Jak litowce zachowują się w płomieniu palnika?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film edukacyjny
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Jak litowce zachowują się w płomieniu palnika?

Fajerwerki zawdzięczają swoje barwy głównie dzięki litowcom.

Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Jeszcze kilka lat temu światło pochodzące z latarni ulicznych miało ciepłą, żółtą barwę,
a dzisiaj jest głównie białe i zimne. Fajerwerki wystrzelone podczas sylwestrowej nocy
cieszą oczy różnymi odcieniami zieleni, fioletu, żółci oraz czerwieni. Czy wiesz, w jaki
sposób wywoływany jest ten efekt? Kolory płomieni można uzyskać przede wszystkim za
sprawą obecności litowców. Czy wiesz, jak one zachowują się w płomieniu palnika?
Twoje cele

Opiszesz, w jaki sposób litowce zachowują się w płomieniu palnika.

Wyjaśnisz przyczyny charakterystycznego zachowania się litowców w płomieniu
palnika.
Zaprojektujesz i wykonasz doświadczenie próby płomieniowej jonów litowców.
Przeczytaj

Dlaczego uliczne lampy zmieniły barwę światła?

Jeszcze kilka lat temu widok żółto‐pomarańczowego krajobrazu po zmroku był czymś
normalnym. Światło pochodzące od lamp powodowało, że postrzeganie przez nas kolorów
uległo zmianie. Lampy uliczne wykorzystywały wtedy lampy sodowe jako źródło światła.
W ich wnętrzu mieścił się żarnik, który się rozgrzewał do wysokiej temperatury oraz opary
sodu, emitujące charakterystycznym żółtym światłem.

Światło pochodzące od lamp sodowych. Na fotografii widać „przekłamanie” kolorów, ponieważ wszystko ma
pomarańczowo-żółtą poświatę.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Od kilku lat na rynku dostępne są także oświetlenia typu LED (ang. light‐emitting diode –
„dioda emitująca światło”), które omijają zasadniczą wadę lamp sodowych – nie posiadają
żarnika (bardzo cienki, metalowy, może się łatwo przepalić i zerwać drut). Dodatkowo,
nowsze technologicznie diody zużywają znacznie mniej prądu od swoich poprzedników.
Światło pochodzące od lamp typu LED znacznie lepiej oddaje barwy i jest bliższe słonecznemu.
Źródło: FinniAAO, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Dlaczego sód w lampie świeci? Czy można go zastąpić innym

metalem?

Metaliczny sód jest srebrzystobiałym ciałem stałym. Aby mógł zacząć świecić, należy
podgrzać go do bardzo wysokiej temperatury. Dopiero pary sodu emitują światło
o charakterystycznej żółtej barwie.

Dlaczego tak się dzieje? Atom sodu ogrzany do odpowiednio wysokiej temperatury
przechodzi w stan wzbudzony, który nie jest dla niego korzystny energetycznie. Powoduje
to powrót do stanu podstawowego, któremu towarzyszy emisja promieniowania
elektromagnetycznego o określonej długości fali, zależnej od wartości energii.

Świecenie par metali ogrzanych do wysokiej temperatury jest możliwe nie tylko dla sodu,
ale także dla innych metali. Jest to szczególnie przydatne podczas analizy związków
zawierających kationy metali I grupy układu okresowego, ponieważ nie można ich
odróżnić, wykorzystując reakcje strąceniowe (sprawdź rozpuszczalność soli sodu i potasu).
Pary każdego z litowców emitują inną barwę, którą można uznać za charakterystyczną.
Z uwagi na użycie palnika, analiza ta jest nazywana próbą płomieniową.
Zachowanie litowców w płomieniu palnika

Przykład 1

Zapoznaj się z poniższym eksperymentem. Czy rzeczywiście można wykorzystać próbę

płomieniową do rozróżniania litowców?

Problem badawczy
Jak sole wybranych litowców zachowują się w płomieniu palnika?

Potrzebny sprzęt i odczynniki

roztwór azotanu(V) litu – LiNO3 ;

roztwór azotanu(V) sodu – NaNO3 ;

roztwór azotanu(V) potasu – KNO3 ;

roztwór chlorku rubidu – RbCl;

roztwór chlorku cezu – CsCl;

palnik;
metalowy pręcik (platynowy);

stężony roztwór kwasu chlorowodorowy (solnego) – HCl.

Instrukcja

1. Metalowy pręcik zanurz do stężonego kwasu chlorowodorowego, a następnie wprowadź

do płomienia palnika. Czynność powtórz kilka razy. Ma ona na celu oczyszczenie
metalowego pręcika.
2. Oczyszczony pręcik metalowy zanurz w roztworze azotanu(V) litu, a następnie
wprowadź do płomienia palnika. Powtórz czynność dwa razy. Obserwuj zmianę barwy
płomienia palnika.
3. Powtórz procedurę z punktu 1. i 2. osobno dla każdego z pozostałych roztworów soli.
Obserwacje
Barwy płomieni poszczególnych ka onów litowców: lit – karminowy, sód – żółty, potas, rubid
i cez przybiera kolor różowo–fioletowy (fiołkoworóżowy).

LiNO3 – azotan(<math aria-label="pięć">V) litu

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

NaNO3 – azotan(<math aria-label="pięć">V) sodu

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
KNO3 – azotan(<math aria-label="pięć">V) potasu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

RbCl – chlorek rubidu

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
 CsCl – chlorek cezu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wnioski
Ka ony litowców barwią płomień palnika w charakterystyczny sposób. Zabarwienie jest
wynikiem wzbudzenia atomów metali, które wracając do stanu podstawowego emitują
energię w postaci światła o określonej i charakterystycznej dla danego pierwiastka długości

fali.

Gdzie można spotkać jeszcze to zjawisko?

Barwność par metali wykorzystuje się również w fajerwerkach. Do ich produkcji stosuje się
sole określonych metali, które są odpowiedzialne za konkretne kolory. Z kolei za wystrzał
fajerwerków odpowiada proch znajdujący się w sztucznych ogniach.
Na zdjęciu widoczne są m.in. różowe efekty, powstałe prawdopodobnie przez ogrzanie ka onów potasu.
Źródło: chensiyuan, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Kolejny przykład można zaobserwować podczas gotowania na kuchence gazowej. Gdy

ustawimy zbyt duży płomień pod garnkiem z osoloną wodą, ciecz wykipi, a płomień
przyjmie żółte zabarwienie od kationów sodu.

Słownik
analiza płomieniowa

metoda analizy jakościowej, wykorzystująca zjawisko emisji promieniowania

elektromagnetycznego o określonej długości fali przez kationy metali
stan podstawowy (drobiny)

stan o najniższej energii (w danych warunkach)

stan wzbudzony (drobiny)

każdy stan drobiny o energii wyższej niż energia jej stanu podstawowego
absorpcja

pochłanianie energii promieniowania elektromagnetycznego oddziałującego z drobiną,

prowadzące do jej przejścia w stan wzbudzony
emisja

wysyłanie promieniowania elektromagnetycznego przez drobinę przechodzącą ze stanu

wzbudzonego do stanu podstawowego; inaczej: świecenie
Bibliografia
Minczewski J., Marczenko Z., Chemia analityczna. T.1. Podstawy teoretyczne i analiza
jakościowa, Warszawa 2009.

Kocjan R., Chemia analityczna. Analiza jakościowa. Analiza klasyczna; tom 1, Warszawa 2000.

Bielański A.. Podstawy chemii nieorganicznej 2, Warszawa 2013.

Mizerski W. Tablice chemiczne, Warszawa 2008.

Film edukacyjny

Polecenie 1

Podczas kipienia ziemniaków na gazowym palniku można zaobserwować zmieniającą się

barwę płomienia. Czy ma to związek z litowcami?

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RAFS6Dw3PJjhg

Film edukacyjny pt. „Reakcje płomieniowe litowców”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film opowiadający o reakcjach płomieniowych litowców.

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, dlaczego litowce barwią płomień.

Odpowiedź:
Ćwiczenie 2

Napisz, czym jest analiza płomieniowa.

Odpowiedź:

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij, gdzie wykorzystuje się efekty barwienia płomienia przez litowce.

Odpowiedź:
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Połącz w pary poniższe pojęcia z ich wyjaśnieniem

metoda analizy jakościowej,

wykorzystująca zjawisko emisja
Stan wzbudzony drobiny - promieniowania elektromagnetycznego
o określonej długości fali przez ka ony
metali.

pochłanianie energii promieniowania

elektrochemicznego oddziałującego
Absorbcja -
z drobiną, prowadzące do jej przejścia
w stan wzbudzony.

stan o najniższej energii (w danych

Analiza płomieniowa -
warunkach).

każdy stan drobiny o energii wyższej niż

Stan podstawowy drobiny -
energia jej stanu podstawowego.

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz zdanie fałszywe.

 Litowce nie występują w stanie wolnym.

 Sód to pierwszy litowiec, który rozpoczyna tę grupę.

 Litowce tworzą wyłącznie wiązania jonowe.

Ćwiczenie 3 輸

Zaznacz zdanie prawdziwe.

 Do litowców zaliczamy: wodór, lit, sód, potas, rubid, cez oraz frans.

 Litowce są najbardziej reaktywne spośród wszystkich metali.

 Litowce występują na +II stopniu utlenienia.

Ćwiczenie 4 醙

Pewien trudnorozpuszczalny fluorek litowca barwi płomień na karminowo. Podaj nazwę

systematyczną tego związku.

Odpowiedź:

Ćwiczenie 5 醙

Odpowiedz na pytanie:

W jakim celu stosuje się stężony kwas chlorowodorowy (solny) w doświadczeniu badania
zachowania litowców w płomieniu palnika?

Odpowiedź:
Ćwiczenie 6 醙

Ka ony litowców barwią płomień w charakterystyczny sposób. Przenieś do tabeli nazwy

barw płomienia, jakie obserwuje się po włożeniu pręcika nasączonego wybranymi roztworami
soli litowców.

Ka on litowca Barwa płomienia

Li+
Na+
K+
Rb+
Cs+

różowofioletowy różowofioletowy różowofioletowy

intensywnie żółty lub żółtopomarańczowy karminowy lub czerwony

Ćwiczenie 7 醙

W wyniku reakcji potasu z tlenem powstał nadtlenek potasu. Oblicz, ile atomów potasu wzięło
udział w reakcji, jeśli powstały dwa mole nadtlenku potasu.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Uczeń, chcąc zbadać barwę płomienia litu, przygotował roztwór zawierający ka ony litu.
W tym celu wprowadził 0,85 g chlorku litu oraz 0,6 mola azotanu(V) litu i uzupełnił wodą
destylowaną do objętości 2000 cm3 . Oblicz stężenie molowe ka onów litu w otrzymanym
roztworze.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 9 難

Litowce ulegają licznym reakcjom, a ich jony barwią płomień palnika w charakterystyczny
sposób. Przeanalizuj poniższy chemograf i zapisz równania reakcji chemicznych oznaczonych
numerami 1-7.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 10 難

Opisz, dlaczego pokaz fajerwerków jest szkodliwy dla środowiska.

Odpowiedź:

Ćwiczenie 11 難

Wyjaśnij, dlaczego podczas analizy płomieniowej roztworów wodnych soli nie wolno używać
wody kranowej jako rozpuszczalnika?

Odpowiedź:
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Anna Daniewicz, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jak litowce zachowują się w płomieniu palnika?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony;
uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:

3) analizuje i porównuje właściwości fizyczne i chemiczne metali grup 1. i 2.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

opisuje, w jaki sposób litowce zachowują się w płomieniu palnika;

wyjaśnia przyczyny charakterystycznego zachowania się litowców w płomieniu
palnika;
projektuje i wykonuje doświadczenie, w którym przedstawia zachowanie litowców
w płomieniu palnika.

Strategie nauczania:

asocjacyjna;
problemowa.

Metody i techniki nauczania:

 dyskusja dydaktyczna;
burza mózgów;
technika zdań podsumowujących;
eksperyment uczniowski;
film edukacyjny;
analiza materiału źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie.

Formy pracy:

praca zbiorowa;
praca w parach;
praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
podręczniki;
aplikacja Kahoot!/Quizizz.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytania przykładowe pytania:

z czego wynikają różne barwy fajerwerków?
2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pytania: jak zachowują
się litowce w płomieniu palnika?
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które
będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy, rozdaje arkusze papieru A4, mazaki.
Zadaniem każdej z grup jest zaprojektowanie doświadczenia, dzięki któremu zbadają
zachowanie litowców w płomieniu palnika. W tym czasie uczniowie mogą korzystać ze
wszelkich dostępnych źródeł. Po upływie ustalonego czasu, liderzy grup prezentują
propozycje na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi. Nauczyciel
wspólnie z uczniami ustalają najlepszy sposób przeprowadzenia doświadczenia.
 2. Eksperyment chemiczny – „Jak litowce zachowują się w płomieniu palnika?”. Teraz
uczniowie w tych samych grupach wykorzystają wiedzę zdobytą w e‐materiale.
Uczniowie wybierają odpowiednie szkło i odczynniki znajdujące się na stole
laboratoryjnym, a następnie przeprowadzają eksperyment wg instrukcji zawartej
w e‐materiale w zakładce „przeczytaj”. Nauczyciel rozdaje karty pracy ucznia.
Uczniowie samodzielnie rysują schemat doświadczenia, obserwują zmiany podczas
eksperymentu, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie na
forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym. Nauczyciel
wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.
3. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów poprzez zadawanie przykładowych pytań lub

nauczyciel może przygotować quiz z wykorzystaniem aplikacji Kahoot!, Quizizz
z zastosowaniem smartfonów/tabletów. Uczniowie odpowiadają na pytania:

W jaki sposób litowce zachowują się w płomieniu palnika?

Na jaki kolor jony litu barwią płomień palnika?
Na jaki kolor jony potasu barwią płomień palnika?
Na jaki kolor jony sodu barwią płomień palnika?

2. Jako podsumowanie nauczyciel zadaje uczniom pytania

Przypomniałem/łam sobie, że...

Czego dziś się nauczyłem/łam...
Co było dla mnie łatwe...
Co sprawiło mi trudność...
3. Na zakończenie nauczyciel stosuje narzędzie do oceny stopnia opanowania
wiadomości i umiejętności z zastosowaniem termometru przez uczniów. Uczniowie na
skali temperatury zaznaczają małymi samoprzylepnymi kolorowymi karteczkami,
w jakim stopniu opanowali zagadnienia wynikające z zamierzonych do osiągnięcia
celów lekcji. Jeżeli ze skali będzie wynikał niski poziom temperatury,
uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy?

Praca domowa:

1. Uczniowie analizują film edukacjny.

2. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film edukacyjny może być wykorzystany przez uczniów podczas samodzielnej pracy na
lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również
wykorzystane podczas odrabiania zadania domowego, czy w ramach metody lekcji
odwróconej.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich

kartkach): w jaki sposób litowce zachowują się w płomieniu palnika? Na jaki kolor jony
litu barwią płomień palnika? Na jaki kolor jony potasu barwią płomień palnika? Na jaki
kolor jony sodu barwią płomień palnika?
2. Mazaki, arkusze papieru (A4/A3), małe samoprzylepne kolorowe karteczki.
3. Karty charakterystyk substancji.
4. Karta pracy ucznia:
Plik o rozmiarze 76.80 KB w języku polskim