LAO PHOÅI vaø

ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG

PGS.TS. BS NGUYỄN THỊ THU BA
 MUÏC TIEÂU
1. Trình baøy dòch teã hoïc, moái quan heä lao phoåi-ñaùi thaùo
ñöôøng
2. Trình baøy tieâu chuaån chaån ñoaùn, ñaëc ñieåm sinh beänh hoïc
cuûa beänh lao phổi
3. Trình baøy tieâu chuaån chaån ñoaùn, ñaëc ñieåm sinh beänh hoïc
cuûa beänh ñaùi thaùo ñöôøng.
4. Neâu 4 tình huoáng thöôøng gaëp cuûa lao phoåi – ñaùi thaùo
ñöôøng.
5. Neâu nguyeân taéc ñieàu trò lao phoåi – ñaùi thaùo ñöôøng.
 ÑAÏI CÖÔNG
◼ Lao phoåi vaø ÑTÑ laø nhöõng beänh naëng

◼ WHO
◼ 1988: ÑTÑ laø “gaùnh naëng toaøn caàu” . 135 trieäu
ngöôøi lôùn ÑTÑ, taêng > 2 laàn vaøo 2025

◼ 1992: Lao laø “caáp cöùu toaøn caàu” (Global

Emergency). Öôùc tính 1/3 daân soá bò nhieãm. Beänh lao
trôû thaønh beänh gaây tử vong nhiều nhaát trên thế giới
◼ Hieän nay
◼ ÑTÑ nguy cô maéc beänh lao cao: Tần suất mắc
lao phổi tăng ở những bệnh nhân ĐTĐ lâu năm,
trung bình là 5 năm.
◼ Gia taêng lao phoåi- ÑTÑ theo tuoåi

◼ Coù töông quan ÑTÑ vaø lao khaùng thuoác

◼ Khi phoái hôïp 2 beänh raát khoù ñieàu trò do beänh
nhaân khoâng tuaân thuû ñieàu trò.
◼ Töû vong> nhieàu laàn so vôùi lao phoåi khoâng ÑTÑ
◼ Phaùt hieän sôùm ñieàu trò kòp thôøi döï haäu toát hôn
◼ Ñaùi thaùo ñöôøng ñaõ ñöôïc chöùng minh laø yeáu
nguy cô nhieãm khuaån hoâ haáp döôùi
◼ S. aureus, Gram (–), naám: thöôøng gaëp
◼ Streptococcus, Legionella, and Influenza:
gaây töû vong nhieàu nhaát
◼ Lao phoåi- ñaùi thaùo ñöôøng. : taàn suaát ngaøy
caøng taêng, taêng ñaùng keå tyû leä töû vong.
ĐTĐ đã được chứng minh là yếu tố nguy cơ
gây nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới ???

S.aureus Streptococcus Legionella Influenza

 MOÁI QUAN HEÄ
LAO PHOÅI-ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG
Taàn suaát maéc lao cao hôn 2-5 laàn ôû
ngöôøi ñaùi thaùo ñöôøng
1. Cô cheá xuaát hieän lao phổi
◼ Lao thöù phaùt,
◼ Khaû naêng gaây beänh MT taêng trong
moâi tröôøng coù noàng ñoä ñöôøng cao,
◼ Söùc ñeà khaùng cô theå giảm,

◼ Taùi nhieãm noäi sinh,

◼ Nhieãm ngoaïi sinh.
2-Cô cheá suy giaûm mieãn dòch cuûa ñaùi thaùo
ñöôøng
◼ Di chuyeån vaø thöïc baøo cuûa BC giaûm, giảm
khả năng thực bào và tiêu diệt vi khuẩn lao
của đại thực bào,
◼ Giảm chức năng của lympho T, hạn chế
lympho T chuyển thành tế bào nhớ,
◼ Giảm khả năng phản ứng của phế nang do bệnh
lý hệ thần kinh tự chủ của ĐTĐ.
Nhöõng cô cheá naøy laøm giaûm khaû naêng ñeà khaùng
vôùi vi khuaån lao.
CƠ CHẾ SUY GIẢM MIỄN DỊCH CỦA
ĐTĐ
 DÒCH TEÃ HOÏC
◼ Töø laâu, yù thöùc ñöôïc moái quan heä Lao phoåi - ÑTÑ
◼ 1883, Windle töû thieát 333 BN ÑTÑ→ 50% Lao phoåi
◼ 1934, ROOT H.F: Lao phoåi/ ÑTÑ gaáp 4 laàn
◼ 1952, BOUCOT Philadenphia: gaáp 2 laàn
◼ BV Phạm Ngọc Thạch, bệnh nhân lao phổi – đái tháo
đường nhập viện trong 03 năm: 2011: 663 – 2012:
713 – 2013: 681.
◼ Taïi caùc nöôùc phaùt trieån tæ leä Laophoåi-ÑTÑ thaáp hôn
 LAO PHỔI
- Giai đoạn đầu: đa dạng, các triệu chứng rất nghèo
nàn, tình cờ chụp X- quang ngực phát hiện lao phổi
và tổn thương thường lan toả 2 bên phổi
- Giai đoạn toàn phát: các triệu chứng nổi bật:
* Ho 93%, sốt 82%
* Đau ngực, khạc đàm kéo dài
* Đôi khi khạc ra máu và sụt cân
Nhìn chung triệu chứng không khác gì với lao phổi
đơn thuần.
Tuy nhiên, tổn thương lao phổi tiến triển nhanh
trên bệnh nhân ĐTĐ có đường huyết không ổn định.
SO SÁNH ĐẶC ĐIỂM LS GIỮA NHÓM BN
LAO PHỔI CÓ ĐTĐ VÀ KHÔNG ĐTĐ
 X QUANG LAO PHỔI - ĐTĐ
◼ X.quang ngực: toån thöông thöôøng ñoái
xöùng 2 beân, thường hay taïo hang.
◼ Theo nghieân cöùu BANYAI, 400 beänh
nhaân :
✓ Thaâm nhieãm 2 phoåi: 96 cas
✓ Coù hang 1 beân : 162 cas
✓ Coù hang 2 beân : 109 cas
✓ Thaâm nhieãm 2 ñaùy: 33 tröôøng hôïp
SO SÁNH ĐẶC ĐIỂM XQUANG GIỮA
NHÓM BN LAO PHỔI CÓ ĐTĐ VÀ
KHÔNG ĐTĐ

Theo C.Perez và cộng sự, 2001

 X-QUANG LAO PHỔI - ĐTĐ
◼ NC 1988-1993,192 BN Lao phoåi –ÑTÑ:
hình aûnh XQ so vôùi nhoùm BN khoâng ÑTÑ
◼Thuøy treân 17% so vôùi 56%
◼Thuøy döôùi 19% so vôùi 7%
◼Thuøy treân vaø döôùi 64% so vôùi 36%
◼ Nghieân cöùu gaàn ñaây : lao phoåi thuyø döôùi
 CHAÅN ÑOAÙN LAO PHOÅI

◼ Chaån ñoaùn döïa vaøo:

◼ Hoäi chöùng nhieãm lao chung
◼ XQ ngực vaø CT scan ngöïc: thaâm nhieãm
hay tao hang ôû 1 hoaëc 2 phoåi
◼ XN khaùc:
◼ CTM, VS, TST, AFB, PCR lao trong ñaøm
 ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG
◼ Ñònh nghóa:
➢ Beänh maïn tính,
➢ Coù yếu tố di truyeàn.
➢ Taêng ñöôøng huyeát
➢ Roái loaïn veà chuyeån hoùa ñöôøng, ñaïm, môõ…
➢ Do thieáu Insulin tuyeät ñoái hoaëc töông ñoái.
 CHAÅN ÑOAÙN
ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG
◼ Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ theo ADA 2022:
+ Định lượng HbA1C ≥ 6.5% hoặc đường huyết lúc đói
≥126mg/dL (7mmol/L) HOẶC
+ Đường huyết sau 2 giờ, sau khi làm nghiệm pháp dung nạp
glucose ≥200mg/dL (11.1 mmol/L) HOẶC
+ Đường huyết bất kỳ ≥200mg/dL (11.1 mmol/L) kết hợp 4
triệu chứng điển hình của ĐTĐ.
Nếu không có triệu chứng tăng ĐH hoặc mất bù chuyển hóa
cấp thì phải lặp lại xét nghiệm 1 lần nữa.
 PHAÂN LOAÏI ÑTÑ
◼ ÑTÑ type 1
◼ Huûyteá baøo beâta (töï mieãn, voâ caên),
thöôøng daãn ñeán thieáu insulin tuyeät ñoái,
◼ Khôûiphaùt ñoät ngoät vôùi tieåu nhieàu,
uoáng nhieàu, aên nhieàu, suït caân nhieàu,
◼ 90% beänh tröôùc tuoåi 20.
◼ ĐTĐ type 2
. Không phụ thuộc insulin, chỉ giảm và đề
kháng insulin,
. Tiến triển âm ĩ, >30 tuổi, tứ chứng không
rõ rệt, thường có béo phì.
. 30-50% ĐTĐ type 2 không được phát
hiện
 PHÂN BIỆT ĐTĐ type 1 và type 2
Ñaëc ñieåm Type 1 Type 2
Taàn suaát 10 – 20 % 80 – 90 %
Tuoåi khôûi phaùt Döôùi 30 tuoåi Treân 30 tuoåi
Troïng löôïng cô theå Khoâng beùo phì Thöôøng hay beùo phì
Khôûi beänh Ñoät ngoät Aâm æ
T/c taêng ñöôøng huyeát Thöôøng coù Khoâng roõ reät
Nhieãm Acid cetone Thöôøng coù Ít gaëp
Bieán chöùng maïch maùu mm nhoû Chuû yeáu xô vöõa ñm
Tieát Insuline Giaûm BT hoaëc giaûm ít
Thuï theå Insuline Ít bò toån thöông Toån thöông naëng
Khaùng theå khaùng ñaûo Luùc ñaàu nhieàu Ít hoaëc khoâng coù
Langerhans ôû tuïy
Yeáu toá ngoaïi lai (virus, ngoä Coù Khoâng
ñoäc)
2
 CHAÅN ÑOAÙN LAO PHOÅI - ÑTÑ
4 tình huoáng thöôøng gaëp
❖ Ñaõ bieát ñaùi thaùo ñöôøng, ñieàu trò khoâng oån
ñònh  Lao phoåi.
❖ Chöa bieát ñaùi thaùo ñöôøng, phaùt hieän lao maø
trieäu chöùng laâm saøng vaø Xquang khoâng
song haønh. Laøm xeùt nghieäm  ÑTÑ
❖ Lao phoåi ñieàu trò ñuùng maø tieán trieån khoâng
thuaän lôïi  ñaùi thaùo ñöôøng.
❖ Lao vaø ñaùi thaùo ñöôøng ñaõ oån ñònh, sau ñoù
ñieàu trò ñaùi thaùo ñöôøng lô laø  lao taùi phaùt.
 CAÄN LAÂM SAØNG
LAO PHOÅI- ÑTÑ
◼ Tìm AFB ñaøm:
◼ Giai ñoaïn toaøn phaùt: (+) 71%

◼ TST
◼ Caàn laøm sôùm, (+) cao

◼ PCR
◼ (+) cao

◼ Caáy beänh phaåm, KSÑ…

◼ Ñöôøng huyeát, HbA1c
ÑIEÀU TRÒ LAO PHOÅI - ÑTÑ
Nguyeân taéc:
◼ Chaån ñoaùn vaø ñieàu trò sôùm
◼ Ñieàu trò lao ñuùng nguyeân taéc.
◼ Kieåm soaùt thaät toát ñöôøng huyeát.
◼ Ñieàu trò song haønh LAO PHOÅI – ÑTÑ
 ÑIEÀU TRÒ LAO PHOÅI
◼ Ñieàu trò lao phoåi:

◼ Phác đồ A1 theo CTCL quốc gia :

2RHZE/4RHE
 ÑIEÀU TRÒ ÑTÑ
◼ Tröôùc kia ñieàu trò thaát baïi nhieàu vì cho raèng ñieàu
trò lao laø quan troïng hôn
◼ Khoâng kieåm soaùt ñöôïc ÑH → nhieãm khuaån tieán
trieån vaø toån thöông lao lan roäng so vôùi ÑH bình
thöôøng → ñieàu trò Lao thaát baïi
◼ Taàn suaát töû vong coù lieân quan ñeán möùc ÑH
◼ ÑH khoâng kieåm soaùt laø tieân löôïng xaáu
 ÑIEÀU TRÒ ÑTÑ
Nguyeân taéc:
◼ Giáo dục bệnh nhân,
◼ Tiết thực và giảm cân,
◼ Vận động thể lực,
◼ Thuốc hạ glucose máu.
 ÑIEÀU TRÒ ÑTÑ
TIEÁT CHEÁ AÊN UOÁNG
◼ Tiết thực giảm calo ở bệnh nhân béo phì (20
kcalo/kg/ngày).
◼ Duy trì calo ở bệnh nhân có trọng lượng bình
thường (30 kcalo/kg/ngày).
◼ Tăng calo ở bệnh nhân gầy (40 kcalo/kg/ngày)
◼ Tôn trọng cân bằng giữa 3 loại thức ăn:
Glucide (50 - 55% ) – Lipide (30-35%) -
Protide (15%)
 ÑIEÀU TRÒ ÑTÑ
VAÄN ÑOÄNG THEÅ LÖÏC
◼ Giảm cân;
◼ Cải thiện được đường máu trong và sau khi
vận động thể lực (giảm đề kháng insulin, tăng
tính nhạy cảm insulin ngoại biên).
◼ Giảm LDL-C, tăng HDL-C.
◼ Tác dụng có lợi trên tim mạch. Tăng khả năng
tối đa sử dụng oxy, làm chậm lại nhịp tim lúc
nghĩ ngơi và lúc gắng sức, giảm vừa phải
huyết áp..
 ÑIEÀU TRÒ ÑTÑ
THUOÁC HAÏ ÑÖÔØNG HUYEÁT UOÁNG
➢ Chỉ uống một loại thuốc:
Metformin (Dimethylbiguanide):
-Metformin tác dụng nhanh: Glucophage,
Siofor, Fordia, viên 500mg,
- Metformin tác dụng chậm: Glucophage
retard (Metformine HCL) 850mg; Siofor
850mg; Fordia 850mg
➢ Kết hợp hai loại thuốc:
Khi HbA1c không đạt mục tiêu sau 3
tháng.
- Metformin + Sulfonylurea (SU) hoặc
- Metformin + ThiazolidineDione (TZD)
hoặc
- Metformin + Insulin nền
➢Kết hợp 3 loại thuốc:
Khi HbA1c không đạt mục tiêu sau 3 tháng
- Metformin + SU+ TZD hoặc
- Metformin + Insulin nền + TZD
➢Điều trị hỗn hợp:
Khi HbA1c không đạt mục tiêu sau 3 tháng
Metformin + Insulin nền + Insulin theo giờ
ăn hoặc GLP-1-RA
 ÑIEÀU TRÒ ÑTÑ
INSULINE
Điều trị insulin ở bệnh nhân ĐTĐ2 khi:
◼Tr/c nặng lên, dù được điều trị tiết thực và thuốc
uống hạ glucose máu: tứ chứng tăng nhiều
◼ Cétone niệu (+++).
◼Tăngglucose máu nhiều và kéo dài (>3g/l),
(HbA1c >7%) mặc dù điều trị thuốc uống tối đa.
◼Đau nhiều chi dưới.
◼Can thiệp phẫu thuật.
◼Đái tháo đường thai nghén.
▪ Các bệnh nhiễm khuẩn (lao và các tạp
khuẩn khác)
- Insulin nền: 10U/ ngày hoặc 0,1-0,2
U/kg/ngày: 2/3 sáng và 1/3 chiều.
-Insulin trước bữa ăn thịnh soạn, liều khẩn
cấp: 4U hoặc 0,1 U/kg
 TÖÔNG TAÙC THUOÁC
LAO – ÑTÑ
◼ Cả 2 loại thuốc này đều chủ yếu chuyển hoá
qua gan và thận.
◼ Thuốc ĐTĐ dạng uống có tác dụng cạnh tranh
với thuốc lao. Vì vậy ít nhiều làm giảm tác
dụng của thuốc lao.
◼ Rifampicine làm tăng nhu cầu insulin của cơ
thể, do đó phải chú ý kiểm tra đường huyết
thường xuyên.
◼ Rifampicine làm tăng đường huyết
◼ Isoniazid đối kháng với Sulfonylureas.
 THEO DOÕI ÑIEÀU TRÒ
Veà lao:
◼ Kiểm tra AFB trong đàm và X- quang
ngực 2-3 tháng/ lần
◼ Khám và theo dõi các cơ quan như: mắt,
võng mạc, gan, thận trước, trong và sau
khi điều trị
Veà ñaùi thaùo ñöôøng:
▪ Theo doõi ñöôøng huyeát ñònh kyø.
▪ Khaùm maét tröôùc khi ñieàu trò Ethambutol.
 KEÁT LUAÄN
◼ ÑTÑ laø yeáu toá thuùc ñaåy Lao phoåi
◼ Deã boû soùt do trieäu chöùng thöôøng nheï, maëc duø
toån thöông treân XQ naëng neà
◼ Ñieàu trò song song 2 beänh, kieåm soaùt toát ÑH laø
yeáu toá quan troïng cho ñieàu tri Lao thaønh coâng
◼ Tieân löôïng naëng, töû vong cao nếu phaùt hieän trể.
◼ Chuïp XQ ñònh kyø mỗi năm 1 lần treân BN ÑTÑ
laø caàn thieát
HÌNH AÛNH LAO PHOÅI – ÑTÑ
CAÙM ÔN VÌ SÖÏ CHUÙ YÙ THEO DOÕI