MAFUNZO KUHUSU HAKI NA

USTAWI WA MTOTO Chuo kikuu cha Iringa 2018

Kitini hiki kimeandaliwa kwa ajili ya mafunzo ya kamati za usalama wa mtoto Tanzania hasa katika mkoa
wa Iringa. Mafunzo haya yanaendeshwa na Chuo Kikuu cha Iringa –Kitivo cha Sheria na Idara ya Ustawi
wa Jamii (Kitengo cha Mtoto) Iringa kwa ufadhili kutoka Wizara ya Mambo ya Nje ya Finland. Mafunzo
haya yanalenga kutoa elimu juu ya sheria ya mtoto na pia kusisitiza usimamiaji wa sheria hiyo kwa kila
mwanajamii.
MAFUNZO YA HAKI NA WAJIBU
WA MTOTO TANZANIA
UTANGULIZI
Kitini hiki kimeandaliwa kwa ajili ya
mafunzo ya kamati za usalama wa
mtoto Tanzania hasa katika mkoa wa
Iringa. Mafunzo haya yanaendeshwa
na Chuo Kikuu cha Iringa –Kitivo cha
Sheria na Idara ya Ustawi wa Jamii
(Kitengo cha Mtoto) Iringa kwa
ufadhili kutoka Wizara ya Mambo ya
Nje ya Finland. Mafunzo haya
yanalenga kutoa elimu juu ya sheria
ya mtoto na pia kusisitiza usimamiaji
wa sheria hiyo kwa kila mwanajamii.
MIKATABA YA KIMATAIFA
Tanzania imeridhia mikataba
mbalimbali ya kimataifa inayohusu
haki na usalama wa mtoto.
Mikataba hiyo ni pamoja na mkataba
wa kimataifa wa haki za mtoto (CRC
1989), Mkataba wa Afrika wa haki na
ustawi wa mtoto (African Charter on
the Rights and welfare of the
Child)1990
Maana ya mtoto
Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa
Tanzania inaeleza kuwa mtu
mwenye umri wa miaka kumi na
nane ni mtu mzima. Hivyo basi
tukitafsiri vyema ibara hiyo maana
yake ni kwamba mtu mwenye umri
chini ya miaka kumi na nane ni
mtoto.
Vivyo hivyo sheria ya mtoto ya
mwaka 2009 (Tanzania) imeeleza
wazi kwamba mtoto ni yule ambaye
ana umri chini ya miaka kumi na
nane.
HALI YA SASA KUHUSU UKATILI
DHIDI YA MTOTO TANZANIA
Takwimu za mwaka 2017 ambazo
zimetolewa na kituo cha sheria na
haki za binadamu kinaonyesha kuwa
ukatili kwa watoto Tanzania
umeongezeka kwa asilimia 25.7
ukilinganisha na mwak 2017. Ripoti
kama hii si taarifa nzuri kwetu kwani
tunajua kwamba watoto ndio wazazi
na viongozi wajao wa taifa letu la
Tanzania. Kwa maana hiyo
tunatakiwa kuchukua hatua zote
stahiki kuhakikisha tunamlinda
mtoto.
WAJIBU WETU
Tunatakiwa kuwalinda watoto wetu
dhidi ya aina zote za unyanyasaji na
ukatili wa kimwili ama kiakili.
AINA ZA UNYANYASAJI
Kuumizwa mwili, mfano kupigwa
kwa kiwango kisichokubaliwa kwa
mujibu wa sheria za nchi.
Kushirikishwa katika ngono (Child
Pornography)
Kuumizwa kisaikolojia kwa mfano,
kumtukana mtoto matusi mazito na
kumuonyesha picha za ngono.
HAKI ZA MTOTO NI ZIPI?
(a) Haki ya elimu
Elimu ni ufunguo wa maisha
ya watoto wetu. Mzazi na
mwanajamii yeyote
anatakiwa kuhakikisha
kwamba mtoto anapata nafasi
ya kwenda shuleni ili
ajikomboe na ujinga. Serikali
ya Tanzania imefuta ada kwa
shule za msingi hadi kidato
cha nne. Jitihada hizo za
serikali hazitakiwi
kurudishwa nyuma na baadhi
 ya wazazi ambao huwakataza
watoto kwenda shuleni. Hivyo
tunatakiwa kuwa wasaidizi
wa serikali katika kufichua
watoto ambao hawapelekwi
shule.Taifa lolote huendelea
kutokana na kiwango cha
elimu kitolewacho kwa jamii
husika, hivyo basi ili Tanzania
isonge mbele kuna kila haja ya
kuhakikisha watoto wetu
wanapata elimu ya kutosha ili
wajikomboe wao na taifa kwa
ujumla.
(b) Haki ya kucheza
Michezo ni muhimu katika ukuaji
wa mtoto kwani humsaidia kiakili
na pia kiafya.Hivyo wazazi wote
na jamii kwa ujumla wanatakiwa
kuwapa watoto nafasi ya kucheza
. (d) Haki ya kupata hifadhi
(c) Haki ya kupewa matibabu
Watoto wapo katika hatari ya
kupata maambukizi
mbalimbali kwa sababu ya
umri wao. Hivyo serikali
inajitahidi kuhakikisha
kwamba watoto wanapata
matibabu bure pamoja na
chanjo za kuzuia maradhi
mbalimbali ambayo yanaweza
kuhatarisha uhai wao. Hivyo
mzazi na mwanajamii una
wajibu wa kuhakikisha mtoto
anapatiwa chanjo na
matibabu pale anapoumwa.
Kutompeleka mtoto atibiwe ni
kuvunja haki yake ya msingi
kwani mtoto anayo haki ya
kuishi,ila asipopatiwa
matibabu basi ni rahisi sana
kupoteza uhai wake.
(shelter)
Watoto wanatakiwa kupewa
hifadhi ili kuwakinga na
majanga kama ya wanyama
wakali, baridi, mvua na hata
watu wasio wema. Katika taifa
letu kuna nyakati watoto
huachwa wakiranda mitaani
na kulala katika vituo vya
mabasi ambapo maisha yao
yanakuwa hatarini kwani ni
rahisi kufanyiwa ukatili kama
kulawitiwa ama kubakwa na
hata kudhuriwa na wanyama.
Kama mtoto hana wazazi wala
ndugu wa karibu basi ni
vyema idara za ustawi wa
jamii kumchukua mtoto huyo
ilia pate hifadhi.
(e) Haki ya kupata chakula
 Ili mtoto aweze kukua vizuri wakati mwingine mtoto kufanya kazi na kupokea
anatakiwa kupatiwa chakula kufanya vibaya katika malipo ya kazi hiyo lakini
bora na si bora chakula kwani masomo hayo. Kumbe kuna masharti ya kuzingatiwa
chakula kisipokuwa kamilifu angeachwa akachagua ambayo ni:
hupelekea mtoto kupata masomo anayoyaweza • Mtoto afanye kazi
magongwa kama vile angeweza kufika mbali na nyepesi ambazo
utapiamlo ambayo huweza kuchangia mabadiliko katika hazitamuathiri afya
kupelekea kushindwa kupata maisha yake, ya wazazi na yake na maendeleo
haki zake zingine kama vile jamii kwa ujumla. yake shuleni.
haki ya elimu, haki ya kuishi (g) Haki ya kutobaguliwa • Mtoto haruhusiwi
na pia haki ya kucheza. Hivyo kwasababu yoyote ile kufanya kazi katika
wanajamii wote na wazazi mfano jinsia, rangi, hali ya migodi isipokuwa
tunatakiwa kuhakikisha uchumi, au maumbile yake anaweza kwenda kwa
kwamba watoto wetu Baadhi ya wazazi na ajili ya mafunzo
wanapata mlo sahihi kwa ajili wanajamii huwabagua watoto maalum.
ya maendeleo yao. kwa misingi ya jinsia zao kwa
(f) Haki ya kutoa maoni katika mfano wazazi wengine WATOTO WANAOVUNJA SHERIA
masuala yanayogusa hupendelea watoto wa kiume ZA NCHI
maisha yake tu na kuwabagua wakike,
Kwa mila za kiafrika ni nadra wengine hubagua watoto Sheria za nchi zinaonyesha kwamba
sana kuona wazazi ama jamii kwavile ni walemavu mfano. endapo mtoto atafanya kosa la jinai
ikikubali maoni ya mtoto Watoto wenye ulemavu wa basi akikamatwa apewe dhamana ili
katika familia ama katika ngozi (albino), watoto awe na wazazi wake kuliko
jamii husika. Jambo hilo sio wasioona, wasiosikia ama kumpeleka katika hifadhi za
zuri kwani kuna baadhi ya wasio na miguu ama mikono. wafungwa. Ikitokea kwamba ni
maamuzi ambayo mtoto Jambo hili si jema kwani lazima mtoto awekwe katika hifadhi
angesikilizwa yangeweza watoto wote ni sawa na hizo basi atenganishwe na watu
kuwa ya faida katika maisha wanatakiwa kupewa nafasi wazima kwani kukaa na
yake. Kwa mfano kuna baadhi bila kubaguliwa. watuhumiwa wengine huweza
ya wazazi huwalazimisha kumpelekea mtoto kunyanyaswa na
watoto wao kusoma masom (h) Haki ya kufanya kazi pia kuvunjiwa baadhi ya haki zake.
flani ambayo unakuta mtoto Sheria ya ajira na mahusiano
hayawezi na hili hupelekea kazini imempa mtoto haki ya
Endapo mtoto atapelekwa Kikawaida mtoto ambaye ana umri Kila mwanajamii ambaye anataarifa
mahakamani ni muhimu sana chini ya miaka saba anatakiwa kukaa ama ameshuhudia haki za mtoto
mahakama ikiwezekana watumie na mama yake lakini ikionekana zikikandamizwa ana wajibu wa kutoa
jengo lingine tofauti na mahakama na wamba mama hawezi kusimamia taarifa katika serikali ya mtaa.
pia shauri lake lisikilizwe pahala pa vyema ustawi wa mtoto basi baba (Kifungu cha 95 (1) cha sheria ya
usiri ili kumpatia nafasi ya kuweza anaweza kupewa nafasi ya kumlea mtoto ya mwaka 2009.
kujieleza vizuri. Sheria inatamka mtoto huyo.
kwamba wakati wa shauri la mtoto WADAU MUHIMU KATIKA USTAWI
mzazi wake awepo na pia mtumishi Kila mzazi ana haki ya kumtembelea WA MTOTO
wa ustawi wa jamii. mwanae anayeishi na mzazi
mwenzake na mtoto ana haki ya • Jamii kwa ujumla
Ikitokea mtoto akatiwa hatiani, kumtembelea mzazi wake. • Taasisi za kidini
sheria inashauri mtoto asifungwe • Asasi za kiraia
bali apewe adhabu zingine ambazo WAJIBU WA MTOTO • Wizara ya Afya na Ustawi wa
atazifanya katika jamii, lengo kubwa Jamii Jinsia, Wazee na Watoto
likiwa ni kumsaidia mtoto • Kufanya kazi kwa ajili ya • Taasisi na Mamlaka za
kurekebika na kukubalika tena mshikamano wa taifa kiserikali;
katika jamii. • Kuwaheshimu wazazi, walezi
Polisi (dawati la jinsia)
na wale wote waliomzidi umri
Magereza
WAZAZI WA MTOTO na kuwasaidia pale inapobidi
Mashirika ya kiserikali
WAKITENGANA KISHERIA • Kuhudumia jamii na taifa lake • Ustawi wa Jamii
kiakili na kimwili • Mahakama
Sheria ya ndoa ya mwaka 1971 kama • Kutunza na kuimarisha
ilivyofanyiwa marekebisho inatamka mshikamano wa taifa
kwamba endapo baba na mama • Kutunza na kuimarisha
watatengana basi mahakama mambo mema katika
inawajibu wa kusikiliza maoni ya utamaduni wa jamii na taifa
mtoto kuhusu mzazi anayetaka kwa ujumla
kuishi nae, hata hivyo mahakama
katika kufanya maamuzi hayo ni MWANAJAMII ANATAKIWA MAMBO HATARISHI KATIKA
lazima izingatie ustawi wa mtoto. KUFANYA NINI PALE MTOTO USTAWI WA MTOTO
ANAPOVUNJIWA HAKI ZAKE?
Kuna mambo kadhaa ambayo ni
hatari katika Ustawi wa mtoto kama
ifuatavyo;
• Mahusiano katika umri
mdogo;
• Mimba za utotoni;
• Ndoa za utotoni;
• Unyanyasaji wa kingono au
kushirikishwa katika vitendo
vya kingono;
• Ajira na kazi ngumu kwa
mtoto;
• Sheria kandamizi;
• Fikra na imani potofu za Jamii
mfano mtoto kutoshirikishwa
katika ufanyaji wa maamuzi
au kutompeleka mtoto wa
kike shule;
• Lishe duni;
• Mfumo mbovu wa elimu;
• Ugomvi na mahusiano
yasiyorafiki kwa wazazi
mfano mgogoro miongoni
mwa wazazi;
• Matumizi ya dawa za kulevya
na vileo kama vile pombe;
• Makundi ya wahuni na
marafiki wasio na tabia
njema.
MAJUKUMU AFISA USTAWI WA
JAMII NA USALAMA WA MTOTO
Afisa Ustawi wa Jamii katika
Wilaya husika atakuwa na
majukumu yafuatayo;
i. Atahakikisha kuwa hatua
zote za muhimu
zinachukuliwa kwa ajili
ya kuwalinda watoto
dhidi ya aina zote za
madhara;
ii. Atalinda na kutunza
maslahi ya watoto
wanaohitaji malezi na
ulinzi katika Wilaya;
iii. Atahamasisha watoto
kullewa na familia zao;
iv. Atachunguza na kufanya
tathmini ya watoto
wanaohitaji ulinzi;
v. Atachukua hatua stahiki
watoto wanaoteseka au
walio katika hatari ya
kudhurika;
vi. Ataainisha na kuendeleza
huduma za malezi ya
kambo, uandikishaji,
utoaji wa mafunzo na
ufuatiliaji wa wazazi au
familia za kambo;
vii. Ataanzisha na kuendeleza
huduma za kuasili na
kuratibu uandikishaji
nautaji wa mafunzo kwa
wazazi wanaoasili;
viii. Atahakikisha malezi
mbadala ya familia
yanatipatikana;
ix. Ataanzisha na kutunza
rejesta za watoto walio
katika mazingira
hatarishi;
x. Ataanzisha na kutunza
rejesta za watoto wasio
faa kufanya kazi;
xi. Atapunguza makosa ya
jinai yanayotendandwa
na watoto katika
utaratibu endelevu wa
kuchukua tahadhari kwa
watoto, kuduma za
ushauri katika kufuatilia
tabia za watoto, huduma
za malazi kwa watoto
waliowekwa kizuizini;
xii. Atawajibika kuripoti kwa
mkuu wa Wilaya;
xiii. Ataandaa mpango wa
usalama wa mtoto wa
mwaka;
xiv.