HEM 380 PALYATİF

BAKIM HEMŞİRELİĞİ

Prof. Dr. Sevgisun KAPUCU

Dr. Öğr. Üyesi Azize ATLI ÖZBAŞ
 PSİKOSOSYAL
BAKIM

Dr. Öğr. Üyesi Azize ATLI ÖZBAŞ

 UYARI
• Sunumda yer alan «alıştırma» başlığı atılmış slaytlardaki
çalışmaları, word formatında ya da okunaklı bir şekilde
yazdığınız belgenin resmini çekerek,
azize.atli@hacettepe.edu.tr adresine göndermeniz
gerekmektedir. Dolayısıyla konuyu çalışırken kalem kağıtlarınızı
ya da bilgisayarınızı hazır bulundurmanız faydalı olacaktır.

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 SAĞLIK
• “Sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve
sosyal yönden tam iyilik halidir”

BİREY, HASTALIK TABLOSUNA BİR BÜTÜN OLARAK YANIT

VERECEKTİR

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 Psikososyal
Kişiden kişiye değişmekle birlikte, hasta bireylerde bütünlüklerini korumak
amacıyla ortaya çıkan tüm bilişsel, duygusal ve davranışsal yanıtlar
hastalığa psikososyal tepkileri oluşturmaktadır.

Psikolojik, sosyal ve spiritüel bakımın, kültürel açıdan ele alınarak

birbirleri ile entegre bir şeklide sunulmasını ifade etmektedir.

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 Psikososyal bakımın amacı
Bireyin tanı ve tedavisine uyum sağlayabilmesi,
Yaşadığı bu süreçte psikolojik tepkileri yönetebilmesi,
Mevcut durumu gerçekçi olarak değerlendirebilmesi,
kabullenmesi,
Yaşamını planlayabilmesi ve önceliklerini belirleyebilmesi,
Yaşam kalitesini iyileştirebilmesi
UMUDUNU KORUYABİLMESİDİR.

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 Forum
Umut nedir?
Palyatif bakımda umut neye dair olabilir?
Sizce mümkün müdür?
Nasıl hastaya umut verebilirsiniz?

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 Psikososyal bakım, hastanın hemşire ile temasıyla
başlar
Hasta ile etkileşim sürecinde hemşireden;
hastanın psikososyal gereksinimlerine yönelik uyanık olması,
bu gereksinimleri fark etmesi,
değerlendirmesi
hastanın hazır oluşluk durumuna göre, uygun hemşirelik
müdahalelerinde bulunması beklenir.

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 Destekleyici girişimler;
• Hastalık sürecine ilişkin duyguları fark etme ve ifade etmeye
olanak sağlama
• Bireyin hastalık öncesi ve sonrası rollerini ele alma
• Stres, anksiyete, öfke vb. duyguların yönetimine destek olma
• Baş etme becerilerinin geliştirilmesi
• Çatışma yönetimi becerilerinin geliştirilmesi
•

azize.atli@hacettepe.edu.tr
• Beden imajı sorunları, cinsel sorunlar, keder, umutsuzluk,
güçsüzlük, manevi sıkıntı gibi durumların ele alınması
• Algılanan sosyal desteklerini değerlendirme ve güçlendirme
• Kayıp ve yas gibi durumların tanımlanması, kayba hazırlama ve
kayıp ve yas durumunda destek sağlama,
• Psikiyatrik tabloların gelişimi yönünden değerlendirme izlem
ve gerekli durumlarda yönlendirme

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 Fiziksel hastalığa psikososyal yanıtlar
Hastalık;
• Biyolojik,
• Ruhsal,
• Sosyal,
• Çevresel,
• Ailesel,
• Psikososyal,
• Psikoseksüel çok boyutlu bir olgu,
Bir yaşam, kimlik ve
varoluş krizidir
azize.atli@hacettepe.edu.tr
Hasta duygularını ifade etmek için;
o ağlama,
o iletişim kuramama,
o direnç,
o aşırı isteklerde bulunma,
o inatçılık,
o huzursuzluk,
o saldırganlık gibi çeşitli tepkiler gösterebilir
 Kansere Yanıt

%0 %50 %80 %100

Kansere normal yanıtlar Depresif/Anksiyöz

Günlük krizler, stresler belirtili uyum
bozuklukları

Depresyon
Deliryum
Anksiyete Bozuklukları
Kişilik Değişiklikleri
Diğer Mental Hastalıklar

14
 Psikosoyal yanıtın belirleyicileri

azize.atli@hacettepe.edu.tr
Hastalarda adaptif veya maladaptif genel olarak ortaya çıkan en yaygın
tepkiler;

o yetersizlik,
o anksiyete,
o başarısızlık,
o korku,
o utanç,
o öfke, o suçluluk,
o güç-güçsüzlük, o umut-umutsuzluk,
o üzüntü ve keder, o rahatlamadır.
• Psikososyal gereksinimler önemli, ancak genellikle
belirlenememektedir ve bu nedenle bu gereksinimler
karşılanamamaktadır ?
 Nedenleri
o Zaman baskısı,
o Multidisipliner yaklaşımın olmaması,
o Hastaların tıbbi değerlendirme içinde, psikososyal
değerlendirmenin yer almaması,
o Hastaların, kişisel zayıflık olarak algılamaları,
o Sağlık personelinin psikolojik problemleri sormada isteksiz
davranması.
o Depresyon ve anksiyete gibi duygusal tepkiler kansere normal
tepkilerdir.
 Neden Önemli?
Literatürde, psiko-sosyal faktörlerin kanserin oluşumunu,
progresini, kansere uyumu ve sağkalımı etkilediğini gösteren
çok sayıda çalışma bulunmaktadır
Hemşireler hastaların psikososal sorunlarını, psikiyatrik
yardıma ihtiyaçlarını belirlemede önemli bir konumdadır…
 Psikososyal Tanılama
o Klinik görüşme
o Self report ölçüm araçları
 Tedavi ve bakımda hasta merkezli bütüncül yaklaşım esastır.

Hastalık Hasta
Tedavi Kimdir?
Nedir?

Psikososyal
Çevre

Hipokrat, “kişinin nasıl bir hastalığa yakalandığını değil, nasıl bir kişinin
hastalandığını bilmeyi tercih ederim” diyerek bireyin önemini vurgulamıştır.
• Hemşire görüşme sırasında bilgi, gözlem ve terapötik iletişim
becerilerini kullanır.
 Tam bir değerlendirme için;
– Uygun zaman (ziyaretçilerin olmadığı, fiziksel ve diğer müdahalelerin minimal olduğu zamanı seçin)
– Uygun fiziksel ortam (mahremiyetin sağlandığı sessiz bir çevre, hastayla aranızda fiziksel engeller
olmasın )

– Pozisyonunu ayarla (oturun, mesafenizi ayarlayın, hastayla göz iletişimini sağlayacak seviyede
sabit ve rahat pozisyonda kalın)

– Öncelikle hastayla yalnız görüş sonra gerekiyorsa aileyi dahil et,

hastaya ismiyle hitap et
– İsmini söyle, görevini tanıt (varlığını sun)
– Hastanın sorunları ile ilgilendiğini hastaya göster
 Psikososyal değerlendirme
• Hasta ile görüşürken göz temasını sürdür
• Hasta ile aynı göz hizasında otur
• Hastayı konuşmaya teşvik edecek açık uçlu sorular sor.
• Görüşme sırasında çok fazla not tutma
 Psikososyal değerlendirme
• Hastanın sorunları ile ilgilendiğini hastaya göster
• Hastayı yargılamayarak, surat asmayarak ve çok şaşırmış
görünmeyerek hastayı kabul ettiğini ona göster
• Gerçekten ihtiyacın olmayan çok özel soruları sormaktan kaçın
• Eğer hasta iletişim kuramıyorsa hasta ailesinden de bilgi al
 Psikososyal değerlendirme
• Gizliliği sürdür, hastanın mahremiyetine özen göster
• Değerlendirmeni engelleyebilecek kendi önyargıların ve
rahatsızlıklarının farkında ol.
• Empati, açık uçlu soru sorma, kapalı uçlu soru sormama, aktif
dinleme, özetleme, sesizlik gibi teropatik iletişim becerilerini
kullan.
 Değerlendirmesi şu başlıkları içermelidir;
• Yaşam tarzı ile ilgili bilgiler
• Normal baş etme örüntüleri
• Mevcut hastalığını anlaması
• Kişilik yapısı
• Psikiyatrik hastalık öyküsü
• Son zamanlardaki yaşamsal stresörleri
• Mevcut hastalığı ortaya çıkaran majör konu
• Mental durum değerlendirmesi
 Mental durum değerlendirmesi

Kategori Tanım

Görünüm Hastanın giyimi, postürü, özbakımı vb nasıl göründüğünün tanımlanması

Davranış Davranış, motor aktiviteyi ve manyerizimi tanımla

Konuşma Hasta nasıl konuşuyor, dinleme ya da iletişim engeli var mı?

Duygulanım Kelime kullanımı, miminler ve motor davranışlardan duyguların tanımlanması

Düşünce Konuşma içeriğinde ne var?

Soyut algı Hasta nesneler ve kimleler arasındaki benzerlikleri tanımlayabiliyor mu?

Hafıza Hastanın adını ve ard arda 3 nesneyi söyleyebilmesi, 5 dakika sonra bunu tekrarlaması

Zeka Hastanın bilgi, konuşma, anlama düzeyi

Konsantrasyon Belli bir konuya odaklanabilme

Oryantasyon Hastanın etrafındakilerden haberdar olması.

Yargılama Akla uygun kara vermede genel algılarını kullanma yeteneği

İçgörü Kendi durumuna neden olan faktörleri anlama durumu

 Ek olarak;
o Fiziksel sağlık durumu
o Uyarılmışlık seviyesi
o Konfüzyon ve dezorientasyon bulguları
o Anormal hastalık davranışı
o Hastanın görüşmeye tutumu ve uyumu
o AİLE
Ailenin ilişkilerini, rollerin paylaşımını, başetme biçimini
ve hastalık sonrası etkilenmeyi DEĞERLENDİRMEK
o Aile, sağlıklı işlev gösteren-fonksiyonel bir aile mi?
o Aile içi çatışmaların varlığı?
o Aile üyeleri hastalığı nasıl algılıyor?
o Hastalıktan sonra neler değişti? Hastalığın aile bireylerindeki etkilerini
araştır
o Ailenin kaynakları neler, yeterli mi, aile üyeleri bu kaynaklardan
yararlanabiliyor mu?
o ……

o Aile üyelerinin kansere uyum davranışları, ailenin geçmiş

deneyimleriyle ilgili ilişkilerin bir yansımasıdır (Fallowfield 1995)
o Travma sonrası gelişim (Schmid-Büchi ve ark. 2008)
o İlişkilerde dengeli, duyguların serbestçe ifadesine izin veren, çatışmaların az,
işbirliğinin fazla olduğu ailelerde hastanın uyumu daha iyi olmaktadır.

o Bireysel kimlik gelişimine izin vermeyen, duygu ifadesi ve problem çözümlerinde

başarısız olan, rol karmaşası yaşanan, iletişimin yetersiz olduğu, fonksiyonel olmayan
ailelerde uyum sorunu daha fazladır.
 Açık uçlu sorular ve yansıtma
o Ne yaşadığınızı anlamak üzere buradayım.
o Zor bir süreç, hastalığınız ortaya çıktığından beri neler yaşıyorsunuz?
o Hastalığınızın ortaya çıkışını neye bağlıyorsunuz?
o …………………… anladım, bunu mu demek istediniz veya tam olarak ne demek istediniz?
o Hastalıktan sonra yaşamınızda neler değişti?
o Sanırım ……… ile ilgili veya …… düşününce, kaygılı veya (suçluluk, utanç, yalnız, çaresiz ….)
hissediyorsunuz.
o Bunu konuşmanın kolay olmadığının farkındayım…
o Birçok hasta bu duyguları yaşadığını ifade ediyor.
o Güç bir durum, bu süreçte yanınızda olmaya çalışacağım.
o Size yardımcı olmak isterim. Bunun için ne yapabilirim? Sizi rahatlatacak herhangi bir şey var mı?
o Daha önceleri rahatlamak ya da sorunlarınızı çözmek için neler yapardınız?
o Bunu bilemeyiz ama sizin ne bildiğinizi konuşabiliriz. Aklınızdan neler geçiyor?
o Aklınızdan ölümü geçirdiğiniz oldu mu?
o Ölsem de kurtulsam dediğiniz oluyor mu? Hiç kendinize zarar vermeyi düşündünüz mü?
 Görüşmede yapılan yaygın hatalar..
Yaklaşım Olası sonuç Örnek
Öğüt verme İletişimin ve duyguların paylaşımının kesilmesine Okula dönemlisin
neden olur. Hasta dinlemediğinizi düşünür.

Boş Güvence Verme Hastanın duygularını anlamadığını anlatır. Bunu yapacağından eminim
Yargılıma Hasta onu reddettiğinizi düşünür. Kocan akciğer kanseri olmuşken hala
nasıl sigara içebilirsin.

Durumu açıklamak Hastanın sahip olmadığı duyguların empoze Ziyaretçin gelmediği için kendini daha
edilmesi sonucu iletişim kesilebilir. mutsuz hissettiğine eminim.

Çok uçlu soru Hasta hangisine cevap vereceğini ilemeyebilir Kimlerle yaşıyorsun? Bu senin tercihin
mi?
Neden sorusu Hasta tehdit edildiğini hissedeceği için iletişim Neden böyle hissettin?
kesilebilir. Sıklıkla bizde her zaman neyi neden
yaptığımızı bilmeyebiliriz.

Papağanlık yapmak Fazla mekanik olabilir ve hastayı rahatsız edebilir. Hasta:

Sonuçlar beni endişelendirdi..
Hemşire:
Sonuçlar seni endişelendirdi.
 Değerlendirme araçları
o Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği
o Beck Depresyon Ölçeği
o Beck Anksiyete Ölçeği
o Beck Umutsuzluk Ölçeği
o Ucla Yalnızlık Ölçeği
o Courtauld Duygu Kontrol Ölçeği
o Duygudurum Profili Ölçeği
o Kansere Uyum/Tepki Tarzı Ölçeği
o Hastalık Algısı Ölçeği
o …… 35
BİR PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME
ARACI OLARAK
DİSTRES TERMOMETRESİ

“Distres” kelimesi kanserli bireyin, kanserle

baş etme yetisini engelleyen hoş olmayan
hisleri, duyguları, bu hislerin ve duyguların
fiziksel belirtilerini ve kişi tarafından ele alınış
şeklini tanımlamak için kullanılmaktadır.
• Dilimize; sıkıntı, güç durum olarak çevrilen
kelimenin İngilizce anlamı, bir tür acı, güçlük
ya da stresdir.
• Distresin anlamı; korku, endişe, üzüntü gibi
kanserli bir birey tarafından yaşaması
beklendik durumlardan, gerçek depresyon,
yaygın ankisiyete bozukluğu, panik, izolasyon,
ruhsal ve varoluşsal kriz gibi psikiyatrik
tablolara kadar genişleyebilir.
DİSTRES NORMAL Mİ?
• The National Comprehensive Cancer Network
(NCCN) distresin izleminin ve distres
yönetiminin, rutin kanser bakımına dâhil
edilmesini önermektedir.

• 2005’de Canadian Strategy for Cancer Control

(CSCC), distres ölçümünü nabız, tansiyon,
solunum gibi rutin olarak ölçülmesi gereken 6.
vital bulgu olarak tanımlamıştır.
 Distres Termometresi
• The National Comprehensive Cancer Network
(NCCN) distresin değerlendirilmesi için, Roth
ve ark. tarafından 1998’de geliştirilen “Distres
Termometresini (DT)” önermektedir.
• Roth AJ, Kornblinth AB, Batel-Copel L, Peabody E, Scher HI, Holland JC. Rapid screening for psychologic
distress in men with prostate carcinoma: a pilot study. Cancer 1998;82:1904–1908.

• DT’nin ülkemizdeki geçerlilik güvenilirlik

çalışması, Özalp ve ark. tarafından 2006
yılında yapılmıştır.
• Ozalp E, Cankurtaran ES, Soygür H, Geyik PO, Jacobsen PB. Screening for psychological distress in Turkish cancer
patients. Psychooncology. 2007 Apr;16(4):304-11.
 Geçtiğimiz hafta boyunca Aşağıdaki maddelerden hangisi/hangilerinin stresinizin
kendinizi ne kadar stresli ana nedeni/nedenleri olduğunu düşünüyorsunuz?
hissettiniz? Lütfen
termometre üzerinde stres Günlük yaşam sorunları Bedensel Sorunlar
düzeyinizi işaretleyiniz. Barınma Ağrı
Sosyal güvence Bulantısı
İş/Okul Yorgunluk
Aşırı
Stres 10 Ulaşım
Uyku
Çocuk bakımı
9 Gezinti
8 Ailevi sorunlar Banyo yapma/giyinme
Eş Nefes darlığı
7
Çocuklar Ağız yaraları
6 Yemek yeme
5 Duygusal sorunlar Hazımsızlık
Üzüntü Kabızlık/ishal
4
Hüzün İdrar sorunları
3 Depresyon Ateş
2 Sinirlilik Ciltte kuruma/kaşıntı
1 Burun tıkanıklığı
İnançla ilgili sorunlar
El/Ayakta karıncalanma
0 Tanrı ile ilgili
İnanç yitimi Şişkinlik hissi
Stres
yok Diğer sorunlarr Cinsel sorunlar
1998 yılında NCCN, 2005 de Canadian Strategy for Cancer Control, 2006 Türkiye’de kullanımı
 Geçtiğimiz hafta boyunca Aşağıdaki maddelerden hangisi/hangilerinin stresinizin ana
kendinizi ne kadar stresli nedeni/nedenleri olduğunu düşünüyorsunuz?
hissettiniz? Lütfen
termometre üzerinde stres Günlük yaşam sorunları Bedensel Sorunlar
düzeyinizi işaretleyiniz. Barınma Ağrı
Sosyal güvence Bulantısı
İş/Okul Yorgunluk
Aşırı Stres
Ulaşım
Uyku
Çocuk bakımı
Gezinti
Ailevi sorunlar Banyo yapma/giyinme
Eş Nefes darlığı
Çocuklar Ağız yaraları
Yemek yeme
Duygusal sorunlar Hazımsızlık
Üzüntü Kabızlık/ishal
Hüzün İdrar sorunları
Depresyon Ateş
Sinirlilik Ciltte kuruma/kaşıntı
Burun tıkanıklığı
İnançla ilgili sorunlar
El/Ayakta karıncalanma
Tanrı ile ilgili
İnanç yitimi Şişkinlik hissi
Stres yok Diğer sorunlar Cinsel sorunlar
 Distres yönetimi
• Distress fark edilmeli, izlenmeli, kaydedilmeli ve distressin tüm
seviyeleri derhal ele alınmalıdır,
• Bütün bireyler hastalıklarının ilk aşamasında ve ilerleyen
aşamalarda, aralıklı olarak ve hastalıklarının remisyon, rekürrens
gibi klinik değişiklik gösterdiği aşamalarında distress taramasına
tabi tutulmalıdır.
• Distress taramaları distressin seviyesini ve doğasını gösterir nitelikte
olmalıdır.
• Distress klinik prensipler doğrultusunda ele alınmalı ve
yönetilmelidir
 NCCN Distres Yönetimi Standartları
Distress fark edilmeli, izlenmeli, kaydedilmeli ve distresin tüm seviyeleri derhal ele alınmalıdır,
Bütün bireyler hastalıklarının ilk aşamasında ve ilerleyen aşamalarda ve hastalıklarının remisyon,
rekürrens gibi klinik değişiklik gösterdiği aşamalarında distres taramasına tabi tutulmalıdır.
Distress taramaları distresin seviyesini ve doğasını gösterir nitelikte olmalıdır.
Distres klinik prensipler doğrultusunda ele alınmalı ve yönetilmelidir

azize.atli@hacettepe.edu.tr
 KANSERLİ HASTALARDA ORTAYA ÇIKABİLECEK
PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR
o Uyum bozuklukları (%68)
o Major affektif bozukluk (%13)
o Anksiyete bozuklukları
o Organik beyin sendromları
o Ağrılı sendromlara eşlik eden psikotik bozukluklar
o İştahsızlık bulantı kusmaya bağlı psikolojik bozukluklar
o Psikiyatrik boyutu olan diğer sendromlar
 RİSKLİ GRUP

o Yakın zamanda (son altı ay) kayıp yaşamış olmak,

o Şu anki durumu ile ilgisiz de olsa geçmişte ağrılı
deneyim hikâyesi,
o Bir yakınını kanser nedeni ile kaybetmiş olmak,
o Psikiyatrik hastalık ya da bağımlılık hikâyesi,
o Depresyon,
o İntihar girişimi hikâyesi,
o Bilişsel bozukluk olması,
o İletişim engellerinin olması,
o Çeşitli eş zamanlı hastalıkların bulunması,
o 70 yaş üzerinde olmak
 Sosyal problemler,

o Aile ya da bakım verenlerle uyuşmazlık,

o Yetersiz sosyal destek,
o Yalnız yaşamak,
o Düşük eğitim seviyesine sahip olmak,
o Ekonomik problemlerin olması,
o Düşük statüde çalışır olmak,
o Tıbbi bakım olanaklarına erişmede sınırlılık,
o Genç ya da bağımlı çocukların olması,
o Kadınlarda genç yaşta olmak,
o Çeşitli yaşamsal stresörlerin olması
 İpuçları !!
o Çok şiddetli korku ya da panik derecesinde anksiyete,
o Doğru düşünemeyecek kadar keder içinde olma,
o Normalden fazla uyarılabilirlik ve sinirlilik,
o Ağrı, yorgunluk ve bulantı ile baş edememe,
o Konsantre olamama, ani ortaya çıkan hafıza problemleri,
düşüncede bulanıklık, donukluk,
 İpuçları !!
o Karar vermede güçlük,
o Umutsuz ve mutsuz hissetme, kötü giden bir şeylerin olduğu
düşüncesi,
o Yeme bozuklukları (iştahta belirgin azalma ya da iştah kaybının
haftada en az bir öğünde olması),
o Daha önceden mevcut olan ve kişiyi huzurlu hissettiren dini
inançlarını ve imanını sorgulama,
o Kendini değersiz ve işe yaramaz hissetme,
o Kendine ya da başkasına zarar verme düşüncesi
 Kanser hastalarında % 8-12 intihar düşüncesi, %2-6 oranında intihar girişimi
İntihar riskini değerlendirin
ü İntiharla ilgili olabilecek bütün düşünce (yaşamanın anlamı yok, değersizim, bu acıları çekmeye
değmez, ölüm hakkında konuşmalar…) ve duyguları (umutsuzluk, çaresizlik, suçluluk, utanç,
boşluk…) yargılayıcı olmaksızın değerlendirin

ü İntihar planlı veya impulsif olabilir.

ü Doğrudan sorun: Ölsem de kurtulsam dediğiniz oluyor mu? Kendinize zarar vermeyi düşündünüz
mü? Bunun için bir planınız var mı? Nasıl yapmayı düşünüyorsunuz?

ü Hastanın niçin şimdi intihar etmek istediğini ve intihar riskini artıran faktörleri anlamaya ÇALIŞIN

ü İntihar düşüncesi olan hastaya antidepresan tedavi başlanmışsa dikkat! Hastanın girişimde
bulunması için cesaretlendirici olabilir.
 Kanser ve Depresyon

• Kanserde Depresyon yaygınlığı genel toplumdakinden oldukça

fazladır
• Cinsiyet farklılığı yok
• Klinik olarak belirgin depresyon %1-50
• Farklı ölçüm araçları ve farklı kesme puanları

• Majör Depresyon yaygınlığı

– Orofarengeal kanserler %22-57
– Pankreas kanseri %33-50
– Meme kanseri %1.5-46
– Ac kanseri %11-44
(Massie 2004, Breitbart and Alici, 2009)
 Depresyonu tanımanın önündeki engeller?
o Bedensel sorun gibi sunma,
o Hastalık belirtilerinden ayırt edememe,
o İlaç yan etkisinden ayırt edememe,
o Normalleştirme,
o Alkol, uyuşturucu kullanımı,
o Görmezden gelme
 Nasıl tanırım?
• İştahsızlık, halsizlik gibi belirtilerden çok disforik mizaç,
özgüven kaybı, çaresizlik, değersizlik, suçluluk, konsantrasyon
güçlüğü, ölüm isteği, intihar düşünceleri gibi bilişsel belirtilere
ağırlık vermelidir.
• Tanı tıbbı-psikiyatrik duruma ilişkin etkileşim etkenleri dikkate
alınarak psikiyatrik muayene ile mümkündür.
 Tedavi
o Farmakolojik Sağaltım
o Psikoterapiler
o Davranışsal yaklaşımlar
o Ağrı kontolü
 Kanser ve Anksiyete

o Yaygınlık %10-30
o Uyum bozukluğu anksiyete ile giden
o Yaygın anksiyete bozukluğu
o Kontrol etmesi zor endişe ve kaygı
o Prognoz, geleceğin belirsizliği
o Rekürrens korkusu
o Tedaviler, rol değişimi
o Ekonomik durum
o Bağımlı olma
 Kanser ve Anksiyete

o Yaygınlık %10-30
o Uyum bozukluğu anksiyete ile giden
o Yaygın anksiyete bozukluğu
o Kontrol etmesi zor endişe ve kaygı
o Panik atak, Panik bozukluk
o Travma sonrası bozukluk
 Kanser ve Anksiyete

• Genel Tıbbi Duruma Bağlı Anksiyete Bozukluğu

– Pulmoner emboli-ödem
– Hipoksi-hipoglisemi
– Hiperkalsemi-hipertroidi
– Hipokalsemi-komplekx parsiyel nöbet
– Sepsis-anemi-kalp hastalığı
– Hormon salgılayan tümörler
– Paraneoplastik sendromlar
– Tedavi edilmemiş ağrı
 Deliryum
Hızlı başlayan, dalgalı seyir gösteren, çok farklı nedenlerden
dolayı ortaya çıkan, bilinç, algılama, düşünce, uyku-uyanıklık
döngüsü değişimlerinin eşlik ettiği bir klinik sendromdur.
 Deliriyum
o Kanser hastalarında insidansı yüksektir.
o Acil müdahale ve tedavi gerektirir.
o Demans gelişme ya da ölüme neden olma potansiyeli yüksektir.
o Onkoloji kliniklerinde erken tanısı güç bir durumdur.
o Sıklıkla, depresyon, kişilik bozukluğu, histeri, psikoz şeklinde tanılar ile
karıştırılmaktadır.
 Deliryum nasıl tanınır?
o Şaşkın bir görünüm, huzursuzluk
o Genelde taşkın, ajite davranışlar
o Diürnal uyku ritmi bozulmuştur
o Kendinden ve çevresinden haberdarlığından azalma vardır
o Belirtiler dalgalı seyreder
o Konfüzyon, yönelimde bozulma (zaman-yer-kişi)
o Psikomotor akt.­,¯
o Algıda bozulma (işitsel, görsel, dokunma halüsinasyon ve
ilüzyonları)
o Bellekte bozulma (tespit, anlık, yakın)
 TEDAVİ
o Ajitasyon ve deliriyum tablolarında tedavi iki alt basmaktan
oluşur.
o Etyolojik etkenin giderilmesi
o Klinik psikiyatrik tedavi
Hastalığı kabullenmenin
önündeki engeller;
 Boyun eğme ve sahte kabul;

o Bazı durumlarda kabullenme gerçekleşmez, kişi uzun

süre hastalığı inkar eder.
o İlerleyen dönemlerde hastalığa bağlı bir
komplikasyon geliştiğinde kişilerin bu savunması
çöker.
o Hastalar boyun eğmeye sığınırlar.
o Hastalığı kaçınılmaz olarak değerlendirip sağlık
personeline sığınırlar ve giderek daha bağımlı hale
gelirler.
 Normal dışı uyum;
o Bazı hastaların hastalığa karşı tepkileri kaygı tarzındadır.
o Baskın özellik kaygı olduğu için hastaları kabul aşamasına
çekmek olanaklı olmayabilir.
o En önemli konu psikolojik sıkıntıları ile nasıl baş edecekleridir.
 İnkârla başa çıkma:

o Genel yaklaşım ya hastayı koruma altına almak ya da

olabilecek komplikasyonları kullanmamaktır. Bu da
kaygıyı ve berberinde inkârı artırır.

o Uygun yaklaşım bir güven ortamı içerisinde hastanın

kendini en çok tehdit altında hissettiği konuyu
belirlemektir.
 Dirençle başa çıkma:
o Saldırganlık ortaya çıkabilir.

o Sağlık çalışanı da saldırganlık ya da tedavi etmeme

tehdidi ile karşılık verir. Sağlık çalışanı saldırganlığın
aslında hastalığa yönelik olduğunu fark edebilirlerse,
bunu hastalığa yanıt belirtisi olarak görebilirler.

o Bir yetişkin ilişkisinde sağlık çalışanı hastayı mevcut

sorununu görme için uyarma ve mevcut durumun
üstesinden gelme kapasitesini destekleyeceklerdir.
 Pazarlıkla başa çıkma:
o Pazarlık eden bir hasta ekibi sinirlendirir ve onaylanmaz.

o Hastayı dinlediğini göstermek ve kendi deneyimleri ile tedavide değişim

yapma gereğini anlamalarına izin vermek açısından bir pazarlık alanı
bırakmak doğrudur.
 Boyun eğme ile başa çıkma:

o Hastayı onaylama hastaya daha fazla yoğunlaşmaya

neden olur ve hastanın bağımlılığı ve edilenliğini
artırır.

o Hastanın uysal tutumu sağlık çalışanının hasta için

giderek daha çok şey yapma riski ile birlikte kurtarıcı
gibi hareket etme güdüsünü de artırır.

o Kendi yaşamlarının herhangi bir alanını yöneten

hastalar için hastalıkla başa çıkmada etkin
rol almak konusunda umut olabilir.
 Sahte kabul ile başa çıkma;
o Hastaların görünüşteki güçlü tutumu sağlık
çalışanlarının kafasını karıştırır ve onları
yetersizleştirir.

o Bu hastaların sağlık çalışanlarının onların

sağlıkları ile gerçekten ilgilendiklerini gösteren
yaklaşımına ve düzenli konsültasyonlara
ihtiyacı vardır.
o Bu durum bir psikoterapötik yaklaşımı
gerektirir.
Normal dışı adaptasyonun belirli durumları ile başa çıkma;

o Kaygısını obsesif bir davranışla ortaya koyan bir hasta

ile karşılaşıldığında sağlık çalışanının rolü yeniden
güven sağlamaktır.
o Tersi bir durumda (kaçış) hastanın durumu yalnızca
komplikasyon açısından korktukları zaman kontrol
etmeleri ve gerçek sonuçlar ile korkuları arasında ne
gibi bir bağlantı olduğunu sağlık çalışanları ile
paylaşmaları konusunda kişi eğitilebilir.
“kişiye özel” yaklaşım
Son isteğin nedir ?
Sorusu,
Çok, çok kolaydır,
İlk isteğin nedir ?
Sorusundan.

Çünkü,
O soruyu
Kimse kimseye soramadı,
– Korkusundan.
Özdemir Asaf
 Kaynaklar
• Arving C, & Holmström I: Creating a new profession in cancer nursing? Experiences of working as a psychosocial nurse in cancer care. Journal of clinical nursing
2011;20(19-20), 2939-2947.
• Bag B: Psiko-Onkoloji, Psikososyal Sorunlar ve Ölçüm Yöntemleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2012; 4(4), 449-464.
• Can G. Onkoloji Hemşireliği. 2.bs. İstanbul:Nobel Tıp Kitapevleri;2019.
• Carlson LE, Zelinski EL, Toivonen KI et al.: Prevalence of psychosocial distress in cancer patients across 55 North American cancer centers. Journal of psychosocial
oncology 2019;37(1), 5-21.
• Caruso R, Nanni MG, Riba MB et al.: The burden of psychosocial morbidity related to cancer: patient and family issues. International Review of Psychiatry 2017;29(5),
389-402.
• Chen SC, Chiou SC, Yu CJ, et al.: The unmet supportive care needs-what advanced lung cancer patients' caregivers need and related factors. Support Care Cancer Jul
2016;24:2999-3009.
• Dülgerler Ş. Konsültasyon-Liyezon Psikiyatri Hemşireliğinde Psiko-onkolojik Yaklaşım Örneği. Aştı N, editör. Kronik Hastalıklarda Bakımın Yönetiminde Bütüncü Yaklaşımla
Ekip Çalışması. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2018.
• Ercolano E: Psychosocial concerns in the postoperative oncology patient. In Seminars in oncology nursing 2017;33(1)74-79.
• Grassi L, Caruso R, Sabato S. Et al.: Psychosocial screening and assessment in oncology and palliative care settings. Frontiers in psychology 2015; 5, 1485.
• Grassi L, Spiegel D, Riba M.: Advancing psychosocial care in cancer patients. F1000Res 2017; 6, 2083.
• Güner P, Şar V, Pehlivan T.: Three phases of cancer in the process of mental trauma: Diagnosis, treatment, survival. J Psychiatric Nurs 2018;9(1):45-54.
• Holland JC, & Bultz BD.: The NCCN guideline for distress management: a case for making distress the sixth vital sign. Journal of the National Comprehensive Cancer
Network 2007;5(1), 3-7.
• İzci F, İlgün AS, Fındıklı ve ark.: Psychiatric symptoms and psychosocial problems in patients with breast cancer. The journal of breast health 2016;12(3), 94.
• Lehto RH.: Psychosocial challenges for patients with advanced lung cancer: interventions to improve well-being. Lung Cancer: Targets and Therapy 2017; 8, 79.
• Logan S, Perz J, Ussher JM et al.:. Systematic review of fertility-related psychological distress in cancer patients: Informing on an improved model of
care. Psycho-oncology 2019 28(1), 22-30.

azize.atli@hacettepe.edu.tr