ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ –

ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ

Πουριτανισμός – Σεξουαλική Χειραφέτηση, Ποινικοποίηση /
Αποποινικοποίηση της Μοιχείας και του Σοδομισμού

Γιαννοπούλου Δήμητρα Κοινωνιολογία του δικαίου

(Α.Μ. 1340202300057) Εξάμηνο Δ’
dimitra.giannopoulou05@gmail.com Εαρινό εξάμηνο του 2024
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

Πίνακας Περιεχομένων
ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………………...…………… 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΟΥΡΙΤΑΝΙΣΜΟΣ

1.1 Ορισμός της έννοιας: «πουριτανισμός»…………………………….…….…………… 3

1.2 Ιστορική διάσταση του πουριτανισμού και σημαντικές προσωπικότητες που
ασχολήθηκαν με αυτόν………………………………………………..…………………. 3
1.3 Αποτελέσματα του πουριτανισμού στην σημερινή Ελληνική κοινωνία στο πλαίσιο
της σεξουαλικότητας.…………………………………….……………………………… 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ

2.1 Ορισμός της έννοιας: «χειραφέτηση» και «σεξουαλική

χειραφέτηση»………………………………………………………………..………….… 5
2.2 Ιστορική διάσταση της σεξουαλικής χειραφέτησης και κινήματα που
δραστηριοποιήθηκαν στο πλαίσιό της ……………..…………………..……………… 5
2.3 Η σεξουαλική χειραφέτηση σήμερα………………..………………..……………...…. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΙΧΕΙΑΣ

3.1 Ορισμός της έννοιας: «μοιχεία»………………………………………………..……….. 8

3.2 Χρονική περίοδος και λόγοι ποινικοποίησης της μοιχείας…………..……..……….. 8
3.3 Χρονική περίοδος και λόγοι αποποινικοποίησης της μοιχείας………….…............ 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΟΔΟΜΙΣΜΟΥ

4.1 Ορισμός της έννοιας: «σοδομισμός»………………………………………………...... 11

4.2 Χρονική περίοδος και λόγοι ποινικοποίησης του σοδομισμού…………...………… 11
4.3 Χρονική περίοδος και λόγοι αποποινικοποίησης του σοδομισμού………...………. 12

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………..……..……… 13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………...………..………. 14

(Ελληνική βιβλιογραφία, βιβλία μεταφρασμένα στα ελληνικά - Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

- Πηγές από το διαδίκτυο)

1
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η σεξουαλικότητα είναι μια πολυδιάστατη πτυχή της προσωπικότητας
κάθε ανθρώπινης ύπαρξης. Η πλήρης ανάπτυξή της εξαρτάται από την
ικανοποίηση βασικών ανθρωπίνων αναγκών, όπως η επιθυμία για επαφή, η
εγγύτητα, η συναισθηματική έκφραση, η απόλαυση, η τρυφερότητα, η αγάπη
και βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με βιολογικούς, ψυχολογικούς,
κοινωνικο-οικονομικούς, πολιτισμικούς, ηθικούς και πνευματικούς παράγοντες
της ανθρώπινης καθημερινότητας. Είναι μία έννοια που δεν ανακαλύφτηκε στις
μέρες μας, ούτε στις προηγούμενες δεκαετίες. Αντιθέτως, θα μπορούσαμε να
πούμε ότι απασχόλησε τον άνθρωπο από την στιγμή που πρωτοεμφανίστηκε
πάνω στη γη.

Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο, κάποια στιγμή χρειάστηκε

να θεσπιστούν κανόνες δικαίου προκειμένου να προστατευθεί όχι μόνο η έννοια
της σεξουαλικότητας αλλά και οι σχέσεις που απορρέουν από την έννοια αυτή,
όπως οι σχέσεις των μελών μιας οικογένειας. Ο νομοθέτης, στην προσπάθειά
του να διασφαλίσει τις ανθρώπινες αυτές ενώσεις, προχώρησε στην
ποινικοποίηση ορισμένων αξιόποινων και ηθικά αποδοκιμαζόμενων πράξεων,
όπως η μοιχεία και ο σοδομισμός. Οι πράξεις αυτές, όμως, με το πέρασμα του
χρόνου, έπαψαν να τιμωρούνται, τουλάχιστον από ποινικής άποψης, λόγω του
ότι δόθηκε περισσότερη έμφαση στην προάσπιση της ισότητας, της ελευθερίας
και της αξίας της προσωπικότητας, αλλά και της προστασίας του θεσμού του
γάμου.

Αξίζει, επίσης, να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι η χρονική περίοδος

κατά την οποία αναπτύχθηκε η ιδέα του πουριτανισμού αλλά και αργότερα της
σεξουαλικής χειραφέτησης αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην ιστορία της
ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Μέσα από αυτές τις ιδέες περάσαμε από τον
σκοταδισμό και τον σεξουαλικό περιορισμό σε μία εποχή πιο φωτεινή, με πιο
φιλελεύθερες σεξουαλικές τοποθετήσεις.

Η εργασία αυτή, επομένως, εστιάζει στην ρύθμιση και απορρύθμιση της

ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Μελετώντας την χρονική περίοδο του
πουριτανισμού και της σεξουαλικής χειραφέτησης και μαθαίνοντας για δύο από
τις πιο σκληρές τοποθετήσεις του νομοθέτη στο πλαίσιο του οικογενειακού
δικαίου ανά τους αιώνες – αυτή της ποινικοποίησης της μοιχείας και του
σοδομισμού – θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε το πως όλα αυτά τα γεγονότα
έχουν επηρεάσει την ιστορία της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και έχουν
διαμορφώσει το σημερινό νομικό πλαίσιο, που διέπει τις οικογενειακές σχέσεις
και όχι μόνο.

2
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ΠΟΥΡΙΤΑΝΙΣΜΟΣ
1.1 Ορισμός της έννοιας: «πουριτανισμός»

Ως πουριτανισμός ορίζεται, κυρίως, μια κοινωνική αντίληψη, η οποία

χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη αυστηρότητα και συντηρητισμό αναφορικά με
την ηθική, ιδίως όσον αφορά την σεξουαλική συμπεριφορά. Αποτελεί,
ταυτόχρονα μία θρησκευτική – πολιτική κίνηση, που αναπτύχθηκε στους
κόλπους στην Αγγλικανικής εκκλησίας του 16ου και του 17ου αιώνα.

1.2 Ιστορική διάσταση του πουριτανισμού και σημαντικές

προσωπικότητες που ασχολήθηκαν με αυτόν

Η θρησκευτική, πολιτική και

κοινωνική τοποθέτηση του πουριτανισμού
προέκυψε στην εποχή της Αναγέννησης, ως
απάντηση σε ορισμένες πτυχές της
Καθολικής και της Αγγλικανικής Εκκλησίας,
θέτοντας έμφαση στην στοχαστική πίστη,
την πνευματική αυτονομία, τη συμμόρφωση
στις αρχές του θρησκευτικού και ηθικού
Published in Independent Institute, in Whiskey and in
Gunpowder αυστηρού κώδικα και την προσήλωση στην
προσωπική αγιότητα και αυτοσυγκέντρωση.
Η πουριτανική επανάσταση στην Αγγλία τον 17ο αιώνα οδήγησε στην
δημιουργία μιας «καθαγιασμένης» κοινοπολιτείας, όπου οι πουριτανοί
κυριάρχησαν και επιχείρησαν να επιβάλλουν τις ιδέες τους σε ολόκληρη την
κοινωνία. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από πολιτικές αναταραχές, όπως
λόγου χάρη ο πόλεμος των Εννέα Ετών, όταν οι Πουριτανοί πολεμούσαν
εναντίον της εκκλησιαστικής καταπίεσης και της βασιλικής αυθεντίας, η
Αποικιοκρατική περίοδος – κατά την οποία οι πρώτοι Πουριτανοί της
Μασαχουσέτης και άλλοι αποικιακοί οικισμοί στην Βόρεια Αμερική επεδίωξαν
να δημιουργήσουν κοινωνίες βασισμένες στις πουριτανικές αρχές και να
αποφύγουν τις «αμαρτίες» της Ευρώπης – και η εκτέλεση του βασιλιά Καρόλου
Α’ το 1649.

Η κίνηση του πουριτανισμού προσέλκυσε, όπως είναι φυσικό, πολλούς

ανθρώπους που ασχολήθηκαν ενεργά με τη θρησκεία, την πολιτική και την
κοινωνία. Μερικοί από αυτούς είναι:

 Ο John Cotton (1585 μ.Χ. - 1652 μ.Χ.): Αμερικανός πουριτανός ιερέας,

ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της Μασαχουσέτης
Βάγκινα, μιας από τις πρώτες αποικίες της Νέας Αγγλίας.
 Η Anne Hutchinson (1591 μ.Χ. - 1643 μ.Χ.): Αμερικανή πουριτανή
θρησκευτική ηγέτιδα που αμφισβήτησε την ανδροκρατούμενη

3
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

θρησκευτική ηγεσία της εποχής της και αγωνίστηκε ενάντια στον

αποκλεισμό των γυναικών από τις θέσεις εξουσίας.
 Ο Oliver Cromwell (1599 μ.Χ. - 1658 μ.Χ.): Άγγλος στρατηγός και
πολιτικός ηγέτης, ο οποίος ηγήθηκε της πουριτανικής επανάστασης στην
Αγγλία και κατέληξε να διοικήσει τη χώρα ως Λόρδος Προστάτης μετά
την εκτέλεση του βασιλιά Κάρολου Α'.
 Ο John Milton (1608 μ.Χ. - 1674 μ.Χ.): μεγάλος Άγγλος ποιητής. Το
1667 μ.Χ. κυκλοφόρησε το αριστούργημά του Απολεσθείς Παράδεισος,
έργο που χαρακτηρίστηκε ως έπος του αγγλικού πουριτανισμού και
χάρισε στον ποιητή μία θέση ανάμεσα στους μεγαλύτερους του κόσμου.

Συνολικά ο πουριτανισμός είχε σημαντική ιστορική διάσταση και

επηρέασε την πολιτική, κοινωνική και θρησκευτική ζωή σε πολλές περιοχές
του κόσμου, όπως και στην Ελλάδα.

1.3 Αποτελέσματα του πουριτανισμού στην σημερινή Ελληνική κοινωνία

στο πλαίσιο της σεξουαλικότητας

Ο πουριτανισμός, ως ιδεολογία, επιβιώνει έως και την σημερινή εποχή.

Αναφέρεται σε μία ηθικά αυστηρή και συντηρητική στάση απέναντι στη ζωή, η
οποία, τις περισσότερες φορές, είναι θρησκευτικά εμπνευσμένη. Υπό αυτό το
πρίσμα, ο πουριτανισμός συνήθως συνδέεται με την καταπίεση της ατομικής
έκφρασης και την αποφυγή των απολαύσεων της ζωής, θεωρώντας τις
«αμαρτίες».

Στη σύγχρονη κοινωνία, η έννοια του πουριτανισμού μπορεί να

εφαρμοστεί και στον τομέα της σεξουαλικότητας. Οι πουριτανοί πίστευαν στην
αποφυγή της σαρκικής απόλαυσης και στην διατήρηση της αγνότητας πριν από
το γάμο. Η σεξουαλική δραστηριότητα τούς απασχολούσε μόνο εντός του
γάμου, όπου υπήρχε ο στόχος της αναπαραγωγής, ενώ οι σεξουαλικές πρακτικές
εκτός αυτού ήταν αποδιοπομπαίες. Επίσης, η πολιτεία και η εκκλησία της
εποχής, που άνθισε ο πουριτανισμός, συχνά επενέβαιναν σε θέματα
σεξουαλικότητας με την θέσπιση νόμων και κανονισμών, που περιόριζαν και
καταδίκαζαν την πορνεία, την απιστία κι άλλες αμαρτίες σεξουαλικής φύσεως.
Έτσι, επιστρέφοντας στο σήμερα, η έννοια του πουριτανισμού μπορεί να
περιλαμβάνει την υπερβολική αποδοκιμασία ή αποφυγή της σεξουαλικής
δραστηριότητας και την απαγόρευση ή την καταδίκη σεξουαλικών πρακτικών,
που διαφέρουν από την παραδοσιακή αντίληψη για την σεξουαλικότητα,
παραδείγματος χάριν η ομοφυλοφιλία.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η κοινωνία έχει γίνει πολύ πιο
ανοιχτή και ανεκτική σε θέματα σεξουαλικότητας με την πάροδο του χρόνου και
ο πουριτανισμός έχει χάσει την δύναμη του, δίνοντας τη θέση του στην
σεξουαλική χειραφέτηση και ελευθερία. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε να
αρνηθούμε ότι υπάρχουν ακόμα και σήμερα κοινωνικές ομάδες που υιοθετούν
πουριτανικές απόψεις σχετικά με το ζήτημα της σεξουαλικότητας.

4
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ
2.1 Ορισμός της έννοιας: «χειραφέτηση» και «σεξουαλική χειραφέτηση»

Ορίζοντας την λέξη «χειραφέτηση», θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι

η απαλλαγή κάποιου από την ξένη επιρροή, από την εξάρτηση, που έχει από
κάποιον άλλο, ή από τους κοινωνικούς περιορισμούς. Έτσι, κινούμενοι στον ίδιο
άξονα, ως «σεξουαλική χειραφέτηση» θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την
ιδέα πως κάθε άτομο έχει το δικαίωμα και την ελευθερία να αποφασίζει
ιδιοβούλως για τις σεξουαλικές του προτιμήσεις, χωρίς την επιβολή
περιορισμών ή καταναγκασμών από άλλα άτομα, κοινωνικές προσδοκίες,
θρησκευτικές δοκιμασίες ή κρατικούς φορείς. Η σεξουαλική χειραφέτηση είναι
σημαντική για την υγεία και την ευημερία των ανθρώπων, καθώς επίσης και για
την προάσπιση της ισότητας και της δικαιοσύνης στον τομέα της
σεξουαλικότητας.

2.2 Ιστορική διάσταση της σεξουαλικής χειραφέτησης και κινήματα που

δραστηριοποιήθηκαν στο πλαίσιό της

Η ιστορική διάσταση της σεξουαλικής χειραφέτησης περιλαμβάνει

ποικίλες και σημαντικές εξελίξεις - κινήματα, τα οποία έχουν επηρεάσει την
αντίληψη και τις πρακτικές σχετικά με την σεξουαλικότητα.

Αρκετοί αρχαίοι πολιτισμοί, για παράδειγμα, όπως η αρχαία Ελλάδα και

η Ρώμη, είχαν διαφορετικές σεξουαλικές προσεγγίσεις, μερικές από τις οποίες
ήταν περισσότερο ανοιχτές και φιλελεύθερες - περισσότερη και επιτρεπτή η
ομοφυλοφιλία -, ενώ άλλες πιο περιοριστικές, όπως η ποινικοποίηση της
μοιχείας και η δυσμενής κοινωνική και σεξουαλική θέση της γυναίκας. Η
σεξουαλικότητα του Μεσαίωνα, από την άλλη, ιδιαίτερα επηρεασμένη από την
θρησκεία, υπήρξε πολύ πιο περιορισμένη. Μολονότι οι άνθρωποι είχαν
επίγνωση των σεξουαλικών πρακτικών, η συζήτηση για αυτό το θέμα ήταν
συχνά απαγορευμένη ή ακόμα και ζήτημα προκατάληψης.

Λίγο αργότερα, η περίοδος της Αναγέννησης σημάδεψε μια αλλαγή

στην αντίληψη για τη σεξουαλικότητα στην Ευρώπη. Αν και η Εκκλησία
εξακολούθησε να έχει μεγάλη επιρροή, η ανακάλυψη της αρχαίας
ελληνορωμαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς επέφερε αλλαγές στις προσεγγίσεις
σχετικά με το σώμα και την ανθρώπινη φύση. Οι ποιητές, οι καλλιτέχνες και οι
φιλόσοφοι της περιόδου ανέδειξαν το ανθρώπινο σώμα ως ένα αντικείμενο
ομορφιάς και αναζήτησαν την έκφραση της σεξουαλικότητας μέσω της τέχνης
και της λογοτεχνίας. Επιπλέον, η ανακάλυψη νέων γνώσεων και η επιστημονική
πρόοδος συνέβαλαν στην ανοικτή συζήτηση για θέματα που σχετίζονται με τη
σεξουαλικότητα, όπως η αντισύλληψη και, γενικότερα, οι σεξουαλικές
πρακτικές. Πόλεις όπως η Φλωρεντία, η Βενετία και η Ρώμη έγιναν κέντρα
πολιτιστικής ευεργεσίας, όπου οι άνθρωποι μπορούσαν να ανακαλύψουν νέες

5
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ιδέες και να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με αυτές. Παρά την πρόοδο αυτή, η
σεξουαλική δραστηριότητα παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό υπό τους περιορισμούς
της κοινωνικής και θρησκευτικής κατανόησης, ειδικά για τις γυναίκες, οι οποίες
εξακολουθούσαν να υπόκεινται σε αυστηρούς κοινωνικούς κανόνες και
προσδοκίες.

Έχοντας πλέον μία πιο ελεύθερη αντίληψη για την σεξουαλικότητα,

έμενε το ζήτημα της γυναικείας ελευθερίας και της σεξουαλικής χειραφέτησης.
Τη λύση σε αυτό το πρόβλημα έδωσαν, ως ένα μεγάλο βαθμό, τα φεμινιστικά
κινήματα, τα οποία πάλεψαν για την ισότητα των δύο φύλων και την προάσπιση
των γυναικείων δικαιωμάτων γενικότερα. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, το
φεμινιστικό κίνημα αναδύθηκε στην Ελλάδα, επηρεασμένο από τις ιδέες της
Ευρωπαϊκής Αναγέννησης. Παράλληλα με την εισαγωγή των γυναικών σε
ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι φεμινίστριες, όπως η Καλλιρρόη Παρρέν,
αγωνίστηκαν για τα δικαιώματα των γυναικών στην εργασία και την πολιτική.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το σύνταγμα του 1975, με τη διάταξη 4
παράγραφος 2, κατοχύρωσε την ισότητα των δύο φύλων, γεγονός που επηρέασε
την αντίληψη για την σεξουαλική ελευθερία και την αυτονομία των γυναικών.

Ένα τελευταίο κίνημα αλλά, ταυτόχρονα, και πάρα πολύ σημαντικό, στο
οποίο αξίζει να αναφερθούμε, όταν μιλάμε για το ζήτημα της σεξουαλικής
χειραφέτησης, είναι αυτό της LGBTQ+ κοινότητας. Η LGBTQ+ κοινότητα
έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αύξηση της ορατότητας των
διαφορετικών σεξουαλικών ταυτοτήτων και προτιμήσεων. Μέσω εκδηλώσεων,
παρελάσεων και κοινοποιήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η κοινότητα
διασφαλίζει ότι οι διαφορετικές σεξουαλικές ταυτότητες είναι ορατές και
αναγνωρίζονται. Επίσης, η LGBTQ+ κοινότητα έχει αγωνιστεί για ίσα
δικαιώματα στον γάμο, την υιοθεσία, την εργασία, την υγεία και άλλους τομείς
της καθημερινότητας. Αυτές οι προσπάθειες συντελούν στη διάσπαση των
παραδοσιακών αντιλήψεων για το τι είναι "φυσιολογικό" ή "αποδεκτό" στον
τομέα της σεξουαλικότητας. Ο γάμος, μάλιστα, των ομόφυλων ζευγαριών είναι
κάτι που προσφάτως έγινε δεκτό με νόμο στην χώρα μας και απασχόλησε
ιδιαίτερα τόσο τον επιστημονικό κλάδο όσο και το ευρύ κοινό. Συνολικά, η
κοινότητα αυτή έχει συμβάλει σημαντικά στην προώθηση της σεξουαλικής
χειραφέτησης μέσω της πάλης για ισότητα, της δημιουργίας κοινοτήτων
συμπαράστασης και της ενίσχυσης της ορατότητας και της κατανόησης.

6
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

2.3 Η σεξουαλική χειραφέτηση σήμερα

Η σεξουαλική χειραφέτηση είναι ένας στόχος, που εξακολουθεί να

αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις και διαφέρει ανάλογα με την περιοχή και την
κοινωνική πραγματικότητα. Παρόλο που έχει σημειωθεί πολλή σημαντική
πρόοδος στην προώθηση της σεξουαλικής χειραφέτησης, υπάρχουν ακόμα
πολλά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, όπως:

 Πρόσβαση σε σεξουαλική εκπαίδευση και υπηρεσίες υγείας: Πολλοί

άνθρωποι ακόμα δεν έχουν την δυνατότητα σεξουαλικής εκπαίδευσης
και πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, γεγονός που δεν τους επιτρέπει να
κατανοήσουν και να λάβουν αποφάσεις που αφορούν τον σεξουαλικό
τους προσανατολισμό.
 Κοινωνική αποδοχή: Πολλοί άνθρωποι έρχονται ακόμα και σήμερα
αντιμέτωποι με διακρίσεις και κοινωνικό αποκλεισμό, λόγω της
σεξουαλικής τους ταυτότητας.
 Προστασία από σεξουαλική βία και εκμετάλλευση: Αυτή η μορφή
βίας είναι ακόμα ορατή και πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, για
να αντιμετωπισθεί. Τότε μόνο θα μπορούμε, πραγματικά, να μιλάμε για
ένα κράτος που θα διέπεται από την αρχή της σεξουαλικής χειραφέτησης.

Συνεπώς, παρά την εμφανή εξέλιξη, η σεξουαλική χειραφέτηση

εξακολουθεί να είναι ένα ζητούμενο, που πρέπει να επιδιώκεται συνεχώς και να
προστατεύεται μέσω προοδευτικών πολιτικοκοινωνικών αλλαγών και
στοχευμένης εκπαίδευσης.

7
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ
ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΙΧΕΙΑΣ

3.1 Ορισμός της έννοιας: «μοιχεία»

Ως μοιχεία ορίζεται η σεξουαλική σχέση ενός παντρεμένου ατόμου με

άτομο διαφορετικό από τον/την σύζυγό του ή, χρησιμοποιώντας μία πιο νομική
οπτική και όρους, η παραβίαση της συζυγικής πίστης, που συνίσταται στην
εξώγαμη κατά φύση συνουσία μεταξύ δύο ετερόφυλων, ή και ομόφυλων πλέον,
προσώπων, εκ των οποίων τουλάχιστον ένας είναι έγγαμος. Η μοιχεία έχει
απασχολήσει το ευρύ κοινό αλλά και τον νομικό κόσμο από πολύ παλιά, και
συγκεκριμένα από τότε που ο γάμος αποτέλεσε έναν θεσμό για την
ανθρωπότητα. Η κοινωνική της απαξία, λοιπόν, όπως είναι φυσικό, ποικίλει ανά
τους αιώνες, εξαιτίας των πολλών και σημαντικών μεταβολών στην καθημερινή
ζωή και των ανθρώπινων σχέσεων.

3.2 Χρονική περίοδος και λόγοι ποινικοποίησης της μοιχείας

Ο πρώτος, γνωστός σε εμάς, κώδικας, στον οποίο γίνεται αναφορά στο

αδίκημα της μοιχείας, αποτελεί ο αρχαιότερος κώδικας του βασιλείου της
Βαβυλώνας, του Hammurabi. Σύμφωνα με αυτόν, η μοιχαλίδα γυναίκα και ο
συνένοχος της τιμωρούνταν, για την μοιχεία που διέπραξαν, με την ποινή του
θανάτου με πνιγμό. Συγκεκριμένα, ο κώδικας προέβλεπε ότι: «εάν η σύζυγος
κάποιου κατηγορηθεί ως μοιχαλίδα, ακόμη και χωρίς να συλληφθεί επ’
αυτοφώρω, τότε χάριν του συζύγου της πρέπει να ριχθεί στον Θεϊκό ποταμό. Αν
κατορθώσει να επιζήσει της δοκιμασίας, θεωρείται αθώα και αυτός που την
κατήγγειλε θεωρείται ένοχος για ψευδή καταγγελία και τιμωρείται με θάνατο».

Στην αρχαία Ελλάδα, η μοιχεία, το διαφθαρείν, δηλαδή, της νόμιμης

γυναίκας ενός άλλου άνδρα, αποτελούσε μέγιστο αδίκημα και θεωρούταν ύβρη
προς τον θεσμό της οικογένειας και, ιδίως, προς τον παθόντα σύζυγο. Γι’ αυτό
το λόγο, ο νόμιμος σύζυγος είχε το δικαίωμα της εκδίκησης, με θανάτωση του
συνενόχου του εγκλήματος. Επίσης, στην μοιχαλίδα γυναίκα απαγορευόταν η
είσοδος στα δημόσια μέρη, για να μην διαφθαρούν και οι υπόλοιπες γυναίκες,
που θα μπορούσαν να την συναναστραφούν. Γενικώς η μοιχεία για την γυναίκα
τιμωρούνταν αυστηρότερα από έναν άνδρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα,
διαδεδομένο στο ευρύ κοινό, για το έγκλημα της μοιχείας στην αρχαία Ελλάδα,
αποτελεί η περίπτωση του Οδυσσέα, ο οποίος σκότωσε εν ψυχρώ, μαζί με το γιο
του τον Τηλέμαχο, όλους τους υποψήφιους γαμπρούς της συζύγου του
Πηνελόπης, για να αποκτήσει ξανά την χαμένη του τιμή, που είχε προσβληθεί
από τους μνηστήρες.

Στη αρχαία Ρώμη, η ενοχή της μοιχείας καταλογιζόταν μόνο στη

σύζυγο, η οποία προσέβαλε, μέσα από την πράξη της, τον ίδιο της τον γάμο. Ο

8
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

συνένοχός της διωκόταν όχι ως ένοχος μοιχείας, αλλά φθοράς ή πορνείας. Η

γυναίκα αποβαλλόταν από την συζυγική της στέγη και δικαζόταν από το
οικογενειακό δικαστήριο. Εάν το έγκλημα ήταν αυτόφωρο, ο πατέρας της είχε
το δικαίωμα να σκοτώσει και τους δύο ενόχους, ενώ ο σύζυγος είχε αυτό το
δικαίωμα μόνο για τον εραστή της μοιχαλίδας.

Τον 17 αιώνα π.Χ. , με βάση τον Ιούλιο Νόμο, η μοιχαλίδα εκτός από
όλες τις υπόλοιπες κυρώσεις, δεν είχε δικαίωμα να συνάψει δεύτερο γάμο, έχανε
την μισή από την προίκα της και το ένα τρίτο της υπόλοιπής της περιουσίας, ενώ
ο εραστής της το μισό μερίδιο της περιουσίας του.

Σ’ αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθούμε στον τρόπο που

αντιμετωπιζόταν η μοιχεία και από τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες
(Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Μουσουλμανισμός). Στο Ιουδαϊκό Δίκαιο, η
μοιχεία θεωρούταν ένα από τα πιο μεγάλα εγκλήματα, καθώς παραβίαζε την
έβδομη εντολή (ου μοιχεύσεις) του Δεκαλόγου, τον οποίο ο Μωυσής παρέδωσε
στους Εβραίους. Κατά το Χριστιανισμό, στους χρόνους του Μεγάλου
Κωνσταντίνου και του Ιουστινιανού, επιβαλλόταν ο θάνατος του εραστή και
ο εγκλεισμός της μοιχαλίδας σε Μονή για δύο έτη. Έπειτα, ζητούσε συγχώρεση
από το σύζυγό της και αν δεν την συγχωρούσε, διαλυόταν ο γάμος και η γυναίκα
όφειλε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής της σε μοναστήρι. Γενικώς, ο
χριστιανισμός επέβαλε κυρίως εκκλησιαστικές ποινές. Τέλος, στην περίπτωση
του Μουσουλμανισμού, στα κράτη, όπου εφαρμοζόταν η Σαρία, ισλαμικός
θρησκευτικός νομός, οι ποινές ήταν ιδιαίτερα απάνθρωπες, κυρίως για τις
γυναίκες (ραβδισμοί ή λιθοβολισμοί).

Στη χώρα μας, η μοιχεία ήταν ποινικό

αδίκημα ήδη από την σύσταση του νέου
ελληνικού κράτους. Σύμφωνα με το άρθρο 286
του Ποινικού Νόμου της Βαυαροκρατίας, που
ίσχυε έως τις 31 Δεκεμβρίου 1950, η διάπραξη
του εγκλήματος της μοιχείας χαρακτηριζόταν
ως πλημμέλημα. Το ίδιο συνέβη και με το νέο
Ποινικό Κώδικα που ίσχυσε από την 1
Ιανουαρίου 1951. Στο άρθρο 357 του Ποινικού
Κώδικα προβλεπόταν ποινή φυλάκισης ενός
έτους για τους μοιχούς, ενώ το έγκλημα
εδιώκετο μόνο με έγκληση του παθόντα
συζύγου. Η μοιχεία, κρινόταν ατιμώρητη, όταν
υπήρχε διάσταση των συζύγων ή ανοχή του Αρχείο Εφημερίδας Πατρίς

παθόντος συζύγου. Αυτό συνέβαινε, διότι

πλέον στόχος του νομοθέτη δεν ήταν να τιμωρήσει τους μοιχούς, αλλά να
προστατεύσει το θεσμό του γάμου και να δημιουργήσει έναν ανασταλτικό
παράγοντα, προκειμένου οι σύζυγοι να μην φτάσουν εύκολα στην λύση του
γάμου τους. Συνεπώς, πλέον η μοιχεία τιμωρείται τόσο στην περίπτωση της
μοιχαλίδας γυναίκας, όσο και στην περίπτωση του μοιχού άνδρα. Η γενικότερη

9
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

τάση, μάλιστα, ισότητας των δύο φύλων οδήγησαν σταδιακά σχεδόν όλες
τις χώρες στην αποποινικοποίηση της μοιχείας, η οποία συνέβη στην
Ελλάδα το 1982.

3.3 Χρονική περίοδος και λόγοι αποποινικοποίησης της μοιχείας

Η μοιχεία αποποινικοποιήθηκε στη

χώρα μας από την κυβέρνηση Αλλαγής,
στο πλαίσιο της φιλελευθεροποίησης του
πλέγματος των διατάξεων που αφορούσαν
το οικογενειακό δίκαιο. Η εκκλησία της
Ελλάδας αντέδρασε, υποστηρίζοντας ότι
«η αποποινικοποίηση της μοιχείας θα
κλονίσει τα θεμέλια της οικογένειας και
του γάμου» (21 Ιανουαρίου 1982). Η
κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου,
Αρχείο Εφημερίδας Αθηνών όμως, δεν έκανε πίσω και κατήργησε το
άρθρο 357 του Ποινικού Κώδικα με το
άρθρο 8 του νόμου 1272 / 82 που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της
κυβερνήσεως στις 20 Αυγούστου 1982. Όσον αφορά τις αστικές συνέπειες, με
το νόμο 1329 / 1983, η μοιχεία έπαψε να αποτελεί απόλυτο λόγο διαζυγίου.

Η μοιχεία αναντίρρητα αποτελεί πράξη ανήθικη. Είναι πράξη αξιόποινη,

η οποία παλαιότερα τιμωρούταν σκληρά κυρίως για το γυναικείο φύλο. Οι
αλλαγές, όμως, στις αξίες και την ηθική, η θεμελίωση των δικαιωμάτων των
γυναικών, η μειωμένη επίδραση της θρησκείας αλλά και η κοινωνική αποδοχή
της σεξουαλικής ποικιλομορφίας οδήγησαν σταδιακά στην αποποινικοποίηση
της μοιχείας και στην εξέλιξη της νομοθεσίας προς την κατεύθυνση μίας πιο
σύγχρονης και προοδευτικής νομικής προσέγγισης στις σεξουαλικές σχέσεις. Η
κοινωνική και νομική αντίληψη για την μοιχεία, συνεπώς, έχει εξελιχθεί
δραματικά μέσα στους αιώνες, από την περίοδο της αρχαιότητα έως και σήμερα.

«ἕάν ἁνήρ ἐπιτύχῃ γαμετῇ γυναικί βιαζομένῃ κτείνας τόν βιαζόμενον ἔστω
καθαρός ἐν τῷ Νόμῳ»
ΠΛΑΤΩΝ

10
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ
ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΟΔΟΜΙΣΜΟΥ

4.1 Ορισμός της έννοιας: «σοδομισμός»

Ο νομικός όρος «σοδομισμός» περιγράφει

Sodom and Gomorrah afire, painting by Jacob de
Wet II, 1680.
αφορά και τα δύο φύλα, καθώς δεν γίνεται διάκριση ανάμεσα σε ενεργητική και
παθητική σεξουαλική πράξη.
ανθρώπινες σεξουαλικές πράξεις, οι οποίες δεν
αποσκοπούν στην τεκνοποίηση. Ο όρος είναι
γνωστός και ως παρά φύσιν ασέλγειαν. Σε αυτές
τις σεξουαλικές πράξεις περιλαμβάνεται κατά
κύριο λόγο το πρωκτικό σεξ και δευτερευόντως
το στοματικό σεξ, αλλά και η κτηνοβασία. Η
ετυμολογία της λέξης προέρχεται από την
βιβλική ιστορία της πόλης Σόδομας, μιας πόλης
που κατέστρεψε ο Θεός, λόγω της αμαρτωλής
συμπεριφοράς των κατοίκων της. Ο
σοδομισμός, παρότι έχει συνδεθεί στενά με την
ανδρική ομοφυλοφιλία, στην πραγματικότητα

4.2 Χρονική περίοδος και λόγοι ποινικοποίησης του σοδομισμού

Οι νόμοι κατά του σοδομισμού άρχισαν επισήμως να καθιερώνονται στους

μεταγενέστερους χρόνους, κυρίως κατά τον Μεσαίωνα. Παρόλα αυτά, ήδη από
την Αρχαία Ελλάδα και την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αυτή η μορφή
σεξουαλικής πράξης θεωρούταν αμαρτία και παραβίαση της φυσικής τάξης και
θρησκευτικής ηθικής.

Κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η εκκλησία επηρέασε

και το κομμάτι της σεξουαλικότητας, προβάλλοντας ιδιαίτερα αυστηρές
απόψεις. Οι πράξεις, που θεωρούνταν αμαρτίες σεξουαλικής φύσεως,
τιμωρούνταν, συνεπώς, μέσα από το δίκαιο της εκκλησίας.

Στο Μεσαίωνα και στους Νεότερους Χρόνους, ο σοδομισμός, πέρα από το

γεγονός ότι αποδοκιμαζόταν από την εκκλησία, θεωρούταν και ποινικό αδίκημα.
Ο τρόπος με τον οποίο τιμωρούταν ο σοδομισμός ήταν αρκετά αυστηρός και
ποίκιλε ανάλογα με την περιοχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, θεωρούταν τόσο
σοβαρό αδίκημα, ώστε να τιμωρείται με θανάτωση του κατηγορούμενου. Οι
μέθοδοι εκτέλεσης περιελάμβαναν τον απαγχονισμό, την εκτέλεση με σπαθί, την
καύση σε ανασταυρωτή και άλλες μορφές δημόσιας εκτέλεσης. Βέβαια, οι
καταδικασθέντες για αυτή την αμαρτωλή σεξουαλική πράξη, θα μπορούσαν να
υποστούν και βασανιστήρια πριν από την εκτέλεση της ποινής τους, όπως
ξυλοδαρμό, βασανιστήρια με βαστούς ή ψυχολογικά βασανιστήρια. Τέλος,

11
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

πιθανή ήταν και η επιβληθείσα ποινή της εξορίας αλλά και χρηματικές
κυρώσεις.

Ο πρώτος κώδικας στην Ελλάδα που ποινικοποίησε τον σοδομισμό ήταν ο

Ποινικός Κώδικας του 1834, που είχε επικυρωθεί από τον βασιλιά Όθωνα. Σε
αυτόν τον κώδικα, λοιπόν, υπήρχε άρθρο που ποινικοποιούσε τις σεξουαλικές
πράξεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, συμπεριλαμβανομένου του
σοδομισμού. Με το άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα του 1951, ο σοδομισμός
τιμωρούταν με φυλάκιση.

Συνολικά, η ποινικοποίηση του σοδομισμού υπόκειται σε διαφορετικές

πρακτικές ανά τους αιώνες, αντικατοπτρίζοντας τις κοινωνικές, θρησκευτικές
και ηθικές αξίες κάθε εποχής.

4.3 Χρονική περίοδος και λόγοι αποποινικοποίησης του σοδομισμού

Η αποποινικοποίηση του σοδομισμού στην Ελλάδα συνέβη με τον νόμο

927/1958. Αυτός ο νόμος κατήργησε το άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα, το
οποίο περιελάμβανε ποινές για τη σεξουαλική συμπεριφορά μεταξύ ατόμων του
ιδίου φύλου. Έτσι, η σεξουαλική συμπεριφορά μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών δεν
αποτελεί αντικείμενο ποινικού δικαίου στην Ελλάδα από το 1958 και μετά.

Η αποποινικοποίηση του σοδομισμού υπήρξε ένα πολύ σημαντικό βήμα για

την ελληνική κοινωνία, το οποίο άργησε να συμβεί. Σήμερα, τόσα χρόνια μετά
την αποποινικοποίηση αυτής της σεξουαλικής συμπεριφοράς, έχουμε φτάσει
στο σημείο η ομοφυλοφιλία, μία από τις πιο βασικές μορφές του σοδομισμού,
να θεωρείται τελείως φυσιολογική και, μάλιστα, να αποτελεί νομικό θεσμό
μέχρι και ο γάμος αυτών των ατόμων. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την ευρύτερη
κοινωνική και νομική εξέλιξη, έπαιξε αναμφίβολα η κινητοποίηση της LGBTQ+
κοινότητας, η οποία πάλεψε για την εξάλειψη των διακρίσεων, λόγω
σεξουαλικού προσανατολισμού αλλά και γενικότερα για την σεξουαλική
ελευθερία. Ταυτόχρονα, συνετέλεσε και η σταδιακή μείωση της επιρροής της
ελληνικής εκκλησίας, η οποία προωθούσε πιο αυστηρές νομικά τοποθετήσεις
αναφορικά με την σεξουαλικότητα. Βέβαια, παρά αυτά τα σημαντικά βήματα
προς τον φιλελευθερισμό, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως υπάρχουν
ακόμη προκαταλήψεις και εκδηλώνονται συχνά περιστατικά βίας απέναντι σε
άτομα με «ιδιαίτερη» σεξουαλική ταυτότητα.

μ.Χ. μ.Χ. μ.Χ.

12
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η μελέτη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας είναι ένα περίπλοκο και
δύσκολο θέμα. Το μόνο σίγουρο είναι πως η γνώση των αντιλήψεων, του ρόλου
της εκάστοτε κοινωνίας και θρησκείας, καθώς και των αλλαγών των πρακτικών
και των θεσμών αποτελούν πολύτιμο βοήθημα για την αντίληψη της σύγχρονης
έκφρασης της σεξουαλικότητας.

Η ιδέα του πουριτανισμού, η οποία για πολλούς αιώνες ρίζωσε στην

ελληνική κοινωνία, φέρει σημαντικό μερίδιο ευθύνης, που η Ελλάδα άργησε να
προχωρήσει, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προς την σεξουαλική
χειραφέτηση και κατά συνέπεια προς την αποποινικοποίηση διαφόρων
αυστηρών διατάξεων του δικαίου στον τομέα του οικογενειακού ενδιαφέροντος.
Παρόλα αυτά, έστω και με μια καθυστέρηση, πετύχαμε πλέον να βρισκόμαστε
στο πλαίσιο μιας πιο φιλελεύθερης νομοθεσίας αναφορικά με την
σεξουαλικότητα, επιτρέποντας έτσι σε κάθε άνθρωπο να διαμορφώνει,
ελεύθερος, χωρίς τον φόβο της ποινικής τιμωρίας, την σεξουαλική του
ταυτότητα, γεγονός πολύ σημαντικό για την πρόοδο μιας κοινωνίας.

Βέβαια, παρά αυτήν την σημαντική και αξιέπαινη πρόοδο, ακόμη άτομα
που εκφράζουν την σεξουαλική τους ταυτότητα ελεύθερα, όπως θα έπρεπε,
υφίστανται διακρίσεις και έρχονται αντιμέτωποι με περιστατικά βίας, καθώς τα
τόσα χρόνια πουριτανικών ιδεών και ποινικοποίησης του σοδομισμού έχουν
αφήσει κατάλοιπα συντηρητισμού σε κάποιες κοινωνίες.

Τέλος, θα ήθελα να σταθώ στο γεγονός ότι ο νομοθέτης, σε κάθε εποχή,

είχε ως πρόθεση του να προστατεύσει τον άνθρωπο και τις αξίες της κοινωνίας
στην οποία ζούσε. Δεν ήθελε ο κώδικας, που δημιουργούσε, να λειτουργεί
τιμωρητικά, όπως τον αντιλαμβανόμαστε ίσως πολλοί σήμερα, αλλά αντίθετα,
επιθυμούσε να διαφυλάξει και να προασπίσει τις ηθικές αξίες της εποχής του,
λαμβάνοντας συχνά μέτρα ιδιαιτέρως αυστηρά και, θα τολμούσαμε να πούμε,
απάνθρωπα.

13
 «Η ιστορική διάσταση της ρύθμισης – απορρύθμισης της σεξουαλικότητας»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνική βιβλιογραφία, βιβλία μεταφρασμένα στα ελληνικά

o Foucault, M., «H ιστορία της σεξουαλικότητας», τ. 1 «Η θέληση για γνώση»,

Αθήνα, Κέδρος, (2005)
o Reich Wilhelm, «Ταξική συνείδηση και σεξουαλική χειραφέτηση», μετάφραση
Μιχαήλ Θέμης, Αθήνα, Διεθνής Βιβλιοθήκη, (1972)
o Γαρδίκας Κωνσταντίνος, «Το έγκλημα της μοιχείας: (πάλαι τε και νυν)»,
Αθήνα, Εθνικό Τυπογραφείο, (1923)
o Γαρδίκας Κωνσταντίνος, «Εγκλήματα κατά των ηθών», Ποινικά Χρονικά
(1952) (σελίδα 49)
o Μιχαήλ Γ. Παπαζήσης, «Το έγκλημα της μοιχείας εις την περιφέρειαν του
Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον
Θεσσαλονίκης, (1966)
o Χατζηκώστας Γεώργιος, «Η μοιχεία ως αδίκημα κατά διαφόρους εποχάς:
μελέτη», Αθήνα, (1946)
o Φαρσεδάκης Ιάκωβος, «La “Μοιχεία” en droit grec classique»,
Στρασβούργο, (1970)
o Herzog Dagmar, «Η σεξουαλικότητα στην Ευρώπη τον 20ο αιώνα: μια
ιστορία», μετάφραση Πελαγία Μαρκέτου, Αθήνα, Gutenberg, (2022)
o Bhattacharyya Garg, «Σεξουαλικότητα και κοινωνία», μετάφραση Πάρις
Μπουρλάκης, Αθήνα, Σαββάλλας, (2008)

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

o Rocke Michael, «Forbidden friendships: homosexuality and male culture in

Renaissance Florence», New York, Oxford University Press, (1996)
o Hill C., «Society and Puritanism in Pre-revolutionary England», Penguin
Books, (1964)
o Eales J., «A Road to Revolution. The continuity of Puritanism, 1559- 1642»,
The culture of English Puritanism 1560- 1700, MacMillan Press, (1996)

Πηγές από το διαδίκτυο

o Αστυνομικά Χρονικά, Έκδοσις: Αρχηγείου Αστυνομίας Πόλεων (Τεύχος 132)

https://www.policemagazine.gr/sites/default/files/pdf/ΑΠ_1958-11-15-0132.pdf
o https://www.dsanet.gr
o https://www.worldhistory.org/image/14345/sodom-and-gomorrah-afire/
o https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/2044492/otan-i-michia-itan-piniko-
adikima-stin-ellada
o Robert Higgs, «Puritanism, Paternalism, and Power» (2011)
https://www.independent.org/news/article.asp?id=2960

14