Kwes a wschodnia.

Wojna krymska i koniec

Świętego Przymierza

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Michał Staniszewski, Wojna krymska, czyli szachy pod Sewastopolem, 2013. Cytat za:
h ps://histmag.org/Wojna-krymska-czyli-szachy-pod-Sewastopolem-8518 [dostęp
17.06.2021].
Źródło: Iwona Górnicka, Wojna krymska i jej konsekwencje – część II, 2014. Cytat za:
h ps://historykon.pl/wojna-krymska-i-jej-konsekwencje-czesc-ii/.
 Kwes a wschodnia. Wojna krymska i koniec Świętego
Przymierza

Wojna krymska.
Źródło: Wikipedia.org, domena publiczna.

Kongres wiedeński ustalił porządek europejski, ale nie rozwiązał kwestii wschodniej, czyli
losów chylącego się ku upadkowi imperium osmańskiego. Ta właśnie sprawa doprowadziła
do załamania się zgodnej do tej pory współpracy pomiędzy Rosją, Austrią i Prusami,
a w konsekwencji do wojny krymskiej, która zakończyła okres europejskiej hegemonii Rosji
i Austrii oraz dotychczasowego porządku wiedeńskiego.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Opiszesz, dlaczego załamało się Święte Przymierze.

Przeanalizujesz, dlaczego szczytna idea, jaką była ochrona miejsc kultu, stała się
pretekstem do wybuchu wojny.
Scharakteryzujesz, kto zyskał, a kto stracił na międzynarodowym konflikcie i wojnie
krymskiej.
Przeczytaj

Ekspansja Rosji na południe

W XVIII w. Turcja padła ofiarą agresji
zewnętrznej − ze strony Austrii i przede
wszystkim Rosji – zaś od początku XIX
stulecia imperium od wewnątrz rozsadzały
aspiracje narodowe Greków, Rumunów,
Słowian Południowych (Serbów,
Czarnogórców, Bułgarów i Macedończyków)
i Ormian. Narody bałkańskie (m.in. Grecy)
liczyły na pomoc z zewnątrz, przede
wszystkim ze strony Rosji, z którą łączyło je
wyznanie prawosławne. Dla Wielkiej Brytanii
natomiast ekspansja rosyjska na południe
oznaczała niebezpieczeństwo przekroczenia
Bosforu i rozszerzenia jej wpływów w basenie
Morza Śródziemnego. Stąd niechęć Wielkiej
Portret George’a Gordona Byrona. Wyjaśnij,
Brytanii do Rosji.
dlaczego twórcy romantyczni angażowali się w walki
niepodległościowe.
Wojna rosyjsko‐turecka w latach 1807–1812
Źródło: domena publiczna.
ożywiła greckie nadzieje, jako że w otoczeniu
cara Aleksandra I nie brakło Greków. Rosja,
m.in., ze względów politycznych i ekonomicznych, ale także z powodu łączących ją więzi
z greckim prawosławiem, wspierała niepodległościowe aspiracje Grecji, dlatego wielu
Greków, uciekających z Imperium Osmańskiego znalazło tu schronienie. Rosyjskie
zwycięstwo nad Napoleonem dało im wiarę, że nowe mocarstwo nie pozostawi ich na łasce
muzułmańskich Turków. Na próby zawiązywania tajnych zrzeszeń Turcy odpowiedzieli
rzezią Greków w Stambule. W 1821 r. były adiutant Aleksandra I, Aleksandros Ipsilantis, dał
hasło do wybuchu powstania narodowego, a rok później Zgromadzenie Narodowe ogłosiło
niepodległość Grecji. W wojnie tej wzięli udział liczni obcokrajowcy, m.in. angielski poeta
lord George Gordon Byron. Sułtan wezwał na pomoc wojska paszy Egiptu Muhammada
Alego, które opanowały niemal całą Grecję. W 1827 r. interweniowały Anglia, Francja i Rosja.
Połączone floty rozbiły Turków w bitwie pod Navarino. Na lądzie gen. Iwan Paskiewicz zajął
Armenię, a w 1829 r. gen. Iwan Dybicz – Adrianopol. Konferencja londyńska w 1830 r.
zatwierdziła niepodległość Grecji oraz wymusiła na Turcji zgodę na autonomię Serbii,
Mołdawii i Wołoszczyzny. Te dwie ostatnie krainy znalazły się pod czasową okupacją
rosyjską.
Obraz Ambroise’a Louisa Garneraya przedstawiający bitwę morską w zatoce Navarino. Było to starcie między
flotami turecko-egipską a francusko-brytyjsko-rosyjską; zadaniem tej drugiej miała być pomoc walczącym
Grekom przez blokowanie i niedopuszczanie do desantu tureckich posiłków. Choć siły turecko-egipskie były
o wiele liczniejsze i miały lepszą pozycję, poniosły porażkę. Bitwa pod Navarino uznawana jest za ostatnią
większą bitwę stoczoną przez okręty żaglowe.
Źródło: wikipedia.org, domena publiczna.

Rosyjski protektorat nad Turcją

Muhammad Ali pod pozorem odszkodowania za straty poniesione w walkach o Grecję
zażądał od sułtana rekompensaty terytorialnej. Formalny pasza tureckiego Egiptu
faktycznie stworzył suwerenne państwo egipskie, obejmujące na południu Sudan, na
wschodzie Półwysep Arabski z Mekką i Medyną, a teraz sięgał po Palestynę i Syrię. W 1831 r.
wybuchła wojna egipsko‐turecka, w której Turcja ponosiła klęski. Desperacko szukając
pomocy na zewnątrz, sułtan zawarł układ z Rosją. W zamian za skuteczną pomoc cesarz
rosyjski został protektorem imperium osmańskiego. Gdy w 1839 r. Muhammad Ali próbował
zasiąść na tronie sułtańskim, wystąpiły przeciw niemu Anglia, Austria, Prusy i Rosja. Do
wojny nie doszło, w Egipcie bowiem wybuchły bunty inspirowane przez Anglików.
Pokonany Muhammad Ali musiał zlikwidować flotę i otworzyć swój kraj dla angielskiego
handlu, co przekreśliło próby rozwinięcia przemysłu w Egipcie. Uratowana Turcja również
zawarła korzystne dla Anglii układy handlowe, licząc, że ta będzie przeciwwagą dla Rosji.
Wydarzenia te ujawniły słabość imperium osmańskiego i skłoniły narody bałkańskie do
działań na rzecz wyzwolenia. Rosja czuła niedosyt zdobyczy i Mikołaj I czekał na dogodną
okazję, by zbrojnie rozprawić się z Turcją. Wywoływało to nie tylko zaniepokojenie
Anglików, ale także Austrii, która na Bałkanach miała własne interesy.

Ciekawostka
 Nieudana próba industrializacji Egiptu

Muhammad Ali, w przeciwieństwie do innych

władców tureckich, finansując budowę potęgi
militarnej swego kraju, nie poprzestawał
wyłącznie na łupieniu poddanych ogromnymi
podatkami. Sprowadził do kraju specjalistów
francuskich, wśród nich inżynierów, którzy
w egipskim władcy upatrywali oświeconego
despoty, zapowiadanego przez ich mistrza,
utopijnego socjalistę Claude’a de Saint‐Simona.
Szczególnie ważne okazało się jednak
sprowadzenie do Egiptu najszlachetniejszej
odmiany bawełny przez producenta tkanin
i agronoma Louisa-Alexisa Jumela. Zbierana przez
egipskich fellachów (rolników) na nowo
tworzonych plantacjach i sprzedawana państwu
Muhammad Ali.
po zaniżonych cenach, była następnie
Źródło: Wikipedia.org, domena publiczna.
eksportowana przez państwowy monopol.
Pewien udział w eksporcie miały tkaniny
wytwarzane na sprowadzonych z Anglii, a z czasem też kopiowanych maszynach.
Wpływy z lukratywnego handlu zasilały budżet wojska: flotę, armię i szkolnictwo.

Ocena działań Muhammada Alego zależy w dużej mierze od poglądów historyków.

Zaciekli przeciwnicy europejskiego kolonializmu winą za ostateczne niepowodzenie
industrializacji Egiptu, który mimo tych wysiłków pozostał państwem prowincjonalnym
i tylko naśladującym Europę Zachodnią, obarczają Anglię. To ona bowiem zmusiła
afrykańskie państwo do zniesienia barier celnych, co stało się początkiem końca
tamtejszego przemysłu włókienniczego. Inni podkreślają, że przędza egipska była marnej
jakości, choć surowiec uchodził za najszlachetniejszy z dostępnych. Winią za to
niewłaściwą konserwację maszyn oraz niskie kwalifikacje robotników. Jeszcze inni
zwracają uwagę, że przemysł w Egipcie powstał na mocy odgórnego zarządzenia.
Początkowo w fabrykach pracowali niewolnicy, których z czasem zastąpiono
przymusowo zatrudnianymi mieszkańcami wsi. A tego rodzaju praca z reguły nie była
wysokiej jakości. Sytuację pogarszała wszechobecna korupcja i rosnąca liczba kradzieży.
Wydaje się więc, że każde z tych tłumaczeń zawiera cząstkę prawdy, za główną
przyczynę niepowodzenia industrializacji Egiptu należy jednak uznać brak odpowiedniej
siły roboczej, czyli – zgodnie z dzisiejszą terminologią ekonomiczną – kapitału ludzkiego.

Wojna krymska i koniec Świętego Przymierza

Do wojny krymskiej doszło w latach 1853–1856. Jedną z głównych przyczyn konfliktu były
dążenia Rosji do rozszerzenia swoich wpływów ekonomicznych w Turcji, zwłaszcza
przejęcia kontroli nad ważnymi cieśninami czarnomorskimi – Bosfor i Dardanele.
Bezpośrednim pretekstem stała się turecka odmowa zgody na rosyjski protektorat nad
miejscami świętymi w Palestynie. Pewni swej siły militarnej Rosjanie zaatakowali Turcję.
Liczyli przy tym na poparcie Austrii, która winna okazać wdzięczność za pomoc na
Węgrzech w 1849 roku. Agresywna polityka Mikołaja I wywołała interwencję
angielsko‐francuską. Sprzymierzone wojska wylądowały na Krymie i obległy Sewastopol.
Przewaga techniczna leżała po stronie angielsko‐francuskiej, ale niezwykle trudne warunki
przedłużały walki. Większość z blisko 500 tys. ofiar wojny po obu stronach zmarła z powodu
chorób. W 1855 r. padł Sewastopol, zmarł też Mikołaj I. Po obu stronach zabrakło
determinacji do kontynuowania walk. Rosjan zaskoczyła wroga postawa Austrii, która
obawiała się, że rosyjska okupacja Mołdawii i Wołoszczyzny odetnie ujście Dunaju. Francuzi
z kolei byli zadowoleni z rozbicia sojuszu rosyjsko‐austriackiego i pragnęli wykorzystać to
we Włoszech.

Generał George Brown z oficerami w czasie wojny krymskiej, Bałakława na Krymie, 1855 r. Wojna ta doczekała
się swojej dokumentacji fotograficznej. Zdjęcia wykonał pierwszy w historii wysłany na front fotograf – Roger
Fenton.
Opisz, o czym świadczyło i co zmieniło pojawienie się na frontach fotoreporterów wojennych.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wstępny pokój zawarto w Wiedniu w 1856 r., a traktaty podpisano w Paryżu. Na ich mocy
Mołdawia i Wołoszczyzna, połączone w 1861 r. w jedną prowincję – Rumunię, stały się
praktycznie niezależne od Turcji. Podobny status uzyskała Czarnogóra, a Serbia poszerzyła
zakres autonomii. Rosja utraciła zdobycze na Kaukazie. Aleksander II przystał na te
warunki, wojna bowiem ujawniła słabość Rosji i potrzebę gruntownych reform. W obawie,
by Francja nie podnosiła sprawy polskiej, w 1859 r. obiecał Napoleonowi III bliżej
nieokreślone poszerzenie swobód dla Polaków. W zamian przyrzekł nie udzielać pomocy
Austrii, gdyby doszło do konfliktu z Francją − Święte Przymierze zostało rozbite.

Sygnatariusze traktatu paryskiego w roku 1856. Siedzą (od lewej) dyplomaci: rosyjski Aleksiej Fiodorowicz
Orłow, francuski Aleksander Colonna-Walewski, angielski George Villiers (hrabia Clarendon) i turecki Ali Pasza.
Zwróć uwagę na zachowanie uczestników i miejsca, które zajmują.
Źródło: wikipedia.org, domena publiczna.

Trwa wczytywanie danych...

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19JsbW0U

Nagranie filmowe dotyczące kwestii wschodniej i wojny krymskiej.

Słownik
autonomia

(gr. autonomia – samorząd, od autos – sam + nomos – prawo) prawo jakiejś zbiorowości do
samodzielnego rozstrzygania swoich spraw wewnętrznych; samodzielność i niezależność
w decydowaniu o sobie

Bosfor

cieśnina Morza Śródziemnego położona między europejskim Półwyspem Bałkańskim

a Azją Mniejszą

fellach

(z arab. fallach) w krajach arabskich (głównie w Egipcie) nazwa rolnika

industrializacja

(z ang. industrialisation, z łac. industria – pierwotnie w znaczeniu pracowitości,

celowego działania) rozwój przemysłu, proces przekształcania się społeczeństwa
tradycyjnego w społeczeństwo przemysłowe

kolonializm
 (z ang. colonialism od łac. colonia – osada rolnicza, colonus – rolnik) polityka państw
europejskich polegająca na utrzymywaniu w zależności politycznej i ekonomicznej
państw słabiej rozwiniętych na kontynencie azjatyckim i afrykańskim; rozwinęła się
w XIX w.

lukratywny

(z łac. lucrativus – dochodowy, korzystny, od lucrum – zysk, korzyść) przynoszący duże

zyski (definicja na podstawie słownika PWN)

monopol

(z gr. monos – jeden + polein – sprzedawać) rynek, na którym dominuje tylko jeden
przedsiębiorca/jeden kraj, dla innych zaś istnieją bariery utrudniające wejście
i prowadzenie działalności handlowej

pasza

(także: basza; tur. paşa) tytuł wysokich urzędników (np. gubernatorów prowincji) oraz
dostojników wojskowych w Turcji osmańskiej

protektor

(z łac. protector – obrońca, opiekun) wpływowa lub zamożna osoba popierająca coś lub
protegująca kogoś (definicja na podstawie słownika PWN)

sułtan

(z arab. sulṭān) tytuł władcy używany w państwach muzułmańskich, m.in. przez

Seldżuków, mameluckich władców Egiptu i monarchów osmańskich

Święte Przymierze

sojusz mocarstw europejskich zawiązany po kongresie wiedeńskim, którego

najważniejszym celem było zachowanie status quo w Europie po czasach rewolucyjnego
zamętu; jego trzon stanowiły Rosja, Austria i Prusy, w 1818 r. dołączyła Francja;
kilkukrotnie podejmowało działania na rzecz tłumienia różnych ruchów rewolucyjnych
i narodowowyzwoleńczych; w dobie powstania greckiego Rosja i Francja z czasem
zaczęły łamać zasady Świętego Przymierza

Słowa kluczowe
narody bałkańskie, Muhammad Ali, wojna krymska, pokój w Wiedniu, kongres wiedeński,
Sewastopol, imperium osmańskie
Bibliografia
Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zajewski,
Warszawa 1991.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat
Książki 2004–2006.

M. Staniszewski, Wojna krymska, czyli szachy pod Sewastopolem (portal Histmag.org).

I. Górnicka, Wojna krymska i jej konsekwencje (portal Historykon.pl).

Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją, a następnie wykonaj polecenia.

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/P9CIYCmk7

Pierwsza połowa XIX wieku to postępujący

upadek Imperium Osmańskiego. Od połowy lat
20. do początku lat 40. od państwa odłączały
się kolejno: Egipt, Grecja i księstwa
naddunajskie. Z drugiej strony stała Rosja –
żandarm Europy gorliwie tłumiący wszelkie
ruchy wolnościowe i rewolucyjne na
kontynencie (powstanie listopadowe, Wiosna
Ludów). Cieśniny Bosfor i Dardanele, tworzące
bramę do wyjścia na Morze Śródziemne, już od
czasów Katarzyny II były celem Rosji. Car
Mikołaj I co jakiś czas sondował, czy mocarstwa
europejskie zgodzą się na podział tureckiego
imperium. Do myśli o rozpadzie Turcji powrócił
w styczniu i lutym 1853 roku. Mówił wtedy, że
okoliczności mogą zmusić go do przejściowego
zajęcia Konstantynopola, a także do powołania
niezależnej Serbii, Bułgarii, Mołdawii
i Wołoszczyzny pod swoim protektoratem.
Planował faktyczny rozbiór Imperium
Osmańskiego, proponując Anglikom Egipt
i Kretę. Jednak dominacja Rosji w strefie cieśnin
czarnomorskich i Bałkanów była nie do
pogodzenia z interesami brytyjskimi.

Źródło: Wojna krymska – upadek Świętego Przymierza, w:

h ps://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1073245,Wojna-
krymska-%e2%80%93-upadek-Swietego-Przymierza [dostęp
17.06.2021].

2 Mieszkańcom Starego Kontynentu w pierwszej

połowie XIX stulecia wydawało się, że pozycja
Rosji jest stałym elementem ładu
powiedeńskiego. Jej aktywność na arenie
międzynarodowej w okresie trzydziestolecia
panowania Mikołaja I była rozstrzygająca dla
polityki europejskiej tego czasu. Jednak była to
polityka, która zakładała nie tylko utrzymanie
status quo, ale też zapewnienia największych
korzyści samej Rosji. Doskonałym tego
przykładem była chęć podporządkowania
szlaków handlowych na Morzu Czarnym oraz
zamknięcia Dardaneli i Bosforu dla obcej floty.
Czyniłoby to z Rosji hegemona tak
ekonomicznego, jak i militarnego. Nakładał się
na to jeszcze jeden kluczowy dla polityki
rosyjskiej problem, który wyznaczał poczynania
jej panujących od XVIII w. – tzn. kwes a
turecka. Sprowadzała się ona do planów
wyparcia Turków z Konstantynopola, a nawet
szerzej z całej Europy i restytucji (pod rosyjskim
protektoratem) Cesarstwa Wschodniego.
Początkowo Mikołajowi udało się wciągnąć
Anglię w te komeraże, czego efektem była
prowadzona w latach 20. XIX w. wojna na
Półwyspie Bałkańskim, potwierdzająca
doskonałą sprawność militarną Rosji. Jednak
ten zwycięski pochód na Konstantynopol został
zatrzymany podpisaniem w 1829 r.
w Adrianopolu układu pokojowego, który Grecji
przyniósł niepodległość, a Serbii, Mołdawii
 i Wołoszczyźnie autonomię. Rosja otrzymywała
jako zdobycz deltę Dunaju i pas wschodniego
Morza Czarnego, ale zobowiązywała się, że nie
będzie wznosiła na tym terytorium żadnych
umocnień.

Źródło: Grzegorz Bąbiak, Wojna krymska – pierwsza wojna

nowoczesnej Europy, w:
h p://www.mickiewiczstambul.com/wojna-krymska/ [dostęp
17.06.2021].

W klasycznej już dziś syntezie dziejów 3

powszechnych Mieczysław Żywczyński pisał:
„Podczas długiego panowania Mikołaja I (1825-
1855), czyli w tzw. epoce Mikołajewskiej Rosja
weszła w fazę stale pogłębiającego się kryzysu
ustroju feudalnego, choć ustrój ten car chciał
utrzymać za wszelką cenę. […] Uparty, niczym
nie zrażający się w swych zasadniczych
poglądach, uważał utrzymanie samowładztwa
i prawosławia w Rosji za swój święty
obowiązek, podobnie jak i walkę z duchem
rewolucyjnym w całej Europie”. Natomiast […]
Andrzej Chwalba dodawał: „Zachodnie idee
liberalne przyprawiały go [cara Mikołaja I] o ból
głowy. Jego ideałem była władza autokratyczna.
Zgodnie z tym posiadał pełnię władzy
politycznej, a rząd przez niego kierowany
stanowił organ wykonujący jego polecenia.
Podlegał mu aparat urzędniczy. Oczywiście nie
istniał jakikolwiek system kontroli władzy”.

Źródło: Grzegorz Bąbiak, Wojna krymska – pierwsza wojna

nowoczesnej Europy, w:
h p://www.mickiewiczstambul.com/wojna-krymska/ [dostęp
17.06.2021].

4
Rosja nie porzuciła pomysłu zlikwidowania (albo
podporządkowania sobie) Turcji i zamienienia
Morza Czarnego w wewnętrzne morze
rosyjskie. Gdy w 1952 r. rozgorzał między
Francją a Rosją – a później także Wielką
Brytanią, Austrią i Prusami – spór o to,
duchowieństwo którego wyznania powinno
sprawować opiekę nad miejscami świętymi
w tureckiej wówczas Palestynie, był to już
pierwszy krok w kierunku międzynarodowego
konfliktu. Do wojny krymskiej między Imperium
Rosyjskim a Imperium Osmańskim oraz jego
sprzymierzeńcami: Królestwem Sardynii, Wielką
Brytanią i Francją doszło w latach 1853–1856.

Pierwszy ruch wykonał Napoleon III wysyłając

do sułtana prośbę o przywrócenie
i zagwarantowanie panujących wcześniej zasad
zajmowania się miejscami szczególnie ważnymi
dla chrześcijan. Mieli je naprzemiennie
sprawować przedstawiciele duchowieństwa
katolickiego i prawosławnego. Uzyskał na to
zgodę w 1852 r. To wywołało zrozumiałą
reakcję Petersburga, który chciał wykorzystać
ów incydent, jako pretekst do interwencji
w sprawy tureckie. 28 lutego 1853 r. car wysłał
do sułtana Abdülmecida ul matum domagające
się prawa wyłączności w tej kwes i
z pominięciem innych państw chrześcijańskich
oraz prawa opieki nad wyznawcami
prawosławia na terenie imperium osmańskiego
[…]. Jednocześnie Mikołaj przedstawił Anglii
plan podziału Turcji, który uwzględniał także
interesy i cesje na rzecz Austrii na Półwyspie
Bałkańskim. Pomijał jednak całkowicie ważnego
już wówczas gracza europejskiego, jakim był
cesarz Francuzów. Sam sułtan treść rosyjskiego
ul matum przesłał i do Londynu, i do Paryża,
a otrzymując poparcie z obu dworów,
stanowczo odrzucił żądania cara. Ten
utwierdzony w przekonaniu o wciągnięciu Turcji
w pułapkę wysłał po kilku miesiącach jeszcze
jedno ul matum, grożące w razie niespełnienia
go wkroczeniem wojsk rosyjskich do Księstw
 Naddunajskich. Stało się to w październiku
1853 r.

Źródło: Grzegorz Bąbiak, Wojna krymska – pierwsza wojna

nowoczesnej Europy, w:
h p://www.mickiewiczstambul.com/wojna-krymska/ [dostęp
17.06.2021].

Żołnierze tureccy, jedna z pierwszych w historii

fotografii wojennych, rok 1854.
Carol Szathmari, domena publiczna, wikipedia.org

Bitwa pod Synopą, Iwan Ajwazowski.

Domena publiczna, wikipedia.org

Początkowo była to lokalna wojna turecko-

rosyjska, której punktem kulminacyjnym stała
się bitwa morska pod Synopą 30 listopada 1853
r. Rosyjski wiceadmirał Paweł Nachimow, dążąc
 do zniszczenia tureckiej floty, zaatakował
stojące na redzie okręty. Mimo bronienia portu
i statków przez działa nadbrzeżnych baterii
rosyjski ostrzał okazał się silniejszy i turecka
flota została rozbita.

Oblężenie Sewastopola.
Domena publiczna, wikipedia.org

Aby nie dopuścić do klęski Turcji, w konflikt

wmieszały się pozostałe państwa, stając w jej
obronie. W lutym 1854 r. Rosja wypowiedziała
wojnę Francji i Anglii. Wielką rolę odegrało
długotrwałe oblężenie Sewastopola (rosyjskiej
bazy morskiej nad Morzem Czarnym) przez
wojska koalicji brytyjsko-francusko-tureckiej.
Trwało prawie rok, od 17 października 1854 do
11 września 1855 r., i zakończyło się zdobyciem
miasta przez siły sprzymierzonych.
8

Szarża Lekkiej Brygady na obrazie Richarda C.

Woodville’a.
Domena publiczna, wikipedia.org

Do innych znaczących starć wojny krymskiej

należą m.in. bitwa pod Bałakławą (październik
1854 r.), w trakcie której istotną rolę odegrała
jazda, a do legendy przeszła szarża brytyjskiej
Lekkiej Brygady na rosyjską artylerię, oraz bitwa
pod Kinburn (październik 1855 r.), gdy
brytyjsko-francuska flota, wykorzystując okręty
pancerne, zniszczyła rosyjskie baterie artylerii
i fortyfikacje rozmieszczone na półwyspie.

Pierwszym skutkiem wojny było załamanie się 9

Świętego Przymierza, które trwało od 1815
roku. Austria poprzez swoje wahania utraciła
nie tylko poparcie Rosji, ale też zraziła do siebie
Anglię i Francję. Spowodowało to, że rozpadła
się struktura hamująca rozwój idei
niepodległościowych wielu państw. Następstwa
tego były już widoczne w 1859 r., kiedy to
rozpoczął się proces jednoczenia Włoch.
Królestwo Sardynii wraz z Francją pokonało
Austrię. W 1864 r. Dania utraciła Szlezwik
i Holsztyn na rzecz Prus i Austrii. W kolejnych
wojnach zaś Prusy pokonały Austrię a następnie
Francję, co umożliwiło im również dokonanie
w 1871 r. zjednoczenia Niemiec pod władzą
króla pruskiego Wilhelma I. Wojna krymska
przynosząc Rosji przegraną spowodowała dla
niej utratę pres żu. Dotąd bowiem Rosja
zawsze wygrywała i budziła szacunek wśród
innych państw. Teraz zaś ujawniły się w niej
wszystkiej jej niedostatki. Okazało się bowiem,
że rosyjska armia nie jest już tak dobra jak
kiedyś. W swoich planach poszerzania władzy
i terytorium zapomniano bowiem o jej
modernizacji i nie zwracano uwagi na zmiany,
jakie zachodziły na polach bitwy. Zdawał sobie
z tego sprawę Aleksander II, który rozpoczął
proces modernizacji swojego państwa.

Źródło: Wojna krymska i jej konsekwencje – część II, 27 marca

2021, w: h ps://historykon.pl/wojna-krymska-i-jej-
konsekwencje-czesc-ii/.

10 Prócz konsekwencji czysto politycznych wojna

krymska miała również skutki gospodarcze oraz
społeczne. Działania wojenne spowodowały
zmniejszenie się wielkości handlu
czarnomorskiego poprzez zerwanie wielu
połączeń gospodarczych. Skutkiem tego była
ruina wielu lokalnych przedsiębiorców
i rolników. Natomiast w Anglii i Francji
spowodowała konieczność przestawienia
tamtejszych gospodarek na tryb wojenny. Stale
podnoszący się wzrost zapotrzebowania na
broń, mundury itp. wymusił na właścicielach
wielkich warsztatów rzemieślniczych
i przemysłowcach przeprowadzenie zmian
technologicznych, organizacji oraz warunków
pracy.

Źródło: Wojna krymska i jej konsekwencje – część II, 27 marca

2021, w: h ps://historykon.pl/wojna-krymska-i-jej-
konsekwencje-czesc-ii/.
Polecenie 2

Wymień skutki, jakie przyniosła Europie wojna krymska.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

W wojnie krymskiej po stronie aliantów brało udział wielu Polaków. Wyjaśnij, co Polacy mogli
osiągnąć dzięki poparciu mocarstw zachodnich. Weź pod uwagę skutki oraz czas, w jakim
toczyła się wojna krymska.

Twoja odpowiedź

Polecenie 4

Przedstaw, jak zmieniało się położenie imperium osmańskiego w XIX w. w stosunku do

poprzedniego stulecia. Opisz proces osłabienia Turcji i rywalizację mocarstw europejskich o jej
terytorium w XVIII i XIX wieku.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż właściwe dokończenia zdań.

Wojna krymska toczyła się w latach…

 1869–1870.

 1835–1838.

 1850–1852.

 1853–1856.

Do oblężenia Sewastopola doszło w latach…

 1856–1857.

 1853–1856.

 1854–1855.

 1845–1846.
Ćwiczenie 2 輸
Dopasuj opisy do poszczególnych pojęć.

określenie odnoszące się do sytuacji

Święte Przymierze
imperium osmańskiego w XIX w.

potoczna nazwa okresu w historii Rosji

traktat paryski
po jej klęsce w wojnie krymskiej

układ zawarty między

„odwilż posewastopolska” przedstawicielami Francji, Anglii, Turcji,
Austrii, Sardynii i Rosji 30 marca 1856 r.

porozumienie zawarte przez Austrię,

„chory człowiek Europy” Prusy i Rosję w 1815 r. w Paryżu po
wojnach napoleońskich

Ćwiczenie 3 輸
Przyporządkuj przyczyny i skutki wojny krymskiej do odpowiednich kategorii.

Przyczyny

rywalizacja mocarstw
europejskich na Bałkanach
i w Turcji

gwarancja integralności Turcji

Skutki
autonomia dla Wołoszczyzny,
Serbii oraz Mołdawii

sprawa opieki nad miejscami

świętymi w Palestynie

koniec Świętego Przymierza

wewnętrzne osłabienie Turcji

rosyjskie plany rozbioru Turcji

osłabienie znaczenia Rosji na

arenie międzynarodowej
Ćwiczenie 4 醙
Uzupełnij zdania, umieszczając poprawne odpowiedzi we właściwych miejscach.

Wojna krymska toczyła się między a i jego sprzymierzeńcami: ,

oraz . Konflikt miał miejsce w latach . Wywołała go
ekspansja, jednak przegrała wojnę w wyniku starcia ze sprawnymi i dobrze
wyposażonymi technicznie armiami państw sprzymierzonych oraz wewnętrznej korupcji na

swoim terytorium. Pokój zakończył wojnę krymską.

Rosja Francja Prusami Francją Turcja paryski sewastopolski

imperium osmańskim francuska turecka londyński rosyjska 1853–1856

Imperium Rosyjskim Wielką Brytanią Stanami Zjednoczonymi 1848–1853

Królestwem Sardynii Austrią

Ćwiczenie 5 醙

Przeanalizuj poniższy obraz i wykonaj polecenie.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wskaż numer, którym został oznaczony dyplomata Mehmed Emin Ali Pasza, reprezentujący
Turcję podczas kongresu paryskiego.

 1

 2

 3

 4
 Ćwiczenie 6 醙

Do podanych opisów przyporządkuj nazwy bitew i ich daty roczne.

Starcie zbrojne między flotami rosyjską i osmańską podczas wojny krymskiej. Była to bitwa
morska w jednym z głównych portów tureckich na południowym wybrzeżu Morza Czarnego.
Zakończyła się zwycięstwem Rosji., Starcie zbrojne, do którego doszło w końcowej fazie wojny
krymskiej. Bitwę stoczono na skraju półwyspu. Połączona flota brytyjsko-francuska starła się
z wojskami rosyjskimi i odniosła nad nimi zwycięstwo., Starcie zbrojne między
sprzymierzonymi siłami brytyjsko-francusko-tureckimi a wojskami rosyjskimi, które miało
miejsce w trakcie wojny krymskiej. Główną rolę w tej bitwie odegrała jazda po obu stronach.
Najsłynniejszą szarżą była tzw. szarża Lekkiej Brygady., Było to oblężenie głównej rosyjskiej
bazy morskiej nad Morzem Czarnym. Trwało 349 dni i zakończyło się zdobyciem miasta przez
siły koalicji brytyjsko-francusko-tureckiej. Jedno z najważniejszych starć w czasie wojny
krymskiej, przesądziło w dużej mierze o jej wyniku.

Opis Bitwa Data roczna

Starcie zbrojne między

flotami rosyjską
i osmańską podczas wojny
krymskiej. Była to bitwa
morska w jednym
z głównych portów
tureckich na
południowym wybrzeżu
Morza Czarnego.
Zakończyła się
zwycięstwem Rosji.

Starcie zbrojne, do
którego doszło
w końcowej fazie wojny
krymskiej. Bitwę stoczono
na skraju półwyspu.
Połączona flota brytyjsko-
francuska starła się
z wojskami rosyjskimi
i odniosła nad nimi
zwycięstwo.
 Starcie zbrojne między
sprzymierzonymi siłami
brytyjsko-francusko-
tureckimi a wojskami
rosyjskimi, które miało
miejsce w trakcie wojny
krymskiej. Główną rolę
w tej bitwie odegrała
jazda po obu stronach.
Najsłynniejszą szarżą była
tzw. szarża Lekkiej
Brygady.

Było to oblężenie głównej

rosyjskiej bazy morskiej
nad Morzem Czarnym.
Trwało 349 dni
i zakończyło się
zdobyciem miasta przez
siły koalicji brytyjsko-
francusko-tureckiej.
Jedno z najważniejszych
starć w czasie wojny
krymskiej, przesądziło
w dużej mierze o jej
wyniku.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z poniższymi źródłami i na ich podstawie wykonaj polecenia.

Źródło A

“
Michał Staniszewski

Wojna krymska, czyli szachy pod Sewastopolem

Ku zaskoczeniu Rosjan armada brytyjsko-francusko-turecka obrała za

swój cel Krym i Sewastopol. Szok potęgowała interesująca okoliczność
– alianci wylądowali w Eupatorii we wrześniu, porze raczej nietypowej
dla operacji wojennych. Było to dla dowodzącego w tym rejonie ks.
Mienszykowa dużym zaskoczeniem. Pospiesznie zebrano oddziały
mające za zadanie zepchnięcia wroga do morza. Okazja nadarzyła się 20
września 1854 r. nad rzeką Alma.

Było to ciekawe starcie starego z nowym. Obie armie różniła nie tylko
taktyka (angielska linia i francuski szyk kolumnowo-tyralierski przeciwko
zwartym rosyjskim kolumnom), ale i uzbrojenie. Rosjanie używali
w dalszym ciągu tradycyjnych muszkietów skałkowych, zaś
sprzymierzeni – gwintowanych karabinów kapiszonowych, dzięki
którym mogli zadawać Rosjanom straty, nie wchodząc w zasięg ich
broni. Nie zmieniło to faktu, że bitwa była niezwykle zacięta. Główne
walki stoczono o tzw. Wielką Redutę, która przechodziła z rąk do rąk.
Ostatecznie utrzymali ją Brytyjczycy, zaś część wojsk rosyjskich
wycofała się w wyniku… spaceru lorda Raglana! W czasie bitwy wybrał
się on na Wzgórze Telegraficzne, aby lepiej widzieć jej przebieg. Pozycja
była tak znakomita, ze nakazał zatoczenie baterii dział polowych na to
stanowisko. Ich ogień zaskoczył Rosjan, którzy uznali się za
oskrzydlonych i rozpoczęli odwrót. Szarża kawalerii w tym momencie
zakończyłaby działania na Krymie – jednak jej brytyjski dowódca George
Bingham, 3. lord Lucan, nie zrealizował tego zadania. Spotkał się potem
 z surową reprymendą Raglana, a piechurzy zaczęli od tego dnia drwić
z kawalerzystów, nazywając ich dowódcę „Lordem Patrzalskim” ([Lord
Look On]).

Źródło: Michał Staniszewski, Wojna krymska, czyli szachy pod Sewastopolem, 2013. Cytat za:
h ps://histmag.org/Wojna-krymska-czyli-szachy-pod-Sewastopolem-8518 [dostęp 17.06.2021].

Źródło B

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Na podstawie źródła A wyjaśnij, czym różniły się armie, które starły się w czasie opisanego
konfliktu.

Rozstrzygnij, czy opis bitwy ze źródła A dotyczy tego samego konfliktu, który został
przedstawiony na fotografii oznaczonej jako źródło B.
tak
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z poniższymi źródłami i na ich podstawie wykonaj polecenia.

Źródło A

“
Iwona Górnicka

Wojna krymska i jej konsekwencje – część II

Po odniesionym zwycięstwie rozpoczęto silne ostrzeliwanie

Sewastopola ze wszystkich stron. Wojska sojusznicze podczas szturmu
liczyły około 173 tys. z czego 100 tys. to Francuzi, 45 tys. to Anglicy, 15
tys. Włosi oraz 7 tys. Turcy. Rosjanie liczyli zaś zaledwie 75 tys. Skutki
takich działań nie kazały na siebie długo czekać. Codziennie ginęło od
500 do 2000 Rosjan, a ciągłe poczucie zagrożenia i gotowości bojowej
prowadziło do wyczerpania i obniżało gotowość do decydującego
starcia. Ostateczna klęska nadeszła wraz z atakiem podjętym 24
sierpnia. Szturm skierowano na Kurhan Małachowski. Francuzi pod
dowództwem gen. MacMahona zdobyli I i II Bas on oraz wyparli Rosjan
z Kurhanu. I choć gen. Chrulew próbował atakować, musiał pogodzić się
z klęską. Po tym wydarzeniu Gorczakow podjął decyzję o przejściu
wojsk rosyjskich do Dzielnicy Północnej, która miała charakter cywilny
i pozbawiona była fortyfikacji. Oznaczało to upadek Sewastopola po
349- dniowej obronie. W ostatecznym bombardowaniu nie wzięły
udziału okręty sojusznicze z powodu sztormu, z wyjątkiem
pojedynczych okrętów z działami moździerzowymi. Okręty rosyjskie zaś,
które znajdowały się w zatoce Kilen, wspierały swoje wojska.
Szczególnie odznaczyły się okręty: „Władimir”, „Odiessa” i „ Chersones”.
Ważnym skutkiem przegranej Rosjan były działania podjęte przez nich
z nocy 28/29 sierpnia, kiedy to przystąpili do zatapiania swojej floty.
Wysadzono również wszystkie magazyny i fortyfikacje znajdujące się
w porcie. Ostateczny atak kosztował sojuszników ok. 7560 żołnierzy,
a Rosjan 12 200 żołnierzy. Ocalałe wojska zgromadzono
 w Bachczysaraju, który liczył 110 tys., jednak nie myślano o atakowaniu
sojuszników, a jedynie o podejmowaniu działań obronnych. Po zdobyciu
Sewastopola działania wojenne straciły na sile.

Źródło: Iwona Górnicka, Wojna krymska i jej konsekwencje – część II, 2014. Cytat za: h ps://historykon.pl/wojna-
krymska-i-jej-konsekwencje-czesc-ii/.

Źródło B

“
Iwona Górnicka

Wojna krymska i jej konsekwencje – część II

Wojna krymska, przynosząc Rosji przegraną, spowodowała dla niej

utratę pres żu. Dotąd bowiem Rosja zawsze wygrywała i budziła
szacunek wśród innych państw. Teraz zaś ujawniły się w niej wszystkiej
jej niedostatki. Okazało się bowiem, że rosyjska armia nie jest już tak
dobra jak kiedyś. W swoich planach poszerzania władzy i terytorium
zapomniano bowiem o jej modernizacji i nie zwracano uwagi na zmiany,
jakie zachodziły na polach bitwy. Zdawał sobie z tego sprawę … (a),
który rozpoczął proces modernizacji swojego państwa. Jest on znany
jako … (b). Skutkiem było m in. złagodzenie cenzury, nadanie większej
autonomii uniwersytetom, wzrost liczebności szkół. Zreformowano
sądownictwo, wprowadzając niezawisłość sądów, jawność przewodów
sądowych czy prawo do obrony w sądach. Reformom uległ także
samorząd miejski. Najważniejszą reformą była reforma włościańska
z 1861 roku. W jej wyniku zniesiono niewolę chłopów – nie można było
już ich sprzedawać ani darować. Ziemi nie otrzymali od razu, lecz
musieli ją wykupić. Chłopi z braku środków nie mogli tego dokonać,
dlatego państwo pomagało im, udzielając pożyczki, którą musieli spłacić
w ratach. Zniesiono daniny w naturze i powinności chłopskie wobec
dworu. Od tej pory wszystkie samodzielnie zawierane umowy przez
chłopa nabierały również mocy prawnej. Reforma ta przyczyniła się do
procesu powstania wolnego rynku oraz gospodarki kapitalistycznej.
Drugą ważną reformą była reforma wojskowa. Pobór miał się teraz
 odbywać co roku, drogą losowania. Czas służby wynosił 6 lat dla wojsk
lądowych, a 7 dla marynarki. Po odbyciu służby trafiano do rezerwy
odpowiednio 9- i 3-letniej. Skrócenie służby umożliwiło przeszkolenie
większej ilości żołnierzy, a tym samym wzmacniało siły i liczebność
wojska w razie mobilizacji. Dzięki tym zmianom Rosja wkraczała
w nowoczesność.

Źródło: Iwona Górnicka, Wojna krymska i jej konsekwencje – część II, 2014. Cytat za: h ps://historykon.pl/wojna-
krymska-i-jej-konsekwencje-czesc-ii/.

Źródło C

Źródło: domena publiczna.

Na podstawie źródła A wyjaśnij, co Rosja uczyniła ze swoją flotą i zaopatrzeniem. Dlaczego
zdecydowała się na taki krok? Uzasadnij odpowiedź.

Podaj wyrazy, których brakuje w źródle B (oznaczone literami a i b). Wyjaśnij znaczenie
terminu, który kryje się pod literą b.

Rozstrzygnij, czy źródło B dotyczy reform, które wprowadziła osoba przedstawiona na

fotografii ze źródła C.
tak
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Kwestia wschodnia. Wojna krymska i koniec Świętego Przymierza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XXX. Europa i świat po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
6) charakteryzuje wojnę krymską i jej następstwa.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

przedstawia sytuację imperium osmańskiego w pierwszej połowie XIX w.;

wyjaśnia genezę wojny krymskiej;
omawia skutki wojny krymskiej i rozpad Świętego Przymierza.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie przez nauczyciela tematu i celów zajęć, przejście do omówienia

planowanego przebiegu lekcji.
2. Nauczyciel poleca uczniom przygotować w parach pytania związane z tematem lekcji.
Czego uczniowie chcą się dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z zakresem zajęć?
Będą to wspólnie określone przez uczniów kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”

i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu dotyczącego wojny krymskiej.
Wybrana osoba zbiera pytania do urny. Nauczyciel dzieli uczniów na pięcioosobowe
grupy, które losują pytania z puli i przygotowują odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy,
zgłasza się i przedstawia rezultaty swojej pracy. Pozostali uczniowie wraz
z nauczycielem weryfikują poprawność odpowiedzi.
2. Praca z multimedium („Prezentacja multimedialna”). Nauczyciel czyta polecenie 2:
„Wymień skutki, jakie przyniosła Europie wojna krymska” i poleca uczniom, aby
w parach wykonali zadanie w oparciu o wskazówki zawarte w e‐materiale. Po
ustalonym czasie wybrani uczniowie prezentują odpowiedź, a pozostali uczestnicy
zajęć się do niej ustosunkowują, dodają ważne według nich informacje.
3. Nauczyciel prezentuje treść polecenia 3: „W wojnie krymskiej po stronie aliantów brało
udział wielu Polaków. Na podstawie materiału z lekcji i własnej wiedzy wyjaśnij, co
Polacy mogli osiągnąć dzięki poparciu mocarstw zachodnich. Weź pod uwagę czas,
w jakim toczyła się wojna krymska”. Następnie uczniowie indywidualnie wykonują
polecenie i omawiają swoje rozwiązania wraz z nauczycielem.
4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenia
interaktywne 1, 2 i 3 z sekcji „Sprawdź się”: wskazują poprawne daty oraz przyczyny
 i skutki wojny krymskiej. Wyniki pracy omawiane są na forum i komentowane przez
nauczyciela.
5. Ćwiczenia 5 i 6 uczniowie wykonują w parach. Konsultują swoje rozwiązania z inną
parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Kwestia wschodnia. Wojna krymska

i koniec Świętego Przymierza” i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu.
Czego uczniowie się nauczyli? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie
i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.
2. Prowadzący omawia przebieg zajęć i pracę uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych

odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zajewski,

Warszawa 1991.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat
Książki 2004–2006.

M. Staniszewski, Wojna krymska, czyli szachy pod Sewastopolem (portal Histmag.org).

I. Górnicka, Wojna krymska i jej konsekwencje (portal Historykon.pl).

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Prezentacja

multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.