A.Quyền hưởng dụng là gì?

Đối với tài sản, trong các quan hệ xã hội, có những chủ thể chỉ hướng tới nhu cầu
được khai thác, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản hay vì xác lập quyền sở hữu với tài
sản. Bộ luật dân sự năm 2015 (BLDS) quy định khái niệm quyền hưởng dụng tại điều
257 như sau: Quyền hưởng dụng là quyền của chủ thể được khai thác công dụng và
hưởng hoa lợi, lợi tức đối với tài sản thuộc quyền sở hữu của chủ thể khác trong một
thời hạn nhất định.
Trong cuộc sống, có nhiều trường hợp tài sản thuộc sở hữu của một chủ thể
nhưng việc hưởng lợi ích từ việc khai thác tài sản đó lại thuộc quyền của chủ thể
khác.
Ví dụ: cha mẹ già muốn sang tên, chuyển quyền sở hữu nhà cho con để tránh
những tranh chấp sau khi ch mẹ mất nhưng vẫn muốn được thu tiền cho thuê nhà để
đảm bảo có nguồn thu nhập, sinh sống hoặc trường hợp bố mẹ ở các địa phương
mua nhà cho con đi học, đi làm tại Hà Nội trao cho con toàn quyền khai thác, hưởng
lợi từ căn nhà nhưng muốn giữ quyền sở hữu để kiểm soát và gìn giữ tài sản. Tuy
nhiên, khi người con có quyền hưởng dụng thì có quyền cho thuê, cho phép người
khác thực hiện quyền hưởng dụng đó.
BLDS quy định về quyền hưởng dụng để chủ sở hữu có thể trao cho người khác
quyền hưởng dụng đối với tài sản thuộc sở hữu của mình nhưng vẫn giữ quyền sở
hữu đối với tài sản. Mặt khác, người hưởng dụng cũng có quyền đối với tài sản
hưởng dụng tương đối độc lập với chủ sở hữu, vì thế người hưởng dụng có thể thực
hiện quyền hưởng dụng của mình một cách hiệu quả nhất.

B.Căn cứ phát sinh quyền hưởng dụng

Điều 258 BLDS quy định Quyền hưởng dụng được xác lập theo quy định của luật,
theo thỏa thuận hoặc theo di chúc. Như vậy, quyền hưởng dụng có thể phát sinh căn
cứ từ một trong ba căn cứ là: quy định của luật, theo thỏa thuận của các bên hoặc di
chúc của chủ sở hữu tài sản.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, quyền hưởng dụng phát sinh theo quy định
của luật chưa có căn cứ trong văn bản pháp luật. Thông thường, các trường hợp phát
sinh quyền hưởng dụng theo quy định của pháp luật được hình thành trên yêu cầu
cần đảm bảo quyền lợi của một số chủ thể cần được bảo vệ như người già, trẻ nhỏ,
người tàn tật,…
Trong các căn cứ phát sinh quyền hưởng dụng, thỏa thuận và di chúc là những căn
cứ phổ biến. Theo đó, chủ sở hữu có thể bằng ý chí của mình xác lập hợp đồng với
người được quyền hưởng dụng hoặc lập di chúc trao quyền sở hữu tài sản và để lại
quyền hưởng dụng cho những người khác nhau được chủ sở hữu lựa chọn. Tuy
nhiên, các thỏa thuận trong hợp đồng cũng có thể theo hướng chủ sở hữu chuyển
giao quyền sở hữu tài sản cho người khác và giữ lại quyền hưởng dụng cho mình.
Quy định cho phép chuyển giao quyền sở hữu và quyền hưởng dụng cho những
chủ thể khác nhau thông qua di chúc là một bước phát triển mới và tiến bộ của BLDS.
Xem thêm: Căn cứ xác lập quyền sở hữu theo quy định của Bộ luật dân sự 2015
 C.Hiệu lực và thời hạn của quyền hưởng dụng
1. Hiệu lực của quyền hưởng dụng
Quyền hưởng dụng được xác lập cho người có quyền hưởng dụng căn cứ trên
thực tế họ đã nhận chuyển giao tài sản. Tức là kể từ thời điểm người này nhận
chuyển giao tài sản,họ có quyền được khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức đối
với tài sản đó. Tuy nhiên, nếu luật liên quan có quy định khác hoặc các bên có thỏa
thuận khác, quyền hưởng dụng sẽ được xác lập theo thời điểm được luật quy định
hoặc thời điểm các bên thỏa thuận mà không căn cứ vào thời điểm nhận chuyển giao
tài sản.
Với tính chất tuyệt đối của một vật quyền, kể từ thời điểm quyền hưởng dụng phát
sinh hiệu lực, quyền hưởng dụng sẽ được bảo vệ, tôn trọng và có giá trị đối kháng với
các chủ thể khác trong xã hội.
Quyền hưởng dụng đã được xác lập có hiệu lực đối với mọi cá nhân, pháp nhân,
trừ trường hợp luật liên quan có quy định khác.
2. Thời hạn của quyền hưởng dụng
Thời hạn của quyền hưởng dụng do các bên thỏa thuận hoặc do luật quy định
nhưng tối đa đến hết cuộc đời của người hưởng dụng đầu tiên nếu người hưởng
dụng là cá nhân và đến khi pháp nhân chấm dứt tồn tại nhưng tối đa 30 năm nếu
người hưởng dụng đầu tiên là pháp nhân.
Người hưởng dụng có quyền cho thuê quyền hưởng dụng trong thời hạn nêu trên.
Trường hợp một người được hưởng dụng suốt đời nhưng cho phép người khác khai
thác, sử dụng đối tượng của quyền hưởng dụng thì thời hạn tối đa thực hiện quyền
khai thác, sử dụng kết thúc khi người hưởng dụng đầu tiên chết
Đối với pháp nhân khi được hưởng dụng đến khi pháp nhân giải thể nhưng sau đó
cho phép pháp nhân khác khai thác, sử dụng đối tượng của quyền hưởng dụng thì
thời hạn tối đã mà pháp nhân thứ hai khai thác, sử dụng là không quá 30 năm tính từ
thời điểm pháp nhân đầu tiên bắt đầu hưởng dụng

D.Chấm dứt quyền hưởng dụng

Quyền hưởng dụng chấm dứt trong trường hợp sau đây:
1. Thời hạn của quyền hưởng dụng đã hết.
2. Theo thỏa thuận của các bên.
3. Người hưởng dụng trở thành chủ sở hữu tài sản là đối tượng của quyền hưởng
dụng.
4. Người hưởng dụng từ bỏ hoặc không thực hiện quyền hưởng dụng trong thời hạn do
luật quy định.
5. Tài sản là đối tượng của quyền hưởng dụng không còn.
6. Theo quyết định của Tòa án.
7. Căn cứ khác theo quy định của luật.
Quyền hưởng dụng là quyền của chủ thể được khai thác công dụng và hưởng hoa
lợi, lợi tức đối với tài sản thuộc quyền sở hữu của chủ thể khác trong một thời hạn
nhất định. Do đó, khi hết thời hạn này, quyền hưởng dụng đương nhiên chấm dứt.
Tuy nhiên khi chưa hết thời hạn, quyền hưởng dụng cũng có thể chấm dứt nếu người
hưởng dụng và chủ sở hữu của tài sản thỏa thuận chấm dứt hoặc nếu người hưởng
dụng tự từ bỏ, không thực hiện quyền của mình. Quyền hưởng dụng là quyền đối với
vật, do đó, khi tài sản là đối tượng của quyền hưởng dụng không còn thì quyền hưởng
dụng không còn đối tượng để tác động, khai thác nên sẽ chấm dứt.
Trên thực tế, có những trường hợp người hưởng dụng được chuyển giao cả quyền
sở hữu tài sản nên họ trở thành chủ sở hữu tài sản và chấm dứt tư cách người có
quyền hưởng dụng đối với tài sản này. Ngoài ra, theo quyết định của tòa án hoặc các
căn cứ khác theo quy định của luật thì quyền hưởng dụng cũng chấm dứt

E. Hoàn trả tài sản khi chấm dứt quyền hưởng dụng
Tài sản là đối tượng của quyền hưởng dụng phải được hoàn trả cho chủ sở hữu khi
chấm dứt quyền hưởng dụng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy
định khác.