Modul KSKV Sains Semester 4

MODUL SAINS TAHUN 2 SVM SEMESTER 4 Muka: 1 daripada 57
MODUL SAINS
SVM TAHUN 2 SEMESTER 4
NAMA KURSUS DAN KOD KURSUS: SAINS (A04401)
MUKA CADANGAN MINGGU /
STANDARD KANDUNGAN
SURAT JAM
1.0 KADAR TINDAK BALAS
1.1 Pengenalan Kadar Tindak Balas 2–7
1.2 Faktor Yang Mempengaruhi Kadar 7 – 12 4 MINGGU / 8 JAM
Tindak Balas
1.3 Aplikasi Kadar Tindak Balas 12 – 14
2.0 SEBATIAN KARBON
2.1 Pengenalan Sebatian Karbon 15 – 16
2.2 Hidrokarbon 16 – 19
5 MINGGU / 10 JAM
2.3 Alkohol 20 – 21
2.4 Lemak 21 – 23
2.5 Minyak Sawit 23 – 28
3.0 ELEKTROKIMIA
3.1 Sel Elektrolitik 29 – 44 5 MINGGU / 10 JAM
3.2 Sel Kimia 45 – 46
4.0 TEKNOLOGI ANGKASA LEPAS
4.1 Satelit 47 – 53
3 MINGGU / 6 JAM
4.2 Sistem Penentu Sejagat 54 – 57
(Global Positioning System, GPS)
JUMLAH 17 MINGGU / 34 JAM
NAMA PELAJAR
NO. KAD
PENGENALAN
KURSUS / KELAS 2 SVM _________ KOHORT
NAMA PENSYARAH
1.0 KADAR TINDAK BALAS

1.1 PENGENALAN KADAR TINDAK BALAS
1.1.1 MENJELASKAN MELALUI CONTOH TINDAK BALAS CEPAT DAN TINDAK BALAS PERLAHAN DALAM
KEHIDUPAN SEHARIAN
1. Tindak balas ialah proses pertukaran antara bahan tindak balas untuk menghasilkan hasil
tindak balas.
Contoh: Tindak balas antara asid hidroklorik dan natrium hidroksida menghasilkan natrium
klorida dan air
Asid hidroklorik + Natrium hidroksida → Natrium klorida + Air
Bahan tindak balas Hasil tindak balas

2. Rajah 1 menunjukkan graf-graf perubahan kuantiti bahan tindak balas dan kuantiti hasil
tindak balas melawan masa.
Sewaktu tindak balas berlaku, bahan tindak balas bertukar menjadi hasil tindak balas. Oleh
itu, kuantiti bahan tindak balas semakin BERKURANG manakala kuantiti hasil tindak balas
semakin BERTAMBAH.
Kuantiti bahan tindak balas Kuantiti hasil tindak balas

Kuantiti hasil tindak balas
bertambah dengan masa
Kuantiti bahan tindak balas
berkurang dengan masa
masa masa
Rajah 1: Graf-graf perubahan kuantiti bahan tindak balas dan kuantiti hasil tindak balas melawan masa
3. Rajah 2(a) dan (b) menunjukkan graf-graf perubahan kuantiti bahan tindak balas atau kuantiti
hasil tindak balas melawan masa dalam tindak balas cepat dan tindak balas perlahan.
Perhatikan persamaan dan perbezaan dalam graf-graf di bawah.
Berdasarkan Rajah 2,
(a) dalam tindak balas cepat,
i. kuantiti bahan tindak balas berkurang dengan cepat
ii. kuantiti hasil tindak balas bertambah dengan cepat
(b) dalam tindak balas perlahan,
i. kuantiti bahan tindak balas berkurang dengan perlahan
ii. kuantiti hasil tindak balas bertambah dengan perlahan
Tindak balas Tindak balas

perlahan: Kuantiti perlahan:
bahan tindak balas Kuantiti hasil
berkurang dengan Tindak balas tindak balas
Tindak balas cepat: Kuantiti
perlahannya. bertambah
cepat: Kuantiti hasil tindak dengan
bahan tindak balas balas bertambah perlahannya.
berkurang dengan dengan
cepatnya. cepatnya.
Rajah 2: Graf-graf perubahan kuantiti bahan tindak balas dan kuantiti hasil tindak balas melawan masa
4. Rajah 3 menunjukkan persamaan dan perbezaan antara tindak balas cepat dengan tindak balas
perlahan.
Tindak balas cepat PERSAMAAN Tindak balas perlahan
● Kuantiti bahan tindak balas berkurang

● Kuantiti hasil tindak balas bertambah
PERBEZAAN
Kadar tindak balas tinggi Kadar tindak balas rendah

kerana tindak balas Kadar tindak balas kerana tindak balas berlaku
berlaku dengan cepatnya. dengan perlahannya.
Mengambil masa yang Mengambil masa yang

singkat untuk menjadi Masa tindak balas panjang untuk menjadi
lengkap lengkap
RAJAH 3
5. Contoh di bawah menunjukkan tindak balas cepat dan tindak balas perlahan dalam kehidupan
seharian.
TINDAK BALAS CEPAT TINDAK BALAS PERLAHAN
Nyalaan gas butana Pengaratan paku
Tindak balas antara plumbum (II) nitrat

dan kalium iodida Fotosintesis
Nyalaan gas butana dan tindak balas antara
Pengaratan besi dan fotosintesis adalah
plumbum (II) nitrat dan kalium iodida adalah
contoh tindak balas perlahan kerana bahan
contoh tindak balas cepat kerana bahan
tindak balas bertukar menjadi hasil tindak
tindak balas bertukar menjadi hasil tindak
balas dalam tempoh masa yang panjang.
balas dalam tempoh masa yang singkat.
LATIHAN PENGUKUHAN 1.1.1

1. Tentukan tindak balas di bawah sama ada tindak balas cepat atau tindak balas lambat.
Pembakaran pita
Pereputan daun
magnesium
Pencernaan makanan Pembakaran mercun
Pembentukan stalaktit
Natrium dan air
dan stalagmit
1.1.2 MENYATAKAN MAKSUD KADAR TINDAK BALAS

1. Kadar tindak balas ialah perubahan kuantiti bahan tindak balas atau hasil tindak balas per
unit masa.
2. Terdapat dua cara untuk mengukur kadar tindak balas iaitu berdasarkan:
(a) Pengurangan kuantiti bahan tindak balas terhadap masa.
Pengurangan kuantiti bahan tindak balas

Kadar tindak balas = ____________________________________
masa
(b) Penambahan kuantiti hasil tindak balas terhadap masa.
Penambahan kuantiti hasil tindak balas

Kadar tindak balas = ____________________________________
masa
3. Antara perubahan kuantiti bahan atau hasil tindak balas yang boleh diukur dalam tempoh
masa tertentu bagi menentukan kadar tindak balas ialah:
(a) Pengurangan jisim, isipadu atau kepekatan bahan tindak balas.
(b) Pertambahan jisim, isipadu atau kepekatan hasil tindak balas.
(c) Pengurangan atau pertambahan tekanan, suhu, nilai pH, kekonduksian elektrik,
kekonduksian haba atau keamatan warna campuran tindak balas.
(d) Pertambahan isipadu atau tekanan gas yang terbebas.
(e) Pertambahan ketinggian mendakan yang terbentuk.
1.1.3 MENENTUKAN KADAR TINDAK BALAS

Contoh 1: Contoh 2:
0.3 g pita magnesium bertindak balas dengan Tindak balas antara asid hidroklorik dengan
asid hidroklorik cair berlebihan sehingga cebisan marmar hancur menghasilkan gas
lengkap dalam masa 30 s. Hitung kadar karbon dioksida. Tempoh masa yang diambil
tindak balas bagi tindak balas tersebut. untuk tindak balas lengkap ialah 80 s dan
PENYELESAIAN jumlah isipadu gas karbon dioksida yang
terkumpul ialah 40 cm3. Hitung kadar tindak
Kadar Pengurangan jisim magnesium balas bagi tindak balas tersebut.
tindak =
Masa yang diambil PENYELESAIAN
balas
Pengurangan isipadu
Kadar
gas karbon dioksida
tindak =
( )g balas Masa yang diambil
=
( )s =
( ) cm3
g s-1
( )s
=
= cm3 s-1
Kadar tindak balas bagi sesuatu tindak balas boleh diukur sebagai:
1. Kadar tindak balas purata
Nilai purata kadar tindak balas yang berlaku dalam sesuatu tempoh masa tertentu.
CONTOH 1: (c) Kadar tindak balas purata dalam minit kedua
3
Isipadu gas/cm
Jumlah isipadu gas yang terkumpul
dari 60 saat hingga 120 saat
__________________________
70 =
masa yang diambil
_________
60
50 ( ) cm3
= __________________________
40
30
( )s
3 -1
20
= ___________________ cm s
10
0 (d) Kadar tindak balas purata dalam minit ketiga
30 60 90 120 150 180 210 240 masa/s Jumlah isipadu gas yang terkumpul
Tentukan kadar tindak balas purata: dari 120 saat hingga 180 saat
= __________________________
(a) dalam minit pertama. masa yang diambil
_________
(b) dalam 2 minit pertama.
(c) dalam minit kedua. ( cm ) 3
(d) dalam minit ketiga. = ___________________________
(e) keseluruhan eksperimen. (
________ s )
PENYELESAIAN 3 -1
(a) Kadar tindak balas purata dalam minit = ___________________ cm s
pertama
Jumlah isipadu gas yang terkumpul dalam (e) keseluruhan eksperimen
60 saat pertama
__________________________
= Jumlah isipadu gas yang terkumpul
_____ masa yang diambil = _________________________
__________
masa yang diambil
( ) cm3 ( ) cm3
= ___________________
______ = _________________
( )s (
______________ s )
= ___________________ cm3 s-1
3 -1
= ___________________ cm s
(b) Kadar tindak balas purata dalam 2 minit
pertama
Jumlah isipadu gas yang terkumpul dalam
120 saat pertama
= __________________________
_____ masa yang diambil
( ) cm3
= __________________
(
_____________ s )
3 -1
= ___________________ cm s
CONTOH 2: (b) Kadar tindak balas purata dalam 2 minit
Jadual menunjukkan isipadu gas yang terbebas pada pertama
sela masa tertentu bagi tindak balas antara zink, Zn, Jumlah isipadu gas yang terbebas
dan asid hidroklorik cair, HCl. dalam 2 minit pertama
Masa (s) 0 30 60 90 120 150 180 210 240 = ________________________
Jumlah masa yang diambil
Isipadu gas
0 15 25 32 38 42 48 48 48
(cm3)
Hitungkan: ( cm ) 3
= __________________
(a) Kadar tindak balas purata bagi eksperimen ini.
(b) Kadar tindak balas purata dalam 2 minit pertama. ( )s
PENYELESAIAN
(a) Kadar tindak balas purata bagi eksperimen ini. = _____________cm3 s-1
Jumlah isipadu gas yang terbebas keseluruhan
eksperimen
_________________________________
=
__ Jumlah masa yang diambil
( ) cm3
= ________________ = __________ cm3 s-1
_ ( s )
2. Penentuan kadar tindak balas pada masa tertentu
Kadar tindak balas pada masa tertentu ialah kadar tindak balas yang berlaku pada masa tertentu.
Kadar tindak balas pada masa tertentu boleh diperoleh daripada KECERUNAN TANGEN PADA GRAF
perubahan kuantiti bahan tindak balas atau hasil tindak balas melawan masa.
Kadar tindak balas pada masa tertentu = KECERUNAN TANGEN PADA GRAF
CONTOH 1: PENYELESAIAN
Graf di bawah menunjukkan isipadu gas karbon Kadar tindak balas pada ketika 20 saat:
dioksida, CO2, yang terbebas melawan masa
bagi tindak balas antara kalsium karbonat, p
= __
CaCO3, dan asid hidroklorik cair, HCl. Tentukan __
q
kadar tindak balas pada saat ke-20. __
Isipadu gas/cm3 __
(
__
cm3
___________________________
)
=
__
40 (
__
s )
30 __
p p = 40 – 10
(
__ cm3
____________________
)
20 = __
(
__ s )
10 __
q q = 40 – 0 __
___________________
= __ cm3 s-1
0 10 20 30 40 50 60 70 80 masa/s __
__
__
_
LATIHAN PENGUKUHAN 1.1.3 Rajah pada soalan 2 menunjukkan graf isipadu

gas oksigen, O2, yang terbebas melawan masa.
1. Nyatakan maksud kadar tindak balas. Hitungkan:
(a) Kadar tindak balas purata dalam masa 20 saat
________________________________________ yang pertama.
JAWAPAN
________________________________________
( 3 )
cm 3 -1
= _____________ = _________ cm s
________________________________________ _( s)
(b) Kadar tindak balas pada saat ke-20.
________________________________________ JAWAPAN
2. Isipadu gas/ cm3
( cm3
___________________
)
70 =
60
(
_____ s )
50
40 = ____________ cm3 s-1
30 (c) Kadar tindak balas pada saat 70 saat
JAWAPAN
20
10 = _______________________________
0
10 20 30 40 50 60 70 80 masa/s _______________________________
1.2 FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KADAR TINDAK BALAS

1.2.1 MENJALANKAN EKSPERIMEN UNTUK MENGKAJI FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KADAR
TINDAK BALAS
1. Terdapat lima faktor yang mempengaruhi kadar suatu tindak balas iaitu:
PENERANGAN BERDASARKAN
FAKTOR
KEPUTUSAN EKSPERIMEN
Apabila suhu bahan tindak balas
1 SUHU bahan tindak balas MENINGKAT, kadar tindak balas
MENINGKAT.
Apabila kepekatan bahan tindak balas
2 KEPEKATAN bahan tindak balas MENINGKAT, kadar tindak balas
MENINGKAT.
Apabila saiz bahan tindak balas
SAIZ bahan tindak balas berbentuk
3 pepejal
berbentuk pepejal MENINGKAT, kadar
tindak balas BERKURANG.
Apabila mangkin DIGUNAKAN dalam
4 Kehadiran MANGKIN sesuatu tindak balas, kadar tindak balas
tersebut MENINGKAT.
TEKANAN Apabila tekanan MENINGKAT, kadar
5 (tindak balas yang melibatkan bahan tindak balas dengan bahan tindak balas
tindak balas berkeadaan gas) berkeadaan gas MENINGKAT.
EKSPERIMEN 1.2.1 (A) - SUHU
Tujuan: Mengkaji kesan suhu bahan tindak balas
terhadap kadar tindak balas.
Pernyataan masalah:
Bagaimanakah suhu bahan tindak balas
mempengaruhi kadar tindak balas.
Hipotesis: Semakin bertambah suhu bahan tindak
balas, semakin bertambah kadar tindak balas.
Pemboleh ubah :
(a) dimanipulasikan : Suhu larutan natrium tiosulfat RAJAH 2
(b) bergerak balas : Masa yang diambil untuk Penjadualan data:
tanda ‘X’ tidak kelihatan Suhu larutan
(c) dimalarkan : Kepekatan dan isi padu larutan Suhu
natrium 35 40 45 50
natrium tiosulfat, kepekatan bilik
tiosulfat (°C)
dan isi padu asid sulfurik dan Masa diambil
saiz kelalang kon untuk tanda
Bahan: Larutan natrium tiosulfat 0.20 mol dm-3, asid ‘X’ tidak
sulfurik 1 mol dm-3, kertas putih tanda ‘X’ di bahagian kelihatan (s)
tengah. 𝟏
(s-1)
Radas: Kelalang kon 250 cm3, silinder penyukat 50 𝒎𝒂𝒔𝒂
cm3, silinder penyukat 10 cm3, jam randik, penunu
Bunsen, kasa dawai, tungku kaki tiga, termometer Analisis data:
1. (a) Graf suhu melawan masa
Prosedur:
1. 50 cm3 larutan natrium tiosulfat 0.20 mol dm-3 Suhu (°C)
disukat dengan menggunakan silinder penyukat
dan kemudiannya dituang ke dalam kelalang kon
yang bersih dan kering.
2. Larutan dibiarkan selama 5 minit.
3. Suhu larutan natrium tiosulfat disukat dan 0 Masa, (s)
dicatatkan dalam jadual. Berdasarkan lakaran graf, apabila suhu bahan tindak balas
4. Kelalang kon diletakkan di atas tanda ‘X’ pada (larutan natrium tiosulfat) semakin bertambah, masa yang
kertas putih seperti Rajah 1. diambil untuk tanda pangkah ‘X’ mula tidak kelihatan iaitu
masa tindak balas semakin berkurang.
𝟏
2. (a) Graf suhu melawan
𝐦𝐚𝐬𝐚
Suhu (°C)
RAJAH 1 0 Masa, (s)

5. 5 cm3 asid sulfurik 1 mol dm-3 disukat dan dituang 1
Berdasarkan lakaran graf, bertambah secara linear
dengan cepatnya ke dalam larutan natrium masa
tiosulfat dan jam randik dimulakan secara dengan suhu.
serentak. Perbincangan:
6. Tanda ‘X’ diperhatikan dari atas kelalang kon. 1. Faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas dalam
7. Jam randik dihentikan sebaik sahaja tanda ‘X’ pada eksperimen ini ialah suhu (larutan natrium tiosulfat).
kertas putih tidak kelihatan. 2. Semakin bertambah suhu bahan tindak balas, semakin
8. Masa yang diambil dicatat dalam jadual. bertambah kadar tindak balas.
Nilai
1
dihitung. 3. Kadar tindak balas bertambah secara linear dengan
𝑚𝑎𝑠𝑎 suhu.
9. Langkah 1 hingga 8 diulang dengan menggantikan
Kesimpulan:
larutan natrium tiosulfat pada suhu bilik dengan
larutan natrium tiosulfat yang dipanaskan pada
suhu 35°C, 40°C, 45°C dan 50°C seperti Rajah 2.
EKSPERIMEN 1.2.1 (B) - KEPEKATAN Penjadualan data:
Tujuan: Mengkaji kesan kepekatan bahan tindak Kepekatan
balas terhadap kadar tindak balas. larutan
natrium 0.20 0.16 0.12 0.08 0.04
Pernyataan masalah:
tiosulfat
Bagaimanakah kepekatan bahan tindak balas
(mol dm-3)
Masa diambil
Hipotesis: Semakin bertambah kepekatan bahan untuk tanda
tindak balas, semakin bertambah kadar tindak balas. ‘X’ tidak
Pemboleh ubah : kelihatan (s)
(a) dimanipulasikan : Kepekatan larutan natrium 𝟏
tiosulfat (s-1)
𝒎𝒂𝒔𝒂
(b) bergerak balas : Masa yang diambil untuk
tanda ‘X’ tidak kelihatan Analisis data:
(c) dimalarkan : Isi padu larutan natrium 1. (a) Graf kepekatan larutan natrium tiosulfat melawan
tiosulfat, kepekatan dan isi masa
padu asid sulfurik dan saiz
Kepekatan larutan
kelalang kon
natrium tiosulfat,
Bahan: Larutan natrium tiosulfat 0.20, 0.16, 0.12, 0.08, (mol dm-3)
0.04 mol dm-3, asid sulfurik 1 mol dm-3, air suling,
kertas putih dengan tanda ‘X’ di bahagian tengah.
Radas: Kelalang kon 250 cm3, silinder penyukat 50 cm3,
silinder penyukat 10 cm3 dan jam randik.
Prosedur:
1. 50 cm3 larutan natrium tiosulfat 0.20 mol dm-3
0 Masa, (s)
disukat dengan menggunakan silinder penyukat Berdasarkan lakaran graf, apabila kepekatan bahan tindak
dan kemudiannya dituang ke dalam kelalang kon balas (larutan natrium tiosulfat) semakin bertambah,
yang bersih dan kering. masa yang diambil untuk tanda pangkah ‘X’ mula tidak
2. Kelalang kon diletakkan di atas tanda ‘X’ pada kelihatan iaitu masa tindak balas semakin berkurang.
kertas putih seperti Rajah 1. 𝟏
2. (a) Graf kepekatan melawan
𝐦𝐚𝐬𝐚
Kepekatan larutan
natrium tiosulfat,
(mol dm-3)
RAJAH 1
0 Masa, (s)
3. 5 cm3 asid sulfurik 1 mol dm-3 disukat dan dituang
dengan cepatnya ke dalam larutan natrium 1
tiosulfat dan jam randik dimulakan secara Berdasarkan lakaran graf, bertambah secara linear
masa
serentak. dengan kepekatan larutan natrium tiosulfat.
4. Tanda ‘X’ diperhatikan dari atas kelalang kon. Perbincangan:
5. Jam randik dihentikan sebaik sahaja tanda ‘X’ pada 1. Faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas dalam
kertas putih tidak kelihatan. eksperimen ini ialah kepekatan bahan tindak balas
6. Masa yang diambil dicatat dalam jadual. (kepekatan larutan natrium tiosulfat).
1 2. Semakin bertambah kepekatan bahan tindak balas,
Nilai dihitung.
𝑚𝑎𝑠𝑎
semakin bertambah kadar tindak balas.
7. Langkah 1 hingga 6 diulang dengan menggunakan 3. Kadar tindak balas bertambah secara linear dengan
larutan natrium tiosulfat yang mempunyai kepekatan larutan natrium tiosulfat.
kepekatan yang berlainan seperti yang disenaraikan Kesimpulan:
dalam jadual yang disediakan.
EKSPERIMEN 1.2.1 (C) - SAIZ
Tujuan: Mengkaji kesan saiz bahan tindak balas Kaki
retort
pepejal terhadap kadar tindak balas.
Pernyataan masalah: Salur Buret
Bagaimanakah saiz bahan tindak balas penghantar
Hipotesis: Semakin bertambah saiz bahan tindak
balas pepejal, semakin berkurang kadar tindak balas.
Air
Pemboleh ubah : Asid
(a) dimanipulasikan : Saiz marmar Besen
hidroklorik
(c) bergerak balas : Masa yang diambil untuk cair
mengumpul 30.00 cm3 gas.
Ketulan marmar RAJAH 2
(c) dimalarkan : Suhu, jisim marmar, kepekatan
dan isi padu asid hidroklorik 7. Langkah 1 hingga 6 diulang dengan menggantikan
Bahan: Cebisan marmar hancur bersaiz kecil, ketulan ketulan marmar yang bersaiz besar dengan cebisan
marmar saiz besar, asid hidroklorik cair 0.1 mol dm-3 marmar yang bersaiz kecil dengan jisim yang sama.
Radas: Kelalang kon 250 cm3, silinder penyukat 50 cm3, Penjadualan data:
penyumbat getah dengan salur penghantar, buret, Masa yang diambil untuk
Saiz marmar
besen, neraca elektronik, kaki retort dengan pengapit mengumpul 30.00 cm3 gas (s)
dan jam randik. Ketulan marmar
yang bersaiz besar
Prosedur:
Ketulan marmar
1. Buret dan besen diisikan air. Buret kemudiannya
yang bersaiz kecil
ditelangkupkan ke dalam besen yang berisi air dan
diapitkan secara menegak dengan menggunakan Analisis data:
kaki retort seperti Rajah 1. 1. (a) Masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm3 gas
bagi ketulan marmar yang bersaiz besar =
(b) Masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm3 gas
bagi ketulan marmar yang bersaiz kecil =
V0
2. (a) Kadar tindak balas bagi tindak balas menggunakan
ketulan marmar bersaiz besar dan asid hidroklorik:
Buret isipadu gas terkumpul
= =
masa yang diambil
Kaki
Air retort (b) Kadar tindak balas bagi tindak balas menggunakan
ketulan marmar bersaiz kecil dan asid hidroklorik:
Besen isipadu gas terkumpul
= =
masa yang diambil
RAJAH 1
Perbincangan:
2. Aras air di dalam buret diselaraskan. Bacaan awal 1. Masa yang diambil Masa yang diambil
buret, V0 diperhatikan dan dicatat. untuk mengumpul untuk mengumpul
3. 40 cm3 asid hidroklorik cair 0.1 mol dm-3 disukat 30.00 cm3 gas bagi > 30.00 cm3 gas bagi
dengan menggunakan silinder penyukat. Asid yang ketulan marmar ketulan marmar
disukat dituangkan ke dalam sebuah kelalang kon yang bersaiz besar yang bersaiz kecil
yang bersih dan kering.
2. Kadar tindak balas Kadar tindak balas
4. 2 g ketulan marmar yang bersaiz besar ditimbang
bagi tindak balas bagi tindak balas
dengan menggunakan neraca elektronik.
Kemudian, 2 g ketulan marmar ini dimasukkan ke
menggunakan ketulan < menggunakan ketulan
marmar bersaiz besar marmar bersaiz kecil
dalam kelalang kon tersebut.
dan asid hidroklorik. dan asid hidroklorik.
5. Kelalang kon ditutup serta-merta menggunakan
penyumbat getah dengan salur penghantar. Satu 3. Saiz bahan tindak balas yang berlainan digunakan
lagi hujung salur penghantar diletakkan di bawah dalam tindak balas dalam eksperimen ini.
buret seperti Rajah 2. Jam randik dimulakan.
Kesimpulan:
6. Bacaan buret diperhatikan. Apabila 30.00 cm3 gas
telah dikumpul di dalam buret, jam randik
dihentikan. Bacaan jam randik dicatat dan
diperhatikan.
EKSPERIMEN 1.2.1 (D) - MANGKIN
Tujuan: Mengkaji kesan kehadiran mangkin terhadap RAJAH 2
kadar tindak balas.
Pernyataan masalah:
Bagaimanakah kehadiran mangkin mempengaruhi
kadar tindak balas.
Hipotesis: Jika mangkin hadir, maka kadar tindak
balas meningkat.
Pemboleh ubah :
(a) dimanipulasikan : Kehadiran mangkin 7. Langkah 1 hingga 6 diulang dengan menggantikan
(d) bergerak balas : Masa yang diambil untuk 40 cm3 asid hidroklorik cair 0.1 mol dm-3 dengan
mengumpul 30.00 cm3 gas. campuran 40 cm3 asid hidroklorik cair 0.1 mol dm-3
(c) dimalarkan : Suhu, kepekatan dan isi padu dan 5 cm3 larutan kuprum (II) sulfat 0.5 mol dm-3
asid hidroklorik seperti Rajah 3.
Bahan: Ketulan zink bersaiz kecil, asid hidroklorik cair
0.1 mol dm-3, larutan kuprum (II) sulfat 0.5 mol dm-3 RAJAH 3
3 3
Radas: Kelalang kon 250 cm , silinder penyukat 50 cm ,
penyumbat getah dengan salur penghantar, buret,
besen, neraca elektronik, kaki retort dengan pengapit,
spatula dan jam randik.
Prosedur:
1. Buret dan besen diisikan air. Buret kemudiannya
ditelangkupkan ke dalam besen yang berisi air dan
diapitkan secara menegak dengan menggunakan Penjadualan data:
kaki retort seperti Rajah 1. Campuran dalam Masa yang diambil untuk
kelalang kon mengumpul 30.00 cm3 gas (s)
Ketulan zink dan asid
hidroklorik cair
V0 (tanpa mangkin)
Ketulan zink, asid
hidroklorik cair dan
larutan kuprum (II)
Buret Kaki sulfat (mangkin)
Air retort
Analisis data:
1. (a) Masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm3 gas
Besen
hidrogen yang dihasilkan oleh tindak balas yang
menggunakan campuran ketulan zink dan asid
RAJAH 1 hidroklorik cair (tanpa mangkin) =
2. Aras air di dalam buret diselaraskan. Bacaan awal (b) Masa yang diambil untuk mengumpul 30.00 cm3 gas
buret, V0 diperhatikan dan dicatat. hidrogen yang dihasilkan oleh tindak balas yang
3. 40 cm3 asid hidroklorik cair 0.1 mol dm-3 disukat menggunakan campuran ketulan zink, asid
dengan menggunakan silinder penyukat. Asid yang hidroklorik cair dan larutan kuprum (II) sulfat
disukat dituangkan ke dalam sebuah kelalang kon sebagai mangkin=
yang bersih dan kering. 2. (a) Kadar tindak balas tanpa mangkin:
4. 2 g ketulan zink yang bersaiz kecil ditimbang isipadu gas terkumpul
dengan menggunakan neraca elektronik. = =
masa yang diambil
Kemudian, 2 g ketulan zink ini dimasukkan ke
dalam kelalang kon tersebut. (b) Kadar tindak balas dengan mangkin:
isipadu gas terkumpul
5. Kelalang kon ditutup serta-merta menggunakan = =
penyumbat getah dengan salur penghantar. Satu masa yang diambil
lagi hujung salur penghantar diletakkan di bawah Perbincangan:
buret seperti Rajah 2. Jam randik dimulakan. 1. Larutan kuprum (II) sulfat yang digunakan dalam tindak
6. Bacaan buret diperhatikan. Apabila 30.00 cm3 gas balas dalam eksperimen ini berfungsi sebagai mangkin.
telah dikumpul di dalam buret, jam randik Kesimpulan:
dihentikan. Bacaan jam randik dicatat dan
diperhatikan.

1. Nyatakan lima faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas.
___________________________________________________________________________________
2. Lengkapkan pernyataan-pernyataan yang berikut:
(a) Semakin _________________ suhu bahan tindak balas, semakin bertambah kadar tindak balas.
(b) Semakin _________________ saiz bahan tindak balas, semakin bertambah kadar tindak balas.
(c) Semakin __________________ kepekatan bahan tindak balas, semakin bertambah kadar tindak balas.
3. Nyatakan satu faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas bagi tindak balas yang melibatkan bahan
tindak balas berkeadaan gas.
___________________________________________________________________________________
1.3 APLIKASI KADAR TINDAK BALAS

1.3.1 BERKOMUNIKASI MENGENAI APLIKASI KADAR TINDAK BALAS DALAM KEHIDUPAN
HARIAN DAN INDUSTRI
1. Berikut merupakan contoh aplikasi kadar tindak balas dalam kehidupan seharian.
MENERANGKAN KESAN KE ATAS KADAR TINDAK BALAS DALAM
CONTOH
KEHIDUPAN SEHARIAN
Pembakaran arang ● Makanan boleh dimasak dengan lebih cepat bila kepingan arang
yang bersaiz kecil digunakan berbanding kepingan arang bersaiz
besar.
Penerangan
Kepingan arang bersaiz kecil mempunyai luas permukaan
terdedah lebih besar kepada haba berbanding dengan kepingan
arang bersaiz besar. Maka, kepingan arang bersaiz kecil akan
terbakar dengan lebih cepat.
Memasak makanan ● Ubi kentang dalam saiz ketulan besar lebih lambat dimasak
pepejal yang berbanding saiz ketulan kentang yang kecil.
mempunyai saiz yang Penerangan
berbeza Saiz ketulan kentang yang bersaiz besar mempunyai luas
permukaan terdedah lebih kecil kepada haba berbanding dengan
saiz ketulan kentang yang kecil. Maka, kentang bersaiz besar akan
masak lebih lambat.
● Apabila makanan disimpan dalam peti sejuk, makanan menjadi

tahan lama.
Menyimpan makanan
Penerangan
dalam peti sejuk
Suhu yang rendah di dalam peti sejuk memperlahankan
pereputan dan penguraian makanan oleh mikroorganisma
2. Contoh aplikasi kadar tindak balas dalam industri ialah Proses Haber dan Proses Sentuh.
PROSES HABER DAN PROSES SENTUH
PROSES
PROSES HABER PROSES SENTUH
INDUSTRI
Menghasilkan ammonia secara besar- Menghasilkan asid sulfurik secara besar-
TUJUAN
besaran besaran
BAHAN
Nitrogen dan hidrogen Sulfur, udara, air
TINDAK BALAS
FAKTOR YANG
Suhu : 450 °C – 550 °C Suhu : 450 °C
MEMPENGARUHI
Tekanan : 200 atm Tekanan : 1 atm
KADAR TINDAK
Mangkin: Serbuk besi, (Fe) Mangkin: Vanadium (V) oksida, (V2O5)
BALAS
● Dalam Proses Haber, campuran gas ● Dalam Proses Sentuh, ianya
nitrogen dan gas hidrogen dalam melibatkan empat peringkat.
nisbah 1:3 pada suhu 450 °C hingga Peringkat 1
550 °C dan tekanan 200 atm Sulfur dibakar di dalam udara kering
dialirkan melalui serbuk besi yang untuk menghasilkan gas sulfur dioksida.
berfungsi sebagai mangkin bagi Gas yang terbentuk ditulenkan dan
meningkatkan aktiviti penghasilan disejukkan.
ammonia.
● Persamaan perkataan bagi Proses
Haber ialah:
Peringkat 2
Gas sulfur dioksida dan udara dialirkan
melalui mangkin vanadium (V) oksida
pada suhu 450 °C dan tekanan 1 atm
untuk menghasilkan sulfur trioksida.
Semua keadaan tindak balas ini dipilih
untuk memastikan tindak balas berlaku
pada kadar optimum dengan kuantiti
TINDAK BALAS penghasilan yang optimum.
Peringkat 3
Gas sulfur trioksida dilarutkan dalam
asid sulfurik pekat untuk membentuk
cecair yang disebut oleum.
Peringkat 4
Oleum dicairkan dengan air untuk
menghasilkan asid sulfurik pekat.
HASIL
Ammonia Asid sulfurik
TINDAK BALAS
Rajah 1 dan Rajah 2 di muka surat 14 menunjukkan Proses Haber dan Proses Sentuh dalam industri.
Rajah 1: Penghasilan ammonia melalui Proses Haber
Rajah 2: Penghasilan asid sulfurik melalui Proses Sentuh

1. Rajah menunjukkan carta alir bagi sebahagian langkah dalam Proses Sentuh.
A
Mangkin C Hasil larut dalam
450 °C asid sulfurik
Oksigen 1 atm
Oleum
+ air
(a) Apakah A? ___________________________________ [1 m]
Hasil B
(b) Nyatakan hasil B. ______________________________ [1 m]
(c) Apakah mangkin C yang digunakan dalam proses ini? ________________________________[1 m]
(d) Mengapakah mangkin digunakan? _______________________________________________[1 m]

(e) Pada pendapat anda, bolehkah kita menggunakan mangkin selain daripada yang dinyatakan dalam
soalan (c) untuk meningkatkan kadar tindak balas? Terangkan jawapan anda. [2 m]
________________________________________________________________________________
2.0 SEBATIAN KARBON

2.1 PENGENALAN SEBATIAN KARBON
2.1.1 MENGENAL PASTI SEBATIAN KARBON DALAM ALAM
1. Sebatian karbon ialah bahan yang mengandungi karbon, C yang bergabung dengan unsur lain
seperti hidrogen, oksigen atau nitrogen untuk membentuk sebatian.
2. Sebatian karbon dikelaskan kepada:
(a) Sebatian karbon organik (b) Sebatian karbon bukan organik
SEBATIAN KARBON
SEBATIAN KARBON ORGANIK SEBATIAN KARBON BUKAN ORGANIK
Berasal dari benda hidup Berasal dari benda bukan hidup

Bahan api fosil (petroleum, arang batu), karbon dioksida, karbon monoksida,
sutera, gula, lemak, protein, karbohidrat batu kapur
2.1.2 MENJELASKAN KEPENTINGAN KITAR KARBON

1. Kitar Karbon menunjukkan bagaimana unsur karbon dikitar melalui:
(a) Pembentukan atau penguraian sebatian karbon dalam hidupan dan bahan organik di
kawasan persekitaran melalui proses respirasi, pembakaran dan penguraian.
(b) Fotosintesis.
Karbon dioksida
dalam atmosfera
Pembakaran
bahan api
Pereputan
Respirasi Respirasi Fotosintesis
Tumbuhan hijau
Organisma
yang mati Bahan api fosil
(petroleum, gas asli, arang batu)
Rajah 1: Kitar Karbon

2. Karbon dioksida dibebaskan ke atmosfera melalui 3 proses utama:
(a) Respirasi
Karbon dioksida merupakan sebatian karbon yang dibebaskan ke dalam atmosfera melalui
respirasi semua hidupan termasuk manusia, haiwan, tumbuhan dan mikroorganisma.
(b) Pembakaran
Pembakaran bahan api fosil seperti asap daripada pembakaran petrol kenderaan membebaskan
karbon dioksida ke dalam atmosfera. Fenomena seperti letusan gunung berapi dan pembakaran
hutan juga membebaskan karbon dioksida ke dalam atmosfera.
(c) Penguraian
Semasa proses pereputan oleh bakteria dan kulat pengurai, karbon dioksida dibebaskan ke
dalam atmosfera.
3. Karbon dioksida diserap daripada udara oleh Oksigen
tumbuhan hijau untuk menjalankan proses (O2)
fotosintesis (Rajah 2). Cahaya
Kepentingan proses fotosintesis termasuklah: matahari
• membolehkan tumbuhan hijau membuat Karbon
makanan sendiri. dioksida glukosa
• membekalkan makanan kepada haiwan. (CO2)
• menambah kandungan oksigen dalam udara.
• menyingkirkan karbon dioksida berlebihan
Air (H2O)
daripada udara untuk mengekalkan
kandungan karbon dioksida dalam udara.
Rajah 2: Fotosintesis berlaku di dalam klorofil
LATIHAN PENGUKUHAN 2.1.1 DAN 2.1.2
1. Apakah maksud sebatian karbon organik? Beri satu contoh sebatian karbon organik.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Apakah maksud sebatian karbon bukan organik? Beri satu contoh sebatian karbon bukan organik.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3. Apakah kitar karbon?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2.2 HIDROKARBON
2.2.1 MEMERIHALKAN SEBATIAN HIDROKARBON DAN MENERANGKAN BAGAIMANA SEBATIAN
HIDROKARBON DIPEROLEH DARIPADA SUMBER SEMULA JADI
1. Sebatian hidrokarbon ialah sebatian karbon organik yang terdiri daripada unsur karbon dan
hidrogen sahaja.
Sebatian Hidrokarbon Daripada Sumber Semula Jadi
Rajah 3: Pembentukan petroleum dan gas asli daripada bahan semula jadi
Rajah 4: Pembentukan arang batu daripada bahan semula jadi

Penyulingan Berperingkat Petroleum
Petroleum ialah suatu campuran hidrokarbon. Campuran hidrokarbon ini perlu diasingkan melalui
proses penyulingan berperingkat sebelum pecahan-pecahan petroleum ini dapat digunakan. Proses
penyulingan berperingkat digunakan kerana pecahan-pecahan petroleum mempunyai takat didih yang
berbeza.
Rajah 5: Penyulingan berperingkat bagi petroleum

Sebatian Hidrokarbon Tepu Dan Tak Tepu

Rajah 6 menunjukkan dua jenis sebatian hidrokarbon, iaitu sebatian hidrokarbon tepu dan sebatian
hidrokarbon tak tepu.
SEBATIAN HIDROKARBON
HIDROKARBON TEPU HIDROKARBON TAK TEPU
Mempunyai sekurang-kurangnya satu

Mempunyai ikatan kovalen tunggal di ikatan kovalen ganda dua di antara atom
antara atom karbon dengan karbon dengan atom karbon (C=C) atau
atom karbon (C-C) ikatan kovalen ganda tiga di antara atom
karbon dengan atom karbon (C≡C)
Ikatan kovalen tunggal Ikatan kovalen ganda dua
Contoh: Alkana Contoh: Alkena

Rajah 6: Sebatian hidrokarbon tepu dan sebatian hidrokarbon tak tepu
2.2.2 MENAMAKAN AHLI KUMPULAN HOMOLOG ALKANA DAN ALKENA DARI KARBON 1 HINGGA
KARBON 6
1. Dalam kimia organik, satu siri homolog terdiri daripada kumpulan sebatian organik tertentu
yang mempunyai sifat kimia yang serupa.
2. Jadual 7 menunjukkan contoh siri homolog.
ALKANA ALKENA
• Alkana ialah sebatian hidrokarbon tepu. • Alkena ialah sebatian hidrokarbon tak
• Setiap atom karbon dalam molekul alkana tepu.
mempunyai ikatan kovalen tunggal • Setiap molekul alkena mempunyai
dengan atom karbon lain. sekurang-kurangnya satu ikatan kovalen
ganda dua di antara atom karbon dengan
atom karbon.
Ikatan kovalen tunggal
• Oleh sebab alkana merupakan satu siri Ikatan kovalen ganda dua
homolog, setiap ahli siri homolog alkana
dapat diwakili oleh formula am: • Oleh sebab alkena merupakan satu siri
Cn H 2n+2 di mana n = 1, 2, 3,… homolog, setiap ahli siri homolog alkena
dapat diwakili oleh formula am:
Cn H2n di mana n = 2, 3,…
Jadual 7: Contoh siri homolog

3. Jadual 8 menunjukkan nama bagi enam ahli pertama alkana dan lima ahli pertama alkena.
Formula molekul: Formula molekul:
Bilangan
Alkana Cn H 2n+2 di mana Alkena Cn H2n di mana
karbon, n
n = 1, 2, 3,… n = 2, 3,…
1 Metana CH4 - -
2 Etana C2H6 Etena C2H4
3 Propana C3H8 Propena C3H6
4 Butana C4H10 Butena C4H8
5 Pentana C5H12 Pentena C5H10
6 Heksana C6H14 Heksena C6H12
Jadual 8: Nama alkana dan alkena
4. Formula struktur bagi alkana dan alkena dilukis seperti contoh berikut.
Nama dan Nama dan
formula Formula struktur alkana formula Formula struktur alkena
molekul molekul
Etana Etena
C2H6 C2H4
Propana Propena
C3H8 C3H6
Butana Butena
C4H10 C4H8

1. Apakah maksud hidrokarbon? Berikan dua contoh hidrokarbon?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Nyatakan satu persamaan dan satu perbezaan antara hidrokarbon tepu dengan hidrokarbon tak tepu.
Persamaan:
___________________________________________________________________________________
Perbezaan:
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2.3 ALKOHOL
2.3.1 MEMERIHAL PROSES PENYEDIAAN ALKOHOL
1. Alkohol merupakan sebatian karbon organik yang mengandungi unsur karbon, hidrogen
dan oksigen di dalamnya.
Formula struktur etanol

2. Alkohol dapat dihasilkan melalui proses penapaian dengan menggunakan tindakan yis
terhadap makanan yang mengandungi glukosa atau kanji seperti gula, anggur, epal, tebu,
beras, gandum, ubi dan barli.
Proses Penyediaan Alkohol
1. Dalam proses penapaian, enzim zimase dalam yis menukarkan glukosa kepada etanol (alkohol) dan
membebaskan karbon dioksida seperti persamaan tindak balas yang berikut:
Zimase (enzim dalam yis)

Glukosa Etanol + Karbon dioksida
2. Etanol yang dihasilkan daripada proses penapaian dapat ditulenkan melalui proses penyulingan.
3. Rajah 9 menunjukkan penyediaan etanol melalui penapaian glukosa dan seterusnya ditulenkan
melalui proses penyulingan.
Penapaian glukosa dengan yis Penyulingan hasil penapaian

Rajah 9: Penyediaan etanol (alkohol) melalui proses penapaian dan penyulingan
Penapaian glukosa dengan yis
• Larutan gula (larutan glukosa) yang ditambah dengan yis bertukar menjadi etanol disebabkan
tindak balas enzim zimase di dalam yis.
• Etanol yang terhasil melalui proses penapaian ini akan mengeruhkan air kapur.
• Warna keruh pada air kapur itu menandakan kehadiran gas karbon dioksida.
• Hasil penapaian ini iaitu etanol akan dituraskan sebelum melalui proses penyulingan. Tujuan
proses penyulingan ialah untuk mengasingkan etanol daripada campuran hasil penapaian glukosa.
Penyulingan hasil penapaian
• Penyulingan hasil turasan ini akan menghasilkan etanol yang jernih (hasil sulingan), berbau tajam
dan mempunyai takat didih 78 °C.
2.3.2 MENGENAL PASTI SIFAT FIZIK DAN SIFAT KIMIA ALKOHOL

Jadual 10 menunjukkan sifat fizik dan sifat kimia alkohol.
SIFAT FIZIK ALKOHOL SIFAT KIMIA ALKOHOL
• Bernyala dengan nyalaan berwarna biru
• Tidak berwarna tanpa jelaga
• Cecair pada suhu bilik • Hasil tindak balas pembakaran alkohol ialah
• Mempunyai bau yang tersendiri (kuat) karbon dioksida dan air
• Takat didih meningkat apabila bilangan atom • Hasil tindak balas antara etanol dengan asid
meningkat organik seperti asid etanoik menghasilkan
• Keterlarutan dalam air berkurang apabila ester yang:
bilangan atom meningkat - berbau wangi
- larut sedikit dalam air
Jadual 10: Sifat fizik dan sifat kimia alkohol

1. Carta alir di bawah menunjukkan langkah-langkah untuk memperoleh etanol tulen daripada larutan
glukosa. Namakan proses A dan B.
Larutan A Etanol
B Etanol
glukosa tulen
A: ____________________________________
B: ____________________________________
2. Mengapakah yis digunakan dalam proses penapaian?
___________________________________________________________________________________
3. Apakah objektif penyulingan dalam proses penyediaan alkohol melalui penapaian glukosa?
___________________________________________________________________________________
2.4 LEMAK
2.4.1 MENYATAKAN KANDUNGAN LEMAK SERTA SUMBERNYA
1. Lemak ialah sejenis sebatian karbon organik yang mengandungi unsur karbon, hidrogen dan
oksigen.
2. Lemak wujud dalam dua keadaan, iaitu pepejal dan cecair.
(a) Lemak yang berkeadaan pepejal pada suhu bilik lazimnya berasal daripada sumber
lemak haiwan.
Contohnya: ayam, lembu, kambing dan ikan.
(b) Lemak yang berkeadaan cecair dikenali sebagai minyak. Minyak lazimnya berasal
daripada sumber tumbuhan.
Contohnya: minyak kelapa sawit, minyak kelapa dan minyak kacang soya.
Minyak kelapa Kacang Daging Susu

Rajah 11: Contoh pelbagai sumber lemak dalam gizi manusia
2.4.2 MEMBANDING BEZA ANTARA LEMAK TEPU DAN LEMAK TAK TEPU
Seperti hidrokarbon, lemak juga dapat dibahagikan kepada lemak tepu dan lemak tak tepu. Persamaan
dan perbezaan antara lemak tepu dengan lemak tak tepu seperti Rajah 12.
Rajah 12: Persamaan dan perbezaan antara lemak tepu dengan lemak tak tepu
2.4.3 MENJELASKAN DENGAN CONTOH KESAN PENGAMBILAN MAKANAN YANG MENGANDUNGI

LEMAK BERLEBIHAN TERHADAP KESIHATAN
1. Kolesterol ialah bahan karbon organik yang berwarna putih. Lemak tepu daripada sumber
haiwan seperti keju, mentega dan daging mempunyai kandungan kolesterol yang tinggi.
2. Kepentingan kolesterol di dalam badan manusia:
(a) Pembentukan membran sel badan.
(b) Sintesis jus hempedu dan hormon seks.
(c) Penghasilan vitamin D pada kulit yang terdedah kepada cahaya matahari.
3. Pengambilan makanan yang mengandungi lemak berlebihan terutamanya lemak tepu akan
meningkatkan aras kolesterol dalam darah dan menjejaskan kesihatan.
4. Kolesterol yang berlebihan dalam darah dapat menjejaskan kesihatan manusia seperti
yang berikut:
(a) Batu karang hempedu dan jaundis
Kolesterol berlebihan dalam darah dapat membentuk batu karang hempedu yang
menyekat salur hempedu. Salur hempedu yang tersekat boleh menyebabkan jaundis.
(b) Mendapan kolesterol pada bahagian dalam dinding arteri dan aterosklerosis
Kolesterol yang berkumpul dan termendap pada bahagian dalam dinding arteri
menyebabkan lumen arteri menjadi semakin sempit.
Lumen arteri yang sempit ini akan mengganggu atau menyekat aliran darah dalam
keadaan yang dikenali sebagai aterosklerosis seperti Rajah 13.
Rajah 13: Keratan rentas arteri yang sihat dan kesan aterosklerosis pada arteri
LATIHAN PENGUKUHAN 2.4.1, 2.4.2 DAN 2.4.3

1. Apakah lemak?
___________________________________________________________________________________
2. Berikan satu contoh lemak dan sumbernya?
___________________________________________________________________________________
3. (a) Nyatakan satu kesan pemakanan lemak secara berlebihan terhadap kandungan darah.
________________________________________________________________________________
(b) Berikan dua kesan pengambilan makanan yang mengandungi lemak berlebihan terhadap badan
manusia.
________________________________________________________________________________
(c) Namakan dua masalah kesihatan yang ditimbulkan oleh pengambilan makanan yang mengandungi
lemak berlebihan.
________________________________________________________________________________
2.5 MINYAK SAWIT

2.5.1 MEMERIHALKAN STRUKTUR BUAH KELAPA SAWIT
2.5.2 MENGENAL PASTI ASPEK KUANTITI MINYAK DARIPADA SABUT DAN ISIRUNG
1. Buah kelapa sawit terdiri daripada tiga bahagian:
(a) Bahagian sabut (mesokarp) yang mengandungi minyak sawit yang paling banyak.
(b) Bahagian isirung (kernel) yang mengandungi minyak isirung sawit yang paling
berkualiti.
(c) Bahagian tempurung (endokarp) yang tidak mengandungi minyak.
2. Kuantiti minyak daripada buah kelapa sawit adalah seperti berikut:
(a) Bahagian sabut dan isirung mengandungi minyak tetapi kandungan minyak pada
bahagian sabut lebih banyak.
(b) Minyak yang diekstrakkan daripada sabut dikenali sebagai minyak sawit.
(c) Minyak yang diekstrakkan daripada isirung pula dikenal sebagai minyak isirung.
Sabut AKTIVITI: Melakar keratan rentas dan melabel

Tempurung
(mesokarp) bahagian buah kelapa sawit.
(endokarp)
Isirung (kernel)
Rajah 14: Struktur buah kelapa sawit
2.5.3 MENERANGKAN URUTAN PROSES PENGESTRAKAN MINYAK SAWIT SECARA INDUSTRI

Urutan Proses Pengekstrakan Minyak Sawit secara Industri
Pengekstrakan minyak sawit secara industri lazimnya berlaku mengikut urutan proses yang
berikut seperti Rajah 14.
Rajah 14: Urutan proses pengekstrakan minyak sawit secara industri

2.5.4 MEMERIHALKAN KOMPONEN DALAM MINYAK SAWIT

1. Minyak sawit terdiri daripada dua bahagian, iaitu gliserol dan pelbagai jenis asid lemak.
MINYAK SAWIT
Gliserol Asid lemak
Rajah 15: Komponen Minyak Sawit
2. Minyak sawit terdiri daripada asid lemak tepu seperti asid palmitik dan asid stearik serta
asid lemak tak tepu seperti asid oleik dan asid linoleik.
2.5.5 MEMBANDING DAN MEMBEZAKAN KOMPOSISI MINYAK SAWIT DENGAN MINYAK SAYURAN LAIN
Jadual 16 di bawah menunjukkan perbandingan dan perbezaan komposisi minyak sawit dengan
minyak sayuran lain.
Peratus berat bagi asid lemak (%)
Nisbah Mono
Tepu Poli tak tepu
Minyak lemak tak tepu
atau tak tepu
Asid Asid Asid Asid Asid Asid Asid Asid alfa
lemak / lemak
kaprik laurik miristik palmitik stearik oleik linoleik linoleik
tepu
Minyak
1.0 - - 1 45 4 40 10 -
sawit
Minyak
isirung 0.2 4 48 16 8 3 15 2 -
sawit
Minyak
4.6 - - - 13 3 71 10 1
zaitun
Minyak
0.1 6 47 18 9 3 6 2 -
kelapa
Minyak
6.7 - - - 11 2 28 58 1
jagung
Minyak
4.0 - - - 11 2 48 32 -
kacang
Minyak
6.6 - - - 9 4 41 45 -
bijan
Minyak
kacang 5.7 - - - 11 4 24 54 7
soya
Sumber: MPOB, UCCS, NCBI dan Oil Palm Knowledge Base
Jadual 16: Perbandingan dan perbezaan komposisi minyak sawit dengan minyak sayuran lain
2.5.6 MENYATAKAN SIFAT KIMIA BAGI MINYAK SAWIT

Sifat kimia bagi minyak sawit adalah seperti yang dinyatakan daripada aspek yang berikut:
TINDAK BALAS DENGAN MOLEKUL
HASIL TINDAK BALAS
MINYAK SAWIT
• PENGOKSIDAAN – molekul minyak sawit bergabung Radikal bebas dan sebatian yang
dengan oksigen. berbahaya kepada kesihatan manusia
• HIDROLISIS – molekul minyak sawit bertindak
balas dengan air dengan kehadiran enzim atau Gliserol dan asid lemak
asid kuat.
• PENGESTERAN – molekul asid lemak dalam Ester seperti metil ester
molekul minyak sawit bertindak balas dengan alkohol. (Biodiesel minyak sawit)
Jadual 17: Sifat kimia bagi minyak sawit
2.5.7 MENERANGKAN PROSES PENGEMULSIAN BAGI MINYAK SAWIT

1. Minyak sawit tidak larut di dalam air kerana minyak kurang tumpat berbanding air.
2. Namun, titisan kecil minyak sawit boleh tersebar di dalam air untuk membentuk campuran
yang disebut emulsi.
3. Emulsi boleh dihasilkan dengan menggoncang minyak kelapa sawit dan air di dalam satu
bekas.
4. Apabila campuran ini digoncang dengan cepat, titisan minyak akan pecah dan titisan tersebar
di seluruh air.
5. Apabila berhenti menggoncang, campuran minyak dan air akan terasing dalam masa yang
singkat.
6. Proses pengemulsian minyak sawit merupakan satu perubahan fizik di mana minyak sawit
dipecahkan kepada titisan minyak sawit yang kecil dengan jumlah luas permukaan
bertambah.
2.5.8 MENYENARAIKAN KANDUNGAN NUTRISI DALAM MINYAK SAWIT

Kandungan nutrisi dalam minyak sawit adalah seperti Jadual 18.
KANDUNGAN
KEPENTINGAN
NUTRISI
Minyak seimbang dengan jumlah lemak tepu dan lemak
Lemak
tak tepu yang sama, (rujuk Jadual 16)
Sumber vitamin yang kaya dengan vitamin E (tokoferol dan
Vitamin A dan E
tokotrinol) dan vitamin A dalam karotena yang merah.
Bahan Karotena dan vitamin E yang melambatkan atau
antioksidan menghentikan proses pengoksidaan.
Bahan-bahan
dalam Antara bahan lain yang terkandung dalam minyak sawit
kandungan termasuklah sterol, fosfatida, triterfenik dan alkohol
minyak sawit alifatik. Bahan-bahan ini akan menambah nilai nutrisi,
yang kurang kestabilan dan memudahkan penapisan minyak.
daripada 1%
Jadual 18: Kandungan nutrisi dalam minyak sawit
2.5.9 MEWAJARKAN PENGGUNAAN MINYAK SAWIT DALAM BIDANG PENJAGAAN KESIHATAN DAN
MAKANAN
Antara kegunaan minyak sawit dalam kehidupan seharian ialah:
JENIS
PENERANGAN
KEGUNAAN
Selain kandungan lemak tepu dan lemak tak tepu yang seimbang, minyak
Bahan makanan sawit mengandungi nutrien yang sesuai dijadikan pelbagai jenis makanan
seperti minyak masak, minyak sayuran, marjerin dan coklat.
Contoh bahan bukan makanan:
Bahan bukan
makanan
Suplemen Lipstik Sabun

LATIHAN PENGUKUHAN 2.5.1 – 2.5.9

1. Namakan minyak yang diekstrakkan daripada bahagian buah kelapa sawit yang berikut.
(a) Isirung: _________________________________ (b) Sabut: _____________________________

2. Apakah tujuan buah kelapa sawit distimkan sebelum minyak diekstrak daripadanya?
___________________________________________________________________________________
3. Namakan dua bahagian dalam minyak sawit.
___________________________________________________________________________________
4. Apakah bahan tindak balas yang bertindak balas dengan minyak sawit dalam proses di bawah?
(a) Hidrolisis: ____________________________ (b) Pengesteran: _____________________________

5. Namakan satu contoh bahan antioksidan yang terkandung dalam minyak sawit.
___________________________________________________________________________
6. Berikan satu contoh kegunaan minyak sawit dalam:
(a) Bahan makanan: ______________________ (b) Bahan bukan makanan: ____________________
2.5.10 MENJALANKAN EKSPERIMEN MENGHASILKAN SABUN MELALUI PROSES SAPONIFIKASI

Penghasilan Sabun
1. Sabun yang merupakan garam asid lemak lazimnya dihasilkan melalui tindak balas antara
minyak sawit dengan alkali pekat (larutan natrium hidroksida pekat atau larutan kalium
hidroksida pekat) seperti persamaan perkataan yang berikut:
Minyak + Alkali Garam asid lemak + Gliserol

(sabun)
2. Pembuatan sabun melibatkan dua peringkat:

(a) Peringkat awal (Saponifikasi minyak)
Minyak (atau lemak) dihidrolisiskan atau diuraikan untuk membentuk asid lemak dan
gliserol dengan menggunakan alkali yang pekat, iaitu ion hidroksida, OH-1. Proses ini
dikenali sebagai saponifikasi (hidrolisis beralkali) kerana alkali digunakan sebagai
mangkin dalam hidrolisis minyak kepada gliserol dan asid lemak.
Hidrolisis
Minyak + Air Gliserol + Asid lemak
Pemangkin alkali
(b) Peringkat akhir (Peneutralan asid lemak)

Asid lemak yang terhasil daripada proses saponifikasi kemudiannya dineutralkan oleh
alkali seperti larutan natrium hidroksida untuk menghasilkan garam asid lemak (sabun).
Asid lemak + Alkali Garam asid lemak + air

(sabun)
3. Hasil sampingan dalam pembuatan sabun ialah gliserol.

EKSPERIMEN 2.5.10 (c) dimalarkan: Kuantiti larutan natrium hidroksida pekat,
Tujuan: Untuk menghasilkan sabun melalui proses kuantiti minyak sawit
saponifikasi.
Pernyataan masalah: Bagaimanakah sabun dihasilkan? Bahan: Minyak sawit, larutan natrium hidroksida pekat
5 mol dm–3, air suling, natrium klorida, kertas turas,
Hipotesis: Apabila minyak sawit dengan larutan alkali
kertas limus merah dan biru
dididihkan, sabun terhasil.
Radas: Bikar, silinder penyukat, rod kaca, penunu
Pemboleh ubah: Bunsen, tungku kaki tiga, kasa dawai, corong turas,
(a) dimanipulasikan: Jenis minyak sawit kaki retort, spatula, tabung uji dan kelalang kon.
(b) bergerak balas : Sabun yang terhasil
Prosedur:
Rajah 2.5.10: Proses penghasilan sabun

Prosedur: 10. Pemerhatian untuk prosedur 2, 3, 4, 8 dan 9 dicatat di
1. 10 cm3 minyak sawit disukat dan dituang ke dalam dalam jadual.
bikar yang bersih dengan menggunakan silinder
penyukat. Penjadualan data:
2. 50 cm3 larutan natrium hidroksida pekat 5 mol dm–3 Pemerhatian Untuk Prosedur
disukat dan dituangkan ke dalam bikar tersebut 2 3 4 8 9
(Rajah a). Perubahan pada campuran di dalam bikar
diperhati dan dicatatkan perubahannya.
3. Campuran di dalam bikar dikacau dan dididihkan
selama 5 minit (Rajah b). Perubahan pada campuran
Perbincangan:
di dalam bikar selepas pemanasan diperhati dan
1. Minyak sawit dan larutan alkali diperlukan untuk
dicatatkan perubahannya.
membuat sabun.
4. Pemanasan campuran dihentikan. 50 cm3 air suling
2. Pepejal putih yang terbentuk dalam eksperimen ini
serta tiga spatula natrium klorida disukat dan
ialah sabun kerana bahan tersebut licin dan
dituangkan ke dalam larutan di dalam bikar
membentuk buih apabila digoncang dengan air.
(Rajah c). Perubahan pada campuran di dalam bikar
3. Sabun yang terbentuk dapat dimendakkan daripada
diperhati dan dicatatkan perubahannya.
larutan dengan mencampurkan pepejal natrium
5. Campuran di dalam bikar sekali lagi dikacau dan klorida dan dipanaskan semula. Ini kerana kehadiran
dididihkan selama 5 minit (Rajah d). natrium klorida akan mengurangkan kelarutan sabun
6. Hasil campuran di dalam bikar dituras (Rajah e). dalam air lalu menyebabkan sabun termendak keluar.
7. Baki turasan dengan air suling dibilas dan 4. Semasa pendidihan minyak sawit dengan larutan
dikeringkan. natrium hidroksida, banyak buih akan terbentuk.
8. Baki turasan yang kering digoncang dengan sedikit 5. Kertas litmus merah bertukar menjadi biru manakala
air di dalam tabung uji. Perubahan pada baki kertas litmus biru tidak mengalami perubahan. Ini
turasan yang digoncangkan dengan air dan sifatnya menandakan sabun adalah bersifat alkali.
apabila disentuh dengan jari diperhati dan Kesimpulan:
dicatatkan (Rajah f).
9. Campuran baki turasan dan air diuji dengan kertas
litmus merah dan biru. Perubahan warna, jika ada,
pada kertas litmus merah dan biru diperhati dan
dicatat.
3.0 ELEKTROKIMIA
3.1 SEL ELEKTROLITIK
3.1.1 MEMAHAMI ELEKTROLISIS
1. Elektrokimia merupakan kajian dalam bidang kimia tentang hubung kait antara fenomena
elektrik dengan kimia.
2. Terdapat dua jenis sel elektrokimia seperti dalam Rajah 1.
SEL ELEKTROKIMIA
Sel elektrolitik Sel kimia

(sel voltan atau sel galvani)
V
voltmeter
- +
Magnesium, Mg Kuprum, Cu
Larutan
kuprum (II)
sulfat, CuSO4
• Dalam sel elektrolitik, arus elektrik mengalir • Dalam sel kimia, perubahan kimia yang berlaku
melalui suatu elektrolit untuk menghasilkan dalam sel menghasilkan arus elektrik.
tindak balas kimia. • Tenaga kimia ditukar menjadi tenaga elektrik
• Tenaga elektrik ditukar menjadi tenaga kimia melalui proses tindak balas kimia.
melalui proses elektrolisis.
Rajah 1: Jenis sel elektrokimia

Elektrolisis
1. Elektrolisis ialah proses penguraian sesuatu sebatian dalam keadaan leburan atau akueus kepada
unsur juzuknya dengan menggunakan arus elektrik.
2. Sebagai contoh, dalam elektrolisis air, sebatian air dalam keadaan akues diuraikan kepada unsur
juzuknya, iaitu hidrogen dan oksigen apabila arus elektrik mengalir melaluinya (Rajah 2).
Hidrogen Oksigen
isipadu hidrogen : isipadu oksigen

2 : 1
Rajah 2
3. Berpandukan Rajah 3, sel elektrolitik
terdiri daripada:
• SUMBER ELEKTRIK seperti bateri.
• ANOD yang merupakan elektrod yang
disambung pada terminal positif sumber
elektrik.
• KATOD yang merupakan elektrod yang
disambung pada terminal negatif sumber
elektrik.
• ELEKTROLIT yang mengandungi ion
bercas positif (kation) dan ion bercas
negatif (anion)
Rajah 3
4. Jadual 4 menunjukkan komponen dalam sel elektrolitik dan penerangannya.
KOMPONEN
SEL PENERANGAN
ELEKTROLITIK
• Sumber elektrik dalam sel elektrolisis berfungsi untuk menghasilkan arus
SUMBER elektrik bagi menjalankan elektrolisis.
ELEKTRIK • Elektrolisis tidak akan berlaku jika tiada arus elektrik yang mengalir melalui
elektrolit.
• Elektrod ialah konduktor elektrik yang disambungkan pada bateri dan
Membolehkan arus elektrik masuk atau keluar elektrolit semasa proses
elektrolisis.
ELEKTROD • Elektrod yang disambung pada terminal positif sumber elektrik dikenali
sebagai anod.
• Elektrod yang disambung pada terminal negatif sumber elektrik dikenali
sebagai katod.
• Bahan yang dapat mengalirkan arus elektrik dalam keadaan leburan atau
akueus dan mengalami perubahan kimia dikenali sebagai elektrolit.
• Bahan yang tidak dapat mengalirkan arus elektrik dalam keadaan leburan atau
akueus pula dikenali sebagai bukan elektrolit.
Contoh elektrolit Contoh bukan elektrolit

• Leburan plumbum (II) bromida, PbBr2 • Naftalena, C10H8
• Leburan natrium klorida, NaCl • Asetamida, CH3CONH2
• Larutan natrium hidroksida, NaOH • Larutan glukosa, C6H12O6
• Larutan kuprum (II) sulfat, CuSO4 • Etanol, C2H5OH
ELEKTROLIT
Jadual: Contoh-contoh elektrolit dan bukan elektrolit
• Elektrolit merupakan sebatian ion dalam keadaan leburan atau akueus yang
terdiri daripada ion positif, kation dan ion negatif, anion.
Contohnya: natrium klorida ialah elektrolit yang merupakan sebatian ion yang
terdiri daripada ion natrium, Na+ (ion yang bercas positif) dan ion klorida, Cl–
(ion yang bercas negatif).
NaCl Na+ + Cl-


1. Apakah maksud proses elektrolisis?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Lengkapkan ruang tentang sel elektrolisis dan proses elektrolisis?
(a) _____________________
• kawal pengaliran arus elektrik
(d) _________________________
• menyukat arus elektrik
(b) _____________________ (e) _____________________

• ion bercas positif • elektrod negatif
(c) _____________________ (f) _____________________

• elektrod positif • ion bercas negatif
(g) ____________________________
• larutan atau leburan yang mengalirkan arus elektrik
3.1.2 MENJALANKAN EKSPERIMEN UNTUK MENGKAJI PROSES ELEKTROLISIS BAGI SEBATIAN ION
DALAM PELBAGAI KEADAAN
Proses Elektrolisis
1. Semasa proses elektrolisis:
• ion bercas positif (kation) bergerak ke katod (elektrod negatif)
• ion bercas negatif (anion) bergerak ke anod (elektrod positif)
Contohnya:
Sewaktu elektrolisis leburan plumbum (II) bromida, PbBr2, ion plumbum (II) yang bercas positif,
Pb2+, bergerak ke katod yang bercas negatif manakala ion bromida yang bercas negatif, Br–,
bergerak ke anod yang bercas positif. (Rajah 4).
Rajah 4: Pergerakan ion ke elektrod semasa elektrolisis leburan plumbum (II) bromida, PbBr2
2. Elektrolit tidak dapat mengalirkan elektrik dalam keadaan pepejal kerana tiada ion yang bebas
bergerak untuk mengalirkan elektrik.
EKSPERIMEN 3.1.2
Tujuan:
Untuk mengkaji proses elektrolisis sebatian ion dalam keadaan pepejal, leburan dan akueus.
Pernyataan masalah:
Bolehkah sebatian ion dalam keadaan pepejal, leburan dan akueus menjalankan proses elektrolisis?
Hipotesis:
1. Sebatian ion dalam keadaan leburan dan akueus dapat menjalani proses elektrolisis.
2. Sebatian ion dalam keadaan pepejal tidak dapat menjalani proses elektrolisis.
Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan : Keadaan sebatian ion, iaitu pepejal, leburan atau akueus
(b) bergerak balas : Keadaan mentol
(c) dimalarkan : Jenis elektrod
Bahan:
Pepejal plumbum (II) bromida, PbBr2, dan larutan kuprum (II) sulfat, CuSO4, 0.1 mol dm–3.
Radas:
Bateri, elektrod karbon, wayar penyambung dengan klip buaya, mangkuk pijar, tungku kaki tiga, segi
tiga tanah liat, penunu Bunsen, suis, bikar, mentol, sel elektrolitik, spatula dan tabung uji
Prosedur:
A. Elektrolisis Bagi Sebatian Ion Dalam Keadaan Pepejal Dan Leburan
Demonstrasi oleh guru (dijalankan di dalam kebuk wasap) AWAS!!!
Gas bromin merupakan
1. Serbuk pepejal plumbum (II) bromida, PbBr2, dimasukkan ke dalam Gas
gas bromin merupakan gas
mangkuk pijar yang kering sehingga separuh penuh. beracun.
beracun. Jangan
Jangan menghidu
gas bromin.
menghidu
2. Mangkuk pijar itu diletakkan di atas segi tiga tanah liat pada tungku
gas bromin.
kaki tiga (Rajah 3.1.2 A).
3. Litar dilengkapkan dengan menyambungkan elektrod karbon, suis, bateri dan mentol dengan
wayar penyambung dan klip buaya.
4. Suis dihidupkan. Perubahan yang berlaku pada mentol diperhati dan dicatatkan.
5. Pepejal plumbum (II) bromida, PbBr2, dipanaskan sehingga melebur (Rajah 3.1.2 B).
6. Langkah 3 dan 4 diulang.
Rajah 3.1.2A: Elektrolisis pepejal plumbum Rajah 3.1.2B: Elektrolisis leburan plumbum
(II) bromida, PbBr2 (II) bromida, PbBr2
B. Elektrolisis Bagi Sebatian Ion Dalam Keadaan Akueus

1. Susunan radas dengan sel elektrolitik diisi dengan larutan kuprum (II) sulfat, CuSO4, 0.1 mol dm–3
sehingga separuh penuh dan dua tabung uji yang diisi dengan larutan kuprum (II) sulfat, CuSO4,
0.1 mol dm–3 sehingga penuh disediakan (Rajah 3.1.2 C).
2. Suis dihidupkan selama 5 minit. Perubahan yang berlaku pada mentol diperhati dan dicatatkan.
Rajah 3.1.2 C
Pemerhatian:
Pemerhatian
Elektrolit Radas Inferens
Nyalaan Mentol
Mentol
Pepejal
plumbum (II) Anod
bromida, PbBr2
Katod
Mentol
Leburan
plumbum (II) Anod
bromida, PbBr2
Katod
Mentol
Larutan kuprum
Anod
(II) sulfat, CuSO4
Katod
Perbincangan:
1. Elektrolisis bagi plumbum (II) bromida perlu dijalankan di dalam kebuk wasap kerana gas bromin yang beracun
dibebaskan dalam proses elektrolisis bagi leburan plumbum (II) bromida.
2. Tujuan mentol disambungkan kepada sel elektrolisis adalah untuk menunjukkan pengaliran arus elektrik
sewaktu elektrolisis berlaku.
3. Dalam keadaan pepejal, ion-ion dalam sebatian ion tidak dapat bergerak secara bebas. Oleh itu,elektrolisis yang
melibatkan pergerakan ion dalam elektrolit tidak dapat berlaku dalam sebatian ion yang berkeadaan pepejal.

1. Mengapakah elektrolisis dapat berlaku pada sebatian ion dalam keadaan leburan dan akueus?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Mengapakah elektrolisis tidak dapat berlaku pada sebatian ion dalam keadaan pepejal?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3.1.3 MENJALANKAN EKSPERIMEN BAGI MENGKAJI FAKTOR YANG MEMPENGARUHI HASIL ELEKTROLISIS
FAKTOR YANG MEMPENGARUHI HASIL ELEKTROLISIS
Tiga faktor yang mempengaruhi pemilihan ion untuk dinyahcas pada elektrod bagi elektrolisis
larutan akueus ialah kedudukan ion dalam siri elektrokimia, kepekatan elektrolit dan jenis
elektrod
(A) KEDUDUKAN ION DALAM SIRI ELEKTROKIMIA
1. Dalam siri elektrokimia, logam-logam disusun mengikut kecenderungan atomnya untuk
menderma elektron.
2. Semakin tinggi kedudukan sesuatu logam dalam siri elektrokimia, semakin mudah atom
logam tersebut menderma elektron.
KATION ANION
Ion kalium, K+ Ion fluorida, F –
Ion natrium, Na+ Ion sulfat, SO42–
Ion kalsium, Ca2+ Ion nitrat, NO3–
Ion magnesium, Mg2+ Ion klorida, Cl–
Ion aluminium, Al3+ Ion bromida, Br–
Ion zink, Zn2+ Ion iodida, I–
Ion ferum(II), Fe2+ Ion hidroksida, OH–
Ion stanum, Sn2+ SEMAKIN
Ion plumbum(II), Pb2+ MUDAH
Ion hidrogen, H+ DINYAHCAS
Ion kuprum(II), Cu2+
Ion argentum, Ag+
Rajah 5: Susunan ion mengikut kecenderungannya untuk dinyahcas dalam siri elektrokimia
*Ion-ion yang berada di bahagian bawah siri elektrokimia lebih cenderung untuk dinyahcas.
3. Contoh kesan kedudukan ion dalam siri elektrokimia terhadap pemilihan jenis ion untuk
dinyahcas pada elektrod ditunjukkan dalam Jadual 6 (contoh 1 dan contoh 2).
CONTOH 1: ELEKTROLISIS LARUTAN NATRIUM SULFAT, Na2SO4

ION YANG HADIR SEMASA ELEKTROLISIS
Ion-ion positif Ion-ion negatif
+
• ion natrium, Na • ion sulfat, SO42–
+
• ion hidrogen, H • ion hidroksida, OH-
DI ANOD DI KATOD
(ELEKTROD POSITIF) (ELEKTROD NEGATIF)
• Menarik ion-ion negatif, iaitu ion • Menarik ion-ion positif, iaitu ion
sulfat, SO42– dan Ion hidroksida, OH- natrium, Na+ dan ion hidrogen, H+
• Ion hidroksida, OH- dipilih untuk • Ion hidrogen, H+ dipilih untuk dinyahcas
-
dinyahcas kerana ion hidroksida, OH kerana ion hidrogen, H+ kurang
kurang elektronegatif berbanding elektropositif berbanding dengan ion
dengan ion sulfat, SO42– natrium, Na+
• Gas oksigen terhasil pada anod • Gas hidrogen terhasil pada katod
CONTOH 2: ELEKTROLISIS LARUTAN KUPRUM (II) SULFAT, CuSO4
• ion kuprum (II), Cu2+ • ion sulfat, SO42–
• ion hidrogen, H+ • ion hidroksida, OH-
DI ANOD DI KATOD
• Menarik ion-ion negatif, iaitu ion • Menarik ion-ion positif, iaitu ion
sulfat, SO42– dan ion hidroksida, OH- kuprum (II), Cu2+ dan ion hidrogen, H+
-
• Ion hidroksida, OH dipilih untuk • Ion kuprum (II), Cu2+ dipilih untuk
-
dinyahcas kerana ion hidroksida, OH dinyahcas kerana ion kuprum (II), Cu2+
kurang elektronegatif berbanding kurang elektropositif berbanding
dengan ion sulfat, SO42– dengan ion hidrogen, H+
• Gas oksigen terhasil pada anod • Kuprum terenap pada katod
Jadual 6: Kesan kedudukan ion dalam siri elektrokimia terhadap pemilihan jenis ion untuk dinyahcas
pada elektrod
1. Susunan radas dengan sel elektrolitik diisi dengan
EKSPERIMEN 3.1.3 (A): Kedudukan Ion
larutan magnesium nitrat, Mg(NO3)2, 0.5 mol dm–3
Dalam Siri Elektrokimia sehingga separuh penuh disediakan.
Tujuan: Untuk mengkaji kesan kedudukan ion 2. Dua tabung uji dengan larutan magnesium nitrat,
dalam siri elektrokimia terhadap pemilihan jenis Mg(NO3)2, 0.5 mol dm–3 diisi sehingga penuh dan
ion untuk dinyahcas pada elektrod ditelangkupkan kedua-dua buah tabung uji tersebut
Pernyataan masalah: Bagaimanakah kedudukan dalam sel elektrolitik. (Rajah 3.1.3 A).
ion dalam siri elektrokimia mempengaruhi 3. Suis dihidupkan. Perubahan yang berlaku pada anod
pemilihan jenis ion untuk dinyahcas pada dan katod diperhati dan dicatatkan.
elektrod? 4. Suis dimatikan apabila tabung uji diisi dengan gas yang
Hipotesis: Semakin rendah kedudukan ion dalam terbebas dari elektrod sehingga hampir penuh.
siri elektrokimia, semakin mudah ion itu 5. Gas yang terbebas dengan menggunakan kayu uji
dinyahcas. berbara dan kayu uji bernyala diuji.
6. Hasil ujian gas diperhati dan dicatatkan.
Pemboleh ubah: 7. Langkah 1 hingga 6 diulang dengan menggantikan
(a) dimanipulasikan : Kedudukan ion dalam siri larutan magnesium nitrat, Mg(NO3)2, dengan larutan
elektrokimia natrium sulfat, Na2SO4.
(b) bergerak balas : Hasil pada elektrod Pemerhatian:
(c) dimalarkan : Kepekatan elektrolit, Ujian gas yang terbebas dan hasil
jenis elektrod Elektrolit yang terbentuk
Bahan: Pepejal plumbum (II) bromida, PbBr2, dan Anod Katod
larutan kuprum (II) sulfat, CuSO4, 0.1 mol dm–3.
Radas: Bateri, elektrod karbon, wayar
penyambung dengan klip buaya, sel elektrolitik, Larutan
ammeter, tabung uji dan suis magnesium
Prosedur: nitrat,
Mg(NO3)2
Larutan
natrium
sulfat,
Na2SO4
Rajah 3.1.3 A
Perbincangan:
1. Ion yang terkandung dalam larutan akues adalah seperti berikut:
(a) Larutan magnesium nitrat, Mg(NO3)2: ion magnesium, Mg2+, ion nitrat, NO3–, ion hidrogen, H+,
ion hidroksida, OH-
(b) Larutan natrium sulfat, Na2SO4: ion natrium, Na+, ion sulfat, SO42-, ion hidrogen, H+,
ion hidroksida, OH-
2. Hasil yang terbentuk di anod dan di katod bagi setiap elektrolit:
Hasil terbentuk di
Elektrolit
Anod Katod
Larutan magnesium nitrat, Mg(NO3)2 Oksigen Hidrogen
Larutan natrium sulfat, Na2SO4 Oksigen Hidrogen
3. Ion yang dipilih untuk dinyahcas di anod dan di katod bagi setiap elektrolit:
Hasil terbentuk di
Elektrolit
Anod Katod
Larutan magnesium nitrat, Mg(NO3)2 OH- H+
Larutan natrium sulfat, Na2SO4 OH- H+
Kesimpulan:
Hipotesis diterima. Semakin rendah kedudukan ion dalam siri elektrokimia, semakin mudah ion
dinyahcas.
INFO SAINS:
Ujian kayu uji berbara Ujian kayu uji bernyala
(ujian gas oksigen) (ujian gas hidrogen)
• Masukkan sebatang kayu • Dekatkan sebatang
uji berbara ke dalam
Kayu uji kayu uji bernyala ke Kayu uji
berbara mulut tabung uji bernyala
tabung uji yang berisi
gas. berisi gas. Hidrogen
Oksigen
• Jika kayu uji berbara • Jika gas meletup
bernyala semula, gas di dengan bunyi ‘pop’,
dalam tabung uji ialah gas di dalam
oksigen. tabung uji ialah
hidrogen.
(B) KEPEKATAN ELEKTROLIT
1. Kepekatan ion dalam elektrolit mempengaruhi pemilihan jenis ion untuk dinyahcas pada ANOD
iaitu ion negatif yang lebih pekat dalam elektrolit adalah lebih cenderung dipilih untuk dinyahcas
pada anod.
2. Di KATOD, ion positif yang dipilih untuk dinyahcas pada katod masih dipengaruhi oleh
kedudukan ion positif yang berkenaan dalam siri elektrokimia.
3. Contoh kesan kepekatan ion dalam elektrolit terhadap pemilihan jenis ion negatif untuk dinyahcas
pada anod dan kedudukan ion dalam siri elektrokimia terhadap pemilihan jenis ion positif untuk
dinyahcas pada katod seperti dalam Jadual 7.
CONTOH 1: ELEKTROLISIS LARUTAN NATRIUM KLORIDA PEKAT, NaCl
• ion natrium, Na+ • ion klorida, Cl–
• ion hidrogen, H+ • ion hidroksida, OH-
DI ANOD DI KATOD
• Menarik ion-ion negatif, ion klorida, Cl– dan ion • Menarik ion-ion positif,
-
hidroksida, OH iaitu ion natrium, Na+
• Ion negatif yang dinyahcas pada anod dipengaruhi dan ion hidrogen, H+
oleh kepekatan ion negatif dalam elektrolit seperti • Ion hidrogen, H+ dipilih
yang berikut: untuk dinyahcas kerana
- kepekatan ion klorida, Cl– adalah lebih tinggi ion hidrogen, H+ kurang
-
berbanding kepekatan ion hidroksida, OH dalam elektropositif
larutan natrium klorida pekat seperti larutan berbanding dengan ion
natrium klorida 1.0 mol dm–3, maka, ion klorida, Cl– natrium, Na+
akan dipilih untuk dinyahcas walaupun kedudukan
• Gas hidrogen terhasil
ion klorida, Cl– adalah lebih tinggi daripada ion
pada katod
hidroksida, OH- dalam siri elektrokimia.
• Gas klorin terhasil pada anod
CONTOH 2: ELEKTROLISIS LARUTAN NATRIUM KLORIDA CAIR, NaCl

+
• ion natrium, Na • ion klorida, Cl–
+
• ion hidrogen, H • ion hidroksida, OH-
DI ANOD DI KATOD
• Menarik ion-ion negatif, ion klorida, Cl– dan ion • Menarik ion-ion positif,
hidroksida, OH- iaitu ion natrium, Na+
• Ion negatif yang dinyahcas pada anod dipengaruhi dan ion hidrogen, H+
oleh kepekatan ion negatif dalam elektrolit seperti • Ion hidrogen, H+ dipilih
yang berikut: untuk dinyahcas kerana
- kepekatan ion klorida, Cl– adalah lebih rendah ion hidrogen, H+ kurang
-
berbanding kepekatan ion hidroksida, OH dalam elektropositif
larutan natrium klorida cair seperti larutan berbanding dengan ion
natrium klorida 0.0001 mol dm–3, maka, ion natrium, Na+
-
hidroksida, OH akan dipilih untuk dinyahcas
• Gas hidrogen terhasil
kerana ion hidroksida, OH- kurang elektronegatif
pada katod
berbanding dengan ion klorida, Cl–.
• Gas oksigen terhasil pada anod
Jadual 7: Kesan kepekatan ion dalam elektrolit terhadap pemilihan jenis ion untuk dinyahcas
EKSPERIMEN 3.1.3 (B): Kepekatan Elektrolit 6. Hasil ujian gas diperhati dan dicatatkan.
Tujuan: Untuk mengkaji kesan kepekatan ion 7. Langkah 1 hingga 6 diulang dengan menggantikan
dalam elektrolit terhadap pemilihan jenis ion asid hidroklorik, HCl, 1.0 mol dm–3 dengan
untuk dinyahcas pada anod. asid hidroklorik, HCl, 0.0001 mol dm–3.
Pernyataan masalah:
Pemerhatian:
Bagaimanakah kepekatan asid hidroklorik, HCl,
mempengaruhi pemilihan jenis ion untuk Elektrolit Hasil elektrolisis di anod
dinyahcas pada anod?
Hipotesis: Ion yang lebih tinggi kepekatannya
akan dipilih untuk dinyahcas pada anod.
Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan : Kepekatan ion dalam Asid
elektrolit hidroklorik,
(b) bergerak balas : Hasil elektrolisis pada HCl, 1.0 mol
anod dm–3
(c) dimalarkan : Jenis elektrod
Bahan: Asid hidroklorik, HCl, 1.0 mol dm–3, asid
hidroklorik, HCl, 0.0001 mol dm–3 dan kayu uji
Radas: Bateri, elektrod karbon, wayar
penyambung dengan klip buaya, sel elektrolitik,
ammeter, tabung uji, kertas litmus dan suis
Prosedur:
Asid
1. Susunan radas dengan sel elektrolitik diisi
hidroklorik,
dengan asid hidroklorik, HCl, 1.0 mol dm–3
HCl, 0.0001
sehingga separuh penuh disediakan.
mol dm–3
Perbincangan:
1. Kepekatan ion klorida, Cl– dalam asid hidroklorik,
HCl, 1.0 mol dm–3 adalah lebih tinggi daripada
kepekatan ion klorida, Cl– dalam asid hidroklorik,
HCl, 0.0001 mol dm–3
2. Hasil yang terbentuk di anod bagi setiap elektrolit:
(a) Asid hidroklorik, HCl, 1.0 mol dm–3: Gas klorin
Rajah 3.1.3 B (b) Asid hidroklorik, HCl, 0.001 mol dm–3:
2. Dua buah tabung uji dengan asid hidroklorik, Gas oksigen
HCl, 1 .0 mol dm–3 diisi sehingga penuh dan 3. Ion yang terpilih untuk dinyahcas di anod bagi
ditelangkupkan kedua-dua buah tabung uji setiap elektrolit:
tersebut dalam sel elektrolitik (Rajah 3.1.3 B). (a) Asid hidroklorik, HCl, 1.0 mol dm–3 :
3. Suis dihidupkan. Perubahan yang berlaku pada Ion klorida, Cl–
anod diperhati dan dicatatkan. (b) Asid hidroklorik, HCl, 0.001 mol dm–3 :
Ion hidroksida, OH–
4. Suis dimatikan apabila tabung uji diisi dengan
gas yang terbebas dari anod sehingga hampir Kesimpulan:
penuh.
5. Sebarang gas yang terbebas diuji dengan
menggunakan kayu uji berbara dan kertas
litmus biru dan merah lembap.
INFO SAINS: Kertas

Ujian kertas litmus biru litmus biru Ujian kertas litmus merah Kertas
litmus merah
lembap lembap lembap lembap
• Dekatkan sehelai kertas • Dekatkan sehelai kertas
litmus biru lembap ke mulut litmus merah lembap ke
tabung uji yang berisi gas. mulut tabung uji yang
• Jika kertas litmus biru berisi gas.
lembap itu menjadi merah, • Jika kertas litmus merah
gas di dalam tabung uji lembap itu menjadi biru,
bersifat asid. gas di dalam tabung uji
• Jika warna kertas litmus biru bersifat alkali.
lembap luntur, gas di dalam • Jika kertas litmus merah
tabung uji ialah gas halogen. lembap tidak berubah
• Jika kertas litmus biru warna, gas di dalam tabung
lembap tidak berubah uji bersifat asid atau
warna, gas di dalam tabung neutral.
uji bersifat alkali atau
neutral.
(C) JENIS ELEKTROD

1. Jenis elektrod yang digunakan juga mempengaruhi pemilihan jenis ion untuk dinyahcas seperti
yang berikut:
(a) Jika jenis logam yang digunakan sebagai anod (contoh anod kuprum) adalah SAMA dengan
jenis ion logam (contoh ion kuprum) dalam elektrolit, maka:
• di anod, atom logam akan mendermakan elektron dan melarut ke dalam elektrolit untuk
membentuk ion logam yang positif. ( contoh: Cu → Cu2+ + 2e- )
• di katod, ion logam yang positif akan menerima elektron dan membentuk atom logam yang
terenap pada katod. ( contoh: Cu2+ → 2e- + Cu )
• kepekatan ion logam dalam elektrolit tidak berubah kerana kadar atom logam mengion
untuk membentuk ion logam di anod adalah sama dengan kadar ion logam dinyahcas
untuk membentuk atom logam lalu terenap pada katod.
(b) Jika jenis bahan yang digunakan sebagai anod (contoh anod karbon) TIDAK SAMA dengan
jenis ion logam (contoh ion kuprum) dalam elektrolit, maka:
• di anod, atom bahan daripada anod tidak akan melarut ke dalam elektrolit. Ion negatif
dalam elektrolit pula dinyahcas di anod.
• di katod, ion logam yang positif akan menerima elektron dan membentuk atom logam yang
terenap pada katod.
• kepekatan ion logam dalam elektrolit akan berkurang kerana ion logam dalam elektrolit
dinyahcas lalu terenap pada katod.
2. Contoh-contoh kesan jenis elektrod terhadap pemilihan jenis ion untuk dinyahcas pada elektrod
dalam elektrolisis argentum nitrat, AgNO3 ditunjukkan dalam Jadual 8.
CONTOH: ELEKTROLISIS LARUTAN ARGENTUM NITRAT, AgNO3

ELEKTROLIT, ION DI ANOD DI KATOD
DAN JENIS ELEKTROD (ELEKTROD POSITIF) (ELEKTROD NEGATIF)
Elektrod: • Menarik ion-ion negatif, ion nitrat, • Menarik ion-ion positif, iaitu ion
LOGAM ARGENTUM NO3- dan ion hidroksida, OH- argentum, Ag+ dan ion hidrogen, H+
Ion-ion positif: • Ion argentum, Ag+ terbentuk apabila • Ion argentum, Ag+ dipilih untuk
• ion argentum, Ag+ atom argentum di anod dinyahcas kerana:
• ion hidrogen, H + mendermakan elektron dan melarut - ion argentum, Ag+ kurang
ke dalam elektrolit sebagai ion elektropositif berbanding dengan
Ion-ion negatif: argentum, Ag+. Ion-ion NO3- dan OH- ion hidrogen, H+
• ion nitrat, NO3- tidak dinyahcas. - kedudukan ion argentum, Ag+
• ion hidroksida, OH-
• Argentum pada anod terlarut ke lebih rendah berbanding dengan
dalam elektrolit. ion hidrogen, H+ dalam siri
elektrokimia
• Argentum terenap pada katod
+
Kepekatan ion argentum, Ag dalam elektrolit TIDAK BERUBAH kerana kadar
pembentukan ion argentum, Ag+ di anod adalah SAMA dengan kadar nyahcas
ion argentum, Ag+ untuk menjadi atom argentum terenap pada katod.
Elektrod: • Menarik ion-ion negatif, ion nitrat, • Menarik ion-ion positif, iaitu ion
- -
LOGAM KARBON NO 3 dan ion hidroksida, OH argentum, Ag+ dan ion hidrogen, H+
• Ion hidroksida, OH- dipilih untuk • Ion argentum, Ag+ dipilih untuk
Ion-ion positif:
dinyahcas kerana: dinyahcas kerana:
• ion argentum, Ag+ -
- Ion hidroksida, OH kurang - ion argentum, Ag+ kurang
• ion hidrogen, H+
elektronegatif berbanding dengan elektropositif berbanding dengan
Ion-ion negatif: ion nitrat, NO3-. ion hidrogen, H+
-
• ion nitrat, NO3 - kedudukan ion hidroksida, OH -
- kedudukan ion argentum, Ag+
-
• ion hidroksida, OH lebih rendah berbanding dengan lebih rendah berbanding dengan
ion nitrat, NO3- dalam siri ion hidrogen, H+ dalam siri
elektrokimia elektrokimia
• Gas oksigen terhasil pada anod • Argentum terenap pada katod
Kepekatan ion argentum, Ag+ dalam elektrolit BERKURANG kerana ion
argentum, Ag+ tidak dibentuk di anod dan kehilangan ion argentum, Ag+ dalam
elektrolit yang dinyahcas untuk menjadi atom argentum terenap pada katod.
Jadual 8: Kesan jenis elektrod terhadap pemilihan jenis ion untuk dinyahcas pada elektrod
EKSPERIMEN 3.1.3 (C): Jenis elektrod 5. Hasil ujian gas diperhati dan dicatatkan.
Tujuan: Untuk mengkaji kesan jenis elektrod 6. Langkah 1 hingga 4 diulang dengan menggantikan
terhadap pemilihan jenis ion untuk dinyahcas elektrod karbon dengan elektrod kuprum.
pada elektrod. Pemerhatian:
Pernyataan masalah: Perubahan
Bagaimanakah jenis elektrod mempengaruhi Jenis
pemilihan jenis ion untuk dinyahcas pada anod? elektrod Pada
Anod Katod
elektrolit
Hipotesis:
1. Jika elektrod karbon digunakan semasa
elektrolisis larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4,
maka ion hidroksida, OH–, dipilih untuk
dinyahcas pada anod. Elektrod
2. Jika elektrod kuprum digunakan semasa karbon
elektrolisis larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4,
maka ion kuprum(II), Cu2+, terhasil pada anod.
Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan : Jenis elektrod
(karbon atau kuprum)
(b) bergerak balas : Hasil elektrolisis pada anod
(c) dimalarkan : Jenis dan kepekatan
Elektrod
elektrolit
kuprum
Bahan: Larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4, 0.1 mol
dm–3 dan kayu uji
Radas: Bateri, elektrod karbon, elektrod kuprum,
wayar penyambung dengan klip buaya, sel
Perbincangan:
elektrolitik, ammeter, tabung uji dan suis
1. Ion yang terkandung dalam elektrolit ialah:
Prosedur: ion kuprum, Cu2+, ion hidrogen, H+, ion sulfat, SO42-
1. Susunan radas dengan sel elektrolitik diisi ion hidroksida, OH–
dengan larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4, 0.1
2. Perubahan di anod dan di katod bagi setiap
mol dm–3 sehingga separuh penuh disediakan.
elektrod seperti berikut:
Elektrod karbon (a) Elektrod karbon: Oksigen dihasilkan di anod,
kuprum terenap di katod
(b) Elektrod kuprum: Kuprum melarut dari anod
ke dalam elektrolit, kuprum
Larutan terenap di katod.
kuprum(II)
sulfat, 3. Ion yang terpilih untuk dinyahcas atau ion yang
CuSO4 terhasil di anod dan di katod bagi jenis elektrod
adalah seperti berikut:
Ammeter (a) Elektrod karbon: ion hidroksida, OH–
dinyahcas di anod dan ion
Suis Bateri kuprum, Cu2+ dinyahcas di
katod
Rajah 3.1.3 C (b) Elektrod kuprum: kuprum dari anod melarut
2. Sebuah tabung uji dengan larutan kuprum(II) ke dalam elektrolit untuk
sulfat, CuSO4, 0.1 mol dm–3 diisi sehingga menghasilkan ion kuprum,
penuh dan telangkupkan tabung uji Cu2+ dan ion kuprum, Cu2+
tersebut pada elektrod anod (Rajah 3.1.3 C). dinyahcas di katod
3. Suis dihidupkan selama 15 minit. Perubahan
Kesimpulan:
yang berlaku pada anod diperhati dan
dicatatkan.
4. Sebarang gas yang terbebas diuji dengan
menggunakan kayu uji berbara.
3.1.4 BERKOMUNIKASI MENGENAI APLIKASI ELEKTROLISIS DALAM INDUSTRI

Contoh aplikasi elektrolisis dalam industri ialah:
(a) Pengekstrakan logam
(b) Penulenan logam
(c) Penyaduran logam
(d) Pengolahan air sisa dengan menggunakan elektro-penggumpalan
(a) Pengekstrakan Logam (belajar di Tingkatan 3)
1. Logam seperti kalium, natrium, kalsium, magnesium dan aluminium diekstrakkan daripada
bijihnya atau garamnya secara ELEKTROLISIS leburan bijih atau garam logam tersebut seperti
ditunjukkan dalam siri kereaktifan logam pada Rajah 6.
Siri Kereaktifan Logam
Kalium Bagi logam yang lebih tinggi
Natrium Pengekstrakan melalui daripada karbon dalam siri
Kalsium elektrolisis sebatian logam kereaktifan logam,
Magnesium dalam keadaan lebur pengekstrakan logam daripada
Aluminium sebatian logam tersebut adalah
KARBON melalui ELEKTROLISIS
Zink
Hidrogen Pengekstrakan melalui Bagi logam yang lebih rendah
Ferum penurunan oksida logam daripada karbon dalam siri
Timah oleh karbon kereaktifan logam,
Plumbum pengekstrakan logam daripada
Kuprum Pengekstrakan melalui pemanasan penurunan oksida logam dengan
terus sebatian logam tersebut karbon
Merkuri
Argentum Wujud dalam bentuk unsur dalam
kerak Bumi
Emas
Rajah 6: Siri kereaktifan logam
2. Rajah 7 menunjukkan contoh pengekstrakan aluminium melalui elektrolisis leburan aluminium
oksida, Al2O3.
Tindak balas di anod:
Tindak balas di katod: 2-(ce) → O (g) + 4e-
2O 2
Al3+ + 3e- → Al(p)
lapisan karbon siri anod karbon
sebagai katod campuran aluminium
oksida dan kriolit
Kriolit – ditambah untuk
tangki keluli
menurunkan takat lebur
aluminium oksida
Aluminium lebur
Rajah 7: Pengekstrakan aluminium melalui elektrolisis leburan aluminium oksida
LATIHAN PENGUKUHAN 3.1.4 (A): Pengekstrakan Logam

1. Gariskan jawapan yang betul berkenaan maklumat di bawah.
Logam-logam yang ( kurang, lebih ) reaktif daripada karbon seperti kalium, natrium, kalsium,
magnesium, dan aluminium perlu diekstrakkan daripada leburan ( logamnya, bijihnya ) melalui
( elektrolisis, pemanasan dengan karbon ). Leburan ( logam, bijih ) dijadikan elektrolit dan elektrod-
elektrod ( kuprum, karbon ) digunakan sebagai elektrod.
(b) Penulenan logam

1. Dalam penulenan logam (contoh: kuprum, zink dan aluminium), logam yang tidak tulen dijadikan
sebagai anod manakala logam yang tulen dijadikan sebagai katod.
2. Semasa proses elektrolisis, logam pada anod akan melarut ke dalam elektrolit membentuk ion.
Ion logam ini akan bergerak ke katod untuk dinyahcas dan terenap pada katod sebagai logam
tulen.
3. Rajah 8 merupakan contoh penulenan kuprum melalui elektrolisis larutan kuprum(II) sulfat.
_ +
Tindak balas di katod: Tindak balas di anod:

Cu2+(ak) + 2e- → Cu(p) _ + Cu(p) → Cu2+(ak) + 2e-
Katod: Kuprum tulen Anod: Kuprum tidak tulen

larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4 Bendasing dari anod
Rajah 8: Penulenan kuprum melalui elektrolisis larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4
(c) Penyaduran logam

1. Dalam proses penyaduran logam (contoh: emas, platinum atau perak) disadur pada logam lain
untuk menjadikan logam itu kelihatan lebih menarik dan tahan kakisan.
2. Rajah 9 merupakan contoh proses penyaduran kuprum pada sudu besi melalui elektrolisis.
+ _
Tindak balas di anod: Tindak balas di katod:

Cu(p) → Cu2+(ak) + 2e- + _ Cu2+(ak) + 2e- → Cu(p)
Katod: Kuprum Katod; sudu yang disadur

larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4
Rajah 9: Penyaduran kuprum melalui elektrolisis larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4
LATIHAN PENGUKUHAN 3.1.4 (B & C): Penulenan dan Penyaduran Logam

Penulenan logam
Proses penulenan logam menggunakan prinsip yang sama seperti proses penyaduran logam. Dalam
proses penulenan, logam tidak tulen dijadikan ( anod, katod ) manakala kepingan logam tulen
dijadikan ( anod, katod ).
Penyaduran logam
Dalam proses penyaduran secara elektrolisis, logam penyadur dijadikan ( anod, katod ) manakala
logam yang hendak disadur dijadikan ( anod, katod ). Elektrolit yang digunakan ialah
( leburan, larutan akueus ) yang mengandungi ion logam penyadur.
(d) Pengolahan air sisa dengan menggunakan elektro-penggumpalan (electrocoagulation)

1. Elektro-penggumpalan adalah satu teknik yang inovatif untuk merawat air sisa (Rajah 10).
2. Elektro-penggumpalan mengaplikasikan dua proses, iaitu elektrolisis dan penggumpalan.
Rajah 10: Elektro-penggumpalan

• Proses elektrolisis
➊ Pada anod, elektrod logam seperti aluminium mengion dalam elektrolit untuk menghasilkan ion
aluminium, Al3+ yang bercas positif.
➋ Pada katod, ion hidrogen, H+ dipilih untuk dinyahcas untuk membentuk gas hidrogen. Gelembung
gas hidrogen terbebas dari katod dan naik ke permukaan air.
• Proses penggumpalan
➌ Penggumpalan berlaku apabila ion aluminium, Al3+, ion hidroksida, OH– dan bahan pencemar
dalam air sisa bergabung untuk menghasilkan gumpalan yang dikenali sebagai flok.
➍ Flok yang terperangkap dalam gelembung gas hidrogen yang terlepas dari katod dibawa naik ke
permukaan air.
➎ Flok yang lain tenggelam dan berkumpul pada dasar.
LATIHAN PENGUKUHAN 3.1.4 (D): Pengolahan air sisa dengan menggunakan elektro-penggumpalan
Pada anod, elektrod logam seperti aluminium dalam elektrolit menghasilkan ion ( aluminium,
hidrogen ). Penggumpalan berlaku apabila ion ( aluminium, hidrogen ) dan ion hidroksida serta
bahan pencemar bergabung. Gumpalan ini disebut ( kristal, flok ) yang kemudian tenggelam dan
berkumpul pada dasar.
3.2 SEL KIMIA

3.2.1 MENERANGKAN PERUBAHAN TENAGA DALAM SEL KIMIA RINGKAS
1. Sel kimia ringkas terdiri daripada dua elektrod logam berlainan yang dicelup ke dalam suatu
elektrolit dan disambungkan melalui litar luar dengan wayar penyambung.
Magnesium menjadi ION

terminal negatif dan
kuprum menjadi
terminal positif
(Rajah 11).
Hal ini kerana
magnesium lebih
elektropositif
berbanding dengan
kuprum (Rajah 12).
Magnesium
lebih mudah
mendermakan
elektron berbanding
dengan kuprum. Rajah 11: Contoh sel kimia ringkas
Rajah 12: Siri elektrokimia
menunjukkan susunan ion
mengikut keelektropositifan
2. Dalam sel kimia (Rajah 13),
(a) Tenaga kimia ditukar kepada tenaga elektrik.
(b) Pengaliran elektron dari terminal negatif ke terminal positif melalui litar luar sel
menghasilkan tenaga elektrik.
Pengaliran Pengaliran
elektron elektron
Magnesium (katod)
• Magnesium mendermakan elektron membentuk ion magnesium, Mg2+ dan larut dalam
elektrolit larutan kuprum(II) sulfat.
• Magnesium bertindak sebagai terminal negatif sel kimia apabila elektron mengalir melalui
litar luar dari magnesium ke kuprum.
• Saiz magnesium semakin berkurang.
Kuprum (anod)
• Elektron dari magnesium diterima oleh ion kuprum(II), Cu2+ dari elektrolit dan bukannya oleh
ion hidrogen, H+ kerana ion kuprum(II), Cu2+ kurang elektropositif berbanding dengan ion
hidrogen, H+.
• Kuprum bertindak sebagai terminal positif sel kimia tersebut.
• Saiz kuprum semakin bertambah kerana pepejal kuprum terenap pada jalur kuprum.
Rajah 13: Tindak balas kimia dalam sel kimia dengan elektrod logam yang berlainan
Cadangan aktiviti: Menjalankan aktiviti untuk membina sel ringkas.

Bahan: Kertas pasir, dua pita magnesium, dua jalur kuprum dan larutan natrium klorida, NaCl, 1.0 mol dm –3
Radas: Silinder penyukat, bikar, wayar penyambung dengan klip buaya dan voltmeter
Arahan:
1. Bersihkan dua pita magnesium dan dua jalur kuprum
dengan kertas pasir.
2. Sukat dan tuang 150 cm3 larutan natrium klorida, NaCl,
1.0 mol dm–3 ke dalam bikar yang bersih dengan
menggunakan silinder penyukat.
3. Celup pita magnesium dan jalur kuprum ke dalam larutan
natrium klorida, NaCl, di dalam bikar.
4. Sambungkan pita magnesium, jalur kuprum dan voltmeter
dengan wayar penyambung (Rajah 14).
5. Hidupkan suis. Perhatikan dan catat bacaan voltmeter.
6. Ulang langkah 1 hingga 5 dengan menggantikan pasangan
pita magnesium dan jalur kuprum dengan pasangan pita
magnesium dan pasangan jalur kuprum. Rajah 14
Keputusan:
Pasangan logam Bacaan voltmeter (V)
magnesium – kuprum
magnesium – magnesium
Kuprum – kuprum
3.2.2 MENGAPLIKASIKAN KONSEP SEL KIMIA DALAM MENGHASILKAN TENAGA ELEKTRIK DARIPADA
PELBAGAI SUMBER
Cadangan Aktiviti: Pembelajaran Berasaskan Projek STEM
Penghasilan tenaga elektrik boleh diperoleh daripada pelbagai sumber.
Satu contoh sel kimia ringkas ialah alat yang boleh menukarkan tenaga kimia ke tenaga elektrik.
Rancang satu aktiviti untuk menghasilkan tenaga elektrik daripada:
Buah-buahan atau bahagian tumbuhan lain dan air laut
Rujukan: Modul Teknologi Hijau KIMIA, CETREE USM. Tajuk: Mewajarkan Teknologi Hijau dalam Elektrokimia.

1. Rajah di bawah menunjukkan satu (a) Apakah yang dapat diperhatikan pada voltmeter?
model sel ringkas
__________________________________________________
(b) Berikan inferens kepada pemerhatian di 1(a).
__________________________________________________
(c) Tulis perubahan tenaga yang berlaku dalam eksperimen ini?
__________________________________________________
(d)(i) Apakah yang akan berlaku jika kepingan kuprum digantikan dengan rod karbon?
________________________________________________________________________________
(ii) Berikan sebab bagi jawapan anda di 1(d)(i)?
________________________________________________________________________________
(e) Nyatakan dua contoh makanan yang dapat digunakan untuk menggantikan larutan cuka.
_________________________________________________________________________________
4.0 TEKNOLOGI ANGKASA LEPAS

4.1 SATELIT
4.1.1 MENERANGKAN JENIS-JENIS ORBIT SATELIT
1. Satelit merupakan objek yang mengorbit planet atau bintang.
2. Terdapat dua jenis satelit:
(a) Satelit semula jadi
Contoh: Bulan adalah satelit semula jadi yang mengorbit Bumi.
Bumi adalah satelit semula jadi yang mengorbit Matahari.
(b) Satelit buatan manusia
Contoh: MEASAT 3 dan Stesen Angkasa Antarabangsa (ISS) adalah satelit buatan manusia
yang mengorbit Bumi.
3. Rajah 1 menunjukkan lima jenis orbit satelit yang mengelilingi Bumi dikelaskan mengikut
ketinggian orbit (altitud).
Orbit Tinggi Bumi, Orbit Geosegerak,

(High Earth Orbit, HEO) (Geostationary Orbit, GSO)
HEO
Ketinggian orbit adalah sama Ketinggian orbit ialah 35786 km
atau melebihi 35780 km dan satah orbit yang
mempunyai sudut kecondongan
Orbit Rendah Bumi, terhadap satah khatulistiwa
(Low Earth Orbit, LEO)
Ketinggian orbit ialah GSO
180 km – 2000 km
MEO
Orbit Sederhana
Bumi, (Medium
LEO
Earth Orbit, MEO)
Ketinggian orbit ialah
GEO 2000 – 35780 km
Orbit Geopegun, (Geostationary, GEO)

Ketinggian orbit ialah 35786 km dan
satah orbit pada satah khatulistiwa
Rajah 1: Lima orbit satelit
Bentuk-bentuk orbit
1. Orbit mempunyai dua bentuk:
(a) Bentuk bulatan sempurna
(b) Bentuk elips
2. Orbit GEO ialah contoh orbit berbentuk
bulatan sempurna.
3. Orbit MEO dan HEO ialah contoh orbit
yang berbentuk elips.
4. Orbit LEO dan GSO berbentuk bulatan Bulatan Elips
sempurna atau elips. sempurna
Rajah 2: Bentuk orbit
4.1.2 MENJELASKAN DENGAN MENGGUNAKAN GAMBAR RAJAH KEDUDUKAN APOGI (APOGEE) DAN
PERIGI (PERIGEE) SATU SATELIT DALAM ORBIT ELIPS
1. Dalam orbit elips, terdapat dua kedudukan yang tertentu, iaitu apogi (apogee) dan perigi
(perigee) seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 3.
Perigi bagi satu satelit dalam orbit elips Apogi bagi satu satelit dalam orbit elips
merupakan kedudukan satelit yang paling merupakan kedudukan satelit yang paling
dekat dari planet atau bintang yang dikelilingi jauh dari planet atau bintang yang dikelilingi
oleh satelit tersebut. oleh satelit tersebut.
Rajah 3: Apogi (apogee) dan Perigi (perigee) dalam orbit elips
4.1.3 MEMBUAT PERKAITAN HUBUNGAN ANTARA KETINGGIAN ORBIT DENGAN HALAJU SATELIT
1. Bagi sesebuah satelit yang mengorbit Bumi, daya tarikan graviti diperlukan untuk mengubah
arah gerakan ( ↖ ) seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4 manakala laju satelit adalah kekal.
Halaju satelit, v
Satelit
F=W
v
Bumi
r
j
h
Rajah 4: Daya tarikan graviti digunakan sebagai daya memusat
2. Semakin rendah orbit satelit, semakin tinggi halaju satelit untuk kekal dalam orbit. Hal ini
berlaku kerana daya tarikan graviti terhadap satelit semakin bertambah apabila ketinggian
satelit berkurang.
3. Jenis-jenis orbit seperti LEO, MEO dan HEO, ketinggian orbit, h dan halaju satelit, v adalah
seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 5. Semakin tinggi orbit, semakin rendah halaju satelit
itu untuk kekal dalam orbit itu.
HEO MEO LEO
Altitud: 35780 km Altitud: 20200 km Altitud: 705 km

Laju: 11100 km/j Laju: 13900 km/j Bumi Laju: 27500 km/j
Rajah 5: Contoh jenis satelit, ketinggian orbit dan halaju satelit
4. Rajah 6 menunjukkan kesan-kesan perubahan halaju terhadap satelit yang sedang bergerak dalam
orbit tetap.
Jika halaju sesebuah halaju satelit, v

Jika halaju sesebuah satelit
satelit yang sedang
yang sedang bergerak dalam
bergerak dalam orbit
orbit tetap meningkat terlalu
tetap berkurangan
tinggi, satelit tersebut akan
menjadi terlalu
terlepas dan bergerak jauh
rendah, satelit
dari Bumi ke angkasa lepas.
tersebut akan jatuh
kembali ke Bumi.
Rajah 6: Satelit yang bergerak dengan halaju yang berbeza
LATIHAN PENGUKUHAN 4.1.1, 4.1.2 DAN 4.1.3

1. Nyatakan dua bentuk orbit yang dilalui oleh satelit?
__________________________________________________________________________________
2. Nyatakan lima jenis orbit satelit.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
3. Apakah hubungan antara ketinggian orbit dengan halaju satelit?
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
4.1.4 MENERANGKAN BAGAIMANA SATELIT DILANCARKAN DAN DITEMPATKAN DALAM ORBIT

1. Kenderaan pelancar yang terdiri daripada satu atau lebih roket digunakan unuk menghantar
satelit atau kapal angkasa ke angkasa lepas. Dua cara untuk menempatkan satelit ke dalam
orbit seperti ditunjukkan dalam Rajah 7.
(a) Pindah secara terus ke orbit (b) Orbit pindah Hohmann

Rajah 7: Cara menghantar kenderaan pelancar ke dalam orbit
2. Kenderaan pelancar dibahagikan kepada

dua jenis iaitu:
(a) Kenderaan pelancar yang digunakan
sekali sahaja
(Expendable launch vehicle, ELV)
Contoh: Proton-M
(b) Kenderaan pelancar guna semula
(Reusable launch vehicle, RLV)
Contoh: Space Shuttle Discovery
VIDEO: cara menempatkan satelit ke dalam orbit
http://buku-teks.com/sa5085
VIDEO: Pelancaran dan penempatan satelit

dalam orbit ELV RLV
www.youtube.com/watch?v=u9FLSBOfgRs Rajah 8: Pelancaran ELV dan RLV oleh NASA
4.1.5 MENERANGKAN FUNGSI STESEN ANGKASA

Fungsi Stesen Angkasa Antarabangsa (ISS)
1. Stesen Angkasa Antarabangsa (ISS)
adalah sebuah kapal angkasa yang besar
dan membawa satelit mengorbit
mengelilingi Bumi.
2. ISS mempunyai ciri-ciri berikut:
(a) Ketinggian orbit: 408 km
(jenis Orbit Rendah Bumi, LEO)
(b) Tempoh orbit: 27600 km/jam
(7.66 km s-1)
(c) Tempoh orbit: 92.68 minit (5560 s)
(d) Kekerapan mengorbit Bumi sehari:
15.54 kali.
Rajah 9: Stesen Angkasa Antarabangsa (ISS)
3. Fungsi-fungsi ISS adalah seperti berikut:

(a) Tempat perlindungan bagi krew angkasawan.
(b) Makmal sains untuk menjalankan kajian sains
yang tidak boleh dijalankan di Bumi.
(c) Mengkaji kesan keadaan sifar graviti terhadap
kesihatan manusia dan pertumbuhan organisma.
(d) Pusat kajian teknologi dan perkembangan dalam
penerokaan angkasa lepas.
(e) Pusat kawalan bagi kualiti sumber air dan bencana
alam semula jadi di Bumi.
4. Keadaan sifar graviti adalah keadaan yang tiada kesan
ketara daya graviti dirasai.
Contohnya, keadaan dalam aktiviti terjun udara
dalaman (indoor skydiving) (Rajah 10).
Peserta terjun udara dalaman akan terapung dalam
udara dan merasai keadaan sifar graviti.
Keadaan ini berlaku kerana daya tujahan yang
dihasilkan oleh tiupan udara ke atas yang sangat
kuat terhadap peserta tersebut adalah sama nilai
dengan beratnya tetapi pada arah yang bertentangan.
Oleh itu, tiada kesan ketara daya graviti dapat dirasai.
Rajah 10: Keadaan sifar graviti dalam aktiviti
terjun udara dalaman
4.1.6 BERKOMUNIKASI MENGENAI KAEDAH MENJEJAKI STESEN ANGKASA

Kekerapan ISS mengorbit Bumi dalam tempoh sehari dapat dihitung dengan maklumat mengenai
ketinggian orbit dan laju ISS.
AKTIVITI:
Kira kekerapan ISS mengorbit Bumi dalam tempoh sehari menggunakan formula di bawah:
Diberi: ketinggian orbit ISS = 408 km, laju satelit ISS = 7.66 km s-1, jejari Bumi = 6371 km
Penyelesaian
𝐏𝐚𝐧𝐣𝐚𝐧𝐠 𝐨𝐫𝐛𝐢𝐭 𝟐𝛑 𝐱 (𝐊𝐞𝐭𝐢𝐧𝐠𝐠𝐢𝐚𝐧 𝐨𝐫𝐛𝐢𝐭 + 𝐉𝐞𝐣𝐚𝐫𝐢 𝐁𝐮𝐦𝐢)
Tempoh orbit, T = =
𝐥𝐚𝐣𝐮 𝐬𝐚𝐭𝐞𝐥𝐢𝐭 𝐥𝐚𝐣𝐮 𝐬𝐚𝐭𝐞𝐥𝐢𝐭
= 6.284 x ( + )
Tempoh orbit, T = _____________________
Oleh itu, kekerapan

𝟖𝟔 𝟒𝟎𝟎 𝐬 (𝟏 𝐡𝐚𝐫𝐢) 86 400 s
ISS mengorbit Bumi = =
dalam tempoh sehari 𝐓𝐞𝐦𝐩𝐨𝐡 𝐨𝐫𝐛𝐢𝐭,𝐓
= _____________________
Menjejaki Kedudukan Stesen Angkasa dengan Menggunakan Aplikasi Telefon Pintar

Menjejaki kedudukan Stesen
Angkasa dengan
menggunakan aplikasi
telefon pintar seperti:
- ISS Spotter
- GoISSWatch atau RunaR
- ISS on Live
- ISS Live Now
Muat turunkan aplikasi
tersebut di Playstore.
LATIHAN PENGUKUHAN 4.1.4, 4.1.5 DAN 4.1.6 3. Apakah orbit pindah Hohmann?
1. Kenal pasti jenis kenderaan pelancar di bawah.
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
4. Mengapakah angkasawan di ISS berada dalam
keadaan terapung?
________________________________________
________________________________________
________________________________________
2. Foto di bawah menunjukkan satu stesen angkasa.
Tandakan ( ✓ ) fungsi-fungsi stesen angkasa.
(a) Menyediakan kediaman bagi kru

angkasawan di angkasa lepas
(b) Menyediakan tempat di angkasa

lepas bagi membolehkan angkasawan
menjalankan penyelidikan saintifik
(c) Tempat pelancaran satelit buatan
manusia ke dalam orbit mengelilingi
Bumi.
4.1.7 MENGHURAIKAN KESAN PERKEMBANGAN PESAT DALAM TEKNOLOGI ANGKASA LEPAS

1. Perkembangan pesat dalam teknologi angkasa lepas memberikan kesan berfaedah dan kesan
buruk.
2. KESAN BERFAEDAH daripada teknologi angkasa lepas adalah peningkatan aktiviti
penyelidikan dan pembangunan. Kemajuan dan perkembangan dalam teknologi angkasa lepas
telah meningkatkan aktiviti penyelidikan dan pembangunan dalam pelbagai seperti berikut:
(a) Kesihatan manusia
Eksperimen dalam bidang fisiologi manusia seperti kehilangan tisu tulang yang menyebabkan
osteoporosis dalam keadaan sifar graviti di ISS. Keadaan sifar graviti merupakan keadaan di
mana tiada kesan ketara daya graviti dirasai.
(b) Respons segera terhadap perubahan dan bencana cuaca
Maklumat terkini tentang perubahan dan keadaan cuaca.
(c) Teknologi inovatif
Kajian tentang kadar pertumbuhan hablur dalam keadaan sifar graviti.
(d) Pendidikan global
Perkembangan dan kemajuan dalam bidang kajian angkasa lepas secara global.
(e) Perkembangan ekonomi angkasa lepas
Aktiviti manusia di angkasa lepas seperti pelancongan angkasa lepas.
3. KESAN BURUK daripada perkembangan pesat dalam teknologi angkasa lepas adalah bahan
buangan di angkasa lepas (space junk) yang semakin bertambah.
(a) Bahan buangan di angkasa lepas (space junk)

terdiri daripada:
- satelit yang tidak berfungsi
- bahagian ELV yang telah digunakan
- serpihan satelit yang dihasilkan daripada
perlanggaran antara satelit
- roket yang habis dibakar
(b) Mengikut pemerhatian yang dibuat oleh pihak
pemantau space junk dari NASA, 95% daripada
beribu-ribu objek buatan manusia pada Orbit
Rendah Bumi (LEO) menjadi bahan buangan di
angkasa lepas.
Contohnya: Satelit MEASAT 1 dan 2 dikelaskan
sebagai space junk kerana kedua-dua satelit Rajah 11: Space junk pada Orbit
ini tidak dapat lagi berfungsi. Geosegerak, GSO
(c) Semakin banyak bahan buangan di angkasa lepas (space junk), semakin tinggi risiko
perlanggaran satelit dengan space junk. Oleh sebab itu, satelit akan mengubah orbitnya
untuk mengelakkan perlanggaran dengan space junk.
LATIHAN PENGUKUHAN 4.1.7 (a) Apakah nama yang diberi kepada bahan X?
1. Berpandukan maklumat berikut,
jawab soalan berkenaan kesan ____________________________________________
perkembangan pesat dalam teknologi.
(b) Apakah risiko yang dihadapi oleh satelit terhadap
angkasa
Bahan lepas.mengelilingi Bumi di
X yang bahan X?
orbit rendah Bumi mungkin terdiri
daripada bahan-bahan yang berikut: ____________________________________________
• Serpihan satelit
• Satelit yang tidak berfungsi
• Bahagian ELV yang terpakai
• Roket yang habis dibakar
4.2 SISTEM PENENTU SEJAGAT (GLOBAL POSITIONING SYSTEM, GPS)

4.2.1 MENJELASKAN TENTANG SISTEM PENENTU SEJAGAT (GLOBAL POSITIONING SYSTEM, GPS)
1. Sistem Penentu Sejagat (Global Positioning System, GPS) merupakan suatu sistem navigasi
yang memberi maklumat tentang lokasi dan masa kepada penggunanya dalam semua
keadaan cuaca.
Rajah 13: Sistem navigasi yang memberi

Rajah 12: Ilustrasi rangkaian satelit GPS maklumat tentang lokasi suatu tempat
2. Bagaimana GPS berfungsi?

GPS mempunyai tiga segmen iaitu Segmen Kawalan, Segmen Angkasa dan Segmen
Pengguna (Rajah 14).
Segmen
Angkasa
Isyarat
GPS
Segmen
Kawalan Segmen Pengguna
Rajah 14: Segmen dalam GPS
Segmen Kawalan
(a) Segmen kawalan terdiri daripada stesen
kawalan utama, stesen kawalan utama
alternatif, antena arahan dan kawalan serta
stesen pengawasan.
(b) Isyarat yang diterima oleh stesen
pengawasan dari satelit GPS dihantar ke
stesen kawalan utama yang akan menjanakan
mesej navigasi di Bumi (Rajah 15).
(c) Antara maklumat yang dihantar dari antena
Bumi ke satelit GPS termasuklah posisi satelit
GPS, faktor pembetulan waktu pada jam
satelit GPS, data atmosfera dan almanak.
Rajah 15: Segmen kawalan dan segmen angkasa
dalam GPS
Segmen Angkasa
(a) GPS terdiri daripada suatu rangkaian satelit.
(b) Satelit GPS mengorbit Bumi pada ketinggian
orbit 20 000 km.
(c) Orbit satelit GPS lazimnya dikenali sebagai orbit Orbit separuh
segerak Bumi Satelit
separuh segerak Bumi (semi-synchronous Earth GPS
orbit) (Rajah 16) dengan tempoh orbit lebih
kurang 12 jam, iaitu orbit 2 kali mengelilingi
Bumi dalam sehari.
(d) Dalam GPS, sekurang-kurangnya 4 buah satelit Rajah 16: Orbit satelit GPS
GPS dapat dilihat pada sudut 15o atau lebih
daripada paksi ufuk pada setiap masa dari
semua lokasi di Bumi (Rajah 17).
(e) Antara maklumat yang dihantar dari satelit GPS
ke alat penerima GPS termasuklah posisi satelit
GPS dan masa isyarat itu dihantar.
Pengguna GPS
Rajah 17: Kedudukan satelit GPS dan pengguna GPS

Segmen Pengguna
(a) Pengguna GPS merupakan sesiapa sahaja yang
menggunakan alat penerima GPS seperti
5°19’37.1”N 100°26’31.6”
telefon pintar.
Kolej Vokasional Seberang Perai,
Bukit Minyak, Bukit Mertajam, Pulau Pinang
(b) Lokasi bagi suatu tempat dapat ditulis dalam
dua jenis format penulisan seperti berikut: Rajah 18: Koordinat GPS dalam format penulisan
(i) Darjah, minit dan saat (DMS) DMS dan altitud
(ii) Darjah desimal (DD)
4.2.2 MENGAPLIKASIKAN SISTEM KOORDINAT GPS UNTUK TUJUAN NAVIGASI

Koordinat GPS boleh ditulis dalam dua jenis format, iaitu DMS dan DD.
Contoh Koordinat GPS:
(a) Bahagian Pendidikan dan Latihan Teknikal Vokasional, Putrajaya
Koordinat format DMS : 2°56'26.7"N (Latitud) 101°42'25.9"E (Longitud)
Koordinat format DD : 2.940750 101.707194
Nilai positif mewakili latitud Nilai positif mewakili longitud

pada hemisfera utara ke timur Garisan Greenwich
(b) Antartic Ice shields, Antarctica

Koordinat format DMS : 82°59'50.1"S (Latitud) 104°08'42.3"W (Longitud)
Koordinat format DD : – 82.997252 – 104.145088
Nilai negatif mewakili latitud Nilai negatif mewakili longitud

pada hemisfera selatan ke barat Garisan Greenwich
Arah ‘Timur’ dan ‘Barat’ pada koordinat GPS dalam format DMS berdasarkan Garisan Greenwich.
Kegunaan GPS
(a) GPS digunakan untuk navigasi dalam pelbagai jenis pengangkutan seperti pengangkutan darat,
laut, udara dan angkasa lepas.
(b) Aplikasi navigasi yang menggunakan koordinat GPS seperti dalam Google Maps dan Waze dapat
memberi maklumat tentang kedudukan pengguna GPS.
(c) Aplikasi penggunaan maklumat waktu dari GPS seperti Google Maps dan Waze dapat memberi
anggaran waktu ketibaan destinasi pengguna GPS.
Rajah 19: Tangkapan skrin Google Maps dan Waze
Cadangan aktiviti: Keputusan:

Mengembara dari satu lokasi ke lokasi lain dalam Koordinat Koordinat
kawasan sekolah dengan menggunakan koordinat Lokasi X (m) GPS dalam GPS dalam
GPS. DMS DD
Arahan: 1
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan di 2
kawasan sekolah yang lapang seperti padang 3
sekolah. 4
2. Tandakan lima lokasi dengan jarak minimum 5
10 m di antara satu dengan yang lain dalam Soalan:
kawasan sekolah yang lapang. 1. Mengapakah aktiviti ini dijalankan di kawasan lapang
Lokasi: 1 2 3 4 5 dan bukan di dalam kelas?
● x ● ● ● ●
x ≥ 10 m ____________________________________________
3. Gunakan alat penerima GPS seperti telefon 2. Apakah tujuan utama dalam mengaplikasikan sistem
pintar untuk menentukan koordinat GPS pada koordinat GPS?
lokasi tersebut.
____________________________________________
4. Perhatikan dan catat koordinat bagi lima lokasi
tersebut dalam format penulisan yang berikut: 3. Namakan dua contoh aplikasi navigasi yang
(a) Darjah, minit dan saat (DMS) menggunakan sistem koordinat GPS dalam kehidupan
(b) Darjah desimal (DD) harian.
_____________________________________________
LATIHAN PENGUKUHAN 4.2.1 DAN 4.2.2 6. Rajah di bawah menunjukkan bagaimana GPS
1. Apakah maksud Sistem Penentu Sejagat (GPS)? berfungsi.
_____________________________________
_____________________________________
2. Nyatakan tiga ciri satelit GPS.
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________ (a) Daripada rajah, senaraikan tiga segmen GPS.
_____________________________________ ______________________________________
3. Berikan satu contoh alat yang mengandungi ______________________________________

alat penerima GPS.
______________________________________
_____________________________________
(b) Tandakan ( ✓ ) maklumat yang boleh
4. Namakan satu kegunaan GPS dalam diperoleh oleh pengguna daripada satelit GPS
kehidupan harian. selain koordinat GPS.
Kedudukan pengguna GPS
_____________________________________ Mengesan orang yang hilang yang
tiada telefon pintar
5. Berikan dua contoh aplikasi navigasi yang Kawalan polis
menggunakan satelit GPS. Waktu ketibaan destinasi
_____________________________________ Kemalangan jalan raya
Keadaan trafik
_____________________________________ Lintasan dibuat
Kerja penyelenggaraan jalan
- MODUL SAINS SVM TAHUN 2 SEMESTER 4 TAMAT -

Modul KSKV Sains Semester 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Modul KSKV Sains Semester 4

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Modul KSKV Sains Semester 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODUL SAINS TAHUN 2 SVM SEMESTER 4 Muka: 1 daripada 57

1.0 KADAR TINDAK BALAS

Bahan tindak balas Hasil tindak balas

Kuantiti bahan tindak balas Kuantiti hasil tindak balas

Tindak balas Tindak balas

Tindak balas cepat PERSAMAAN Tindak balas perlahan

● Kuantiti bahan tindak balas berkurang

Kadar tindak balas tinggi Kadar tindak balas rendah

Mengambil masa yang Mengambil masa yang

Nyalaan gas butana Pengaratan paku

Tindak balas antara plumbum (II) nitrat

LATIHAN PENGUKUHAN 1.1.1

Pencernaan makanan Pembakaran mercun

1.1.2 MENYATAKAN MAKSUD KADAR TINDAK BALAS

Pengurangan kuantiti bahan tindak balas

Penambahan kuantiti hasil tindak balas

1.1.3 MENENTUKAN KADAR TINDAK BALAS

LATIHAN PENGUKUHAN 1.1.3 Rajah pada soalan 2 menunjukkan graf isipadu

1.2 FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KADAR TINDAK BALAS

RAJAH 1 0 Masa, (s)

LATIHAN PENGUKUHAN 1.2.1

1.3 APLIKASI KADAR TINDAK BALAS

● Apabila makanan disimpan dalam peti sejuk, makanan menjadi

Rajah 1: Penghasilan ammonia melalui Proses Haber

Rajah 2: Penghasilan asid sulfurik melalui Proses Sentuh

(c) Apakah mangkin C yang digunakan dalam proses ini? ________________________________[1 m]

(d) Mengapakah mangkin digunakan? _______________________________________________[1 m]

2.0 SEBATIAN KARBON

SEBATIAN KARBON ORGANIK SEBATIAN KARBON BUKAN ORGANIK

Berasal dari benda hidup Berasal dari benda bukan hidup

2.1.2 MENJELASKAN KEPENTINGAN KITAR KARBON

Respirasi Respirasi Fotosintesis

Rajah 1: Kitar Karbon

Rajah 4: Pembentukan arang batu daripada bahan semula jadi

Rajah 5: Penyulingan berperingkat bagi petroleum

Sebatian Hidrokarbon Tepu Dan Tak Tepu

HIDROKARBON TEPU HIDROKARBON TAK TEPU

Mempunyai sekurang-kurangnya satu

Ikatan kovalen tunggal Ikatan kovalen ganda dua

Contoh: Alkana Contoh: Alkena

Ikatan kovalen tunggal

Jadual 7: Contoh siri homolog

LATIHAN PENGUKUHAN 2.2.1 DAN 2.2.2

Formula struktur etanol

Zimase (enzim dalam yis)

Penapaian glukosa dengan yis Penyulingan hasil penapaian

2.3.2 MENGENAL PASTI SIFAT FIZIK DAN SIFAT KIMIA ALKOHOL

LATIHAN PENGUKUHAN 2.3.1 DAN 2.3.2

Minyak kelapa Kacang Daging Susu

2.4.3 MENJELASKAN DENGAN CONTOH KESAN PENGAMBILAN MAKANAN YANG MENGANDUNGI

LATIHAN PENGUKUHAN 2.4.1, 2.4.2 DAN 2.4.3

2.5 MINYAK SAWIT

Sabut AKTIVITI: Melakar keratan rentas dan melabel

2.5.3 MENERANGKAN URUTAN PROSES PENGESTRAKAN MINYAK SAWIT SECARA INDUSTRI

Rajah 14: Urutan proses pengekstrakan minyak sawit secara industri

2.5.4 MEMERIHALKAN KOMPONEN DALAM MINYAK SAWIT

Gliserol Asid lemak

Rajah 15: Komponen Minyak Sawit

2.5.6 MENYATAKAN SIFAT KIMIA BAGI MINYAK SAWIT

(a) Isirung: _____ (b) Sabut: _

(a) Hidrolisis: (b) Pengesteran: _

(a) Bahan makanan: __ (b) Bahan bukan makanan:

(b) _ (e) _

(c) _ (f) _