Bireyi Tanıma Teknikleri

▪ Bireyi ya da öğrenciyi tanımak

gerekli midir? Neden?
▪ Özelliklerimizi yeterince biliyor
muyuz?
▪ Bireyin özellikleri nasıl
belirlenebilir?
 Bireyi Tanımanın Amacı

▪ Her birey kendine özgü bir varlıktır.

▪ Birey sürekli gelişim ve değişim halindedir.
▪ Bireye etkili ve verimli bir PDR hizmeti
verebilmek için onu tanımak gerekir.
▪ Bireyi tanımanın temel amacı, onun kendini
daha iyi tanımasına yardımcı olmaktır.
 Bireyi Tanıma Neden Gereklidir?
▪ Bireyin kendisini tanımasına ve gerçekçi bir
benlik geliştirmesine yardım etmek
▪ Herhangi bir konuda karar vermek için gerekli
temel bilgileri toplamak
▪ Yetenek ve ilgileri doğrultusunda bireyleri
akademik programlara ve mesleklere yöneltmek
▪ Genelde ve okulda düzenlenecek eğitim
programları için uygun olacak bireyleri seçmek
▪ Bireylerin belirli konularda gelecekteki
başarılarını yordamak
 Bireyi Tanıma Neden Gereklidir?
▪ İş verimini artırmak için bireylerin ve işin
niteliklerine uygun kişileri seçmek ve yerleştirmek
▪ Evlilik ve eş seçiminde bireylere yardımcı olmak
▪ Bir kurumun özel amaçları için en uygun kişileri
seçmek
▪ Bireyin problemlerine uygun yardım ve tedavi
hizmetini kararlaştırmak
▪ Bireylerin belirli konularda gelecekteki başarılarını
yordamak
 Bireyi Tanımada Uyulması Gereken
İlkeler
▪ Amaç bireyin kendisini anlaması, bilinçlenmesi ve
bu bilgiler ışığında kararlar almasına yardımcı
olmaktır.
▪ Tanıma hizmetleri tüm öğrencilere yönelik
olmalıdır.
▪ İlgililer arası işbirliği gerekir.
▪ Süreklidir.
▪ Toplanan bilgiler geçerli ve güvenilir olmalıdır.
▪ Sadece bir ölçme aracı bireyi tanımak için yeterli
değildir.
 Bireyi Tanımada Uyulması Gereken
İlkeler
▪ Amaç, bireyi olabildiğince farklı yönleriyle
tanımaya çalışmak olmalıdır.
▪ Birey hakkındaki mevcut bilgilere ek bilgiler
sağlamayacaksa o tekniği uygulamanın gereği
yoktur.
▪ Sonuçları ayrı ayrı değerlendirmek yerine birlikte
değerlendirmek gerekir.
▪ Bireyi tanıma teknikleri birer araçtır.
▪ Birey hakkında gizli olmayan bilgilerden
öğrencilerin yanı sıra öğretmelerin, yöneticilerin
ve hatta velilerin de yararlanması sağlanmalıdır.
▪ Bireyin hangi özelliklerinin
tanınması gerekir?

▪ Bireyin özelliklerini nasıl ve

ne ile belirleyebiliriz?

▪ Hangi özelliklerimiz ne tür

bir ölçme ile belirlenebilir?

▪
 Bireyin Tanınması Gereken Özellikleri
▪ Fiziksel, Biyolojik Özellikleri
‒ Beden yapısı
‒ Beden sağlığı
▪ Davranışsal Özellikleri
‒ Genel ve özel yetenekleri
‒ İlgileri
‒ Güdüleri
‒ Bilgi ve beceri düzeyi
‒ Tutum ve değerleri
‒ Tercih ve beklentileri
‒ Benlik Tasarımı
‒ Duygusal ve sosyal uyumu
▪ Sosyo-kültürel ve Ekonomik Koşullar
‒ (Aile yapısı, anlayışı, tutumu ve durumu, çevresel
özellikler)
 Bireyi Tanıma Teknikleri
Testler Test Dışı Teknikler
▪ Yetenek Testleri 1. Gözleme Dayalı Teknikler
–Gözlem listeleri
▪ Başarı Testleri –Özellik Kayıt çizelgeleri,
▪ İlgi Envanterleri –Anekdot kaydı
–Dereceleme ölçekleri
▪ Kişilik Testleri 2. Kendini Anlatma Teknikleri
▪ Tutum Ölçekleri ‒Otobiyografi,
‒Arzu/İstek listesi,
‒Zaman cetveli,
‒Problem Tarama listesi, Soru listesi (Anket),
‒Toplu dosyalar
3. Başkalarının Kanılarına Dayanan Teknikler
–Sosyometri,
–Kimdir Bu
–Sosyal uzaklık ölçeği
4. Etkileşime Dayalı Teknikler
–Görüşme, Ev ziyaretleri
–Drama ve Oyun Etkinlikleri
 Testler

▪ PDR’de “test” denildiğinde

“psikolojik testler” veya
“psikolojik ölçme araçları”
kastedilir.

▪ Psikolojik testlerin
hazırlanması, uygulanması,
değerlendirilmesi ve
yorumlanması uzmanlık bilgisi
ve becerisi gerektirdiğinden,
bu testler alanın uzmanları
tarafından kullanılmalıdır.
 Psikolojik Ölçme Araçlarında Bulunması
Gereken Teknik Özellikler

▪ Amaca uygunluk
▪ Geçerlik
▪ Güvenirlik
▪ Kullanışlılık
▪ Objektiflik
 Psikolojik Testlerin Kullanılış Amaçları
▪ Gelecekte bireyin hangi alanlarda başarılı olacağı
konusunda nesnel bilgiler sağlamak
▪ Bireyin başarısızlık ve uyumsuzluk nedenlerini araştırmak
▪ Bireysel farkları belirlemek
▪ Bireyin kendini daha iyi tanımasına katkı sağlamak
▪ Öğrencilerin kendi özelliklerine uygun alanlara
yönelmelerini sağlamak
▪ Psikolojik danışma ve rehberlik yardımlarının etkililiğini
saptamak
▪ Psikolojik danışma ve rehberlik hizmeti alan öğrencileri
izlemek
 Testler

▪ Yetenek Testleri
- Genel yetenek testleri
- Özel yetenek testleri
- Farklı yetenek testleri
▪ Başarı Testleri
- Standart başarı testleri
- Öğretmen yapımı başarı testleri
 Testler
▪ İlgi Envanterleri
Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
▪ İlgiler çok çeşitli nedenlerle değişiklik gösterebilir. İlgi
envanteriyle belirlenen ilgiler görüşmelerle kontrol edilmelidir.
▪ Bireyin ilgi duyduğu alan onun başarılı olacağı anlamına
gelmez.
▪ İlgi envanteri bireyin ilgisi olduğu alanda yetenekli olduğunu
göstermeyebilir.
▪ İlgi envanterleri belirli sayıda alanlarla sınırlıdır. Oysa bireylerin
ilgi alanları daha geniştir. Bu yüzden bir öğrenciye mümkün
olan durumlarda daha fazla ilgi envanteri uygulanmalıdır.
▪ İlgi envanterlerinin sonuçları, öğrenciler hakkında toplanan
diğer bilgilerle karşılaştırılıp yorumlanmalıdır.
▪ İlgi envanterleri yetenek testleri ile birlikte kullanılmalıdır.
 Testler
▪ Kişilik Testleri
‒ Bireylerin kişisel ve sosyal
niteliklerini ve uyum düzeylerini
belirlemek için geliştirilmiştir.

▪ Tutum Ölçekleri
‒ Bir kimsenin ya da bir kümenin
nelere, ne derece değer verdiğini,
o duruma ilişkin ne düşündüğünü
ve ne hissettiğini belirlemeye
yarayan araçlardır.
 Psikolojik Testlerin Kullanılmasında
Uyulacak Kurallar
▪ Testlerin bu alanda yetişmiş uzman kişilerce kullanılması
gerekir.
▪ Test uygulanmasında yönergelere titizlikle uyulması ve
uygun uygulama ortam ve koşulların sağlanması gerekir.
▪ Kullanılacak testlerin geçerli ve güvenilir olmasına dikkat
edilmelidir.
▪ Testler bir amaca hizmet edecekse kullanılmalıdır.
▪ Test uygulaması planlanırken sonuçların nasıl kullanılacağı,
kimlerle paylaşılacağı saptanmalıdır.
▪ Test üzerinde yasal olmayan bir işlem yapılmamalı, yayın
hakkına sahip kişi veya kurumun izni alınmadan üzerinde
herhangi bir değişiklik yapılmamalı ve kullanılmamalıdır.
▪ Test sonuçları rehberlikte bireyi etiketlemek veya onun
geleceği hakkında kesin yargıda bulunmak için
kullanılmamalıdır.
 Test Tekniklerinin Sınıflandırılması
(Psikolojik Testler)
Maksimum Performans Testleri Davranış Testleri

Başarı Testleri Kişilik Testleri

*Standart Başarı Testleri *Kağıt Kalem Testleri
*Öğretmen Yapısı Başarı Testleri *Projektif Testler

Yetenek Testleri Tutum Ölçekleri

*Genel Yetenek Testleri
*Özel Yetenek Testleri
*Farklı Yetenek Testleri İlgi Envanterleri
 BAŞARI TESTLERİ
*Başarı Testleri herhangi bir eğitim ya da
öğretimin etkisini ölçmek amacıyla düzenlenmiş
testlerdir.
*Belirli bir zaman içindeki bilgiyi ölçebilir.
*Amaç açısından başarı testleri geçmişe, yetenek testleri ise geleceğe
yöneliktir.
A)STANDART BAŞARI TESTLERİ B)ÖĞRETMEN YAPISI BAŞARI
TESTLERİ

Geçerlik ve güvenirlikleri Öğretmenlerin hazırladığı her

saptanmış, grup içerisinde başarısı türden çoktan seçmeli, yazılı ve
en yüksek olan adayları seçmek ve sözlü sınavlar bu grubun içinde yer
belli bir alana programa veya işe alır.
yerleştirmek amacı taşıyan alan
uzmanları tarafından geliştirilmiş
testlerdir.
 Yetenek Testleri
▪ Yetenek,eğitim yolu ile bilgi ve beceri kazanma gücünün
karakteristik belirtisi sayılan özellikler bütünüdür.

▪ Yetenek testleri bireylerin ne yaptığını değil,en iyi neleri

yapabildiğini gösterir.

▪ Yetenek testleri bireyin geleceğe yönelik başarısını

yordamada kullanılabilir.

▪ “Genel Yetenek” ve “Özel Yetenek” testleri olmak üzere

iki gruba sınıflandırılabilir.
 Genel Yetenek Testleri
▪ Genel yetenek testlerinde bireylerin;
▪ Öğrenme,
▪ Öğrendiklerinden sonuç çıkarma, bunları yeni durumlara
uyarlama,
▪ Analitik düşünme ve problem çözme yetenekleri ölçülerek
gelecekte neyi daha iyi yapabilecekleri yordanmaya çalışılır.

Not: Genel Yetenek Testleri “Zeka Testleri” olarak da adlandırılır.

TKT (Thurstone Temel Kabiliyetler Testi), Stanford Binet Zeka Testi,
Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği ülkemizde kullanılan zeka
testleridir.
 Test Dışı Teknikler
A. Gözleme Dayalı Teknikler
‒ Gözlem Listeleri
‒ Özellik Kayıt Çizelgeleri
‒ Anekdot Kaydı
‒ Dereceleme Ölçekleri
Gözlem, bireylerin değişik ortamlarda çeşitli davranışları
hakkında onları gözetleme yolu ile bilgi toplama
tekniğidir.
Gözlem Türleri
‒ Gelişigüzel (Doğal-sistemsiz) gözlem
‒ Sistemli gözlem
‒ Katılımlı gözlem
‒ Katılımsız gözlem
 Gözlem Listeleri

▪ Gözlemcinin dikkatini gözlenebilir, belirli kişilik

özelliklerine ve davranışlara yöneltmek
amacıyla hazırlanmış olan, gözlemlerin
kaydedilmesinde kullanılan araçlardır.
 Özellik Kayıt Çizelgeleri

▪ Bireylerin çeşitli alanlardaki özelliklerini gözleyip

belirlemek ve o alandaki durumunu ortaya
koyabilmek amacıyla geliştirilmiş araçlardır.
 Anekdot (Olay) Kayıtları

▪ Gözlem sonuçlarının kaydedilmesi amacıyla

geliştirilmiş özel bir formun adıdır.
▪ Anekdotların gözlenen olayla ilgili objektif
betimlemelere dayalı olması gerekmektedir.
 Derecelendirme Ölçekleri
▪ Bireyin başka bir birey tarafından gözlenerek
özelliklerin betimlenmesi, sınıflandırılması için
kullanılan bir araçtır.
▪ Dereceleme ölçekleri gözlenerek ölçülmek
istenen davranışların veya etkinliklerin ne kadar,
hangi derecede olduğunun ölçülmesine yarar
sağlar.
▪ Derecelendirme ölçekleri kullanılış şekline göre:
1. Sayısal Derecelendirme Ölçekleri
2. Grafik Ölçekli Derecelendirme Ölçekleri
3. Betimsel Derecelendirme Ölçekleri
 B. Kendini Anlatma Teknikleri
Otobiyografi, arzu/İstek listesi, zaman cetveli, problem
tarama listesi, soru listesi (anket), toplu dosya

1. Otobiyografi
▪ Bireyin öz yaşam öyküsünün kendisi tarafından yazılı
olarak anlatılma tekniğidir.
▪ Otobiyografi, bireyin geçmişi ve şimdiki yaşantısı ile
geleceğe ilişkin planlarını yazılı olarak anlatmasıdır.
▪ Otobiyografi kişinin kendini nasıl gördüğü hakkında
bilgi verir.
▪ Serbest otobiyografiler
▪ Planlı otobiyografiler
 B. Kendini Anlatma Teknikleri
2. Arzu/istek Listesi
▪ Öğrencinin doyurulmamış gereksinimlerini,
isteklerini, açığa vuramadığı duygularını, umut ve
beklentilerini ortaya çıkartmak için düzenlenen
sorulardan oluşturulur.
▪ Öğrencilere sorulan sorular, onlar tarafından, sözlü
veya yazılı olarak cevaplanmaktadır.
▪ Okul öncesi eğitim ve ilköğretimde kullanılan bir
tekniktir.
 B. Kendini Anlatma Teknikleri

3. Zaman Çizelgesi
▪ Öğrencinin zamanını iyi
kullanması amacıyla, günün
saatlerine bölünmüş bir sayfaya,
gösterdiği etkinliklerin türünü,
süreleriyle birlikte yazacağı bir
çizelgedir.
 B. Kendini Anlatma Teknikleri
4. Problem Tarama Listesi
▪ Öğrencileri en çok rahatsız eden, üzen
problemlerin saptanması için kullanılan bir
tekniktir.
▪ Amaç, okulda öğrencileri kaygılandıran, dengeli
ve sağlıklı uyum yapmalarını engelleyen
problemleri ortaya çıkararak onlara yardımcı
olmaktır.
▪ Problemlerin yaş, cinsiyet, sınıf düzeyine göre
belirlenmesini sağlar.
▪ Ayrı bir cevap kâğıdı kullanmadan, listelenen
sorun maddelerinin önüne işaret konulması
şeklinde de uygulanabilir.
 B. Kendini Anlatma Teknikleri
5. Anket/Soru Listesi
▪ Belli bir konuda, birçok kimsenin kişisel olarak
görüşlerini, tutum ve duygularını saptama amacıyla
düzenlenmiş bir soru formudur.
▪ Ankette yer alan sorular her zaman doğru seçeneği olan
sorular değildir.
▪ Anket hem kapsamlı hem de sınırlı olmalıdır.
Anketteki soru türleri
‒ Açık uçlu sorular
‒ Kapalı uçlu sorular
‒ Diğer (başka) seçenekli sorular
‒ Derecelendirmeli sorular
 Anket Sorularının Hazırlanmasında
Dikkat Edilecek Hususlar
▪ Anketin giriş kısmında bir yönerge olmalıdır. Burada
ankete nasıl cevap verileceği açıklanmalıdır.
▪ Ankette yer alan sorular anlaşılır olmalıdır.
▪ Ankette yer alan sorular bilinen bilgiler olmaktan çok,
yeni bilgiler üretmeye dönük olmalıdır.
▪ Ankette yer alan sorular uygulama yapılan kişilerin
eğitim, kültür düzeyine uygun olmalıdır.
▪ Ankette yer alan sorular kişileri yönlendirici, önyargı
oluşturacak nitelikte olmamalıdır
▪ Ankette yer alan soruların sırası konuya ve amaca
uygun olarak düzenlenmelidir.
▪ Anketin yazım, basım gibi şekil yönünden düzgün
olması gerekir
 Anketin Uygulanması
▪ Anket uygulamalarında amaca, uygulayıcıya,
uygulama yapılan kişilerin sayı, nitelik ve
özelliklerine, uygulama için ayrılan süreye bağlı
olarak en uygun olan yol seçilir.
▪ Anket gruba, bireye, postayla gönderme veya
telefonla görüşme şeklinde uygulanabilir.
 Anketin Değerlendirilmesi

▪ Toplanan verilerin bir istatistik programına

aktarılıp sonuçların yorumlanıp
değerlendirilmesi gerekir.
 Toplu Dosyalar
▪ Okullarda öğrenciler hakkında elde edilen bilgilerin
özetlenerek, sistemli bir şekilde kaydedildiği dosyalara toplu
dosya denir.
▪ Dosyalama sisteminin amacı, öğrencilere daha iyi yardımcı
olabilmek için bu bilgileri sınıflandırıp sistemli bir şekilde
özetlemek ve uygun bir yerde tutmaktır.
▪ Daha sonra kullanılmak üzere saklanan bu bilgiler gerekli
oldukça okul yönetimi, rehber öğretmen, sınıf rehber
öğretmeni ve aile için bir arşiv olma özelliği taşır.
▪ Toplu dosyalarda gizlilik gerektiren bilgiler yer almamalıdır.
▪ Kişisel bilgiler, aileye ilişkin bilgiler, sağlık ve bedensel
gelişim bilgileri, okula ilişkin akademik durumu içeren
bilgiler, yetenek, ilgi, bireyin eğitsel ve mesleki planları yer
alabilir.
C. Başkalarının Kanılarına Dayanan Teknikler
1. Sosyometri
▪ Bir grubu oluşturan bireylerin sosyal ilişkilerini,
grubun yapısını, ilişkilerin duygusal biçimlerini,
alt grupları, grubun genel görünümünü
öğrenmek için kullanılan objektif bir tekniktir.
▪ Bireylerin, kimlerle arkadaşlık kurduklarını,
oluşturdukları akran gruplarını, kimlerle işbirliği
yapabileceklerini, en çok sevilen ve arananın kim
olduğunu, grubun ya da sınıfın liderinin kim
olduğunu, grup içindeki alt gruplar, klikler, lider
veya izole edilmiş kişileri belirlemeye yarayan
objektif ve güvenilir bir tekniktir.
Sosyometri Uygulanması ve Değerlendirilmesinde
Dikkat Edilecek Kurallar
1. Sosyometri uygulanacak sınıftaki öğrencilerin birbirlerini
yeterince tanıyor olmaları, en az altı ay kadar birlikte
olmaları gerekir.
2. Bireylerin tercihlerini serbestçe yazabilecekleri bir ortam
sağlanmalıdır.
3. Kimsenin yardımı olmadan kendi kendine yazacak
düzeyde okuma ve yazma bilenlere uygulanmalıdır.
4. Tercihe esas olacak ölçütler açık ve anlaşılır olmalıdır.
5. Bireyler arası ilişkiler değişken olduğundan, sosyometri
uygulamaları belirli aralıklarla tekrarlanmalıdır.
6. Sosyometri sonuçları gizli tutulmalı ve kesinlikle sınıfta
ilan edilmemelidir.
 2. Kimdir Bu Tekniği
▪ Grubun sosyal dokusu içinde üyelerin birbirlerini
nasıl algıladıklarını, ilişki biçimini, kabul ve ret
derecesini anlamaya yarayan bir tekniktir.
▪ Amaç gruptaki bireylerin bazı özelliklerinin
belirlenmesidir.
▪ Bireyin kendi görüşü ile diğer grup üyelerinin
onu algılayışı arasında uygunluk ya da zıtlık
oluşu onun benlik kavramının gerçekçi olup
olmadığını anlamaya da yardımcı olan bir
tekniktir.
▪ Bu teknikte ifadeler dikkatli ve özenli seçilmelidir.
Aşırı olumsuz ve rencide edici ifadelerden
kaçınılmalıdır.
 D. Etkileşime Dayalı Teknikler
1. Görüşme
▪ Bu teknik birey hakkında kendisinin bilgi vermesini sağladığı gibi, onun
davranışlarını gözleme olanağı da sağlar.
▪ Güdümlü-güdümsüz, yapıtlı ve yapıtsız

2. Ev Ziyaretleri
3. Drama ve Oyun Teknikleri
▪ Psikodrama bireyin duygularını, çatışmalarını grup içinde oynayarak
farkına varmasına ve içgörü kazanmasına yardımcı olan bir terapi
tekniğidir.
▪ Sosyodrama, uzman bir kişinin nezaretinde bir gruptaki bireylerin
yaşanan ya da ortak bir sosyal problemle ilgili önemli rolleri paylaşarak
izleyiciler önünde oynamalarıdır.
 E. Diğer Teknikler
1. Vaka İncelemesi: Bireyin tüm
yönleriyle ayrıntılı bir şekilde
incelenmesi tekniğidir.
2. Vaka Konferansı: Bir bireyin
davranışlarını daha iyi anlamak ve
yorumlamak amacıyla, bir grup
danışmanın ya da uzman personelin
bir araya geldiği bir toplantıdır. Bu
çalışmada birey hakkında önceden
toplanan bilgiler gözden geçirilir ve
bir değerlendirme yapılır.
3. Veli Konferansı: Çocuğu hakkında
görüşmek üzere veli ile danışman
arasında sürdürülen bir toplantıdır.
4. Bibliyoterapi