HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
FİZİK MÜHENDİSLİĞİ
BÖLÜMÜ

FİZ102 FİZİK LABORATUVARI II

Öğrenci No: 2210334067

Adı Soyadı: Hasan Duha KOÇ

Grup No: Çarşamba - 07

Bengisu Kırtaş
Grup Doğukan Birtekin
Rüveyda H. Balıkçı
Arkadaşları:
Cenk Kaçmaz
Nehir Ercan

Deneyin Adı: ALTERNATİF AKIM DEVRELERİNİN ÖZELLİKLERİ

Yapıldığı Tarih: 24/05/2023 Teslim Tarihi: 31/05/2023

D. Sorumlusu: Çağrı Beşe
Amaçları:

● 1- Direnç, indüktör (bobin) ve sığaç (kondansatör) bulunan basit alternatif akım

devrelerinin incelenmesi.
● 2- Seri RLC devresinde rezonans koşulunun incelenmesi: Devrenin rezonans frekansı,
band genişliği ve kalite faktörünün olçülmesi.

Kullanılan Araç ve Gereçler:

● Dalga üreteci (osilatör)

● Sayısal multimetre
● 1 W’lık dirençler (47 Ω, 100 Ω, 470 Ω)
● 900 sarımlı indüktör (24 mH)
● 250 V’luk sığaçlar (100 nF, 470 nF)
● Bağlantı kutusu
● Bağlantı kabloları
Kuramsal Bilgiler:
Elektrik devrelerinde alternatif akım (AC) kullanılıyorsa, akımın büyüklüğü ve yönü periyodik olarak değişir.
Bu değişim, "𝐼 = 𝐼0𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡)" (1) eşitliği ile ifade edilir. Burada 𝐼, t anında devreden geçen akımı, 𝐼0 ise
akımın maksimum değerini (genlik) temsil eder. 𝜔, açısal frekansı ifade eder ve 𝜔 = 2𝜋𝑓olarak hesaplanır.
Açısal frekansın birimi rad/s, frekansın birimi ise hertz (Hz) olarak belirlenir.

AC devrelerinde, akıma karşı direnç gösteren bir kavram olan empedans kullanılır. Empedans, direnç (𝑅), sığa
(𝐶) ve indüktans (𝐿) gibi faktörlere ve frekansa bağlı olarak değişir. Gerilim (voltaj), bir AC devresindeki
herhangi bir devre elemanının iki ucu arasındaki potansiyel farkı olarak ifade edilir ve
"𝑉 = 𝑉0𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 + 𝜙)" (2) şeklinde yazılır. 𝑉, anlık gerilimi, 𝑉0 ise gerilimin maksimum değerini (genlik)
temsil eder. 𝜙, faz sabiti olarak adlandırılır.

Seri RLC devresi olarak adlandırılan bir devrede, direnç, indüktör ve kondansatör bir arada bulunur. Bu
devrede, direnç üzerinde düşen gerilim ile devreden geçen akım aynı fazdadır. Sığaç, akıma karşı direnç
1 1
olarak kabul edilir ve kapasitif reaktans (𝑋𝐶) olarak ifade edilir. Kapasitif reaktans, "𝑋𝐶 = 𝜔𝐶
= 2𝜋𝑓𝐶
" (3)
eşitliğiyle hesaplanır. Burada 𝐶, kondansatörün sığasını temsil eder.

Öte yandan, indüktör (bobin) tarafından akıma karşı gösterilen dirence indüktif reaktans (𝑋𝐿 ) denir ve "
𝑋𝐿 = 𝜔𝐿 = 2𝜋𝑓𝐿" (4) bağıntısıyla hesaplanır. 𝐿, bobinin öz-indüktansını ifade eder.

Seri RLC devresinde, empedans (𝑍) direnç, indüktans ve sığaçtan etkilenir ve frekansa bağlı olarak değişir.
2 2
Empedans, "𝑍 = 𝑅 + (𝑋𝐿 − 𝑋𝐶) " (6) eşitliğiyle hesaplanır.

1
Seri RLC devresinin rezonans koşulu, 𝑋𝐿 = 𝑋𝐶 olduğunda gerçekleşir. Rezonans frekansı ise "𝑓0 = " (9)
2π 𝐿𝐶
bağıntısıyla hesaplanır. Rezonans koşulu sağlandığında, devrenin empedansı minimum olur ve devreden
geçen akım maksimum seviyededir.

Band genişliği (𝐵) ve kalite faktörü (𝑄), rezonansa girebilen sistemlerin önemli özellikleridir. Bir seri RLC
devresinin band genişliği, rezonans eğrisinde akımın 𝐼𝑚/ 2 değerine karşılık gelen frekansların farkı olarak
tanımlanır ve "𝐵 = 𝑓2 − 𝑓1" (10) şeklinde hesaplanır. Kalite faktörü ise rezonans frekansının band
𝑓0
genişliğine oranı olarak ifade edilir ve "𝑄 = 𝐵
" (11) bağıntısıyla belirlenir.

Deneyin Yapılışı:
Deney, bir Seri RLC devresi kullanılarak gerçekleştirildi. İlk olarak devre elemanları ve deney düzeneği (AC güç
kaynağı, multimetre) kullanılarak devre kuruldu. Sayısal dalga üreteci belirli ayarlarla kullanılarak devrenin
çıkış gerilimi sağlandı. Multimetre aracılığıyla devreden geçen akım ve devre elemanları üzerindeki gerilim
değerleri ölçüldü. Veriler, ilgili tablolara kaydedildi. Devre elemanları için akım-gerilim grafiği çizildi ve
devrenin empedansını temsil eden grafik çizildi. Ayrıca, rezonans koşulu için farklı frekanslarda AC gerilim
uygulandı ve devreden geçen akım değerleri kaydedildi. Bu verilerle rezonans frekansı, band genişliği ve
kalite faktörü hesaplandı. Son olarak, elde edilen değerler ve hesaplanan değerler karşılaştırıldı.
Veriler:

𝑉ad (V) 𝐼 (mA) 𝑉𝑅 (V) 𝑉𝐿 (V) 𝑉𝐶 (mV) 𝑉𝑍 (V)

1 2,90 0,29 0,01 0,08 0,33

2 5,90 0,59 0,04 0,17 0,65

3 8,90 0,88 0,06 0,26 0,98

4 11,90 1,18 0,08 0,36 1,30

5 14,80 1,48 0,11 0,45 1,63

6 17,90 1,78 0,13 0,54 1,96

7 20,90 2,08 0,16 0,64 2,30

8 24,00 2,39 0,18 0,73 2,64

9 27,10 2,70 0,21 0,83 2,98

10 30,30 3,02 0,24 0,93 3,32

Tablo - 1.

f (kHz) 𝐼 (mA) f (kHz) 𝐼 (mA) f (kHz) 𝐼 (mA)

0,4 3,48 2,2 6,65 4,2 4,92

0,6 4,75 2,4 6,50 4,4 4,77

0,8 5,66 2,6 6,33 4,6 4,62

1,0 6,26 2,8 6,15 4,8 4,48

1,2 6,61 3,0 5,97 ,5,0 4,34

1,4 6,77 3,2 5,78 5,2 4,21

1,6 6,88 3,4 5,60 5,4 4,09

1,8 6,85 3,6 5,43 5,6 3,97

1,9 6,82 3,8 5,25 5,8 3,85

2,0 6,77 4,0 5,09 6,0 3,74

Tablo - 2.
Hesaplamalar:

Sonuç & Yorum:

Deney sonuçları ve analizleri, seri RLC devresinin akım-gerilim ilişkileri ve empedans özelliklerini incelerken
teorik hesaplamalarla uyumlu sonuçlar verdi. Voltaj ve akım ölçümleri, farklı frekans ve genlik değerleriyle
sistem davranışını belirlemeye yardımcı oldu. Ölçümler, devrenin frekansa bağlı olarak direnç, indüktans ve
kapasitans etkilerini sergilediğini gösterdi. Rezonans durumu incelenerek rezonans frekansı, bant genişliği ve
kalite faktörü gibi önemli parametreler belirlendi. Grafikler, akım-gerilim karakteristiklerini ve empedansı
daha iyi anlaşılır hale getirdi.

Kaynaklar:
● Hung D. Young ve Roger A. Freeman, Sears ve Zemansky’nin ÜNİVERSİTE FİZİĞİ (Çeviri), Cilt 2,
Pearson Education, 2010, s. 1061-1080.
● Mehmet Cankurtaran, Fizik Laboratuvarına Giriş ve Temel Fizik Deneyleri, Hacettepe, 2018, s.125-130