!= नेपाल खाद्य संस्थान र नेशनल ट्रेडिङ लिमिटेडले गर्दै आएका कामहरु .

नेपाल खाद्य संस्थान (Nepal Food Corporation) र नेशनल ट्रेडिङ लिमिटेड (National Trading
Limited) नेपालका प्रमुख सरकारी कम्पनीहरू हुन् जसले देशको खाद्य तथा व्यापार
व्यवस्थापनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। उनीहरूका प्रमुख कामहरू तल सूचीबद्ध छन्:

नेपाल खाद्य संस्थान (Nepal Food Corporation)

1. खाद्य वस्तुको खरिद, भण्डारण र वितरण:

o किसानहरूबाट खाद्य वस्तु खरिद गर्ने।
o खाद्य वस्तुहरूको सुरक्षित भण्डारण गर्ने।
o देशभरका विभिन्न क्षेत्रहरूमा खाद्य वितरण गर्ने।
2. खाद्य सुरक्षामा योगदान:
o संकटको समयमा खाद्य सुरक्षालाई सुनिश्चित गर्न।
o आपतकालीन अवस्थामा खाद्य सहायता प्रदान गर्ने।
3. मूल्य स्थिरीकरण:
o बजारमा खाद्य वस्तुको मूल्य स्थिरीकरण गर्न।
o अत्यधिक मूल्यवृद्धि वा कमी हुन नदिन नियमन गर्ने।
4. कृ षकहरूको सहारा:
o कृ षकहरूको उत्पादनलाई उचित मूल्यमा खरिद गर्ने।
o कृ षकहरूको हितमा काम गर्ने नीति तथा कार्यक्रमहरू संचालन गर्ने।
5. खाद्य भण्डारणका सुविधा स्थापना:
o गोदामहरू र भण्डारण सुविधाहरूको स्थापना र संचालन।
o आधुनिक भण्डारण प्रणालीहरूको विकास र संचालन।

नेशनल ट्रेडिङ लिमिटेड (National Trading Limited)

1. विभिन्न वस्तुहरूको आयात र निर्यात:

o विभिन्न आवश्यक वस्तुहरूको आयात गर्ने।
o नेपालमा उत्पादित वस्तुहरूको निर्यात गर्ने।
2. औद्योगिक कच्चा पदार्थको आपूर्ति:
o उद्योगहरूको लागि कच्चा पदार्थको आपूर्ति गर्ने।
o आयातित कच्चा पदार्थको वितरण गर्ने।
 3. विपणन तथा वितरण प्रणाली:
o देशभरका विभिन्न क्षेत्रहरूमा वस्तुहरूको वितरण गर्ने।
o वस्तुहरूको विपणन तथा बिक्री व्यवस्थापन।
4. सरकारी निकायहरूसँग समन्वय:
o सरकारी नीति तथा योजनाहरूको कार्यान्वयनमा सहयोग गर्ने।
o अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार नीति तथा समझदारीहरूको पालन गर्ने।
5. वस्तुहरूको मूल्य नियमन:
o आयातित वस्तुहरूको मूल्य नियमन गर्ने।
o अत्यधिक मूल्यवृद्धि हुन नदिन आवश्यक कदमहरू चाल्ने।

यी कामहरू मार्फ त, नेपाल खाद्य संस्थान र नेशनल ट्रेडिङ लिमिटेडले नेपालमा खाद्य सुरक्षा र
व्यापार व्यवस्थापनमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउँ दै आएका छन्।
@=नेपालमा सार्वजनिक संस्थानको किन आवश्यकता पर्दछ? र सार्वजनिक संस्थानका उपलब्धी स्पष्ट
पार्नुहोस्।

नेपालमा सार्वजनिक संस्थानको आवश्यकता

नेपालमा सार्वजनिक संस्थानको आवश्यकता विभिन्न कारणहरूका आधारमा महत्त्वपूर्ण छ। ती

कारणहरू तल उल्लेख गरिएका छन्:

1. सार्वजनिक सेवाहरूको उपलब्धता:

o महत्वपूर्ण सार्वजनिक सेवाहरू जस्तै स्वास्थ्य, शिक्षा, यातायात, र खाद्य सुरक्षालाई
जनतालाई सहज र सुलभ बनाउने।
2. विकास र पूर्वाधार:
o देशको विकास र पूर्वाधार निर्माणका लागि आवश्यक स्रोत साधनहरूको व्यवस्था र
व्यवस्थापन।
3. सामाजिक न्याय र समानता:
o गरिबी निवारण, ग्रामीण विकास, र सामाजिक न्यायका लागि काम गर्ने।
4. मूल्य स्थिरीकरण:
o महत्त्वपूर्ण वस्तुहरूको मूल्य स्थिरीकरण गरेर बजारमा अस्थिरता हुन नदिनु।
5. कृ षि र ग्रामीण विकास:
o कृ षकहरूको हितमा काम गर्ने, उनीहरूको उत्पादनलाई उचित मूल्यमा खरिद गर्ने, र
ग्रामीण विकासका कार्यक्रमहरू संचालन गर्ने।
6. रोजगारी सिर्जना:
o रोजगारका अवसरहरू सिर्जना गर्ने र बेरोजगारी दर घटाउने।
7. आपतकालीन राहत:
o प्राकृ तिक प्रकोप वा अन्य आपतकालीन अवस्थामा राहत तथा पुनर्स्थापना कार्यमा
सहयोग गर्ने।
8. व्यापार सन्तुलन:
o आयात निर्यातमा सन्तुलन कायम गर्ने, व्यापार घाटा कम गर्ने र विदेशी मुद्रा
सञ्चितिमा सुधार ल्याउने।

सार्वजनिक संस्थानका उपलब्धीहरू

नेपालमा सार्वजनिक संस्थानहरूले विभिन्न क्षेत्रमा उल्लेखनीय उपलब्धीहरू हासिल गरेका छन्।
के ही प्रमुख उपलब्धीहरू तल उल्लेख गरिएका छन्:

1. नेपाल खाद्य संस्थान:

o संकटको समयमा खाद्य सुरक्षालाई सुनिश्चित गर्‍
यो।
o विभिन्न ग्रामीण क्षेत्रहरूमा खाद्य वस्तुहरूको आपूर्ति गर्‍
यो।
o किसानहरूको उत्पादनलाई उचित मूल्यमा खरिद गरेर कृ षकहरूको आय सुधार गर्‍
यो।
2. नेशनल ट्रेडिङ लिमिटेड:
o आवश्यक वस्तुहरूको आयात र वितरण गरेर बजारमा वस्तुहरूको उपलब्धता
सुनिश्चित गर्‍
यो।
o औद्योगिक कच्चा पदार्थको आपूर्ति गरेर उद्योगहरूको उत्पादनशीलता बढायो।
o आयातित वस्तुहरूको मूल्य नियमन गरेर मूल्यवृद्धि रोक्न सहयोग गर्‍
यो।
3. नेपाल विद्युत प्राधिकरण (Nepal Electricity Authority):
o विद्युत उत्पादन र वितरणमा सुधार ल्याएर देशभर विद्युत पहुँच सुनिश्चित गर्‍
यो।
o ग्रामीण विद्युतीकरणका कार्यक्रमहरू मार्फ त ग्रामीण क्षेत्रमा विद्युत सेवा पुर्‍
यायो।
4. नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरण (Nepal Telecommunications Authority):
o देशभर दूरसञ्चार सेवा उपलब्ध गराउने।
o इन्टरनेट सेवा विस्तार गरेर डिजिटल पहुँच सुधार गर्‍
यो।
5. नेपाल आयल निगम (Nepal Oil Corporation):
o पेट्रोलियम पदार्थहरूको आयात र वितरण गरेर ऊर्जा आपूर्ति सुनिश्चित गर्‍
यो।
o मूल्य स्थिरीकरणको उपायहरू अपनाएर बजारमा अस्थिरता रोक्न सहयोग गर्‍
यो।

यी उपलब्धीहरूले नेपालमा सार्वजनिक संस्थानहरूको महत्त्व र आवश्यकता प्रस्ट पार्छ न्।

सार्वजनिक संस्थानहरूले देशको आर्थिक, सामाजिक, र पूर्वाधार विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍
याउँ दै आएका छन्।

नेपालमा सार्वजनिक संस्थानहरूको आवश्यकता निम्न कारणहरूले गर्दा परेको छ:

१. आर्थिक समृद्धि र विकासमा योगदान पुर्याउन: सरकारले देशको आर्थिक विकास, रोजगारी
सिर्जना र मुलुकको भौतिक पूर्वाधार निर्माणमा सहयोग पुर्याउन सार्वजनिक संस्थानहरू स्थापना
गरेको हुन्छ। उदाहरणका लागी जलविद्युत् आयोजना, पेट्रोलियम निगम, खानी तथा ढुंगा उद्योग
जस्ता।

२. सामाजिक उद्देश्य पुरा गर्न: के ही सार्वजनिक संस्थानहरू सामाजिक सेवा र कल्याणकारी

उद्देश्यहरू पूरा गर्न स्थापना गरिएका हुन्छन्। जस्तै राष्ट्रिय बिमा संस्थान, राष्ट्रिय समाचार
संस्था, तिनाउ बिकास बैंक जस्ता।

३. राष्ट्रिय सम्पत्ति र श्रोतको व्यवस्थापन गर्न: सार्वजनिक संस्थानहरूले प्राकृ तिक स्रोत साधन र
राष्ट्रिय सम्पत्तिको उचित व्यवस्थापन गर्छ न्। जस्तै सगरमाथा आरोहण सँस्थान, राष्ट्रिय बन
व्यवस्थापन सँस्थान आदि।

४. प्रतिस्पर्धा अभावमा सेवा प्रदान गर्न: के ही नियमित वस्तु तथा सेवाहरू निजी क्षेत्रबाट उपलब्ध
नहुने भएकाले सरकारले सार्वजनिक संस्थानमार्फ त् ती प्रदान गर्छ । जस्तै सडक निर्माण विभाग,
नेपाल विद्युत प्राधिकरण आदि।

सार्वजनिक संस्थानहरूका के ही प्रमुख उपलब्धिहरू यस प्रकार छन्:

 मुलुकको आर्थिक विकासमा योगदान

 विद्युत्, खानेपानी, सडक जस्ता पूर्वाधारहरूको विकास
 स्वास्थ्य र शिक्षा क्षेत्रमा सेवा प्रवाह
 प्राकृ तिक स्रोत साधनको व्यवस्थापन
 सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरू संचालन
 गरिबी न्यूनीकरणमा योगदान
 रोजगारी सिर्जना
 राष्ट्रिय स्वाधिनता र सावर्भौमसिक्तामा टेवा

यद्यपि सार्वजनिक संस्थानहरूमा सुधार गर्नुपर्ने विषयहरू पनि छन्। तर यी संस्थानहरूले

नेपालको आर्थिक र सामाजिक विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याएका छन्।
#= सार्वजनिक संस्थानहरूको संभावना के कस्तो छ? र सार्वजनिक संस्थानका चुनौती तथा व्यवस्थापनका
सवालहरू स्पष्ट पार्नुहोस्।

सार्वजनिक संस्थानहरूको संभावना

नेपालमा सार्वजनिक संस्थानहरूको संभावना उज्ज्वल र महत्त्वपूर्ण छ, विशेष गरी निम्न

कारणहरूले गर्दा:

1. विकास र पूर्वाधारमा योगदान:

o सार्वजनिक संस्थानहरूले देशको पूर्वाधार विकासमा प्रमुख भूमिका खेल्न सक्छन्,
जस्तै ऊर्जा, यातायात, शिक्षा, र स्वास्थ्य क्षेत्रहरूमा।
2. रोजगारी सिर्जना:
o ठू ला परियोजनाहरू र कार्यक्रमहरूको मार्फ त रोजगारी सिर्जना गर्न सक्छन्, जसले
बेरोजगारी घटाउन मद्दत पुर्‍
याउँ छ।
3. सामाजिक न्याय र समृद्धि:
o ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रहरूमा सेवाहरू पुर्‍
याएर सामाजिक न्याय र समृद्धिमा योगदान
दिन सक्छन्।
4. कृ षि र ग्रामीण विकास:
o कृ षकहरूको उत्पादनको उचित मूल्य सुनिश्चित गरेर कृ षि क्षेत्रको विकासमा
सहयोग पुर्‍
याउँ छन्।
5. व्यापार र उद्योगको प्रोत्साहन:
o विभिन्न वस्तुहरूको आयात-निर्यात र कच्चा पदार्थहरूको आपूर्तिका माध्यमबाट
व्यापार र उद्योगको प्रोत्साहन गर्न सक्छन्।
6. आपतकालीन सहायता:
o प्राकृ तिक प्रकोप वा संकटको समयमा आवश्यक वस्तुहरूको आपूर्ति र राहत
कार्यमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्।

सार्वजनिक संस्थानका चुनौतीहरू

सार्वजनिक संस्थानहरूमा निम्न चुनौतीहरू छन्:

1. सक्षम व्यवस्थापन:
 o दक्ष र प्रभावकारी व्यवस्थापनको कमीले गर्दा संस्थानहरूको कार्यक्षमता घट्न
सक्छ।
2. भ्रष्टाचार:
o भ्रष्टाचार, अनियमितता, र अपारदर्शिताले संस्थानहरूको प्रदर्शनमा नकारात्मक
प्रभाव पार्न सक्छ।
3. राजनीतिक हस्तक्षेप:
o राजनीतिक दबाब र हस्तक्षेपले संस्थानहरूको स्वतन्त्रता र प्रभावकारितामा बाधा
पुर्‍
याउँ छ।
4. आधुनिक प्रविधिको कमी:
o आधुनिक प्रविधि र नवप्रवर्तनको अभावले संस्थानहरूको प्रतिस्पर्धात्मकता
घटाउँ छ।
5. वित्तीय समस्याहरू:
o पर्याप्त वित्तीय स्रोतहरूको अभावले योजनाहरू सफलतापूर्वक कार्यान्वयन गर्न
कठिनाइ हुन सक्छ।
6. मानव संसाधनको विकास:
o सक्षम जनशक्ति र तालिमको अभावले संस्थानहरूको प्रभावकारिता घटाउँ छ।

व्यवस्थापनका सवालहरू

सार्वजनिक संस्थानहरूको प्रभावकारी व्यवस्थापनका लागि निम्न सवालहरू विचार गर्नुपर्छ:

1. पारदर्शिता र जवाफदेहिता:
o पारदर्शिता र जवाफदेहितालाई सुनिश्चित गरेर भ्रष्टाचारको न्यूनिकरण गर्नु।
2. प्राविधिक दक्षता:
o प्राविधिक दक्षता बढाउन आधुनिक प्रविधिको उपयोग र नवप्रवर्तनलाई प्रोत्साहित
गर्नु।
3. दक्ष नेतृत्व:
o सक्षम र अनुभवी नेतृत्वको चयन र प्रोत्साहन।
4. संस्थानको स्वतन्त्रता:
o राजनीतिक हस्तक्षेपबाट मुक्त भएर संस्थानहरूको स्वतन्त्रता सुनिश्चित गर्नु।
5. वित्तीय स्रोतहरूको व्यवस्थित प्रयोग:
o वित्तीय स्रोतहरूको व्यवस्थित र पारदर्शी रूपमा उपयोग गर्नु।
 6. मानव संसाधनको विकास:
o जनशक्ति विकासका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर दक्ष जनशक्ति तयार गर्नु।
7. नियमित निगरानी र मूल्यांकन:
o नियमित निगरानी, मूल्यांकन, र प्रतिवेदनको माध्यमबाट संस्थानहरूको प्रदर्शन
सुधार गर्नु।
8. ग्राहक सन्तुष्टि:
o सेवा र उत्पादनको गुणस्तर सुधार गरेर ग्राहक सन्तुष्टि बढाउनु।

यी उपायहरूलाई अवलम्बन गरेर सार्वजनिक संस्थानहरूको प्रदर्शन सुधार गर्न सकिन्छ र तिनका
संभावना पूरा गर्न सकिन्छ।
$= नेपालमा वस्तु तथा सेवाका गुणस्तर सम्बन्धी मापदण्ड के कस्तो छ?

नेपालमा वस्तु तथा सेवाका गुणस्तर सम्बन्धी मापदण्ड

नेपालमा वस्तु तथा सेवाहरूको गुणस्तर सुनिश्चित गर्न विभिन्न मापदण्डहरू र नियामक
निकायहरूको व्यवस्था गरिएको छ। यी मापदण्ड र निकायहरूले उत्पादन तथा सेवाहरूको
गुणस्तरलाई सुधार्न, उपभोक्ताहरूलाई सुरक्षित र गुणस्तरीय वस्तु तथा सेवा उपलब्ध गराउन
महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्।

प्रमुख नियामक निकायहरू

1. नेपाल गुणस्तर तथा नापतौल विभाग (Nepal Bureau of Standards and Metrology,
NBSM):
o यो विभाग वस्तुहरूको गुणस्तर र मापतौलका मापदण्डहरूको व्यवस्थापन तथा अनुगमन
गर्छ ।
o विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डहरू (जस्तै, ISO, IEC) अनुसार राष्ट्रिय मापदण्डहरू विकास
गर्ने र लागू गर्ने।

2. नेपाल खाद्य प्राविधिक तथा गुण नियन्त्रण विभाग (Department of Food Technology
and Quality Control, DFTQC):
o खाद्य वस्तुहरूको गुणस्तर सुनिश्चित गर्ने र खाद्य सुरक्षा मापदण्डहरू लागू गर्ने।
o खाद्य वस्तुहरूको गुणस्तर परीक्षण, प्रमाणिकरण, र नियमन गर्ने।

3. औषधि व्यवस्था विभाग (Department of Drug Administration, DDA):

o औषधि तथा औषधिजन्य वस्तुहरूको गुणस्तर, सुरक्षा, र प्रभावकारिता सुनिश्चित गर्ने।
o औषधि उत्पादन, आयात, र वितरणमा मापदण्डहरूको पालन गराउने।

4. विद्युत प्राधिकरण (Nepal Electricity Authority, NEA):

o विद्युत सेवा प्रदायकहरूको गुणस्तर मापदण्डहरू निर्धारण र अनुगमन गर्ने।

5. नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरण (Nepal Telecommunications Authority, NTA):

o दूरसञ्चार सेवाहरूको गुणस्तर मापदण्डहरूको निर्धारण र अनुगमन गर्ने।

प्रमुख मापदण्डहरू

1. ISO (International Organization for Standardization):

 o विभिन्न वस्तु र सेवाहरूको गुणस्तर मापदण्डहरू अपनाउने।
o नेपालमा धेरै उद्योगहरूले ISO 9001 (गुणस्तर व्यवस्थापन प्रणाली) लगायतका विभिन्न
ISO मापदण्डहरू अपनाएका छन्।

2. IEC (International Electrotechnical Commission):

o विद्युत र इलेक्ट्रोनिक्स सम्बन्धी मापदण्डहरू।

3. Codex Alimentarius:
o खाद्य वस्तुहरूको सुरक्षा र गुणस्तर मापदण्डहरू, जसलाई DFTQC ले अनुगमन गर्छ।

4. GMP (Good Manufacturing Practices):

o औषधि र खाद्य उत्पादनमा GMP मापदण्डहरूको पालन गर्ने।

5. HACCP (Hazard Analysis Critical Control Point):

o खाद्य सुरक्षा व्यवस्थापन प्रणाली, विशेष गरी खाद्य उद्योगमा।

6. नेपाली मापदण्डहरू (Nepal Standards):

o NBSM द्वारा विकसित र जारी गरिएका राष्ट्रिय मापदण्डहरू, जसले देशको विशेष
आवश्यकताहरूलाई सम्बोधन गर्छन्।

गुणस्तर सुनिश्चित गर्ने प्रक्रिया

1. प्रमाणिकरण (Certification):
o विभिन्न नियामक निकायहरूले वस्तु तथा सेवाहरूको प्रमाणिकरण गर्छन्, जसले ती वस्तु
वा सेवाहरूले निर्धारित मापदण्डहरूको पालन गरिरहेको पुष्टि गर्छ ।

2. परीक्षण (Testing):
o उत्पादन र सेवाहरूको गुणस्तर परीक्षण गरिन्छ र यो परीक्षण NBSM, DFTQC जस्ता
निकायहरूद्वारा सम्पन्न गरिन्छ।

3. निरीक्षण (Inspection):
o उत्पादन प्रक्रिया, भण्डारण, र वितरण प्रणालीहरूको निरीक्षण गरिन्छ।

4. अनुगमन (Monitoring):
o बजारमा उपलब्ध वस्तु तथा सेवाहरूको गुणस्तर अनुगमन गरिन्छ।

5. उपभोक्ता संरक्षण:
o उपभोक्ता संरक्षण ऐन तथा नियमहरूद्वारा उपभोक्ताहरूको अधिकारको संरक्षण गरिन्छ।
चुनौतीहरू

1. सक्षम जनशक्तिको अभाव:

o गुणस्तर परीक्षण र अनुगमन गर्ने दक्ष जनशक्तिको कमी।

2. आधारभूत संरचनाको कमी:

o गुणस्तर परीक्षण प्रयोगशालाहरूको सीमितता र सुसज्जित उपकरणहरूको अभाव।

3. नियमहरूको पालनमा कठिनाइ:

o उद्योग तथा व्यवसायहरूले सबै मापदण्डहरूको सही पालन गर्न कठिनाइ महशुस गर्न
सक्छन्।

4. सूचना र शिक्षाको अभाव:

o उपभोक्ताहरू र उत्पादकहरूको गुणस्तर मापदण्डहरूको बारेमा पर्याप्त जानकारी र शिक्षा
नहुनु।

समग्रमा, नेपालमा वस्तु तथा सेवाहरूको गुणस्तर सुनिश्चित गर्न मापदण्डहरू र नियामक
निकायहरू रहेका छन्, तर ती मापदण्डहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयन र अनुगमनमा के ही
चुनौतीहरू छन् जसलाई सम्बोधन गर्न आवश्यक छ।

नेपालमा वस्तु तथा सेवाको गुणस्तर सम्बन्धी मापदण्डहरू निम्नानुसार छन्:

१. नेपाल गुणस्तर मापदण्ड (Nepal Standards): भौतिक कालो बाटो निर्माण विभाग (Nepal
Bureau of Standards and Metrology) अन्तर्गत रहेको नेपाल गुणस्तर मापदण्ड प्रमुख निकाय हो।
यसले विभिन्न वस्तु तथा सेवाहरूका लागि राष्ट्रिय गुणस्तर मापदण्ड तोके को हुन्छ। यसले
उत्पादन, प्रशोधन, भण्डारण, परिवहन लगायतका क्षेत्रहरूमा मापदण्ड निर्धारण गर्छ ।

२. खाद्य ऐन र नियमावली: खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागले खाद्य पदार्थको
गुणस्तर नियमन गर्दछ। यसले खाद्य ऐन र नियमावली बनाएर खाद्य पदार्थको उत्पादन,
भण्डारण, बिक्री वितरणका लागि मापदण्ड तोके को छ।

३. औषधि ऐन र नियमावली: औषधि व्यवस्था विभागले औषधि उत्पादन, बिक्री वितरण र

गुणस्तरका लागि औषधि ऐन र नियमावली बनाएको छ। यसले गुणस्तरीय औषधि उत्पादनका
लागि स्पेसिफिके शन तोके को हुन्छ।
४. नगर विकास ऐन/गाउँ पालिका ऐन: स्थानीय तहहरूले नगर तथा गाउँ क्षेत्रभित्र हुने निर्माण
कार्य, संरचना निर्माणलगायतका कामहरूका लागि मापदण्ड निर्धारण गरेका हुन्छन्।

५. वातावरण संरक्षण ऐन र नियमावली: वातावरण संरक्षणसम्बन्धी ऐन र नियमावलीहरूले

वातावरणीय गुणस्तर कायम राख्न मापदण्ड तोके का हुन्छन्।

६. श्रम ऐन र नियमावली: श्रम ऐन र नियमावलीहरूले कार्यस्थलमा पालना गर्नुपर्ने मापदण्डहरू

तोके का हुन्छन्।

यसरी विभिन्न ऐन, नियम र निकायहरूले वस्तु तथा सेवाको गुणस्तर नियमन गर्ने काम
गरिरहेका छन्। तर यिनको प्रभावकारी कार्यान्वयन भने चुनौतीपूर्ण रहेको छ।

%= नेपालमा रैथाने बाली उत्पादनको वर्तमान अवस्था कस्तो रहेको छ? यसो नेपालमा र विदेशमा कसरी
बजारीकरण व्यवस्था रहेको छ? स्पष्ट पार्नुहोस्।

नेपालमा रैथाने बाली उत्पादनको वर्तमान अवस्था

नेपालमा रैथाने बालीहरूको उत्पादनमा विविधता र समृद्धि रहेको छ, तर के ही चुनौतीहरू र

अवसरहरू पनि छन्। यहाँ वर्तमान अवस्थाको के ही महत्त्वपूर्ण पक्षहरू प्रस्तुत गरिएका छन्:

1. विविधता र उत्पादन क्षेत्र:

o नेपालमा विभिन्न जलवायु क्षेत्रहरूका कारण विभिन्न प्रकारका रैथाने बालीहरू
उब्जाइन्छन्, जस्तै कोदो, फापर, चिनो, मार्सी धान, जौ, र्याई आदि।
o विभिन्न भौगोलिक क्षेत्रहरू (तराई, पहाड, हिमाल) मा यी बालीहरू उब्जाइन्छन्।

2. परम्परागत ज्ञान र अभ्यास:

o रैथाने बाली उत्पादनमा स्थानीय किसानहरूको परम्परागत ज्ञान र अभ्यासको प्रयोग
गरिन्छ।
o जैविक खेती र परम्परागत कृ षि प्रणालीले यसलाई अझै पनि जीवित राखेको छ।

3. उत्पादन र उपभोग:
o उत्पादन स्तरमा के ही वृद्धि भएको छ, तर प्रमुख बालीहरूको तुलनामा उत्पादन कम नै
रहेको छ।
o यी बालीहरू स्थानीय उपभोगका लागि प्रमुख स्रोत हुन्, तर व्यावसायिक उत्पादन र
निर्यातमा अझै पनि कमी छ।
 4. चुनौतीहरू:
o आधुनिकीकरण र उच्च उत्पादन क्षमताका विदेशी बालीहरूको प्रतिस्पर्धा।
o पर्याप्त अनुसन्धान र विकासको कमी।
o बजारमा मागको अनिश्चितता र मूल्य स्थायित्वको अभाव।
o जलवायु परिवर्तनका कारण उत्पादनमा उतारचढाव।

रैथाने बालीको बजारीकरण व्यवस्था

नेपालमा बजारीकरण

1. स्थानीय बजार:
o रैथाने बालीहरू स्थानीय बजारहरूमा बेचिन्छन्, विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रहरूमा।
o किसान बजार (Farmers' Markets) र स्थानीय हाटबजारहरूमा यी बालीहरूको विक्रि हुन्छ।

2. सहकारी संस्था:
o कृ षक सहकारी संस्थाहरूले उत्पादन संकलन, प्रशोधन, र बजारमा पुर्याउने काम गर्छन्।
o सहकारीहरूले मूल्य स्थिरीकरण र विपणनमा सहयोग पुर्याउँ छन्।

3. सरकारी पहलहरू:
o कृ षि विकास मन्त्रालय र विभिन्न सरकारी निकायहरूले रैथाने बालीको प्रवर्द्धनका लागि
विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेका छन्।
o अनुसन्धान के न्द्रहरू र कृ षि विकास बैंकहरूले आर्थिक सहयोग र प्राविधिक सहयोग प्रदान
गर्छ न्।

4. प्रसंस्करण र मूल्य अभिवृद्धि:

o रैथाने बालीहरूको मूल्य अभिवृद्धि गर्न प्रशोधन र प्याके जिङमा ध्यान दिइएको छ।
o जैविक उत्पादन प्रमाणिकरण र विभिन्न प्रकारका उत्पादहरूको विकास।

विदेशमा बजारीकरण

1. निर्यात संभावनाहरू:
o नेपालबाट रैथाने बालीहरूको निर्यात विशेष गरी जैविक उत्पादनका रूपमा गर्न सकिन्छ।
o नेपाली रैथाने बालीहरूको अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा राम्रो सम्भावना छ, विशेष गरी
स्वास्थ्यसंगत र जैविक उत्पादनहरूको बढ्दो मागलाई ध्यानमा राख्दै।

2. निर्यात प्रक्रिया:
 o निर्यातका लागि उत्पादनहरूको गुणस्तर प्रमाणिकरण र अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डहरूको पालन
गर्नुपर्छ ।
o सरकारी अनुमतिहरू र प्रमाणपत्रहरू आवश्यक छन्।

3. अन्तर्राष्ट्रिय बजारको अध्ययन:

o लक्षित निर्यात बजारहरूको माग र आवश्यकताहरूको अध्ययन गरेर उत्पादनको योजना
बनाउने।
o विभिन्न देशहरूको आयात नियम र प्रक्रियाहरूको जानकारी।

4. मार्के टिङ रणनीति:

o ब्रान्डिङ, प्याके जिङ, र प्रवर्द्धनात्मक गतिविधिहरू मार्फ त अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा रैथाने
बालीहरूको परिचय गराउने।
o व्यापार मेला र प्रदर्शनीहरूमा सहभागी भई उत्पादनहरूको प्रचार-प्रसार।

5. व्यापार सम्झौता र संजाल:

o अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार साझेदारहरू र बिचौलियाहरूसँग सम्झौता गरेर बजारीकरणको दायरा
बढाउने।
o निर्यात प्रवर्द्धनका लागि विभिन्न व्यापारिक संघसंस्था र सरकारी निकायहरूको सहयोग।

निष्कर्ष

नेपालमा रैथाने बाली उत्पादनको वर्तमान अवस्था परम्परागत ज्ञान र विविधतामा आधारित भए
पनि आधुनिकीकरण र विपणनमा चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। यी बालीहरूको उत्पादन र
बजारीकरणलाई प्रोत्साहन गर्न सरकारी तथा गैरसरकारी निकायहरूको सहयोग, आधुनिक प्रविधि, र
अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पहुँच बढाउन आवश्यक छ। यस्ता पहलहरूले किसानहरूको आयस्तर
बढाउने र देशको कृ षि क्षेत्रमा समृद्धि ल्याउनेछ।

नेपालमा रैथाने बालीको उत्पादन क्रमशः घट्दै गइरहेको छ। यसको मुख्य कारणहरू निम्न हुन्:

 आधुनिक बालीको प्रचलन: उच्च उत्पादन र रोग प्रतिरोधक क्षमता भएका आधुनिक बालीहरूको
प्रचलनले रैथाने बालीहरूको स्थान ओगटेको छ।
 बजारिकरणको कमी: रैथाने बालीहरूको बजारिकरण प्रणाली कमजोर छ, जसले गर्दा किसानहरूलाई
उचित मूल्य प्राप्त गर्न मुश्किल हुन्छ।
 युवा पुस्ताको आकर्षणको कमी: युवा पुस्ताले आधुनिक कृ षि पेसामा बढी रुचि राख्ने भएकाले
रैथाने बाली खेती गर्ने किसानहरूको संख्या घट्दै गइरहेको छ।
  जलवायु परिवर्तन: जलवायु परिवर्तनले गर्दा रैथाने बालीहरूमा रोग लाग्ने र उत्पादन घट्ने समस्या
बढेको छ।

के ही प्रमुख रैथाने बालीहरूको उत्पादन स्थिति:

 कोदो: नेपालको प्रमुख रैथाने बाली हो। यसको उत्पादन २०७८/७९ मा ५४ हजार मेट्रिक टन थियो।
 फापर: २०७८/७९ मा १९०० मेट्रिक टन फापर उत्पादन भएको थियो।
 चिनो: २०७८/७९ मा १७०० मेट्रिक टन चिनो उत्पादन भएको थियो।
 कागुनो: २०७८/७९ मा ९०० मेट्रिक टन कागुनो उत्पादन भएको थियो।

नेपालमा र विदेशमा रैथाने बालीको बजारीकरण:

नेपालमा:

 स्थानीय बजार: रैथाने बालीहरूको मुख्य बजार स्थानीय स्तरमा रहेको छ। किसानहरूले आफ्नो
उत्पादन स्थानीय बजार, मेलापात तथा सहकारी संस्थाहरूमा बिक्री गर्छन्।
 प्रसंस्करण र मूल्यवर्धन: के ही रैथाने बालीहरूलाई प्रशोधन गरी मूल्यवर्धित उत्पादनहरू बनाइन्छ,
जस्तै पिठो, चाउर, रक्सी, आदि। यसले किसानहरूको आम्दानी बढाउन मद्दत गर्दछ।
 सरकारी पहल: नेपाल सरकारले रैथाने बालीको प्रवर्द्धन र बजारीकरणका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरू
सञ्चालन गरिरहेको छ।

विदेशमा:

 निर्यात: के ही रैथाने बालीहरू, जस्तै कोदो र फापर, विदेशमा निर्यात हुन्छन्। यद्यपि, निर्यातको
मात्रा अझै पनि सानो छ।
 अन्तर्राष्ट्रिय बजार: रैथाने बालीहरूको लागि अन्तर्राष्ट्रिय बजार बढ्दै गइरहेको छ। स्वास्थ्यप्रति
सचेत उपभोक्ताहरूले प्राकृ तिक र पौष्टिक खाद्य पदार्थहरूको खोजी गरिरहेका छन्, जसले गर्दा
रैथाने बालीहरूको माग बढेको छ।

निष्कर्ष:

नेपालमा रैथाने बालीको उत्पादन र बजारीकरणमा धेरै चुनौतीहरू छन्। यद्यपि, यी बालीहरूको
संरक्षण र प्रवर्द्धनका लागि धेरै सम्भावनाहरू पनि छन्। सरकार, गैरसरकारी संस्थाहरू र
किसानहरूले मिलेर काम गरेर रैथाने बालीहरूलाई दिगो र लाभदायी बनाउन सक्छन्।
^= नेपाल स्थानीय श्रोत परिचालनको समस्याहरूको बारेमा चर्चा गर्नुहोस्।

नेपालमा स्थानीय श्रोत परिचालनमा विभिन्न समस्याहरू छन्। यी समस्याहरूको बारेमा चर्चा
गर्दा प्राविधिक, आर्थिक, सामाजिक, र नीतिगत पाटाहरू समेट्नुपर्छ । यहाँ ती समस्याहरू विस्तृतमा
वर्णन गरिएको छ:

१. प्राविधिक समस्याहरू

1. सीमित प्रविधि:
o आधुनिक कृ षि, उद्योग, र सेवाक्षेत्रमा आवश्यक प्रविधिको अभावले गर्दा
उत्पादनशीलता कम छ।
o उन्नत सिंचाइ, खाद, बीउबिजन, र कृ षियन्त्रहरूको उपयोग नगर्नु।
2. सक्षम जनशक्तिको अभाव:
o आवश्यक सीप र ज्ञान भएको जनशक्तिको कमी।
o तालिम र सीप विकासका कार्यक्रमहरूको अभाव।
3. प्राकृ तिक स्रोतहरूको कम उपयोग:
o पानी, वन, खनिज आदि स्रोतहरूको प्रभावकारी उपयोग र व्यवस्थापनको कमी।
 o परम्परागत विधिहरूमा निर्भरता।

२. आर्थिक समस्याहरू

1. आर्थिक स्रोतहरूको अभाव:

o स्थानीय विकासका लागि आवश्यक वित्तीय स्रोतहरूको अभाव।
o पर्याप्त लगानी र क्रे डिट सुविधाको अभाव।
2. वित्तीय अस्थिरता:
o बजेट निर्माण र कार्यान्वयनमा अस्थिरता।
o आर्थिक योजना र व्यवस्थापनमा कमजोरी।
3. अधोसंरचनाको कमी:
o यातायात, सञ्चार, र ऊर्जा जस्ता आधारभूत पूर्वाधारको अभाव।
o ग्रामीण क्षेत्रहरूमा विशेष गरी आधारभूत संरचनाको कमी।

३. सामाजिक समस्याहरू

1. सामाजिक विभाजन र असमानता:

o जातीय, लैंगिक, र आर्थिक असमानताका कारण श्रोतहरूको समान उपयोगमा
समस्या।
o समाजका के ही समूहहरूमा श्रोत परिचालनको अवसर कम।
2. जनसंख्या वृद्धि:
o उच्च जनसंख्या वृद्धिका कारण श्रोतहरूको दवाब।
o जमिनको अत्यधिक उपयोग र वन विनाश।
3. शिक्षा र चेतनाको कमी:
o श्रोतहरूको परिचालन र व्यवस्थापनको लागि आवश्यक ज्ञान र चेतनाको अभाव।
o स्थानीय समुदायमा विकास सम्बन्धी कार्यक्रमहरूको ज्ञानको अभाव।

४. नीतिगत समस्याहरू

1. नीतिको अस्पष्टता र अस्थिरता:

o श्रोत परिचालन सम्बन्धी नीति, योजना, र कार्यक्रमहरूको अस्पष्टता।
o नीतिगत अस्थिरताका कारण दीर्घकालीन योजना बनाउन समस्या।
2. ब्यूरोक्रे टिक बाधा:
 o सरकारी प्रक्रियाहरूमा ढिलाइ र जटिलता।
o नीतिको कार्यान्वयनमा भ्रष्टाचार र अनियमितता।
3. स्थानीय शासनको कमजोरी:
o स्थानीय सरकारहरूको कमजोरी र सक्षम नेतृत्वको अभाव।
o स्थानीय शासनका संरचनाहरूमा सीमित क्षमता।

निष्कर्ष

नेपालमा स्थानीय श्रोत परिचालनमा विभिन्न समस्या छन् जसले प्रभावकारी विकास र समृद्धिमा
बाधा पुर्याइरहेका छन्। यी समस्याहरूको समाधानका लागि बहुआयामिक र दीर्घकालीन उपायहरू
आवश्यक छन्। सम्भावित उपायहरूमा आधुनिक प्रविधिको प्रयोग, सक्षम जनशक्तिको विकास,
वित्तीय स्रोतहरूको व्यवस्थापन, सामाजिक समानता, र सशक्त नीतिगत फ्रे मवर्क को विकास
समावेश छन्।

समग्रमा, यी समस्याहरूको समाधान गरेर मात्र नेपालले आफ्ना स्थानीय श्रोतहरूको पूर्ण उपयोग
गर्न सक्नेछ र दीर्घकालीन समृद्धि हासिल गर्न सक्षम हुनेछ।

&= प्रशासनिक उत्तरदायित्व भनेको के हो? नेपालजस्तो कम विकसित मुलुकको सन्दर्भमा सार्वजानिक
उत्तरदायित्व बढाउने उपायहरू के के हुन् सक्छन्? आफ्नो मन्तव्य उल्लेेख गर्नुहोस्।

प्रशासनिक उत्तरदायित्व

प्रशासनिक उत्तरदायित्व भनेको सरकारी तथा प्रशासनिक निकायहरू र तिनका कर्मचारीहरूको

कानुनी, नैतिक, र व्यावसायिक दायित्व हो, जसमा उनीहरूले आफ्नो कार्य, निर्णय, र व्यवहारको
लागि जवाफदेही हुनुपर्ने हुन्छ। यसमा पारदर्शिता, जवाफदेहिता, दक्षता, र अखण्डताको सिद्धान्तहरू
समावेश छन्।

प्रशासनिक उत्तरदायित्वका के ही प्रमुख पक्षहरू छन्:

1. जवाफदेहिता (Accountability):
o आफ्नो काम र निर्णयहरूको लागि उत्तरदायी हुनु।
o जनताको प्रश्नको उत्तर दिन सक्नुपर्ने।
2. पारदर्शिता (Transparency):
o निर्णय प्रक्रिया र कार्यान्वयनमा स्पष्टता र खुलापन।
 o जानकारीको सहज उपलब्धता।
3. अखण्डता (Integrity):
o इमानदारीपूर्वक काम गर्नु।
o भ्रष्टाचार, अनियमितता र अन्याय नगर्नु।
4. कु शलता (Efficiency):
o स्रोतहरूको अधिकतम उपयोग गर्दै सेवा प्रदान गर्नु।
o समय र स्रोतको बचत गर्दै गुणस्तरीय सेवा दिनु।

नेपालजस्तो कम विकसित मुलुकको सन्दर्भमा सार्वजनिक उत्तरदायित्व बढाउने

उपायहरू

नेपालजस्तो कम विकसित मुलुकमा सार्वजनिक उत्तरदायित्व बढाउन विभिन्न उपायहरू

अवलम्बन गर्न सकिन्छ। ती उपायहरू तल उल्लिखित छन्:

1. नियमित अनुगमन र मूल्यांकन:

o सरकारी तथा सार्वजनिक संस्थानहरूको नियमित अनुगमन र मूल्यांकन गर्नुपर्ने।
o प्रदर्शन मापन गर्ने सूचकांकहरूको विकास र उपयोग।
2. पारदर्शिता र सूचना पहुँच:
o सरकारी काम कारबाही, निर्णय प्रक्रिया, र बजेटको बारेमा जनतालाई सूचित गर्न।
o सूचना प्रविधिको प्रयोग गर्दै सरकारी दस्तावेज र प्रतिवेदनहरू सार्वजनिक गर्ने।
3. नागरिक सहभागिता:
o नीतिगत निर्णयमा जनताको सहभागिता बढाउन।
o सार्वजनिक सुनुवाइ, परामर्श, र जनमत संग्रह जस्ता प्रक्रियाहरू अपनाउने।
4. नैतिक शिक्षा र तालिम:
o कर्मचारीहरूको लागि नैतिकता, जवाफदेहिता, र पारदर्शिताको बारेमा तालिम
कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने।
o प्रशासनिक प्रशिक्षक के न्द्रहरूमा यसबारे पाठ्यक्रमहरू समावेश गर्ने।
5. कडा कानूनी व्यवस्था:
o भ्रष्टाचार र अनियमितताको विरुद्ध कडा कानूनी व्यवस्था लागू गर्ने।
o दोषीलाई कडा सजाय दिने र पारदर्शी अनुसन्धान गर्ने।
6. नियामक निकायहरूको सुदृढीकरण:
 o अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग, महालेखा परीक्षक कार्यालय लगायतका
नियामक निकायहरूको सुदृढीकरण र प्रभावकारिता बढाउने।
o स्वायत्तता र कार्यक्षमता बढाउने।
7. सोसल मिडिया र मिडियाको भूमिका:
o मिडिया र सोसल मिडियाको भूमिका सुदृढ गर्दै नागरिकहरूलाई सूचित र सशक्त
बनाउने।
o स्वतन्त्र मिडिया र प्रेसको संरक्षण गर्ने।
8. बजेट पारदर्शिता:
o बजेट निर्माण, कार्यान्वयन, र लेखापरीक्षणमा पारदर्शिता कायम गर्ने।
o बजेट खर्च र नतिजाको नियमित सार्वजनिक प्रतिवेदन।

निष्कर्ष

प्रशासनिक उत्तरदायित्व भनेको सरकारी काम कारबाहीको पारदर्शिता, जवाफदेहिता, अखण्डता, र

कु शलता सुनिश्चित गर्ने प्रक्रिया हो। नेपालजस्तो कम विकसित मुलुकमा यसलाई बढाउन
विभिन्न उपायहरू अवलम्बन गर्नुपर्छ जसले जनताको विश्वास बढाउँ छ र देशको समग्र
विकासलाई तिब्रता दिन्छ। ती उपायहरूमा कानूनी सुधार, नागरिक सहभागिता, पारदर्शिता, नैतिक
तालिम, र मिडियाको सशक्तिकरणजस्ता पहलहरू समावेश छन्। यी पहलहरूलाई प्रभावकारी ढंगले
कार्यान्वयन गरेर मात्र सार्वजनिक उत्तरदायित्वमा सुधार गर्न सकिन्छ र त्यसले देशको
प्रशासनिक प्रणालीलाई सुदृढ बनाउँ छ।