Bölüm 10

BUHARLI VE BİRLEŞİK GÜÇ

ÇEVRİMLERİ

1 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 CARNOT BUHAR ÇEVRİMİ
Belirli iki sıcaklık sınırı arasında çalışan en yüksek verimli çevrim Carnot çevrimidir. Bu çevrim
buharlı güç santralleri için ideal bir çevrim değildir. Çünkü;

2-3 hal değişimi: Genişleme işlemi sırasında buharın kuruluk derecesi azalır. Sıvı zerreciklerinin
türbin kanatlarına çarpması, türbin kanatlarında aşınmaya ve yıpranmaya yol açar.

4-1 hal değişimi: İzantropik sıkıştırma işlemi sıvı-buhar karışımının doymuş sıvı haline
sıkıştırılmasını gerektirmektedir. İki fazlı akışkanı sıkıştıracak bir kompresörün tasarlanması
uygulamada zordur.

1-2 Kazanda izotermal ısı geçişi

2-3 Türbinde izantropik genleşme
3-4 Kondenserde izotermal ısı çıkışı
4-1 Kompresörde izantropik sıkıştırma

Carnot buhar çevriminin T-s diyagramı

2 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 RANKİNE ÇEVRİMİ:
BUHARLI GÜÇ ÇEVRİMLERİ İÇİN İDEAL ÇEVRİM
Carnot çevriminin uygulanmasında karşılaşılan sorunların bir çoğu, kazanda suyun
kızgın buhar haline ısıtılması ve yoğuşturucuda doymuş sıvı haline soğutulmasıyla
giderilebilir. Buharlı güç santrallerinin ideal çevrimi Rankine çevrimidir.

Basit ideal Rankine çevriminin tesisat şeması ve T-s diyagramı

3 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 İdeal Rankine Çevriminin Enerji Çözümlemesi

sürekli akışlı açık sistem için enerji denklemi

4 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

Problem: 210 MW gücünde buharlı güç santrali, basit ideal Rankine çevrimine göre
çalışmaktadır. Buhar türbine 10 MPa basınç ve 500 °C’de girmekte ve yoğuşturucuda 10 kPa
basınçta soğutulmaktadır. (a) Türbin çıkışında buharın kuruluk derecesini, (b) çevrimin ısıl
verimini, (c) buharın kütle debisini hesaplayın.
(a) Tablo A-5’ten,

(b)
Tablo A-6’dan,

(c)

5 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

ÖRNEK
Basit ideal Rankine çevrimine göre çalışan, buharlı bir güç santrali
düşünün. Buhar, türbine 3 MPa basınç ve 350 °C sıcaklıkta girmekte
ve 75 kPa basınçta yoğuşmaktadır. Çevrimin ısıl verimini hesaplayın.
 Isıl verim net iş bulunarak da hesaplanabilir:

Böylece güç santrali kazanda aldığı ısının yüzde 26'sını net işe dönüştürülebilmektedir. Aynı sıcaklık
sınırları arasında çalışan gerçek bir güç santralinin ısıl verimi sürtünme ve benzeri tersinmezliklerden
dolayı daha az olacaktır, santralin geri iş oranının (rgi= wpompa/ wtûrbin) 0.004 olduğu gözden
kaçmamalıdır. Yani, türbin işinin sadece yüzde 0.4'ü pompayı çalıştırmak için kullanılmaktadır. Aynı
sıcaklık sınırları arasında çalışan Carnot çevriminin ısıl verimini hesaplamakda yararlı olacaktır:

Isıl verimler arasındaki fark, Rankine çevrimine ısı geçişi sırasında buhar ve yanma sonu gazları
arasındaki sıcaklık farkından ileri gelmektedir.
 GERÇEK VE İDEAL RANKINE ÇEVRİMİ FARKI

Çeşitli tersinmezliklerden dolayı gerçek buharlı güç santralleri çevrimi, ideal

Rankine çevriminden farklıdır.
Sürtünme ve çevreye olan ısı kayıpları tersinmezliklerin başlıca iki kaynağıdır.

İzantropik verimler

(a) Gerçek buharlı güç çevriminin ideal Rankine çevriminden farklılığı. (b) Pompa ve türbindeki
tersinmezliklerin ideal Rankine çevrimi üzerindeki etkileri.

8 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 Problem: 210 MW gücünde buharlı güç santrali, basit ideal Rankine çevrimine göre çalışmaktadır. Buhar
türbine 10 MPa basınç ve 500 °C’de girmekte ve yoğuşturucuda 10 kPa basınçta soğutulmaktadır. Türbin ve
pompanın izantropik verimleri % 85 ise, (a) Türbin çıkışında buharın kuruluk derecesini, (b) çevrimin ısıl
verimini, (c) buharın kütle debisini, (d) geri iş oranını hesaplayın.

(a) Tablo A-5’ten,

Tablo A-6’dan,

Tablo A-5’ten,

9 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

Problem: 210 MW gücünde buharlı güç santrali, basit ideal Rankine çevrimine göre çalışmaktadır. Buhar
türbine 10 MPa basınç ve 500 °C’de girmekte ve yoğuşturucuda 10 kPa basınçta soğutulmaktadır. Türbin ve
pompanın izantropik verimleri % 85 ise, (a) Türbin çıkışında buharın kuruluk derecesini, (b) çevrimin ısıl
verimini, (c) buharın kütle debisini, (d) geri iş oranını hesaplayın.

(b)

(d)

(c)

10 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 RANKİNE ÇEVRİMİNİN VERİMİ NASIL ARTTIRILABİLİR?
Bir güç çevriminin ısıl verimini artırmaya yönelik bütün değişikliklerin temel
düşüncesi aynıdır. Bu düşünce:
Kazanda akışkanın ısıtıldığı ortalama sıcaklığın (TH) yükseltilmesi veya
yoğuşturucuda akışkanın soğutulduğu ortalama sıcaklığın (TL) düşürülmesi” dir.

1. Yoğuşturucu Basıncının Düşürülmesi (TL ’yi düşürür)

Yoğuşturucuda basınca karşılık doyma sıcaklığında
sıvı-buhar karışımı vardır. Bu nedenle yoğuşturucu
çalışma basıncının düşürülmesi, akışkanın sıcaklığını
da düşürür. Böylece ısının atıldığı ort. sıcaklık (TL,ort)
düşürülmüş olur.
Yoğ. basıncının düşürülmesinin Rankine çevriminin ısıl
verimine etkisi, yandaki T-s diyagramında gösterilmiştir.
Yoğ. basıncının P4 ten P4’ ye düşürülmesi ile net işte
artış meydana gelmektedir. Bu esnada çevrime ısı girişi
de bir miktar artar. Ancak net iş daha çok arttığından,
çevrimin ısıl verimi artar.
Yoğuşturucu basıncının düşürülmesinin ideal Rankine çevrimi üzerindeki etkisi.

11 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

1. Yoğuşturucu Basıncının Düşürülmesi (TL’yi düşürür)

Buharlı güç santrallerindeki yoğuşturucular genellikle

atmosfer basıncının altında çalışırlar.

Fakat yoğuşturucu basıncının düşürülebileceği bir alt

sınır vardır. Yoğuşturucu basıncı, ısının atıldığı
ortamın (hava, su gibi) sıcaklığına karşılık gelen
doyma basından daha düşük olamaz.

Yoğ. basıncını düşürmenin yan etkisi:

Türbinin son kademelerinde kuruluk derecesinin
azalmasıdır. Buharın içinde sıvı zerreciklerinin
bulunması hem türbin veriminin azalmasına, hem de
türbin kanatlarının aşınmasına yol açar.

12 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 2. Buharın Kızdırılması (TH’ı yükseltir)
Buhara ısının verildiği ortalama sıcaklık (TH,ort), kazan
basıncı sabitken buharın kızgın buhar bölgesinde daha
yüksek sıcaklıklara ısıtılmasıyla artırılabilir. Kızdırmanın
buharlı güç çevriminin performansına etkisi Şekil’deki T-s
diyagramında gösterilmiştir. Bu diyagramdaki renkli alan
net işteki artışı göstermektedir.
3 noktasının 3’ ne kaydırılması ile çevrime giren ısı da bir
miktar artar. Fakat Th,ort arttığından, buharın
kızdırılması ile çevrimin ısıl verimi artar.

4 noktası 4’ ne kaydığı için, kızdırma sonucu türbin

Buharın kızdırılmasının çıkışındaki buharın kuruluk derecesi artar.
ideal Rankine çevrimi
üzerindeki etkisi.
Buharın kızdırılabileceği sıcaklık, malzeme dayanımıyla
sınırlıdır. Günümüzde türbinlerin dayanabileceği en
yüksek buhar sıcaklığı yaklaşık 620oC civarındadır.

13 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 3. Kazan Basıncının Yükseltilmesi (TH’ı yükseltir)

Kazan basıncının yükseltilmesiyle, buharlaşma

sıcaklığı (doyma sıcaklığı) da yükselmiş olur.
Böylece buharın ısıtıldığı sıcaklık (Th,ort) ve
dolayısı ile çevrim verimi artmış olur.

Türbin giriş sıcaklığı sabit tutulduğunda,

çevrim sola doğru kaymakta ve türbin
çıkışında buharın kuruluk derecesi
azalmaktadır (X4’<X4).
Fakat istenmeyen bu etki, buharın ara
ısıtılmasıyla giderilebilir.
Kazan basıncının yükseltilmesinin
ideal Rankine çevrimi üzerindeki
etkisi.

14 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 3. Kazan Basıncının Yükseltilmesi (TH’ı yükseltir)

Günümüzde bir çok modern buhar santralleri kritik

basıncın üzerinde (P > 22.06 MPa); fosil yakıtlı
santrallerde yaklaşık yüzde 40 ısıl verimle,
nükleer santrallerde ise yüzde 34 ısıl verimle
çalışmaktadır.

Kritik basınç üzerinde çalışan bir

Rankine çevrimi.

15 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

ÖRNEK 10-3

İdeal Rankine çevrimine göre çalışan buharlı bir güç çevriminde,

su buharı türbine 3 MPa basınç ve 350 °C sıcaklıkta girmekte ve
10 kPa yoğuşturucu basıncına genişlemektedir,

(a) Santralin ısıl verimini hesaplayın,

(b) Buharın kazanda 350°C yerine 600°C sıcaklığa ısıtılması
durumunda ısıl verimi hesaplayın,
(c) Türbin giriş sıcaklığı 600°C'de sabit tutulurken, kazan
basıncının 15 Mpa’ a yükseltilmesi durumunda ısıl verimin ne
olacağını hesaplayın.
Çözüm:

(a)
(b) 1 ve 2 noktaları aynı kalmaktadır. 3 noktasında (3 MPa ve 600 °C) ve 4 noktasında (10 kPa ve
s4 = s3) entalpiler benzer bir biçimde bulunabilir:
(c) 1 noktası aynı kalmakta, diğer noktalar değişmektedir. 2 noktasında (15 Mpa ve s2=s1), 3
noktasında (15 Mpa ve 600 °C), 4 halinde (10 kPa ve s4=s3) entalpiler benzer bir biçimde
hesaplanabilir:

Türbin giriş sıcaklığı 600 °C’da sabit kalırken, kazan basıncını 3 MPa'den 15 MPa’ a
yükseltmek ısıl verimi % 37.3'ten % 43'e yükseltmiştir. Türbin çıkışında buharın kuruluk
derecesi 0.914'ten 0.804'e azalmıştır. Yani doymuş sıvı buhar karışımındaki sıvının miktarı
artmaktadır.