८ मा दिइएको छ ।
तालिका नं. ३.२८ : आयोजनामा क्षेत्रमा साक्षरता स्थिति
सि.न. सारक्षत तह जनसंख्या प्रतिशत
१. अशिक्षित २९ २६.४२%
२. पढ्न मात्र सक्ने २१ १९.८१%
३. पूर्व प्राथमिक २१ १९.३८%
४. प्राथमिक (१–८) १६ १४.६९%
५. माध्यमिक(९–१०) ११ १०.३६%
६. उच्च माध्यमिक(११–१२) ६ ३.७३%
७. स्नातक तह २ १.६५%
८. ५ वर्ष मुनिका ८ ३.७६%
जम्मा ११४ १००.००%
(श्रोत : राष्ट्रिय जनगणन २०६८)
३.१३.३.४ आयोजना क्षेत्रका स्थानीयको पेशा/व्यवसायको विवरण

30
राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्र अर्थात सोलुदुधकु ण्ड गाउँपालिका अधिकांश घरपरिवार कृ षि पेशामा
आश्रित छन् । यसैगरी व्यापार, जागिर, वैदेशिक रोजगारमा समेत आयोजना क्षेत्रको घरपरिवारको संलग्न रहेको दखिन्छ ।
स्थलगत सर्वेक्षणको आधारमा आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित २९ घरधुरी प्राय कृ षि पेशामा (५६.८०%) संलग्न रहेको
देखियो । तालिका नं. ३.२९ ले आयोजनाबाट प्रभावित परिवारहरुको व्यवसायिक विभाजन प्रस्तुत गरेको छ ।
तलिका नं. ३.२९ : आयोजना क्षेत्रमा स्थानीयको पेशा/व्यवसायको विवरण
सि.न. पेशा घरपरिवार संख्या प्रतिशत (%)
१. कृ षि १६ ५६.८०%
२. व्यापार ३ ९.९४%
३. वैदेशिक ६ १९.८८%
४. जागिर ४ १२.७८%
जम्मा २९ १००.००%
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.४.१ व्यापार र व्यवसाय उद्योग
मूलतः प्रभावित क्षेत्रहरु कृ षिमा आधारित क्षेत्र हुन् । यस क्षेत्रमा कृ षि आधारित उद्योगहरु जस्तै दुग्धजन्य उत्पादन, प्रशोधन
उद्योग, हस्तशिल्प आदिको सम्भाव्यता रहेको छ । कृ षिमा आधारित साना उद्योगहरु यस आयोजना क्षेत्रमा संचालनमा छन् ।
यसै गरि कृ षि र पशुपालनमा आधारित टेलरिंग, हस्तशिल्प, होटल र लज, किराना, सञ्चार र स्टेशनरी, कार्याशाला, फर्निचर
आदि खालका उद्योगहरु आयोजना क्षेत्रमा संचालनमा छन् । दैनिक उपभोग्य वस्तुहरु बिक्रि गर्ने बजारहरु जस्तै किराना, भाँडा,
स्टेशनरी आदि यस क्षेत्रमा छन् । आयोजना कार्यस्थल नजिकै सवारी साधन कार्यशाला र ईट्टा, सिमेन्ट, आदि जस्ता निर्माण
सामाग्रीहरु बिक्रि गर्ने बजार पनि उपस्थित छ । सल्लेरी बजार विक्रे ता र क्रे ताहरुको लागी मूख्य बजार हो र यो बजार
आयोजनाको सुरु बिन्दुबाट करिब १२ कि मी को दुरीमा पर्दछ ।
३.१३.३.४.२ आयको स्तर अनुसार घरपरिवार संख्या
सर्वेक्षण गरिएको अधिकांश परिवारहरुको मासिक आयको स्तर रु ५०,०००.०० भन्दा कम रहेको छ जसको विवरण तालिका
नं. ३.३० मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तलिका नं. ३.३० : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवार संख्या
सि.न. मासिक आयको स्तर (ने.रु) घरपरिवार संख्या प्रतिशत (%)
१. ५०,०००.०० भन्दा कम १७ ५७.७९%
२. ५०,०००.०० देखि १,००,०००.०० ८ २९.२२%
३. १,००,०००.०० देखि ४ १२.९८%
१,५०,०००.००
जम्मा २९ १००.००%
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३.५ प्रभावित क्षेत्रमा खानेपानी तथा सरसफाईको अवस्था
आयोजना क्षेत्रमा सबैभन्दा धेरै धारा वा पाईपबाट पिउने पानीको प्रयोग गर्ने घरधुरीको संख्या २९ रहेको पाइयो । आयोजना
क्षेत्रमा अन्य स्रोतहरु पनि पिउने पानीको लागी प्रयोग गरेको पाइयो । सो सम्बन्धि विस्तृत विवरण तालिका नं. ३.३१ मा
प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.३१ : प्रभावित क्षेत्रमा खानेपानी तथा सरसफाईको अवस्था
सि.न. खानेपानी तथा सरसफाईको चेनेज घरपरिवार संख्या प्रतिशत (%)
अवस्था

31
१. धारा/पाईप ८०+००० – ९०+००० २९ १०० %
२. नदि/खोला (सोलु खोला ) ८६+०००
४. अन्य
जम्मा २९ १०० %
(श्रोत : स्थलगत भ्रमण, २०७७)
३.१३.३.५.१ शौचालयको प्रयोगको आधारमा घरपरिवार अवस्था
राष्ट्रिय जनगणन २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्र ( सोलुदुधकु ण्ड गा.पा.) मा ७१% घरपरिवारमा मात्रा शौचालयको प्रयोग
भएको देखिन्छ भने स्थलगत सर्वेषण अनुसार आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित सबै घरधुरीहरु (२९) मा शौचालयको व्यवस्था
भएको पाइयो । शौचालयको प्रयोगको आधारमा आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित घरपरिवारको अवस्था तालिका नं. ३.३२ म
प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.३२ : शौचालयको प्रयोगको आधारमा विवरण
सि.न. चर्पी घरपरिवार संख्या प्रतिशत (%)
१. पक्की शौचालय २० ७१.००%
२. साधरण शौचालय ९ २१.३०%
जम्मा २९ १००%
(श्रोत : स्थलगत सर्वेक्षण, २०७७)
३.१३.३.६ बत्ति प्रयोगको आधारमा घरपरिवार अवस्था
राष्ट्रिय जनगणन २०६८ अनुसार बत्तिको स्रोत्रको आधारमा सोलुदुधकु ण्ड गाउँपालिकाको घर परिवारलाई विश्लेषण गर्दा
बिजुली प्रयोग गर्ने घरधुरीको संख्या बढी रहेको देखिन्छ । आयोजनाबाट प्रभावित २९ वटा घरधुरीहरु मध्ये सबै भन्दा धेरै
घरधुरीले बत्ति बाल्नको लागी बिजुली र सोलारको प्रयोग गरेको पाइयो । आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित घरपरिवारहरुले बत्ति
बाल्न प्रयोग मुख्य उर्जाको विवरण तालिका नं. ३.३२ मा देखाइएको छ ।
तालिका नं. ३.३२ : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवारको बत्ति बाल्न प्रयोग गरिने उर्जाको विवरण
सि.न. मुख्य उर्जा घरपरिवार संख्या प्रतिशत (%)
१. बिजुली १५ ५२.५९%
२. सोलार ९ २६.६२%
३. मट्टीतेल ३ १२.३३%
४. अन्य २ ८.४४%
जम्मा २९ १००%
(श्रोत : स्थलगत सर्वेक्षण, २०७७)

३.१३.३.७ इन्धनको प्रयोगका आधारमा घरपरिवारको अवस्था

राष्ट्रिय जनगणन २०६८ अनुसार समग्र प्रभाव क्षेत्र ( सोलुदुधकु ण्ड न.पा.) मा ३६.३६% परिवारले खाना पकाउन इन्धनको
रुपमा काठ दाउरा प्रयोग गरेका देखिन्छ । आयोजनाबाट प्रत्यक्ष प्रभावित २९ घरधुरीहरु प्राय खाना पकाउन इन्धनको रुपमा
काठ दाउरा प्रयोग गरेको पाइयो । आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवारहरुले खाना पकाउन प्रयोग गर्ने मूख्य इन्धनको विवरण
तालिका नं. ३.३४मा देखाइएको छ ।
तालिका नं. ३.३४ : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवारको खाना पकाउन प्रयोग गरिने इन्धनको विवरण
सि.न. मुख्य इन्धन घरपरिवार संख्या प्रतिशत (%)

32
१. काठ/दाउरा १० ३६.३६%
२. एल.पी.ग्यास १५ ५०.६४%
३. गोबर ग्यास ४ १२.९८%
जम्मा २९ १००%
(श्रोत : स्थलगत सर्वेक्षण, २०७७)
३.१३.३.८ खाद्यान्न पर्याप्तताको स्थिति
सर्वेक्षण गरिएको २९ घरपरिवारहरु मध्ये, ११ घरपरिवारले ९ देखि १२ महिनाको लागी खाद्यान्न पर्याप्त हुने बताएका थिए ।
तालिका नं. ३.३५ ले प्रभावित घरपरिवारको खाद्यान्न पर्याप्तमा स्थिति देखाउँदछ ।
तालिका नं. ३.३५ : आयोजनाबाट प्रभावित घरपरिवारको खाद्यान्न पर्याप्तताको स्थिति
सि.न. खाद्यान्न पर्याप्तताको स्थिति घरपरिवार संख्या प्रतिशत (%)
१. ३ महिना भन्दा कम १५ ५२.५९%
२. ३ देखि ६ महिना ७ २६.६२%
३. ६ देखि ९ महिना ४ १२.३३%
४. ९ देखि १२ महिना ३ ८.४४%
जम्मा २९ १०० %
(श्रोत : स्थलगत सर्वेक्षण, २०७७)
३.१३.३.१६ बस्तीको ढाँचा
आयोजना क्षेत्रमा बस्तीको ढाँचा भनेको सडक पङ् क्तिबद्धताको सँगसँगै लामबद्धताको रुपमा एकीकृ त भएर बसेको किसिमको
छ । सडक छेउको बस्ती क्षेत्रहरु काटल, लटेरोडा, शिर्ष , मटेला, खलतल र चम्के हुन् । यी बस्तीहरुको घरधुरी संख्या विवरण
तालिका नं. ३.३६ मा प्रस्तृत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.३६ : आयोजना क्षेत्रमो बस्तीमो नामहरु
सि.न. बस्तीको नाम घरधुरीको संख्या
१. द्यांग्रे गाउँ १५
२. रमिते बजार १७
३. लाम्बाने गाउँ ५
४. ताग्दिने गाउँ ७
५. साल्मे बजार १३
६. गार्मा गाउँ १४
(श्रोत : स्थलगत सर्वेक्षण, २०७७)

३.१३.३.१७ धार्मिक, सांस्कृ तिक, ऐतिहासिक, पुरातात्विक, पर्यटकीय स्थलहरु

आयोजना प्रभावित क्षेत्रमा हिन्दु धर्म मान्ने जनसंख्याको बाहुल्यता बढी पाइएको छ । यस क्षेत्रमा मनाइने प्रमुख चाडपर्वहरुमा
बडादशैँ, तिहार, रामनवमी, महाशिवरात्री, हरितालिका, श्रीपञ्चमी, श्रीकृ ष्ण जन्माष्टमी, विवाह पञ्चमी, होली,चैते दशैँ,
साउने–माघे, संक्रान्ति, मातातीर्थ औंसी, अक्षय तृतीय, हरिशयनी–हरिबोधनी एकादशी, नागपञ्चमी, रक्षाबन्धन (जनैपूर्णिमा),
कु शे औंसी, बालबचर्तुर्दशी, काजाग्रत पूर्णीमा, श्री स्वस्थानी पूर्णीमा, बडाल जात, देहिजात आदि रहेको छन् । आयोजना
प्रभावित क्षेत्रमा रहेको विभिन प्राकृ तिक, धार्मिक र साँस्कृ तिक महत्व बोके को पर्यटकीय स्थलहरु तालिका नं.३.३७मा प्रस्तुत
गरिएको छ ।

33
 तालिका नं. ३.३७ : आयोजना क्षेत्रको धार्मिक र सांस्कृ तिक स्थलहरु
सि.न. धर्मिक र सांस्कृ तिक स्थलहरुको नाम स्थान मर्म र मान्यता
१. तिन्ग्ला शिव मन्दिर ८१+००० धर्मिक क्षेत्र
(श्रोत : स्थलगत सर्वेक्षण, २०७७)
३.१३.३.१८ र्सावजनिक सवालहरु
सामाजिक–आर्थिक र साँस्कृ तिक वातावरणको अध्ययन गर्ने सिलसिलामा आयोजना गरिएको सार्वजनिक सुनुवाई, सामुहिक
छलफल तथा सरोकारवाला संघ संस्था, व्यक्ति, विषयगत कार्यालयहरुबाट प्राप्त राय/सुझावहरुलाई टिपोट गरि तालिका नं.
३.३८ मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तलिका नं. ३.३८ : आयोजनाका सार्वजनिक सवालहरु
सि.नं. सार्वजनिक सवाल कै फियत सम्बोधन
१. पहिरोको नियनत्रण तथा सडक को विस्तार सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- क- आ -१ मा
सवाल सम्बोधन गरिएको
२. वृक्षारोयणको लागी छु ट्याइएको रकम सामुदायिक पत्र मार्फात प्राप्त राय सुझाव ६.२- ख- अ -१ मा
वन उपभोक्ता समितिको मातहतमा खर्च गर्नु पर्ने सम्बोधन गरिएको
३. सडक छेउमा वृक्षरोयण गरिनु पर्ने सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- ख- अ -१ मा
सवाल सम्बोधन गरिएको
४. सोलुदुधकु ण्ड न.पा. ११ को बस्ति आयोजना सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- क- आ -१ मा
कार्यान्वयनबाट हुने सम्भावित भू-क्षयको सवाल सम्बोधन गरिएको
जोखिकबाट जोगाउनु पर्छ
५. सोलु खोलामा तटबन्धन गर्नुपर्छ सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- क- आ -१ मा
सवाल सम्बोधन गरिएको
६. बिग्रन व्यवस्थापन सोलु खोला भन्दा माथिको खादि सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- क- आ -२ मा
ठाउँमा गर्दा उपयुक्त हुने सवाल सम्बोधन गरिएको
७. आयोजना संचालन हुदाँ पार्किं ग र ट्राफिकको सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- क- इ -२ मा
व्यवस्थापन हुनुपर्यो सवाल सम्बोधन गरिएको
८. फोहोर मैला व्यवस्थापन उचित ढंगले गर्नुपर्छ सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- क- आ -६ र
सवाल ६.२- क- इ -३ मा
सम्बोधन गरिएको
९. राजमार्ग निर्माणमा क्रममा क्षति हुने जाने घर पत्र मार्फात प्राप्त राय सुझाव ६.२- ग- अ -१ मा
संरचनाहरुको सम्पुर्ण लागत रकम अनुसारको सम्बोधन गरिएको
मुअआब्जा उपलब्ध गराउनुपर्ने
१०. राजमार्ग निर्माणमा क्रममा क्षति हुने जाने जग्गाको सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- ग- अ -१ मा
मूल्यांकन अनुसारको उपलब्ध गराउनुपर्ने सवाल सम्बोधन गरिएको
११. सडक निर्माणका बढन सक्ने पहिरो नियन्त्रणका पत्र मार्फात प्राप्त राय सुझाव ६.२- क- आ -१ मा
लागी आवश्यक पर्ने भौतिक संरचनाको निर्माणमा सम्बोधन गरिएको
बढि महत्व दिनुपर्ने
१२. वृक्षरिपण गरिने रुखहरुको हकमा सव डिभिजन सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- ख- अ -१ मा
कार्यालय र सम्बन्धीत वन उपभोक्ता समूहसँग सवाल सम्बोधन गरिएको
छलफल गरी स्थान छनौट गर्नुपर्ने साथै स्थानिय

34
 व्यक्ति प्रयोग गरी काम गर्नुपर्ने
१३. सडक क्षेत्राधिकार भित्र पर्ने सार्वजानिक सम्पति पत्र मार्फात प्राप्त राय सुझाव ६.२- क- अ -१ मा
सम्बन्धीत निकायसँग समन्वय गरी उपयुक्त ठाउँमा सम्बोधन गरिएको
स्थानान्तरण गर्नुपर्ने
१४. निर्माण सामग्री भण्डारण स्थल तथा कामदार सिविर सार्वजनिक सुनुवाईमा उठेको ६.२- क- आ -१ मा
विद्यालय क्षेत्र भन्दा टाढा राखिनु पर्ने सवाल सम्बोधन गरिएको
१५. विद्यार्थीहरुको आवतजावतको लागी विद्यालय पत्र मार्फात प्राप्त राय सुझाव ६.२- क- इ -४ र
क्षेत्रमा जेब्रा क्रसिन्गको गरिनु पर्ने ६.२- ग- इ -२ मा
सम्बोधन गरिएको
(श्रोत : स्थलगत सर्वेक्षण, २०७७)

35
३.१४ सान्दर्भिक निति, ऐन नियम, निर्देशिका तथा अन्तर्राष्ट्रिय सन्धी सम्झौताहरुको पुनरावलोकन
प्रस्तावित आयोजनाको प्रारम्भिक वातावरणीय परिक्षण प्रतिवेदन तयार गर्नका लागि तथा प्रस्ताव कार्यान्वयन गर्नका
निमित्त सो सम्बन्धित निर्दिष्ट कार्यविधि तथा प्रचलित ऐन, कानुन तथा नियमका बारेमा बिस्तृत जानकारी रहनु अति
आवश्यक छ। यस प्रतिबेदन निम्न बमोजिमका निति, ऐन, नियमावली, निर्देशिका तथा मापदण्डको अधिनमा रही तयार
गरिएको हो।

३.१४.१ नेपालको संविधान

नेपालको संविधान,२०७२ को धारा २५ को उपधारा (२) बमोजिम सार्वजनिकहितका लागि बाहेक राज्यले कु नै व्यक्तिको
सम्पत्ति अधिग्रहण गर्ने, प्राप्त गर्ने वा त्यस्तो सम्पत्ति उपर अरु कु नै प्रकारको कु नै अधिकारको सिर्जना गर्ने छैन र धारा २५ को
उपधारा (३) अनुसार उपधारा (२) बमोजिम सर्वजनिक हितका लागि राज्यले कु नै पनि व्यक्तिको सम्पत्ति अधिग्रहण गर्दा
क्षतिपूर्तिको आधार र कार्यप्रणाली ऐन बमोजिम हुनेछ।
धारा ३० स्वच्छ वातावरणको हकको उपधारा (१) मा प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ स्वस्थ वातावरणमा बाच्न पाउने हक
हुनेछ, उपधारा (२) मा वातावरणीय प्रदुषण वा हृासबाट हुने क्षतिबापत पीडितलाई पदूषकबाट कानुन बमोजिम क्षतिपुर्ति
पाउने हक हुनेछ र उपधारा (३) मा राष्ट्रको विकास सम्बन्धी कार्यमा वातावरण र विकासबिच समुचित सन्तुलनका लागि
आवश्यक कानुनी व्यवस्था गर्न यस धाराले बाधा पुयाएको पुर्याएको मानिने छैन भन्ने कु रा उल्लेख गरिएको छ।
धारा ३४ श्रमको हकको उपधारा (१) मा प्रत्येक श्रमिकलाई उचित श्रम अभ्यासको हक हुनेछ भन्ने कु रा उल्लेख गरिएको
छ भने उपधारा (२) मा प्रत्येक श्रमिकलाई उचित पारिश्रमिक, सुबिधा तथा योगदानमा आधारित सामाजिक सुरक्षाको हक
हुनेछ भन्ने कु रा व्यवस्था गरिएको छ।
धारा ३५ स्वास्थ्य सम्बन्धि हकहरुको उपधारा (१) मा प्रत्येक नागरिकलाई राज्यबाट आधारभुत स्वास्थ्य सेवा निस् शुल्क
प्राप्त गर्ने हक हुनेछ र कसैलाई पनि आकस्मिक स्वास्थ्य सेवाबाट वञ्चित गरिने छैन र उपधारा (४) मा प्रत्येक नागरिकलाई
स्वच्छ खानेपानी तथा सरसफाइमा पहुँचको हक हुनेछ भन्ने कु रा उल्लेख गरिएको छ।
धारा ५१ राज्यका नितिहरुको उपधारा (च) विकास सम्बन्धि नितिको उपधारा (२) र उपधारा (३) मा क्रमश विकासका दृष्टिले
पछाडि परेका क्षेत्रलाई प्राथमिकता दिदै सन्तुलित, वातावरण अनुकू ल, गुणस्तरीय तथा दिगो रूपमा भौतिक पुर्वाधारको
विकास गर्ने र विकास निर्वाणको प्रक्रियामा स्थानीय जनसहभागिता अभिवृद्धि गर्ने भन्ने कु रा व्यवस्था गरिएको छ। धारा
५१ को उपधारा (छ) मा प्राकृ तिक साधन श्रोत संरक्षण, सम्बर्धन र उपयोग सम्बन्धि नितिहरुको ब्याख्या गरिएको छ।

३.१४.२ योजना तथा नीतिहरु

क) रणनीतिक सडक सन्जालमा वातावरणीय मुल्यांकन, २०५७ (सडक विभागको नितिगत दस्तावेज)
नितिगत दस्तावेजको उदेश्य सडक विभागका इन्जिनेयरहरुलाई वातावरणीय मुल्यांकन प्रक्रियामा के समावेश छ भन्नेमा
ब्याख्या गर्नु हो र वातावरणीय मुल्यांकन गर्न सरल, उपयोगी र वस्तुगत कार्ययोजना निर्माण गर्न लगाउनु हो। दस्तावेजले
प्राथमिकरण, प्रारम्भिक वातावरणीय परिक्षण, क्षेत्र निर्धारण, वातावरणीय प्रभाव मूल्याकं न र अनुगमन गरी पाँच प्रकारका
कार्यहरुलाई प्राथमिकतामा राखेको छ। कु न तहमा कु न वातावरणीय मुल्यांकन प्रविधिको आवश्यकता पर्छ भन्ने कु रा पनि
यो दस्तावेजमा राखिएको छ। दस्तावेजमा वातावरणीय प्रतिकु ल प्रभावहरु, समस्याहरु र तिनका सामान्य न्युनिकरण
उपायहरुलाई सुचीबद्द्द गरिएको छ। यसरी यो दस्तावेजले वातावरणीय मूल्याकं न गर्न मार्ग निर्देशक भुमिका खेल्छ।

36
ख) राष्ट्रिय यातायात नीति,२०५८
नवौं योजनाबाट लागू गरिएको राष्ट्रिय यातायात नीतिले भौतिक पूर्वाधार निर्माणलाई विशेष जोड दिएको छ। दिगो, भरपर्दो,
कम खर्चिलो,सुरक्षित, सुविधायुक्त एवं आत्मनिर्भर यातायात प्रणालीको विकास गरी नेपाल अधिराज्यको समग्र आर्थिक,
सामाजिक, संस्कृ तिक, पर्यटकीय आदि क्षेत्रको विकासमा योगदान पुर्याउनु नै राष्ट्रिय यातायात नीतिको मुल उद्देश्य रहेको
छ। सफा वाहनलाई प्रोत्साहन गर्न यसले के ही महत्वपूर्ण घोषणाहरु गरेको छ। मुख्य शहरहरुमा सौर्य, विद्युत र ग्यासबाट
चल्ने सवारीसाधनलाई प्राथमिकतामा राखेको छ । धोनी र वायुप्रदूषण गर्ने वाहनहरुलाई निषेध गरी प्रदूषण सम्बन्धी
मापदण्ड तयार गर्नु लाई यसको महत्वपूर्ण कार्य मानिएको छ।प्रदूषणमुक्त सवारी साधनको राजस्व कर के ही समयको लागि
घटाएर पनि स्वच्छ बाहनको अवधारणालाई सहयोग मिल्छ भन्ने सुझाव यसमा समावेश गरिएको छ।
यस नीतिले देशका ७७ वटै जिल्लाका सदरमुकामहरु जोड्ने सडक निर्माण गर्न विशेष प्राथमिकता दिनेछ।मध्य पहाडी
क्षेत्रबाट पूर्व-पश्चिम राजमार्गको क्रमिक विकास र विस्तार हुने गरी पूर्व पश्चिम सहायक मार्ग तथा जिल्ला मार्गहरुको
चरणबद्द निर्माण तथा स्तरोन्नति गर्दै जानेछ। सडक निर्माण तथा सम्भार कार्यमा वातावरणीय प्रभावको मूल्यांकन गरी
यसको प्रतिकू ल प्रभावलाई न्युनतम राखी सडक डिजाइन,निर्माण तथा सम्भार कार्यको व्यवस्थापन गरिने छ। महत्वपूर्ण
सडक प्रणालीको निर्माण,सुधार तथा मर्मत सम्भार गर्न स्वायत्त एवं आत्मनिर्भर संस्थाको व्यवस्था गरिने छ। सडक
स्तरोन्नती तथा पुनस्र्थापन कार्यहरूको प्राथमिकता निर्धारण दैनिक सवारी संख्याका आधारमा तथा आर्थिक प्रतिफलका
सम्भाव्यताका आधारमा गरिने छ त्यसैगरी सडक मर्मतमा नियमितता एवं मितव्ययिताको निति अपनाइने छ।
ग_ बिस (२०) वर्षे सडक योजना,२०५९–२०७९(सन् -२००२–२०२२)_
सरकारले २० वर्षे सडक योजना तर्जुमा गरेको छ। नेपालको सडक सञ्जाललाई व्यापक रुपमा दुई भागमा विभाजन गर्न
सकिन्छ: ती रणनीतिक सडक सञ्जाल र ग्रामीण सडक हुन्। रणनीति सडक सञ्जाल हाल प्रस्तावित राष्ट्रिय राजमार्ग र
फिडर सडकको लगभग ५५,०० किलोमिटर समावेश गरिएको छ। यसले सडक यातायातको धेरैजसो तथा मुख्य के न्द्रहरु र
छिमेकी देशहरु बीच राष्ट्रिय यातायात लिन्क प्रदान गर्दछ।
यसको अधिकतम प्राकृ तिक भोल्युमको साथ लगभग १५०० किलोमिटर राष्ट्रिय राजमार्गहरु (एक दिनमा १००० भन्दा
बढी गाडीहरु) समावेश गर्दछ।
घ_ राष्ट्रिय सिमसार नीति, २०६९
राष्ट्रिय सिमसार नीति, २०६९ मा सिमसारको संरक्षण, पुनःस्थापना र प्रभावकारी व्यवस्थापनको आवश्यकताको उल्लेख
गरिएको छ। यसका अतिरिक्त यसका उद्देश्यहरुले सिमसारका स्रोतहरूको सदुपयोग र त्यस्ता सिमसार भएको जमिनमा निर्भर
समुदायलाई सहयोग पुर्याउने कु रामा जोड दिन्छ। विकास गतिविधिहरुले सिमसारको गुणस्तरमा कमी ल्याउनु हुँदैन भनेर पनि
यसले स्पष्ट पार्दछ। यस नीतिले स्वामित्व,जोखिम व्यवस्थापन र महत्त्वमा आधारित भएर सिमसार भूमिको वर्गीकरण गरेको
छ।नेपालको सिमसार नीतिले सिमसारको जैव-प्रणालीलाई संरक्षण र यसको भागहरूको दिगो उपयोगका लागि स्थानीय
समुदायको सहभागिता सुनिश्चित गर्दछ।
ङ) पूर्वाधार विकास आयोजनाको लागि जग्गा प्राप्ति पुनर्वास र पुनर्स्थापना नीति, २०७१
यस नितिले समितिले मूल्याङ् कन र विकास आयोजनाहरुमा जग्गा अधिग्रहण र पुनर्स्थापना पक्षहरूको लागि स्पष्ट निर्देशिका
प्रदान गरेको छ सार्वजनिक हित र पूर्वाधार विकास आयोजना सञ्चालनका लागि आवश्यक पर्ने जग्गा प्राप्ति न्यायोचित उपयु

37
हजार क्षतिपूर्ति उपयुक्त पुनर्वास तथापुनर्स्थापना व्यवस्था गर्दै आयोजनाबाट प्रभावित परिवारहरूको सामाजिक र आर्थिक
अवस्था सुदृढ गर्नु हो। आयोजनाको कार्यान्वयनबाट स्थानीय व्यक्ति परिवार र समुदाय विस्थापन नै नहुने वा सके सम्म न्यून
विस्थापनको अवस्थासृजना गर्न देहाय अनुसारका नीतिहरु हुनेछन्।
 आयोजना छनोट गर्दा सो बाट हुन सक्ने भौतिक र आर्थिक र समाजिक विस्थापन लाई न्यूनिकरण गर्ने गरी तयार
गरिएको विकल्पलाई प्राथमिकता दिने।
 आयोजन सञ्चालनबाट प्रभावित व्यक्ति, समुदाय तथा संवेदनशील समूहमा पर्न जाने प्रभाव पहिचान गर्न
सामाजिक प्रभाव मूल्यांकन गर्ने।
 भौतिक रुपमा विस्थापित व्यक्तिहरूलाई स्कु ल, स्वास्थ्य चौकी,खानेपानी ,सुरक्षा आदि जस्ता सुविधाहरु सहित
पुनर्वास गर्नुपर्दछ।
सुविधाहिन, जनजाति र आदिवासी,दलित भुमिहिन,महिला, विशेष गरी महिलाले नेतृत्व गरेका
घरपरिवार,गरिब समूह र ज्येष्ठ नागरिकहरूलाई क्षतिपूर्ति र पुनर्वासको अतिरिक्त विशेष सुबिधा र सहयोग प्याके जको हकदार
छान्ने।
 आफ्नो स्वामित्वको जग्गा कतै पनि नभएका वा आफू बसोबास गरेको जग्गाको स्वामित्वको कु नै पहिचान योग्य
कानुनी आधार नभएका विस्तापित व्यक्तिलाई जग्गा बाहेकका अन्य सम्पत्तिको क्षतिपूर्ति तथा पुनर्स्थापना सहायता
पाउने वातावरण सुनिश्चित गर्ने।
च) राष्ट्रीय वन नीति,२०७५
यस नीतिको दूरदृष्टि" व्यवस्थित वन क्षेत्र र सन्तुलित पर्यावरण मार्फ त नेपालको आर्थिक,सामाजिक,सांस्कृ तिक समृद्धिमा
सहयोग योगदान "रहनेछ।यस नीतिको लक्ष्य वन,संरक्षित क्षेत्र, जलाधार, जैविक विविधता,वन्यजन्तु र वनस्पतिको दिगो र
सहभागिता मूलक व्यवस्थापनबाट वनजन्य वस्तु तथा सेवाको उत्पादनमा एवं मुल्य अभिबृदी र तिनको न्यायोचित बितरण
गर्नु रहेको छ।राष्ट्रीय वन नीति २०७५ को बुदा न.६.२.४ र ६.२.५ मा वन, वनस्पति, वन्यजन्तु, वनक्षेत्रको संरक्षण,
बहुआयामिक र दिगो उपयोग सम्बन्धी व्यवस्था गरेको छ।
छ) राष्ट्रिय भूमि नीति,२०७५
राष्ट्रिय भूमि नीति, २०७५ को दीर्घकालिन लक्ष्य भनेको भूमिको
भूमिको न्यायिक वितरण, महत्तम उपयोग र सुशासन मार्फ त मुलुकको आर्थिक समृद्धि, जनताको जीवनस्तरमा गुणात्मक
परिवर्तन ल्याउने,राष्ट्रीय भूमि नीति,२०७५ को रणनीति तथा कार्यनीतिहरु अन्तर्गत बुदा नं १.४.१ मा सार्वजनिक हितका
लागि राज्यले प्रचलित कानूनको अधीनमा रही जग्गा प्राप्त गर्न सक्ने व्यवस्था गरेको छ।
ज) पन्ध्रौं पञ्चवर्षीय योजना, आ.ब २०७६/७७-२०८०/८१
पन्ध्रौं पञ्चवर्षीय योजना अनुसार आर्थिक वर्ष २०७५/२०७६ सम्ममा साविकको रणनीतिक सडकको लम्बाइ १३,४४८
कि.मी. पुगेको छ। सो मध्ये ६,९७९ कि.मी. कालोपत्रे,२,२७७ कि.मी. खण्डाखस्मिथ र ४,१९२कि. मी. माटे सडक रहेको छ।
आर्थिक वर्ष २०८०/८१सम्ममा १५,०००कि.मी. रणनीतिक सडक निर्माण गर्ने उद्देश्य छ। सघन, सन्तुलित,
सुलभ,सुरक्षित,गुणस्तरीय एवं दिगो सडक पूर्वाधार विकास गर्ने सोच राखेको छ। राष्ट्रिय सडक सञ्जालको विस्तार गरी
आर्थिक- सामाजिक बिकास, व्यापार सहजीकरण मार्फ त आर्थिक समृद्धि हासिल गर्ने लक्ष्य राखेको छ। यसैगरी कु ल यातायात
खर्च न्युनतम हुनेगरी सडक सञ्जालको सन्तुलन बिकास तथा विस्तार र सडक पुर्वाधार को उचित संरक्षण, मर्मत-सम्भार र
सडक सुरक्षा गरि सहज सवारी आवागमन सुनिश्चित गर्नु पन्ध्रौं आयोजनाको उद्देश्य हो।
झ) राष्ट्रिय जलवायु परिवर्तन नीति, २०७६

38
विश्वव्यापी तापक्रममा भएको वृद्धिको असर, जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी प्राकृ तिक प्रकोपहरु जस्तै हिमताल फु ट्ने, बाढी र
अनिकालको साथसाथै मानव स्वस्थ्यमा देखिएका नकारात्मक प्रभावहरुलाई कम गर्नका लागि राष्ट्रीय जलवायु परिवर्तन
नीति,२०७६ लाई लागु गरिएको हो।पर्यटन ऊर्जा क्षेत्र र समाजको उत्थानका लागि नीतिको सहयोगमा प्रगतिशील समाज
निर्माणको दिशामा विभिन्न क्षेत्रलाई निर्देशित गर्ने उद्देश्यका साथ यस नीतिलाई लागू गरिएको हो यस नीतिको मुख्य लक्ष्य
भनेको जलवायु उत्थानशील समाजको विकास गरी राष्ट्रको सामाजिक,आर्थिक समृद्धिमा योगदान पुर्‍याउने हो।यस नीतिको
उद्देश्य भनेको संकटासन्न र जोखिमपूर्ण अवस्थामा रहेका व्यक्ति ,परिवार ,समूह र समुदायको जलवायु परिवर्तन अनुकु लन
क्षमता अभिवृद्धि गर्ने,जलवायु परिवर्तनका प्रतिकू ल असर तथा प्रभावको जोखिममा रहेका पारिस्थितिकिय प्रणालीहरूको
उत्थानशीलता विकास गर्ने, न्यून कार्बन उत्सर्जन विकासको अवधारणा अवलम्बन गर्दै हरित अर्थतन्त्रको प्रवर्द्धन गर्ने जलवायु
परिवर्तन न्यूनीकरण र अनुकू लनका राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय वित्तिय स्वरहरूको न्यायोचित परिचालन गर्ने जलवायु
परिवर्तनसम्बन्धी अनुसन्धान प्रविधि विकास र सूचना सेवा प्रभाव प्रवाहलाई प्रभावकारी बनाउने राज्यका सबै तह र विषय
विषयगत क्षेत्रका नीति न रणनीति योजना तथा कार्यक्रमहरुमा जलवायु परिवर्तनका विषयहरुलाई मूलप्रवाहीकरण वा
आन्तरिकिकरण गर्ने र जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरण र अनुकू लन कार्यक्रमहरुमा लैङ् गिक तथा सामाजिक समावेशीकरणलाई
मुलप्रवाहिकरण गर्ने हो
ञ) राष्ट्रिय वातावरण नीति, २०७६
राष्ट्रको समग्र दिगो विकास वातावरणको गुणस्तरमा निर्भर रहन्छ। विभिन्न विकास गतिविधिहरूको कारण वातावरणमा पर्ने
प्रतिकु ल प्रभावहरुलाई रोक्न र प्राकृ तिक वातावरणको संरक्षण गर्न वातावरण क्षेत्रबाट "समृद्ध नेपाल र सुखी नेपाली" को
राष्ट्रिय संकल्पमा योगदान पुर्‍याउनु पर्दछ। नेपालको संविधानको धारा ३० ले प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ र स्वस्थ
वातावरणमा बस्नको मौलिक अधिकार प्रदान गर्दछ जसका लागि वातावरण मैत्री विकास कार्यहरु आवश्यक पर्दछ।वातावरण
संरक्षण बहुआयामिक राष्ट्रिय र तथा अन्तरदेशीय विषय रहेको हुँदा नेपालले विभिन्न वातावरण सम्बन्धि अन्तर्राष्ट्रिय सन्धि
सम्झौतामा प्रतिबद्धता जाहेर गरेको छ। दिगो विकासको अवधारणा अनुरुप वर्तमान र अन्तरपुस्ता समन्यायका लागि
वातावरणीय स्रोतमाथि नै न्यायोचित पहुँच र तिनको बुद्धिमत्तापूर्ण उपयोगको प्रत्याभूति गर्नु राज्यको दायित्व हुन्छ। यसका
लागि तीनैतहका सरकार नागरिक समाज समुदाय निजी क्षेत्र र व्यक्ति व्यक्तिबीच को बीच आपसी समन्वय र सहकार्यको
आवश्यकताको पृष्ठभूमिमा राष्ट्रिय वातावरण नीति, २०७६ तर्जुमा गरिएको छ।
यस नीतिको मुख्य लक्ष्य भनेको प्रदुषण नियन्त्रण,फोहोरमैला व्यवस्थापन र हरियाली प्रवर्धन गरी नागरिकको स्वच्छ र स्वस्थ
वातावरणमा बाँच्न पाउने हकको सुनिश्चितता गर्नु हो। यस नीतिको मुख्य उद्देश्यहरु भनेको सबै प्रकारका प्रदूषणको रोकथाम
नियन्त्रण र न्यूनीकरण गर्ने, सबै स्रोतहरूबाट सिर्जित फोहोरमहिलाको व्यवस्थापन गर्ने;शहरी तथा नगर क्षेत्रको हरियाली
विस्तार गर्ने;विकासको सबै आयामहरूमा वातावरणीय चासोलाई मूलप्रवाहीकरण गर्ने; प्रदूषण पीडितलाई वातावरणीय
न्यायको सुनिश्चितता गर्ने; वातावरण संरक्षण तथा प्राकृ तिक स्रोतको दिगो व्यवस्थापनमा जनसहभागिता जुटाउने, वातावरण
संरक्षण र व्यवस्थापनका लागि शोध,अनुसन्धान र संरक्षण तथा प्राकृ तिक स्रोतको दिगो व्यवस्थापनमा जनसभा सहभागिता
जुटाउने वातावरण संरक्षण र व्यवस्थापनका लागि शोध,अनुसन्धान र क्षमता अभिवृद्धि गर्ने; सम्भव भएसम्म उपलब्ध
स्रोतसाधनको पुनः प्रयोग र पुनः प्रशोधन गर्ने। त्यस्तै ध्वनि,जल र वायुसँग सम्बन्धित प्रदूषण रोकथाम र नियन्त्रणका लागि
के ही मापदण्ड निर्धारण भई कार्यान्वयनमा आएका छन्।जलवायु अनुकू लित गाउँ कार्यक्रम पनि सञ्चालनमा ल्याइएको छ।
देशको कु ल वन क्षेत्रको करिब ४० प्रतिशत वन क्षेत्र स्थानीय वन उपभोक्ता समुहबाट व्यवस्थापन भई हरियाली प्रवर्धन हुँदै
आएको छ।यो नीतिले सबै प्रकारको प्रदुषण नियन्त्रण गर्न प्रभावकारी प्रणाली बनाउँदछ अस्पताल, उद्योग र यातायात
प्रणालीको सञ्चालनमा वातावरण मैत्री प्रविधिलाई प्रोत्साहित गर्दछ र उत्पादनमा रसायनलाई नियन्त्रण गरेरउद्देश्य हासिल
गर्नेछ।

39
३.१४.३ ऐन, नियमावली र कानुनहरु
क) अचल सम्पत्ति अधिग्रहण ऐन,२०४६
अचल सम्पत्तिको अधिकरण ऐन, २०१३ अनुसार कु नै सार्वजनिक कामको निमित्त नेपाल सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय
तहको लागि कु नै अचल सम्पत्तिको आवश्यकता परेको छ वा पर्ने सम्भावना छ र त्यसलाई अधिकरण गर्नु पर्दछ भन्ने लागेमा
नेपाल सरकारले सम्पत्तिको धनी वा त्यसलाईगर्ने अरु कु नै व्यक्तिले सो सम्पत्ति नेपाल सरकारबाट अधिग्रहण गर्न नहुने कारण
भएमा कारण समेत खोली सूचना पाएको ३५ दिन भित्र भएको व्यहोरा नेपाल सरकारमा पेश गर्नु गर्न आउनु भनी सो सम्पत्ति
धनी वा व्यक्ति त्यसलाई चलन गर्ने अरु कु नै व्यक्तिका नाउमा लिखित सूचना दिनु पर्दछ र आदेश आदेशद्वारा सम्पत्ति धनी वा
अरु कु नै व्यक्तिले सो आदेश पाएमाप्रदेश पाएको मितिले ३५ दिन नपुगी नेपाल सरकारको स्वीकृ ति बिना सो सम्पत्ति बेच्न
त्यसको आकारमा हेरफे र गर्न वा कु नै महिलाई बहाल मान्दिन् समेत हुँदैन भने निर्देश गर्न सक्दछ सम्पत्तिको चलन गर्नेवा
त्यसमा दावा वा सर सरोकार भएका कु नै व्यक्तिले कु नै कारण देखाएको भए सो बिचार गरेपछि सम्पत्ति अधिग्रहण गर्नु उचित
वा आवश्यक छ भन्ने लागेमा नेपाल सरकारले लिखित आदेशद्वारा त्यस्ता सम्पत्ति अधिग्रहण गर्न र त्यस्तो अधिकरण
गरिएको कामको सम्बन्धमा आवश्यक तथा उचित देखिएको अरु आदेशहरु पनि निकाल्न सक्दछ। तर देहायका कु नै
पनिसम्पत्ति वा त्यसको कु नै भाग अधिग्रहण गरिने छैन-
 धनीले आफ्नो निजी वा आफ्ना जहान परिवारको बासस्थानको निमित्त वस्तुतः प्रयोग गरीराखेको,वा
 धार्मिक पूजापाठ गर्ने स्थान वा स्कु ल,अस्पताल पब्लिक पुस्तकालय, धर्मशाला वा अनाथालयको निमित्त प्राप्त
मात्र प्रयोग भई राखेको वा त्यस्तो धार्मिक पूजापाठ,स्कु ल,
 अस्पताल, पुस्तकालय वा अनाथालयको बन्दोबस्ती काम सम्बन्धित व्यक्तिहरु रहनको लागि निमित्त प्रयोग गरी
राखेको समेत सार्वजनिक स्थान। तर अधिग्रहण गरिएको सम्पत्ति माथि उपदफा (१)अन्तर्गत सूचना दिइएको
मितिले २ महिना अघिदेखि कु नै मोहिले बासस्थानको रुपमा प्रयोग गरी आएको भए त्यस्तो मोहिको निमित्त नेपाल
सरकारले उपयुक्त ठाने बमोजिमको सकभर अर्को बासस्थानको प्रबन्ध गरिदिनेछ।
ख) प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन,२०१३ तथा नियमावली,२०४६
प्राचीन स्मारकहरुको संरक्षण, पुरातत्विक वस्तुहरूको व्यापार र प्राचीन स्मारकहरुकभएका ठाउँको खनाई समेतमा नियन्त्रण
राखी प्राचीन स्मारकहरु र पुरातत्व सम्बन्धी, ऐतिहासिक वा कलात्मक वस्तुहरूको उपलब्धि र संरक्षण समेत गरी शान्ति र
सुव्यवस्था कायम राख्न यो ऐन बनेको हो। यस ऐनको दफा ३(५) बमोजिम संरक्षित स्मारक क्षेत्रभित्र कसैले टेलिफोन वा
विद्युत् लाइन जडान गर्न, खानेपानी वा ढलको लागि जमिन खन्न,सडक बनाउन वा मर्मत गर्न,चलचित्र सुटिङ् ग गर्न, पर्व-मेला,
नाचगान वा सवारीको साधन पार्कि ङ गर्न वा पोस्टर तस्वीर टाँस्न पुरातत्व विभागबाट तोकिए बमोजिम स्वीकृ ती लिनुपर्ने छ।
प्राचीन स्मारक संरक्षण नियमावली ,२०४६ नियम ४.१उपनियम ४.१.१ बमोजिम ऐनको दफा ३ को उपदफा (५) बमोजिम
स्वीकृ तिको लागि अनुसूची -१ बमोजिमको ढाँचामा विभागमा निवेदन दिनुपर्नेछ।
ग) जलचर संरक्षण ऐन,२०१७
यो ऐनले जलचर संरक्षण प्रयास गरेको छ भाग ३ मा कु नै व्यक्तिले पनि कु नै जलमा रहेको कु नै जलचरलाई समात्ने तथा मार्ने
अभिप्रायले जानी जानी त्यस्तो जलमा वा त्यसको आसपासमा कु नै किसिमको विद्युतीय धार (करेन्ट) विस्फोट पदार्थ वा
विषालु पदार्थको प्रयोग गर्न हुँदैन । भाग ४ मा नेपाल सरकारले नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित आदेशद्वारा (क) तोकिएका
जातिका जलचरहरुलाई नेपाल सरकार वा स्थानीय अधिकारीको इजाजतपत्र बेगर कु नै पनि व्यक्तिले जानीजानी समात्न, मार्न

40
तथा चोट पुर्याउन नपाउने गरी र (ख) तोकिएको ऋतुमा र तोकिएका अवस्थाका कु नैपनि जलचर हरुलाई कु नै पनि व्यक्तिले
जानी जानी समात्न,मार्न तथा चोट पुर्याउन नपाउने गरी मनाही गर्न सक्नेछ।
घ) सार्वजनिक सडक ऐन २०३१तथा नियमावली,२०३३
यस ऐनको दफा ३ बमोजिम नेपाल सरकारले नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशित गरी सार्वजनिक सडकलाई देहायबमोजिम
वर्गीकरण गरी त्यस्तो सडकको के न्द्र रेखा देखि दायाँबायाँ दुवैतिर ३१ मीटरमा नबढाई सडक सिमा तोक्नेछ। तर एकै
किसिमको सडकको सम्पूर्ण लम्बाइमा पनि भौगोलिक स्थिती र बस्तीको कारण त्यस्तो सडक सिमा कम बेग वा पुल तथा
पुलको वरपर नदीको तटबन्ध सुरक्षाको लागिचारकिल्ला समेत भोलि आवश्यक सीमा तोक्न सक्नेछ यो ऐनको दफा ४
बमोजिम सार्वजनिक सडक र सडक सिमाको निमित्त जग्गा प्राप्त गर्न सकिने: सार्वजनिक सडकको निर्माण, विस्तार वा सुधार
गर्न वा सडक सर्बजनिक सडकको निर्माण विस्तार वा सुधार गर्न वा सडक सिमा को निमित्त कु नै जग्गा प्राप्त गर्नु परेमा नेपाल
सरकारले जग्गा प्राप्ति सम्बन्धी प्रचलित कानूनबमोजिम जग्गा प्राप्तगर्न सक्नेछ त्यस्तै दफा १४ बमोजिम सडक निर्माण विस्तार
वा सुधार गर्दा अरुको जग्गा अधिकरण गर्न सकिने तथा १५ बमोजिम अधिकरण गरिने जग्गाको क्षतिपूर्ति र त्यसको निर्धारण
दफा १६ बमोजिम सडकको दायाँ बायाँ रुख लगाउने र त्यसको रेखदेख गर्ने, दफा १७ बमोजिम आसपासको जग्गाबाट
माटो,ढुंगा वा बालुवा लिन सकिने, दफा १८ बमोजिम सार्वजनिक सडकको आवागमनमा बाधा पुर्याउने मालवस्तु हटाउने
अधिकार र दफा १९ बमोजिम स्वीकृ ति नलिई सार्वजनिक सडक वा सडक सीमामा कु नै किसिमको काम गर्न नहुने व्यवस्था
गरेको छ।
सार्वजनिक सडक ऐन २०३१ को दफा १० र ३३ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी नेपाल सरकारले बनाएको सडक
नियमावली, २०३३ को नियम ५ बमोजिम कु नै जग्गा प्राप्त गर्दा घर,इमारत, पर्खाल आदि सहित प्राप्त गरेको भए यस
नियमावली बमोजिम समिति वा उपसमितिले त्यस्तो घर,इमारत, पर्खाल आदिको मुआब्जा निर्धारण गर्दा ऐनको दफा ११ र
नेपाल सरकारले समय समयमा दिएको मार्गदर्शनको अधिनमा रही निर्धारण गर्नुपर्नेछ।
ङ) जग्गा प्राप्ति ऐन,२०३४
जग्गा प्राप्ति ऐन,२०३४ बमोजिम नेपाल सरकारले कु नै सार्वजनिक कामको निमित्त कु नै जग्गा प्राप्त गर्न सक्नेछ।जग्गा प्राप्ति ऐन
२०३४ ले जग्गाधनीलाई क्षतिपूर्ति तिरेर विकासका लागि जग्गा प्राप्त गर्न अधिकार सरकारलाई दिन्छ। यस ऐन अन्तर्गत जग्गा
प्राप्ति प्रक्रियालाई सहज पार्न जग्गा प्राप्ति निर्देशिका १९८९ जारी गरिएको छ। यस ऐनले सरकारलाई सार्वजनिक सूचना जारी
गरी र आवश्यक प्रक्रिया पूरा गरेपछि बिकासका लागि प्रयोग र कल्याण,कू टनीतिक नियोग अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूका लागि
कु नैपनि जग्गाधनीको आवश्यक जग्गा र निश्चित सम्पत्ति प्राप्त गर्न स्पष्ट शक्ति दिन्छ यस ऐन अन्तर्गत सरकारले सार्वजनिक र
निजी निगम हरु संस्थाहरु सार्वजनिक प्रयोग र कल्याणका लागि निजी फर्म हरूको लागि जग्गा अधिग्रहण गर्न सक्दछ। यद्यपि
सरकारले ऐन अन्तर्गत अनुसन्धानको लागि बाहेक कृ षि उद्देश्यका लागि निगम, संस्था र निजी फर्मका लागि जग्गा लिने छैन।
सरकारले क्षतिपूर्ति निर्धारण समितिले निर्णय गरे अनुसार सम्बन्धित व्यक्ति र संस्थालाई क्षतिपूर्ति प्रदान गर्नेछ
च) भु तथा जलाधार संरक्षण ऐन,२०३९ तथा नियमावली,२०४२
बाढी,पहिरो भु-क्षय जस्ता प्राकृ तिक प्रकोपको नियन्त्रण गरी भु तथा जलाधार संरक्षण गर्ने सम्बन्धमा कानूनी व्यवस्था गर्न र
सर्वसाधारण जनताको सुविधा र आर्थिक हित कायम राख्न यो ऐन बनेको यस ऐनको दफा ४(ग ) बमोजिम संरक्षित जलाधार
क्षेत्रमा जलाधार संरक्षण अधिकृ तले भु तथा जलाधार संरक्षण को लागि वृक्षरोपण गर्ने, घास झारपात वा अन्य वनस्पति
लगाउने र त्यसको स्याहार सम्हार गर्ने तथा हुर्काउने कार्यहरु गराउन सक्नेछ।को दफा १३ बमोजिम जलाधार संरक्षण
अधिकृ तले दफा ४ अन्तर्गतको कु नै कार्य भएको जग्गामा तथा यस्तो जग्गाको वरपर अरु कसैको भु-क्षय वा भु- कटान हुन
सक्ने कार्यहरु गर्न नपाउने गरी निषेध गर्न सक्नेछ।

41
भु- तथा जलाधार संरक्षण ऐन,२०३९ को दफा २५ ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी नेपाल सरकारले बनाएको भू तथा
जलाधार संरक्षण नियमावली, २०४२ को नियम ४(१) बमोजिम संरक्षित जलाधार क्षेत्रमा भू तथा जलाधार संरक्षण लागि
ऐनको दफा ४ मा उल्लेख भए बमोजिमका कामहरूको प्रयोजनको लागि संरक्षित जलाधार क्षेत्रभित्रको जग्गालाई जलाधार
संरक्षण अधिकृ तले सिमाना, क्षेत्रफल र त्यस्तो जग्गामा गरिने कार्यहरु समेत खुलाई वर्गीकरण गर्नुपर्नेछ। यस नियमावलीको
नियम १२(१) बमोजिम जलाधार संरक्षण अधिकृ तले ऐनको दफा ४ अन्तर्गतको कु नै काम भएको जग्गामा र त्यस्तो जग्गाको
वरपरको जग्गाहरूमा भु-क्षय वा भु कटान हुन सक्ने कामहरू गर्न नपाउने गरी निषेध गर्न सक्नेछ।
छ) राष्ट्रिय प्रकृ ति संरक्षण कोष ऐन, २०३९ तथा नियमावली, २०४९
प्रकृ ति तथा प्राकृ तिक सम्पदाको संरक्षण र व्यवस्थापन गर्नको लागि राष्ट्रिय प्रकृ ति संरक्षण कोष स्थापना भएको हो। यस
ऐनको दफा ९ (क) बमोजिम वन्यजन्तु तथा अन्य प्राकृ तिक सम्पदाको संरक्षण ,सम्वर्द्धन र व्यवस्थापन गर्ने भनने दफा ९ (ख)
बमोजिम राष्ट्रिय निकु ञ्ज तथा आरक्षणहरुको विकासको निमित्त आवश्यक व्यवस्था गर्ने र दफा ९(ग) बमोजिम वन्यजन्तु
तथा अन्य प्राकृ तिक सम्पदाको बैज्ञानिक अध्ययन तथा अनुसन्धान गर्ने रहेको छ।
झ) सवारी तथा यातायात व्यवस्थापन ऐन, २०४९ तथा नियमावली,
२०५४सवारी तथा यातायात व्यवस्थापन ऐन,२०४९ को दफा २३ अन्तर्गत सवारीको जाँचबुझको लागि मापदण्ड तोक्न
सकिने अनुसार उपदफा १ (ग) मा सवारीबाट हुन सक्ने प्रदूषण सम्बन्धि कानुनलाई समावेस गरिएको छ। सोही ऐनको दफा
२४ को उपदफा ३ बमोजिम वातावरणको प्रदूषण, सवारीको चाप, सडकको स्थिति, सवारी आवागमनमा पर्ने कठिनाई वा
यस्तै अन्य कारणले गर्दा सार्वजनिक हितको लागि कु नै कु नै किसिमको सवारीसाधनको दफा १४ बमोजिम गरिने दर्ता रोक्का
गर्न मनासिव देखेमा विभागले कु नै वा सबै यातायात व्यवस्था कार्यालयलाई यस्तो सवारीको दर्ता रोक्का गर्ने आदेश दिन
सक्ने व्यवस्था गरिएको छ।
सवारी तथा यातायात व्यवस्थापन नियमावली, २०५४ को नियम ६ उपनियम (२) बमोजिम यातायात व्यवस्थापन
कार्यालयले ऐनको दफा २३ बमोजिम निर्धारित मापदण्डको अधीनमा रही आवश्यक जाँचबुझ गरी दरखास्तवालाको माग
बमोजिम सवारीको सरुवा दर्ता गर्न उपयुक्त देखेमा ऐन तथा नियमावलीमा उल्लेखित अन्य व्यवस्थाहरूको अधिनमा रही सर्व
दर्ता गर्न सक्नेछ।
ञ) बाल श्रम ऐन, २०५६ तथा नियमावली, २०६२ र बालबालिका सम्बन्धी ऐन २०७५
बालकलाई कल कारखाना,खानी वा यस्तै अन्य जोखिमपूर्ण काममा लगाउन निषेध गर्न तथा बालकलाई अन्य काममा
लगाउँदा उनीहरूको स्वास्थ्य, सुरक्षा तथा सेवा र सुविधाका सम्बन्धमा आवश्यक व्यवस्था गर्न यो ऐन बनेको हो। यस ऐनको
दफा ३(१) बमोजिम कसैले पनि १४ बर्ष उमेर पूरा नगरेका बालकलाई श्रमिकको रुपमा काममा लगाउनु हुँदैन। यस ऐनको
दफा ४ बमोजिम कसैले पनि बालकलाई ललाई फकाइ वा झुक्याएर वा कु नै प्रलोभनमा वा डर त्रास वा दबाबमा पारी हवा
अन्य कु नै तरिकाले निजको इच्छा विरुद्ध श्रमिकको रुपमा काममा लगाउनु हुँदैन बाल योजना अन्तर्गत पर्ने हरेक कार्यहरुमा
पालना गरिनेछ।
यस नियमावलीको नियम ४(१) बमोजिम बालकलाई श्रमिकको रुपमा काममा लगाउनु अघि निजले सो काम गर्न सक्ने
नसक्ने बिषयमा बालकको स्वास्थ्य परिक्षण गर्न प्रतिष्ठानले कामको प्रकृ ति र बालकको उमेर समेत उल्लेख गरी श्रम
कार्यालयमा निवेदन दिनु पर्नेछ । साथै प्रतिष्ठानमा काम गर्ने बालकले श्रम ऐन,२०७४ वमोजिम तोकिएको पारिश्रमिक र
भत्तामा कम नहुने गरी मासिक पारिश्रमिक र भत्ता पाउनेछ।
बालबालिका सम्बन्धी ऐन,२०७५ ले बालबालिकाहरुका विभिन्न अधिकारहरु, निमित्त विभिन्न अधिकारहरु बाल न्याय
सम्बन्धी व्यवस्था विशेष संरक्षणको आवश्यकता भएका बालबालिका बालबालिकाहरु विरुद्धका कसुरहरु आदिको व्यवस्था
गरेको छ।

42
ट) बिरुवा संरक्षण ऐन,२०६४ तथा नियमावली २०६६
बिरुवा तथा बिरुवाजन्य उपजको निकासी पैठारी र ओसार पसारच गर्दा शत्रुजिवको प्रवेश,स्थापना र फै लावट रोक्न,
तिनीहरूको प्रभावकारी नियन्त्रणको लागि उपयुक्त तरिकाहरु अवलम्बन गरी बिरुवा तथा बिरुवाजन्री उपजहरूको व्यापार
प्रवर्द्धन गर्ने सम्बन्धमा कानुनी व्यवस्था रहेको छ। यस ऐनको दफा ७(१) बमोजिम बिरूवा, बिरुवाजन्य उपज,बायोलोजिक
कन्ट्रोल एजेऽट, लाभदायक किरा वा बिरुवा हुर्क ने माध्यम जस्तै माटाे, झ्याउ, पीट आदि पैठारी गर्न चाहने ब्यक्ती वा संस्थाले
यस ऐन बमोजिम प्रवेश अनुमतिपत्र लिनुपर्ने छ। यश ऐनको दफा ७(२) बमोजिम उपदफा (१) बमोजिमका बिरुवा, बिरुवाजन्य
उपज, बायोलोजिकल control एजेन्ट लाभदायक किरा वा बिरुवा हुर्क ने माध्यम जस्तै माटा, झ्याउ, पीट आदि पैठारी
सम्बन्धी शर्त तथा बन्देज मन्त्रालयले नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशन गरी तोके बमोजिम हुनेछ।
बिरुवा संरक्षण ऐन,२०६४ को दफा ३५ ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी नेपाल सरकारले बनाएको बिरुवा संरक्षण
नियमावली, २०६६ को नियम ४(क) (ऐनको दफा६) बमोजिम संगठनले सङ् कटोत्पन्न क्षेत्र , शत्रुजिव मुक्त क्षेत्र,शत्रुजिव मुक्त
उत्पादन स्थल वा कम शत्रुजिव संक्रमित क्षेत्रको घोषणा गर्नुपर्नेछ। यस नियमावलीको नियम ५ उपनियम (१) बमोजिम
बिरुवा, बिरुवाजन्य उपज, बायोलोजिकल control एजेन्ट,लाभदायक कीरा वा बिरुवा हुर्क ने माध्यम जस्तै माटो, झ्याउ, पिट
आदि नेपालमा पैठारी गर्न चाहने व्यक्ति वा सस्थाले २०० रुपैयाँ निवेदन दस्तुर संलग्न गरी प्रवेश अनुमतिपत्र प्राप्त गर्न
कार्यालय प्रमुख समक्ष निवेदन दिनु पर्नेछ। तर त्यस्तो वस्तु अनुसन्धान प्रयोजनको लागि पैठारी गर्ने भएमा यस उपनियम
बमोजिमको निवेदन राष्ट्रिय प्लान्ट क्वारेन्टाइन कार्यक्रमको प्रमुख समक्ष दिनुपर्ने छ।
ठ) फोहोरमैला व्यवस्थापन ऐन,२०६८
फोहोरमैलालाई श्रोतमा न्यूनिकरण, पुन: प्रयोग, प्रशोधन महिलालाई स्रोतमा न्यूनीकरण पुनः प्रयोग प्रशोधन वा विसर्जन गरी
फोहोरमैलाको व्यवस्थित तथा प्रभावकारी व्यवस्थापन गर्न तथा फोहोरमैलाबाट जनस्वास्थ्य तथा वातावरणमा पर्न सक्ने
प्रतिकू ल प्रभावलाई कम गरी स्वच्छ तथा स्वस्थ वातावरण कायम गर्नका लागि फोहोरमैला व्यवस्थापन जस्तो अत्यन्त जरुरी
सेवा सम्बन्धी कानूनलाई संशोधन र एकीकरण गरिएको हो। यस ऐनको दफा३(१) बमोजिम फोहोरमैलाको व्यवस्थापन गर्न
स्थानान्तरण के न्द्र (transfer station), landfill site प्रशोधन प्लान्ट, कम्पोष्ट प्लान्ट,bio-gas plant लगायत
फोहोरमैलाको संकलन,अन्तिम बिसर्जन तथा प्रशोधनका लागि आवश्यक पर्ने पूर्वाधार तथा संरचनाको निर्माण तथा
सञ्चालन गर्ने जिम्मेवारी स्थानीय तहको हुनेछ। त्यसैगरी यस ऐनको दफा ४(२) बमोजिम उपदफा (१) मा जुनसुकै कु रा
लेखिएको भएतापनि हानिकारक फोहोरमैला,स्वास्थ्य संस्थाजन्य फोहर मैला, रासायनिक फोहोरमैला वा औद्योगिक फोहोर
मैला प्रशोधन र व्यवस्थापन गर्ने दायित्व निर्धारित मापदण्डको अधीनमा रही त्यस्तो फोहोरमैला उत्पादन गर्ने व्यक्ति वा
निकायको हुनेछ। यस ऐनको दफा ४(३) बमोजिम कु नै उद्योग वा स्वास्थ्य संस्थाले हानिकारक फोहोरमैला, स्वास्थ्य
संस्थाजन्री फोहोरमैला, रासायनिक फोहोरमैला तथा औद्योगिक फोहोरमैला प्रशोधन गरी बाँकी रहेको फोहोरमैला तथा अन्य
फोहोरमैलाको व्यवस्थापन गरिदिन स्थानीय तहलाई अनुरोध गरेमा वा स्थानीय तहले निर्माण गरेको फोहोर मैला व्यवस्थापन
स्थल प्रयोग गर्न माग गरेमा स्थानीय तहले निर्धारण गरे बमोजिमको सेवाशुल्क लिई फोहोरमैलाको व्यवस्थापन गरिदिन वा
फोहोरमैला व्यवस्थापन स्थल प्रयोग गर्न दिन सक्नेछ । साथै यसले ऐनको दफा ६(१) बमोजिम स्थानीय तहले फोहोरमैलालाई
कम्तीमा जैविक र अजैबिक लगायत विभिन्न प्रकारका विभाजन गरि श्रोतमै छु ट्याउने गरि तोक्नु पर्नेछ।
ड) संकटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार नियमन तथा नियन्त्रण ऐन,२०७३ तथा
नियमावली,२०७६
नेपाल पक्ष भएको संकटासन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिका प्रजातिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार सम्बन्धी महासन्धि १९७३ को
कार्यान्वयन गर्न सङ् कटापन्न वन्यजन्तु र वनस्पतिका विभिन्न प्रजातिको संरक्षण र त्यसको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारलाई नियमन

43
तथा नियन्त्रण गर्नको लागी आवश्यक कानुनी व्यवस्था छ ।यस एनको दफा ३(१) बमोजिम कसैले पनि दुर्लभ वा लोपोन्मुख
वन्यजन्तु वा वनस्पति वा सो को नमूना खरिद बिक्रि गर्न,आफू सँग राख्न,प्रयोग गर्न, रोकप्न,हुर्काउन, नियन्त्रित प्रजनन गर्न,
ओसारपसार गर्न वा निकासी वा पैठारी गर्न वा गराउन हुँदैन। यस ऐनको दफा ८(१) बमोजिम संरक्षित वन्यजन्तुको
पालनपोषण गर्न वा संरक्षित वनस्पति रोप्न,हुर्काउन वा त्यस्तो वन्यजन्तु वा बनस्पतीको नमुना आफू सँग राख्न,प्रयोग गर्न,
उत्पादन गर्न,बीउको रूपमा व्यापार गर्न,ओसारपसार गर्न वा निकासी वा पैठारी गर्न चाहने व्यक्ति,संस्था वा निकायले
अनुमतिपत्र लिनुपर्ने छ।
सङ् कटापन्न वन्यजन्तु वा वनस्पतिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार नियमन तथा नियन्त्रण ऐन,२०७३ को दफा ३७ ले दिएको
अधिकार प्रयोग गरी नेपाल सरकारले बनाएको संकटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार नियमन तथा
नियन्त्रण नियमावली, २०७६ को नियम १४(१) बमोजिम नियम १३ बमोजिम दर्ता गरिएको संकटापन्न वन्यजन्तुकोसंरक्षणको
दायित्व सम्बन्धित व्यक्ति संस्था वा निकायमा निहित रहनेछ साथै नियम १४(३) बमोजिम दर्ता गरिएको वन्यजन्तुको संरक्षण र
सुरक्षाका लागि सो नियमको उपनियम (१) बमोजिमको व्यक्ति, संस्था वा निकायले नियम १२ को उपनियम (४) बमोजिमको
योजनाको पालना गर्नु पर्नेछ।
ढ) अपाङ् गता भएका व्यक्तिको अधिकार सम्बन्धी एन, २०७४
अपाङ् गता भएका व्यक्तिको अधिकार सम्बन्धी ऐन,२०७४ को दफा ७ बमोजिम अपाङ् गता भएका व्यक्तिलाई यस ऐनद्वारा
प्रदत्त अधिकारका अतिरिक्त अन्य व्यक्ति सरह समान आधारमा प्रचलित कानून बमोजिम प्रदत्त अधिकारको उपभोग गर्न
पाउने अधिकार हुनेछ। यस ऐनको दह १५(१) बमोजिम अपाङ् गता भएका व्यक्तिलाई शैक्षिक संस्था,आवास,
कार्यस्थल,भवन, सडक,यातायात,विद्युतीय सञ्चार सेवा लगायत सर्वसाधारणलाई खुला भएका वा प्रदान गरिएका अन्य सेवा
तथा सुविधाहरुमा सहज पहुँचको अधिकार हुनेछ।
ण) स्थानीय सरकार सन्चालन ऐन, २०७४
नेपालको संविधान बमोजिम स्थानीय तहको अधिकार सम्बन्धी व्यवस्था गर्न तथा सङ् घ, प्रदेश र स्थानीय तह बीचको
सहकारिता,सहअस्तित्व र समन्वयलाई प्रवर्द्धन गर्दै जनसहभागिता, उत्तरदायित्व र पारदर्शिता सुनिश्चित गरी सुलभ र
गुणस्तरीय सेवा प्रदान गर्न योे ऐन जारी भएको हो ।यस ऐनको दफा ११ उपदफा २ को खण्ड( छ)मा स्थानीय स्तरका विकास
आयोजना र परियोजना सम्बन्धी नीति,कानून, मापदण्ड तर्जुमा, कार्यान्वयन अनुगमन मूल्याङ् कन र नियमन र सोही दफाको
उपदफा २ को खण्ड(छ) स्थानीय बजार व्यवस्थापन वातावरण संरक्षण र जैविक विविधता सम्बन्धी नीति कानून मापदण्ड
तर्जुमा कार्यान्वयन अनुगमन मूल्याङ् कन र नियमन स्थानीय तहको काम कर्तव्य र अधिकारको रुपमा व्यवस्था गरेको छ ।
त) श्रम ऐन, २०७४ तथा नियमावली,२०७५
श्रमिकको हक,हित तथा सुविधाको व्यवस्था गर्न, श्रमिक र रोजगारदाताको अधिकार तथा कर्तव्यको स्पष्ट ब्यवस्था गरि
श्रमिक र असोज lal दाताको अधिकार तथा कर्तव्यको स्पष्ट व्यवस्था गरिएको असल श्रम सम्बन्धको विकास गर्न संस्मरणका
सबै अवस्थालाई अन्त्य गरी उत्पादकत्व वृद्धि गर्न श्रम सम्बन्धी कानूनलाई संशोधन र एकीकरण गरिएको हो परिच्छेद-४
१६(१) बमोजिम कु नै प्रतिष्ठानले कु नै शिक्षण संस्थासँग सम्झौता गरी देशको संस्थाको स्वीकृ त पाठ्यक्रमअनुसार कु नै
व्यक्तिलाई प्रशिक्षार्थीको रुपमा काममा लगाउन सक्नेछ तर स्वीकृ त पाठ्यक्रम विपरित काममा लगाएमा निजलाई नियमित
रोजगारीमा रहेको मानिनेछ। परिच्छेद-७ २८(१) बमोजिम रोजगारदाताले श्रमिकलाई प्रतिदिन ८ घण्टा र एक हप्तामा चौबीस
घण्टा भन्दा बढी नहुने गरी काममा लगाउन सकिनेछ। यस ऐनको दफा ३१(१) बमोजिम रोजगारदाताले कु नै श्रमिकलाई दफा
३० बमोजिम बढी समय काममा लगाउँदा नियमित रुपमा काम गर्दा पाउने आधारभूत पारिश्रमिकको देण्डी यो पारिश्रमिक
दिनुपर्नेछ।

44
श्रम नियमावली, २०७५ को नियम १६(१) बमोजिम रोजगारदाताले प्रतिष्ठानको कामको प्रकृ तिको आधारमा प्रतिष्ठानमा काम
गर्ने समयको निर्धारण गरी सोको जानकारी सबै समितिलाई गराउनु पर्नेछ। यस नियमावलीको नियम ३४(१) बमोजिम ऐन तथा
नियमावलीमा अन्यत्र लेखिएको बाहेक रोजगारदाताले कार्यस्थलमा कार्यरत श्रमिक तथा अन्य व्यक्तिको सुरक्षा तथा स्वास्थ्य
सम्बन्धी नीति बनाउँदा प्रतिष्ठानको कार्य प्रकृ ति अनुसार कार्यस्थलमा अपनाउनु पर्ने सुरक्षा सतर्क ता,श्रमिकको स्वास्थ्य,
कार्यस्थलमा हुन सक्ने सम्भावित दुर्घटना,कार्यस्थलमा मेसिनरी यन्त्र उपकरण सञ्चालन गर्दा अपनाउनु पर्ने
सावधानी,स्वास्थ्यका दृष्टिले संवेदन्शील मानिने रसायनिक पदार्थको प्रयोग गर्दा अपनाउनु पर्ने सावधानी लगायत
व्यवसायजन्य सुरक्षा तथा स्वास्थ्यको सुनिस्चितता गर्ने आधारलाई समेटिने गरी बनाउनु पर्नेछ।
थ) वन ऐन,२०७६ तथा नियमावली,२०५१
वनजंगलको संरक्षण गरी वातावरण प्रवर्द्धन गर्न र वन पैदावारको समुचित सदुपयोग गरी जनताको आधारभूत आवश्यकता
परिपूर्ति गर्न नेपाल सरकारको वन ऐन २०७६ जारी गरेको छ । वन ऐन,२०७६ अनुसार वन क्षेत्र भन्नाले निजी स्वामित्वको
हक भोगको र प्रचलित कानूनले अन्यथा व्यवस्था गरेको बाहेकको वन सिमाना लगाइएको वा नलगाइएको,वनले घेरिएको वा
वनभित्र भएको रहेको घाँसे मैदान,खर्क ,हिउँले ढाके को वा नढाके को नाङ् गो पहाड,बाटा, पोखरी, ताल तलैया,
सिमसार,नदी,खोलानाला, बगर, पर्ती वा ऐलानी जग्गाले ओगटेको क्षेत्र सम्झनुपर्छ। यो ऐनको दफा ३ अनुसार कसैले पनि
जग्गा प्रयोगको ढाँचा परिवर्तन गर्न सक्दैन, वन जग्गा प्रयोग गर्न र जग्गा सट्टापट्टामा लिन नेपाल सरकारको अनुमति बिना लिन
सक्दैन। यस ऐनको परीच्छेद १२ को दफा ४२ ले कु नै राष्ट्रिय प्रथमिकता प्राप्त आयोजना,लगानी बोर्डबाट लगानी स्वीकृ त
भएको योजना,राष्ट्रिय गौरवका आयोजना सञ्चालन गर्दा वन क्षेत्र प्रयोग गर्न बाहेक अन्य विकल्प नभएमा प्रचलित कानून
बमोजिम वातावरणीय परीक्षण गर्दा वातावरणमा परिक्षण गर्दा वातावरणमा उल्लेख प्रतिकु ल असर नपर्ने भएमा नेपाल
सरकारले राष्ट्रिय वन प्रयोग गर्न दिन सक्ने प्रावधान गरेको छ। त्यसैगरी यो ऐनमा दफा ४२ को उपधारा २ अनुसार योजना
सञ्चालनको लागि वनक्षेत्र उपलब्ध गराउँदा जति वनक्षेत्र प्रयोग गर्नुपर्ने हो कम्तीमा त्यति नै क्षेत्रमा रुख रोप्नको लागि सम्भव
भएसम्म आयोजनास्थलको नजिक पर्ने राष्ट्रिय वनक्षेत्रसँग जोडिएको र समान भौगोलिक र पारिस्थितिकीय क्षेत्रमा पर्ने तथा
वनको विकास गर्न सकिने भू-बनोट भएको जग्गा उपलब्ध गराउनु पर्नेछ।
वन नियमावली,२०५१ ले वन र वन्यजन्तुको संरक्षणको लागि थप विस्तृत कानुनी उपायहरु प्रदान गर्दछ। वन कानुनको
आधारमा १३ वटा बिरुवा प्रजातिहरू स्तर संरक्षण सूचीमा सामेल गरीएका छन्। नेपाल सरकारले चाँप,खयर र सालका रुखहरु
काट्न, ती रुखहरुको ओसारपसार र निर्यात गर्न प्रतिबन्ध लगाएको छ। यस नियमावली को नियम ६५ को उपनियम
(१)अनुसार कु नै वन क्षेत्रभित्र राष्ट्रिय प्राथमिकता प्राप्त योजना सञ्चालन गर्दा सोबाट स्थानीय व्यक्ति वा समुदायलाई कु नै
हानी नोक्सानी हुन गएमा सोबाट स्थानीय क्षतिपूर्ति रकम सम्बन्धित योजना सञ्चालन कर्ताले नै व्यहोर्नुपर्नेछ र उपनियम (२)
बमोजिम स्वीकृ ती प्राप्त योजनाले प्रयोग गर्ने वन क्षेत्रको पनि पैदावार काट्दा,टुक्राउँदा तथा ढुवानी गर्दाको सम्पूर्ण खर्च योजना
सञ्चालनकर्ताले नै व्यहोर्नु पर्नेछ।
द) वातावरण संरक्षण ऐन, २०७६ र वातावरण संरक्षण नियमावली,२०७७
स्वच्छ र स्वस्थ वातावरणमा बाँच्न पाउने प्रत्येक नागरिकको मौलिक अधिकारको संरक्षण गर्न,वातावरणीय प्रदूषण वा
ह्रासबाट हुने क्षति बापत पीडितलाई प्रदूषकबाट क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउन,वातावरण र विकास बीच समुचित सन्तुलन कायम
गर्न,प्रकृ ति वातावरण र जैविक विविधतामा पर्ने प्रतिकू ल वातावरणीय प्रभाव न्यूनीकरण गर्न तथा जलवायु परिवर्तनको
चुनौतीलाई सामना गर्नको लागि वातावरण संरक्षण सम्बन्धी प्रचलित कानूनलाई संशोधन र एकीकरण गर्न वाञ्छनीय भएको
हो । वातावरण संरक्षण ऐन,२०७६ को परीच्छेद -२ को दफा ३ को उपदफा (१) अनुसार प्रस्तावकले तोकिए बमोजिमको
प्रस्तावको तोकिए बमोजिम वातावरणीय अध्ययन प्रतिवेदन तयार गर्नुपर्ने व्यवस्था रहेको रहेको र ऐनको दफा ३ को उपदफा
२(क) अनुसार राष्ट्रिय प्राथमिकता प्राप्त विकास आयोजना,लगानी बोर्डबाट लगानी स्वीकृ त भई कार्यन्वयन गरिने आयोजना,

45
राष्ट्रिय गौरवका आयोजना, प्रचलित कानून बमोजिम संघको अधिकार क्षेत्र भित्र पर्ने विषयसंग सम्बन्धित विकास निर्माण
सम्बन्धी कार्य वा आयोजना, एक भन्दा बढी प्रदेशमा निर्माण कार्य गर्नुपर्ने आयोजना वा नेपाल सरकारले तोके को कु नै
आयोजना सम्बन्धी प्रस्तावको संक्षिप्त वातावरणीय अध्ययन प्रतिवेदन वा प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण भए तोकिएको
निकाय समक्ष र वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन भए मन्त्रालय समक्ष स्वीकृ तिको लागि पेश गर्नुपर्ने उल्लेख छ। सोही ऐनको
दफा ४ देखि ७ मा प्रस्ताव स्वीकृ तिको लागि गर्नुपर्ने प्रक्रियागत व्यवस्था गरेको छ। ऐनको दफा ८ ले त्यस्तो प्रस्ताव
तोकिएको निकायबाट स्वीकृ त गराएपछि मात्र कार्यान्वयन गर्नुपर्ने कु रालाई निर्देशन गरेको छ।
वातावरण संरक्षण नियमावली,२०७७ को नियम ३ देखि १३सम्म संक्षिप्त वातावरणीय अध्ययन वा प्रारम्भिक वातावरणीय
परीक्षण वा वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन गर्नुपर्दा अपनाउनु पर्ने चरणबद्धप्रक्रियाहरु क्षेत्र निर्धारणका कागजात कार्यसूचीका
सार्वजनिक परामर्श र सुन्नु भएर वातावरणीय अनुगमनको बारेमा विस्तृत रूपमा उल्लेख गरिएको छ वातावरणीय कानुनले
सम्बन्धित मन्त्रालयलाई वातावरणीय गतिविधिहरूको उनको मन गर्न लगायत न्युनिकरणका उपायहरु र वन तथा वातावरण
मन्त्रालयलाई वातावरणीय लेखापरीक्षणका लागि शक्ति दिन्छ यस नियमावलीको अनुसूची-२मूल लेख भएका प्रस्तावहरु को
प्रारम्भिक वातावरण परीक्षण गर्नुपर्ने छ नर्भिक वातावरणीय परीक्षणका लागि सम्बन्धित मन्त्रालय यो प्रस्तावित आयोजनाका
लागि भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयलाई अन्तिम प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदन स्वीकृ त गर्न अधिकृ त
गरिएको छ यस नियमावलीले प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण वा प्रातः वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन अध्ययन चाहिने
विभिन्न प्रकारकामूल लेख भएका प्रस्तावहरु को प्रारम्भिक वातावरण परीक्षण गर्नुपर्ने छ नर्भिक वातावरणीय परीक्षणका लागि
सम्बन्धित मन्त्रालय यो प्रस्तावित आयोजनाका लागि भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयलाई अन्तिम प्रारम्भिक
वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदन स्वीकृ त गर्न अधिकृ त गरिएको छ यस नियमावलीले प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण वा प्रातः
वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन अध्ययन चाहिने विभिन्न प्रकारका विकास गतिविधिलाई सूचीबद्ध गर्दछ। साथसाथै यस
नियमावलीले कार्यसूची,प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण र वातावरणीय प्रभाव मुल्याङ् कन प्रतिवेदनका लागि मस्यौदाको
रुपरेखा पनि उपलब्ध गराउँदछ।

३.१४.४ निर्देशिका,दिग्दर्शनहरु तथा कार्यविधि

क) राष्ट्रिय वातावरण प्रभाव मूल्यांकन निर्देशिका, २०५०
नेपाल सरकारले आठौं आयोजनाको नीति कार्यान्वयनमा सहयोग होस् भन्नको लागि वातावरण संरक्षण र वातावरण संरक्षण
निर्माणले ल्याउनु अगाडी नै एक राष्ट्रिय वातावरणिय प्रभाव मूल्यांकन निर्देशिका २०५० लागू गरिसके को छ वातावरणीय
पक्षहरूलाई विकास आयोजना र कार्य कार्यक्रमहरुमा एकीकृ त गर्न नेपाल सरकारले राष्ट्रिय वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन
निर्देशिका २०५० विकसित गरेको हो। यो निर्देशिकाले अध्ययनको क्रममा जनसहभागिता जुटाउनु पर्ने आवश्यक
सूचनाहरूको संकलन गर्ने विभागका विषयहरूको गम्भीरताको मूल्याङ् कन गर्ने र वातावरणीय अध्ययनको लागि ती ती
विषयहरूको प्राथमिकताक्रम निर्धारण गर्ने कु रा गर्ने कु रा स्पष्टरुपमा जोड दिएको छ ।
ख) वातावरण व्यवस्थापनका निर्देशिका, २०५०
सडक विभागको बाबुबाट वन तथा सामाजिक इकाईले तयार गरेको यस निर्देशिकाले सडक आयोजनाको ठेक्का सम्बन्धी
कागजात यारी सर्वेक्षण उक्त निर्देशिका नेपाल सरकार र विश्व ब्याङ् कले संयुक्त रुपमा सञ्चालन गरेको सडक मर्मत तथा
विकास योजना अन्तर्गतको कार्यक्रमबाट तयार गरिएको उक्त निर्देशिका २०५३ कार्तिक २२ गते विभागीय मन्त्री बाट स्वीकृ त
भएको हो यो निर्देशिका सडक विभागअन्तर्गत सडक निर्माण मर्मत पुनर्स्थापना सम्बन्धी योजनाहरूको कार्यप्रकृ ति प्रक्रियाको
एउटा अङ् ग हो यसमायसमा वातावरणीय रोकथामका उपायहरूलाई निम्नानुसार bar विभाग प्रकारमा विभाजन गरेको छ
जसमा एक खाने २ खाडल २३ विग्रन निर्माण our विसर्जन 4 कार्य शिविर स्थान र सञ्चालन ५ kanxa शिविर स्थान र

46
सञ्चालन माटोको काम dulhan स्थिरीकरण स्थिरीकरण vitimen को प्रयोग सामग्रीको भण्डारण विस्फोटक पदार्थ
ज्वलनशील र हानीकारक सामग्री व्यवस्थापन crusher plant हरुको संस्थापना र संचालन जल व्यवस्थापन वायु र जल
प्रदूषण निर्देशिकाले वातावरणीय विश्लेषणमा आम जनतालाई कु न बेला र कसरी समावेश गराउने भनेर पनि सुझाव दिएको छ।
ग) वन क्षेत्रका लागि वातावरणीय प्रभाव मूल्याकं न निर्देशिका,२०५१
वन क्षेत्रका लागि वातावरणीय प्रभाव मूल्याकं न निर्देशिका,२०५१को उद्देश्य सामाजिक-आर्थिक विकास र वनबाट
समुदायहरूको आधारभूत आवश्यकताहरू पूर्ति गर्न वन संसाधनहरूको दिगो उपयोगको लागि सुविधा प्रदान गर्नु हो। वन
क्षेत्रमा कु नै विकास परियोजनाको लाभदायक र प्रतिकू ल प्रभावहरुको पहिचान गर्नका लागि वातावरणीय क्षति कम गर्न तथा
आनुवंशिक स्रोत र जैविक विविधता संरक्षण गर्न योजनाको विकास हुनुपर्दछ।
घ) सामुदायिक वनको निर्देशिका, २०५२
नेपाल सरकारले वन नियमावली 2051 को नियम 67 ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी यो निर्देशिका बनाएको हो यस
निर्देशिकाको दफा 11 बमोजिम कम्तिमा 24 घण्टा अगावै सम्बन्धित वन कार्यालयमा जानकारी दिएर मात्र वन पैदावार
ओसार प्रसार गर्न पाईन ेउ जसमा उपभोक्ता समूहको छाप अनिवार्य रुपमा लगाइएको हुनुपर्छ एकीकृ त सडक विभाग
विकासका लागि वातावरण तथा सामाजिक पक्ष का सहायक कार्यविधि 2065 सडक विभागको bu वातावरण तथा
सामाजिक इकाइले तयार गरेकोयो कार्यविधि सडक निर्माणको अभ्यासमा आम जनसमुदायलाई संलग्न गराउने लगायत
सामाजिक तथा वातावरणीय विषयलाई सडक निर्माणको प्राविधिक पक्षसँग वातावरण र सामाजिक व्यवस्थापन पञ्चर
संरचना आबद्ध गर्न सहयोग पुर्याउने उदेश्यले निर्माण गरिएको हो यसले प्राविधिक आर्थिक र अन्य विषयमा सुझाव दिनुका
साथै वातावरण तथा समाजिक विषयलाई सम्बोधन गर्ने प्रक्रियाहरु चरणबद्ध रुपमा सिफारिस गरेको छ यो कार्यविधि सुझाव
मुक्ति हो बाध्यात्मक होइन यसले विकास निर्माणका योजनाकारहरु lai नियम कानूनका बाध्यात्मक प्रावधानहरु अवलम्बन
गर्न र सहभागिता बढाउन सहयोग पुगोस् भनेर वातावरण तथा सामाजिक विषयका बिभिन्न पद्धतिहरु कार्यक्रम र कार्यनीतिको
सिफारिस पनि गरेको छ यो कार्यविधि नेपालकै अनुभवको आधारमा तयार गरिएको हो र यसमा राष्ट्रिय वातावरण संरक्षण ऐन
2053 वातावरण संरक्षणनियमावली र अन्तर्राष्ट्रियस्तरका सफल अभ्यासहरु पनि समावेश भएका छन् वातावरण संरक्षण ऐन
2053 नियमावली 2054 55 साथै यसले वातावरण तथा समाजिक मूल्याङ् कन प्रक्रिया को सिलसिला योजना सञ्चालनका
विभिन्न चरणमा सरोकारवालाको दायित्व र उनीहरुले निर्वाह गर्ने भूमिका server रोकथाम गर्नका लागि कार्यसूची योजनाको
सुझाव र आम जनसमुदायलाई संलग्न गराउने प्रक्रियाहरु सिफारिस गरेको छ।
च) सडक ढलानसंरक्षण कार्य सम्बन्धी पुस्तिका,२०६०
यस पुस्तिकाले सडक ढलान प्रकोप व्यवस्थापन सम्बन्धी अवधारणा प्रदान गर्दछजसको उद्देश्यहरु traffic सञ्चालन कायम
गर्नु प्राकृ तिक सुरक्षालाई सुरक्षित गर्नु वातावरणीय स्तरको गिरावट कम गर्नु र ट्राफिक सञ्चालन लागत कम गर्न ढलान सुरक्षा
कार्यहरु र विस्तृत विवरणमा सडक dhalan सुरक्षाको लागि विकल्प दिनु हो ।
छ) अपाङ् गता भएका व्यक्तिहरूको लागि पहुच युक्त चित्त भौतिक संरचना तथा सञ्चार सेवा निर्देशिका,२०६९
अपाङ् गता भएका व्यक्तिहरूको लागि औचित्य भौतिक संरचना र तथा सञ्चार सेवा निर्देशिका 2069 को परिचय 2 को दफा
3 मा नेपाल सरकार स्थानीय निकाय अन्य सम्बन्धित निकाय वा संस्थाले सार्वजनिक सडक र सडकपेटी निर्माण गर्दा वा
गराउँदा अपाङ् गता भएका व्यक्तिको पहुँच उक्त विभिन्न व्यवस्थाहरूको उल्लेख्य गरिएको छ।
ज) वातावरणीय तथा सामाजिक व्यवस्थापन रूपरेखा, २०७०
वातावरणीय तथा सामाजिक व्यवस्थापन रूपरेखा, २०७०को ३.५९ अनुसार ठेके दारहरु आयोजनाका मु्ख्य साझेदार हुन्
तसर्थ नकारात्मक प्रभावहरू पहिचान गर्ने र त्यस्ता प्रभावलाई कम गर्ने प्रक्रियामा उनीहरूको पनि महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ।
त्यसकारण ठेक्का सम्बन्धी कागजातले ठेके दारहरुको भूमिका तथा उत्तरदायित्व स्पष्ट पार्न जरुरी छ। यसले आयोजनाको

47
योजना, डिजाइन र कार्यान्वयनमा वातावरणीय र सामाजिक सिफारिसको एकिकरणको लागी हालको कानुनी र नीति रूपरेखा
अनुरुपसंयन्त्रको सुझाव दिन्छ।
झ) सरकारी रुखहरु हटाउने सम्बन्धी मापदण्ड,२०७१
सरकारी रुखहरु हटाउने सम्बन्धी मापदण्ड,२०७१ को बुँदा नम्बर ४ कार्यान्वयन गर्दा हटाइने रुखबिरुवाहरूको सट्टामा १:२५
का दरले सडक किनारालाई प्राथमिकता दिई सो क्षेत्र कम भएमा सम्बन्धित जिल्ला वन कार्यालयले तोके को जग्गामा सडक
आयोजनाले बृक्षारोपण गरी ५(पाँच ) वर्षसम्म जिल्ला वन जिल्ला वन कार्यालयको समन्वयमा स्याहार सम्भार र रेखदेख गरी
हरियाली कायम गर्नुपर्नेछ
ञ) वन पैदावार (काठ/ दाउरा) संकलन तथा बिक्री वितरण निर्देशिका, २०७३
निर्देशिकाको दफा ३ देखि १० ले बोटबिरुवा हटाउन , वनस्पति हटाउन जग्गाको निर्धारण, काठको मात्राको मूल्यांकन आदि
लगायतका लागि स्वीकृ ती प्राप्त गर्न विभिन्न प्रक्रिया र ढाँचा बताएको छ जसको लागि सरकारी कार्यालय र अधिकारीहरू
स्वीकृ तिका लागि जिम्मेवार छन् । यी प्रावधानहरु आयोजनाको विकाससँग प्रत्यक्षरुपमा प्रासंगिकता राख्छन् र यी
प्रावधानहरूको पालना गर्न आवश्यक छ।
ट) राष्ट्रिय प्राथमिकता प्राप्त आयोजनाको लागी राष्ट्रिय वन क्षेत्र प्रयोग गर्ने सम्बन्धि मापदण्ड सहितको
कार्यविधि, २०७६
वन ऐन २०४९ को दफ ७२ ले दिएको अध्किार प्रयोग गरि नेपाल सरकारले यो मापदण्ड सहितको कार्यविधि बनाएको छ ।
यस अनुसार राष्ट्रिय वन क्षेत्र प्रयोग गर्नु पर्ने देखिएको वातावरण संरक्षण ऐन तथा नियमावलि बमोजिम प्रारम्भिक वातावरणीय
परीक्षण वा वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ् कन प्रतिवेदन तयार गर्नु पर्नेछ । यस प्रतिवेदन क्षति न्यूनीकरणका आवश्यक उपायहरु
समेत समावेश हुनु पर्नेछ । यस मापदण्ड सहिताको कार्यविधिमा दफा (४) अनुसार यअ‍ेजनाको लागी राष्ट्रिय वन प्रयोग गर्नु
पर्ने भएका सम्बन्धि मन्त्रालयले प्रचलित कानून बमोजिम प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदन स्वीकृ त गर्नु अघि सो
विषयमा मन्त्रालयको सहमति लिनु पर्नेछ । योजना कार्यन्वयन गर्न रुखबिरुवा कटान हुने भएमा रुख बिरुवाको १० गुणाको
दरले सम्बन्धि वन कार्यलयले तोकिएको जग्गामा आयोजनाले वृक्षारोपण गर्नु पर्नेछ ।

३.१४.५ मापदण्डहरु
क) वायुको गुणस्तर सम्बन्धि राष्ट्रिय मापदण्ड, २०६९
वातावरण संरक्षण नियमावलीमा नेपाल सरकारले वातावरण प्रदुषण नियन्त्रणको लागी आवश्यक मापदण्ड बनाई लागू गर्न
सक्ने व्यवस्था रहेको छ । उक्त व्यवस्था अनुसार नेपाल सरकारले २०६९ श्रावण २९ मा नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशन गरी
वायूको गुणस्तर सम्बन्धि राष्ट्रिय मापदण्ड, २०६९ लागू गरेको छ । हाल लागू यो मापदण्ड अनुसार ९ प्रदुषकको निम्नानुसार
तालिका नं ३.३९ मा मापदण्ड तोकिएको छ ।

48
 तालिका नं. ३.३९ : हाल कार्यन्वयनका रहेको वायुको गुणस्तरको सम्बन्धि राष्ट्रिय मापदण्ड
क्र.स. परामिटर इकाई औसत समय अधिकतम सघनन्
१. Total Suspended मा.ग्रा./घ.मि. वर्षिक –
Particles (TSP) २४ घण्टे २३०
२. Particle Matters (PM10) मा.ग्रा./घ.मि. वर्षिक –
२४ घण्टे १२०
३. Sulfur Dioxide (SO2) मा.ग्रा./घ.मि. वर्षिक ५०
२४ घण्टे ७०
४. Nitrogen Dioxide (NO2) मा.ग्रा./घ.मि. वर्षिक ४०
२४ घण्टे ८०
५. Carbon Monoxide मा.ग्रा./घ.मि. ४ घण्टे १०,०००
६. Lead मा.ग्रा./घ.मि. वर्षिक ०५
७. Benzene मा.ग्रा./घ.मि. वर्षिक ५
८. PM2.5 मा.ग्रा./घ.मि. २४ घण्टे ४०
९. Ozone (O3) मा.ग्रा./घ.मि. ८ घण्टे १५७
(श्रोत :वन तथा वातावरण मन्त्रलाय)
द्रष्टव्यः २४ घण्टे र ८ घण्टेमात्रा एक आर्थिक वर्षको कम्तिमा ९५ प्रतिशत दिनहरुमा तोकिएको सीमाभित्र हुनुपर्दछ अर्थात
३६५ दिनमा १८ दिनभन्दा बढी तोकिएको सीमा नाघनु हुँदैन । धेरै जसो विकसित राष्ट्रहरुले टि.यस.पी.लाई नियमन नगरि
पी.यम.लाईमात्रा नियमन गरेको पाईन्छ तर नेपालमा टि.यस.पी.को मात्रा उच्च रहेकोले यसलाई नियमन भित्र राखेको छ ।
ख) राष्ट्रिय खानेपानी गुणस्तर मापदण्ड, २०६२
नेपाल सरकारले जलस्रोत ऐन, २०४९ को दफा १८ को उपदफा १ लेदिएको अधिकार प्रयोग गरी राष्ट्रिय खानेपानी गुणस्तर
मापदण्ड र यसको कार्यान्वयन देहाय बमोजिम तोके को छ जसको विवरण तालिका नं । ३.४० मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
tflnsf g+= #=$० : /fli6«o vfg]kfgL u'0f:t/sf] dfkb08
वर्ग पारामिटर इकाई अधिकतम सघन s}lkmot
सीमा
भौतिक धमिलोपन NTU
( Turbidity )
हाइड्रोजन बिभव TCU ६.५-८.५
( pH )
रग ( Colour )
स्वादतथागन्ध आपत्तीजनक हुनु नहुने
( Taste and Odour
)
कु ल घुलित ठोस मि.ग्रा . / लिटर १,०००
पदार्थ ( Total
Dissolved
Solids )
विद्युतीय सबाहकता ( माइक्रोसिमेन्स / १,५००
Electrical से.मि.
Conductivity )

49
वर्ग पारामिटर इकाई अधिकतम सघन s}lkmot
सीमा
रसायनिक फलाम ( Iron ) मि.ग्रा . / लिटर क्लोरिन प्रयोग हुने
लिटरम्यानगानिज मि.ग्रा . / लिटर ०.२ प्रणालीहरूका लागि मात्र
( Manganese )
आर्सेनिक ( Arsenic मि.ग्रा . / लिटर ०.०५
)
लिटरक्याडमियम मि.ग्रा . / लिटर ०.००३
( Cadmium )
क्रोमियम मि.ग्रा . / लिटर ०.०५
( Chromium )
साइनाइड ( Cyanide मि.ग्रा . / लिटर ०.०७
)
फ्लोराइड ( Fluoride मि.ग्रा . / लिटर ०.५-१.५ *
)
सीसा ( Lead ) मि.ग्रा . / लिटर ०.०१
आमोनिया मि.ग्रा . / लिटर १. ५
( Ammonia )
क्लोराइड मि.ग्रा . / लिटर २५०
( Chloride )
सल्फे ट ( Sulphate ) मि.ग्रा . / लिटर २५०
नाइट्रेट ( Nitrate ) मि.ग्रा . / लिटर ५०
तामा ( Copper ) मि.ग्रा . / लिटर १
कु लकडापन ( Total मि.ग्रा . / लिटर ५००
Hardness )
क्याल्सियम मि.ग्रा . / लिटर २००
( Calcium )
जस्ता ( Zinc ) मि.ग्रा . / लिटर ३
पारो ( Mercury ) मि.ग्रा . / लिटर ०.००१
आलुमिनियम मि.ग्रा . / लिटर ०.२
( Aluminium )
क्लोरिनअवशेष मि.ग्रा . / लिटर ०.१-०.२*
( Residual
Chlorine)
सूक्ष्म जैविक इ.कोली ( E. coli ) MPN / १०० ( ९५प्रतिशतनमुना )
मि.लि.
कु ल कोलिफर्म MPN / १००
( Total Coliform ) मि.लि.
(श्रोत : राष्ट्रिय खानेपानि गुणस्तर सर्भिलेन्स निर्देशिका, २०७०)

50
 ग) नेपाल सवारी प्रदूषण मापदण्ड, २०७०
पेट्रोल, ग्यास र डिजेलबाट संचालन हुने सवारी साधनहरुको लाीग नेपाल सवारी प्रदुषण मापदण्ड, २०६९ लाई लागू गरिएको
हो । दुई, तिन र चार पाँग्रे सवारीहरुको लागी उत्सर्जन मापदण्ड एकदम विशिष्ट हुनेछ । यस आयोजनाले प्रयोग गर्ने सवारी
साधनहरुले निर्माण र संचालन अवधिको बखत नेपाल सवारी प्रदूषण मापदण्ड, २०६९ को पालना गर्नुपर्दछ ।
घ) डिजेल जेनेटरबाट निष्काशन भई हावामा जाने धुवाँ सम्बन्धी मापदण्ड, २०६९
वातावरण संरक्षण नियमावलीमा नेपाल सरकारले वातावरण प्रदूषण नियन्त्रणको लागी आवश्यक मापदण्ड बनाई लागू गर्न
सक्ने व्यवस्तथा रहेको छ । उक्त व्यवस्था अनुसार नेपाल सरकारले २०६९ कात्र्तिक १३ मा नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशन
गरी डिजेल जेनेरेटरबाट निष्काशन भई हावामा जाने धुवाँ सम्बन्धी मापदण्ड, २०६९ लागु गरेको छ । पैठारी गरिने नयाँ डिजेल
जेनेरेटरका लागी उत्सर्जन मापदण्ड भारतसगँ समानस्तरमा छ भने र हाल संचालनमा रहेको डिजेल जेनेरेटरका लागी उत्र्सजन
मापदण्ड भारतसगँ समानस्तरमा छ जसको विवरण तालिका नं. ३.४१ र ३.४२ मा प्रस्तूत गरिएको छ ।
तालिका नं. ३.४१ : पैठारी गरिने नयाँ डिजेल जेनेरेटरबाट निष्काशन भई हावामा जाने धुवाँको लागी उत्र्सजन
सीमा
उत्र्सजन सीमा (ग्रा./के .वा.घ.)
वर्ग(के .वा) CO HC+NOx PM
के .वा.<८ ८.०० ७.५० ०.८०
८–१९ ६.६० ७.५० ०.८०
१९–३७ ५.५० ७.५० ०.६०
३७–७५ ५.०० ४.५० ०.४०
७५–१३० ३.०० ४.०० ०.३०
१३०–५६० ३.५० ४.०० ०.२०
(श्रोत : वन तथा वातावरण मन्त्रलाय)
तलिका नं. ३.४२ : संचालनमा रहेका डिजेल जेनेरेटरबाट निष्काशन भई हावामा जाने धुवाँको लागी उत्र्सजन
सीमा
उत्र्सजन सीमा (ग्रा./के .वा.घ.)
वर्ग(कि.वा.) CO HC NOx PM
कि.वा.<८ ८.०० १.३० ९.२० १.००
८–१९ ६.६० १.३० ९.२० ०.८५
१९–३७ ६.५० १.३० ९.२० ०.८५
३७–७५ ६.५० १.३० ९.२० ०.८५
७५ =कि.वा.<१३० ५.०० १.३० ९.२० ०.७०
१३० =कि.वा.<५६० ५.०० १.३० ९.२० ०.५४
(श्रोत : वन तथा वातावरण मन्त्रलाय)

ª_ ध्वनिको गुणस्तर सम्बन्धी राष्ट्रिय मापदण्ड , २०६ ९

नेपाल सरकारले दिवा तथा रात्रि समयको बेला विभिन्न क्षेत्रहरूको लागि ध्वनिको गुणस्तर सम्बन्धी राष्ट्रिय मापदण्ड ,
२०६ ९ तर्जुमा गरेको छ । वातावरणीय अवस्था अनुगमन गर्न वन तथा वातावरण मन्त्रालय अन्तर्गत वातावरण विभाग
स्थापना गरिएको छ । सरकारले लागू गरेको ध्वनिको गुणस्तर सम्बन्धी राष्ट्रिय मापदण्ड , २०६९ ले परिवेशमा ध्वनि

51
गुणस्तर कायम राख्नका लागि गुणस्तरीय मापदण्डहरू तयार गरेको छ । यस आयोजनाले निर्माण र संचालन अवधिको
बखत तालिका में ३.४३ / ३=४४ मा देखाइएको ध्वनिको गुणस्तरको लागि बनाएको मापदण्डहरूको पालना गर्नुपर्नेछ ।
तालिका न. ३.३४ : क्षेत्रको आधारमा ध्वनिको गुणस्तर सम्वन्धी राष्ट्रिय मापदण्द, २०६९
क्षेत्र ध्वनी सीमा प ( डेसिबेल )
दिन रात्रि
औद्योगिक क्षेत्र ७५ ७०
व्यापारिक क्षेत्र ६५ ५५
प्रामीण आवास क्षेत्र ४५ ४०
शहरी आवास क्षेत्र ५५ ५०
मिश्रित आवास क्षेत्र ६३ ५५
शान्त क्षेत्र ५० ४०
(श्रोत : वन तथा वातावरण मन्त्रलाय)
तालिका न. ३.४४ : घरेलु उपकरणहरुमा अधिकतम ध्वनि उत्सर्जन सीमा
s|=;= उपकरण अधिकतम सीमा ( डेसिवेल )
१. पानी तान्ने पम्प ६५
२. डिजेल जेनेरेटर ९०
#= मनोरंजनका साधन ७०
(श्रोत : वन तथा वातावरण मन्त्रलाय)
r_ नेपाल सडक मापदण्ड , २०७०
सडक डिजाइन र निर्माणमा निरन्तरता प्राप्त गर्ने उद्देश्यको साथ , नेपाल सडक मापदण्ड सर्वप्रथम वि.स. २०२७ सालमा
सडक विभागद्वारा तर्जुमा गरिएको थियो र वि.स. २०४५ सालमा परिमार्जन गरिएको थियो । सामान्य परिमार्जन वि.स.
२०५१ सालमा पनि गरिएको थियो । नेपाल सडक मापदण्ड , २०७० नेपालभित्र निर्माण भएका सबै रणनीतिक
सडकहरूमा लागू हुनेछ ।

52
३.१४.६ महासन्धिहरू
s_ जैविक विविधता सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धि , सन् १ ९९ २
जैविक विविधता सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धि , १ ९९ २ ब्राजिलको रियो दि जेनेरियोमा संयुक्त राष्ट्र संघको विकास
सभामा हस्ताक्षरका लागि पहिलो पटक खोलिएको थियो । नेपालले यो महासन्धिमा हस्ताक्षर रियो सम्मेलनको बेला गरेको
हो । यो महासन्धिको सदस्य बन्न संसदले यसलाई सन् १ ९९ ३ मा अनुमोदन गर्यो । यो महासन्धि नेपालमा २१ फे ब्रुअरी
सन् १ ९९ ४ मा लागू भएको हो । महासन्धिको धारा १४ ले पक्षहरूलाई वातावरणीय प्रभाव मूल्याª\कन आवश्यक पर्ने
प्रस्तावित आयोजना जसको जैविक विविधतामा पर्ने उल्लेखनीय प्रतिकू ल प्रभावलाई घटाउने दृष्टिकोणका साथ र
सार्वजनिक सहभागिता हुने गरी आयोजनाहरूका लागि उचित प्रक्रियाहरू लागू गर्न आग्रह गर्दछ । जैविक विविधतामा पर्ने
ट्रान्स - सीमाका असरहरूलाई घटाउने पनि महासन्धि के न्द्रित छ ।
v_ संकटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार सम्बन्धी महासन्धि ( सी.आइ.टी.ई.यस. ) ,
सन् १९७३
सन् १९७५ मा नेपाल सी.आइ.टी.ई.यस. को सदस्य बन्यो । सी.आइ.टी.ई.वस. ले लोपोन्मुख वनस्पति र वन्यजन्तुहरूको
व्यापारलाई घटाउने वा हटाउने उद्देश्यले ती वन्यजन्तुहरूको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारलाई नियमन गर्न अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यमा
सहयोग पु¥याएको छ । ती वन्यजन्तुहरूको संख्या वा अवस्थाले उनीहरूको बासस्थानबाट हटाएमा लोप पनि हुन सक्ने
भनेर सुझाव दिन्छ । राष्ट्रिय निकु ञ्ज र वन्यजन्तु संरक्षण ऐन , १ ९ ७३ ले सी.आई.टी.ई.यस. को परिशिष्टमा सूचीबद्ध
प्रजातिको व्यापारलाई नियमन गर्दछ । सरकारले प्राकृ तिक इतिहास संग्रहालय ( त्रिभुवन विश्वविद्यालय ) र वनस्पति
विभागलाई क्रमश : वन्यजन्तु र वनस्पतिका लागि वैज्ञानिक अधिकारीहरूको रूपमा तोके को छ । यसैगरी , सरकारले
राष्ट्रिय निकु ञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभाग र वन विभागलाई वन्यजन्तु र वनस्पतिको व्यवस्थापन अधिकारीका रूपमा
भने तोके को छ । यस महासन्धिले सदस्यहरूलाई सी.आइ.टी.ई.यस. को परिशिष्ट १,२ र ३ मा भएका प्रजातिहरूको
व्यापारमा संलग्न नहुन भनेर आग्रह गर्दछ ।
४.प्रस्ताव कार्यान्वयन गर्दा वातावरणमा पर्ने खास प्रभाव
यस प्रस्तावको निर्माण अघि , निर्माण र संचालन चरणका गतिविधिहरु अनुसार प्रभावहरु को पहिचान र मूल्यांकन
गरीएको छ । प्रभावहरुको प्रकृ ति (प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष) , मात्रा (उच्च , मध्यम र न्यून) , सीमा (क्षेत्रीय , स्थानीय र
स्थान निर्दिष्ट) र समायावधि (दीर्घकालिन , मध्यकालिन र अल्पकालिन)को आधारमा प्रभावको महत्वलाई न्यून , मध्यम
र उच्च मा वर्गीकरण गरिएको छ । धेरै जसो पहिचान गरिएका प्रभावहरू सम्भव भएसम्म निर्धारण गरिएको छ । प्रस्तावित
प्रस्तावको कार्यान्वयनबाट निर्माण अघि , निर्माण र संचालन चरणका सम्भावित प्रभावहरु निम्नानुसार प्रस्तुत गरिएको छ ।
४.१ सकारात्मक प्रभावहरु
( क ) रोजगारीको अवसर
प्रस्तावित आयोजना समयमै सम्पन्न गर्न १८,७५० दक्ष मानव दिन र ४५,००० अर्धदक्ष मानव दिन गरि कु ल ६३,७५०
मानव दिन आवश्यक पर्ने अनुमान गरिएको छ । प्रस्ताj कार्यान्वयन हुदा प्रस्ताj मा उल्लेखित प्राय सबै कृ याकलापमा

53
स्थानीय जनताको सहभागिता हुने र निर्माण चरणमा स्थानीय समुदायलाई प्रत्यक्ष रोजगारीको अ j सरहरु प्राप्त भै आय
आर्जनमा वृद्धि हुनेछ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , उच्च मात्रा , स्थानीय सिमा र अल्पकालीन समायावधिको हुनेछ ।

( ख ) सीपमा वृद्धि
निर्माण चरणमा सडक स्तरोन्नतिको लागि ठूलो संख्यामा श्रम बलको प्रयोग गर्न आवश्यक छ । प्रस्तावित आयोजनाको
एउटा रणनीति भनेको आयोजनाबाट प्रभावित भएको मानिने स्थानीय जनताको रोजगारीमा बढी जोड दिनु हो । प्रस्ताj को
कार्यान्वयन स्थानीय समुदायको संलग्नतामा हुने भएकोले स्थानिय श्रमिकहरुमा निर्माण सम्बन्धी नया सिप तथा प्रबिधीको
हुन गई दक्षता र प्राबिधिक ज्ञानको lj`कास हुनेछ । जसले गर्दा श्रमिक तथा उनिहरुका आश्रितको उत्थानमा हस्तान्तरण
सहयोग पुग्नेछ ।
यो प्रभाव अप्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानीय सिमा र दीर्घकालीन समायावधिको हुनेछ ।
( ग ) उद्यमशिलाताको विकास
प्रस्तावित आयोजनाले गर्दा सवारी साधनको आवतजावतमा समेत वृद्धि हुनगई बेरोजगार रहेका स्थानीय युवा
जनशाक्तिलाई गाडी चालक , सवारी साधन मर्मत तथा अन्य प्राविधिक प्रति आकर्षित गर्नेछ । स्थानीयले आयोजना क्षेत्र
वरपर चिया पसल , रेस्टुरेन्ट आदि खोल्ने छन् ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , उच्च मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र दीर्घकालीन समायावधिको हुनेछ ।
(घ) आवागमन सुविधा बढ्ने र सामाजिक सुविधामा पहुँच बढ्ने
प्रस्ताव कार्यान्वयनका भए पश्चात यातायातको सहज पहुँचले गर्दा सोलुदुधकु 0 ड g=kf=को द्यांग्रे गाउँ, तिन्ग्ला , छापे
गाउँ , रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दिने गाउँ , सिस्नेरी ,साल्मे, गार्मा गाउँ बिच आवागमन तथा मालसामान ढुवानीमा
सुविधाहरु बिजुली , सहजता हुनुका साथै यात्रा खर्च र समयमा बजत हुनेछ । आयोजना क्षेत्रम सार्वजनिक सेवा र खानेपानी
, टेलिफोन , इन्टरनेट , बिद्यालय , अस्पताल आदिमा स्थानिय जनताको पहुँच बढ्नेछ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , उच्च मात्रा , क्षेत्रीय सिमा र दीर्घकालिन समायावधिको रहनेछ ।
(ङ) कृ षि क्षेत्रको विका;
सडक स्तरोन्नति भए पश्चात यातायातको सहज उपलाब्धातले गर्दा स्थानिय उत्पादनले बजार पाउने देखिन्छ । साथै कृ षि
सामग्री , कृ षि विस्तारका सामानहरु , प्रविधिहरु तथा सुविधाहरू सहजै उपलब्ध हुनगई उत्पादन क्षमता र कृ षि उत्पादनको
बढ्नुका साथै खेति गर्ने तरिकामा सुधार हुने , व्यावसायिक खेति शुरु हुने र स्थानिय तवरमा बजारको विकास हुनेछ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , उच्च मात्रा , क्षेत्रीय सिमा र दीर्घकालिन समायावधिको रहनेछ ।
( च ) आर्थिक वृद्धि
सडक स्तरोन्नति पश्चात सडक छेउका घना बस्तीहरु जस्तै : ढ्याङ् ग्रे गाउँ, तिनला , छाप्रे गाउँ , रमिते बजार , लम्बाने
गाउँ , ताग्दिने गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मे, गार्मा गाउँको बिकास हुन गई उद्योग , व्यापार , कृ षि आदि क्षेत्रमा प्रत्यक्ष योगदान पुग्ने
र आर्थिक कृ याकलाप बढ्न गई आर्थिक गतीशिलता बढ्न जान्छ स्थानीय जनताहरुलाई आय आर्जनका अ j सरहरु प्राप्त

54
हुनेहुनाले जिवन स्तर उकास्न मद्दत पुग्न गई गरीबी न्युनिकरणमा समेत महत्वपूर्ण योगदान पुग्ने देखिन्छ । रमणीय दृश्यले
भरिएको तिनला , रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दिने गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मेमा होटेल व्यवसाय संचालन आउने र विकास
हुने देखिन्छ ।
यो प्रभाव अप्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानीय सिमा र दीर्घकालिन समायावधिको हुनेछ ।
( छ ) जग्गाको मुल्यमा वृद्धि
प्रस्तावित आयोजना संचालनको क्रममा आयोजना क्षेत्र आसपास बजार क्षेत्र विस्तार हुनगई सार्वजनिक सेवा सुविधाहरु
जस्तै : पानी , , बत्ति , टेलिफोन , इन्टरनेट , lj द्यालय , अस्पताल आदिमा सजिलैसंग र लगातार पहुँच हुनाले यस
क्षेत्रको जग्गाहरुको मुल्यमा वृद्धि हुने देखिन्छ ।
यो प्रभाव अप्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानीय सिमा र दीर्घकालिन समायावधिको हुनेछ ।
४.२ नकारात्मक प्रभावहरु

४.२.१ भौतिक वातावरण

४.२.१.१ निर्माण अघिको चरण
( क ) भौतिक संरचनाहरुमा असर
प्रस्तावित आयोजना कार्यान्वयनबाट सार्वजनिक उपयोगीताहरु / सम्पतिहरु जस्तै : २)) वटा बिजुलीको पोल , १० वटा
सोलारको पोल , १ वटा खानेपानीको धारा , १.०५ कि.मी. सिचाई कु लो , १=२ कि.मी. खानेपानीको पाईप , २०
घ.मी. खानेपानीको ट्यांकी , १२ घ.मी वैनरी मन्दिरको पर्खाल , ९ वर्ग मीटरको चौतारा आदिमा प्रभाव पर्ने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , न्यून मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र अल्पकालिन समायावधिको रहनेछ ।
४.२.१.२ निर्माण चरणका प्रभावहरु
(क) भू - क्षय तथा पहिरो
माटो कटान गरि जमिनको सतह मिलन गर्दा भू - क्षयको जोखिम बढ्नेछ । अस्थिर ठाउँहरुमा जथाभाबी माटो कटान गर्दा
नाङ् गो भिर df वर्षाको पानीn] खो:/Lg] वा भिरमा जर्बजस्ती भार बढ्ने जसले गर्दा भिर अस्थिर हुने , पहिरो जाने , भू
- क्षय हुने , खेतियोग्य जमिन र वन क्षेत्रको जमिनको माटोको गुणस्तर घट्ने र खेतियोग्य जमिन / सम्पत्तिमा क्षति पुग्ने
देखिन्छ । साथै अव्यवस्थित तरिकाले माटो कटान गर्दा सिस्नेरीमा रहेको थप दुई ( ! ) वटा पानी भण्डारण ट्यांकी समेत
भू - क्षयको चपेटामा पर्ने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , माध्यम मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र अल्पकालिन समायावधिको रहनेछ ।

(ख) बिग्रन व्यवस्थापनको जोखिम

निर्माणको क्रममा निष्कासन भएको बिग्रन जस्तै , रुखका जरा , झाडी , माटो , ढुंगा , ग्राभेल आदिको अव्यवस्थित
तरिकाले वन तथा खेति योग्य जमिनमा व्यवस्थापन गर्नाले प्राकृ तिक पानी बग्ने प्रणाली थुनिने , पानी जमेर जग्गा धाप बन्ने
, जैविक उर्वर शीर्ष माटोलाई नोक्सान पुयाउने आदि हुन सक्छ । ;f]n'b'ws'08 g=kf= ३ ;L:g]/L को सडक
खण्डको माटो काट्दा निस्कने बिग्रनलाई भिरमा व्यवस्थापन गरिएमा ;L:g]/L बस्तिलाई असर पर्ने देखिन्छ । बिग्रनको

55
अव्यवस्थित व्यवस्थापनले ;f]n' खोलाsf] पानी समेत प्रदूषण गर्न सक्छ । बिग्रनको व्यवस्थापन उचित ढंगले नभएको
अवस्थामा आयोजना स्थलको प्राकृ तिक सौन्दर्य र सार्वजनिक स्वास्थ्य र सुरक्षामा नकरात्मक प्रभावहरू हुने अनुमान
गरिएको छ ।
बिग्रन व्यवस्थापनको जोखिम प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र अल्पकालिन
समायावधिको रहनेछ ।
( ग ) ध्वनी प्रदुषण
प्रस्तावित आयोजना समयमै सम्पन्न गर्न संचालनको क्रममा माटो कटान तथा भरण कार्यको लागि २ वटा ब्याकहो लोडर ,
निर्माण सामग्री ढुवानीको लागि ४ वटा ट्रक , ६ वटा मिनी ट्रक र अन्य निर्माण संग सम्बन्धित यन्त्रहरुको प्रयोग गरिनेछ ।
निर्माण चरणमा प्रयोग हुने यन्त्र उपकरण र निर्माण सामग्रीको ढुवानी भारी सवारीमा गर्दा आसपासका क्षेत्रमा ध्वनी प्रदूषण र
कम्पनको सिर्जना हुने अनुमान गरिएको छ । जसको कारणले नजिक रहेका स्वास्थ्य चौकी , टेक्निकल बिद्यालय छेउछाउ
हल्ला बढ्ने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानीय र दिर्घकालिन समायावधिको रहनेछ ।

(घ) वायु प्रदूषण

निर्माणमा प्रयोग हुने यन्त्र उपकरण र गाडीबाट निस्कने धुवाँ , निर्माण सामग्रीको ओसारपसारको क्रममा र आयोजना
स्थलमा निर्माण अवधिमा उड्ने धुलो तथा र कामदार सिविरमा खाना पकाउने इन्धनको रुपमा मट्टीतेल र दाउराको प्रयोगले
आयोजना क्षेत्र आसपास वायु प्रदूषण हुने देखिन्छ । निर्माणा कार्यमा प्रयोग हुने विभिन्न सवारीका साधन, यन्त्र, उपकरणमा
पेट्रिलियम पदार्थको खपतले वायुमण्डमा ५२६.५५ मे.ट. कार्बन उत्सर्जन हुने देखिन्छ । जसको कारणले स्थानीय वासिन्दा
र कामदारहरुको स्वास्थयामा प्रतिकू ल असर पर्न जाने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानीय सिमा र दिर्घकालिन समायावधिको रहनेछ ।
(ङ) जल प्रदूषण
;f]n' खोला र ;L:g]/L मा बिग्रन व्यवस्थापन गर्दा , निर्माणको क्रममा निष्कासन भएको फोहोर मैला विसर्जन गर्दा ,
कामदार lz विरका कामदारहरुले नुहाउदा , कपडा धुदा , भाडा माझ्दा , दिसा पिसाब गर्दा र ठोस तथा तरल जन्य फोहोर
मैलाको विसर्जन गर्दा उक्त खोलाहरुको पानी प्रक्षित हुने अनुमान गरिएको छ । जसले गर्दा मानव स्वास्थ्य र पुरै जल
पारिस्थितिक प्रणालीमा प्रभाव पर्ने अनुमान गरिएको छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानीय सिमा र दिर्घकालिन समायावधिको हुनेछ ।
(च) फोहोर मैला निष्कासन तथा व्यवस्थापन
निर्माणको क्रममा निस्किने फोहोर हरु जस्तै सिमेन्टका बोरा , तारका टुक्रा , फलामका टुक्रा , इट्टाका टुक्रा , रंग आदिर
कामदार सिविरबाट निस्किने ठोस तथा तरल जन्य फोहोर मैलाको अव्यवस्थित विसर्जन ;f]n' खोला र hf]/]lgv/]lg

56
वनमा हुन जाने देखिन्छ । जसको कारणले प्राकृ तिक सौन्दर्य र सार्वजनिक स्वास्थ्य र सुरक्षामा नकरात्मक प्रभावहरू हुने
अनुमान गरिएको छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानीय सिमा र अल्पकालिन समायावधिको हुनेछ ।

(छ) निर्माण समाग्रीको भण्डारण पार्ने प्रभाव

निर्माण कार्यलाई आवश्यक पर्ने निर्माण सामग्री जस्तै माटो , ढुंगा , गिट्टी , ग्राभेल , चिप्स , ईटा , बालुवा , सिमेन्ट
आदिको भण्डारण धेरै मात्रामा गर्नुपर्ने हुन्छ । प्रस्तावित आयोजनाको निर्माण समाग्रीको भण्डारणको लागि अस्थायी रुपमा
;L:g]/L बजार नजिकको ०.२ हे . सार्वजनिक जग्गाको प्रस्ताब गरिएको छ । यसरी भण्डारण गरेको निर्माण
सामाग्रीहरुको साना कणहरूलाई हावाले उडाएर आयोजना क्षेत्र आसपासको वायु प्रदूषण गर्नुका साथै आकाशबाट परेको
पानीले उक्त कणहरूलाई बगाएर ;f]n' खोलाको पानी प्रदूषण हुने सम्भावना देखिन्छ ।
यो प्रभाव अप्रत्यक्ष प्रकृ ति , न्यून मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र अल्पकालिन समायावधिको हुनेछ ।
४.२.१.३ संचालन चरणका प्रभावहरु
(क) ध्वनी प्रदूषण र वायु प्रदूषण
सडक सञ्चालनले सवारी साधनलाई सहज पहुँच प्रदान गर्छ । यात्रु ओसारपसार र सामग्री ढुवानी गर्ने सार्वजनिक
सवारीसाधनको संख्यामा पनि उल्लेखनीय वृद्धि हुन्छ । सवारीको सङ् ख्यामा वृद्धिले गर्दा सवारीबाट धुवाँ र ग्यासको
उत्सर्जनले वायु प्रदूषण बढाउने छ र यी सवारी साधनहरूको ध्वनिले ध्वनि प्रदूषणमा योगदान पुऱ्याउँछ । प्रस्तावित सडक
स्तरोन्नती भए पश्चात जिल्लाका विभिन्न स्थान बाट ठुलो संख्यामा मानिसहरुको आवतजावत बृद्दि हुने अनुमान गरिएको छ
। साथै सवारी साधनको आवागमनमा समेत उलेखिनय बृद्दि हुनेछ । जसको कारणले सडक आसपासको क्षेत्रहरुमा ध्वनी
प्रदूषण र वायु प्रदूषण हुने देखिन्छ । यसको प्रत्यक्ष प्रभाव स्थानीय समुदायमा हुन जान्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र दिर्घकालिन समायावधिको रहनेछ ।
(ख) जल प्रदूषण प्रस्ताj
संचालनको चरणमा ;f]n' खोलाdf गाडी सफा गर्दा र सडक छेउछाउ विकसित बजारबाट निस्कने ठोस तथा तरल जन्य
फोहोर मैला , सेप्टी ट्यांकी , ढल आदिको विसर्जन ;f]n' खोलामा गरेको खण्डमा उक्त खोलाको जल प्रदुषण हुनेछ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र दिर्घकालिन समायावधिको रहनेछ ।
(ग) फोहोर मैला व्यवस्थापनमा समस्या
प्रस्तावित सडक स्तरोन्नति पश्चात सडक छेउका घनाबस्तीहरु जस्तै : तिन्ग्ला , रमिते बजार , लम्बाने गाउँ , ताग्दिने गाउँ ,
सिस्नेरी ,साल्मेमा बजार विस्तार हुन गई ठुलो संख्यामा होटेल तथा व्यापार व्यवसाय संचालनमा आउनेछन् । उक्त बजार
क्षेत्र भित्रबाट धेरै मात्रामा ठोसर तर लजन्य फोहोर निस्कासन हुने गर्दछ । उक्त निष्कासित फोहोर मैलालाई उचित व्यवस्था
पन नगरेको खण्डमा सोलु खोलाको जल प्रदुषण , प्राकृ तिक सौन्दर्य तथा मानव स्वास्थ्यमा प्रतिकू ल असर पर्ने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यममात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र दिर्घकालिन समायावधिको रहनेछ।
(घ) सवारी यातायातको चाप र गति

57
प्रस्तावित आयोजना संचालनको क्रममा सडकको स्तरवृद्धि गर्दा सडकको चौडाई बढ्नेर सडकको सतह कालो पत्रे हुने हुँदा
सवारी साधनको चाप बढ्नुका साथै सवारी साधनहरुको गतिमा समेत वृद्धि हुनगई सडक दुर्घटनाको संख्या बढ्ने ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यममात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र मध्यकालिन समाया वधिको हुनेछ।

४.२.२ रासायनिक वातावरण

४.२.२.१ निर्माण चरण्का प्रभावहरु
(क) बिटुमेनको प्रयोग
सडक निर्माण र कालोपत्रको लागि बिटुमेनको ठूलो मात्रामा आवश्यक पर्छ , यसको उचित प्रयोग , भण्डारण र विसर्जन
आवश्यक छ किनकि यो विषाक्त हुन सक्छ र यसले आगोको खतराहरू निम्त्याउँन सक्छ । त्यस्तो सामाग्रीको अनुपयुक्त
भण्डारन अथवा त्यसको ट्याङ् करको दुर्घटना लेचुहावट , पानीका निकायहरूको प्रदूषण गर्ने काम गर्दछ । बिटुमेनलाई
जमिन वाड्रेनेज प्रणालीमा डीस्पोजल गर्दा जमिनको गुणस्तर कम हुने र ड्रेनेज प्रणाली बिग्रीन सक्ने हुन्छ । बिटुमेन काम
दारको छालामा पर्यो भने एलर्जी हुन सक्छ ।
यो प्रभावको प्रकृ ति अप्रत्यक्ष , परिमाणमा मध्यम , सीमामा क्षेत्र विशेषर अवधिमा अल्पकाली नहुनेछ ।
(ख) रसायनको प्रयोग
ठेके दारहरूलाई निर्माण कार्यमा प्रयोगको लागि ईन्धन , तेल र लुब्रिके न्टस् , डिजेल र पेट्रोल , सल्भेन्टस् , एसिड र अन्य
विषाक्त र सायनहरूको आवश्यकता पर्छ।यस्तो प्रज्वलनशील , विषाक्त र खतरनाक सामग्रीहरूको अनुपयुक्त भण्डारण र
दुर्घटनाग्रस्त चुहावटले पानीका निकाय , सतह र सतहमुनीको पानी र भूमिलाई दूषित पार्दछ । साथै आगोको जोखिम
विस्फोटको जोखिम , रासायनले पोलेको र प्रयोगकर्तालाई छालाको समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ जुन मानव स्वास्थ्यको
लागि खतरनाक हो ।
यो प्रभावको प्रकृ ति प्रत्यक्ष , परिमाणमामध्यम , सीमामास्थानीयरअवधिमादीर्घकालीनअवधिकोहुनेछ।
४.२.२.२ संचालन चरणका प्रभावहरु
(क) तेल / ग्रीस , लुब्रिके न्टस्को प्रयोग
सडक निश्चित अवधिका लागि सञ्चालनमा रहेकोले सडकको मर्मत गर्नुपर्दछ । त्यसैले मर्मतको समयमा तेल , ग्रीस ,
लुब्रिके न्टस् , बिटुमेन र अन्य र सायनको आवश्यकता हुन्छ । यी सामग्रीहरूको अनुपयुक्त भण्डारण वा त्यसका
कन्टेनरहरूको दुर्घटनाले चुहावट निम्त्याउन सक्छ । सडकमा संचालन अवधिको बेलामा सवारीको आवतजावत पनि बढ्छ
। पेट्रोलियमपदार्थ ( पेट्रोलरडिजेल ) पनि ती सवारीहरू बाट चुहावट हुने सम्भा वना छ । यी सबैले जमिनको गुणस्तर
बिगार्नेछन् एवम् आगो र विस्फोटको जोखिम पनि निम्त्याउने छन जुन मानव स्वास्थ्यको लागि खतरनाक हो ।
यो प्रभावको प्रकृ ति प्रत्यक्ष , परिमाणमा मध्यम , सीमामा क्षेत्र विशेष र अवधिमा दीर्घकालीन अवधिको हुनेछ

४.२.३. जैविक वातावरण

४.२.३.१ निर्माण अघिको चरण

58
( क ) वन क्षेत्र फडानीको कारणले वनस्पतिको नास आयोजना कार्यान्वयन गर्नु अघि १.४७ हे . वन क्षेत्रबाट १० वटा
प्रजातिका औषत ऊचाई १.३मी . देखि ३०मी . औषतगोलाई ०.२मी . देखि३.५मी . ;Nnf रुखको हाँगा आयतन
(Tree trunk volume) ३९५३.१८७ घ.मी. भएका ७१४ वाट रुखहरु काटिने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यममात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र दीर्घकालिन समायावधिको हुनेछ ।
४.२.३.२ निर्माण चरणका प्रभावहरु
(क) चराचुरुं गी र जीवजन्तुमा हानी नोक्सानी
रुख कटान गर्दा र जमिनको सतह मिलान गर्दा फाट्टफु ट्ट रुपमा त्यस क्षेत्रमा आउने वन्यजन्तु तथा चराचुरुं गी जस्तै ; घोरल ,
स्याल , लोखर्के ,बदेल , मलसाप्रो रतुवा , थोप्ले दुकु र , कालिज , काग , रानीचरी , जुल्फे जुरेली , मुसा , सर्प , छेपारो
आदिको वासस्थानमा हानी नोक्सानी हुनेछ । फु र्सदको समयमा आयोजना निर्माण कार्यमा खटिएका कामदारहरुबाट
आयोजना क्षेत्रमा पर्ने सामुदायिक वनमा पाईने वन्यजन्तु तथा चराचुरुं गी तर्साउने तथा चोरी सिकारी हुने देखिन्छ ।
यो प्रभाव अप्रत्यक्ष प्रकृ ति , न्यूनमात्रा , स्थानीय सिमा र अल्पकालिन समाया वधिको रहनेछ ।
(ख) निर्माण टोलिबाट वन पैदावारको प्रयोग
यस आयोजना निर्माण कार्यमा खटिएका कामदारहरुबाट खाना पकाउने इन्धनको रुपमा आयोजना क्षेत्रमा पर्ने राष्ट्रिय तथा
सामुदायिक वनहरु बाट वन पैदावार प्रयोग गर्ने देखिन्छ । फलस्वरूप वन क्षेत्र र वन सम्पदा घट्ने र वन्यजन्तुको वास स्थान
नष्ट हुने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमार अल्पकालिन समाया वधिको रहनेछ।
४.२.३.३ संचालन चरणका प्रभावहरु
( क ) वनस्पति र वन्यजन्तुको गैरकानूनी व्यापार
सहज यातायात सुविधाको कारणले सडक छेउ रहेका वनहरूबाट गैरकानूनी रुपमा रुख काटेर गोलिया काठको कारोबार
बढ्ने देखिन्छ । साथै आयोजना क्षेत्र वरपरका वन जंगलबाट विभिन्न वनस्पतिका प्रजातिहरु , वन पैदावार र वन्यजन्तुको
गैरकानूनी व्यापार हुन सक्ने देखिन्छ जसको कारणले आयोजना स्थलको जैविक विविधता नष्ट हुनेछ ।
यो प्रभाव अप्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थानिय सिमा र मध्यकालिन समायावधिको रहनेछ ।

४.२.४ आर्थिक–सामाजिक–साँस्कृ तिक वातावरण

४.२.४.१ निर्माण अघिको चरण
( क ) सम्पत्ति अधिग्रहण
प्रस्तावित सडकलाई ८.५ मी . चौडाईले १५.१ ९ कि.मी. सम्म स्तरोन्नति गर्दा ०.४ हे . आवास क्षेत्र बाट २० वटा
घरहरू आशिंकरुपमा भत्काई ०.०२८ हे . जमिन अधिग्रहण गर्नुपर्ने जसले गर्दा व्यक्तिगत सम्पतिको नोक्सान हुने देखिन्छ
यो प्रभावको प्रकृ ति प्रत्यक्ष , परिमाणमा मध्यम , सीमामा स्थानिय र अवधिमा मध्यकालिन अवधिको हुनेछ ।

( ख ) खेतीयोग्य जमिनको अधिग्रहण

59
प्रस्तावित आयोजना अनुसार ८.५ मी . चौडाई कायम गर्न स्थायीरुपमा खेति योग्य जमिन अधिग्रहण गर्नुपर्ने हुन्छ ।
आयोजना क्षेत्रमा खेति गरिने जग्गा गुम्न गई स्थानिय कृ षि उपजको उत्पादन घट्ने हुँदा उक्त कृ षि उपजहरुको उपलब्धतामा
कठिनाई आउने देखिन्छ ।
यो प्रभाव प्रत्यक्ष प्रकृ ति , उच्च मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र दीर्घकालीन समायावधिको रहनेछ ।
४.२.४.२ निर्माण चरणका प्रभावहरु
(क) पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षा
कु नै पानी आयोजनाको निर्माण चरणमा निर्माण कार्यमा खाटिएका कामदारहरुमा सुरक्षा उपायहरु नअपनाउनाले विभिन्न
प्रकृ तिका औजारहरुको प्रयोगले कामदारहरुलाई चोटपटक लाग्न सक्छ । त्यसै गरि गिट्टी उछिट्टिएर पनि जिउमा चोट लाग्न
सक्छ । आयोजना स्थल बाट निर्माण अवधिमा उत्पन्न धुलो धुवाँको कारणले निर्माण कार्यमा खटिएका कामदारहरु र
स्थानीयमा स्वास प्रस्वास सम्बन्धि रोग , आंखा चिलाउने रोग , मानसिक रोग , मुटुको समस्याहरु देखा पर्न सक्छन् ।
ढुवानी साधनहरुको आवतजावतले आकस्मिक दुर्घटनाको संभावना पनि त्यतिकै रहन्छ ।
यो प्रभाव अप्रत्यक्ष प्रकृ ति , मध्यम मात्रा , स्थान निर्दिस्ट सिमा र दिर्घकालिन समायावधिको रहनेछ ।
४.२.४.३ संचालन चरणका प्रभावहरु
(क) सम्भावित रिबन विकास र सडक छेउका भूमि अतिक्रमण
निर्माण कार्य पूरा हुने बित्तिकै नयाँ बस्ती , पसल , खाद्यान्न पसलहरू र जग्गा अतिक्रमणको उदय हुनु सामान्य कु रा हो ।
स्थानीय जनता र के ही आप्रवासी श्रमशक्तिको लागि आर्थिक अवसरहरू उत्पन्न हुने बित्तिकै यो सतहमा आउँछ । यसले
सडक छेउमा जग्गाको मूल्यांकन बढाउँदछ र सार्वजनिक जग्गाको अतिक्रमण निम्त्याउँ छ जसले सडक दुर्घटना सँग
सम्बन्धित सडक अवरोध , ढिलाइ आदि जस्ता सामाजिक द्वन्द्वको >f] बन्छ ।
यो प्रभावको प्रकृ ति अप्रत्यक्ष , परिमाणमा मध्यम , सीमामा क्षेत्र विशेष र अवधिमा दीर्घकालीन अवधिको
हुनेछ।
(ख) सार्वजनिक सुरक्षाका मुद्दाहरू संचालन
अवधिमा सडकमा सार्वजनिक सुरक्षा कामुद f/हरू र प्रभावहरू हुन सक्छन् । राम्रो यातायात पूर्वाधारको उपलब्धताले
यातायातको दर बढाउँदछ र क्षेत्र भित्र यातायातको वृद्धिले यातायात सम्बन्धित दुर्घटनाहरूलाई निम्त्याउँदछ । त्यस्ता
दुर्घटनाहरू सवारी साधनहरूको गतिसीमाको अभाव , सडक पूर्वाधारको कमी , गैर – जिम्मेवार पदयात्री , निर्माणको
लागि अघोषित क्षेत्र , कम गुणस्तरको सतह , अनुपयुक्त सडक मापदण्ड र डिजाइन वा प्राकृ तिक प्रकोपको कारण हुन
सक्छ ।
यो प्रभावको प्रकृ ति प्रत्यक्ष , परिमाणमा मध्यम , सीमामा स्थानीय र अवधिमा दीर्घकालीन अवधिको हुनेछ।
तालिका न. ४.१ सकारात्मक वातावरणीय प्रभाव मुल्याङ् कन संक्ष्रेप
सि.नं. वातावरणीय प्रभावहरु प्रकृ ति परिणाम सिमा अवधि जम्मा जोड महत्व

निर्माण चरण
१ रोजगारीकोअवसर प्रत्यक्ष ६० २० ५ ८५ उच्च

60
सि.नं. वातावरणीय प्रभावहरु प्रकृ ति परिणाम सिमा अवधि जम्मा जोड महत्व

२ सीपमा वृद्धि अप्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम

३ उद्यमशिलाताको विकास प्रत्यक्ष ६० १० २० ९० उच्च
सञ्चालन चरण
१ आवागमन सुविधा बढ्ने र प्रत्यक्ष ६० ६० २० १४० उच्च
सामाजिक सुविधामा पहुँच बढ्ने
२ कृ षि क्षेत्रको विकाश प्रत्यक्ष ६० ६० २० १४० उच्च
३ आर्थिक वृद्धि अप्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
४ जग्गाको मुल्यमा वृद्धि अप्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम

तालिका न. ४.२ M नकारात्मक वातावरणीय प्रभाव मुल्याङ् कन संक्ष्रेप

सि.नं. वातावरणीय प्रभावहरु प्रकृ ति परिणाम सिमा अवधि जम्मा जोड महत्व

भौतिक वातावरण
निर्माण अघिको चरण
१ भौतिक संरचनाहरुमा असर प्रत्यक्ष १० १० ५ २५ मध्यम
निर्माण चरण
सि.नं. प्रकृ ति परिणाम सिमा अवधि जम्मा जोड महत्व

१ भू–क्षय तथा पहिर f] प्रत्यक्ष २० १० ५ ३५ न्यून

२ बिग्रन व्यवस्थापनको जोखिम प्रत्यक्ष २० १० ५ ३५ मध्यम
३ ध्वनी प्रदूषण प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
४ वायु प्रदूषण प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
५ जल प्रदूषण प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
६ फोहोर मैला निष्कासन तथा प्रत्यक्ष २० २० ५ ४५ न्यून
व्यवस्थापन
७ निर्माण सामाग्री भण्डारमा पार्ने अप्रत्यक्ष १० १० ५ २५ न्यून
प्रभाव
सञ्चालन चरण
१ ध्वनी प्रदूषण र वायु प्रदुषण प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
२ जल प्रदूषण प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
३ फोहोर मैला व्यवस्थापनमा प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
४ सवारी यातायातको चाप प्रत्यक्ष २० २० २० ६० न्यून
जैविक वातावरण
निर्माण अघिको चरण
१ वन क्षेत्र फडानीको कारणले प्रत्यक्ष २० १० २० ५० मध्यम
वनस्पतिको नास
निर्माण चरण
१ चराचरुं गी र जीवजन्तु र माछामा अप्रत्यक्ष १० २० ५ ३५ मध्यम

61
सि.नं. वातावरणीय प्रभावहरु प्रकृ ति परिणाम सिमा अवधि जम्मा जोड महत्व

हानी नोक्सानी
२ निर्माण टोलिबाट बन पैदावारको प्रत्यक्ष २० १० ५ ३५ न्यून
प्रयोग
सञ्चालन चरण

१ वनस्पति र वन्यजन्तुको गैरकानूनी अप्रत्यक्ष २० २० १० ५० न्यून

व्यापार
२ वन्यजन्तुमा बाधा प्रत्यक्ष १० २० १० ४० न्यून
सामाजिक–आर्थिक तथा साँस्कृ तिक वातावरण
निर्माण अघिको चरण
१ सम्पत्ति अधिग्रहण प्रत्यक्ष २० १० २० ५० न्यून
२ खेतियोग्य जमिनमो अधिग्रहण प्रत्यक्ष ६० १० २० ९० उच्च
निर्माण चरण
१ पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षा अप्रत्यक्ष २० १० २० ५० न्यून
२ सामाजिक व्यवहारमा परिवर्तन प्रत्यक्ष २० २० ५ ४५ न्यून
सञ्चालन चरण
१ सम्भावित रबिन विकार र सडक अप्रत्यक्ष २० १० २० ५० न्यून
छेउका भूमि अतिक्रमण
२ सार्वजनिक सुरक्षाका मुद्दाहरु प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
वातावरण
निर्माण चरण
१ बिटुमेनको प्रयोग अप्रत्यक्ष २० १० ५ ३५ न्यून
२ रसायनको प्रयोग प्रत्यक्ष २० २० २० ६० मध्यम
सञ्चालन चरण
१ तेल/ग्रीस, लुब्रिके न्टस्को प्रयोग प्रत्यक्ष २० १० २० ५० न्यून

62
५ प्रस्ताव कार्यान्वयनका विकल्पहरु
वैकल्पिक विश्लेषण वातावरणीय अध्ययनको महत्वपुर्ण अंगको रुपमा लिईएको छ । वातावरण संरक्षण नियमावली ,
२०७७ अनुसार वैकल्पिक विश्लेषण गरिएको छ । कमर्सियल कम्प्लेक्स भवन निर्माण सम्बन्धि प्रस्तावनको लक्ष्य प्राप्ति
तथा सकारात्मक प्रभावहरूलाई बढोत्तरी र नकारात्मक प्रभावहरूलाई न्यूनीकरण गर्नका लागि विभिन्न विकल्पहरु , प्रस्ताब
कार्यान्वयन हुने वा नहुने तथा कार्यान्वयन गर्दा प्रयोग हुने प्रविधि तथा स्थान छनौट सम्बन्धि विश्लेषण यस अध्यायमा
समेटिएको छ । प्रस्तावकले आयोजनका गतिधिहरुको सम्भावित वातावरणीय प्रभावहरुको सम्पूर्ण सम्भावित वैकल्पिक
विषयहरुको विश्लेषण निम्नानुसार गरिएको छ ।
५.१ प्रस्ताव कार्यान्वयन नगर्ने
प्रस्ताव कार्यान्वयन नगर्ने विकल्प भन्नाले प्रस्तावित क्षेत्रमा कमर्सियल कम्प्लेक्स भवन निर्माण नै नगर्ने र सो क्षेत्रलाई पुर्ण
रुपमा निषेधित क्षेत्रको रुपमा विकास गर्ने भन्ने बुभिन्छ । प्रस्ताव कार्यान्वयन नगर्दा प्रस्तावित क्षेत्रमा विस्तार हुन सक्ने
आर्थिक तथा रोजगारीका संभावनाहरू गुम्ने , प्रस्तावित जग्गा अतिक्रमण हुन सक्ने , अव्यवस्थित झाडि बुट्यान तथा
रुखहरूका कारण भौगोलिक सौन्दर्य दिनप्रतिदिन बिग्रँदै जाने , नकारात्मक गतिविधि बढ्ने , उक्त जग्गा फोहोर विसर्ज हुने
देखिन्छ । त्यस कारण सावधानीका उपायहरु अपनाई प्रस्तावित आयोजना कार्यान्वयन गर्दा उपयुक्त हुन्छ ।
५.२ प्रस्तावका विकल्पहरु
५.२.१ डिजाईन विकल्पिक
परम्परागत शैलीमा भवन निर्माण गर्दा ठेके दारले हेवी मेशिनरि र धेरै संख्यमा कामदारहरुको सहयोगले ढुंगा , माटो , सिमेन्ट
, फलाम , रड आदिको प्रयोग गरेर निर्माण कार्य सम्पन गरिन्थ्यो । प्रस्तावित आयोजनाको लागि ठेके दारलाई आधुनिक
मेशिन हरुको प्रयोगका साथ कम कामदार लाग्ने गरि आधुनिक प्रविधिलाई अबलम्बन गर्दै एएसी ( AAC ) ब्लकहरू
प्रयोग गरेर परम्परागत शैलीमा भवनको डिजाईन प्रस्ताब गरिएको छ । जुन बातावरण मैत्री भूकम्प प्रतिरोधात्मक र हिसावले
उपयुक्त हुन्छ

५.२.२ आयोजना स्थल विकल्पिक

बजारका अव्यवस्थित घर टहरालाई सोहि ठाउमा व्यवस्थित गर्न स्थानीयको माग भए बमोजिम प्रस्तावित आयोजना
स्थलको विकल्प नरहेकोले , प्रस्तावित स्थल नै उपयुक्त हुन्छ ।

५.२.३ प्रविधि र सञ्चालन विधि , समय तालिका, प्रयोग हुने कच्चा पदार्थ आदिको विकल्प
आयोजना स्थलमा जेष्ठ , असार , साउन बीच सम्म धेरै वर्षा हुने गर्दछ । तसर्थ कार्य दिन वर्षा बाहेकका पचिस महिना (
करिब ७५० दिन ) उपयुक्त रहने सुझाव दिईएको छ । आयोजना स्थल सामुदायिक वन नजिकै रहेकोले रातको समयमा
जंगली जनावरको डर , जंगली जनावरको चोरी सिकारी बढ्ने र रातको समयमा निर्माण कार्य बाट उत्पन्न हुने आवाज ठुलो
सुनिने भएकोले प्रस्ताव गरिएको दिनको समय उपयुक्त हुन्छ । कामदार मात्र लगाएर भवन निर्माण कार्य गर्दा धेरै समय लाग्ने
भएकोले प्रस्तावित कामदार र मेशिनरी दुबै प्रयोग गरि आयोजना समयमै सम्पन्न गर्न सकिन्छ ।

63
५.२.४ प्रयोग हुने कच्चा पर्दाथ विकल्प
प्रस्तावित आयोजनामा ईट्टाको सट्टा हल्का , तापक्रम स्थिर राख्ने , अग्नि प्रतिरोधात्मक , भूकम्प प्रतिरोधात्मक , सस्तो र
टिकाउ एएसी ( AAC ) ब्लकको प्रयोग गर्न प्रस्ताव गरिएको छ । साथै प्रस्तावित आयोजनामा स्थानीय स्रोत साधन ढुंगा ,
गिट्टी , बालुवा , काष्ठ आदिको प्रयोगलाई समेत जोड दिए को छ । त्यसैले प्रस्तावित आयोजनको लागि प्रस्ताव गरिएको
कच्चा पर्दाथ नै उपयुक्त हुन्छ

64
६. वातावरणीय व्यवस्थापन कार्य योजना
वातावरणीय व्ययस्थापन कार्य योजना प्रा वा.प. प्रतिवेदनको एक महत्वपूर्ण भाग हो । यो वा.व्य. का.यो आयोजनाको कार्यान्वयनको कारण हुने अनुकू ल र प्रतिकू ल प्रभावहरुलाई पहिचान गर्न र यसको
मात्रा पुष्टि गरी ती प्रभावहरूलाई रणनीति बनाएर कम गर्ने उपकरण हो । प्रस्ताव कार्यान्वयनमा प्रभावहरु सक f रात्मक र नक f रात्मक दुवै हुन सक्छन् त्यसकारण यस प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण
प्रतिवेदनमा प्रस्ताव गरिएका उपायहरु सुधारात्मक , प्रतिरोधक र क्षतिपूर्ति दायक छन् जसले सकरात्मक प्रभावलाई बढोत्तरी गर्ने र नकरात्मक प्रभावहरुलाई न्युनिकरण गर्ने उपायहरु उल्लेख गरिएको छ
जसले गर्दा प्रस्ताव कार्यान्वयन क्षेत्रका स्थानीय जनताले धेरै भन्दा धेरै फाइदा महसुस गर्न सकू न र न्यून मात्रामा नकरात्मक प्रभाव भोग्नु परोस् । आयोजनाको प्रस्तावक / निर्माण व्यवसायीले पहिचान
गरिएको प्रभावहरुको लागी परिहार , न्यूनिकरण र क्षतिपूर्ति को सैद्धान्तिक दृष्टिकोण अवलम्न गर्नेछ । पहिचान गरिएको प्रत्येक प्रभावहरुको विस्तृतरुपमा मुल्याङ् कन गरि प्रभाव न्यूनिकरणका लागि
लागत प्रभावकारी उपायहरु सिफारिस गरिएको छ । निम्न तालिका ८.१ र तालिका ८.२ मा क्रमश प्रभाव बढोत्तरी र प्रभाव न्युनिकरणका उपायहरु विस्तृत रूपमा व्यख्या गरिएको छ । यो वातावरणीय
व्यवस्थापन योजना पहिलेका समान प्रकृ तिका निर्माण गरिएको सडक आयोजनाहरुको अनुभवमा आधारित छ । प्रस्तावको वातावरणीय व्यवस्थापनका लागि प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रूपमा संलग्न
विभिन्न संस्थाहरू चित्र नं . ६.१ प्रस्तुत गरिएको छ । नेपाल सरकार
भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय

सडक विभाग

 वन तथा वातावरण मन्त्रालय  सोलुदुधकु ण्ड

नगरपालिका
 वन विभाग  भू - वातावरण
सडक डिभिजन तथा सामाजिक  सोलुखुम्बु
 वातावरण बिभाग जिल्ला नापी
कार्यलय हर्क पुर शाखा
 डिभिजन वन कार्यलय विभाग
 वातावरणीय
 जिल्ला कृ षि कार्यलय
निरीक्षक
 जिल्ला सिंचाई कार्यलय
 समाजशा:qL
 जिल्ला नेपाल विद्युत
प्राधिकरण
 जिल्ला दूरसंचार कार्यलय
65 निर्माण व्यवसायी

चित्र नं .६ .१ : वातावरण व्यवस्थापन संगठनको संरचना

 तालिका न. ६.१ सकारात्मक प्रभावहरु बढोत्तरीका उपायहरु
उपायहरु कार्यान्वयनको
लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु बढोत्तरीका उपायहरु उपायहरु बजेट ( ने.रू. ) संरचनागत जिम्मेवारी कै
कार्यान्वयनको फि
स्थान यत
कार्यान्वयन सुपरिवेक्षण
( क) निर्माण चरण
! श्रममूलक रोजगारीको अवसरः आयोजना श्रममा आधारित प्रविधि आयोजना संचालन उपलब्ध नभएको निर्माण भौ.पू.या.म./
प्रविधिबाट निर्माण समयमै सम्पन्न गर्न ^,!!^ दक्ष लगायर स्थानिय व्यक्ति , क्षेत्र व्यवसायी स.वि.
गर्ने मानव दिन र !५,००० गरिव, जोखिमयुक्त वर्ग
महिलालाई श्रमिकका रुपमा
लगाएर मानिसबाट गरिने
कामको परिणाम अधिकतम
गराउने
२ सडक निर्माण उद्यमशिलाताको विकासः स्थानीय जनताको मागमा आयोजना संचालन थप खर्च नलाग्ने निर्माण
स्थानीयले आयोजना क्षेत्र असर नपर्ने गरि स्थानीय क्षेत्र व्यवसायी भौ.पू.या.म./स.
वरपर चिया पसल , रेस्टुरेन्ट वजारका उत्पादन खरिद गर्ने वि.
आदि खोल्ने
(ख) सञ्चालन चरण
कार्यान्वयन सुपरिवेक्षण

66
 उपायहरु कार्यान्वयनको
लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु बढोत्तरीका उपायहरु उपायहरु बजेट ( ने.रू. ) संरचनागत जिम्मेवारी कै
कार्यान्वयनको फि
स्थान यत
कार्यान्वयन सुपरिवेक्षण

! सडक संचालन आवागमन सुविधा बढ्ने र उपयुक्त किसिमले मर्मत गर्ने ( आयोजना संचालन उपलब्ध नभएको न.पा. भौ.पू.या.म./
सामाजिक सुविधामा पहुँच नियमित र आकस्मिक ) ताकी क्षेत्र स.वि.
बढ्ने सडक संचालन निर्वाध भएको
सुनिश्चित हुन्छ

२ सडक संचालन कृ षि क्षेत्रको विकाश : स्थानिय किसानलाई आयोजना संचालन थप खर्च नलाग्ने न.पा. भौ.पू.या.म./
स्थानिय उत्पादनले बजार सुधारिएका उपाय अपनाएर क्षेत्र स.वि.
पाउने , कृ षि सामग्री , कृ षि खेति गर्न प्रोत्साहन दिने ,
विस्तारका सामानहरु , कृ षि सहयोग सम्बन्धि सेवा
प्रविधिहरु तथा सुबिधाहरु बढाउने
सहजै उपलब्ध हुने , खेति गर्ने
तरिकामा हुने , व्यावसायिक
खेति शुरु हुने र स्थानिय तवरमा
बजारको विकास हुने
३ सडक संचालन आयोजना संचालन २०,००० न.पा./स.वि. भौ.पू.या.म./
क्षेत्र स.वि..
४ सडक संचालन जग्गाको मुल्यमा वृद्धि : खेति योग्य जमिनलाई आयोजना संचालन थप खर्च नलाग्ने न.पा./स.वि भौ.पू.या.म./
सार्वजनिक सेवाहरुको सहज वसोवास क्षेत्रमा परिवर्तनलाई क्षेत्र स.वि.
पहुचले वसोवास क्षेत्रको लागि नियमन गर्न न.पा. ले नीति
67
 उपायहरु कार्यान्वयनको
लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु बढोत्तरीका उपायहरु उपायहरु बजेट ( ने.रू. ) संरचनागत जिम्मेवारी कै
कार्यान्वयनको फि
स्थान यत
कार्यान्वयन सुपरिवेक्षण
जग्गाको मुल्यमा वृद्धि नियम निर्माण गर्ने

तालिका न. ६.२ नकारात्मक प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु

उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

(क) भौतिक वातावरण

( अ ) निर्माण अघिको चरण

68
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

१ निर्माण स्थल सफा भौतिक संरचनाहरुमा असर : त्यस्तो सुविधा उपयोग आयोजना स्थल १८,६०,००० बि.ओ.क्
( Site ४० वटा बिजुलि पोल, ५ वटा गर्ने समुदायलाई कु नै कठिनाइ निर्माण स.वि./जिल्ला यु.मा
Clearance ) सोलरको पोल, १ बटा नपर्ने गरेर प्रभावित व्यवसायी स्थित विषयगत समावेश
खानेपानीको धारा, १.०५ संरचनालाई स्थानीय संग कार्यालय
कि.मी. सिचाई कु लो, १ समन्वय गरेर उपयुक्त स्थानमा
खानेपानीको ट्यांकी,२ चौतार, सार्ने
१.२ कि.मी. खानेपानी र २९
घरधुरी
( आ ) निर्माण चरण
१ स्लोप खन्ने , ढुंगा भू - क्षय तथा पहिरो : माटोको प्रकृ ति अनुसारको आयोजना स्थल बि.अ.क्वा . मा समावेस निर्माण बि.ओ.क्
माटो खन्ने , सतह आयोजन स्थलमा माटो काट्दा कोण राखेर स्लोप काट्ने , व्यवसायी जि.भू.सं.का यु.मा
मिलाउने जिरी- भण्डारा सडकमा भू - क्षय खुल्ला देखिने ठाउँ छोप्ने / न .पा. समावेश
हुने सम्भावना पानी रोक्ने ठाउँमा खन्ने र
पानीलाई निकाश दिने , आफै
स्थिर भै सके को स्लोपमा
जैविक बाँधका साधन प्रयोग
गर्ने
२ स्लोप खन्ने , माटो बिग्रन व्यवस्थापनको जोखिम : स्लोपमा , खोल्सीमा , वनमा सोलु खोला नजिकको १,००,००० निर्माण भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
खन्ने अव्यवस्थित तरिकाले वन तथा , खेति योग्य जमिनमा बिग्रन गहिरो जग्गा व्यवसायी / स.वि. यु.मा
खेति योग्य जमिनमा विसर्जन विसर्जन नगर्ने , बिग्रन न .पा. समावेश
गर्नाले प्राकृ तिक पानी बग्ने व्यवस्थापन स्थल व्यवस्थित
69
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

प्रणाली थुनिने , जैविक उर्वर गर्ने ( गहिरो जग्गा सम्याएर

शीर्ष माटोलाई नोक्सान आवाद गरि वृक्षारोपण गर्ने )
माटो कटान र भरणको
सन्तुलन मिलाउने
३ निर्माण कार्य , ध्वनी प्रदूषण : स्थानीय र विद्यालय , स्वास्थ्य चौकी , आयोजना संचालित १,००,००० निर्माण भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
निर्माण सामग्रीको कामदारको स्वास्थ्यमा असर बस्ति क्षेत्रम हर्न निषेध संके त क्षेत्र व्यवसायी स.वि.. यु.मा
को गाडीमा ढुवानी गर्ने गर्ने साईन बोर्ड राख्ने समावेश
, लोडिङ ,
अनलोडिङ
४ निर्माण कार्य , वायु प्रदूषण : स्थानीय र आयोजना स्थलमा हरेक दिन आयोजना संचालित १,००,००० निर्माण भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
निर्माण सामग्रीको कामदारको स्वास्थ्यमा असर बिहान बेलुका पानी छर्क ने क्षेत्र व्यवसायी स.वि. यु.मा
ढुवानी गर्ने समान ढुवानी गर्दा क्षेत्र खर्च समावेश
छोपेर गर्ने , आयोजना
स्थाललाई घेरेर राख्ने
५ खोलामा ठोस जल प्रदूषण : सतहको पानी , फोहोर व्यवस्थापन सहि आयोजना स्थल थप खर्च नलाग्ने निर्माण भौ.पू.या.म./
तथा तरल जन्य सोलु खोला र शिर्ष गाड को तरिकाले गर्ने , खुल्ला ठाउँमा व्यवसायी स.वि.
फोहोर मैलाको पानी प्रदुषण गर्ने दिसा पिसाव नगर्ने
विसर्जन , खुल्ला
दिशा पिसाव
६ निर्माण कार्य , फोहोर मैला निष्कासन तथा कामदार सिविर र आयोजना आयोजना स्थल ५०,००० निर्माण भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
कामदार सिविरको व्यवस्थापन सोलु खोला र शिर्ष स्थल बाट निस्कने फोहोर व्यवसायी स.वि. यु.मा

70
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

दैनिक गाडको पानी प्रदुषण गर्ने माटो खाल्टो खनेर गाड्ने , जल्ने , समावेश
क्रियाकलाप प्रदुषण , प्राकृ तिक सौन्दर्यमा फोहोर जलाउने
असर
७ निर्माण समाग्रीको निर्माण समाग्रीको भण्डारण पार्ने निर्माण समाग्रीको भण्डारण निर्माण समाग्रीको बि.अ.क्वा . मा समावेस निर्माण भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
भण्डारण प्रभाव ०.४५८ हे . सार्वजनिक स्थल स्थानिय सरकार संग भण्डारण स्थल व्यवसायी स.वि. यु.मा
जग्गा आवश्यक सहमति लिई घेरावार समावेश

(इ) सञ्चालन चरण

१ सडक संचालन / ध्वनी प्रदूषण र वायु प्रदूषण जन जागरण जोगाउने आयोजना क्षेत्र ५०,०००० यातायात भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
गाडी संचालन स्थानीय वासिन्दा , बिद्यालय , खालको साइन बोर्ड को व्यावसायी/न स.वि. यु.मा
स्वास्थ्य चौकीमा प्रभाव व्यवस्था जस्तैः हर्न निषेधित .पा. समावेश
२ सडक संचालन / जल प्रदुषण : सोलु र शिर्ष क्षेत्र खोलामा फोहोर नाफाल्नु
गाडी संचालन गाडको जल प्रदुषण होला आदि

71
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

३ सडक संचालन / फोहोर मैला व्यवस्थापनमा कु हिने नकु हिने हानिकारक आयोजना स्थल १,००,००० न.पा . / भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
गाडी संचालन समस्या दुर्गन्द फै लिने , फोहोर छु ट्याउने व्यवस्था गर्ने यातायात स.वि. यु.मा
सौन्दर्यता घट्ने , वायु र सोलु र , प्लास्टिकको झोला को सट्टा व्यावसायी समावेश
शिर्ष गाडको जल प्रदुषण हुने कपडाको झोला प्रयोगमा
ल्याउने व्यवस्था मिलाउने

४ सडक संचालन / सवारी यातायातको चाप र गति संके त चिन्ह राख्ने , आयोजना क्षेत्र बि.अ.क्वा , मा समावेस यातायात भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
गाडी संचालन : यातायातको चाप र गतिमा संवेदनशील ठाउँ नजिक गति व्यावसायी/न स.वि. यु.मा
वृद्धि हुनगई सडक दुर्घटना बढ्ने नियन्त्रण गर्ने संरचना , संके त .पा. समावेश
चिन्ह , वनस्पतिको
डिलिनिएटर , सडक छेउका
बासिन्दा , बिद्यालयका
बिद्यार्थी र सवारी चालकलाई
जानकारी गराउने
( ख ) जैविक वातावरण
निर्माण अघिको चरण

72
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

१ निर्माण स्थल सफा वन क्षेत्र फडानीको कारणले स्थानीय को समन्वय मा आयोजना स्थल संग २२,९८,००० न .पा. भौ.पू.या.म./
( Site बनस्पतिको नास : &१४ वटा क्षतिपूर्ति स्वरूप १: १० को जोडीएको दक्षिण पट्टि /डि.व.का. / स.वि.
Clearance ) १० प्रजातिका रुखहरु काटिने अनुपातमा &१४० वटा को सार्वजनिक सा.व.
प्रजातिका रुख रोपी ५ वर्ष सम्म बिभिन्न जम्मा
हेरालु राखेर हुर्काउने

( आ ) निर्माण चरण
१ निर्माण कार्य चराचुरुं गी र जीवजन्तुमा हानी वन्यजन्तु मार्ने वा तर्साउने आयोजना स्थल निर्माण बि.ओ.क्
नोक्सानी : वन्यजन्तु मारिने वाकाममा पूर्ण रोक लगाउने , आसपासको क्षेत्र व्यवसायी डि.व.का. / यु.मा
तर्साउने , जैविक विविधता र रातको समय कम नलगाउने , भौ.पू.या.म./ समावेश
वन्यजन्तुका मूल्यवान् नासिने जन जागरण जगाउने साईन स.वि.
बोर्ड राख्ने
२ दाउरा बालेर खाना निर्माण टोलिबाट बन पैदावारको कामदार सिविरमा खाना आयोजना स्थल थप खर्च नलाग्ने निर्माण डि.व.का. /
पकाउने प्रयोग : वन सम्पदा र वन क्षेत्र पकाउन र अन्य प्रयोजनको आसपासको व्यवसायी / भौ.पू.या.म./
घट्ने जीवजन्तुको वासस्थान नष्ट लागि एल.पी. ग्याँसको प्रयोग डि.व.का. / न स.वि.
हुने गर्ने .पा.
(इ) सञ्चालन चरण
१ सडक संचालन वनस्पति र वन्यजन्तुको कडाईका साथ कानून लागु वन क्षेत्र थप खर्च नलाग्ने

73
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

गैरकानूनी व्यापार : गोलिया गर्ने , निगरानी तथा सा.व डि.व.का. /

काठ , वन पैदावार र अनुगमनमा समुदायको भौ.पू.या.म./
वन्यजन्तुको गैरकानूनी व्यापार सहभागिता जुटाउने स.वि.
गाडी संचालन वन्यजन्तुमा बाधा : गाडीचालकलाई सतर्क वन क्षेत्र ५०,००० सा.व/ डि.व.का. / बि.ओ.क्
आवतजावत , स्वास्थ्य र गराउन संके त चिन्ह जस्तै : यातायात भौ.पू.या.म./ यु.मा
बासस्थान असर पुग्ने गति सिमित , हर्न निषेधित व्यवसायी स.वि. समावेश
क्षेत्र जस्ता होडिंग बोर्ड राख्ने
( ग ) सामाजिक - आर्थिक तथा साँस्कृ तिक वातावरण
( अ ) निर्माण अघिको चरण
१ निर्माण स्थल सफा सम्पत्ति अधिग्रहण : १.३७ हे . जग्गा अधिग्रहण ऐन , आयोजना स्थल उपलब्ध नभएको भौ.पू.या.म. डि.व.का. /
( Site आवास क्षेत्रबाट २९ वटा अनुसार सम्पत्तिको भौ.पू.या.म./
Clearance ) घरहरू आशिंकरुपमा भत्काई पुनर्स्थापना अनुसार क्षतिपूर्ति स.वि.
१.३७ हे . जमिन अधिग्रहण प्रदान गर्ने
गर्नुपर्ने
२ खेतीयोग्य जमिनको अधिग्रहणः कृ षि क्षेत्रको विस्तार , बाली आयोजना स्थल थप खर्च नलाग्ने भौ.पू.या.म. भौ.पू.या.म./
०.२ हे . खेति योग्य जमिन विविधिकरण र कृ षि स.वि.
अधिग्रहण गर्नुपर्ने कार्यलाई व्यावसायिक
बनाएर कृ षि उत्पादन
जग्गाको उत्पादन क्षमता
बढाउने
( आ ) निर्माण चरण

74
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

१ निर्माण कार्य पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षाः पेशागत स्वास्थ्य सुरक्षा आयोजना स्थल १,००,००० निर्माण जि.ज.स्वा.का. बि.ओ.क्
स्थानीय र निर्माण कार्यमा सम्बन्धि नियमावली व्यवसायी भौ.पू.या.म./ यु.मा
खाटिएका कामदार दुर्घटना पर्ने अबलम्बन गर्ने , कामदारलाई स.वि. समावेश
जोखिम , स्वास्थ्य सम्बन्धि मास्क , हेल्मेट , पन्जाको
जोखिम , आकस्मिक स्थिति व्यवस्था गर्ने , औषधि
आइपर्ने , कम गर्ने क्षमता घट्ने उपचार गर्ने व्यवस्था
मिलाउने, कामदारका लागि
शुद्ध पानी र शौचालयको
व्यवस्था गर्ने , प्राथमिक
उपचार कार्यस्थलमा नै गर्ने
२ निर्माण कार्य सामाजिक व्यवहारमा परिवर्तन : निगरानी , उत्प्रेरणा , निर्माण आयोजना स्थल वरपर ५०,००० निर्माण भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
मदिरा सेवन, जुवा तास खेल्ने , काममा संलग्न कामदार र व्यवसायी स.वि. यु.मा
लागूपदार्थको दुर्व्यसन , स्थानीयलाई तालिम दिएर समावेश
वेश्यावृत्ति वृद्धि हुनगई सचेत बनाउने
सामाजिक सद्भावमा बाधामा
असर
(इ) सञ्चालन चरण
१ सडक संचालन सम्भावित रिबन विकास र चेतना अभिवृद्धि कार्यक्रम आयोजना स्थल ५०,००० निर्माण भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
सडक छेउका भूमि अतिक्रमण : संचालन, कडाईका साथ व्यवसायी स.वि. यु.मा
सडक छेउमा जग्गाको मूल्यांकन नियम कानूनको पालना , समावेश
बढ्नाले सार्वजनिक जग्गाको योजनाबद्ध रुपमा जग्गा

75
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

अतिक्रमण हुनगई सडक विकास गर्ने

सम्बन्धित सडक अवरोध ,
ढिलाइ आदि जस्ता सामाजिक
द्वन्द्व दुर्घटनासँग हुने
२ गाडी संचालन सार्वजनिक सुरक्षाका मुद्दाहरू : डिलिनिएटर , सुरक्षा चिन्ह , आयोजना स्थल ५०,००० म.भ.रा.आ. भौ.पू.या.म./ बि.ओ.क्
राम्रो यातायात पूर्वाधारको सडक सुरक्षा संचालन गर्ने सम्बन्धि कार्यक्रम नि. स.वि. यु.मा
उपलब्धताले यातायातको समावेश
संख्यामा वृद्धि हुनुका साथै
गतिमा समेत वृद्धि हुनगई सडक
दुर्घटनाको सम्भावना बढ्न गई
जन धनको नोक्सानी
( घ ) रसायनिक वातावरण
( अ ) निर्माण चरण
१ निर्माण कार्य बिटुमेनको प्रयोग : मानव उर्वर जमिन र पानीको आयोजना स्थल बि.ओ.क्यु . मा समावेश निर्माण भौ.पू.या.म./
स्वास्थ्यलाई खतरा , जल स्रोतहरूबाट टाढा बिटुमेन व्यवसायी स.वि.
प्रदूषण र भूमि प्रदूषण भण्डारणको लागि सुरक्षित
क्षेत्रको छनौट गर्ने
२ निर्माण कार्य रसायनको प्रयोग : मानव सबै खतरनाक साम्रगीहरू आयोजना स्थल बि.ओ.क्यु . मा समावेश निर्माण भौ.पू.या.म./
स्वास्थ्यलाई खतरा र भूमि लेबल भएका भाँडाहरूमा व्यवसायी स.वि.
प्रदूषण भण्डारण गरि मुनि पट्टि
प्लास्टिकको पत्र राखिने

76
 उपायहरु उपायहरु कार्यान्वयनको संरचनागत जिम्मेवारी कै फियत
कार्यान्वयनको लागि लाग्ने अनुमानित
सि.नं. क्रियाकलापहरु प्रभावहरु न्यूनिकरणका उपायहरु स्थान बजेट ( ने.रू. )
कार्यान्वयन पर्यवेक्षण

( आ ) संचालन चरण
१ सडक संचालन / तेल / ग्रीस , लुब्रिके न्टस्को सबै खतरनाक साम्रगीहरू आयोजना स्थल बि.ओ.क्यु . मा समावेश निर्माण भौ.पू.या.म./
गाडी संचालन प्रयोग : भूमि प्रदूषण सम्भावना लेबल भएका भाँडाहरूमा व्यवसायी / स.वि.
भण्डारण गरि मुनि पट्टि यातायात
प्लास्टिकको पत्र राखिने व्यवसायी

77
 तलिका नं. ६.३ : प्रभाव बढोत्तिरी र न्यूनीकरणका खर्चहरुको साराशं
सि.नं. प्रभावहरु अनुमानित बजेट ( ने.रु. ) कै फियत
सकारात्मक प्रभावहरु बढोत्तरी खर्च
( क ) सञ्चालन चरण
१ आर्थिक वृद्धि २०,००० दक्षता विकासको तालिम
नकरात्मक प्रभावहरु न्यूनिकरण खर्च
( क ) निर्माण अघि
२ भौतिक संरचनाहरुमा असर १८,६०,००० भौतिक संरचनाहरु उपयुक्त
स्थानमा सार्ने
३ वन क्षेत्र फडानीको कारणले वनस्पतिको नास २२ , ९ ८,००० वृक्षारोपण र संरक्षण खर्च
( ख ) निर्माण चरण बिग्रन
४ बिग्रन व्यवस्थापन स्थल तथा व्यवस्थित गर्ने १,००,००० बिग्रन व्यवस्थापन स्थल
व्यवस्थित गर्ने
५ ध्वनी प्रदूषण १,००,००० हर्न निषेध संके त गर्ने साईन
बोर्ड राख्ने
६ वायु प्रदूषण १,००,००० आयोजना स्थलमा पानी
छर्क ने
७ फोहोर मैला निष्कासन व्यवस्थापनको ५०,००० फोहोर मैला व्यवस्थापन
व्यवस्थापन
८ चराचुरुं गी र जीवजन्तुमा हानी नोक्सानी ३०,००० जनचेतना जोगाउने खालको
साइन बोर्ड राख्ने
९ पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षा १,००,००० औषधी , मास्क , हेल्मेट
आदि खरिद
१० सामाजिक व्यवहारमा परिवर्तन ५०,००० कामदार र स्थानीयलाई
तालिम
(ग ) सञ्चालन चरण
११ ध्वनी , वायु र जल प्रदुषण ५०,००० जनचेतना जोगाउने खालको
साइन बोर्ड राख्ने
१२ फोहोर मैला व्यवस्थापन १,००,००० सडक छेउ फोहोर व्यवस्थापन
प्रणालीको विकास
१६ वन्यजन्तुमा बाधा ५०,००० गति सिमित , हर्न निषेधित
क्षेत्र जस्ता होडिंग बोर्ड राख्ने
१४ सम्भावित रिबन विकास र सडक छेउका भूमि ५०,००० चेतना अभिवृद्धि कार्यक्रम
अतिक्रमण संचालन
१५ सार्वजनिक सुरक्षाका मुद्दाहरू ५०,००० सडक सुरक्षा सम्बन्धि
कार्यक्रम संचालन
जम्मा खर्च ४ ९ , ०८,०००

78
७. प्रस्ताव कार्यान्वयन गर्दा अनुगमन गर्नुपर्ने विषयहरू (वातावरणीय अनुगमन योजना)
यस प्रस्तावका अनुकू ल प्रभावहरूलाई बढाउन तथा प्रतिकू ल प्रभावहरूलाई न्यूनीकरण गर्नका लागि सिफारिस गरिएका उपायहरू
अवलम्बन गरे नगरेको सम्बन्धमा राष्ट्रिय वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन निर्देशिका २०५० , वन क्षेत्रक लागि वातावरणीय प्रभाव
मूल्यांकन निर्देशिका , २०५२ र वातावरण संरक्षण नियमावली , २०७७ ले पनि वातावरणीय अनुगमनलाई अनिवार्य गरेको छ ।
वातावरण संरक्षण ऐन ‚ २०७६ को दफा ३९ को उपदफा १ र २ बमोजिम क्रमश यो ऐन वा यस ऐन अन्तर्गत बनेको
नियम‚ निर्देशिका‚ कार्यविधि वा मापदण्डको कार्यान्वयन भए नभएको सम्बन्धमा मन्त्रालय वा विभागले अनुगमन तथा निरीक्षण
गर्न सक्नेछन् र आफ्नो क्षेत्र भित्रको वातावरण संरक्षण र संवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले प्रदेश सरकार वा स्थानीय तहले यो ऐन वा यस ऐन
अन्तर्गत बनेको नियम‚ निर्देशिका‚ कार्यविधि वा मापदण्डको कार्यान्वयन भए नभएको सम्बन्धमा अनुगमन तथा निरीक्षण गर्न
सक्नेछन् भन्ने कानुनी व्यवस्था रहेको छ । वातावरण संरक्षण ऐन‚ २०७७ को नियम ४५ मा व्यवस्था भए बमोजिम प्रस्तावको
निर्माण तथा संचालन गर्ने चरणमा सो बाट वातावरणमा परेको प्रभावको विषयमा प्रत्येक छ महिनामा स्व:अनुगमन गरी सो को
प्रतिवेदन सम्बन्धीत निकाय वा विभागमा पेश गर्ने व्यवस्था रहेको छ ।
प्रस्ताव कार्यान्वयन पश्चात सञ्चालन गरिने कार्यक्रम , सकारात्मक प्रभावलाई बढाउने तथा नकरात्मक प्रभावलाई न्यूनिकरण गर्ने
उपायहरू , तयार गरिएको वातावरणीय व्यवस्थापन योजनाको कार्यान्वयन भयो , भएन ? त्यसको प्रभाव कस्तो रह्यो ? तथा
आगामी दिनमा प्रस्तावको कार्यान्वयन शैलीमा परिवर्तन गर्नुपर्ने भएमा सो को लागि निर्णयकर्ता लाई सुझाव प्रदान गर्नको लागि
वातावरणीय अनुगमन अपरिहार्य हुने गर्दछ । तसर्थ कार्ययोजनाको कार्यान्वयन गर्दा निश्चित गरिएको नियमको परिपालना भएको
छ वा छैन तथा वातावरणमा यसको प्रभाव कस्तो रह्यो भनी मूल्याङ् कन गर्नुपर्ने देखिन्छ । प्रभावको अनुगमन र मूल्यांकनको
क्रममा , यदि वास्तविक प्रभाव प्रस्तावको स्वीकृ तिलिई निर्धारित शर्तमा तोकिएको भन्दा बढी फे ला परेमा , भौतिक पूर्वाधार तथा
यातायात मन्त्रालयले प्रस्तावकलाई प्रभाव घटाउने उपायहरू अपनाउन आवश्यक निर्देशनहरू जारी गर्दछ वा नियन्त्रण गर्न निर्देशन
दिइनेछ । आयोजना संचालनको बेला अनुगमन गतिविधिहरूले वातावरणीय प्रदर्शन रेकर्ड गर्ने र अप्रत्याशित प्रभावहरूलाई
सम्बोधन गर्न उपचारात्मक कार्यहरूको प्रस्ताव गर्ने कु रामा ध्यान के न्द्रित गर्ने काम गर्दछ ।
७.१ अनुगमन
राष्ट्रिय वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन निर्देशिका , २०५० ले आवश्यकता अनुसार आधार रेखा सम्बन्धी अनुगमन , नियमपालन
अनुगमन तथा प्रभाव अनुगमन गरी ३ प्रकारका अनुगमन हुन सक्ने कु रा औंल्याएको छ ।

७.१.१ आधारभूत अनुगमन

आधार - रेखा अनुगमन आयोजना कार्यान्वयन भन्दा अगाडि गरिने अनुगमन विधि हो । आयोजना कार्यान्वयन हुने क्षेत्रको
विद्यमान भौतिक , जैविक , सामाजिक - आर्थिक तथा साँस्कृ तिक आदि सूचनाहरुको अभिलेखीकरण गर्नु पर्दछ । यो किसिमको
आधार रेखाले पछि कार्यान्वयन हुने आयोजनामा देखा परेका परिवर्तनहरु तुलना गर्न मद्धत पुग्दछ ।

७.१.२ नियमपालन अनुगमन

यसमा प्रस्तावकले नेपाल सरकारसँग गरेको सम्झौता र एवं मौजुदा ऐन , कानून , नियम , निर्देशिका तथा कार्य क्षेत्र भित्र
सरोकारवालाहरूले पालना गर्नु पर्ने आचार संहिता नियम सम्मत विधिले पालना भए नभएको समेत अनुगमन गरिने छ । यसमा
निम्न कार्यहरू पर्दछ ।
 प्रस्तावित कार्ययोजनाको कार्यान्वयन गर्दा तोकिएको कार्यहरू तोकिएको समय , परिमाण र क्षेत्रमा उचित तरिकाले
सञ्चालन गरिएको छ वा छैन ।
 सकारात्मक प्रभावहरूलाई बढाउन र नकारात्मक प्रभावहरूलाई न्यून गर्न तोकिएका उपायहरू कार्यान्वयन भए नभएको
।
79
  प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदन स्वीकृ त हुँदा अनुगमन गर्ने भनी थपिएका शर्तहरू को पालना भए नभएको ।
७.१.३ प्रभाव अनुगमन
जुनसुकै प्रस्ताव कार्यान्वयन गर्दा पनि निश्चय नै के ही परिवर्तन हुन्छ । प्रस्ताव कार्यान्वयन भएपछि अनुकू ल प्रभावहरूलाई बढाउन
र प्रतिकू ल प्रभावहरूलाई न्यून गर्न कतिको फलदायी भएको छ , सो सम्बन्धी सूचकहरू तयार पारी सुक्ष्म अनुगमन गरिनेछ । मुख्य
गरी यसमा निम्न कु राहरूको अनुगमन गरिनेछ :
 प्रस्ताव कार्यान्वयनबाट त्यस क्षेत्रमा भौतिक र जैविक वातावरणमा परेको प्रभाव ।
 सामाजिक , आर्थिक तथा साँस्कृ तिक अवस्थामा आएको परिवर्तन ।

80
 तालिका नं. ७.१ : अनुगमन तालिका (वातावरणीय अनुगमन योजना)
सि.नं. अनुगमनका विषयहरु अनुगमनका सूचकहरू अनुगमनका विधिहरू अनुगमनको अनुगमनकारी निकाय बजेट (ने.रु.)
समय
( क ) आधारभूत अनुगमन ( सबैवातावरण )

( अ ) भौतिक वातावरण यो प्रतिवेदन स्वीकृ ति भए

१ भौतिक संरचनाहरुमा असर सार्वजनिक सुविधाहरूको संख्या क्षेत्रअवलोकन , संख्या , क्षेत्रफ़ल , निर्माण अघि व.वा.म. / प्रस्तावक पश्च्यात निर्माण चरणमामा
यकिन , जुलीक , टेलिफोन , आयतन मापन स्थानीय वासीसंग जाने भएकोले थप खर्च
सोलारको पोलहरु स्थान्तरण छलफल नलाग्ने
गरिएको
( आ ) जैविक वातावरण
२ वन क्षेत्र फडानीको कारणले वनस्पतिको प्रकार रसंख्या यकिन क्षेत्र अवलोकन , रुखको संख्या निर्माण अघि व.वा.म. / प्रस्तावक
वनस्पतिको नास
( इ ) सामाजिक – आर्थिक तथा साँस्कृ तिक वातावरण
३ सम्पत्ति अधिग्रहण सडक पङ् क्तिबद्धताको सँगसँगै क्षेत्र अवलोकन , भूमि मापन निर्माणअघि व.वा.म. / प्रस्तावक
भएका १२ घरधुरीमा आंशिक /
पूर्ण हानी पुग्दा पर्ने प्रभाव
४ खेती योग्य जमिनको अधिग्रहण अधिग्रहण गरिने खेती योग्य क्षेत्र अवलोकन , भूमि मापन निर्माण अघि व.वा.म. / प्रस्तावक
जमिनको क्षेत्रफल
( ख ) नियम पालन अनुगमन ( सबै वातावरण )

( अ ) भौतिक वातावरण ४,७०,०००

१ भू – क्षयतथा पहिरो स्लोप कटानको प्रकृ ति , जैविक
बाँधको प्रकार र अवस्था
२ बिग्रन व्यवस्थापनको जोखिम बिग्रन व्यवस्थापन स्थल र
क्षेत्र अवलोकन , जैविक बाँध निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
संख्या , क्षेत्रफ़ल , आयतन मापन
स्थानीय वासी संग छलफल
क्षेत्रअवलोकन , फोटोहरू , निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
81
सि.नं. अनुगमनका विषयहरु
३ ध्वनीप्रदूषण
४ वायु प्रदूषण
५ जल प्रदूषण
६ फोहोर मैला निष्कासन तथा
व्यवस्थापन
७ निर्माण समाग्रीको भण्डारण
अनुगमनका सूचकहरू अनुगमनका विधिहरू अनुगमनको अनुगमनकारी निकाय बजेट (ने.रु.)
समय
अवस्था, खेती योग्य जमिन र स्थलगत सर्वेक्षण , स्थानीयसँग
बस्ती क्षेत्रमा बिग्रनले पारेको कु राकानी
प्रभाव
कम आवाज आउने निर्माण स्तरीय विधिद्वारा प्रयोगशाला निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
प्रविधिको प्रयोगर प्रविधिको माध्वनीको गुणस्तर मापन स्थलगत
विवरण , हर्न निषेध संके त नरीक्षण तथा स्थानीय वासी संग
छलफल
सडकमा पानी छर्क ने बारम्बारता , स्तरीय विधिद्वारा प्रयोगशाला मा निर्माणचरण व.वा.म. / प्रस्तावक
निर्माण स्थलमा धुलो छेकबारमा वायुको गुणस्तर मापन , स्थलगत
प्रयोग भएकोसामाग्रीको , स्थानीय नरीक्षण तथा स्थानीय वासी संग
जनताहरुमा भएको जानकारी , छलफल
निर्माण सामग्री ढुवानी गर्ने प्रविधि
र सवारी साधन
खोलामा फोहोर विसर्जन , खुल्ला स्तरीय विधिद्वारा प्रयोगशालामा निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
शौचको विवरण , पानीको पानीको गुणस्तर मापन , स्थलगत
गुणस्तर नरीक्षण तथा स्थानीयवासी संग
छलफल
शौचालयको संख्या , फोहोर स्थलगत नरीक्षण , कामदार र निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
संकलनका लागि राखिएका स्थानिय संग छलफल
कन्टेनरको संख्या , फोहोर
विसर्जन तथा व्यवस्थापन प्रणाली
निर्माण समाग्रीको भण्डारण स्थलगत नरीक्षण , कामदार र निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
स्थलमा धुलो छेकबारमा प्रयोग स्थानिय संग छलफल
भएको सामाग्रीको
82
सि.नं. अनुगमनका विषयहरु अनुगमनका सूचकहरू अनुगमनका विधिहरू अनुगमनको अनुगमनकारी निकाय बजेट (ने.रु.)
समय
( आ ) जैविक वातावरण
८ चराचुरुं गी र जीवजन्तुमा हानी जन जागरण जगाउने साईन बोर्ड , स्थलगत नरीक्षण स्थानिय तथा संग निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
नोक्सानी वनको अवस्था छलफल

९ निर्माण टोलिबाट बन पैदावारको वनको आवस्था , कामदार स्थलगत नरीक्षण , कामदार र निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
प्रयोग सिविरमा खाना पकाउन एल.पी. स्थानिय संग छलफल
ग्याँसको उपलब्धता
( इ ) सामाजिक – आर्थिक तथा साँस्कृ तिक वातावरण
१० पेशागत स्वास्थ्य र सुरक्षा आयोजना स्थलमा उपलब्ध स्थलगत नरीक्षण तथा कामदार संग निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
औषधी तथा उपकरणको नाम र छलफल
परिणाम , कामदारको स्वास्थ्य
अवस्था , खानेपानी र
शौचालयको सुविधा
११ सामाजिक व्यवहारमा परिवर्तन स्थानीय जनताहरुमा भएको कामदार र स्थानियासंग छलफल , निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
जानकारी , संचालन गरिएका रेकर्ड
तालिमको संख्या
( ई ) रसायनिक वातावरण
१२ बिटुमेनको प्रयोग बिटुमेन भण्डारण स्थल र अवस्था स्थलगत नरीक्षण , कामदारसंग निर्माणचरण व.वा.म. / प्रस्तावक
, भण्डारण गरिएको भाँडा छलफल
१३ रसायन प्रयोग रसायन भण्डारण स्थल रअवस्था , स्थलगत नरीक्षण , कामदार निर्माण चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
भण्डारण गरिएको भाँडा संगछलफल
( ग ) प्रभाव अनुगमन ( सबै चरणर वातावरण )

( अ ) भौतिक वातावरण ४,७०,०००

१ ध्वनी प्रदूषण र वायुप्रदूषण वायु र ध्वनीको गुणस्तर स्तरीय विधिद्वारा प्रयोगशालामा संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक

83
सि.नं. अनुगमनका विषयहरु अनुगमनका सूचकहरू
२ जलप्रदुषण पानीको स्रोतहरुमा पानीको
गुणस्तर
३ फोहोर मैला व्यवस्थापनमा घर , पसल , होटेल , यातायातले
समस्या अवलम्बन गरेको फोहोर मैला
व्यवस्थापन पद्धती
४ सवारी यातायातको चाप र गति सडकमा गुड्ने सवारीको संख्या
( आ ) जैविक वातावरण
५ वनस्पति र वन्यजन्तुको गैर रुख र वन स्पतिको संख्या र
कानूनी व्यापार अवस्था , वन र वन्यजन्तुको
अवस्था , सडक छेउमासूचना
बोर्ड
६ वन्यजन्तुमा बाधा वन्यजन्तुको आवतजावत ,
सडकछेउमा सूचनाबोर्ड , स्पीड
ब्रेकर र तार लगाइएको
( इ ) सामाजिक – आर्थिक तथा साँस्कृ तिक वातावरण
७ सम्भावित रिबन विकास र सडक सडक छेउको भूमि क्षेत्र
छेउका भूमि अतिक्रमण अतिक्रमण नगर्न जानकारी दिन
पबक्तिद्धताको सँगसँगै सूचना बोर्ड
,
८ सार्वजनिक सुरक्षाका मुद्दाहरू सडक दुर्घटनाको संख्या ,
सूचनाबोर्ड
अनुगमनका विधिहरू अनुगमनको अनुगमनकारी निकाय बजेट (ने.रु.)
समय
वायु र ध्वनीको चरण गुणस्तर
मापन
स्तरीय विधिद्वारा प्रयोगशालामा संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
वायु र ध्वनीको चरण गुणस्तर
मापन
स्थलगत नरीक्षण तथा सर्वेक्षण संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
स्थलगत नरीक्षण तथा सर्वेक्षण , संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
सवारी चालक संग छलफल
स्थलगत नरीक्षण , स्थानीय संचालन व.वा.म. / प्रस्तावक
वासीसंग छलफल
क्षेत्रअवलोकन , स्थानीयसँग संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
अन्तर्वार्ता , टिपोट
स्थलगत नरीक्षण तथा सर्वेक्षण संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
ट्राफिक रेकर्ड , वासी संग छलफल संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
स्थानीय
84
सि.नं. अनुगमनका विषयहरु अनुगमनका सूचकहरू अनुगमनका विधिहरू अनुगमनको अनुगमनकारी निकाय बजेट (ने.रु.)
समय

( ई ) रसायनिकवातावरण
९ तेल / ग्रीस , लुब्रिके न्टस्को भण्डारण क्षेत्र र प्रयोग भएको स्थलगत नरीक्षण तथा सर्वेक्षण संचालन चरण व.वा.म. / प्रस्तावक
प्रयोग क्षेत्रको अवस्था , सामाग्री भएको
भाँडामा हुने छाप

नोट: आवश्यकता अनुसार अन्य निकायहरु (स.वि./ भौ.पू.या.म/ न.पा./ सा.व.उ.स. ) ले पनि अनुगमनकारी निकायको भूमिका खेल्नेछन् ।

85
७.२ अनुगमन खर्च
सडक विभागलाई भू – वातावरणतथा सामाजिक शाखा संग समन्वय गरी परामर्शदाताको सहयोगमा वातावरणीय अनुगमनको
लागि व्यवस्थापन तथा अनुगमन प्रतिवेदन तयारको जिम्मेवारी प्रदान गरिनेछ । यस वातावरणीय अनुगमन योजनामा अनुगमन
गरिएको अनुगमन खर्चको बिस्तृत विवरण तालिका नं . ७.२ मा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिका नं. ७.२ : विस्तृत अनुगमन खर्च विवरण
सि.नं विवरण इकाई परिणाम दर (रु) जम्मा (रु)
१ जनशाक्ति
क. वातावरण विज्ञ मानव- महिना २ ६०,००० १,२०,०००
ख. समाज शास्त्री मानव- महिना २ ५०,००० १,००,०००
ग. जीव शास्त्री मानव- महिना २ ५०,००० १,००,०००
घ. भू – गर्वविद मानव- महिना २ ५०,००० १,००,०००
ङ. ईन्जिनियर मानव- महिना २ ५०,००० १,००,०००
च. क्षेत्र सहायक मानव- महिना २ ५०,००० १,००,०००
२ प्रयोगशालाखर्च
क. जल वटा २ २०००० ४०,०००
ख. ध्वनी वटा २ १०००० २००००
ग. वायु वटा २ २०००० ४०,०००
#= स.वि.को अगुवाइमा पटक २ ८०,००० १,६०,०००
कार्यालयहरु बाट गरिने
अनुगमन खर्च
४ यातायात र खाना खर्च एकमुष्ठ ४००००
५ प्रतिवेदन तयारी खर्च एकमुष्ठ २००००
जम्मा ९ , ४०,०००

७.३ वातावरण व्यवस्था पन खर्च

प्रस्तावित प्रस्ताब कार्यान्वयनको लागि प्रभाव बढोत्तरी / न्यूनीकरण खर्च र अनुगमन खर्च क्रमश ने. रु. १,१२,२२,००० /- र रु. ९
, ४०,००० /-गरि कु ल जम्मा ने. रु. १,२१,६२,४००/- वातावरण व्यवस्थापन खर्च अनुमान गरिएको छ ।
तालिका नं. ७.३ : वातावरण व्यवस्थापन खर्च
सि.नं. विवरण रकम ( ने.रु. )
१. प्रभाव बढोत्तरी / न्यूनीकरण खर्च १,१२,२२,००० /-
२. अनुगमन खर्च ९ , ४०,००० /-
कु ल जम्मा १,२१,६२,४००/-

86
८. निष्कर्ष
k|:tfljt cfvn9'Ëf–;f]n' ;8s अन्तिम पश्चिम खण्डको रुपमा रहेको स्तरोन्नति कार्य प्रदेश नं .! , ,;f]n'v'Da'
जिल्ला , सोलुदुधकुं ड gu/kflnsfsf] j8f g+= !! / & द्यांग्रे गाउँ (चेनेज ८०+०००) blv ;f]lx g=kf=sf]
j8f g+= & गार्मा गाउँमा (चेनेज ९०+०००) मागएर टुंगिन्छ । स्तरोन्नति पश्च्यात हाल कायम एकललेनको सुक्खायाम
ग्राभेल सडक शहरी सडक स्तरको दोहोरो लेन ( Double Lane ) नाली बाहेक ८.५ मि . चौडाइको सर्वयाम कालोपत्रे सडक
हुनेछ । प्रस्ताव कार्यान्वयनका भए पश्चात यातायातको सहज पहुँच लेगर्दा तिनला शिव मन्दिर , छाप्रे गाउँ , रमिते बजार ,
लम्बाने गाउँ , ताग्दिने गाउँ , सिस्नेरी ,शाल्मे बिच आवागमन तथा मालसामान ढुवानीमा सहजता हुनुका साथै यात्रा खर्च र
समयमा बजत हुनेछ । साथै कृ षि सामग्री , कृ षि विस्तारका सामानहरु , प्रविधिहरु तथा सुबिधाहरु सहजै उपलब्ध हुनगई उत्पादन
क्षमता र कृ षि उत्पादनको बढ्नुका साथै खेति गर्ने तरिकामा सुधार हुने , व्यावसायिक खेति शुरु हुने र स्थानिय तहमा बजारको
विकास हुनेछ । रमणीय दृश्यले भरिएको तिनला, रमिते र गार्मामा होटेल व्यवसाय संचालन आउने र पर्यापर्यटन विकास हुने
देखिन्छ । स्तरोन्नति गरिएको सडकबाट मनाव जीवनमा हुने थप फाइदाहरुमा निर्माण चरणमा स्थानिय कामदारलाई
रोजगारीबाट हुने आम्दानी र सञ्चालन चरणको अवधिमा उद्यम विकास र व्यवसायीकरण पर्दछन् । यस सडक मार्गमा पर्ने भिर
पहरामा जैविक बाँधको प्रयोग र सडक किनारमा गरिने वृक्षारोपणले सडक छेउ हुने भू-क्षय , अनावश्यक कोलाहल र धुलोलाई
कमि गरी स्थानीय वातावरण स्वच्छ र सफा राख्ने काम गर्दछ ।
पहिचान गरिएको वातावरणीय प्रतिकू ल प्रभावहरू प्रायः स्थानीय रूपमा सीमित छन्, र मुख्य रूपमा निर्माण अवधिको समयमा
देखिने छन् । यी प्रभावहरू सामान्यतया निर्माण कार्यहरूको प्रकृ तिसँग सम्बन्धीत छन् । प्रस्तावित न्यूनीकरणका उपायहरूको
कार्यान्वयनबाट अधिक पहिचान गरिएका प्रभावहरूलाई कम गर्न सकिन्छ भन्ने निष्कर्षमा पुग्न सकिन्छ । एकपटक वातावरणीय
व्यवस्थापन योजनामा उल्लेखित कडा उपायहरू ठीक ठाउँमा कार्यान्वयन भएपछि र ती कु रा निर्माण व्यवसायीहरूको
अवलोकनमा पर्नुको साथै सबै सुपरिवेक्षण र अनुगमन संयन्त्रहरू सञ्चालन गरिएमा , जैवक , भौतिक , सामाजिक र सांस्कृ तिक
वातावरणलाई बाँकीरहेका असरहरूको कु नै जोखिम हुनेछैन । निर्माण व्यवसायीले वातावरणीय व्यवस्थापन योजनाको आधारमा
निर्माण हुनुभन्दा अघि वातावरणीय व्यवस्थापन कार्य योजना तयार गर्न उत्तरदायी हुनेछ र निर्माणको क्रममा निर्माण व्यवसायीले
त्यसलाई अनुसरणर कार्यान्वयन गर्नेछ । पहिचान गरिएको वातावरणीय प्रभावहरू सीमित साना क्षेत्रहरूमा र मुख्य रूपमा निर्माण
अवधिको समयमा देखिने छन् । पहिचान गरिएका प्रतिकू ल प्रभावहरुको लागी प्रस्तावित न्यूनीकरणका उपायहरुको कार्यान्वयनले
वातावरणमा पर्ने प्रतिकू ल प्रभावलाई कम एवंम् न्यूनीकरण दुबै गर्ने काम गर्नेछ । प्रभावित घरपरिवारलाई क्षतिपूर्ति सुनिश्चित
गरिनेछ । वातावरणीय व्यवस्थापन योजनामा वर्णन गरिए बमोजिम उपायहरूको कार्यान्वयनले भौतिक , जैविक , सामाजिक –
आर्थिक र सांस्कृ तिक वातावरणमा पर्ने नकरात्मक प्रभावहरूलाई कम गर्नेछ ।
प्रस्तावित ओखलढुङ् गा – सोलु सडक खण्ड स्तरोन्नति कार्यको प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदनले सकारात्मक
प्रभावहरु नकारात्मक प्रभावको तुलनामा बढी महत्वपूर्ण रहेको र लामो समयसम्म रहने र नकारात्मक प्रभावहरु न्यूनीकरण गर्न
सकिने कु रा देखाउँछ । प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएका सकारात्मक प्रभाव बढोत्तरी र नकारात्मक प्रभाव न्यूनीकरणका उपायहरु
अवलम्बन गरेर आयोजना कार्यान्वयन गरिने छ । अध्ययनले यस आयोजना कार्यान्वयनको लागि प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण
पर्याप्त रहेको निष्कर्षमा पुग्न सकिन्छ ।

87
९ . सन्दर्भ सामाग्री
 के .त.वि. ( २०६८ ) : “ राष्ट्रिय जनगणना , २०६८ " , के न्द्रीय तथ्यांक विभाग , थापाथली , काठमाडौं , नेपाल ।
 त.का. ( २०७४ ) ; " गाउँपालिका / नगरपालिका सहितको जिल्ला वस्तुगत विवरण " , तथ्यांक कार्यालय , डडेल्धुरा ,
नेपाल। ।
 ने.स ( २०५० ) : " राष्ट्रिय वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन निर्देशिका " , नेपाल सरकार , काठमाडौं , नेपाल ।
 ने.स ( २०७६ ) : " वातावरण संरक्षण ऐन " , नेपाल सरकार वन तथा वातावरण मन्त्रालय , सिंहदरवार , काठमाडौं ।
 ने.स ( २०७७ ) : " वातावरण संरक्षण नियमावली " , नेपाल सरकार , वन तथा वातावरण मन्त्रालय , सिंहदरवार ,
काठमाडौं ।
 भू.सा.शा. ( २०७७ ) : “ सडक तथा पुल आयोजनाको लागि प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण टेम्प्लेट ” , भू –
वातावरण तथा सामाजिक शाखा , सडक विभाग , चाकु पाट , ललितपुर ।
 स.वि. ( १९९९ सन् ) : “ सडक क्षेत्रमा वातावरणीय व्यवस्थापनका लागि निर्देशिका , २०५६ ” , सडक विभाग , भू –
वातावरण तथा सामाजिक शाखा , भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय , नेपाल सरकार , काठमाडौं , नेपाल ।
 स.वि. ( २००३ सन् ) : “ सडक ढलान संरक्षण कार्य सम्बन्धी पुस्तिका , २०६० " , सडक विभाग , भू-वातावरण तथा
सामाजिक शाखा , भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय , नेपाल सरकार , काठमाडौं , नेपाल ।
 स.वि. ( २०६८ ) : “ वातावरण तथा सामाजिक व्यवस्थापन संरचना ( ई.एस.एम. एफ . ) ( सम्क्षिप्त पुस्तिका ) " ,
सडक विभाग , भू – वातावरण तथा सामाजिक शाखा , बबरमहल , काठमाडौं , नेपाल ।
 स.वि. ( २०१३ सन् ) : “ वातावरणीय तथा सामाजिक व्यवस्थापन रूपरेखा , २०७० ” , सडक विभाग , भू-वातावरण
तथा सामाजिक शाखा , भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय , नेपाल सरकार , काठमाडौं , नेपाल
 वेबसाइट : www.mopit.gov.np
: www.mofe.gov.np

88