Wykres funkcji wymiernej

Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Wykres funkcji wymiernej

Źródło: Alessia Cocconi, dostępny w internecie: unsplash.com.

Wykonanie wykresów większości funkcji wymiernych wymaga znajomości analizy

matematycznej oraz wykonania badania przebiegu zmienności funkcji. Bazując na wiedzy,
którą już posiadasz, możemy narysować tylko niektóre wykresy funkcji wymiernych,
których wzór, po uproszczeniu, przedstawia prostą, parabolę czy hiperbolę.

Twoje cele

Zapiszesz wzory funkcji wymiernych w najprostszej postaci.

Narysujesz wykresy niektórych funkcji wymiernych.
Naszkicujesz wykres funkcji homograficznej jako szczególnego przypadku funkcji
wymiernej.
Przeczytaj

Definicja: Funkcja wymierna

Funkcję

f (x) = W (x)
1

W (x)
2

gdzie: W (x), W (x) są wielomianami i W (x) ≢ 0,

1 2 2

nazywamy funkcją wymierną.

Definicja: Dziedzina funkcji wymiernej

x
Dziedziną funkcji wymiernej jest zbiór liczb rzeczywistych z wyjątkiem tych liczb , które
są pierwiastkami wielomianu W (x).
2

Przykład 1

Na podstawie poniższego wykresu funkcji wymiernej ( ) = fx 1

x −6x+8
2 opiszemy jej
własności.

Rozwiązanie:

Dziedzina funkcji:Df = R ∖ {2, 4}.

Zbiór wartości funkcji: ZWf = (−∞, −1⟩ ∪ (0, ∞).
 Miejsce zerowe: brak.

Wykres funkcji przecina oś Y w punkcie (0, 1

8
).

Funkcja jest malejąca w każdym z przedziałów: ⟨3, 4), (4; ∞).

Funkcja jest rosnąca w każdym z przedziałów: (−∞, 2), (2, 3⟩.

f (x) < 0 dla x ∈ (2, 4).

f (x) > 0 dla x ∈ (−∞, 2) ∪ (4, ∞).
Funkcja nie przyjmuje ani wartości najmniejszej, ani największej.

Wykres funkcji ma asymptotę poziomą o równaniu: y = 0.

Wykres funkcji ma asymptotę pionową o równaniu: x = 2 oraz x = 4.

Szczególnym przypadkiem funkcji wymiernej jest funkcja homograficzna.

Definicja: Funkcja homograficzna

Funkcję wymierną postaci:

f (x) = ax+b
cx+d
gdzie: c ≠ 0 i ad − cb ≠ 0,
nazywamy funkcją homograficzną.

Dziedziną funkcji homograficznej jest zbiór R ∖ {− dc }.

Powyższy wzór to postać ogólna funkcji homograficznej.

Postać kanoniczna funkcji homograficznej

f (x) = r
x−p q r ≠ 0, Df = R ∖ {p}
+ ,

Wykresem każdej funkcji homograficznej jest hiperbola.

fx
Wykres funkcji ( ) = ax+b
cx+d gx
powstaje w wyniku przesunięcia wykresu funkcji ( ) = r
x
pq
o wektor [ , ].

Przykład 2

Narysujemy wykres funkcji homograficznej ( ) = fx x

2 −3
x−1
.

Rozwiązanie:
Aby narysować wykres funkcji ( ) = fx x
2 −3
x−1
należy najpierw przekształcić jej wzór do
postaci kanonicznej:

f (x) = x
2 −3 x
2( −1)−1 x
2( −1) 1 1 1
x −1
= x−1 = x−1 − x−1 =2− x−1 = − x−1 + 2

gx
zatem rysujemy wykres funkcji ( ) = − x1 i przesuwamy go o wektor [1, 2].

Przykład 3

Narysujemy wykres funkcji wymiernej ( ) = fx 9−x

4

x +3 .
2

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji: Df = R, ponieważ wyrażenie w mianowniku nie

przyjmuje wartości równej 0.

Następnie przekształcamy wzór funkcji:

x )(3+x )
f (x) = x x
2 2
9− 4 (3− 2
x2
+3
= x +3
2 =3−

czyli wykresem tej funkcji jest parabola.

Przykład 4

Narysujemy wykres funkcji wymiernej ( ) = fx x −2x +1 .

4

x −1
2
2

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji: Df = R ∖ {−1, 1}, ponieważ wyrażenie w mianowniku

dla x = −1 oraz x = 1 przyjmuje wartość równą 0.
Następnie przekształcamy wzór funkcji:

x −1)
f (x) = x −2x +1 x
2
4 2 ( 2
2
x −1
2 = x −1
2 = −1

czyli wykresem tej funkcji jest parabola, która nie posiada wartości dla x = −1 oraz x = 1
.
Przykład 5

Narysujemy wykres funkcji wymiernej ( ) = fx x−2

x −4 .
2

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji: Df = R ∖ {−2, 2}, ponieważ wyrażenie w mianowniku

dla x = −2 oraz x = 2 przyjmuje wartość równą 0.
Następnie przekształcamy wzór funkcji:

f (x) = x−2
x −4
2 = x
x
−2
x
( −2)( +2)
= 1
x+2
czyli wykresem tej funkcji jest hiperbola, która nie posiada wartości dla x = −2 oraz
x = 2.
Aby narysować wykres funkcji ( ) = fx 1
x+2 gx
należy narysować wykres funkcji ( ) = 1
x
i przesunąć go o wektor [−2, 0].
Słownik
wielomian

wyrażenie algebraiczne będące sumą jednomianów

pierwiastek wielomianu

argument, dla którego wartość wielomianu wynosi zero

asymptota

prosta, do której coraz bardziej „zbliża się” wykres pewnej funkcji, w dostatecznie
odległych punktach krzywa prawie pokrywa się ze swoją asymptotą
Aplet

Polecenie 1

Aplet przedstawia wykresy różnych funkcji wymiernych. Na podstawie tych wykresów

wykonaj polecenia.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DsXvQzQb5

Polecenie 2

Polecenie 3
Uporządkuj rosnąco wzory funkcji, zaczynając od tego, który opisuje funkcję o najmniejszej
liczbie asymptot pionowych.

x3 −2x
f (x) = x−1 

x3 −x
f (x) = x2 +1 

x3 −2x
f (x) = x2 −1 
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
f (x) = xx
2
Wskaż wykres funkcji .

  

Ćwiczenie 2 輸
f (x) = x +4 x2 +4
4
Wykresem funkcji wymiernej x2 +2 jest wykres:

 
Ćwiczenie 3 醙

Wskaż wzór funkcji przedstawionej na wykresie.

x2 −1
 f (x) = x+1

 f (x) = x + 1

x2 +1
 f (x) = x−1

x2 −1
 f (x) = x−1
Ćwiczenie 4 醙

Wskaż własności, które charakteryzują funkcję ( ) =fx x −2

2

x −4 .
2

 funkcja jest rosnąca w każdym z przedziałów: (−∞, −2), (−2, 0⟩

 funkcja jest malejąca w przedziale ⟨0, ∞)

 Df = R ∖ {−2, 2}
 funkcja przecina oś Y w punkcie (0, 1
2
)

 ZWf = R ∖ {1}
Ćwiczenie 5 醙

Połącz w pary, aby uzyskać zdania prawdziwe .

Wykresem funkcji wymiernej parabola, która nie posiada wartości dla

2
(x−5)
f (x) = x−5 jest x = 5.

Wykresem funkcji wymiernej prosta, która nie posiada wartości dla

f (x) = x−5 2 jest x = 5.
(x−5)

Wykresem funkcji wymiernej hiperbola, która nie posiada wartości

3
(x−5)
f (x) = x−5 jest dla x = 5.

Ćwiczenie 6 醙

x4 −1
Narysuj wykres funkcji wymiernej f (x) = x2 +1 .

Ćwiczenie 7 難

−x2 −x+6
Narysuj wykres funkcji wymiernej f (x) = x+3 .

Ćwiczenie 8 難

x+3
Narysuj wykres funkcji wymiernej f (x) = x2 −9
.
Dla nauczyciela

Autor: Gabriela Pendyk

Przedmiot: Matematyka

Temat: Wykres funkcji wymiernej

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

V. Funkcje.

Zakres podstawowy. Uczeń:

12) na podstawie wykresu funkcji y = f (x) szkicuje wykresy funkcji y = f (x − a),

y = f (x) + b, y = −f (x), y = f (−x);

13) posługuje się funkcją f (x) = xa , w tym jej wykresem, do opisu i interpretacji zagadnień
związanych z wielkościami odwrotnie proporcjonalnymi, również w zastosowaniach
praktycznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyznacza dziedzinę funkcji wymiernej;

przekształca wzór funkcji wymiernej do prostszej postaci;
rysuje wykres funkcji wymiernej w przypadku, gdy jest to prosta, parabola lub hiperbola
oraz uwzględnia dziedzinę funkcji na wykresie;
a
rysuje wykres funkcji f (x) = x ;
a a
rysuje wykres funkcji g(x) = x− p + q na podstawie wykresu funkcji f (x) = x .

Strategie nauczania:
 konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

wykład informacyjny;
burza mózgów;
pokaz multimedialny;
rozwiązywanie zadań pod kontrolą nauczyciela.

Formy pracy:

praca całego zespołu klasowego;

praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do Internetu;

projektor multimedialny;
e–podręcznik;
tablica interaktywna/tablica, pisaki/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Wprowadzenie”.

2. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć.
3. Uczniowie przypominają najważniejsze informacje dotyczące funkcji wymiernej.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami zawartymi w sekcji „Przeczytaj” oraz wykonują

w zeszycie przykład 1.
2. Następnie nauczyciel omawia przykład 2. Uczniowie rysują w zeszycie wykres
z przykładu 2 oraz opisują własności funkcji. W razie potrzeby nauczyciel wyjaśnia
niejasności.
3. Uczniowie samodzielnie zapoznają się z przykładem 3, 4 i 5. W razie pytań nauczyciel
wyjaśnia niejasności.
4. Następnie uczniowie pracują indywidualnie – zapoznają się z apletem oraz wykonują
wskazane polecenia. W razie pytań nauczyciel wyjaśnia niejasności.
5. Następnie uczniowie wykonują ćwiczenia 1 – 4 z sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Wybrani uczniowie prezentują rozwiązania ćwiczeń interaktywnych wskazanych

przez nauczyciela.
 2. Uczniowie określają, co było dla nich trudne lub niezrozumiałe, a nauczyciel udziela
wyjaśnień.
3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, ocenia aktywność uczniów.

Praca domowa:

Uczniowie mają za zadanie wykonać ćwiczenia 5 – 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Przesunięcia wykresu funkcji wzdłuż osi układu współrzędnych

Wykres funkcji y = a
x

Wskazówki metodyczne:

Aplet można wykorzystać jako powtórzenie i utrwalenie wiadomości o funkcji

wymiernej.