SPRAW POLSKA W

CZASIE I WOJNY
ŚWIATOWEJ
Wybuch I WOJNY
ŚWIATOWEJ
28 czerwca w Sarajewie, organizacja “Młoda Bośnia”
dokonuję zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda
I i jego żony. Morderstwo następcy tronu austro-
węgierskiego stworzyło napięcie pomiędzy Wiedniem a
Belgradem. Austro-Węgry wysunęły ultimatum
domagając się usunięcia wrogiej propagandy, a także
udziału reprezentantów rządu cesarsko-królewskiego w
śledztwie na terenie Serbii. Odrzucenie części żądań
przez Serbię doprowadziło do tzw. kryzysu lipcowego, a
w konsekwencji do wybuchu I wojny światowej.
 PRZEBIEG WOJNY
Wybuch I wojny światowej udowodnił, że liczne dynastyczne więzy między
europejskimi monarchiami straciły na znaczeniu. W 1914 r. Europą faktycznie rządziły
nie poszczególne dynastie, a rywalizujące ze sobą bloki polityczno‐militarne. W
pierwszym (trójprzymierze) główną rolę odgrywały Niemcy i Austro‐Węgry, a w
konkurencyjnym (trójporozumienie) jednym z ważnych graczy było cesarstwo
rosyjskie. Każdy z bloków chciał zwiększenia swego terytorium, wzrostu znaczenia i
potęgi. W 1915 r. Niemcy przejęły inicjatywę na wschodnim odcinku frontu I wojny
światowej, który biegł przez ziemie polskie pod zaborem rosyjskim. Gdy Austriacy
zajęli Przemyśl i Lwów, Niemcy 5 sierpnia 1915 r. opanowali Warszawę, a następnie
twierdze rosyjskie: Modlin, Osowiec, Brześć, Kowno i Wilno. Pod koniec tego roku
państwom centralnym udało się zdobyć całe terytorium zajmowane współcześnie
przez Polskę, Litwę, Łotwę, zachodnią Białoruś i Ukrainę.
 ZABORCY WOBEC
POLAKÓW
Do momentu wybuchu wojny w 1914 r. Niemcy i Rosja nie miały żadnych planów, aby zapewnić
Polakom większą niezależność polityczną. W Austrii pojawiła się natomiast koncepcja uczynienia z
Galicji trzeciego „królestwa” monarchii. Gdy jednym z teatrów działań wojennych stały się ziemie
polskie, każde z mocarstw próbowało pozyskać przychylność Polaków – potencjalnych rekrutów.
Niemcy swoje cele nakreślili w „programie wrześniowym” kanclerza Theobalda von Bethmann
Hollwega. W Europie Środkowej miała powstać tzw. „Mitteleuropa” (czyli Europa Środkowa),
utworzona z państw formalnie niepodległych, ale w rzeczywistości podporządkowanych II Rzeszy.
Polska w tym projekcie miała grać rolę małego państwa buforowego, oddzielającego Niemcy od
Rosji, poddanego stopniowej germanizacji. Marionetkowe państwo polskie zaplanowano jako
monarchię, na tronie której zasiadłby arystokrata z Niemiec lub Austrii. Projekt ten spotkał się jednak
z oporem dowództwa niemieckiego, które samo powstanie państwa polskiego uznało za wielki błąd.
Jednocześnie wojska niemieckie rozdawały w sierpniu 1914 r. ulotki o treści: Przychodzimy do was
jako przyjaciele. Zaufajcie nam! Wolność wam niesiemy i niepodległość! Połączcie się z wojskami
sprzymierzonymi.
 ZABORCY WOBEC
POLAKÓW
W tym samym czasie Rosja opublikowała ogólnikową odezwę podpisaną przez wielkiego księcia
Mikołaja: Niechaj Naród Polski połączy się w jedno ciało pod berłem Cesarza Rosji. Pod berłem
tym odrodzi się Polska swobodna w swej wierze, języku i samorządzie. Fakt podpisania
dokumentu przez rosyjskiego wodza naczelnego, nie zaś cara, wskazywał, że chodzi o
zmobilizowanie Polaków do walki w interesie Rosji.
Z kolei rządy zachodnich państw ententy uważały, że sytuacja na ziemiach polskich to
wewnętrzna sprawa rosyjska. Do sprawy polskiej życzliwie natomiast odnosiła się opinia publiczna
na Zachodzie oraz liczna, a w Stanach Zjednoczonych dobrze zorganizowana, Polonia.
Zwolenników orientacji prorosyjskiej, którzy zajmowali bierną postawę wobec prób wciągnięcia
ich do współpracy z okupacyjnymi władzami niemieckimi i austriackimi, takich jak Zdzisław
Lubomirski lub Roman Dmowski, określano mianem pasywistów. Natomiast polityków
wzywających do współpracy z państwami centralnymi nazywano aktywistami. Zaliczał się do nich
także Józef Piłsudski.
 JÓZEF PIŁSUDSKI

Józef Piłsudski uważał, że należy wykorzystać antyrosyjskie nastawienie Austro-Węgier. Jego

zdaniem należy walczyć po stronie państw centralnych aby pokonać Rosję. W 1908 r. we Lwowie
założył tajny Związek Walki Czynnej (ZWC) przygotowujący kadry wojskowe do przyszłego
powstania. Do ZWC należał w tym czasie m.in. Władysław Sikorski, późniejszy generał i
dwukrotny premier RP. Z inicjatywy ZWC utworzono m.in. legalnie działające w Galicji
organizacje paramilitarne Związek Strzelecki (ZS) i "Strzelec", których członkowie weszli w skład 1
Pułku Legionów, a potem I Brygady Legionów. W sierpniu 1914 r. Piłsudski liczył, że wkroczenie
legionistów do Królestwa Polskiego wywoła tam powstanie. Pozwoliłoby to mu wystąpić wobec
państw centralnych jako gospodarz i reprezentant tych ziem. Gdy plan się nie powiódł, polecił
legionistom złożyć przysięgę na wierność cesarzowi Austro-Węgier (wrzesień 1914 r.), uznając, że
najważniejsze na tym etapie jest przetrwanie polskich oddziałów wojskowych.
ROMAN DMOWSKI
Współzałożyciel i lider ruchu narodowo-demokratycznego (endecji), poseł do II i
III Dumy Państwowej (izby niższej parlamentu) Imperium Rosyjskiego. Inaczej niż
Józef Piłsudski, który dążył do wywołania kolejnego powstania w Polsce,
Dmowski uważał, że najpierw trzeba odzyskać autonomię utraconą w wyniku
klęsk poprzednich powstań, z pomocą Rosji zjednoczyć ziemie zaboru
austriackiego i pruskiego, a potem stopniowo uniezależniać się od Rosji.
 POLSKIE ODDZIAŁY-
PAŃSTWA CENTRALNE
01 02 03
I Brygada Legionów II Brygada Legionów III Brygada Legionów
Józef Piłsudski, 1914-1917 Józef Haller, 1915-1917 Stanisław Szeptycki, 1915-
1917

04
Polska Siła Zbrojna
Felix von Barth, 1917-1918
 POLSKIE ODDZIAŁY-
ENTENTA
01 02 03
Legion Puławski Brygada Strzelców Polskich I Korpus Polski
Antoni Reutt, Jan Piotr Szymanowski, 1915- Józef Dowbór-Muśnicki,
Rządkowski, 1914-1915 1918 1917-1918

04 05 06
II Korpus Polski Bajończycy Armia Polska
Józef Haller, Jan Legia cudzoziemska, 1914- Inaczej błękitna, Józef
Stankiewicz, 1917-1918 1915 Haller, 1917-1918
 POLSCY OFICEROWIE
Józef Piłsudski Józef Haller Stanisław Szeptycki

Kazimierz Sosnkowski Józef Dowbór-Muśnicki Edward Rydz-Śmigły

 AKT 5 LISTOPADA
Na początku sierpnia 1915 r., tuż przed opuszczeniem przez Rosjan Warszawy, Mikołaj
II polecił opracować ustawę dającą Polakom po wojnie prawo do swobód
kulturalnych, gospodarczych i narodowych, w ramach autonomii pod berłem
Romanowów. Plany te zakładały autonomię pod panowaniem Rosji także ziem
zaboru austriackiego oraz niemieckiego, a nawet... przyłączenie Górnego Śląska.
Jednak zapowiadane swobody były znacznie mniejsze od tych, które Polacy już mieli
w Galicji pod panowaniem Austro‐Węgier. Według wersji autonomii przedstawionej
ambasadorowi Francji, rząd polski miał składać się z przedstawiciela cara w randze
wicekróla, z rady ministrów oraz dwuizbowego parlamentu. Administrowałby Polską,
ale cła, polityka zagraniczna, wojsko, finanse, sieć kolejowa pozostałyby pod
bezpośrednią władzą Imperium Rosyjskiego. Opublikowanie carskiego planu
spowodowało gwałtowne załamanie się zwolenników orientacji prorosyjskiej (tzw.
pasywistów). Roman Dmowski natychmiast wyjechał z Rosji do Szwajcarii, gdzie w
Lozannie działała Agencja Polska, która chciała zainteresować sprawami polskimi
władze francuskie. Jednak Dmowski zostawił sobie furtkę w postaci utrzymywanej
nadal w Petersburgu placówki Komitetu Narodowego Polskiego.
 AKT 5 LISTOPADA
Wojna trwała i widać było, że nie można spodziewać się szybkich militarnych rozstrzygnięć. Strony
stawiały na wycieńczenie przeciwnika, któremu na skutek zadawanych strat miało zabraknąć żołnierzy
i broni. Polacy walczyli w armiach wszystkich zaborców. W 1916 r. Niemcy oszacowali, że z ziem polskich
można wcielić do armii jeszcze co najmniej milion żołnierzy. Główny kwatermistrz armii niemieckiej
postulował: „Stwórzmy Wielkie Księstwo Polskie z Warszawy i Lubelskiego, a zaraz potem polską armię
pod dowództwem niemieckim”. Ostatecznie w 1916 r. ogłoszono tzw. akt 5 listopada – proklamację
dwóch cesarzy mówiącą o „powstaniu samodzielnego państwa z ziem panowaniu rosyjskiemu
wydartych z dziedziczną monarchią i ustrojem konstytucyjnym”. O granicach, własnej armii, polityce
zagranicznej w proklamacji nie wspomniano. Polacy w większości akt cesarzy zignorowali. Mimo to już 9
listopada ogłoszono zaciąg do armii nazwanej Polnische Wehrmacht, która miała być „tymczasowo”
włączona do armii niemieckiej. Na początku grudnia 1916 r. utworzono Tymczasową Radę Stanu
składającą się z 25 reprezentantów wszystkich ziem i wszystkich kół zawodowych oraz po trzech
komisarzy ze strony rządów cesarskich. Na czele Rady stanął Wacław Niemojewski, ziemianin z
kaliskiego. Akt 5 listopada zaszokował państwa ententy. Jako pierwszy głos zabrał car Mikołaj, który 25
grudnia 1916 r. w rozkazie dla wojska uznał, że ważnym celem wojny jest utworzenie: „Polski wolnej,
złożonej z wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych, z własnymi izbami ustawodawczymi i
wojskiem”.
 KRYZYS PRZYSIĘGOWY
Ostatecznie frontowe sukcesy państw centralnych i rewolucja lutowa w Rosji
spowodowały utwardzenie stanowiska Niemców i Austriaków wobec wojsk polskich.
Austriacy i Niemcy zażądali od legionistów natychmiastowego złożenia przysięgi na
wierność. Józef Piłsudski wykorzystał to, by pozbyć się opinii polityka uzależnionego
od Austrii. Zerwał kontakty z Tymczasową Radą Stanu, odmówił złożenia przysięgi i
zaapelował o to samo do Legionów. Władze zareagowały represjami.
Odmawiających przysięgi legionistów wcielano do armii austriackiej i wysyłano na
front włoski albo osadzano w obozach internowania w Beniaminowie i Szczypiornie.
Samego Piłsudskiego aresztowano w nocy z 21 na 22 lipca 1917 roku i wywieziono do
twierdzy w Magdeburgu. W proteście przeciwko takiemu postępowaniu zaborców
Tymczasowa Rada Stanu dokonała samorozwiązania. By załagodzić konflikt
niemieckie władze okupacyjne oddały Polakom nadzór nad sądownictwem, a jesienią
1917 r. utworzono trzyosobową Radę Regencyjną.
 ORĘDZIE PREZYDENTA
Program pokojowy, który przedstawił 8 stycznia 1918 roku w orędziu do Kongresu
prezydent Thomas Woodrow Wilson. Postulował w nim podjęcie działań, które
należałoby przedsięwziąć, by zapewnić sprawiedliwszy świat po I wojnie światowej.
Realizacja ich miałaby też zapobiec kolejnej wojnie światowej. Zawierał między
innymi doktryny o rozdzieleniu Austrii od Węgier, korektę granic Włoch i Francji,
utworzenie niepodległego państwa polskiego i uformowanie Ligi narodów.
13.Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez
ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością
polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa powinna być
zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.