KMM 211

KÜTLE VE ENERJİ
DENKLİKLERİ

-TEK fazlI sİstemler-

Doç. Dr. F. Elif Genceli Güner

 Bugünkü Dersin Sonunda Öğrenciler
• (a) fiziksel özellik değerlerini elde etmek için 3 yolu,
(b) niye bazı akışkanların sıkıştırılamadığını,
(c) ‘sıvı hacim ekleyici (additivity) varsayımı’ ve geçerli olduğu bazı maddeleri,
(d) ‘hal denklemleri’ terimini,
(e) ideal gaz davranımı kabulünün anlamını,
(f) standart sıcaklık ve basınçta ideal gazın spesifik hacminin 22.4 L/mol
olduğunu,
(g) kısmi basıncın ne olduğunu,
(h) ideal gazların mol ve hacim fraksiyonlarının neden aynı olduğunu,
(i) sıkıştırma faktörü, z’nin anlamını,
(j) niye bazı hal denklemlerinin kübik olduğunu,
(k) kritik sıcaklık ve basıncın fiziksel anlamını (bir buharın kritik sıcaklığın altı ya
da üstünde olduğu anda sıkıştırılması halinde neler olduğunu)
açıklayabilmeyi,
 Bugünkü Dersin Sonunda Öğrenciler
• Bileşimi bilinen karışımın, V (veya 𝑉)ሶ değerini bilinen m (veya 𝑚)
ሶ değerinden
bulmayı ya da tam tersini
(a) karışım için tablolanmış yoğunluk değerini
(b) saf-bileşen yoğunluklarını ve hacim katkısını,

ሶ n (veya 𝑛)ሶ ve T
• İdeal gaz için verilen herhangi bir 3 veriden P, V (veya 𝑉),
(a) dördüncü değeri ya ideal gaz denkleminden direk olarak veya standart
koşullardan dönüştürerek hesaplayabilmeyi,
(b) gazın yoğunluğunu,
(c) ideallik kabulünü spesifik hacimden kabaca veya sıkıştırılabilme faktörü
kabulü ve 1’den ne kadar farklı olduğunu görerek hesaplayabilmeyi,
 Bugünkü Dersin Sonunda Öğrenciler

• İdeal gaz karışımında komponent kısmi basıncı ve toplam gaz basıncı verildiğinde,
karışım bileşimini mol fraksiyonu (veya mol yüzdesi), hacim fraksiyonu veya kütle
fraksiyonları cinsinden ifade etmeyi,

• Gaz için, PVT hesaplamalarını

(a) hal denklemi (equation of state)
(b) van der Waals hal denklemi
(c) SRK hal denklemi ile hesaplamayı,

• Hacimsel akım hızı belirtilen veya proses akımı için bulunması istenen tanımlı bir proses
sistemi için
(a) sıvılar ve katılar için yoğunluk kabulleri, ve gaz akımları için hal denklemleri
serbestlik derecesi analizi yapmayı,
(b) sistem denklemlerini yazıp istenen denklemleri çözme yöntemini anlatmayı,
(c) hesaplamaları yapmayı,
(d) kabulleri sıralamayı öğreneceksiniz.
 Sıvı ve Katı Yoğunluğu
• Daha önceki bölümde katı ve sıvıların özgül ağırlıklarından bahsetmiştik.
Kitabınızda Appendix B, Tablo B.1’de pek çok maddenin tek bir sıcaklık için
yoğunluğu verilmektedir. Ayrıca daha detaylı tablolar için Perry’s Chemical
Engineers Handbook’a bakabilirsiniz.

• Katı ve sıvılar ısıttığında normal olarak genişlerler (yani yoğunlukları azalır).

Pek çok proses uygulamalarında küçük bir hata ile sıvı ve katıların
yoğunluğunun sıcaklıktan bağımsız olduğu kabulü yapılır.

• Aynı şekilde basıncın, sıvı ve katı yoğunluğu üzerinde önemli bir etkisinin
olmadığı kabul edilir. Bu maddeler bu yüzden sıkıştırılamaz (incompressible)
diye tanımlanır.

• Perry’nin kitabında su ve civanın değişik sıcaklıktaki yoğunluğu ve bunları

farklı sıcaklıklar için hesaplamak için farklı denklikler verilmiştir. (Örn. Reid,
Prausnitz ve Poling).

• Sıvı karışımının yoğunluğu en doğru deneysel olarak tayin edilir.

5
 Sıvı ve Katı Yoğunluğu
Deneysel değerler olmadığı durumda n sayıda (A1,A2,…,An) sıvı içeren karışımın
yoğunluğu ( ) bileşenlerinin kütle fraksiyonları [xi] ve saf madde yoğunluklarından
[ri] iki yoldan hesaplanır.

1. Hacimsel eklemeyi kabul edebiliriz. VA_sıvı= 2 mL, VB_sıvı= 3 mL  karıştırılırsa 

VA_sıvı+ VB_sıvı= 5 mL olur. Bu durumda aşağıdaki denklemi kullanabiliriz.

(5.1-1) ( Karışımın özgül hacmi).

2. Saf-madde yoğunluklarını her birinin kütle

fraksiyonları ile çarparak ortalayabiliriz.
(5.1-2)

Her bir karışım için ya birinci ya da

ikinci denklem daha iyi sonuç verir.
(Örn. Metanol-su, sülfürik asit-su yoğunlukları) 6
 Örnek 1- Çözelti yoğunluğunun tayini
Kütlece %50 H2SO4 içeren çözeltinin 20 ˚C’deki yoğunluğunu g/cm3 cinsinden
(1) Tablo değerlerine bakarak,
(2) Çözelti maddelerini hacimsel ekleme yöntemi ile hesaplayınız.

(1) Perry’nin kitabı sayfa: 2-107 ve 2-108’deki tablolardan sülfürik asit yoğunluğu:

(2) Saf madde yoğunlukları:

H2SO4 yoğunluğunun 18˚C-20˚C sıcaklıkları değişmediğini kabul edersek, denklemi ile:

(1) ve (2) arasındaki fark:

denklemi ile

Bu denklem ile oluşan fark:

7
 İdeal Gazlar
Bir sıcaklık ve basınçta yoğunluk veya özgül hacim arandığında, başka bir sıcaklık ve
basınç için bulunan değeri kullanmak genellikle sıvılar ve katılar için işe yararken,
gazlar için olmaz.

Gazlarda özgül hacmi sıcaklık ve basınç ile ilişkilendiren bir tanım gerekir. Bu şekilde
değerlerden ikisi bilindiğinde üçüncüsü bulunur.

Hal denklemi (equation of state), gazın molar büyüklük ve hacmini sıcaklık ve basınç
ile ilişkilendirir. En kolay ve sıklıkla kullanılan ilişki ideal gaz denkliğidir (PV=nRT).

İdeal gaz denklemi düşük basıçtaki gazlar için kullanılır!

Ancak bazı gazlar tüm şartlarda, ve tüm gazlar özel durumlarda (örneğin ↑P ve ↓T)
ideal davranıştan sapar.

Bu durumlarda PVT ilişkileri için daha karmaşık denklemler kullanmak gereklidir.

8
 İdeal Gaz Hal Denklemi
Gazlar için İdeal gaz hal denklemi
• Gaz moleküllerinin hacmi ihmal edilip
kinetik teoriden
• Birbirleri üzerinde kuvvet uygulamadığı kabul edilip türetilmiştir.
• İçinde bulunduğu kabın duvarlarıyla elastik çarpma yaptığı kabul edilip

 İdeal gaz veya mükemmel gaz davranımı

gazın basınç değeri
gazın hacmi (hacimsel akış hızı)
gazın mol sayısı (molar akım hızı)
gaz sabiti, değeri P, V ve T’nin birimine bağlıdır
gaz sıcaklığının değeri

Denklem ayrıca şu şekilde de yazılabilir:

: Gazın özgül molar hacmidir

1 mol ideal gaz (örn. Ar, N2, propan+hava karışımı) 0˚C ve 1 atm’de 22.415 litre hacim
kaplar.

R’nin birimi = (basınç x hacim)/(mol x sıcaklık)

𝐽
𝑅 = 8.3144621(75) 𝑚𝑜𝑙𝐾
9
= (enerji) / (mol x sıcaklık)
R gaz sabitleri

10
İdeal gaz denklemi yaklaşık bir değer vermektedir.
Bazı şartlar altında çok doğru sonuçlar verir.
Genellikle T > 0 ˚C ve P < 1 atm başarılıdır.
Ancak bu durumlar dışında kullanımında hatalar doğurabilir.

İdeal gaz davranımı kabulü yapmak için kabaca şuna bakılabilir:

Xideal, idea gaz hal denkleminden elde edilmiş bir değer olsun [X=P, T, n veya V], ε tahmin
edilen değerdeki hata olsun.

%1 değeri altındaki durumlarda gaz ideal kabul edilir

11
 Örnek 2- İdeal Gaz Hal Denklemi
100 g azot bir kapta 23˚C ve 3psig (pounds-force/square inch gauge-geyç-etkin basınç) ’de
depolanmaktadır.
1. İdeal gaz davranımı kabul ederek, deponun hacmini litre cinsinden hesaplayınız.
2. Belirtilen şartlar için ideal gaz hal denklemleri kullanımının uygun olduğunu ispatlayınız.
1. Önce gaz mol sayısını, sıcaklık ve basıncı hesaplayıp uygun birimlere çevirelim:

T=296 K

(pounds-force per square inch mutlak kabulünden)

P=17.7 psia

12
 Örnek 2- İdeal Gaz Hal Denklemi
100 g azot bir kapta 23˚C ve 3psig (pounds-force/square inch gauge) ’de depolanmaktadır.
1. İdeal gaz davranımı kabul ederek, deponun hacmini litre cinsinden hesaplayınız.
2. Belirtilen şartlar için ideal gaz hal denklemleri kullanımının uygun olduğunu ispatlayınız.

1. Önce gaz mol sayısını, sıcaklık ve basıncı hesaplayıp uygun birimlere çevirelim:

T=296 K

P=17.7 psia
P=17.7 psia

2. N2 (diatomik bir gaz) İdeal gaz davranımını bulmak için:

değeri 5 L/mol değerinden büyük olduğu için ideal gaz hal denklemi kullanımı 13
%1’den az hata vermektedir.
İdeal gazın yoğunluk, sıcaklık, ve basınç ilişkisi özgül molar hacim ( ) ve yoğunluk
arasında ilişki kurularak yapılabilir.

Bu denklemde , gazın ortalama molekül ağırlığıdır.

denklemi denkleminde yerine konduğunda

14
 Standart Sıcaklık ve Basınç
PVT hesaplamaları doğrudan yapılırken R değerleri değişik birimler için bilinmelidir.
R’nin bilinmediği durumlarda standart şartlardan dönüştürme yapılabilir.

Aynı ideal gaz için tanımlanmış Ts referans sıcaklığı ve Ps basıncında (STP=standart

sıcaklık ve basınç) denklemi şeklinde gösterilebilir.

Birinci denklem ikincisine bölündüğünde: (5.2-5)

Akan akışkan için, bu denklem içinde n ve V değerleri yerine ve yerleştirilir.

Standart şartlarda değerleri bilindiğinden, (5.2-5) eşitliğinden
bilinen bir n değeri için V tayin edilebilir.  Bu metotta R değerini kullanmak
gerekmemektedir.

Standart şartlar 

15
 Örnek 3- Standart Şartlarda Dönüştürme
360˚C ve 3 atm basıncındaki bütan (C4H10) reaktör içine 1100 kg/h hızla akmaktadır. Bu
akımın hacimsel akış hızını standart şartlardan dönüşümle hesaplayınız.

Herzamanki gibi molar değerler, sıcaklık ve basınç uygun birimlere getirilmelidir.

denkleminden:

Çoğunlukla 2 farklı durumda olan gazlarla ilgileneceksiniz. Örneğin bir proses ünitesinde
giren ve çıkan akımında bulunan gaz.
Bu gibi durumlarda, gazın bilinmeyen (P, V, n veya T) değişkenleri bulma yöntemi: her iki
durum için gaz kanunu yazıp bir denklemi diğerine bölmektir.
16
Aynı olan değerler birbirini götürürken size bulunması istenen değişken cinsinden bir ifade
bırakır.
 Örnek 4- T ve P’nin hacimsel akım hızları üzerine etkisi
70˚F ve 1 atm basınçtaki 10 ft3 hava, 610˚F’a ısıtılıp 2.5 atm’e sıkıştırılmıştır. Son halde
gazın hacmi nedir?

Giriş ve çıkış akımlarında n1=n2’dir.

İdeal gaz hali kabul edildiğinde:

17
 Örnek 5- Standart ve Gerçek Hacimsel Akım Hızı
285˚F ve 1.3 atm basınçtaki metanın akış hızı orifizmetre ile ölçülmektedir. Orifizmetre
kalibrasyon tablosu akım hızının 3.95x105 SCFH olduğunu göstermektedir. Akımın
gerçek molar ve hacimsel akım hızlarını hesaplayınız.

SCFH (Standart Cubic Feet per Hour)=ft3(STP: Standart Temperature Pressure)/h

Molar akım hızını standart hacimsel hızından hesaplamak için gazın gerçek sıcaklık ve
basınç değerine ihtiyaç duyulmaz.
Bir önceki örnekte uyguladığımız metot kullanılarak metanın gerçek hacimsel akış hızı
hesaplanır. Şimdi gazı standart şartlardan (T1=492˚R, P1=1 atm, = 3.95 x 105 ft3/h)
gerçek şartlara getirmeliyiz ( ). Bu durumda:

18
 İdeal Gaz Karışımları
V hacmi, T sıcaklığı ve toplam P basıncında nA mol A, nB mol B ve nC mol C maddeleri bulunmaktadır.
Karışımda kısmi basınç pA ve saf madde hacmi uA şu şekilde tanımlanır.

pA: yalnız nA mol A, aynı toplam V hacmi ve T sıcaklığında bulunduğunda uyguladığı basınç.
uA: yalnız nA mol A, toplam P basıncı ve T sıcaklığında kapladığı hacimdir.

Herbir karışım maddesi ve karışım bir bütün olarak ideal davranmaktadır. (Bu ideal gaz karışımının
tanımıdır). İdeal gaz genel tanımı:

Kısmi basınç tanımından:

İkinci denklemi birincisine böldüğümüzde:
veya
yA: A gazının gaz fazdaki kısmi mol fraksiyonu

Bu ideal gaz karışımında maddelerin kısmi basıncıdır. olduğundan,

 ideal gaz karışımında maddeleri kısmi basınçları

toplamı toplam basınca eşittir (Dalton Kanunu)

19
 İdeal Gaz Karışımları
Benzer şekilde hesaplamalar saf-madde hacmi için yapılabilir.

veya

ve  ideal gaz karışımında maddeleri kısmi hacimleri

toplamı toplam hacime eşittir (Amagat Kanunu)

20
 Örnek 6- Evaporatif Kompresörde kütle dengesi
Sıvı aseton (C3H6O) 400 L/min hızla evaporatöre beslenip burada azot akımı ile
buharlaşmaktadır. Evaporatörü terk eden gaz, 419 m3 (STP) N2/min hacimsel debide
beslenen başka bir azot akımı ile seyreltilmektedir. Birleşik gazlar, kompresörde 325˚C ve
P=6.3 atm geyç toplam basınca sıkıştırılmaktadır. Sıkıştırılan akım içinde asetonun kısmi
basıncı pa = 501 mmHg’dır. Atmosferik basınç 763 mmHg olduğuna göre:
1. Kompresörü terk eden akımın molar bileşeni nedir?
2. Eğer evaporatöre giren azot akımın basıncı 27˚C ve 475 mmHg geyç ise, bu akımın
hacimsel hızını hesaplayınız.
Temel: Verilen besleme akımları
Kabul: ideal gaz davranımı. n1,n2… vs. her akımın molar akış hızı

1. ‘yi (verilen hacimsel akış hızı ve sıvı aseton için yoğunluk tablo değerini kullanarak),
‘ ‘ü (ideal gaz hal denkleminden) ve ‘ü hesaplayınız. 21
2. ‘ü (tüm aseton dengesinden), ’i (tüm kütle dengesinden) ve ‘i (ideal gaz hal
denkleminden) hesaplayınız.
 Örnek 6- Evaporatif Kompresörde kütle dengesi

=0.0903
=0.9097
5550 mmHg =
5450 =

Asetonun molar akım hızının hesabı:

Appendix B, Tablo B.1’den sıvı asetonun yoğunluğu 0.791 g/cm3 (791 g/L)’dir. Bu yüzden:
1
ሶ
𝑛ሶ = 𝑉𝜌
𝑀𝑊

Kısmi basınçları mol fraksiyonlarından bul:

Kompresörü terk eden akım,

Böylece:

22
 Örnek 6- Evaporatif Kompresörde kütle dengesi
550=
36200= =60400
=0.0903
=0.9097
5550 mmHg =
5450 =
=18700

Tüm kütle dengesi:

‘ü PVT bilgisinden hesabı:

Asetonun tüm kütle dengesi:

23
 İdeal Olmayan Gazlar için Hal Denklemleri
İdeal gaz en kolay ve kullanışlı hal denklemidir: bilinmeyen terim hangisi olursa olsun
çözümü eğlencelidir ve çözümü gazın cinsinden bağımsızdır.

İdeal gaz denklemi tek madde ve karışım için aynıdır.

Denklemin eksikliği ciddi olarak hatalı olabilmesidir!

Yeterli ↓T ve/veya ↑P’de ideal gaz denklemi ile hesaplanan değeri her iki yönde çok hatalı
olabilir.

İşleri daha da karıştıran bir madde için verilen sıcaklık ve basınç için tahmin edilen değer
gerçekten çok faklı bulunurken; başka veriler için gerçeğe çok yakın olabilir.

Bu kısımda tekli sistemler için daha karışık ancak daha kesin hal denklemlerini tanıtacağız.
Bunlar: Virial denklem, van der Waals denklemi ve Soave-Redlich-Kwong denklemi.

Ayrıca ideal olmayan gazlarda sıkıştırılabilme faktörü’nü tanıtıp, gaz karışımlarında PVT
hesaplamalarını uygulatan Kay kuralı metodunu açıklayacağız.

24
 Kritik Sıcaklık ve Basınç
İdeal gaz hal denkleminin ne kadar iyi veya kötü şekilde PVT verisine uyduğu genellikle
sistemin sıcaklık ve basıncının maddenin iki fiziksel özelliğine aittir:
- kritik sıcaklık (Tc)
- kritik basınç (Pc).

Kritik sabitlerin değerlerini kitabınızda Tablo B.1’de ve standart kimyasal referans

kitaplarında bulabilirseniz.

Öncelikle fiziksel önemlerini değerlendirip daha sonra ideal gaz olmayan sistemlerde ne
şekilde kullanıldığını görelim.

Bir miktar suyun piston ile kapatılmış

silindir bir kapta durduğunu varsayalım.

İlk olarak TSilindir, Psilindir ile öyle bir değere ayarlanır ki tüm suyu buharlaştıracak kadar azdır;
sonra su sabit sıcaklıkta bir damla su (yani yoğuşma) oluşuncaya kadar piston indirilerek
sıkıştırılır.

Yoğuşmanın başladığı basınç (Pcond), buharın ve sıvının yoğunlukları (rv ve rl) not edilir ve
bu deney artan bir şekilde daha yüksek sıcaklıklar için tekrar edilir. 25
 Kritik Sıcaklık ve Basınç
Deney sonucunda şu sonuçlar gözlenmiştir.

Suyun kritik basınç ve sıcaklığıdır.

25˚C’de su çok az bir basınçta yoğuşmaktadır, ve sıvının yoğunluğu buharınkisinden 4

mertebe miktarı daha büyüktür.
Daha yüksek sıcaklıklarda yoğuşma basıncı yükselip, sıvı ve buharın yoğunluğu birbirine
yaklaşmaktadır.
374.15˚C’de iki fazın yoğunlukları görsel olarak eşittir.
374.15˚C’den daha yüksekte, basınç ne kadar arttırılırsa arttırılsın faz ayrımı
gözlenmemiştir.

Genel olarak maddenin iki fazının (sıvı veya buhar) bir arada aynı anda bulunduğu en
yüksek sıcaklık maddenin kritik sıcaklığı (Tc), ilgili basınç kritik basıncıdır (Pc). Tc ve Pc
değerlerinde olan madde kritik durumdadır. 26
 Kritik Sıcaklık ve Basınç

218

27
 Kritik Sıcaklık ve Basınç
‘Gaz’ ve ‘buhar’ genellikle birbiri yerine kullanılabilir. Ancak aralarında fark vardır!

Buhar maddenin kritik sıcaklığının altındaki gaz halidir.

Gaz maddenin yeterli düşük basınçta kritik sıcaklığın üstünde maddenin sıvıdan çok buhar
olduğu durumdur (yani yoğunluğu 1000 g/L yerine 1 g/L’ye yakındır).

Buhar izotermal olarak sıkıştırdığında yoğuşabilirken; gaz izotermal şartlarda ne kadar

sıkıştırsa sıkıştırılsın iki faza ayrılmaz; sadece daha yoğunlaşır.

Tc sıcaklığı ve Pc basıncı üzerindeki maddeler, süper-kritik akışkanlardır.

28
 Viral Hal Denklemleri
Viral hal denklemleri, değerini özgül hacmin tersi olarak üstel serileri olarak ifade
eder.

Burada B, C, ve D sıcaklığın fonksiyonu ve sırasıyla 2., 3., ve 4. viral katsayılardır. Eğer B = C

= D = … = 0 olsaydı ideal gaz denklemini elde ederdik.
Viral hal denklemini ikinci terimden sonra kesersek 

Reid ve arkadaşları, bu denklemi polar (su gibi asimetrik bileşenler dipol momenti sıfır
olmayan) maddeler için kullanma konusunda uyarır.

Bir sonraki sayfada verilecek olan prosedür polar olmayan madde (örneğin hidrojen,
oksijen ya da simetrik maddelerden oluşan tüm moleküller) için verilen bir T sıcaklıkta
veya P’yi tahmin etmek için uygulanır.

29
 Viral Hal Denklemleri
Polar olmayan madde için verilen bir T sıcaklıkta veya P’yi tahmin etme prosedürü:
• Tablo B1 veya başka bir kaynaktan maddelerin kritik
sıcaklık ve basıncını (Tc ve Pc) bulunuz.
• Molekülün geometri ve polarlığını yansıtan Pitzer
acentric (merkez dışı) faktörü, w, bulunuz. Yandaki
tabloda seçilmiş bazı bileşenlerin w değerleri
verilmiştir.

• İndirgenmiş sıcaklığı hesaplayınız, .

• B’yi aşağıdaki denklemleri kullanarak hesaplayınız.

• B ve bilinen P ya da değerlerini
denkleminde yerine koyup bilinmeyen diğer değeri
hesaplayınız. 30
 Örnek 7- Kesilmiş Viral Denklemler
2 gram-mol azot -150.8˚C’de 3 litrelik tanka konulmuştur. Önce ideal gaz hal denklemini
kullanarak sonra ikinci denklemden sonra kesilen viral hal denklemini kullanarak tank
basıncını hesaplayınız. İkinci yöntem ile elde edilen sonucun doğru olduğu kabulüne göre
her iki yöntem arasındaki yüzde hatayı bulunuz.

ve
İdeal gaz hal denkleminden:

Viral denklemler çözümü şöyledir:

• .

• .

• .

31
 Örnek 7- Kesilmiş Viral Denklemler
2 gram-mol nitrojen -150.8˚C’de 3 litrelik tanka konulmuştur. Önce ideal gaz hal
denklemini kullanarak sonra ikinci denklemden sonra kesilen viral hal denklemini
kullanarak tank basıncını hesaplayınız. İkinci yöntem ile elde edilen sonucun doğru olduğu
kabulüne göre her iki yöntem arasındaki yüzde hatayı bulunuz.

denkleminden

İdeal gaz hal denklemi ile hesaplandığında oluşan hata:

32
 Kübik Hal Denklemleri
Pek çok analitik PVT ilişki kübik hal denklemleri olarak adlandırılır, çünkü
genişletildiklerinde özgül hacim için 3. dereceden denklem verirler. Van der Waals hal
denklemi bu ifadelerin ilkidir ve ideal davranımdan sapmayı tartışmakta faydalıdır.

denkleminde a, b 

Van der Waals türetmesinde terimi moleküller arasında çekim kuvvetini, b

moleküllerin kapladığı hacim için düzeltmeyi ifade eder.

Reid, Prausnitz, ve Poling; Redlich-Kwong, Soave-Redlich-Kwong (SRK) ve Peng-Robinson

gibi başka önemli kübik hal denklemlerini tartışmaktadır. Emperik (deneysel) olan bu
denklemler pek çok sistemi tanımlamada oldukça güçlüdür. Burada SRK ifadesini kübik hal
denklemlerinin genel karakterini göstermek için kullanacağız.
SRK hal denklemi:

a, b ve a kritik sıcaklık ve basıncın,

Pitzer asentrik faktörünün (w) ve sistem
sıcaklığının fonksiyonlarıdır.
33
 Örnek 8- SRK Hal Denklemi
2.5 m3’lük gaz silindiri T=300K’de 1 kmol CO2 içermektedir. Gaz basıncını SRK hal denklemini
kullanarak atm cinsiden bulunuz.

Özgül molar hacmi :

Tablo B.1’den Tc = 304.2K ve Pc= 72.9 atm; Tablo 5.3-1’den w = 0.225 okunmuştur.

denklemi tank basıncı için çözülürse:

İdeal gaz hal denklem
eşitliğinden çözersek
9.85 atm hesaplanır%5 hata
 Sıkıştırılabilme Faktörü Hal Denklemleri
Gazların sıkıştırılabilme faktörü:

Eğer gaz ideal olarak davranırsa z = 1’dir.

z’in 1’den farklı olduğu durum gazın ideal davranmadığını gösterir.


sabit gaz değerleri ve akan sistemler için 

Sıkıştırılabilme Faktör Tabloları

Perry’s Chemical Engineers’ Handbook sayfa 2.140-2.150 arasında z(T,P) değerleri birçok
madde için (hava, argon, CO2, CO, H2, CH4, N2, O2, buhar...vs.) vermektedir.

z değeri bilindiğinde sıkıltırılabilme faktörü hal denklemi içine yerleştirilebilir ve bilinmeyen

değerler buradan hesaplanabilir.

35
 Örnek 9- Tablolaşmış Sıkıştırılabilme Faktörleri
50 m3/h metan boru hattından 40 bar basınç ve 300 K’de akmaktadır. Perry’s Chemical
Handbook sayfa: 2-144’deki z değerini kullanarak kütle akım hızını kg/h cinsinden bulunuz.

Referanstan 40 bar ve 300 K’de z=0.934.

Denklemi yeniden düzenlendiğinde:
 İlgili Hal Kanunları ve Sıkıştırılabilme Tabloları
Sıkıştırılabilme faktörü aynı T ve P’da tüm gazlar için aynı olsa çok kullanışlı olurdu.
Böylece z(T,P) için tek bir çizelge veya tablo tüm PVT hesaplamaları için kullanılabilir.
Ancak maalesef doğa bize bu kadar yardımcı olmamaktadır.
Örneğin azot için 0˚C ve 100 atm’de z=0.9848 iken, CO2 için aynı T ve P’ta 0.2020’dir.
Böylece tüm PVT hesaplamalarında, z değerlerini tablodan okumak mümkün değildir ve
her madde için ayrı ayrı sıcaklık ve basıncın fonksiyonu olarak ölçülmelidir.
Van der Waals ve Soave-Redlich-Kwong gibi hal denklemleri çok miktardaki z verisinden
sakınmak için geliştirilmiştir.

z değeri bir madde için T sıcaklık ve P basınç için aşağıdaki prosedürle bulunur.
1. Maddenin kritik sıcaklık (Tc), kritik basınç (Pc) değerleri tablolardan bulunur.
2. İndirgenmiş sıcaklık ( ) ve indirgenmiş basınç ( ) değerleri
hesaplanır.
3. z değeri tanımlamış Tr değerleri için z’e karşı Pr değerinin çizildiği, genelleştirilmiş
sıkıştırılabilme tablosundan bulunur.

37
 İlgili Hal Kanunları ve Sıkıştırılabilme Tabloları
z değerinin bu şekilde tanımlanmasının temeli emperik ilgili hal denklemleridir.
Buna göre gazın sıkıştırılabilme faktörü gibi bazı fiziksel özellik değerlerinin büyük oranda
gazın kritik değerine yakın olmasına bağlıdır.
İndirgenmiş sıcaklık ve basınç bu yakınlığı ölçmeye yarar; Tr ve Pr 1’e yaklaştıkça gaz kritik
haline yaklaşır.
Bu gözlem z’e karşı çizilen Tr ve Pr değerlerinin tüm maddeler için hemen hemen aynı
olması gerektiğini öngörür. Bu grafiklere genelleştirilmiş sıkıştırılabilme grafiği denir.

38
İlgili Hal Kanunları ve Sıkıştırılabilme Tabloları

Yanda kritik sıkıştırılabilme faktörü

0.27 olan genel bir sıkıştırılabilme
grafiği vardır.

Konunun devamını lütfen

kitabınızdan okuyun…

39
40
41
42
43
44
45