Kiến thức cơ bản các văn bản 9

Mùa xuân nho nhỏ

(Thanh Hải)

I. Kiến thức cơ bản:

1. Tác giả:
- Thanh Hải tên khai sinh là Phạm Bá Ngoãn (1930 - 1980) quê ở Huế.
- Ông hoạt động văn nghệ từ cuối cuộc kccP. Trong kccMĩ, ông là một trong những cây bút
có công xd nền VHCM ở MN từ những ngày đầu.
- Thơ Thanh Hải giàu cảm xúc, giọng điệu nhẹ nhàng, thiết tha, sâu lắng.
2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh sáng tác: viết vào tháng 11 năm 1980 trong những ngày tác giả lâm bệnh
nặng và chỉ ít lâu sau ông qua đời (15/12/1980)
(- Hoàn cảnh sáng tác -> niềm lạc quan và tình yêu cuộc sống, yêu quê hương đất nước
của tác giả -> niềm khao khát được cống hiến một phần nhỏ bé của mình để làm nên vẻ
đẹp của cuộc đời chung -> thật đáng trân trọng.
- Bài thơ đc nhạc sĩ Trần Hoàn phổ nhạc.)
b. Chủ đề: Bài thơ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời,
thể hiện nguyện ước của nhà thơ được cống hiến một mùa xuân nhỏ góp vào mùa xuân lớn
của thiên nhiên, đất nước, của cuộc đời chung.
c. Mạch cảm xúc: Bài thơ được khơi nguồn, nảy nở từ sức sống, vẻ đẹp của mxuân thiên
nhiên, mở rộng ra với mxuân đất nước, cách mạng. Nhà thơ muốn nhập vào bản hòa ca vĩ
đại của cđời bằng một nốt trầm xao xuyến, góp vào mxuân nho nhỏ vào mxuân lớn của đất
nước. Bài thơ khép lại với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước.
d. Bố cục: Theo mạch cảm xúc: từ những xúc cảm về mx thiên nhiên→ cảm nghĩ về mx
đn→ bày tỏ tâm niệm của nhà thơ.
- Khổ 1: Cảm xúc về mùa xuân thiên nhiên
- Khổ 2,3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nước
- Khổ 4,5: Suy nghĩ và ước nguyện của tác giả trước mùa xuân đất nước
- Khổ cuối: Lời ngợi ca quê hương, đất nước.
e. Ý nghĩa nhan đề
- Nhan đề đặc biệt, vì: + mùa xuân là khái niệm trừu tượng lại đc đặt cạnh một tính từ
nho nhỏ. Đây là sáng tạo độc đáo, mới mẻ của nhà thơ (dù trước đó đã có những bài
thơ mang tên Mùa xuân chín, Mùa xuân xanh..)
+ nhan đề thể hiện chủ đề tác phẩm: đó là ước nguyện được
làm một mùa xuân nho nhỏ góp phần vào mùa xuân lớn của đất nước
- Ý nghĩa nhan đề: + MXNN gắn với mx của thiên nhiên, đất nước. Hình ảnh mùa
xuân là biểu tượng cho những gì tinh túy, đẹp nhất của sự sống và cuộc đời mỗi con
người.
+ MXNN là ẩn dụ cho khát vọng sống, lí tưởng sống cao đẹp, cao
quý của nhà thơ muốn hiến dâng những gì cao đẹp nhất của đời mình để góp phần làm
nên mùa xuân lớn của cuộc đời chung.

Nguyễn Thị Duyên 1 Trường THCS Đại Áng

 Kiến thức cơ bản các văn bản 9
II. Phân tích bài thơ:
Câu 1: (khổ 1) Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân của thiên nhiên
Tác giả vẽ bức tranh thiên nhiên vào xuân thật sống động bằng cả màu sắc lẫn âm
thanh - một bức tranh xuân tươi tắn, thơ mộng. Động từ “mọc” đảo lên đầu câu gợi ấn
tượng đậm nét về vẻ đẹp, sức sồng của bông hoa xuân. Màu “tím biếc” của bông hoa
trên nền “dòng sông xanh” đã tạo nên một sắc màu hài hòa, tươi tắn. Đó là sắc màu
đặc trưng của mùa xuân xứ Huế.
Giữa không gian cao rộng, thoáng đãng của bầu trời là âm thanh rộn rã, tươi vui của
chim chiền chiện. Đặc biệt cảm xúc của nhà thơ được thể hiện trong một động tác trữ
tình đón nhận vừa trân trọng vừa tha thiết trìu mến với mùa xuân:
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng
Có thể hiểu câu thơ theo nhiều cách khác nhau: “giọt long lanh” là những giọt mưa
mùa xuân, giọt sương mùa xuân trong sáng, rơi xuống từng nhành cây, kẽ lá như những
hạt ngọc. Nhưng cũng có thể hiểu theo nghĩa ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: tiếng chim từ
chỗ là âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng giọt long lanh (hình
khối, cảm nhận bằng thị giác), và rồi tôi đưa tay tôi hứng (cảm nhận bằng xúc giác).
“Giọt long lanh” hay chính là những nốt nhạc trong trẻo, ngân vang của đất nước, cuộc
sống vào xuân. Dù hiểu theo cách nào thì hai câu thơ vẫn thể hiện cảm xúc say sưa ngây
ngất, trân trọng của tác giả trước cảnh đất trời xứ Huế vào xuân, thể hiện khát vọng thu
nhận và giữ gìn vẻ đẹp của đất trời.
Thanh Hải phải yêu đời thiết tha lắm, lạc quan lắm mới mở lòng với mùa xuân và
viết lên những dòng thơ dạt dào cảm hứng xuân ấy.

Câu 2: (khổ 2): Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân của đất nước
- Từ cảm xúc trước màu xuân thiên nhiên, nhà thơ chuyển sang cảm xúc về mùa xuân
đất nước.
- Cảm đất nước vào xuân được thể hiện qua hai hỉnh ảnh “người cầm súng” và “người
ra đồng” với hai nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ không thể tách rời. Chính những người
cầm súng và người ra đồng là những con ng làm nên lịch sử, làm nên m.xuân, đem mùa
xuân đến mọi nơi trên đất nước.
- Điêp từ “lộc” hiểu theo nghĩa tả thực là nhành non, chồi non. Hiểu theo nghĩa ẩn dụ
chỉ sức sống, niềm vui, hạnh phúc, thành quả tốt đẹp.
+ Hình ảnh “Mùa xuân ng cầm súng/ Lộc giắt đầy quanh lưng” liên tg đến những ng
lính ra trận mà trên vai, trên lưng là cành lá ngụy trang, là lộc biếc, chồi non. Họ như
mang theo sức sống của cả dân tộc ra trận.
+ Hình ảnh “Mùa xuân người ra đồng/ Lộc trải dài nương mạ” gợi liên tưởng tới
những người lao động, những người ươm mầm cho sự sống trên khắp cánh đồng quê
hương. Họ đang gieo những mầm xanh của hạnh phúc, ấm no.
+ Các động từ “giắt đầy”, “trải dài” gợi không khí, cảnh sắc, sức sống mùa xuân đang
dâng trào, lan tảo khắp nẻo đường đất nước.

Nguyễn Thị Duyên 2 Trường THCS Đại Áng

 Kiến thức cơ bản các văn bản 9
+ Thanh Hải đã sáng tạo ra hình ảnh sóng đôi - người chiến sĩ và người lao động, ng
bảo vệ và xây dựng đất nước - đẹp như 2 vế của một câu đối xuân. Tác giả như được
cuốn vào nhịp sống mới của thời đại, hòa nhịp với người cầm súng, người ra đồng.
- Đặc biệt nhịp sống sôi động của đất nước được tác giả cảm nhận qua hai từ láy “hối
hả, xôn xao”. Từ láy “hối hả” gợi sự vội vã, khẩn trương, tinh thần lao động hăng say.
Còn từ láy xôn xao gợi âm thanh reo vui, náo nức, phấn chấn của con người của con
người trước màu xuân đất nước.
- Điệp từ “tất cả như” trong phép so sánh “Tất cả như hối hả/ Tất cả như xôn xao” tạo
nhịp thơ nhanh, gấp gáp. Qua đó ta cảm nhận thấy cái náo nức trong tâm hồn tác giả
trước tinh thần lao động khẩn trương của con ng. Từ những h.ảnh ấy TH tin tưởng, tự
hào về tg lai đất nước cho dù trước mắt còn nhiều vất vả, khó khăn.

Câu 3: (khổ 3): Hình ảnh đất nước trong tư thế vươn cao
- Từ những âm thanh xôn xao và sự hối hả của con người trước cảnh đất nước vào xuân,
nhà thơ đã suy ngẫm về sự phát triển của đất nước.
+ “Đất nước bốn ngàn năm/ Vất vả và gian lao”, nghệ thuật nhân hóa gợi lên trong
lòng người đọc sự vất vả, gian lao của đất nước trong suốt bốn ngàn năm dựng nước và
giữ nước của dân tộc. Phép nhân hóa khiến hình ảnh đất nước trở nên gần gũi, thân
quen mang dáng dấp của người mẹ, người chị tần tảo.
- Đất nước được so sánh thật đẹp “như vì sao” - ngôi sao nho nhỏ, khiêm nhường
nhưng vĩnh hằng, bất diệt. “Vì sao” ấy “cứ đi lên phía trước” với quyết tâm cao độ,
hiên ngang vượt qua mọi khó khăn, thử thách. Đặt trong hoàn cảnh đất nước những năm
1980, ta mới thấy sự so sánh trên thật giàu ý nghĩa. Càng trong những gian lao, vất vả,
đất nước ta lại càng bền bỉ, kiên định, vững vàng tiến về phía trước với một sức mạnh
không gì cưỡng nổi “Cứ đi lên phía trước”.
+ Phó từ “cứ’ kết hợp với động từ “đi lên’ thể hiện quyết tâm cao độ, sự hiên ngang, bất
khuất, vượt qua mọi khó khăn của dân tộc.
+ Nhịp thơ hối hả như diễn tả khí thế hào hứng của đất nước vào xuân. Hòa cùng với
nhịp thơ ấy là cảm xúc lạc quan, tin tưởng của tác giả về sức sống, về tương lai tươi
sáng của đất nước, dân tộc.

Câu 4: (Khổ 4): Ước nguyện của nhà thơ

- Trước mùa xuân lớn của TN, đất nc, c.đời, nhà thơ ước nguyện được làm “Một mùa
xuân nho nhỏ/ Lặng lẽ dâng cho đời”. Đó là ước nguyện được hào nhập, đc cống hiến.
- Nếu ở khổ 1, h.ảnh bông hoa tím, chú chim chiền chiện góp phần tô điểm cho sắc
xuân của tự nhiên, thì ở đây tg muốn đc như bông hoa, chú chim để tô thêm hương sắc
cho đời.
- Ước nguyện khiêm nhường mà đáng quý, làm “con chim hót” giữa muôn ngàn tiếng
chim, làm “một cành hoa” giữa vườn hoa xuân rực rỡ, làm “một nốt trầm” giữa bản
hòa tấu, làm “một mùa xuân nho nhỏ” góp vào mùa xuân lớn của đất nc, của cuộc đời
chung. Dù chỉ là một nốt nhạc trầm thôi nhưng cũng đủ làm cho lòng người xao xuyến,
vấn vương.

Nguyễn Thị Duyên 3 Trường THCS Đại Áng

 Kiến thức cơ bản các văn bản 9
- Điệp ngữ “ta làm” tạo nên một nhịp thơ sôi nổi, thể hiện một trái tim tha thiết với đời,
ý thức sâu sắc về giá trị cuộc đời, về niềm hạnh phúc của sự dâng hiến không kể thời
gian tuổi tác.
- Xúc động hơn khi tác giả chuyển xưng hô từ “tôi” sang “ta” để nói lên nguyện ước
cao đẹp, khát vọng được dâng hiến. Dường như cái “tôi” của tác giả đã hóa thân thành
cái “ta”. Nhưng “ta” mà không hề chung chung vô hình, người đọc vẫn nhận ra được
một giọng nhỏ nhẻ, khiêm nhường, đằm thắm của cái “tôi” Thanh Hải. Điều đó cho
thấy ước nguyện của nhà thơ thật chân thành, tha thiết và đáng trân trọng biết nhường
nào!

Câu 5: (Khổ 5): Khát vọng hòa nhập của nhà thơ
- Tác giả muốn góp “Một mùa xuân nho nhỏ” vào mùa xuân lớn của đất nc, của cuộc
đời chung. “Mùa xuân nho nhỏ” là hình ảnh ẩn dụ thể thể hiện khát vọng sống cống
hiến, sống có ích một cách khiêm nhường của nhà thơ. Tình từ “lặng lẽ” được đảo lên
đầu câu, nhấn mạnh khát vọng dâng hiến khiêm nhường, âm thầm, lặng lẽ ấy. Ông
muốn được cống hiến cho đời những gì tinh túy nhất, đẹp đẽ nhất không kể thời gian
tuổi tác: Dù là tuổi hai mươi/ Dù là khi tóc bạc.
- Điệp từ “dù là” khiến âm điệu câu thơ thêm tha thiết, sâu lắng và xúc động.
- Hình ảnh hoán dụ “tuổi 20”, “khi tóc bạc” càng nhấn mạnh ước nguyện chân thành,
tha thiết của TH. Đó là lẽ sống đẹp, đáng trân trọng. Bài thơ được viết trước khi Thanh
Hải qua đời không lâu nhưng người đọc chỉ thấy khát vọng cống hiến vẫn đang âm
thầm, cháy bỏng trong trái tim nhà thơ. Đây có thể coi là những câu thơ giản dị, xúc
động nhất trong bài.

Câu 6: (khổ cuối): Lời ngợi ca quê hương, đất nước

- Bài thơ có thể kết thúc ở lời tâm nguyện nhưng TH đã dành khổ cuối để nói về tình
yêu với non nước, quê hg bằng âm điệu thật nhẹ nhõm, thanh thản. Nếu như ở những
khổ thơ trước là cảm nhận, là ước nguyện, là nhắn nhủ thì giờ đây nhà thơ muốn cất cao
tiếng hát yêu đời, vượt lên bệnh tật và cái chết. Tiếng hát ấy mang giai điệu đặc trưng
rất Huế - khúc Nam ai, Nam bình dịu dàng, đằm thắm - khúc hát ca ngợi mùa xuân, đất
nước – khúc hát đã để lại dư vị sâu lắng thiết tha. Cái “tôi” đã hòa cùng cái “ta” làm cho
lời thơ thêm tự hào, khỏe khoắn.
- “Nước non ngàn dặm mình/ Nước non ngàn dặm tình” câu thơ sóng đôi với điệp ngữ
“nước non ngàn dặm” gợi vẻ đẹp đất nước trải dài từ Bắc tới Nam. Câu thơ như một lời
từ biệt để hòa vào vĩnh viễn nhưng không phải là lời ca buồn mà giòn giã, vang xa
- Bài thơ khép lại trong những thanh âm đầy sảng khoái, hân hoan. Đây là những thanh
âm tuyệt vời nhất, khúc hát tha thiết nhất, tình yêu đẹp đẽ nhất đc cất lên trước khi trái
tim nhà thơ ngừng đập. Phải yêu đời lắm, phải lạc quan lắm mới có thể hát lên trong
hoàn cảnh nhà thơ khi ấy. Điều đó càng khiến ta yêu quý, trân trọng biết bao.
- Bài thơ k chỉ là khúc hát ca ngợi mùa xuân, đất nước mà là một bài ca yêu cuộc sống.
Bài thơ được nhạc sĩ Trần Hoàn phổ nhạc thành một khúc ca xuân quen thuộc, xúc
động, còn mãi với đời.

Nguyễn Thị Duyên 4 Trường THCS Đại Áng

 Kiến thức cơ bản các văn bản 9
III. Tổng kết
1. Nội dung: - Bộc lộ tc yêu mến tha thiết với qh, đn, cuộc đời
- Thể hiện qn sống cao đẹp: góp một "mùa xuân nho nhỏ" của đời mình
vào mx lớn của đn, của cuộc đời chung.
2. Nghệ thuật:
- Thể thơ 5 chữ có nhịp điệu gần với dân ca, giọng thơ nhẹ nhàng mà tha thiết.
- Nhiều h.a đẹp, giản dị, gợi cảm.
- Những so sánh và ẩn dụ sáng tạo.

Nguyễn Thị Duyên 5 Trường THCS Đại Áng