Professional Documents
Culture Documents
नेपालका सात प्रदेशको नाम र ती प्रदेशको राजधानी रहेको स्थान लेख्नुहोस्
नेपालका सात प्रदेशको नाम र ती प्रदेशको राजधानी रहेको स्थान लेख्नुहोस्
नेपालका सात प्रदेशको नाम र ती प्रदेशको राजधानी रहेको स्थान लेख्नुहोस्
1. प्रदेश नम्बर १:
o राजधानी: विराटनगर, मोरङ
2. प्रदेश नम्बर २:
o राजधानी: जनकपुर, धनुषा
3. बागमती प्रदेश:
o राजधानी: हेटौँडा, मकवानपुर
4. गण्डकी प्रदेश:
o राजधानी: पोखरा, कास्की
5. लुम्बिनी प्रदेश:
o राजधानी: देउखुरी, दाङ
6. कर्णाली प्रदेश:
o राजधानी: वीरेन्द्रनगर, सुर्खेत
7. सुदूरपश्चिम प्रदेश:
o राजधानी: धनगढी, कै लाली
@= मानव जीवनमा वन सम्पदाको के कस्तो महत्व रहेको छ? वन संरक्षणका उपायहरू उल्लेख गर्नुहोस्।
वन सम्पदाको महत्व
1. पर्यावरणीय सन्तुलन:
o वनहरूले कार्बन डाइअक्साइड सोस्ने र अक्सिजन उत्पादन गर्ने काम गर्छन्, जसले
जलवायु सन्तुलन कायम राख्छ।
o माटोको क्षय (erosion) रोक्न मद्दत गर्छ न् र जल स्रोतहरूको संरक्षणमा योगदान
गर्छ न्।
2. जैविक विविधता:
o वनहरू विभिन्न वन्यजन्तु र वनस्पतिको आवासस्थान हुन्, जसले जैविक
विविधता जोगाउँ छन्।
3. आर्थिक लाभ:
o वनले काठ, जडीबुटी, फलफू ल, र अन्य वन पैदावार उपलब्ध गराउँ छन्, जसले
स्थानीय अर्थतन्त्रमा योगदान पुर्
याउँ छ।
4. जलवायु नियन्त्रण:
o वनले हावा र तापमान नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छन्, जसले चरम मौसमी अवस्थाहरू
कम गर्छ ।
5. सामाजिक र सांस्कृ तिक महत्व:
o धेरै समुदायको परम्परा, संस्कृ ति, र जीवनशैली वनसँग गाँसिएको छ।
वन संरक्षणका उपायहरू
वन संरक्षणको महत्व बुझेर यसलाई व्यवहारमा ल्याउँ दा मानव जीवन र पर्यावरण दुवैलाई फाइदा
पुग्छ।
#= जनसङ्ख्याको आधारमा लुम्बिनी प्रदेशमा बसोवास गर्ने मुख्य मुख्य 5 वटा जातजातिहरूको भाषा,
संस्कृ ति तथा बसोवास क्षेत्रको बारेमा लेख्नुहोस्।
लुम्बिनी प्रदेशमा बसोवास गर्ने मुख्य ५ जातजातिहरूको भाषा, संस्कृ ति, तथा बसोवास क्षेत्रबारे
निम्न जानकारी छ:
१. थारू
२. मगर
३. नेवार
नेपालको आर्थिक विकासमा पर्यटन क्षेत्रको भूमिका महत्वपूर्ण छ। यसको संक्षिप्त वर्णन निम्न
प्रकार छ:
राजस्व आम्दानी
विदेशी मुद्रा: पर्यटनले नेपालमा ठू लो मात्रामा विदेशी मुद्रा भित्र्याउँ छ, जसले विदेशी मुद्रा
सञ्चितिमा वृद्धि गराउँ छ र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई सुदृढ बनाउँ छ।
रोजगारी सिर्जना
प्रत्यक्ष रोजगारी: होटल, रेस्टु रेन्ट, ट्राभल एजेन्सी, गाइड, ट्रेकिङ पोर्टर, र अन्य पर्यटन-
सम्बन्धित व्यवसायमा धेरै नेपालीहरूले प्रत्यक्ष रोजगारी पाउँ छन्।
अप्रत्यक्ष रोजगारी: कृ षि, हस्तकला, यातायात, र निर्माणजस्ता क्षेत्रहरूमा अप्रत्यक्ष रूपले
रोजगारी सिर्जना हुन्छ।
क्षेत्रीय विकास
सांस्कृ तिक आदानप्रदान: पर्यटकहरूले नेपालका विविध संस्कृ ति, परम्परा, र धर्मको अनुभव
गर्छ न्, जसले सांस्कृ तिक आदानप्रदानलाई बढावा दिन्छ।
संरक्षण प्रयास: पर्यटकीय आकर्षणहरूको संरक्षणमा ध्यान दिइन्छ, जसले पुरातात्त्विक
स्थल, मठमन्दिर, र अन्य सांस्कृ तिक सम्पदाको संरक्षणमा सहयोग पुर्याउँ छ।
विदेशी लगानी
पर्यटन परियोजना: होटल, रिसोर्ट, ट्रेकिङ कम्पनी, र अन्य पर्यटनसम्बन्धी परियोजनामा
विदेशी लगानी आकर्षित हुन्छ, जसले थप पूँजी भित्र्याउँ छ।
अन्तर्राष्ट्रिय छवि
समग्र योगदान
पर्यटन क्षेत्रले नेपालमा समग्र आर्थिक वृद्धि, सामाजिक समृद्धि, र सांस्कृ तिक धरोहरको संरक्षणमा
महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसले राष्ट्रिय विकास रणनीतिमा एक प्रमुख क्षेत्रको रूपमा पहिचान
पाएको छ।
%= सामाजिक सुरक्षा भनेको के हो? नेपालमा सामाजिक सुरक्षा सम्बन्धी के कस्ता कार्यक्रम संकलन
गरिएका छन्? उल्लेख गर्नुहोस्।
नेपालमा विभिन्न सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरू लागू गरिएका छन्, जसले नागरिकहरूको
सामाजिक र आर्थिक कल्याणमा योगदान पुर्
याउँ छ। के ही प्रमुख कार्यक्रमहरू निम्नानुसार छन्:
1. बृद्ध भत्ता
o ७० वर्ष उमेर कटेका नागरिकहरूलाई मासिक रूपमा प्रदान गरिने भत्ता। जनजाति,
दलित, र कर्णाली प्रदेशका नागरिकहरूलाई ६० वर्ष उमेरमै यो भत्ता उपलब्ध
गराइन्छ।
2. अशक्तता भत्ता
o पूर्ण अशक्तता भएका व्यक्तिहरूलाई मासिक रूपमा प्रदान गरिने भत्ता।
3. विधवा भत्ता
o एकल महिलाहरूलाई, विशेष गरी विधवाहरूलाई, मासिक रूपमा प्रदान गरिने भत्ता।
4. बाल भत्ता
o निर्धन र अति पिछडिएका वर्गका बालबालिकालाई प्रदान गरिने भत्ता।
5. सामाजिक सुरक्षा कोष
o सामाजिक सुरक्षा कोषले कर्मचारीहरूको वृद्धावस्था, अशक्तता, र मृत्युपछि
पारिवारिक सहायता प्रदान गर्दछ। यसमा रोजगारदाताबाट अनिवार्य रूपमा
योगदान गरिन्छ।
6. स्वास्थ्य बीमा योजना
o गरीब, असहाय, र अन्य लक्षित समूहहरूको स्वास्थ्य सेवा पहुँच बढाउन स्वास्थ्य
बीमा कार्यक्रम।
7. छाउपडी प्रथा उन्मूलन
o छाउपडी प्रथाको अन्त्य गर्नका लागि विभिन्न जनचेतना कार्यक्रम र आर्थिक
सहायता।
8. श्रम कल्याण कोष
o मजदूरहरूको कल्याणका लागि मजदूरी सँगसँगै विभिन्न सुविधाहरू (जस्तै: आवास,
स्वास्थ्य, शिक्षा) प्रदान गर्ने योजना।
9. गर्भवती र स्तनपान गराउने आमाका लागि भत्ता
o गर्भवती महिलाहरूलाई प्रसूति अघि र पछि स्वास्थ्य सेवा पहुँच सुधार गर्न र
सन्तुलित पोषणको लागि भत्ता प्रदान गर्ने कार्यक्रम।
10. गरिबी निवारण कोष
o गरिबी निवारणका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने र स्थानीयस्तरमा
आयमूलक क्रियाकलापहरूको प्रवर्द्धन गर्ने।
नेपालमा सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरू राज्यले कमजोर र असुरक्षित वर्गको आर्थिक र सामाजिक
जीवनलाई सुधार गर्न लागु गरिएका विभिन्न नीतिहरू र योजनाहरूको संयोजन हो। यी
कार्यक्रमहरूले आर्थिक स्थायित्व, स्वास्थ्य सुरक्षा, र समग्र सामाजिक कल्याणमा महत्वपूर्ण
योगदान पुर्
याउँ छन्।
^= नेपालमा जनसङ्ख्या व्यवस्थापनका चुनौतीहरू के के हुन्? लेख्नुहोस्।
१. उच्च जन्मदर
जनसंख्या वृद्धिदर: नेपालमा अझै पनि उच्च जन्मदर कायम छ, जसले स्रोतहरूको
उपभोगमा दबाब सिर्जना गर्छ ।
शिक्षा र चेतनाको कमी: परिवार नियोजन र जनसंख्या व्यवस्थापनबारे पर्याप्त
जानकारीको अभाव।
३. आर्थिक असमानता
स्वास्थ्य सेवा पहुँच: ग्रामीण र विकट क्षेत्रहरूमा स्वास्थ्य सेवा र परिवार नियोजनको
पहुँच सीमित छ।
मातृ मृत्यु दर: प्रसूति सेवा र स्वास्थ्य सुविधाको अभावले मातृ मृत्यु दर उच्च रहन्छ।
५. शहरीकरण र बसोबास
अनियन्त्रित शहरीकरण: शहरी क्षेत्रमा जनसंख्या विस्फोटले पूर्वाधार, स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा, र
आवासको अभाव सिर्जना गरेको छ।
वातावरणीय प्रभाव: अत्यधिक शहरीकरणले वातावरणीय प्रदूषण, फोहोरमैला व्यवस्थापन, र
जल आपूर्तिमा समस्या ल्याएको छ।
प्रवासी श्रमिक: विदेशमा काम गर्न जाने प्रवासी श्रमिकहरूको ठू लो संख्याले परिवारमा
आर्थिक र सामाजिक अस्थिरता ल्याउँ छ।
जनसंख्या विस्थापन: प्राकृ तिक विपद्, सशस्त्र संघर्ष, र रोजगारीको खोजीमा हुने जनसंख्या
विस्थापनले व्यवस्थापनमा चुनौती पुर्
याउँ छ।
बालविवाह: ग्रामीण क्षेत्रमा बालविवाहको चलन अझै पनि उच्च छ, जसले किशोर-आयुमा
गर्भधारण र मातृ स्वास्थ्यमा असर गर्छ।
पोषणको कमी: बालबालिका र किशोरहरूमा पोषणको अभावले दीर्घकालीन स्वास्थ्य र
विकासमा समस्या ल्याउँ छ।
यी चुनौतीहरू समाधान गर्नका लागि समग्र र दीर्घकालीन योजनाहरू आवश्यक छन्, जसमा
शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, आर्थिक विकास, र महिला सशक्तिकरणमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । जनसंख्या
व्यवस्थापनका लागि बहु-क्षेत्रीय समन्वय र सामुदायिक सहभागिता अपरिहार्य छ।
&= जलवायु परिवर्तन भन्नाले के बुझिन्छ? समाजमा जलवायु परिवर्तनको के कस्तो असर देखिएको छ?
जलवायु परिवर्तनको असर र न्यूनिकरणका उपायहरू उल्लेख गर्नुहोस्।
जलवायु परिवर्तन भनेको पृथ्वीको वातावरणमा दीर्घकालीन रूपमा तापक्रम, वर्षा, हावा, र अन्य
मौसम सम्बन्धी तत्वहरूको परिवर्तनलाई जनाउँ छ। यसको मुख्य कारण प्राकृ तिक प्रक्रिया र
मानव क्रियाकलाप दुवै हुन्, विशेष गरी ग्रीनहाउस ग्यासहरूको उत्सर्जन जसले ग्लोबल वार्मिङ
(वैश्विक तातोपन) लाई बढावा दिन्छ।
1. कृ षि र खाद्य सुरक्षा
o वर्षाको अनिश्चितता: अनियमित मौसम र चरम जलवायु अवस्थाहरूले खेतीपातीमा असर
पुर्याउँ छ, जसले खाद्य उत्पादनमा कमी ल्याउँ छ।
o बालीको हानि: अधिक तापक्रम, सूखा, बाढी, र हिमपातको कमीले बालीहरूको उत्पादकत्वमा
हानि पुर्याउँ छ।
2. स्वास्थ्य
o रोगको प्रकोप: तापक्रमको वृद्धिले मलेरिया, डेंगु, र अन्य संक्रामक रोगहरूको प्रकोप बढ्न
सक्छ।
o तापघात: अत्यधिक गर्मीका कारण तापघात र अन्य स्वास्थ्य समस्याहरू बढ्न सक्छ।
3. जल स्रोतहरू
o जल संकट: हिमनदीहरू पग्लने, अनियमित वर्षा, र सूखाका कारण जल स्रोतहरूको अभाव
हुन्छ।
o सिन्धु जलवायु: पानीको गुणस्तरमा गिरावट र भू-जलको स्तर घट्नु।
4. पर्यावरणीय प्रभाव
o जैविक विविधता: वन्यजन्तु र वनस्पतिहरूको आवासस्थान नष्ट हुनु र के ही प्रजातिहरू
लोप हुनु।
o वन फडानी: तापक्रम वृद्धिका कारण वन क्षेत्रहरूमा आगलागीको सम्भावना बढ्नु।
5. आर्थिक प्रभाव
o स्रोतको कमी: कृ षिमा हानि र जल संकटले आर्थिक गतिविधिहरूमा प्रतिकू ल असर
पुर्याउँ छ।
o पुनर्निर्माण खर्च: बाढी, भूस्खलन, र अन्य प्राकृ तिक प्रकोपहरूको पुनर्निर्माणमा ठू लो खर्च
लाग्छ।
असरहरू
1. चरम मौसम: बढ्दो तापक्रमले अत्यधिक गर्मी, चक्रवात, र बाढीजस्ता चरम मौसमका घटना वृद्धि
गर्छ ।
2. समुद्री स्तरको वृद्धी: ग्लेशियर पग्लने र समुद्री तापक्रम बढ्नाले समुद्री सतह उठ्छ, जसले तटीय
क्षेत्रहरूलाई डु बानको खतरा हुन्छ।
3. आर्थिक अस्थिरता: प्राकृ तिक प्रकोपहरूका कारण कृ षि, उद्योग, र सेवाक्षेत्रमा आर्थिक अस्थिरता
देखिन्छ।
4. भू-परिवर्तन: हिमाली क्षेत्रहरूमा हिमनदीहरू पग्लनु, भूस्खलन, र माटोको क्षयजस्ता भू-परिवर्तनहरू।
न्यूनिकरणका उपायहरू
3. दिगो कृ षि अभ्यास
o कृ षि प्रणालीमा सुधार, जैविक खेती, र पानीको दिगो उपयोग।
6. जनचेतना र शिक्षा
o जलवायु परिवर्तनबारे जनचेतना फै लाउने, शिक्षा कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने, र समाजलाई
वातावरणीय उत्तरदायित्वबारे सचेत पार्ने।
मानव अधिकार भनेको सबै व्यक्तिहरूले आफ्नो जन्मदेखि नै पाउने आधारभूत अधिकार र
स्वतन्त्रता हुन्। यी अधिकारहरूले व्यक्ति वा समूहको जीवन, स्वतन्त्रता, समानता, सम्मान, र
न्याय सुनिश्चित गर्छन्। मानव अधिकारहरूमा के ही प्रमुख तत्वहरू निम्न छन्:
नेपालमा मानव अधिकारको कार्यान्वयनका लागि थुप्रै संस्थागत व्यवस्थाहरू छन्, जसले
नागरिकहरूको अधिकारको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्।
नेपाल सरकारले भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि विभिन्न संरचनागत व्यवस्था र संस्थागत पहलहरू
गरेका छन्। यी व्यवस्थाहरूले भ्रष्टाचार नियन्त्रण, अनुसन्धान, र कारबाहीका प्रक्रियाहरूलाई
सुनिश्चित गर्न मद्दत गर्छ न्। प्रमुख संरचनागत व्यवस्थाहरू निम्नानुसार छन्:
५. सरकारी ऐन र नियमावली
६. नीति र रणनीति
७. प्रविधि र नवप्रवर्तन
८. जनचेतना र सहभागिता
सार्वजनिक शिक्षा कार्यक्रम: भ्रष्टाचारविरुद्ध जनचेतना जगाउने, सुशासन प्रवर्द्धन गर्ने, र
नागरिकको सहभागिता सुनिश्चित गर्ने कार्यक्रम।
सहभागितामूलक अनुगमन: नागरिक समाज, मिडिया, र अन्य सरोकारवालाहरूको
सहभागितामा भ्रष्टाचारको अनुगमन र प्रतिवेदन।
९. अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग
सामान्य अर्थमा कानून भनेको कु नै पनि समाजमा शान्ति, सुव्यवस्था, र न्याय सुनिश्चित गर्न
बनाइएका नियम, विधान, र नीतिहरूको एक समूह हो। कानूनले व्यक्तिहरूको अधिकार, कर्तव्य, र
व्यवहारलाई नियमन गर्दछ, र समाजमा अनुशासन कायम गर्न मद्दत पुर्
याउँ छ। कानूनहरूको
पालना गर्नुपर्ने अनिवार्यताले समाजमा समानता, न्याय, र सुरक्षा सुनिश्चित गर्न भूमिका खेल्छ।
कानूनका स्रोतहरू
1. संविधान
o भूमिका: संविधान कु नै पनि देशको सर्वोच्च कानून हो। यसले सरकारको संरचना,
शक्ति, र कार्यक्षेत्र निर्धारण गर्दछ र नागरिकहरूको मौलिक अधिकार र कर्तव्यहरू
सुनिश्चित गर्छ।
o उदाहरण: नेपालको संविधान, २०७२।
2. विधायिका (संसद्) द्वारा बनाइएका कानूनहरू
o भूमिका: संसद् वा विधायिकाद्वारा पारित कानूनहरू जसलाई ऐन, विधेयक, वा
अधिनियम भनिन्छ।
o उदाहरण: आपराधिक संहिता ऐन, २०७४; मुलुकी ऐन।
3. न्यायिक निर्णयहरू (न्यायिक मिसालहरू)
o भूमिका: अदालतहरूले गरेका निर्णयहरू र त्यसबाट स्थापित न्यायिक सिद्धान्तहरू
कानूनको स्रोत हुन्। यसलाई नजीर वा न्यायिक मिसाल भनिन्छ।
o उदाहरण: सर्वोच्च अदालतका निर्णयहरू, जसले कानूनी मुद्दाहरूमा दिशा निर्देशन
प्रदान गर्छ ।
4. प्रविधिक र नियमावलीहरू
o भूमिका: सरकारका विभिन्न निकायहरूले लागू गर्ने नियमावली, प्राविधिक नियम, र
व्यवस्थाहरू।
o उदाहरण: यातायात नियमावली, कर नियमावली।
5. परम्परा र प्रथाहरू
o भूमिका: लामो समयदेखि समाजमा प्रचलित प्रथाहरू, परम्परागत कानूनहरू र
सामाजिक मान्यताहरू।
o उदाहरण: परम्परागत न्याय प्रणाली, सामुदायिक प्रथाहरू।
6. अन्तर्राष्ट्रिय कानून
o भूमिका: विभिन्न देशहरूबीच भएका सन्धि, सम्झौता, र अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरूले
बनाएका नियमहरू।
o उदाहरण: मानव अधिकारसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय सन्धिहरू, अन्तर्राष्ट्रिय अपराध
न्यायालयका नियमहरू।
7. कार्यकारी आदेशहरू
o भूमिका: कार्यकारी प्रमुख (राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री) द्वारा जारी गरिएका आदेशहरू
जसलाई कार्यकारी आदेश भनिन्छ।
o उदाहरण: आपतकालीन अवस्थाको घोषणा, विशेष कार्यसम्पादन आदेश।
8. व्याख्या र कानूनी साहित्य
o भूमिका: कानूनी विद्वानहरूद्वारा लेखिएका पुस्तक, लेख, र व्याख्याहरूले कानूनको
अर्थ र प्रयोगलाई स्पष्ट गर्न मद्दत गर्छ ।
o उदाहरण: कानूनी ग्रन्थहरू, कानूनी जर्नलहरू।
निष्कर्ष
१. कृ षि सम्बन्धी नीति
खाद्य सुरक्षा: संविधानले देशको खाद्य सुरक्षामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने निर्देशन गर्छ ।
यसले खाद्य सुरक्षा सम्पन्नता, कृ षि उत्पादन बढाउने र नागरिकहरूको खान प्रश्नको
समाधानमा मद्दत पुर्
याउँ छ।
समृद्ध कृ षि सेक्टर: संविधानले समृद्ध कृ षि सेक्टर विकास गर्ने प्राथमिकता राखेको छ।
यसका लागि कृ षि उत्पादन, खेती-बाड़ीको अवस्थालाई सुधार्ने, प्रविधि विकास गर्ने, र खाद्य
सुरक्षाको समृद्धि सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
समृद्ध कृ षि नीति: संविधानले समृद्ध कृ षि नीति अपाङ्गत राखेको छ, जसले खासै
उत्पादनमा निर्देशन गरेको छै न।
भूमि अधिकार: संविधानले नागरिकहरूको भूमि अधिकार रक्षा गर्ने निर्देशन गरेको छ।
यसले नागरिकहरूलाई अधिकारी भूमिको मिलान, बाटो, खेत, र आवासीय भूमि अधिकार
सुनिश्चित गर्दछ।
समृद्ध खेती-बाड़ी: संविधानले उच्च उत्पादनको लागि समृद्ध खेती-बाड़ीको सम्पन्नता गर्ने
निर्देशन गरेको छ। यसले भूमि सुधार, समृद्ध खेती-बाड़ीका लागि प्रविधि विकास, र समृद्ध
कृ षि सेक्टरको समृद्धि गर्नुपर्छ।
नोट
संविधानले कृ षि र भूमिसुधारका विषयमा के ही महत्वपूर्ण नीति अंगीकृ त गरेको छ, तर यसका
थप विवरण र नीतिहरू खोज्न लागि नेपालको नागरिक संविधान अधिनियम, २०७२ मा जाँच गर्नु
पर्छ ।