Plan wypowiedzi

Pakiet składa się ze scenariusza zajęć i filmu. W trakcie zajęć uczniowie doskonalą
umiejętność analizy tekstu mówionego i pisanego, rozróżniają podstawowe części składowe
wypowiedzi: wstęp, rozwinięcie i zakończenie; ćwiczą samodzielne tworzenie
wielozdaniowych wypowiedzi. W filmie dr Bogusław Bednarek przedstawia podstawowe
zagadnienia z zakresu retoryki, podpowiadając, jak dobrze przygotować się do
samodzielnego wystąpienia.

Jak mówić, żeby nas słuchano?

Jak dobrze zaplanować wypowiedź?
Jak mówić, żeby nas słuchano?

Doktor Bogusław Bednarek przedstawia podstawowe zagadnienia z zakresu retoryki,

podpowiadając, jak dobrze przygotować się do samodzielnego wystąpienia.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Jak dobrze zaplanować wypowiedź?

Scenariusz zajęć

II etap edukacyjny, język polski

Temat: Jak dobrze zaplanować wypowiedź?

Treści kształcenia:

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

7) sporządza plan odtwórczy wypowiedzi (ramowy i szczegółowy).

Cele operacyjne:

Uczeń:

Słucha ze zrozumieniem,
Pozyskuje informacje z wysłuchanego i obejrzanego materiału,
Tworzy i odtwarza przebieg wydarzeń, posługując się myśleniem przyczynowo-
skutkowym,
Potrafi dokonać dekompozycji wypowiedzi,
Dokonuje analizy tekstu mówionego i pisanego,
Rozróżnia podstawowe części składowe wypowiedzi: wstęp, rozwinięcie i zakończenie,
Tworzy samodzielne, wielozdaniowe wypowiedzi na określony temat.

Nabywane umiejętności:

Komponowania wypowiedzi,
Przedstawiania zasad kompozycji tekstu pisanego i mówionego,
Pisania planu wydarzeń,

Tworzenia krótszych i dłuższych form wypowiedzi pisemnych,

Planowania i budowania wypowiedzi,
Tworzenia wypowiedzi sugestywnych.

Kompetencje kluczowe:

Porozumiewanie się w języku ojczystym,

Świadomość i ekspresja kulturalna,
Umiejętność uczenia się.

Środki dydaktyczne:
 Zasób multimedialny: film „Jak mówić, żeby nas słuchano?”,
Sprzęt multimedialny: komputer, projektor multimedialny, tablica interaktywna,
Słownik języka polskiego1,
Przygotowane przez nauczyciela kartki z tekstem „Bajki” Henryka Sienkiewicza2.

Metody nauczania:

Aktywizujące: metoda sytuacyjna, dyskusja dydaktyczna,

Eksponująca: film,
Podające: pogadanka, objaśnienia, wyjaśnienia,
Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe.

Formy pracy:

Zbiorowa,
Indywidualna jednolita.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita się z uczniami, następnie wprowadza ich w tematykę zajęć poprzez
przedstawienie konkretnej sytuacji do rozpatrzenia: „Mam wam dzisiaj kilka istotnych spraw
do przekazania. Bardzo zależy mi na tym, aby o niczym nie zapomnieć, aby wszystko, co
chciałbym/chciałabym wam przekazać, zostało tutaj dzisiaj powiedziane. Spróbujcie znaleźć
na to radę: co powinienem/powinnam zrobić przed zajęciami?”. Uczniowie, rozpatrując
przedstawioną im sytuację, wspominają np. o zapisaniu wszystkiego na kartce, w notesie,
ustaleniu porządku tego, co się chce powiedzieć, stworzeniu planu, harmonogramu.
Nauczyciel, omawiając odpowiedzi, podaje temat lekcji i informuje o jej celu: pracy nad
stworzeniem dobrego planu działania w różnych formach wypowiedzi.

Etap realizacji

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że za chwilę obejrzą film, który wskaże im, jak ustalać
kolejność wypowiedzi. Prosi ich, aby podczas emisji zwrócili uwagę szczególnie na porządek
zagadnień, które będą poruszane w materiale, i zanotowali je. Zanim uruchomi projekcję,
powinien upewnić się, czy uczniowie znają i rozumieją pojęcie „oratorski” (w przypadku
nieznajomości tego określenia jeden z uczniów wyszukuje to hasło w słowniku i odczytuje
je).

Prowadzący zajęcia odtwarza film z zasobu multimedialnego; po projekcji inicjuje dyskusję,

wymianę doświadczeń uczniów na podstawie ich zapisków. Dzieci starają się wyłonić,
nazwać, zatytułować elementy składowe wykładu językoznawcy. Podsumowując materiał
filmowy, nauczyciel zwraca uwagę uczniów na układ wypowiedzi, którą obejrzeli: ma ona
wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Dzieci próbują stworzyć plan dekompozycyjny
obejrzanego materiału, starając się ustalić:

Które elementy wypowiedzi można zaliczyć do jej wstępu?

Które stanowiły rozwinięcie?
Jakie treści pojawiły się w zakończeniu?

Kończąc omawianie materiału z zasobu multimedialnego, nauczyciel prosi uczniów, aby

wyłonili najistotniejsze kwestie, które zostały dotychczas poruszone podczas zajęć,
i wypunktowali je sobie w zeszytach. Proponowana treść takiej notatki (podsumowania):

1. W tworzeniu wypowiedzi bardzo ważny jest jej plan: każda wypowiedź powinna być
starannie przemyślana, zaplanowana i zorganizowana.

2. Plan wypowiedzi powinien być podporządkowany nadrzędnemu schematowi każdej

wypowiedzi: musi uwzględniać jej wstęp, rozwinięcie i zakończenie.

(Kolejny punkt powinien wyjaśnić dodatkowo nauczyciel).

3. Tworząc plan wypowiedzi, używamy konsekwentnie formy: albo mają go stanowić same
zdania, albo same równoważniki zdań.

Następnie nauczyciel proponuje uczniom zadanie: „Wyobraź sobie, że planujesz wyprawę

w nieznane. Spróbuj stworzyć jej plan. Uwzględnij w nim wszystkie czynności
przygotowawcze, zapisz je według kolejności, w jakiej chcesz, aby one się odbywały. Postaraj
się, by Twoja wyprawa była szczególnie atrakcyjna! I pamiętaj, aby Twój plan był
konsekwentnie zapisany: albo tylko równoważnikami zdania, albo zdaniami”.

Dzieci tworzą indywidualne plany. Po zakończeniu prac wybrani chętni do odpowiedzi

uczniowie odczytują swoje zapiski. Nauczyciel wraz z pozostałymi uczniami oceniają
zasadność kolejności planowanych działań, dyskutują, składają propozycje, weryfikują.

Etap końcowy

Nauczyciel rozdaje uczniom kartki z tekstem „Bajki” Henryka Sienkiewicza:

Za górami, za morzami, w dalekiej krainie czarów, przy kolebce małej księżniczki zebrały się
dobre wróżki ze swą królewną na czele. I gdy, otoczywszy księżniczkę, patrzyły na uśpioną
twarzyczkę dzieciny, królowa ich rzekła:

– Niechaj każda z was obdarzy ją jakim cennym darem wedle swej możności i chęci! Na to
pierwsza wróżka, pochylając się nad uśpioną, wypowiedziała następujące słowa:

– Ja daję ci czar piękności i mocą moją sprawię, że kto ujrzy twarz twoją, pomyśli, iż ujrzał
cudny kwiat wiosenny.

– Ja – rzekła druga – dam ci oczy przezrocze i głębokie jak toń wodna.

– Ja dam ci powiewną i wysmukłą postać młodej palmy – ozwała się trzecia.

– A ja – mówiła czwarta – dam ci wielki skarb złoty, dotychczas w ziemi ukryty.

Królowa zamyśliła się przez chwilę, po czym, zwróciwszy się do wróżek, tak zaczęła mówić:

– Piękność ludzi i kwiatów więdnie. Urocze oczy gasną wraz z młodością, a i w młodości
często zaćmiewają się łzami. Wicher łamie palmy, a wiatr pochyla wysmukłe postaci. Złota kto
nie rozdziela między ludźmi, ten budzi ich nienawiść, a kto je rozdzieli, temu pustka zostaje
w skrzyni. Przeto nietrwale są wasze dary.

– Cóż jest trwałego w człowieku? i czymże ty ją obdarzysz, o królowo nasza? – pytały wróżki.

A na to królowa:

– Ja jej dam dobroć. Słońce jest wspaniałe i jasne, ale gdyby nie ogrzewało ziemi, byłoby tylko
martwo świecącą bryłą. Dobroć serca jest tym, czym ciepło słońca: ona daje życie. Piękność
bez dobroci jest jako kwiat bez woni albo jak świątynia bez bóstwa. Oczy mogą podziwiać taką
świątynie, ale dusza nie znajdzie w niej ukojenia. Bogactwo bez dobroci jest piastunką
samolubstwa. Nawet miłość bez dobroci jest tylko ogniem, który pali, niszczy. Wiedzcie, że
wasze dary mijają, a dobroć trwa; jest ona jak źródło, z którego im więcej wody wyczerpiesz,
tym więcej ci jej napłynie. Więc dobroć – to jedyny skarb niewyczerpany.

To rzekłszy, królowa wróżek pochyliła się nad śpiącą dzieciną i dotknąwszy rękami jej serca,
rzekła:

– Bądź dobrą!

Uczniowie mają przyjrzeć się uważnie temu tekstowi, odczytać go, zwracając uwagę na
przebieg wydarzeń w bajce. Ich zadaniem będzie wypunktowanie zdarzeń według
kolejności. Wybrana osoba głośno czyta tekst. Pozostali uczniowie go śledzą.

Po przeczytaniu dzieci wypisują kolejno na tablicy przebieg najważniejszych wydarzeń

z bajki.

Sugerowane odpowiedzi uczniów:

1. Zebranie się wróżek przy kolebce małej księżniczki.

2. Prośba królowej wróżek o dary dla dziecka.
3. Dar pierwszej wróżki – czar piękności.
4. Dar drugiej wróżki – piękne oczy.
5. Dar trzeciej wróżki – wysmukła postać.
6. Dar czwartej wróżki – złoty skarb.
7. Słowa królowej wróżek i jej dar – dobroć.

Na zakończenie zajęć uczniowie odpowiadają na pytania:

 Dlaczego ważne jest planowanie wypowiedzi?
Co trzeba uwzględnić, planując swoją wypowiedź?

Nauczyciel zadaje zadanie domowe:

Opisz swoją wyprawę w nieznane, zgodnie z planem, który stworzyłeś podczas zajęć. Zwróć
uwagę, czy wszystko, co zaplanowałeś, jest logiczne i czy ma sens. Czy Twój plan był dobry?

1. Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, inne

wydania.↩
2. Proponowane źródło: Henryk Sienkiewicz, Bajka, Wydawnictwo Zielona Sowa,
Warszawa 2000.↩
Plik o rozmiarze 111.50 KB w języku polskim

Plik o rozmiarze 86.93 KB w języku polskim