Chương 3.

TÍCH PHÂN ĐƯỜNG VÀ TÍCH PHÂN MẶT

3.1. Tích phân đường loại 1.
3.1.1. Định nghĩa.
Cho hàm hai biến số f(M) = f(x,y) xác định trên cung phẳng 𝐴𝐵
- Phân hoạch P cung 𝐴𝐵 thành n cung nhỏ bởi các điểm 𝐴0 =
𝐴, 𝐴1 , … , 𝐴𝑛 = 𝐵
- Ký hiệu ∆𝑆𝑖 là độ dài các cung 𝐴𝑖−1 𝐴𝑖
- Chọn một điểm tùy ý 𝑀𝑖 𝜁𝑖 , 𝜂𝑖 trên 𝐴𝑖−1 𝐴𝑖
- Lập tổng 𝐼𝑛 = 𝑛𝑖=1 𝑓(𝑀𝑖 )∆𝑆𝑖 (tổng TP của hàm f(x,y) trên 𝐴𝐵 )
Type equation here.
- Khi 𝑛 → ∞ sao cho 𝑚𝑎𝑥∆𝑆𝑖 → 0, nếu tổng 𝑛𝑖=1 𝑓(𝑀𝑖 )∆𝑆𝑖 dần tới
giới hạn xác định I không phụ thuộc cách chia cung 𝐴𝐵 và cách lấy
điểm 𝑀𝑖 thì I được gọi là tổng tích phân đường loại 1 của hàm
f(x,y) trên cung 𝐴𝐵 .
Ký hiệu: 𝐴𝐵 𝑓 𝑥, 𝑦 𝑑𝑠
Chú ý: - Nếu TP tồn tại ta nói f(x,y) khả tích trên 𝐴𝐵
- Nếu 𝐴𝐵 cho bởi pt y = f(x), 𝑥1 ≤ 𝑥 ≤ 𝑥2 . Cung gọi là trơn
nếu f(x,y) có đh liên tục trên [𝑥1 , 𝑥2 ]
- Trong TP đường loại 1 ta không để ý đến chiều trên 𝐴𝐵
- Nêu cung AB là cung vật chất có KLR tại M là 𝜌(𝑥, 𝑦) thì
khối lượng cung AB bằng TP đường 𝐴𝐵
𝜌 𝑥, 𝑦 𝑑𝑠 = 𝑚 ( m
là KL của cung AB ); và 𝐴𝐵 𝑑𝑠 = 𝑙
- TP đường loại 1 có t/c giống t/c TP xác định
3.1.2. Cách tính TP đường loại 1
- Nếu 𝐴𝐵 trơn, f(x,y) liên tục trên 𝐴𝐵 và cung AB có pt:
𝑦=𝑦 𝑥 , 𝑎≤𝑥≤𝑏
𝑏
Khi đó: 𝐴𝐵
𝑓 𝑥, 𝑦 𝑑𝑠 = 𝑎
𝑓(𝑥, 𝑦 𝑥 ) 1 + 𝑦 ′ 2 (𝑥)𝑑𝑥

- Nếu cung AB cho bởi pt tham số:

𝑥 = 𝑥 𝑡 , 𝑦 = 𝑦 𝑡 , 𝑡1 ≤ 𝑡 ≤ 𝑡2
𝑡2
Khi đó: 𝐴𝐵
𝑓 𝑥, 𝑦 𝑑𝑠 = 𝑡1
𝑓(𝑥 𝑡 , 𝑦 𝑡 ) 𝑥 ′ 2 𝑡 + 𝑦 ′ 2 (𝑡) dt
 Ví dụ 3.1. Tính tích phân  y 2 ds , trong đó A(2,0), B(0,1).
AB

x
Bài giải: Phương trình đường thẳng AB có dạng y  1  .
2
Theo công thức (3.1)
2 2 2
 x  x 5  x
2 2 2
1 5
  0 1  2  1  y r 2 dx   1   1  dx    
2
y ds  1  dx .
0
AB
2 4 2 0 2 3

Ví dụ 3.2. Tính tích phân  y 2 dx, trong đó AB là một nhịp của cung
AB

 x  a  t  sin t 
cycloide: AB  a  0,0  t  2 .
 y  a 1  cos t 

Bài giải: (HV đọc tài liệu trang 75)

3.2. Tích phân đường loại 2.
3.2.1. Định nghĩa
Cho hàm véc tơ 𝐹 = (𝑃, 𝑄, 𝑅) xác định trên cung 𝐴𝐵 .
Người ta còn viết F dưới dạng 𝐹 = 𝑃. 𝑖 + 𝑄. 𝐽 + 𝑅. 𝑘
hay
𝐹 𝑥, 𝑦, 𝑧 = 𝑃 𝑥, 𝑦, 𝑧 𝑖 + 𝑄 𝑥, 𝑦, 𝑧 𝑗 + 𝑅(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝑘

Phép phân hoạch (P) cung 𝐴𝐵 bởi các điểm 𝐴0 =

𝐴, 𝐴1 , … , 𝐴𝑛 = 𝐵

Chọn 𝑀𝑖 (𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 , 𝑧𝑖 ) ∈ 𝐴𝑖−1 𝐴𝑖 với mỗi I = 1,2,…,n. Giả

sử rằng 𝐴𝑖−1 𝐴𝑖 = (∆𝑥𝑖 , ∆𝑦𝑖 , ∆𝑧𝑖 )Khi đó,
𝐼𝑛 = 𝑛𝑖=1 𝐹 𝑀𝑖 . 𝐴𝑖−1 𝐴𝑖
được gọi là tổng tích phân đường loại 2 của hàm véc
tơ 𝐹 trên cung 𝐴𝐵 xác định bởi phân hoạch (P).
Nếu khi n→ ∞ sao cho max ∆𝑥𝑖 → 0 , max ∆𝑦𝑖 → 0:, max ∆𝑧𝑖 →
0: (i = 1,2,…, n), tổng tích phân 𝐼𝑛 ⟶ 𝐼 xác định, không phụ
thuộc vào phép phân hoạch (P) và phép chọn điểm 𝑀𝑖 , thì I
được gọi là tích phân đường loại 2 của hàm véc tơ 𝐹 trên
cung 𝐴𝐵 và ký hiệu
𝐼 = 𝐴𝐵 𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦 + 𝑅𝑑𝑧
Hay viết đầy đủ:
𝐼 = 𝐴𝐵 𝑃(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝑑𝑦 + 𝑅(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝑑𝑧
- Nếu cung AB là cung kín, TP đường loại 2 viêt là:
𝐴𝐵
𝑃(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝑑𝑦 + 𝑅(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝑑𝑧
Chú ý: 1) Khi cung AB cho trong mf Oxy, hàm véc tơ 𝐹 =
(𝑃, 𝑄) thì tpđ loại 2 trong mf là: 𝐴𝐵
𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦
2) về mặt cơ học: Nếu AB là cung vật chất thì TPĐ loại 2
là công của lực 𝐹(𝑀)để di chuyển điểm M từ vị trí đầu A
đến vị trí cuối B

3) Khác TPĐ loại 1, TPĐ loại 2, chiều trên đường lấy TP là

quan trọng, đổi chiều thì TP đổi dấu
𝐴𝐵
𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦 = − 𝐵𝐴 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦
4) Nếu đường TP là đường kín L khi đó quy ước chiều
dương trên L là chiều sao cho 1 người đi dọc theo L nhìn
thấy miền giới hạn bởi L gần mình nhất về bên trái
5) Tính chất TPĐ loại 2 có t/c như tpxđ
3.2.2. Cách tính TP đường loại 2
- Nếu cung AB trơn và cho bởi pt tham số x = x(t), y = y(t). Các
mút A,B ứng với giá trị
𝑡𝐴 , 𝑡𝐵 của tham số. Các h/s P(x,y), Q(x,y) liên tục trên cung AB, khi
đó
𝑡𝐵

𝑃 𝑥, 𝑦 𝑑𝑥 + 𝑄 𝑥, 𝑦 𝑑𝑦 = [𝑃(𝑥 𝑡 , 𝑦 𝑡 𝑥 ′ 𝑡 + 𝑄 𝑥 𝑡 , 𝑦 𝑡 𝑦 ′ 𝑡 𝑑𝑡
𝐴𝐵 𝑡𝐴

-Nếu cung AB cho bởi pt h/s y = y(t), a là hoành độ của A, b là

hoành độ của B
𝑏

𝑃 𝑥, 𝑦 𝑑𝑥 + 𝑄 𝑥, 𝑦 𝑑𝑦 = [𝑃(𝑥, 𝑦 𝑥 ) + 𝑄 𝑥, 𝑦 𝑥 )𝑦 ′ 𝑥 𝑑𝑥
𝐴𝐵 𝑎
- Nếu cung AB trơn và cho bởi pt tham số x = x(t), y = y(t), z = z(t).
Các mút A,B ứng với giá trị
𝑡𝐴 , 𝑡𝐵 của tham số. Các h/s P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z) liên tục trên
cung AB, khi đó
𝑡𝐵

𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦 + 𝑅𝑑𝑧 = [𝑃. 𝑥 ′ 𝑡 + 𝑄. 𝑦 ′ 𝑡 + 𝑅. 𝑧 ′ 𝑡 ]𝑑𝑡

𝐴𝐵 𝑡𝐴

VD1: Tính 𝐼 = 𝐼 = 𝐴𝐵 𝑦𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑦 + 𝑥𝑑𝑧, 𝑣ớ𝑖 𝐴𝐵: { 𝑥 = 𝑎𝑐𝑜𝑠𝑡, 𝑦 =

𝑎𝑠𝑖𝑛𝑡, 𝑧 = 𝑏𝑡, 𝑡: 0 → 2𝜋}, 𝑎 > 0
Giải: HV xem tài liệu trang 80
𝑥2 𝑦2
VD2: Tính 𝐼 = 𝐿 𝑥𝑑𝑦 − 𝑦𝑑𝑥, 𝐿 là Elip + 2
=1
𝑎2 𝑏
Giải: pt tham số Elip là x = accost, y = bsint, 0 ≤ 𝑡 ≤ 2𝜋
chiều tang của t là chiều dương của L. Áp dụng CT ta có I
= 2𝜋𝑎𝑏
VD3: Tính 𝐼 = 𝐿 2𝑥𝑦 − 𝑥 2 𝑑𝑥 + 𝑥 + 𝑦 2 𝑑𝑦, 𝐿 là cung
Parabol 𝑦 2 = 1 − 𝑥 từ A(0,-1) đến B(0,1)
14
Giải: h/v giải, ĐS 𝐼 =
15

3.2.3. Công thức Green