Bölüm 10

BUHARLI VE BİRLEŞİK GÜÇ

ÇEVRİMLERİ
(2. Kısım)

1 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 İDEAL ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ

1. Türbine girmeden önce buhar çok yüksek sıcaklıklara kızdırılabilir. Böylece Th,ort ve çevrim
verimi artar. Fakat bu artış türbin kanat malzemesinin yüksek sıcaklığa dayanımıyla sınırlıdır.
2. Buhar türbinde iki kademede genleştirilir ve kademeler arasında ara ısıtma uygulanabilir.
Yani ideal Rankine çevrimine bir ara ısıtma işlemi eklenebilir. Ara ısıtma işlemi, türbin çıkışında
buharın kuruluk derecesinin azalmasını engellemek için uygulanan bir çözümdür.

İdeal ara ısıtmalı

Rankine çevrimi.

2 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 İDEAL ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ

Ara ısıtmalı Rankine çevriminde, genleşme işlemi iki kademede yapılır. 1.kademede yüksek
basınç türbininden çıkan buhar yeniden kazana gönderilir ve kazanda sabit basınçta tekrar
ısıtılır. Bu ikinci ısıtma işlemi buharın ilk türbine giriş sıcaklığına kadar yapılır.
Buhar daha sonra alçak basınç türbininde yoğuşturucu basıncına kadar izantropik olarak
genleştirilir.

Buharlı güç santrallerinde bir kademe ara ısıtma

uygulanması, Th,ort’yı yükselttiği için çevrimin ısıl
verimini % 4-5 artırmaktadır.

Kademe sayısı arttıkça, genişleme ve ara ısıtma

işlemleri izotermal ısı geçişine yaklaşır.

Ara ısıtmanın amaçlarından biri de türbin

çıkışında buharın kuruluk derecesini yüksek
tutmaktır. Ara ısıtma kademe sayısı artırıldıkça,
çevrime ısı verilen ortalama sıcaklık
yükselir.
3 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri
 İDEAL ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ

İki kademeli ara ısıtma genellikle kritik basıncın (P>22.06 MPa) üzerindeki
basınçlarda çalışan santrallerde uygulanır. Aksi halde, düşük basınçlarda ara
ısıtma uygulamasında, türbin çıkış noktası kızgın buhar bölgesinde kalabilir.
Bu da çevrimin ısıl verimini düşürür.

İki kademeden daha fazla ara ısıtma yapılması

ekonomik değildir. İkinci ara ısıtma kademesiyle
elde edilen verim artışı, tek ara ısıtma kademesiyle
sağlananın yaklaşık yarısı kadardır.

4 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 İDEAL ARA BUHAR ALMALI RANKİNE ÇEVRİMİ

2-2’ arasında akışkana ısı girişinin olduğu bölgede

sıcaklık çevrimin diğer taraflarına göre düşüktür. Bu
durum, ortalama TH sıcaklığının düşmesine ve
böylece çevrim veriminin azalmasına neden olur.

•Pompadan çıkan akışkana kazan besleme suyu

denir.

Çevrim veriminin azalmasını önlemek için kazana

Kazandaki ısı geçişinin ilk bölümü
daha düşük sıcaklıklarda
gerçekleşir.
girmeden önce kazan besleme suyunun sıcaklığının
arttırılması gerekir. Bunun en iyi yolu, türbinde
genişleyen buharın bir bölümünün belirli noktalarda
türbinden dışarı alınarak kazan besleme suyunun
ısıtılmasında kullanılmasıdır.
Bu işleme ara buhar alma veya rejenerasyon
denir.

5 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 İDEAL ARA BUHAR ALMALI RANKİNE ÇEVRİMİ

Bu yöntemle kazan besleme suyunun ısıtılmasında kullanılan ısı

değiştiricisine besleme suyu ısıtıcısı veya rejeneratör adı
verilir.

Besleme suyu ısıtıcısı, iki akışın doğrudan karışarak (açık besleme suyu
ısıtıcısı) veya birbirine karışmadan (kapalı besleme suyu ısıtıcısı) ısı
alışverişinde bulundukları bir ısı değiştiricidir.

6 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 Açık Besleme Suyu Isıtıcıları

Açık (doğrudan temaslı) besleme suyu

ısıtıcısı, türbinden çıkan buharla pompadan
çıkan besleme suyunun karıştığı bir karışım
odasıdır. İdeal durumda karışım ısıtıcıdan,
doymuş sıvı olarak çıkar.

Tek besleme suyu ısıtıcılı ideal ara buhar almalı (rejenerasyonlu) Rankine çevrimi
7 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri
 Kapalı Besleme Suyu Isıtıcıları

Kapalı besleme suyu ısıtıcıda türbinden alınan buhardan kazan besleme

suyuna ısı geçişi, akışkanlar birbirine karışmadan gerçekleşir. Karışma
olmadığından, iki akış farklı basınçlarda olabilir.

Kapalı besleme suyu ısıtıcısına sahip ideal ara buhar almalı Rankine çevrimi.
8 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri
 1 açık, 3 kapalı besleme suyu ısıtıcılı buharlı güç santrali

Kapalı besleme suyu ısıtıcıları,

içlerindeki boru düzeneği
nedeniyle daha karmaşık ve
daha pahalıdır. Bunlarda
akışkanlar birbirine doğrudan
temas etmediğinden, ısı geçişi
daha azdır. Buna karşın,
türbinden ayrılan buhar ve
besleme suyu farklı basınçlarda
olabildiğinden, her bir ısıtıcı için
ayrı bir pompa gerekmez
(buhar kapanı olabilir).

Açık besleme suyu ısıtıcıları basit ve ucuz olup, ısı geçiş kabiliyeti yüksektir.
Fakat, her ısıtıcı için ayrı bir besleme suyu pompası gerekir.
Buharlı güç santrallerinin çoğunda, açık ve kapalı besleme suyu ısıtıcıları birlikte kullanılır.

9 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 BİLEŞİK ISI-GÜÇ (KOJENERASYON) SANTRALI
Kimya, kağıt, petrol, çelik, gıda ve tekstil gibi endüstrilerde, ısıl enerjiye ihtiyaç duyulur. Bu
ısıya proses ısısı denir. Endüstrilerdeki proses ısısı genellikle 150-200°C sıcaklıklardaki
buharla sağlanır. Buhar elde etmek için gerekli ısı kömür, petrol, doğal gaz veya başka bir
yakıtın kazanda yakılmasıyla elde edilir.

Isıl işlemlerin yoğun olduğu endüstriler aynı

zamanda büyük miktarda elektrik de tüketirler.

Çevrimdeki iş potansiyelini atık ısı olarak

dışarıya atmak yerine, güç üretiminde
kullanmak akıllıca bir uygulama olur.

Belirli endüstriyel işlemlerde proses-ısı

ihtiyaçlarını karşılarken, aynı zamanda elektrik
de üreten santraller geliştirilmiştir. Bu
santrallere bileşik ısı-güç (kojenerasyon)
santralleri denir.
Basit bir proses ısı santrali.

Kojenerasyon: Enerjinin birden fazla yararlı biçiminin (proses ısısı ve elektrik

gücü) aynı enerji kaynağından üretilmesidir.
10 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri
Kojenerasyon
santralinde enerjiden
yararlanma oranı

Buhar türbinli ideal bileşik ısı-güç

santralinin enerjiden yararlanma oranı,
% 100 olur.

Gerçek bileşik ısı-güç santrallerinde bu

oran % 80 civarındadır.

Bazı yeni bileşik ısı-güç santrallerinde

enerjiden yararlanma oranı daha yüksek
değerlere de çıkabilmektedir.

İdeal bileşik ısı-güç (kojenerasyon) santrali.

11 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri
 Proses ısı ihtiyacı fazla olduğu zaman, buharın
tümü proses-ısıtıcısına gönderilir (6 yolundan).
Bu durumda yoğuşturucuya buhar gitmez (m7=0)
ve atık ısı sıfır olur.

Daha fazla ısı gerekirse, kazandan çıkan buharın

bir kısmı bir kısılma vanasıyla P6 basıncına
genişletilerek proses-ısıtıcıya gönderilir (5 yolu).

Maksimum proses ısısı, kazandan çıkan tüm

Değişen yüklere cevap verebilen buharın basınç düşürücü vanadan geçirilmesiyle
bir bileşik ısı-güç santrali. sağlanır (m5= m4). Bu durumda çevrimde güç
üretimi yoktur.

Proses ısısına gerek duyulmadığında ise,

buharın tümü türbin ve yoğuşturucudan geçer
(m5=m6=0) ve bileşik ısı-güç santrali bu kez
normal bir buharlı güç santrali olarak çalışır.

12 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 BİRLEŞİK GAZ – BUHAR GÜÇ ÇEVRİMİ
Daha yüksek ısıl verim sağlayabilmek için güç santrallerinde yeni düzenlemeler
yapılmıştır.

Gaz akışkanlı güç çevrimi, buharlı bir güç çevriminin üst çevrimi olarak
kullanılabilir. Bu düzenleme birleşik gaz buhar çevrimi veya birleşik
çevrim olarak adlandırılır.

Gaz türbini çevrimlerinin yüksek sıcaklıklardaki egzoz gazlarının ısısını, buharlı güç
çevrimine kaynak olarak kullanmak mühendislik yaklaşımının bir gereğidir. Bu
düşüncenin ürünü birleşik gaz-buhar çevrimidir.

En çok ilgi duyulan birleşik çevrim, Brayton çevrimiyle Rankine çevriminin

oluşturduğu birleşik çevrimdir. Bu birleşik çevrimin ısıl verimi, her bir çevrimin ısıl
veriminden daha yüksektir.

Dönüşümü tamamlanan santrallerde ısıl verimin % 40’ın üzerinde olduğu

bilinmektedir.

13 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri

 BİRLEŞİK GAZ – BUHAR GÜÇ ÇEVRİMİ

Birleşik gaz-buhar güç santrali.

14 Bölüm 10: Buharlı ve Birleşik Güç Çevrimleri
 BÖLÜM 11
SOĞUTMA ÇEVRİMLERİ

15 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
 SOĞUTMA MAKİNALARI VE ISI POMPALARI
Düşük sıcaklıktaki ortamdan yüksek sıcaklıktaki ortama ısı
aktarılması için soğutma makinaları cihazlarına ihtiyaç duyulur.

Soğutma makinesinin amacı soğutulan ortamdan ısı çekmektir (QL);

Isı pompasının amacı ılık ortama ısı vermektir (QH).

Soğutma makinaları ve ısı pompaları aslında aynı cihazlar
olmakla birlikle, kullanım amaçları farklıdır.

QL ve QH ın sabit değerleri için

16 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
 Soğutma Çevrimi

17 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
 TERS CARNOT ÇEVRİMİ
Tersinir Carnot çevrimi belirli iki sıcaklık arasında çalışan en etkin soğutma çevrimidir.
Ancak 2−3 ve 4−1 hal değişimlerinin sağlanması uygulamada pek mümkün değildir.
Çünkü 2−3 hal değişiminde sıvı-buhar karışının sıkıştırılması gerekir. Bunu yapabilecek bir
kompresör yoktur.
Diğer yandan, 4−1 hal değişiminde sıvı oranı yüksek soğutkanın türbinde genleşmesi
gerekir. Bu da mümkün değildir.
TL’nin artışı veya TH’nin azalması durumunda her iki
COP’nin de arttığına dikkat edilmelidir.

18 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
 İDEAL BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMi
Buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi soğutma makinaları için ideal bir çevrimdir.
Buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi soğutma makinalarında, iklimlendirme sistemlerinde ve
ısı pompalarında en çok kullanılan çevrimdir. Bu çevrim 4 hal değişiminden oluşur.

Soğutucular ve ısı pompaları için

yaygın kullanılan sistemler

19 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
 İDEAL BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMi
Ev tipi buzdolabında soğutma ve
derin dondurucu bölümündeki
borular buharlaştırıcı; buzdolabının
arkasında görülen borular ise
yoğuşturucu görevi yaparlar.
20
İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminde,
soğutkan kompresöre 1 halinde doymuş buhar olarak
girer ve izantropik olarak 2 haline sıkıştırılır.
Soğutkan 2 halinde kızgın buhar olarak
yoğuşturucuya girer ve çevreye ısı vererek 3 halinde
doymuş sıvı olarak çıkar.
3 halindeki doymuş sıvı soğutkan, genleşme
vanasından geçerek buharlaştırıcı basıncına kadar
kısılır. Bu işlem sırasında soğutkanın sıcaklığı
soğutulan ortamın sıcaklığının altına düşer.
Daha sonra soğutkan 4 halinde buharlaştırıcıya girer
ve soğutulan ortamdan ısı alarak tümüyle buharlaşır.
Buharlaştırıcıdan doymuş buhar olarak çıkan soğutkan
tekrar kompresöre girerek çevrim tamamlanır.
Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
 İDEALBUHAR
İDEAL BUHARSIKIŞTIRMALI ÇEVRİMi
SOĞUTMAÇEVRİMi
SIKIŞTIRMALISOĞUTMA
İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi, tersinmez bir hal değişimi (kısılma) içerdiğinden, içten tersinir bir çevrim
değildir.
Kısılma vanası yerine bir türbin kullanmak hem daha masraflı olacağı hem de sistemi daha
karmaşık yapacağı için uygulanmaz.
Sürekli akış için enerji dengesi

İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma

çevrimi P-h diyagramı

21 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
 Pr. 11-19
Soğutucu akışkan 134a’yı kullanan bir buz yapma makinesi ideal buhar
sıkıştırmalı çevrime göre çalışmaktadır. Soğutkan kompresöre 140 kPa
basınçta doymuş buhar olarak girmekte ve yoğuşturucudan 600kPa basınçta
doymuş sıvı olarak çıkmaktadır. Su 12°C’de buz makinesine girmekte ve -
5°C’de buz olarak çıkmaktadır. Saatte 7 kg buz üretildiğine göre buz
makinesi için gerekli gücü ve etkinlik katsayısını hesaplayın. (12°C’deki suyu
-5°C’deki buza dönüştürmek için sudan çekilmesi gereken ısı 393 kJ/kg’dır.)

22 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ
Çözüm 11-19
140 kPa 239.16 kJ/kg (Tablo A-12)
140 kPa
Doymuş buhar 140 kPa 0.94456 kJ/kgK

600 kPa
270.81 kJ/kg (Tablo A-13) 600 kPa

600 kPa
600 kPa 81.51 kJ/kg (Tablo A-12) 140 kPa
Doymuş sıvı
81.51 kJ/kg (izentalpik kısılma)

Soğutma Gücü (Yükü)

buz buz
(77 /3600kg/s
kg/s) (393
393kJ/kg)
kJ/kg = 0.764
0.764
kWkW
Soğutucu akışkanın kütlesel debisi, kompresörün tükettiği güç ve soğutma performans (etkinlik) katsayısı :
0.764 kW
S.A.= 0.00485 kg/s
= (239.16 - 81.51) kJ/kg
ve
Wkomp= mS.A.(h2-h1) = (0.00485)kg/s (270.81-239.16) kj/kg = 0.154 kW

COPS.M.= QL / Wkomp = 0.764 / 0.154 = 4.96

23 Bölüm 10:
Bölüm 11:Buharlı
SOĞUTMAve Birleşik Güç Çevrimleri
ÇEVRİMLERİ