GİRİŞ
• Bireysel başvuru, kişilerin, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden
BİREYSEL BAŞVURU
BİREYSEL BAŞVURU İKİNCİL (İSTİSNAİ)
NİTELİKTE BİR KANUN YOLUDUR
• Bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir kanun yoludur. Çünkü, temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği
iddialarının genel adalet sistemi içinde, olağan kanun yolları ile çözüme kavuşturulması esastır.
• Anayasalar tüm devlet organlarını bağlayan belgeler olduğuna göre, yasama, yürütme ve yargı
organlarının anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklere saygı göstermesi zorunludur.
Bunu sağlamak amacıyla, bir hukuk devletinde hem idari hem de yargısal mekanizmalar öngörülmüştür. Bu
hak ve özgürlükler ihlal edilirse, anayasa yargısı, idari yargı ya da adli yargı aracılığıyla bu ihlaller
giderilebilir.
• Bu bakımdan, insan hakları ihlallerinin önlenmesi, öncelikle tüm idare ve yargı mercilerinin görevidir.
Kişiler, hak ihlali iddialarını öncelikle ilk derece mahkemeleri ve yüksek mahkemeler önünde ileri sürmüş
olmalıdırlar.
• Ancak kimi durumlarda bu yollara başvurulmuş olmasına rağmen ihlal giderilmemiş olabilir. İşte
bireysel başvuru yolu, tüm bu mekanizmaların ihlali ortadan kaldırmadığı durumlarda kullanılabilecek
«ikincil» yani «istisnai» nitelikte bir başvuru yoludur.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki
herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla başvurabileceği bir hak arama
yoludur.
• Bireysel başvurunun amacı, olağan kanun yollarının bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin
korunmasını gerçekleştirememesi halinde, bu hak ve özgürlüklerin korunmasını sağlamaktır.
• Bu yol, hukuk devleti ilkesinin daha mükemmel bir biçimde gerçekleştirilmesine ve bunun en
önemli unsurlarından biri olan devlet organlarının yaptığı temel hak ihlallerine karşı bireyin
korunmasına yardımcı olmaktadır.
BİREYSEL BAŞVURU BİR OLAĞANÜSTÜ
NİTELİKTE BİR BAŞVURU YOLUDUR
• Bireysel başvuru, bir olağanüstü kanun yoludur, ek bir istinaf ya da temyiz yolu da değildir.
• Bu yönü ile, mevcut kanun yollarının devamı olmadığı gibi, hukuk düzeni içinde görülen uygulama
hatalarının düzeltilebileceği olağanüstü kanun yollarından birisi (yargılamanın yenilenmesi, kanun
yararına bozma vb.) de değildir. Kendine özgü bir usuldür.
• Bu nedenle bireysel başvuruda, başvuruya konu olan mahkemenin kararı, olayın ve delillerin doğru
değerlendirilip değerlendirilmediği, ilgili mevzuatın doğru uygulayıp uygulamadığı vs. hususlara
bakılmaz.
• Bireysel başvuruda, hukuki açıdan isabetli olsun ya da olmasın, sadece, mahkemenin verdiği
kararın bireyin temel hak ve özgürlüklerini ihlal edip etmediğine ve eğer bir ihlal varsa, bu ihlalin
bireysel başvuru haricinde başka yollarla giderilip giderilmediğine bakılır.

TÜRKİYE’DE BİREYSEL BAŞVURU
• Bireysel başvuru 12 Eylül 2010 tarihinde düzenlenen referandumla kabul edilen 5982 sayılı Kanun’un 1982 Anayasası’nın
148. ve 149. maddelerinde yaptığı değişiklikler ve Anayasa’nın Geçici 18. maddesi hükümleri ile hukuk sistemimize girmiştir.
• Bu çerçevede 6216 sayılı kanunun 45-51 maddeleri ile Anayasa Mahkemesi (AYM) İçtüzüğü bireysel başvuru usulünü
ayrıntıları ile düzenlemiştir.
• Anayasa değişikliği teklifinin madde gerekçesinde, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkının tanınmasına gerekçe
olarak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Türkiye aleyhine her yıl binlerce başvuru yapılması gösterilmiştir. Bu yeni
kurumla hedeflenen amaç, bu başvuruların iç hukuk yollarında çözüme bağlanmasıdır.
• Türkiye bağlamında, bireysel başvuru yolunun getiriliş amaçlarından birisinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine
başvurudan önce bir iç hukuk yolu oluşturarak bu başvuruların sayısını azaltmak olduğu söylenebilir.
• Nitekim bireysel başvuruya konu olabilecek haklar belirlenirken, Anayasa’da güvence altına alınmış tüm haklar değil,
“Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi
birisi” biçiminde bir belirleme yapılmıştır.
BİREYSEL BAŞVURU ŞARTLARI
• Anayasanın 148’inci maddesi ile 6216 sayılı Kanunun ilgili maddelerini birlikte
değerlendirdiğimizde bireysel başvurunun şartları ortaya çıkmaktadır. Kabul edilebilirlik şartları
olarak ifade edebileceğimiz bu şartları 7 temel başlık altında toplayabiliriz:
• 1) Bireysel başvuruda konu bakımından yetki şartları
• 2) Bireysel başvuruda kişi bakımından yetki şartları
• 3) Olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şartı
• 4) Bireysel başvuruda AYM’nin zaman ve yer bakımından yetkisine ilişkin şartlar
• 5) Bireysel başvurunun başvuru süresi içinde yapılmış olması şartı (30 gün şartı)
• 6) Bireysel başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olmaması
• 7) Başvurunun anayasal ve kişisel bakımdan önem arz eden nitelikte olması
TÜRKİYE’DE BİREYSEL BAŞVURUNUN
HUKUKİ DAYANAKLARI
• Türkiye’de bireysel başvurunun anayasal dayanağı Anayasanın 148’inci maddesinin 3, 4 ve 5’inci
fıkralarıdır. Buna göre: “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla
Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması
şarttır. / Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. / Bireysel
başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. ”.
• Bu hüküm çerçevesinde bireysel başvurunun detayları ise 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve
Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 45 ila 51’inci maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu maddeler yanında
AYM’nin kuruluş ve işleyişine ilişkin diğer maddeler de bireysel başvuru usulüne ilişkin kurallar içermektedir.
• Ayrıca 12.7.2012 tarih ve 28351 sayılı RG’de yayımlanan Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü de (özellikle
md.59-84) bireysel başvurunun işleyişi konusunda ayrıntılı düzenlemelere yer veren bir metindir.
BİREYSEL BAŞVURUDA
KONU BAKIMINDAN YETKİ
• Bireysel başvuru içeriği yani konusu itibariyle «hak ihlali iddiası»nı içerir. Ancak her türden hak ihlali iddiası bireysel
başvuru konusu edilemez.
• Hangi türden hak ihlali iddialarının bireysel başvuru konusu edilebileceği Anayasa ve 6216 sayılı Kanun tarafından
belirlenmiştir. Buna göre:
• Anayasa md.148/3: Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda
bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.
• 6216 Sayılı Kanun md.45/1: Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği
iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.
• 6216 Sayılı Kanun md.45/3: Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı
gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz.
 BİREYSEL BAŞVURUDA
KONU BAKIMINDAN YETKİ
• Bu kurallardan yola çıkarak konu bakımından yetkiyi belirleyen iki temel şartın olduğunu
söyleyebiliriz:
• 1) Bireysel Başvuru, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden,
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokollerde yer alan
herhangi birinin ihlal edildiği iddiasıyla yapılabilir.
• 2) Bireysel başvuru bir hakkın kamu gücü tarafından ihlal edilmesi halinde yapılabilir.
Şimdi bu iki kuralı sırasıyla inceleyelim.
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
• Uzun adı «İnsan Hakları ve Ana Hürriyetlerin Korunmasına Dair Sözleşme» olan «Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi» (AİHS) Avrupa Konseyi çerçevesinde 4 Kasım 1950’de Roma’da imzalanmış ve 3
Eylül 1952’de yürürlüğe girmiştir.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, şimdiye kadar Avrupa Konseyine üye olan 46 ülke tarafından
imzalanmış ve onaylanmıştır.
• Türkiye AİHS’ni 4 Kasım 1950’de imzalamış ve 18 Mayıs 1954 tarihinde onaylamıştır.
• Sözleşmenin imzalanmasından sonraki süreçte Sözleşmede çeşitli değişiklikler gerçekleştiren 16 ek
protokol düzenlenmiştir. Türkiye bu protokollerin büyük bir bölümünü imzalamış ve onaylamıştır. Ancak
birkaçını imzalamamış yahut henüz onaylamamıştır (örneğin 4 nolu protokol).
BİREYSEL BAŞVURUDA
KONU BAKIMINDAN YETKİ KURALLARI
-1-
Bireysel Başvuru, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve
özgürlüklerden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin
taraf olduğu protokollerde yer alan herhangi birinin ihlal edildiği
iddiasıyla yapılabilir.
BİREYSEL BAŞVURUYA KONU EDİLEBİLECEK
HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
• 6216 Sayılı Kanunun 45’inci maddesine göre: «Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel
hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu
protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa
Mahkemesine başvurabilir.»
• O halde, Anayasa Mahkemesine yapılan bir bireysel başvurunun Anayasa Mahkemesinin konu
bakımından yetkisi kapsamında olması için, kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddia edilen hakkın
Anayasa’da güvence altına alınmış olmasının yanı sıra Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (Sözleşme) ve
buna ek Türkiye'nin taraf olduğu protokoller tarafından da korunuyor olması gerekir.
• Bu anlamda bireysel başvurunun kapsamına sadece Anayasa ya da sadece Sözleşme ile korunan
haklar değil hem Anayasa hem de Sözleşme ile korunan haklar girmektedir. Bu iki hukuki metnin
kesişim kümesinde yer alan haklar bireysel başvuruya konu edilebilir.
 BİREYSEL BAŞVURUYA KONU EDİLEBİLECEK Özetleyerek Listelemek Gerekirse, 1982 Anayasasında Güvence Altına Alınan ve Aynı Zamanda
AİHS ile Türkiye’nin Taraf Olduğu ek Protokollerde Yer Alan,
HAK VE ÖZGÜRLÜKLER Dolayısıyla Bireysel Başvuru Konusu Olabilecek Haklar şunlardır:

• 45’inci madde «…Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki …»
dediğine göre, Sözleşmenin ana metni ve Türkiye’nin taraf olduğu protokollerde korunan ama aynı
zamanda Anayasa’da da korunmakta olan tüm hak ve hürriyetler bireysel başvuru kapsamına girecektir.
• Bu kapsamda olan ve AİHS’in öngördüğü koruma sisteminde değişiklik yapar nitelikte olan
Türkiye’nin taraf olduğu protokoller 1, 6 ve 13 No’lu protokollerdir.
• 6 ve 13 No’lu protokoller idam yasağına ilişkindir. 1 No’lu protokol ise Anayasamızda da güvence
altına alınmış üç hakkı içermektedir: Mülkiyet hakkı, eğitim hakkı ve serbest seçim hakkı.
• 1) Yaşam Hakkı (AİHS, madde 2) = Anayasanın “kişinin
dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı” başlıklı 17. maddesinin 1. fıkrası
• 2) İşkence ve Kötü Muamele Yasağı (AİHS, madde 3) = Anayasanın
“Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı” başlıklı 17. maddesinin
3. fıkrası
• 3) Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı (AİHS, madde 4) = Anayasanın
“Zorla çalıştırma yasağı” başlıklı 18. maddesinin 1. fıkrası
• 4) Kişi özgürlüğü ve güvenliği Hakkı (AİHS, madde 5) = Anayasanın
“Kişi hürriyeti ve güvenliği” başlıklı 19. maddesi
• 5) Adil Yargılanma Hakkı (AİHS, madde 6) = Anayasanın “Hak arama
hürriyeti” başlıklı 36. maddesi, “Kanunî hâkim güvencesi” başlıklı 37.
Maddesi ve yargı bağımsızlığını ve hakimlik teminatlarını düzenleyen 138
ve 139.maddeler, ve md.140, 141 ve 142 (yargıya ilişkin diğer hükümler)
• 6) Suç ve Cezaların Kanuniliği (AİHS, madde 7) = Anayasanın
“Suç ve cezalara ilişkin esaslar” başlıklı 38. maddesi
• 7) Özel ve Aile Hayatına Saygı (AİHS, madde 8) = Anayasanın
“Özel hayatın gizliliği” başlıklı 20., “Konut dokunulmazlığı” başlıklı
21. ve “Haberleşme hürriyeti” başlıklı 22. Maddesi ve ayrıca md.26/2.
• 8) Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü (AİHS, madde 9) =
“Düşünce ve kanaat hürriyeti” başlıklı 25.madde, “Din ve vicdan
hürriyeti” başlıklı 24.maddesi
• 9) İfade Özgürlüğü (AİHS, madde 10) = “Düşünceyi açıklama ve
yayma hürriyeti” başlıklı 26, “Bilim ve sanat hürriyeti” başlıklı 27.
maddesi ve “basın özgürlüğü”ne ilişkin 28., 29. ve 30.maddeler.

Özetleyerek Listelemek Gerekirse, 1982 Anayasasında Güvence Altına Alınan ve Aynı Zamanda BİREYSEL BAŞVURUDA
AİHS ile Türkiye’nin Taraf Olduğu ek Protokollerde Yer Alan,
Dolayısıyla Bireysel Başvuru Konusu Olabilecek Haklar şunlardır:
KONU BAKIMINDAN YETKİ
• 10) Toplantı ve Dernek Kurma Özgürlüğü (AİHS, madde 11) = • 14) Mülkiyet hakkı (AİHS 1 Numaralı Ek Protokol, madde 1) =
Anayasanın “Dernek kurma hürriyeti” başlıklı 33., Toplantı ve gösteri Anayasanın 35. Maddesi ve ilişkili diğer anayasal hükümler
yürüyüşü düzenleme hakkı başlıklı 34. Maddesi, “sendika kurma (md.38/10, md.44, md.46, md.47, md.63, md.73, md.167, md.168,
hakkı” başlıklı 51.madde, “toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme md.169)
-2-
hakkı” başlıklı 53.madde, “grev ve lokavt hakkı” başlıklı 54. Madde,
“siyasi parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma” başlıklı
• 15) Eğitim ve öğrenim hakkı (AİHS 1 Numaralı Ek Protokol,
madde 2) = Anayasanın “eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi” başlıklı
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru (biraz önce belirlediğimiz
68.madde ve “siyasi partilerin uyacakları esaslar” başlıklı 69.madde.
42.maddesi kapsamdaki) bir hakkı/hakları kamu gücü tarafından ihlal edilenler
• 11) Evlenme Hakkı (AİHS, madde 12) = “Ailenin korunması ve
• 16) Serbest seçim hakkı (AİHS 1 Numaralı Ek Protokol, madde 3)
çocuk hakları” başlıklı 41.maddenin aileye ilişkin olan ilk fıkrası.
= Anayasanın seçme ve seçilme hakkını düzenleyen 67.maddesi, tarafından yapabilir.
• 12) Etkili Başvuru Hakkı (AİHS, madde 13) = Anayasanın “Hak serbest seçim hakkı ile ilgili diğer hükümler (md.76, md.77, md.78,
arama hürriyeti” başlıklı 36. maddesi, “Temel hak ve hürriyetlerin md.79, md.104/1).
korunması” başlıklı 40. maddesi
• 17) Ölüm cezasının kaldırılması (AİHS, 13 Numaralı Ek Protokol,
• 13) Ayrımcılık Yasağı (AİHS, madde 14) = Anayasanın “Kanun madde 1) = Anayasanın 17.maddesinin 1. Fıkrası ve 38.maddesinin
önünde eşitlik” başlıklı 10. maddesi 10.fıkrası.
 KAMU GÜCÜ TARAFINDAN İHLAL KAMU GÜCÜ İŞLEMLERİ

• 6216 Sayılı Kanunun 45’inci maddesine göre: «Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak
ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller
kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine
başvurabilir.»
• Yani bir temel hak ve özgürlüğün, Anayasa Mahkemesince, bireysel başvuru vasıtasıyla
korunabilmesi için ihlalin, kural olarak, herhangi bir kişi tarafından değil, bir kamu gücü tarafından
gerçekleştirilmiş olması gerekir.
• Bir başka ifadeyle, ihlalin «kamu gücü işlemi»nden kaynaklanıyor olması gerekir.
• Dolayısıyla öncelikle «kamu gücü işlemi» ile ne kastedildiğini ortaya koymak gerekecektir.
• Millet, egemenlik yetkilerini, devletin temel organları yani yasama, yürütme ve yargı aracılığıyla
kullanır. O halde kamu gücü, temel olarak yasama, yürütme ve yargı organlarınca kullanılmaktadır.
Dolayısıyla bu organların yaptıkları işlemler ve eylemler kamu gücü işlemleri ve eylemleri kapsamına girer.
• Kamu gücü, devlete, kamu yararını gerçekleştirmek amacı ile özel kişiler karşısında üstün nitelikli yetki
ve ayrıcalıklar bahşeder. Bu tarz ayrıcalık ve yetkileri kullanan tüm devlet organları, kamu tüzel kişileri ile
bunlar adına hareket eden tüm gerçek ve tüzel kişiler, kamu gücü kavramı kapsamına dahildirler.
• İşte bireysel başvuru, bu kapsamdaki organ ve kişilerin kamu gücü kullanarak sebep olduğu hak
ihlallerine karşı kullanılabilecek bir yoldur. Kamu gücü ayrıcalık ve yetkilerini kullanmaksızın, herhangi bir
özel hukuk kişisi gibi davranarak yapılan eylem ve işlemlerin sebep olduğu ihlaller bireysel başvuru konusu
edilemez.

BİREYSEL BAŞVURUYA KONU EDİLEBİLECEK BİREYSEL BAŞVURUYA KONU EDİLEBİLECEK

KAMU GÜCÜ İŞLEMLERİ KAMU GÜCÜ İŞLEMLERİ
• Dolayısıyla «kamu gücü» kapsamındaki tüm işlemler değil, 6216 sayılı Kanun ile çerçevesi çizilmiş kapsamda kalan kamu gücü işlemleri yoluyla
gerçekleşen ihlaller bireysel başvuru konusu edilebilecektir. Buna göre şu işlemler nedeniyle gerçekleşen ihlaller bireysel başvuru konusu edilemez:
• Anayasanın 148/3’üncü maddesi, “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve
özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, 1) İdarenin Genel Düzenleyici İşlemleri 2) Yasama İşlemleri 3) Anayasa Mahkemesi 4) Anayasanın Yargı
• 6216 Sayılı Kanunun 45/3’üncü maddesi • 6216 Sayılı Kanunun 45/3’üncü Kararları Denetimi Dışında Bıraktığı
ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.” demek suretiyle hiçbir kısıtlama İşlemler
açık bir biçimde düzenleyici idari işlemler maddesi yasama işlemleri aleyhine de
yapmaksızın «kamu gücü» kapsamındaki tüm eylem ve işlemlerden doğan hak ihallerinin (diğer şartları • 6216 Sayılı Kanunun
aleyhine doğrudan bireysel başvuru doğrudan bireysel başvuru
yapılamayacağını söylemektedir. yapılamayacağını söylemektedir. 45/3’üncü maddesine göre • 6216 Sayılı Kanunun
da sağlamak kaydıyla) bireysel başvuru konusu edilebileceğini düzenlemiştir. Anayasa Mahkemesi 45/3’üncü maddesine göre
• Dolayısıyla yönetmelik, yönerge, genelge, • Dolayısıyla içüzük, parlamento
kararları bireysel başvuru anayasanın yargı denetimi
• Ancak 6216 sayılı Kanun “Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel tebliğ vs. isimler altında çıkarılan idari kararı ve kanun biçimindeki işlemlerin
düzenleyici işlemlerin bir hakkı ihlal ettiği doğrudan doğruya bir hakkı ihlal ettiği konusu yapılamaz. dışında bıraktığı işlemlere
başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında iddiasıyla bireysel başvuru yapılamayacaktır. iddiasıyla bireysel başvuru bireysel başvuru konusu
• Dolayısıyla bir AYM
bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz.” hükmüne yer vermiş ve başvuru konusu • DİKKAT: Bir yönetmeliğin bir maddesinin
yapılamayacaktır. yapılamaz.
kararının hakkı ihlal ettiği
uygulanması sonucu bir hak ihlali ortaya çıkıyorsa, bu
edilebilecek işlemlerin kapsamını daraltmıştır. uygulama kamu gücünün bir eylem veya işlemi ise, bu elbette
• DİKKAT: Bir kanunun uygulanması sonucu
iddiasıyla bireysel başvuru • Bu işlemler şunlardır:
ihlal ortaya çıktığında diğer şartlar da mevcutsa
bireysel başvuru konusu edilebilir. Ancak sırf yönetmeliğin
filanca maddesi hakkımı ihlal ediyor diye bireysel başvuru
bireysel başvuru yapılabilir. Ancak sırf kanunun yapılamayacaktır.
filanca maddesi hakkımı ihlal ediyor diyerek
yapılamaz. başvuru yapılamayacaktır.
 ANAYASANIN YARGI DENETİMİ DIŞINDA BIRAKTIĞI İŞLEMLER:
(BU İŞLEMLER BİREYSEL BAŞVURU KONUSU EDİLEMEZ)
- Milletlerarası andlaşmalar (md.90/4) : «Usulüne göre yürürlüğe konulmuş
Milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya
aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.»
- Milli ya da milletlerarası tahkim yolu öngörülen kamu imtiyaz sözleşmeleri
(md.125/1): «Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve
sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların milli veya milletlerarası
tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir.»
- Yüksek Askeri Şuranın, terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye
ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararları dışındaki kararları (md.125/2):
«Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye
ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır.»
- Yüksek Seçim Kurulu kararları (md.79/2): «Yüksek Seçim Kurulunun
kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.»
- Spor tahkim kurulu kararları (md.59/3): «Tahkim kurulu kararları kesin
olup bu kararlara karşı hiçbir yargı merciine başvurulamaz.»
KİMLER BİREYSEL BAŞVURU YAPABİLİR?
-KİŞİ BAKIMINDAN YETKİ-
• Anayasa ve 6216 sayılı Kanuna göre “Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve
özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin” ihlal edildiğini iddia
eden “herkes” bireysel başvuru hakkına sahiptir.
• Ancak 6216 sayılı Kanun 46’ıncı maddesinde bu kuralın istisnalarını düzenlemiştir. Buna göre:
- Silahlı kuvvetler mensupları ile hakimler ve savcılar hakkındaki
disiplin cezaları (md.129/3): «Disiplin kararları yargı denetimi
dışında bırakılamaz. / Silahlı Kuvvetler mensupları ile hakimler ve
savcılar hakkındaki hükümler saklıdır.»
- Olağanüstü hal ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı
kararnameleri (md.148): «Ancak, olağanüstü hallerde ve savaş
hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve
esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa
Mahkemesinde dava açılamaz.»
- Hakimler ve Savcılar Kurulunun meslekten çıkarma cezasına
ilişkin hükümler dışında kalan kararları (md.159): «Kurulun
meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına
karşı yargı mercilerine başvurulamaz.»
- İnkılap kanunları (Anayasa, md.174)
BİREYSEL BAŞVURUDA
KONU BAKIMINDAN YETKİ
• Buraya kadar öğrendiklerimiz etrafında bireysel başvuruda konu bakımından yetki
kurallarını şöyle özetleyebiliriz:
• 1. Eğer bir bireysel başvuru hem Anayasa hem de AİHS ve Türkiye’nin taraf olduğu ek
protokollerde korunan bir hakkın ihlali iddiasına ilişkin değilse bu başvuru «konu bakımından
yetkisizlik nedeniyle» kabul edilemez bulunup reddedilecektir.
• 2. Hak ihlali «kamu gücü» tarafından gerçekleştirilmemiş ise yine başvuru kabul edilemez
bulunacaktır.
• 3. Kamu gücü tarafından gerçekleştirilen hak ihlali «yasama işlemi» veya «düzenleyici idari
işlem», veya «AYM kararı» veya «Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı bir işlem»den
kaynaklanıyor ise, (bu işlemlere karşı bireysel başvuru yapılamayacağından) bu başvuru da konu
bakımından yetkisizlik gerekçesiyle kabul edilemez bulunup reddedilecektir.
OLAĞAN KANUN YOLLARI TÜKETİLDİKTEN
SONRA BAŞVURU YAPILABİLECEĞİ KURALI
• Anayasamızın 148’inci maddesinin üçüncü fıkrasının son cümlesine göre bireysel başvuruda
bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.
• 6216 Sayılı Kanunun 45’inci maddesinin ikinci fıkrasına göre de, «İhlale neden olduğu ileri
sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının
tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir.»
• O halde bireysel başvuru yapabilmenin temel şartlarından birisi, iddia konusu ihlale ilişkin
olağan başvuru yollarının tümünün tüketilmiş olmasıdır.
 OLAĞAN KANUN YOLLARI TÜKETİLDİKTEN BİREYSEL BAŞVURUDA
SONRA BAŞVURU YAPILABİLECEĞİ KURALI ZAMAN BAKIMINDAN YETKİ
• İlk dersimizde açıkladığımız üzere bireysel başvuru «olağanüstü», «ikincil nitelikte» bir başvuru • Bireysel başvuru usulü mevzuatımıza dahil edilirken, başvuru yapılacak haller süre bakımından
yoludur. sınırlandırılmış ve belli bir tarihten önce gerçekleşen ihlallerin bireysel başvuruya konu
• Temel anayasal haklarından birinin ihlal edildiğini iddia eden herkes, ilk önce bu alanda asıl görevli edilemeyeceği öngörülmüştür.
olan diğer idari ve yargısal mekanizmaları harekete geçirmeli ve ihlalin giderilmesi konusunda bu
• 6216 Sayılı Kanunun geçici 1. maddesinin (8) numaralı fıkrasına göre, «Mahkeme, 23/9/2012
mekanizmalar aracılığıyla bir çözüm aramalıdır.
tarihinden sonra kesinleşen nihai işlem ve kararlar aleyhine yapılacak bireysel başvuruları inceler.»
• Eğer bu mekanizmalar usulüne uygun biçimde kullanılmış olmasına karşın ihlal giderilememişse, kişi
artık ihlal iddiasını Anayasa Mahkemesi önüne taşıyabilecektir. • O halde, bu tarihten önce kesinleşmiş işlem ve kararların bir hakkı ihlal ettiği iddiasıyla bireysel
• Örneğin, yurdun bir köşesinde gözaltına alınan bir vatandaşa kötü muamele yapılmaması öncelikle oradaki başvuru yapılamayacaktır.
memurun, karakol amirinin, mülki idare amirinin görevidir; böyle bir muamele söz konusuysa soruşturulması
Cumhuriyet savcısının, yargılamanın yapılarak ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması ise ilk derece,
istinaf ve temyiz mahkemelerinin görevidir. Bütün bu aşamalardan geçtikten sonra dahi ihlal ve sonuçları
ortadan kaldırılamamışsa bireysel başvuru en son, nihai çare olarak devreye girecektir.

BİREYSEL BAŞVURUDA BİREYSEL BAŞVURUNUN SÜRESİNDE

YER BAKIMINDAN YETKİ YAPILMASI ŞARTI (30 GÜN KURALI)
• Bireysel başvuru hak ve özgürlüğün «kamu gücü» tarafından ihlal edilmesi halinde
kullanılabilen bir başvuru yoludur. • Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda öngörülen kabul
• Burada kastedilen kamu gücü Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından veya O’nun adına edilebilirlik kriterlerinden birisi başvuru süresidir.
kullanılmış olmalıdır.
• Bu kapsamda, Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde
• Bu anlamda, ancak Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kamu gücü kullanan organlarına
güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerinden birinin ihlal
atfedilebilir şekilde gerçekleşmiş temel hak ve özgürlük ihlalleri bireysel başvuru konusu olabilir.
edildiğini iddia eden kişilerin, başvuru yollarını usulüne uygun
• Bu nedenle Anayasa Mahkemesinin, yabancı devletlerin ya da uluslararası veya uluslar üstü
örgütlerin işlemleri aleyhine yapılacak bireysel başvuruları inceleme yetkisi bulunmamaktadır (Ali olarak tükettikten sonra 30 günlük başvuru süresi içerisinde
Kemal Renklioğlu, B. No: 2012/171, 12/2/2013, § 13-17) Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunması gerekmektedir.

BAŞVURUNUN YAPILDIĞI TARİH
• 6216 sayılı Kanun’un 47’nci maddesinin (1) numaralı fıkrasına ve İçtüzük’te gösterilen
şartlara uygun olarak bireysel başvurular Anayasa Mahkemesine doğrudan veya diğer
mahkemeler yahut yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla yapılabilmektedir.
• İçtüzük’ün 63. maddesine göre, usulünce hazırlanan başvuru formu, harç tahsil
makbuzuyla birlikte yukarıda belirtilen yerlere teslim edildiğinde başvurucu ya da
temsilcisine alındı belgesi verilir ve bu tarih, başvurunun yapıldığı tarih olarak kabul edilir.
• Ceza infaz kurumlarından yapılan başvurularda ise başvuru dilekçesi cezaevi idaresine
verilmiş ise idareye verilen dilekçedeki tarih başvuru tarihi olarak dikkate alınmaktadır.
BİREYSEL BAŞVURUDA ANAYASAL VE KİŞİSEL
ÖNEM KRİTERİ
• 6216 Sayılı Kanun’un 48’inci maddesinin 2’inci fıkrasına göre: «Mahkeme, Anayasanın
uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi
açısından önem taşımayan ve başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı … başvuruların kabul
edilemezliğine karar verebilir.»
• Anayasa Mahkemesinin K.V. kararında ifade edildiği gibi bu kriter “de minimis non curat
praetor” (yargıç önemsiz ve küçük işlerle uğraşmaz) ilkesinden doğmuştur.
• Bu ilke mahkemelerin işlevlerini yerine getirmelerini sağlamak amacıyla önem derecesi düşük
dava ve başvuruları gereğinden fazla incelememesini gerektirmektedir (K.V. [GK], B. No:
2014/2293, 1/12/2016, § 47).
BİREYSEL BAŞVURUNUN AÇIKÇA
DAYANAKTAN YOKSUN OLMAMASI ŞARTI
• Bu hafta yine bireysel başvurunun kabul edilebilirlik şartlarından birini inceleyeceğiz: Bireysel başvurunun
açıkça dayanaktan yoksun olmaması şartı.
• Açıkça dayanaktan yoksunluk kriterinin/şartının, anlaşılması ve anlatması oldukça zor olan bir kriter olduğu
ifade edilir. Bu şartın/kriterin anlam içeriği AYM kararları ile şekillenmektedir.
AYM esasa ilişkin şu dört nedenden birinin varlığını saptadığı takdirde başvuruyu açıkça dayanaktan
yoksunluk nedeniyle kabul edilemez bulmaktadır:
a) ihlal iddialarının kanıtlanamaması (kanıtlanamamış başvurular)
b) iddiaların salt kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin olması (kanun yolu başvuruları)
c) başvurunun karmaşık veya zorlama şikâyetlerden ibaret olması (karmaşık veya zorlama başvurular)
d) temel haklara yönelik bir müdahalenin olmaması veya müdahalenin meşru olduğunun açık olması (bir ihlalin
olmadığının açık olduğu başvurular)
BİREYSEL BAŞVURUDA ANAYASAL VE KİŞİSEL
ÖNEM KRİTERİ
• Mahkeme söz konusu kriteri, iki basamaklı bir şekilde incelemektedir. Yani bu kriter iki alt
kriterden oluşmaktadır:
• Birinci koşul, “başvurunun Anayasa’nın uygulanması ve yorumlanması veya temel haklarının
kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımaması”dır. Anayasa Mahkemesi bunu
“anayasal önem” kriteri olarak ifade etmektedir.
• İkinci koşul ise “başvurucunun önemli bir zarara uğramaması”dır. Anayasa Mahkemesi bunu
“kişisel önem” olarak ifade etmektedir.
• DİKKAT: Başvurunun bu kriter bakımından kabul edilemez bulunması için başvurunun hem
anayasal hem de kişisel önemden yoksun olduğu sonucuna ulaşılmalıdır.
 BİREYSEL BAŞVURUNUN İNCELEME
ÖN İNCELEME AŞAMASI
AŞAMALARI
• Ön inceleme aşaması bireysel başvurunun hazırlık niteliğindeki ilk inceleme aşamasıdır. Bireysel
• Başvuru yapıldıktan sonra Anayasa Mahkemesinde üç aşamalı bir başvuru bürosu tarafından yapılan bu incelemede başvuru dilekçesi şekli unsurlar yönünden incelenir.
incelemeden geçer. • Ön incelemede, başvuru formu ve eklerinde bir eksiklik olduğu tespit edilirse, bu eksiklerin
tamamlanması için başvurucuya 15 günü geçmemek üzere kesin bir süre verilir. (İçtüzük, md.66/1)
• 1) Ön İnceleme Aşaması
• Eğer geçerli bir mazeret olmaksızın verilen kesin sürede eksiklikler tamamlanmazsa başvurunun “idari
• 2) Kabul Edilebilirlik İncelemesi yönden reddine” karar verilir. (md.66/2) Yargısal nitelikte olmayan bu karar Komisyonlar baş
raportörünce verilir.
• 3) Esas İncelemesi
• Bu ret kararının tebliğinden itibaren 7 gün içinde karara itiraz edilebilir. Bu itiraz Komisyona yapılır.
Komisyonun vereceği karar kesindir. (md.66/3)

KABUL EDİLEBİLİRLİK İNCELEMESİNİ YAPAN

KABUL EDİLEBİLİRLİK İNCELEMESİ
• Bireysel başvuruların incelenmesinde ikinci aşama, «kabul edilebilirlik incelemesi»
aşamasıdır.
• AYM Komisyonlarınca yapılan bu inceleme sonucunda başvurunun kabul edilebilirlik
şartlarını taşıdığına karar verilirse «kabul edilebilirlik»; taşımadığına karar verilirse «kabul
edilmezlik» kararı verilmektedir.
• Kabul edilebilirlik incelemesi aşamasında, yapılan başvurunun yukarıda gördüğümüz
kabul edilebilirlik şartlarını taşıyıp taşımadığı konusunda inceleme yapılır.
MERCİ: KOMİSYONLAR
• Anayasanın 149/1 maddesinde, Anayasa Mahkemesinin iki Bölüm ve Genel Kurul halinde
çalışacağı; bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için ise Komisyonlar
oluşturulabileceği hüküm altına alınmıştır.
• Anayasanın bu hükmü doğrultusunda, 6216 Sayılı Kanun ve özellikle de AYM İçtüzüğünde
Komisyonların oluşumu, görevleri, çalışma usul ve esasları düzenlenmiştir.
Komisyonların Oluşumu:
• İçtüzüğün 32’inci maddesine göre, bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemelerini
yapmak üzere, Bölümlere bağlı olarak görev yapan üçer Komisyon oluşturulur. Bu hüküm
doğrultusunda iki Bölüme bağlı toplam altı Komisyon oluşturulmuştur.
• Her Komisyon ikişer üyeden oluşmaktadır. Bölüm Başkanı komisyonlarda görev almaz.
Komisyon başkanlığını ise kıdemli üye yapar. (md.32/1).
KABUL EDİLEBİLİRLİK İNCELEMESİNİ YAPAN
KABUL EDİLEBİLİRLİK KOŞULLARI
MERCİ: KOMİSYONLAR
• Şimdiye kadar açıkladıklarımızdan ve 6216 sayılı Kanunun 48’inci maddenin ilk iki fıkrasından yola
• Komisyonlar, kararlarını oy birliği ile almak zorundadırlar. çıkarak, kabul edilebilirlik incelemesinde şu hususların denetlendiğini söyleyebiliriz:
• Başvuru AYM’nin yetkisi kapsamında bir başvuru mudur?
• Yani Komisyonlar raportörlerince hazırlanan kabul edilemezlik karar taslağı Komisyon • Kişi bakımından yetki
tarafından oy birliği ile kabul edilirse, kabul edilemez olduğuna kesin olarak karar verilmiş • Konu bakımından yetki
olur. • Yer bakımından yetki
• Zaman bakımından yetki
• Oy birliğinin sağlanamadığı durumlarda başvuru, oy birliği sağlanamadığı belirtilmek • Olağan kanun yolları tüketildikten sonra mı başvuru yapılmıştır?
suretiyle Bölüme havale edilir. Kabul edilebilirlik incelemesi Bölümde yapılır.
• Başvuru açıkça dayanaktan yoksun mudur?
• Başvuru anayasal anlamda ve başvurucu bakımından kişisel anlamda önem arz eden bir başvuru mudur?
Bunların yanında mahkemenin kabul edilemezlik kararı vermesine yol açan bir hale daha değinmek gerekir:
Mükerrer Başvuru

BİREYSEL BAŞVURU HAKKININ KÖTÜYE

KABUL EDİLEBİLİRLİK KOŞULLARI
KULLANILMASI
MÜKERRER BAŞVURU
• Bu şartların yanında ayrıca başvurunun mükerrer bir başvuru olup olmaması da dikkate
alınmaktadır.
• Mükerrer başvuru aynı olay, olgu ve ihlal iddialarına dayanılarak yeniden bireysel başvuru
yapılması olarak tanımlanabilir. Bu durum daha önce yapılan bireysel başvuru henüz
incelemede olduğu sırada yeni bir bireysel başvuru yapılması nedeniyle ortaya çıkabileceği
gibi daha önce sonuçlandırılmış bir bireysel başvuruya konu olay ve iddialarla yeniden
başvuru yapılması şeklinde de ortaya çıkabilmektedir.
• Eğer başvuru mükerrer nitelikte ise bu sebeple kabul edilemez bulunmaktadır.

ADALET BAKANLIĞI’NA BİLDİRİM
• Kanun’un 49/2. maddesine göre, «Bireysel başvurunun kabul edilebilirliğine karar verilmesi
hâlinde, başvurunun bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilir. Adalet Bakanlığı gerekli
gördüğü hâllerde görüşünü yazılı olarak Mahkemeye bildirir.»
TANIK, BİLİRKİŞİ, KEŞİF, DURUŞMA
• Komisyonlar başvuruların kabul edilebilirliği konusundaki kararlarını dosya üzerinden vermek
zorundadırlar. Ancak Bölümler, başvuruları dosya üzerinden incelemekle beraber resen ya da
başvurucu veya Adalet Bakanlığının talebi üzerine gerekli görülmesi hâlinde duruşma yapılmasına
karar verebilirler. Duruşma yapılmasına karar verilmesi hâlinde, duruşmanın yeri, günü ve saati
ilgililere bildirilir. Duruşma esnasında duruşma tutanağı düzenlenir. Tutanak örnekleri, talepleri
hâlinde başvurucu ve Adalet Bakanlığı ile varsa diğer ilgililere verilir.
• Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruların incelenmesi esnasında istisnai de olsa tanık dinleyebilir,
bilirkişi atayabilir veya keşif yapılmasına karar verebilir.
MAHKEMENİN BİLGİ VE BELGE İSTEME
YETKİSİ
• Anayasa Mahkemesi, kendisine verilen görevlerin yerine getirilmesi sırasında yasama, yürütme,
yargı organları, kamu idareleri, kamu görevlileri, bankalar ile diğer gerçek ve tüzel kişilerle doğrudan
yazışır, bilgi ve belge ister, gerekli gördüğü her türlü belge, kayıt ve işlemi inceler, bilgi almak üzere
her derece ve sınıftan kamu görevlileri ile ilgilileri çağırabilir, idare ve diğer tüzel kişilerden temsilci
isteyebilir.
• Mahkeme, başvurucu ya da kamu otoritesinin, istenen bilgi ya da belgeyi sunmaktan kaçındığı ya
da bir delili gizlediği yahut her ne suretle olursa olsun davet edildiği hâlde yargılamaya etkili bir
şekilde katılmadığı kanaatine varırsa, bu durumdan gerekli sonuçları çıkararak kararını verir.
BİREYSEL BAŞVURU SONUCUNDA VERİLEBİLECEK
KARARLAR
Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvurular, Mahkeme’nin bir kararıyla sonlandırılır.
• Daha önce gördük ki, ilk karar ön inceleme sonunda verilmektedir. Ön inceleme sonucunda,
Komisyonlar Başraportörünce «başvurunun reddine» karar verilir ve bu karara karşı yedi gün
içerisinde Komisyon’a yapılan itiraz da reddedilir ise Komisyon’un vermiş olduğu bu red kararı kesin
olduğunda bireysel başvuru tümüyle sonlandırılmış olur.
• Bir bireysel başvurunun, Komisyon tarafından yapılan kabul edilebilirlik incelemesi sonunda,
başvuru hakkında, «kabul edilmezlik kararı» verilmesi durumunda da bireysel başvuru tümüyle
sonlandırılmış olur.
• Kabul edilebilirlik koşulları başvurunun her aşamasında aranan koşullar olduğundan Bölüm önüne
kadar gelmiş bir başvurunun kabul edilemez olduğunun bu aşamada tespit edilmesi halinde de Bölüm’ün
vereceği kabul edilmezlik kararı bireysel başvuruyu tümüyle sonlandırmış olacaktır.
 ESASA İLİŞKİN İNCELEME SONUCUNDA
VERİLEBİLECEK KARARLAR
• Bunların yanında yargılamanın her aşamasında verilebilen düşme kararı da bireysel başvuruyu
tümüyle sonlandırır. (Örneğin başvurucunun başvurusundan feragat etmesi düşme nedenidir).
• Hakkında «red», «kabul edilmezlik» ya da «düşme» kararı verilmeyen başvurular ise esas
hakkında verilen bir karar ile sonlandırılır. (Yani kabul edilebilir bulunan bir başvurunun esas
incelemesine geçilir ve esas hakkında bir karar verilir).
• Bölümlerin yaptığı esasa ilişkin inceleme, bir temel hakkın ihlal edilip edilmediği, ihlal
edilmiş ise bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır.
• Yani başvurunun esastan incelemesinde önce bir ihlalin olup olmadığı tespit edilmekte, eğer ihlal
tespit edilmişse (yani ihlal kararı verilmişse) bu ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için
yapılması gerekenlere hükmedilmektedir.
ESASA İLİŞKİN İNCELEME SONUCUNDA
VERİLEBİLECEK KARARLAR
2. Bir Temel Hak ve Özgürlüğün İhlal Edildiği Kararı:
• Esas incelemesi sonunda, kamu gücünün eylem, işlem ya da ihmalinden kaynaklı bir ihlal bulunduğu
tespit edilirse Mahkeme, ihlal kararı verir.
• Böylelikle, başvurucunun ihlal iddiaları kabul edilmiş olur.
• Bir temel hakkın ihlalinin tespiti kararı yeni bir durum ortaya çıkardığından Anayasa Mahkemesinin
ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere de hükmetmesi gerekir.
• Kanun (md.50/2) ve AYM İçtüzüğü (md.79/1) bir mahkeme kararından kaynaklanan ihlalin ve
sonuçlarının ortadan kaldırılmasında Mahkemenin alabileceği üç tür karar öngörmüştür:
ESASA İLİŞKİN İNCELEME SONUCUNDA
VERİLEBİLECEK KARARLAR
1. Bir Temel Hak ve Özgürlüğün İhlal Edilmediği Kararı:
• Esas incelemesi sonunda, kamu gücünün eylem, işlem ya da ihmalinden kaynaklı bir ihlal bulunmaz
ise Mahkeme, bir hak ve özgürlüğünün ihlal edilmediğine karar verir.
• Böylelikle, başvurucunun ihlal iddiaları reddedilmiş olur.
• Bu aynı zamanda, kamu gücü işleminin, bireysel başvuru kapsamında korunan haklar açısından
Anayasaya uygun olduğunun, Anayasanın bu anlamda ihlal edilmediğinin tespiti anlamına gelir.
• Bu karar ile bireysel başvuru sonlandırılmış olur.
ESASA İLİŞKİN İNCELEME SONUCUNDA
VERİLEBİLECEK KARARLAR
a. Yeniden Yargılama Yapılmasına Karar Verilmesi
• İhlal, bir mahkeme kararından kaynaklanıyorsa, Anayasa Mahkemesi, öncelikle bu ihlalin giderilmesi için
yeniden yargılama yapılmasına gerek olup olmadığına karar vermelidir.
• İhlal bir mahkeme kararından kaynaklanıyor olsa hatta ihlal edilen hak adil yargılanma hakkı gibi bir hak olsa
dahi, kimi durumlarda yeniden yargılama yararsız olabilir ve ihlali ortadan kaldırmaya yetmeyebilir. Mahkeme
ihlali gidermede yeniden yargılamanın gerekli olup olmadığını kendisi belirler.
• Örneğin yeniden yargılama yapılırsa mahkeme farklı bir karar alacak ve bu ihlalin giderilmesine olanak
sağlayacaksa yeniden yargılama bir gerekliliktir. Bu durumda AYM dosyayı yeniden yargılamayı yapması gereken
ilgili mahkemeye gönderir.
• İlgili mahkeme, Bölümün ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde yeniden
yargılama yapar ve mümkünse dosya üzerinden ivedilikle karar verir.
 ESASA İLİŞKİN İNCELEME SONUCUNDA
VERİLEBİLECEK KARARLAR
b. Tazminata Hükmedilmesi
• Bölümlerce yapılan inceleme sonunda, başvurucunun bir hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi hâlinde,
yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmadığı takdirde başvurucu lehine uygun bir tazminata
hükmedilebilir. (İçtüzük, md.79/1-b)
• Ancak belirtmek gerekir ki, kimi hallerde yargılamanın yenilenmesi kararı ihlalin giderilmesi için gerekli ama
yeterli olmayabilir. Bu durumda mahkeme hem yargılamanın yenilenmesi kararı verip hem de yargılamanın
yenilenmesi sonucunda verilecek karar ile giderilemeyecek zararların giderilmesi için ayrıca tazminata da
hükmedebilir.
ESASA İLİŞKİN İNCELEME SONUCUNDA
VERİLEBİLECEK KARARLAR
c. Genel Mahkemelerde Dava Açılması Yolunun Gösterilmesi
• Tazminat miktarının tespitinin, daha ayrıntılı bir incelemeyi gerektirmesi hâlinde, Bölüm bu konuyu kendisi
karara bağlamaksızın genel mahkemelerde dava açılması yolunu gösterebilir. (İçtüzük, md.79/1-b)
• Bazen ihlalin ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılması ancak o ana kadar gerçekleşmiş olan
ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için de tazminata hükmedilmesi gerekebilir. Eğer böyle bir durumda
tazminat miktarı daha ayrıntılı bir incelemeyi gerektiriyor ise hem yeniden yargılama yapılmasına karar verilip
hem de tazminat miktarının hesaplanabilmesi için genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir.
• AYM’ce genel mahkemelerde dava açılması yolunun gösterilmesi üzerine, bu karara binaen genel
mahkemelerde dava açmak, başvurucunun takdirine kalmıştır.