Giôùi thieäu chung ÑCÑT 1

Chöông 1
GIÔÙI THIEÄU CHUNG ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG

1.1 LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN CUÛA ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG (ÑCÑT):

- 1860, J.J. E. Lenoir (1822-1900)(Phaùp) ñaõ cheá taïo ñoäng cô ñoát trong ñaàu tieân
baèng söï ñoát chaùy khí ñoát ôû aùp suaát moâi tröôøng, khoâng coù söï neùn hoãn hôïp
tröôùc quaù trình chaùy. Coâng suaát lôùn nhaát ñaït ñöôïc khoaûng 5 maõ löïc vaø hieäu
suaát cöïc ñaïi khoaûng 5%.

- 1876, Nicolaus A. Otto (1832-1891) vaø Eugen Langen (1833-1895) taän duïng söï gia
taêng aùp suaát trong quaù trình chaùy, ñeå caûi tieán doøng khí naïp. Hieäu suaát nhieät
ñaït ñöôïc trong tröôøng hôïp naøy leân ñeán 11%. Sau ñoù, nhaèm naâng cao hieäu suaát
nhieät vaø giaûm kích thöôùc ñoäng cô ñoát trong, Otto ñaõ gôïi yù caùc chu trình (naïp,
neùn, chaùy daõn nôû vaø thaûi) cho 4 haønh trình piston cuûa ñoäng cô ñoát trong.

- 1884, Alphonse Beau de Rochas (1815-1893) ñaõ moâ taû nguyeân lyù caùc chu trình
cuûa ÑCÑT. OÂng cuõng ñöa ra caùc ñieàu kieän nhaèm ñaït hieäu suaát cöïc ñaïi cuûa
ñoäng cô ñoát trong goàm:

 Theå tích xy lanh toái ña

 Toác ñoä laøm vieäc lôùn nhaát
 Taêng tæ soá neùn toái ña
 Aùp suaát toái ña keå töø luùc baét ñaàu daõn nôû

- 1886, Haõng Daimler – Maybach xuaát xöôûng ñoäng cô xaêng ñaàu tieân coù coâng
suaát 0,25 maõ löïc ôû soá voøng quay 600 voøng/phuùt.

- 1892, Rudolf Diesel (1858-1913) ñaõ gôïi yù moät daïng ñoäng cô ñoát trong môùi baèng
caùch phun nhieân lieäu loûng vaøo trong khoâng khí saáy noùng. Sau ñoù, hoãn hôïp
naøy töï baét chaùy vaø coù hieäu suaát nhieät khoaûng 26%. Loaïi ñoäng cô naøy ñöôïc
bieát nhö ñoäng cô Diesel ngaøy nay.

- 1957, Ñoäng cô ñoát trong kieåu piston quay (Ñoäng cô Wankel) ñöôïc cheá taïo raát goïn
nheï.

- Töø ñoù ñeán nay, ngöôøi ta lieân tuïc caûi tieán vaø phaùt trieån töøng boä phaän trong
ñoäng cô ñoát trong ñeå loaïi thieát bò naøy ngaøy caøng hoaøn thieän nhaèm ñaït hieäu
suaát cao vaø toái öu hoùa caùc tính naêng.

1.2 ÑOÄNG CÔ NHIEÄT:

- Ñoäng cô laø moät thieát bò (maùy) thöïc hieän vieäc chuyeån ñoåi baát kyø moät daïng
naêng löôïng naøo ñoù sang cô naêng ñeå daãn ñoäng maùy coâng taùc.
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 2

Caùc daïng naêng löôïng

Ñoäng cô Cô naêng
(Söùùc gioù, söùc nöôùc,
(daãn ñoäng maùy coâng
ñieän naêng, naêng löôïng
taùc)
maët trôøi, hoùa naêng-
nhieät naêng,…)
- Ñoäng cô nhieät laø moät thieát bò chuyeån ñoåi hoaù naêng do ñoát chaùy (hoaëc oxy
hoùa nhieân lieäu) thaønh nhieät naêng vaø bieán nhieät naêng naøy thaønh cô naêng.

Ñoát chaùy nhieân lieäu (1) Moâi chaát tích (2) Moâi chaát daõn nôû sinh
(hoaù naêng  nhieät naêng löôïng coâng (nhieät naêng  cô
naêng) naêng)

 Ñoäng cô nhieät laøm vieäc theo 2 quaù trình:

(1) Ñoát chaùy nhieân lieäu daïng ñaëc, loûng hoaëc khí ñeå sinh nhieät
(2) Moâi chaát coâng taùc thay ñoåi traïng thaùi ñeå sinh coâng

- Tuøy thuoäc vaøo hai quaù trình treân xaûy ra ôû ñaâu maø ñoäng cô nhieät ñöôïc chia
thaønh ñoäng cô ñoát trong vaø ñoäng cô ñoát ngoaøi. Thaät vaäy:

 Ñoäng cô ñoát ngoaøi: Hai quaù trình neâu treân xaûy ra ôû hai nôi. Quaù trình
(1) ôû beân ngoaøi ñoäng cô. Nhieân lieäu ñöôïc ñoát chaùy beân ngoaøi ñoäng
cô, beân trong moät loø ñoát rieâng. Nhieät sinh ra ñun soâi nöôùc taïo hôi
nöôùc coù nhieät ñoä vaø aùp suaát cao. Hôi nöôùc naøy sau ñoù ñöôïc ñöa vaøo
trong xy lanh ñoäng cô ñaåy piston chuyeån ñoäng tònh tieán vaø laøm quay
truïc khuyûu hoaëc 4 caùnh tuabin (trong tua bin hôi nöôùc).

 Ñoäng cô ñoát trong: Hai quaù trình treân xaûy ra cuøng moät nôi. Nhieät naêng
ñaït ñöôïc baèng söï ñoát chaùy hoaëc oxi hoùa nhieân lieäu beân trong ñoäng
cô. Nhieät naêng tích tröõ trong khí chaùy (saûn vaäy chaùy) coù nhieät ñoä vaø
aùp suaát cao ñaåy piston ñi xuoáng (moâi chaát coâng taùc daõn nôû sinh
coâng) laøm quay truïc khuyûu cuûa ñoäng cô vaø truyeàn moâmen, hay coâng
suaát, ra ngoaøi cho caùc thieát bò coâng taùc.

1.3 PHAÂN LOAÏI ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG:

Ñoäng cô ñoát trong ñöôïc phaân loaïi theo nhöõng ñaëc tröng sau ñaây:
1.3.1 Theo phöông phaùp thöïc hieän chu trình coâng taùc ñoäng cô :

- Ñoäng cô boán kyø: chu trình coâng taùc ñöôïc thöïc hieän trong boán haønh trình piston
hoaëc hai voøng quay truïc khuyûu.
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 3

Hình 1.1: Caáu taïo ñoâng cô 4 kyø

1 Truïc cam 4 OÁng naïp 7 Cate treân

2 Truïc khuyûu 5 OÁng xaû 8 Naéùp quylaùt
3 piston 6 xuppaùp 9 Xích truyeàn
ñoäng
- Ñoäng cô hai kyø: chu trình coâng taùc ñöôïc thöïc hieän trong hai haønh trình piston
hoaëc moät voøng quay truïc khuyûu.

Hình 1.2: Caáu taïo ñoäng cô 2 kyø

1 Loã naïp 4 Piston 7 Boä cheá hoøa khí

2 Loã xaû 5 Bugi 8 Thanh truyeàn
3 Loïc khí 6 Naép quy laùt 9 Truïc khuûyu
1.3.2Theo loaïi nhieân lieäu duøng cho ñoäng cô:

- Ñoäng cô duøng nhieân lieäu loûng, nheï (xaêng, benzen, daàu hoûa, coàn….).
- Ñoäng cô duøng nhieân lieäu loûng, naëng (daàu diesel, daàu maxuùt, gazoâin….).
- Ñoäng cô duøng nhieân lieäu khí (khí thieân nhieân, khí hoùa loûng, nhieân lieäu khí
neùn).
- Ñoäng cô duøng nhieân lieäu khí coäng vôùi nhieân lieäu loûng (phaàn chính laø nhieân
lieäu khí, phaàn moài laø nhieân lieäu loûng).
- Ñoäng cô ña nhieân lieäu (duøng caùc nhieân lieäu loûng töø nheï ñeán naëng).
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 4

1.3.3 Theo phöông phaùp naïp cuûa chu trình coâng taùc: (Hình 1.2)

- Ñoäng cô khoâng taêng aùp: quaù trình huùt khoâng khí hoaëc hoøa khí vaøo xy lanh laø
do piston huùt tröïc tieáp töø khí trôøi (ñoäng cô boán kyø) hoaëc do khoâng khí queùt
ñöôïc neùn tôùi aùp suaát ñuû ñeå thöïc hieän vieäc thay ñoåi moâi chaát vaø naïp ñaày xy
lanh (ñoäng cô hai kyø).

- Ñoäng cô taêng aùp: khoâng khí hoaëc hoøa khí vaøo xy lanh ñoäng cô coù aùp suaát
lôùn hôn aùp suaát khí trôøi, nhôø thieát bò taêng aùp (ñoäng cô boán kyø) hoaëc vieäc
queùt xy lanh vaø naïp khoâng khí hoaëc hoøa khí ñöôïc thöïc hieän nhôø khoâng khí coù
aùp suaát cao, ñaûm baûo chaúng nhöõng thay ñoåi moâi chaát maø coøn laøm taêng
löôïng khí naïp vaøo xy lanh. Thuaät ngöõ “taêng aùp” coù nghóa laø laøm taêng khoái
löôïng moâi chaát môùi nhôø naâng cao aùp suaát treân ñöôøng naïp qua ñoù taêng maät
ñoä khí naïp.

a) Ñoäng cô khoâng taêng aùp b) Ñoäng cô taêng

aùp

Hình 1.2: Caáu taïo ñoäng cô Diesel (Cummins)

1.3.4 Theo phöông phaùp hình thaønh hoøa khí (hoãn hôïp giöõa khoâng khí vaø nhieân
lieäu):

- Ñoäng cô hình thaønh hoøa khí beân ngoaøi: hoøa khí (coøn goïi laø hoãn hôïp khí
chaùy) goàm hôi nhieân lieäu loûng nheï vaø khoâng khí hoaëc goàm nhieân lieäu theå
khí vaø khoâng khí hoøa troän tröôùc beân ngoaøi xy lanh ñoäng cô (bao goàm toaøn boä
ñoäng cô duøng boä cheá hoaø khí vaø ñoäng cô duøng nhieân lieäu theå khí) vaø ñöôïc
ñoát chaùy baèng tia löûa ñieän.

- Ñoäng cô hình thaønh hoøa khí beân trong: hoøa khí ñöôïc hình thaønh beân trong xy
lanh laø nhôø bôm cao aùp caáp nhieân lieäu cao aùp ñeå phun tôi vaøo khoái khoâng khí
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 5

noùng trong xy lanh ñoäng cô (ñoäng cô Diesel) hoaëc nhôø phun nhieân lieäu nheï tröïc
tieáp vaøo xy lanh ñoäng cô (ñoäng cô phun xaêng tröïc tieáp vaøo xy lanh).

- Quaù trình hình thaønh hoøa khí ôû ñoäng cô Diesel chuû yeáu phuï thuoäc vaøo loaïi
buoàng chaùy, vì vaäy ñoäng cô Diesel ñöôïc chia thaønh ba loaïi sau:
 Ñoäng cô Diesel duøng buoàng chaùy thoáng nhaát: theå tích buoàng chaùy laø
moät khoái thoáng nhaát caùc quaù trình hình thaønh hoøa khí vaø quaù trình
chaùy thöïc hieän ôû ñaây.
 Ñoäng cô Diesel duøng buoàng chaùy döï bò: theå tích buoàng chaùy ñöôïc ngaên
laøm hai phaàn: buoàng chaùy chính vaø buoàng chaùy döï bò, nhieân lieäu ñöôïc
phun vaøo buoàng chaùy döï bò. Tröôùc tieân, vieäc hình thaønh hoøa khí vaø
boác chaùy cuûa nhieân lieäu ñöôïc thöïc hieän trong buoàng chaùy döï bò, qua
ñoù taïo ra cheânh aùp giöõa hai buoàng chaùy. Nhôø cheânh aùp do saûn vaät
chaùy, nhieân lieäu vaø khoâng khí chöa chaùy ñöôïc phun ra buoàng chaùy chính
ñeå tieáp tuïc hình thaønh hoøa khí vaø keát thuùc quaù trình chaùy trong buoàng
chaùy chính.
 Ñoäng cô Diesel duøng buoàng chaùy xoaùy loác: theå tích buoàng chaùy cuõng
ñöôïc chia laøm hai phaàn: buoàng chaùy chính vaø buoàng chaùy xoaùy loác.
Giöõa hai buoàng chaùy naøy coù ñöôøng noái thoâng naèm treân ñöôøng tieáp
tuyeán vôùi buoàng chaùy xoaùy loác, nhôø ñoù taïo ra doøng xoaùy loác cuûa
moâi chaát ôû ñaây vaøo cuoái quaù trình neùn. Tröôùc tieân vieäc hình thaønh
hoøa khí laø nhôø nhieân lieäu ñöôïc phun tôi vaøo doøng xoaùy loác naøy, tieáp
ñoù nhieân lieäu boác chaùy taïo ra cheânh aùp giöõa hai buoàng chaùy. Nhôø
cheânh aùp do saûn vaät chaùy, nhieân lieäu vaø khoâng khí chöa chaùy ñöôïc
phun ra buoàng chaùy chính ñeå tieáp tuïc hình thaønh hoøa khí vaø keát thuùc
quaù trình chaùy trong buoàng chaùy chính.

1.3.5 Theo phöông phaùp ñoát chaùy hoøa khí:

- Ñoäng cô nhieân lieäu töï boác chaùy (ñoäng cô Diesel): nhieân lieäu loûng ñöôïc phun
tôi vaøo buoàng haùy vaø töï boác chaùy nhôø nhieät ñoä cao cuûa moâi chaát quaù trình
neùn.

- Ñoäng cô ñoát chaùy cöôõng böùc: hoøa khí ñöôïc ñoát chaùy cöôõng böùc nhôø nguoàn
nhieät beân ngoaøi (tia löûa ñieän töø bu-gi). Loaïi naøy goàm toaøn boä ñoäng cô duøng
cheá hoøa khí vaø maùy ga.

- Ñoäng cô ñoát chaùy hoãn hôïp: hoøa khí ñöôïc ñoát chaùy nhôø hai nguoàn nhieät: moät
nguoàn do nhieät ñoä moâi chaát cuoái quaù trình neùn (khoâng ñuû töï chaùy) vaø
nguoàn khaùc do taùc duïng cuûa thaønh noùng trong buoàng chaùy hoaëc do moài löûa
(caàu nhieät).

- Ñoäng cô ñoát chaùy toå hôïp (ñoäng cô ga – Diesel): hoøa khí cuûa nhieän lieäu theå khí
hoaëc nhieân lieäu loûng ñöôïc ñoát chaùy cöôõng böùc, nhôø ngoïn löûa do töï chaùy
cuûa nhieân lieäu moài coøn nhieân lieäu Diesel moài ñöôïc phun vaøo xy lanh cuoái
quaù trình neùn töï boác chaùy nhôø nhieät ñoä cao cuûa moâi chaát neùn.

1.3.6 Theo loaïi chu trình coâng taùc:

Giôùi thieäu chung ÑCÑT 6

- Ñoäng cô caáp nhieät ñaúng tích (V  const) goàm taát caû ñoäng cô coù tyû soá neùn
thaáp (  5 – 11) vaø ñoát nhieân lieäu cöôõng böùc (ñoäng cô duøng cheá hoøa khí vaø
ñoäng cô ga).

- Ñoäng cô caáp nhieät ñaúng aùp (P  const) goàm caùc ñoäng cô coù tyû soá neùn cao (
 12 - 24), phun tôi nhieân lieäu nhôø khoâng khí neùn vaø nhieân lieäu töï boác chaùy
(hieän nay khoâng saûn xuaát loaïi naøy), ngoaøi ra coøn ñoäng cô ñoát trong taêng aùp
cao.

- Ñoäng cô caáp nhieät hoãn hôïp: moät phaàn nhieät caáp trong ñieàu kieän ñaúng tích,
phaàn coøn laïi caáp nhieät trong ñieàu kieän ñaúng aùp – bao goàm taát caû caùc ñoäng
cô Diesel hieän ñaïi vôùi tyû soá neùn cao (  12 – 16), phun nhieân lieäu tröïc tieáp vaø
nhieân lieäu töï boác chaùy. Phaàn lôùn ñoäng cô Diesel hieän nay hoaït ñoäng theo chu
trình naøy.

1.3.7 Theo ñaëc ñieåm caáu taïo ñoäng cô:

 Theo soá xy lanh: (Hình 1.3)
 Ñoäng cô moät xy lanh
 Ñoäng cô nhieàu xy lanh

a. Ñoäng cô 1 xy lanh
b. Ñoäng cô nhieàu xy lanh

Hình 1.3 – Hình aûnh ñoäng cô 1 vaø nhieàu xy lanh

 Theo caùch boá trí xy lanh: (Hình 1.4)
 Ñoäng cô ñaët ñöùng: xy lanh ñaët thaúng ñöùng
 Ñoäng cô naèm ngang: xy lanh naèm ngang
 Ñoäng cô moät haøng: xy lanh ñaët thaønh moât haøng, ñöôøng taâm xy lanh
song song vôùi nhau vaø cuøng naèm treân moät maët phaúng.
 Ñoäng cô hai haøng song song hoaëc hai haøng hình chöõ V.
 Ñoäng cô nhieàu haøng theo daïng hình sao X vaø caùc loaïi ñoäng cô nheï cao
toác khaùc.
 Ñoäng cô hình sao, moät haøng caùc ñöôøng taâm xy lanh ñaët theo höôùng kính
vaø naèm treân cuøng moät maët phaúng – ñoäng cô Diesel cao toác.
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 7

 Ñoäng cô hình sao, nhieàu haøng song song – ñoäng cô Diesel cao toác, truïc
khuyûu ñaët treân maët phaúng ngang hoaëc ñaët thaúng ñöùng.
 Ñoäng cô piston ñoái ñænh, coù moät, hai hoaëc nhieàu truïc khuyûu, lieân keát
vôùi nhau nhôø heä baùnh raêng.

Hình 1.4: Caáu taïo ñoäng cô theo caùch boá trí xy-lanh
1.3.8 Theo khaû naêng thay ñoåi chieàu quay cuûa truïc khuyûu:

- Ñoäng cô chæ quay phaûi – truïc khuyûu ñoäng cô quay theo chieàu kim ñoàng hoà neáu
nhìn töø baùnh ñaø tôùi muõi taàu (ñoäng cô taàu thuyeàn) hoaëc nhìn töø ñaàu töï do
(caùc ñoäng cô khaùc).

- Ñoäng cô chæ quay traùi – truïc khuyûu ñoäng cô quay ngöôïc vôùi chieàu keå treân.

- Ñoäng cô quay ñöôïc hai chieàu – chieàu quay cuûa truïc khuyûu ñoäng cô coù theå thay
ñoåi nhôø cô caáu ñaûo chieàu (chæ duøng cho ñoäng cô chính taàu thuûy).

1.3.9 Theo chieàu löïc khí theå taùc duïng leân treân piston:

- Ñoäng cô taùc duïng ñôn: chæ coù moät phía cuûa piston coù chu trình coâng taùc.
- Ñoäng cô taùc duïng keùp: caû hai phía piston (phía treân vaø phía döôùi).
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 8

1.3.10 Theo toác ñoä trung bình cuûa piston:

Toác ñoä trung bình cuûa piston ñöôïc tính:

(m/s)

Trong ñoù: S: haønh trình piston (m).

n: soá voøng quay truïc khuyûu (voøng/phuùt).

 Ñoäng cô coù toác ñoä thaáp (Cm <= 6,5 m/s).

 Ñoäng cô cao toác (Cm > 6,5 m/s).

1.3.11 Theo coâng duïng cuûa ñoäng cô:

- Ñoäng cô tónh taïi: hoaït ñoäng coá ñònh ôû moät ñieåm (traïm bôm, traïm phaùt
ñieän….).
- Ñoäng cô taàu thuûy: goàm maùy chính duøng ñeå quay chaân vòt hoaëc maùy phaùt
ñieän ñeå truyeàn ñoäng ñieän tôùi chaân vòt taàu thuûy vaø maùy phuï duøng cho caùc
nhu caàu khaùc treân taàu (cuïm phaùt ñieän Diesel, cuïm Diesel maùy neùn … duøng
cho caùc nhu caàu treân taàu).
- Ñoäng cô ñaàu xe löûa.
- Ñoäng cô oâ toâ maùy keùo.
- Ñoäng cô maùy bay.
- Ñoäng cô duøng trong maùy noâng nghieäp, maùy xaây döïng, maùy laøm ñöôøng, caùc
maùy moùc cuûa trang thieát bò quaân söï.

Ngoaøi nhöõng ñaëc tröng keå treân, cuõng coù theå döïa vaøo nhöõng ñaëc tröng phuï
khaùc ñeå phaân loaïi ñoäng cô nhö: theo heä thoáng laøm maùt, theo cô caáu ñieàu chænh…
veà maët nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong ñeàu phaûi thöïc hieän
caùc quaù trình.

1.4 CAÙC ÖÙNG DUÏNG CUÛA ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG:

- ÑCÑT laø nguoàn ñoäng löïc chính daãn ñoäng caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi
nhö: oâ toâ, xe maùy, taøu thuûy, maùy bay vaø caùc maùy coâng taùc khaùc (maùy
phaùt ñieän, bôm nöôùc,…)

- ÑCÑT chieám vò trí quan troïng trong quaù trình cô giôùi hoùa saûn xuaát trong moïi
lænh vöïc: giao thoâng vaän taûi (ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy, haønh
khoâng…), noâng nghieäp (maùy noâng nghieäp, maùy tuoát luùa,…), laâm nghieäp,
xaây döïng, coâng nghieäp,…

- Ngoaøi ra, lónh vöïc ÑCÑT coù taùc ñoäng töông hoã vôùi nhieàu lónh vöïc khaùc: cô
khí, ñieän, ñieän töû, ñieàu khieån töï ñoäng, vaät lieäu kim loaïi vaø phi kim loaïi, vaät
lieäu môùi, xaêng daàu…

- Hieän nay, nhieàu loaïi ñoäng cô khaùc ñang ñöôïc nghieân cöùu vaø cheá taïo nhö:
ñoäng cô ñieän, tuoác bin khí, tuoác bin nöôùc, ñoäng cô chaïy baèng nhieân lieäu khí,
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 9

naêng löôïng maët trôøi… nhöng vaãn chöa ñöôïc saûn xuaát haøng loaït vì coøn khuyeát
ñieåm nhö: giaù thaønh cheá taïo cao, kích thöôùc khoâng nhoû goïn, khoâng tieän duïng,
…Vì vaäy, ÑCÑT duøng nhieân lieäu loûng (xaêng vaø Diesel) vaãn chieám vai troø
quan troïng vaø hieän nay vaãn ñang ñöôïc söû duïng.

1.5 MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG: (Hình
1.5)

1.5.1. Ñieåm cheát/töû ñieåm : vò trí cuoái cuøng cuûa piston trong xy lanh maø ôû ñoù
noù khoâng theå di chuyeån tieáp ñöôïc nöõa. Taïi vò trí ñoù, vaän toác cuûa piston
baèng khoâng vaø piston seõ ñoåi chieàu chuyeån ñoäng. Coù hai ñieåm cheát:
ñieåm cheát treân/töû ñieåm thöôïng vaø ñieåm cheát döôùi/töû ñieåm haï:

 Ñieåm cheát treân (ÑCT): vò trí cuûa piston naèm phía treân xy lanh, xa ñöôøng
taâm cuûa truïc khuyûu nhaát.

 Ñieåm cheát döôùi (ÑCD): vò trí cuûa piston naèm phía döôùi xy lanh, gaàn
ñöôøng taâm cuûa truïc khuyûu nhaát.

1.5.2. Haønh trình piston (khoaûng chaïy S cuûa piston): khoaûng dòch chuyeån cuûa
piston giöõa hai ñieåm cheát. Coù hai khoaûng chaïy, khoaûng chaïy leân vaø
khoaûng chaïy xuoáng.

1.5.3. Ñöôøng kính xy lanh (ñöôøng kính loøng xy lanh D): ñöôøng kính trong cuûa xy
lanh.

1.5.4. Theå tích xy lanh (dung tích xy lanh, Vh): theå tích xy lanh maø piston giaûi
phoùng khi di chuyeån töø ÑCT ñeán ÑCD hoaëc ngöôïc laïi. Theå tích coâng taùc
ñöôïc tính nhö sau:

Vh = xS
Vc

ÑCT
D
h

S
V

ÑCD

Ñoái vôùi ñoäng

Hình 1.5cô
- nhieàu
Sô ñoà xy lanh,
keát caáudung
ñôntích xy lanh
giaûn ñoängcuûa
cô ñoäng
4 kyø cô baèng i xV h
( i laø soá xy lanh trong ñoäng cô).
Giôùi thieäu chung ÑCÑT 10

1.5.5. Theå tích buoàng chaùy (Vc): theå tích coøn laïi trong xy lanh khi piston ôû ÑCT.
Ñoù laø theå tích beù nhaát cuûa xy lanh.
1.5.6. Theå tích toaøn boä xy lanh (Va): theå tích ôû phía treân piston khi noù naèm ôû
ÑCD. Ñoùù laø theå tích lôùn nhaát cuûa xy lanh:
Va = Vh + Vc
1.5.7. Tyû soá neùn(): tyû soá giöõa theå tích toaøn boä xy lanh chia cho theå tích
buoàng chaùy. Tyû soá neùn chæ roõ theå tích xy lanh bò giaûm ñi bao nhieâu laàn,
töùc laø theå tích khí trong xy lanh bò eùp nhoû bao nhieâu laàn khi piston ñi töø
ÑCD leân ÑCT. Tyû soáù neùn kyù hieäu laø  vaø ñöôïc tính baèng coâng thöùc
sau:

= =

1.5.8 Hoøa khí: hoãn hôïp giöõa hôi xaêng hoaëc daàu diesel vaø khoâng khí troän thaät
ñeàu vaø ñuùng tyû leä. ÔÛ ñoäng cô xaêng hoøa khí ñöôïc taïo thaønh ôû beân
ngoaøi xy lanh ñoäng cô taïi boä cheá hoøa khí ( carburater), coøn ñoäng cô diesel
hình thaønh beân trong buoàng chaùy. Vì vaäy, khí naïp môùi huùt vaøo xy lanh
ñoäng cô xaêng chính laø hoøa khí trong khi ôû ñoäng cô diesel khí naïp môùi chæ
laø khoâng khí.

1.5.8. Moâi chaát coâng taùc (MCCT): khoái khí naïp vaøo trong xy lanh ñoäng cô maø
nhôø söï thay ñoåi caùc thoâng soá traïng thaùi (theå tích, aùp suaát vaø nhieät ñoä)
cuûa noù, nhieät naêng taïo thaønh do ñoát chaùy nhieân lieäu chuyeån sang cô
naêng (sinh coâng). Trong kyõ thuaät nhieät ñoäng löïc hoïc MCCT coøn goïi laø
chaát moâi giôùi.

1.5.9. Kyø/thì (temps): thôøi gian MCCT thay ñoåi traïng thaùi trong moät haønh trình
piston hay trong nöûa voøng quay cuûa truïc khuyûu.

1.5.10. Chu kyø (cycle): toaøn theå söï thay ñoåi traïng thaùi (söï thay ñoåi theå tích, aùp
suaát vaø nhieät ñoä) cuûa MCCT töø khi môùi ñem vaøo xy lanh cho ñeán luùc
ñöôïc xaû ra ngoaøi khí trôøi.