Professional Documents
Culture Documents
Teori e Letersise5
Teori e Letersise5
Shkallëzimi ngjitës:
“O liri e shenjtëruar!
Engjëll i Perëndisë,
erdhe me gëzim ndër duar
i dhe dritë Shqipërisë…”
2. Personifikim kafshësh nga Naimi: Flet ujku:
Ty fort të dua,
se t’ët atë e kisha mik.
Ti pse më bie?
po shko: mblidh mend…”
(Të dy qetë dhe ujku)
3. Personifikimi i natyrës. Personifikohet mali i Tomorit që flet te poezia e Çajupit Baba
Tomori:
Metafora (bartje, transport) – Një nga tropet kryesore poetike. Fjalë e figurshme që
emëron një send a një fenomen me emrin e një sendi a fenomeni tjetër që i ngjan atij.
Me fjalë të tjera, bazë e metaforës është një krahasim i nënkuptuar. P.sh. vullnet i
hekurt; qesh natyra
Ironia – Është një nga tropet; përdorimi i një fjale me kuptimin e saj të kundërt.
P.sh.: e themi të kundërtën e asaj që mendojmë në të vërtetë, për diçka, për ndonjë
njeri apo për ndonjë fenomen. Mund të jetë dashamirëse, trishtuese, keqdashëse,
therëse etj. E kanë përdorur Çajupi, Fishta, Migjeni, Nonda Bulka etj.
Alegoria – Të folurit e tërthortë. Është lloj tropi që përbëhet nga një përshkrim apo
tregim i cili nuk duhet marrë në kuptimin e drejtë që kanë fjalët, për arsye se pas tyre
fshihet një mendim tjetër. Alegoria mund të lidhet me metaforën dhe të merret si një
metaforë e zgjatur. Një alegori e madhe është Komedia hyjnore e Dante Aligerit. Në
letërsinë shqipe alegori kemi në poezinë Shkëndija e diellit dhe e manushaqes (Naimi),
te Kënga në vehte (Migjeni).
Aluzioni – Figurë stilistike që ndërtohet duke përdorur një shprehje proverbiale për
të çekur brendinë e këtij apo atij fakti. Të cekurit e një çështjeje larg e larg, me fjalë të
mbuluara. P.sh. Fitore e Pirros.
Anafora (nxjerr lart) – Figurë stilistike, përsëritje e së njëjtës fjalë apo e disa fjalëve
në fillim të disa vargjeve që vijnë njëri pas tjetrit. Mund të përdoret edhe në prozë.
P.sh.:
Obobo!
kshu pse më vini përpara syve pa pushim,
O ditët e djalërisë, o moj kohëz e të rit tim?
(Naimi)
ose:
Ku e latë ndoren, more diell?
Ku e ke ndoren, mori zanë?
Pa a kjo a besa qi m’patët dhanë?
(Rapsodia Martesa e Halilit)
Apostrofa (thirrje) – Figurë stilistike, mënyrë shprehjeje në poezi kur u
drejtohemi sendeve sikur ato të ishin qenie të gjalla, apo kur i drejtohemi një personi
që mungon, sikur ai të ishte i pranishëm. P.sh.:
Rimat mund të jenë dyshe, treshe, katërshe – kur rimojnë me po atë rimë dy, tre, katër
vargje.
Ka raste kur e njëjta rimë përsëritet në të gjitha vargjet e poezisë. Një vjershë e tillë
quhet monorimë.
Asonanca
Porse era
Gjithë fjalët rrëmben duke fryrë,
I çon ajo larg menjëherë
i derdh si ciklon n’hapësirë.
(I. Kadare)
Metrika antike – sistem i vargëzimit në Greqinë e vjetër, që u krijua aty nga shek. VIII
p.e.r. Që nga shek. III p.e.r. filloi të përdoret edhe në Romën e vjetër.
Në metrikën antike nuk ka rimë.
Në botën antike greke poetët nuk i lexonin, por i këndonin vargjet e tyre. Poeti ishte
njëkohësisht edhe këngëtar. Si instrument muzikor përdorej lyra, nga ku buron edhe
fjala lirikë.
Strofë oniegiane – Strofë me të cilën është shkruar romani i Pushkinit Eugjen Oniegini.
Përbëhet prej tre katrenave (strofave katërshe, d.m.th. me 4 vargje) dhe prej një distiku
(strofë dyshe – me dy vargje), të krijuar prej vargjeve nëntërrokëshe. Katërvargëshi i
parë është me rimë të alternuar; i dyti – me rimë të përputhur; i treti – me rimë të
kryqëzuar. Distiku – me rimë të përputhur.
Soneti (tingëllima) – lloj strofe e cila sipas rregullave të vendosura në Itali, në Mesjetë,
përbëhet prej 14 vargjeve. Në pjesën e parë janë dy katrena (dy strofa katërvargëshe);
në të dytën – dy tercena (dy strofa treshe – me tre vargje).
Rëndom janë shkruar në vargje njëmbëdhjetërrokëshe.
Distiku – Një nga strofat më të thjeshta, dyshe, e përbërë prej dy vargjeve që lidhen
mes tyre nga rima e përputhur. Dyvargëshi në poezinë orientale quhet bejte. Shpesh
proverbat janë distikë. E gjejmë edhe në shumë këngë popullore. Ja një shembull nga
letërsia artistike:
Vargu i lirë – Varg në të cilin numri i rrokjeve të theksuara dhe të patheksuara është i
lirë. Vargu i lirë mund të mos ketë rimë. Filluan ta përdorin për herë të parë në fund të
shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX, Emil Verharen në Belgjikë, Aleksandër Bllok në
Rusi etj.
Te ne shkroi në vargje të lira Migjeni. Sot vargu i lirë te ne është mjaft i përdorur.
Vargu i thyer – Varg i përdorur nga Majakovski. Ky varg është i rregullt, por Majakovski
për të vënë në dukje një fjalë, e theu. P.sh.:
Le të bëhem
njëqind vjet
pa pleqëri
në jetë
Nga viti në vit
guximi ynë
le të rritet.
Vargëzimi metrik
Vargëzimi silabik (rrokjesor) – Metrika e letërsisë sonë artistike bazohet në sistemin e
vargëzimit silabik.
Vargëzimi silabo-tonik
Vargëzimi tonik
Vargu i dyzuar – Varg i krijuar nga bashkimi i dy vargjeve të tjera. Të tillë janë
gjashtëmbëdhjetërrokëshi i dyzuar (8 rrokje + 8 rrokje = 16 rrokje);
dymbëdhjetërrokëshi i dyzuar (6 rrokje + 6 rrokje = 12 rrokje) etj.
Trioleti – Tetëvargësh, lloj strofe i ndërtuar duke përsëritur tri herë vargjet dhe rimat.
Vargu i parë përsëritet si varg i katërt. Te ne e ka përdorur L. Poradeci.
Tercina ose terceti (trevargëshi) – Strofë e përbërë prej tre vargjeve, të shkruara
rëndom me njëmbëdhjetë rrokje. Tercinat lidhen me rima të alternuara. E ka përdorur
Danteja në Komedinë hyjnore.
Njërrokëshi – Varg i përbërë prej një rrokjeje. Përdoret shumë rrallë dhe shkon i
përzier me vargje të tjera. P.sh.: poezia Dëshira e Naimit:
“Zot!
Sot
jam,
kam,
shoh,
njoh,
rroj,
shkoj…”
Katërrokëshi – Varg i përbërë prej katër rrokjeve. Është shtesë e vargjeve të tjera.
Përdoret më fortë si refren. P.sh.:
Do të shkrihem
Të venitem
Si kandili
Kur s’ka vaj
(Naimi)
Pesërrokëshi – Një nga vargjet më të shkurtër pas vargut katërrokësh. Në letërsinë
shqipe e kanë përdorur Mjeda, Çajupit, Fishta etj. P.sh.:
Po shkrihet bora
Dimni po shkon,
Bylbyl i vorfën,
Pse po gjimon?
(Vaji i bylbylit – Mjeda)
ose:
O i biri i Adamit o do me gzue
sa t’jesh mbi shekull
ti tue jetue?
(Nakdomonicipedia – Fishta)
Shtatërrokëshi – Varg i krijuar prej shtatë rrokjeve. P.sh.
Vëllezër shqipëtarë,
Të prekim urtësinë,
Të zem udhën e mbarë
Të ngjallim Shqipërinë
(Naimi)
Tetërrokëshi – Varg i krijuar prej tetë rrokjeve. Është vargu më i përdorur si në folklor
(poezinë popullore) ashtu edhe në poezinë tonë të shkruar. P.sh.:
Dhjetërrokëshi – Varg i formuar prej dhjetë rrokjeve. Në poezinë tonë popullore haset
në rapsoditë e ciklit të kreshnikëve të Mujit e Halilit. P.sh.
Refreni (përsëritje) – Varg ose vargje që përsëriten sidomos në poezinë popullore pas
çdo strofe. Ndryshe quhet edhe kthesë. P.sh.: