Tanong: Bakit mahalaga ang pagtatanghal nang tamang aksiyon o etikal na paggawa?

Argumento 1: Dahil sa pamamagitan ng rasyonal na kaisipan, umiiral ang konsepto ng

mabuti at masama.

Ang masalimuot na ugnayan sa pagkakaroon ng katuwiran (reason) at etika (ethics) ay

hindi lamang isang pilosopikal na abstraksyon, kundi isang pangunahing bahagi ng pundasyon
kung saan umiikot ang buong sistema ng pagsusuri ng mga pamantayan moral. Sa pagsasaalang-
alang sa mga ito, matatagpuan ang pangunahing kakayahan ng bawat indibidwal na magtangi sa
pagitan ng mabuti at masama, tama at mali—isang gawain na kaakibat ng ating kakayahang mag-
isip o pagiging rasyonal. Ang kawalan ng mahalagang pagkakatalaga na ito ay naglulubog sa
konsepto ng etika sa isang mundong puno ng kawalan ng katiyakan sa moral, kung saan nawawalan
ng matibay na batayan ang mga desisyon at nawawalan ng pananagutan ang mga aksiyon.

Naglilingkod bilang pundasyon ng pagsusuri sa etika ang ating kakayahang mag-isip.

Nagbibigay ito sa atin ng kognitibong balangkas upang malutas ang kumplikadong aspeto ng kilos
ng tao. Sa pamamagitan ng maingat na pagmumuni-muni, nabubuo ng mga indibidwal ang isang
moral na tuntungan na nagbibigay-daan sa kanila na suriin ang kanilang mga aksiyon at magbigay
ng mga matalinong hatol ukol sa mga moral na kahihinatnan nito. Kung walang kakayahang
makilala ang mabuti sa masama, ang mga aspeto ng etika ay nawawalan ng kahulugan at layunin;
inilalagay ang konsepto ng etika sa isang abstraktong ideya na hiwalay mula sa praktikal na
kahalagahan.

Si Immanuel Kant, isang kilalang personalidad sa pilosopiyang etika, nagtakda na ang

katuwiran ang nagbigay-buhay sa mga moral na prinsipyo na pang-unibersal at pambuklod. Sa
kanyang pananaw, nasa kakayahang mag-isip ang tunay na esensiya ng etika na nangangahulugang
sa may kakayahan tayong mag-isip at bumuo ng mga prinsipyo na naglalampas sa mga indibidwal
na pananaw. Kung walang rasyonal na pundasyon ang mga ito, ang mga prinsipyo ng etika ay
nagiging arbitraryo at subhetibo kung saan kulang sa pangkalahatang kabatiran na kinakailangan
para sa pagsusuri ng etika.

Isipin halimbawa ang isang kahiwa-hiwalay na senaryo kung saan ang mga indibidwal ay
walang kakayahang mag-iwan ng puwang sa pagitan ng mga aksyon na nagtataguyod ng
kagalingan at ng mga aksyon na nagdudulot ng pinsala. Sa ganitong mundo, ang pagsasaalang-
alang sa etika ay nagiging isang kahulugang mahirap tuklasin, at ang proseso ng paggawa ng
desisyon ay nagiging walang layunin at walang pundasyong moral. Ang katuwiran ang
nagsisilbing gabay na nagpapahintulot sa atin na suriin ang mga kahihinatnan ng ating mga gawain,
kilalanin ang epekto nito sa mga indibidwal at sa lipunan, at pumili ng mga hakbang na ayon sa
mga prinsipyong etikal.
 Ang mga praktikal na epekto ng mga pagsasaalang-alang sa etika ay nagbibigay-diin sa
kahalagahan ng mga rasyonal na pagtangi sa pagitan ng mabuti at masama. Sa iba't ibang larangan
ng buhay ng tao, ang etikal na pag-uugali ay naglalaro ng mahalagang papel sa paghubog ng mga
ugnayan, negosyo, sistema ng pangangalagang pangkalusugan, amamahala sa kalikasan, at
marami pang iba. Halimbawa, sa larangan ng negosyo, ang mga etikal na pamamahagi ng
impormasyon, tapat na trato sa mga kawani at kostumer ay nagtataguyod ng tiwala at kredibilidad
na siyang nagbubunga ng pangmatagalang ugnayan at tagumpay. Sa larangan naman ng kalusugan,
ang mga pagsasaalang-alang sa etika ay nag-uugma sa mga propesyonal sa medisina upang
pagalingin nang mahusay ang mga pasyente, igalang ang kanilang awtonomiya, at siguruhing
mayroong kompidensiyalidad na nag-aambag sa mas makatarungan at maawain na sistema ng
pangangalagang pangkalusugan.

Ang kawalan ng rasyonal na mga pagsasaalang-alang sa etika ay magdudulot ng isang

daigdig kung saan ang mga aksyon ay walang moral na pananagutan, at ang kagalingan ng lipunan
ay magiging isang bagay na hindi pinaghahandaan. Sa gayong pang-himagas na senaryo, ang mga
indibidwal ay mawawalan ng isang moral na tuntungan, anupa’t nagdedesisyon nang hindi batay
sa mga alituntunin na nagmula sa katwiran ng pagmumuni-muni. Ang mga epekto ng ganitong
mundo ay lalabas hindi lamang sa indibidwal na mga gawain kundi pati na rin sa buong estruktura
ng lipunan kung saan ang kawalan ng mga pagsasaalang-alang sa etika ay maaaring magbunga ng
malawakang kawalan ng katarungan, pagsasamantala, at kawalan ng pag-aalaga sa kapakanan ng
iba.

Sa pilosopikal na aspekto, ipinakikita ng mga teorya sa etika ang hindi napuputol na

koneksyon sa pagitan ng katuwiran at mga pagsasaalang-alang sa etika. Ang Utilitarianismo,
halimbawa, ay nagbibigyang-diin sa kahalagahan ng rasyonal na pagsusuri sa mga kahihinatnan
ng mga gawain at pagpili ng mga hakbang na nagtataglay ng kabuuang kaligayahan at kagalingan.

Sa pagtatapos, mahalaga ang pag-unlad ng katuwiran sa pagsasanay ng etika sapagkat ito

ang nagbibigay ng saysay sa bawat hakbang na ating ginagawa. Sa pagtaglay ng katuwiran,
hinuhubog natin ang ating pagkatao patungo sa mas matalinong pamumuhay, at sa pamamagitan
nito, nagiging buo at makatarungan ang ating lipunan. Ito ay naglalakbay patungo sa isang
hinaharap na puno ng pag-aalaga at pagrespeto sa bawat isa, kung saan ang katuwiran at etika ay
naglalarawan ng landas tungo sa isang mas makatarungan at mas maayos na mundong ating
ginagalawan.
Tanong: Bakit mahalaga ang pagtatanghal nang tamang aksiyon o etikal na paggawa?

Argumento 2: Dahil may kakayahan ang tao na magtanghal nang etikal at makilala ang mga
etika (tama at/o mabuti).

Ang kakayahan ng tao na magtanghal nang etikal ( dahil siya ay may rasyonal na pag-iisip
na idiniin sa unang bahagi ng papel na ito) at makilala ang mga etika ay isang mahalagang yugto
sa kanyang pag-unlad bilang isang indibidwal. Likas na nagmumula ang kakayahan na ito mula sa
kanyang kakayahang masusing maunawaan ang moral na aspekto ng kaniyang pagkatao. Sa
pamamagitan ng pagsasanay sa pagkilala sa mga prinsipyo ng etika, nabubuksan ang pinto para sa
mas malalim na pang-unawa at masusing pagsusuri ng mga moral na hamon at responsabilidad.

Sa bawat paglakad niya sa landasin ng etikal na pagganap, lumalawak ang kanyang

pagiging bukas sa mga aspekto ng moralidad sa kaniyang kapaligiran. Nagbibigay daan sa mas
masusing pagsusuri ng mga halaga at prinsipyo na nagbubuklod sa kaniyang moral na pananaw
ang kakayahang magbigay-pansin sa mga sitwasyon na naglalaman ng mga moral na kahulugan.

Ang pagkilala sa mga etika ay nagbubunga ng masusing pagpapasya sa pagitan ng tama at

mali. Nagdudulot ang proseso na ito ng pagbuo ng sariling sistema ng mga halaga at paniniwala
na nagiging pundasyon ng kaniyang mga desisyon at kilos. Ang pagbibigay halaga sa pagsasanay
ng pagtingin sa iba't ibang etikal na perspektiba at kultura ay naglalaan ng kaniyang pang-unawa
sa mas malawak na larawan ng moral na komunidad.

Sa pagtuklas sa kahalagahan ng modelong panglohika (model of logic), nagiging mas

epektibo at masistemang proseso ang kaniyang pang-unawa sa mga etikal na isyu. Ang paggamit
ng lohika ay nagbibigay-daan sa kaniya na maunawaan nang mas malalim ang mga dahilan sa
likod ng kaniyang mga desisyon at ang epekto nito sa kaniyang moral na karakter. Isang paraan
din ang modelong ito para sa mas malalim na pagsusuri at pagtagumpay sa pagtugma ng kaniyang
mga halaga (telos ayon kay Aristotle) sa mga prinsipyong etikal.

Sa konteksto ng mga pilosopiya ng etika, hinahamon ang tao na gamitin ang kanyang
kakayahan sa pamamagitan ng pagsasanay ng mga birtud tulad ng katarungan, tapang, at
malasakit. Ang mga birtud na ito ay hindi lamang nagiging bahagi ng kaniyang moral na karakter
kundi nagbibigay din dahilan sa kaniya na maging inspirasyon at tagapagtaguyod ng kabutihan sa
sarili at sa kaniyang komunidad.
 Para lalo pang maipaliwanag ang kahalagahan ng kakayahan ng tao na magtanghal nang
etikal at makilala ang mga etika, tingnan natin ang isang konkretong halimbawa na sumasalamin
sa pagsasanay ng etikal na pag-uugali at pag-unawa sa moral na konteksto.

Isipin natin si Anna, isang empleyadong nagtrabaho sa isang kumpanya ng teknolohiya. Sa

kaniyang trabaho, kinahaharap ni Anna ang isang sitwasyon kung saan ang kaniyang kakayahang
magtanghal ng etikal at makilala ang mga etika ay sumasalamin sa kanyang pagpapahalaga sa
integridad at responsibilidad. Isang araw, natuklasan ni Anna ang isang isyu ng hindi wastong
paggamit ng impormasyon sa loob ng kumpanya. Sa kaniyang pagsusuri, napagtanto niyang may
mga tauhan sa loob ng kumpanya na lumalabag sa patakaran sa kumpidensiyalidad ng mga
sensitibong impormasyon. Sa halip na manahimik lamang at ipagpatuloy ang trabaho, nagdesisyon
si Anna na kumilos nang etikal.

Inalam ni Anna ang mga posibleng epekto ng kaniyang aksiyon. Pinag-isipan niya ang mga
puwedeng mangyari kapag hindi kinilos ang isyu, at kinonsidera ang mga pangmatagalang epekto
nito sa kredibilidad ng kumpanya. Sa ganitong paraan, nagamit ni Anna ang lohikal na pag-iisip
upang matiyak na ang kanyang desisyon ay makakatulong sa paglutas ng problema. Sa aspekto ng
birtud, ipinakita ni Anna ang kahalagahan ng tapang at katarungan. Sa kabila ng potensyal na
makaranas ng pagtatangkang pagsupil mula sa ibang empleyado o kahit mula sa mga nasa mas
mataas na posisyon, nagtagumpay siyang ipaglaban ang kanyang pananaw sa tamang paraan.

Ang kaganapan na ito ay naglalarawan kung paanong ang kakayahan ng tao na magtanghal
nang etikal ay nagiging gabay sa kanyang paggawa ng tamang desisyon, at paano niya ito
naiiuugnay sa kaniyang trabaho at pang-araw-araw na buhay. Nagtatanghal ang mga ganitong
halimbawa kung paanong ang pag-unlad ng kakayahan ng tao na gumawa nang etikal ay naglalabas
ng kabatiran, kasanayan, at pagiging handa na maging bahagi ng isang komunidad na naglalabas
ng halaga sa integridad, responsabilidad, at pagkakaroon ng malasakit sa kapwa.

Sa pangkalahatan, ang kakayahan ng tao na magtanghal nang etikal at makilala ang mga
etika ay nagbubukas ng daan para sa mas malalim na pagsusuri ng kanyang sariling pagkatao. Ang
pagsasanay sa paggamit ng modelong panglohika ay nagbibigay ng estruktura at organisasyon sa
kanyang pag-iisip, nagpapalalim ng pang-unawa sa mga moral na aspeto ng buhay. Sa bawat
hakbang na ito, nagiging mas mapanagot, makatarungan, at may kakayahang maging bahagi tayo
ng isang makatarungang lipunan. Naglalabas ng kakayahang makilala at ipatupad ang mga etika
sa pang-araw-araw na buhay ang ating pag-unlad sa landasin ng etikal na pagganap.
Tanong: Bakit mahalaga ang pagtatanghal nang tamang aksiyon o etikal na paggawa?

Argumento 2: Dahil may responsabilidad ang tao na gumawa nang etikal para sa
pagtataguyod ng kabutihang panlipunan.

Malalim na nakabaon sa ating ebolusyonaryong kasaysayan ang likas na kakayahan ng tao

na magtukoy ng mabuti at masama (nauna nang naidiin ng papel na ito), na humuhubog sa ating
mga kilos, desisyon, at pakikipag-ugnayan sa mundo.

Ang ating likas na kagandahang-asal, na malalim na nakabaon sa kalikasan ng tao ay

nagsisilbing pundasyon ng ating pagdedesisyon sa etika na nagsusulong sa ating kilos patungo sa
kung ano ang itinuturing na mabuti. Inuunawa ng mga sikolohista ng ebolusyon na ang ating
kakayahan na makipagtulungan, bumuo ng lipunan, at makipag-ugnay nang epektibo ay may
pinagmulan sa ating mga instinktong moral (moral instincts).

May malaking papel sa pagpapalaganap ng sosyal na kapanatagan at pakikipagtulungan

ang pagganap nang mabuti. Kapag sinusunod ng mga indibidwal ang mga pamantayan ng etika,
naitatatag ang tiwala sa loob ng komunidad, na naitataguyod ang positibong ugnayan. Kritikal sa
pag-andar ng mga lipunan ang tiwalang ito na nagbibigay daan sa kooperasyon, kolaborasyon, at
pagbuo ng isang kolektibong moral na pundasyon.

Nagbibigay kontribusyon sa pag-unlad ng personal na kakayahan at kagalingan ang etikal

na paggawa. Kapag ang mga indibidwal ay kumikilos alinsunod sa kanilang mga moral na halaga,
nararanasan nila ang kasiyahan at kapayapaan sa kanilang sarili. Ang pagsunod sa etika ay
nagtataguyod ng positibong imahe sa sarili, habang ipinagmamalaki ng bawat isa ang kanilang
mga aksyon at kontribusyon sa kagalingan ng iba.

Ang mga negosyo at organisasyon sa Pilipinas na inuuna ang maayos na pag-uugali ay

bumubuo ng positibong reputasyon at nakakakita ng tiwala mula sa kanilang mga stakeholders.
Mas malamang ang mga mamimili na suportahan ang mga kumpanyang nagpapakita ng pangako
sa mga pamantayang etikal. Ang reputasyon ng isang indibidwal o organisasyon ay isang
mahalagang yaman na maaaring mapabuti sa pamamagitan ng maayos at tuluy-tuloy na pagsunod
sa itinakdang etika.

Kaya nga naglilingkod na proteksiyon laban sa pagdulot ng pinsala sa sarili at sa iba ang
tiwalang ito. Isipin ang propesyon ng medisina, kung saan ang mga pamantayang etikal ay
nagdulot sa kagalingan ng pasyente. Gayundin, sa pangangalaga sa kalikasan, ang mga aspekto ng
etika ay nagpapabawas sa mga aktibidad na maaaring magdulot ng pinsala sa kalikasan at
biodibersidad.

Ngunit kung sisipatin halimbawa ang mga epekto ng Pork Barrel Scandal sa Pilipinas ay
nagsilbing matalim na paalala ng mga kahihinatnan ng di-makatarungan sa pampublikong opisina.
Ang iskandalo na ito ay nagsangkot ng pandaraya sa pondo ng bayan ng ilang pulitiko na nagdulot
ng malawakang pagtutol mula sa publiko at panawagan para sa mas malaking pagsusuri at
pananagot sa gobyerno.

Dagdag pa rito, ang laban sa ilegal na pagputol ng kahoy at pang-aabuso sa kalikasan ay

nagpapakita ng kahalagahan ng etikal na pamumuno sa pangangalaga sa likas na yaman. Ang mga
organisasyon at indibidwal na tapat sa mga pamantayang etikal ay may mahalagang papel sa
pagtatanggol ng pangmatagalan at makatarunganong pag-unlad at pagprotekta sa yaman ng
kalikasan.

Sa pagwawakas, ang likas na kakayahan ng mga tao na magtukoy ng mabuti at masama ay

isang makapangyarihang bahagi ng pag-iral ng tao bilang isang rasyonal na nilalang. Ang
pagsusunod sa etika ay hindi lamang isang personal na responsabilidad kundi nag-aambag din ito
sa kabutihan ng lipunan. Ang maayos na pag-uugali ay nagpapalaganap ng sosyal na kapanatagan,
personal na kagalingan, at tiwala sa pagitan ng mga indibidwal at institusyon sa ating bayan. Ang
mga halimbawa sa totoong buhay sa lokal na konteksto ay nagbibigay-diin sa malaking epekto ng
mga desisyong etikal sa mga indibidwal, organisasyon, at bansa. Habang tinatahak natin ang
kumplikadong realidad ng lipunan, ang pagsang-ayon at pagsusunod sa mga prinsipyong etikal ay
nagiging kritikal para sa isang mas makatarungan, nagkakaisa, at matatag na hinaharap.