‫د افغانستان اسالمي امارت‬

‫د لوړو زده کـــــــړو وزارت‬

‫کـــــــــندهار پوهـــنتون‬
‫انجنیري پوهنځی‬
‫مهنديس څانګه‬

‫د لیسانس دورې پایلیک‬

‫د مفکورې جوړولو په مرحله کي پر مهندس ډیزاین د مصنوعي ځیرکتیا د رول ارزونه‬

‫‪Assessing the Role of AI on Architectural Design during the Conceptualization Phase‬‬

‫الرښود استاد‪ :‬پوهنيار انجنري محمد قسیم (نورزی)‬

‫د ګروپ غړي‪ :‬افتخار احمد‪ ،‬محمد نسیم‪ ،‬زین الله‪ ،‬نورالحق‪ ،‬نثار احمد‪ ،‬محمد قسیم‪ ،‬خلیل احمد‪ ،‬احمد شفیع‪ ،‬عصمت الله‬

‫کال ‪.................................................................................................................‬کال‪ ۱۴۰۳ :‬هـ‪ .‬ش‪.‬‬

 ‫د افغانستان اسالمي امارت‬
‫د لوړو زده کـــــــړو وزارت‬
‫کـــــــــندهار پوهـــنتون‬
‫انجنیري پوهنځی‬
‫مهنديس څانګه‬

‫د لیسانس دورې پایلیک تائید پاڼـــه‬

‫د څېړين نوم‪ :‬د مفکورې جوړولو په مرحله کي پر مهندس ډیزاین د مصنوعي ځیرکتیا د رول ارزونه‬

‫د څېړين ترتیب کوونکي‪ :‬افتخار احمد‪ ،‬محمد نسیم‪ ،‬زین الله‪ ،‬نورالحق‪ ،‬نثار احمد‪ ،‬محمد قسیم‪ ،‬خلیل احمد‪ ،‬احمد شفیع‪ ،‬عصمت الله‬

‫‪..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫د لیسانس دورې تحقیق او ډیزاین يئ د علمي اعتبار لرونکی دئ او په بریالیتوب رسه يئ دفاع کړی دئ‪.‬‬

‫رهنام استاد‪ :‬پوهنیار انجیرن محمد قسیم (نورزی)‬

‫)‬ ‫(‬

‫ژوري هیئت‪ :‬نامزاد پوهنیار محمد (هوتک)‬ ‫دڅانګي آمر‪ :‬پوهنیار محمد قسیم (نورزی)‬

‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬

‫ژوري هیئت‪ :‬نامزاد پوهنیار نجیب الله (ويل)‬ ‫د پوهنځۍ رئیس‪:‬پوهنیار آغا محمد (فضيل)‬

‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬

 ‫ا‪ .‬د څېړين حقوقی برخه‬

‫د دې څېړين ټول معنوي حقوق په کندهار پوهنتون پوري اړه لري‪ .‬د دې څېړين کاپي کول د کندهار پوهنتون له اجازې پرته‬
‫ممنوع عمل دی‪ ،‬هغه که ټوله څېړنه کاپي کول وي او يا د څېړين يوه برخه وي‪.‬‬

‫همدا راز د دې څېړين د نتائجو او اطالعاتو څخه استفاده کول يا يوه برخه ځني را نقلول يوازي هغه وخت مجاز ګرځي چي د‬
‫ماخذ په توګه د همدې څېړين نوم هم وررسه ياد کړل يش‪.‬‬

‫د (انجيرنۍ پوهنځي) د (مهنديس څانګي) د پنځمي دورې د دريم ګروپ محصلني هر يو لکه‪( :‬افتخار احمد‪ ،‬محمد نسیم‪،‬‬
‫زین الله‪ ،‬نورالحق‪ ،‬نثار احمد‪ ،‬محمد قسیم‪ ،‬خلیل احمد‪ ،‬احمد شفیع‪ ،‬عصمت الله) دا اقرار کوو چي دغه څېړنه يوازي زموږ د‬
‫خپلو عميل او مسلکي کوښښونو پايله او نتيجه ده‪.‬‬

‫په دې کي مو د بل ليکوال له اثارو څخه د يوې برخي په توګه د نوم د ذکر کولو پرته کاپي نه ده کړې‪ ،‬البته که مو د يو ليکوال‬
‫او عامل خربه را نقل کړې وي‪ ،‬نو حتامً مو د هغه د نوم يادونه هم وررسه کړې ده‪.‬‬

‫په درنښت‬

‫ا‬
 ‫ب‪ .‬مننه او کور ودانی (‪(Appreciation‬‬

‫اجازه راکړئ چي په دې باب کي تر ټولو لومړی د خپل مهربان خالق او مالک نوم ياد کړو او شکر يې ادا کړو‪:‬‬

‫اې الله! ستا څومره د ناز نوم دی‪ ،‬څومره ښکيل حروف يې دي‪ ،‬څومره ګران بيه الفاظ يې دي‪ ،‬يقيناً چي ستا د نوم په يادولو‬
‫رسه د مومن زړه او روح ډېر آرام او سکون پيدا کوي‪ .‬اې الله! ته د مومنانو دوست يې‪ ،‬دايس دوست چي مينه او مهرباين يې‬
‫حد نه لري‪ ،‬د هر نعمت ورکړه ستا له خوا ده‪ ،‬ستا خزانې تر حساب وتيل دي‪ ،‬ستا عظيم سلطنت پر ټولو شيانو همېشه قائم او‬
‫دائم دی‪ .‬اې الله! تا زموږ الس ونيوئ او دا توفيق دي را کړ چي د علم او پوهي دومره اوږد مزل ووهو او باالخر نن ورځ په خپلو‬
‫سرتګو ووينو چي دا دی د مهنديس انجيرنۍ لپاره پر يوې موضوع تحقيق کوو او ليسانس اخيستلو ته را نږدې کېږو‪ .‬اې الله!‬
‫موږ څو محصلني به په کومو الفاظو ستا د سرت شان مطابق ستاينه وکړو؟ زموږ لپاره دا هيڅ ممکنه نه ده‪ ،‬اې الله! که ټوله‬
‫دريابونه سياهي وګرځي او د نړۍ ټويل درختي قلمونه يش‪ ،‬خو بيا هم په بشپړه توګه ستا د يو صفت د ليکلو حق ال هم نه يش‬
‫ادا کوالی‪ .‬اې زموږ ربه! ته د کائناتو خالق يې‪ ،‬هغه وسيع کائنات چي زموږ مځکه‪ ،‬ملر او سپوږمۍ يې يوه ذره ال هم نه دي‪،‬‬
‫مځکه او اسامن ټول ستا دي‪ ،‬ته د مځکي او آسامنونو نور يې‪ ،‬هر څه ستا په نوم آباد دي‪:‬‬

‫ات َو ْاْل َ ْر ِض‬

‫او ِ‬
‫الس َم َ‬ ‫اَ ُ‬
‫هلل ن ُْو ُر َ‬

‫ته هغه سرت ذات يې چي انسان ته دي د قلم په ذريعه علم ور وښود‪ ،‬انسان دي په هغو شیانو خرب کړ چي مخکي نه ورباندي‬
‫پوهېدی‪:‬‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ان َما ل َْم يَ ْعل َْم‬ ‫اَل ِذي عَل َم بِالْ َقل َِم ‪ ،‬عَل َم ْ ِ‬
‫الن َْس َ‬

‫اې الله ! دا خو ته وې چي موږ ته دي سامل ذهن او فکر را کړ‪ ،‬له علم او پوهي رسه دي ذوق او عالقه را نصيب کړه‪ ،‬د ښوونځي‬
‫له لومړي ټولګۍ څخه نيولې‪ ،‬د پوهنتون تر آخري سمسټر پوري دي د علم او زده کړو حوصله را کړه‪ ،‬نو اوس هم زموږ له زړونو‬
‫څخه ټويل هغه شيطاين وسوسې چي له علم او پوهي رسه منايف وي پخپلو رباين او نوراين پلوشو رسه له منځه يوسه‪ ،‬پر موږ‬
‫باندي د شيطان ټول چلونه او فرېبونه ناکام وګرځوه‪.‬‬

‫اې الله! لکه څنګه چي تا د علم او پوهي په حاصلولو کي اوږده موده زموږ الس نيوی وکړ‪ ،‬نو اوس هم موږ ته دا توفيق را کړه‬
‫چي د علم دغه سرت نعمت جاري وساتو او تر نورو کسانو يې هم ورسوو او هم د خپلو خلکو او اولس لپاره د همدې علم په مرسته‬
‫نه ستړي کېدونکي خدمتونه وکړو او هم يې زموږ لپاره د حالل او پاکيزه معاش ذريعه وګرځوه‪ .‬اې الله! زموږ رسه دغه لوړ علمي‬
‫مق ام ته په را رسېدو کي چي کومو محرتمو استادانو خواري کړې ده‪ ،‬هغوی ته د يوه يوه حرف په بدل کي اجر عظيم ورکړه‪،‬‬
‫هغوی واق ًعا زموږ په روزلو کي تر حد زيات کوښښ کړی دی‪ ،‬که د هغوی اخالص او صداقت نه وای‪ ،‬نو نن به نه موږ او نه زموږ‬
‫کورنۍ دغه ورځ په سرتګو ليدلې وای‪ .‬پ ه خپل وار رسه تر دوی وروسته له خپلو والدينو او د کورنيو له نورو غړو څخه مننه کوو‬
‫چي زموږ رسه يې هر ډول مايل او معنوي مرسته کړې ده‪ ،‬خپيل خوښۍ او ارمانونه يې زموږ له علمي پرمختګونو رسه تړيل ګڼيل‬
‫دي او په دغه اوږده سفر کي موږ له کومو ستونزو رسه وخت نا وخته مخامخ کېدو‪ ،‬دوی مو په ډېره حوصله او تشويق رسه مال‬
‫تړلې ده‪.‬‬

‫ب‬
‫د کندهار پوهنتون (انجيرنۍ پوهنځۍ) د (مهنديس څانګي) د ‪ ۱۴۰۲‬ه ش کال د لسم سمسټر محصلین هر يو لکه‪( :‬افتخار‬
‫احمد‪ ،‬محمد نسیم‪ ،‬زین الله‪ ،‬نورالحق‪ ،‬نثار احمد‪ ،‬محمد قسیم‪ ،‬خلیل احمد‪ ،‬احمد شفیع‪ ،‬عصمت الله) د منني په باب کي‬
‫له موقع څخه په استفاده دا خربه الزمه ګڼو چي درې محرتم استادان په نومونو ياد کړو تر څو د هغوی لپاره مو د درناوي په‬
‫موخه يو څو لنډ الفاظ ليکيل وي‪:‬‬

‫لومړی له خپل الرښود استاد پوهنیار محمد قسیم نورزی صاحب څخه يوه نړۍ نړی مننه کوو چي موږ ته يي له خپلو ټولو‬
‫مرصوفیتونو رسه رسه د اړوند موضوع په هکله نیکي مشورې را کړي او د هغه د زيار او اخالص له برکته موږ وتوانېدو چي دغه‬
‫څېړنه بشپړه کړو‪.‬‬

‫په دوهم قدم کي د کندهار پوهنتون له محرتم رئيس مولوي اکرم شاه اغا صاحب او د انجيرني پوهنځي له قدرمن رئيس پوهنيار‬
‫اغ ا محمد فضيل صاحب څخه د زړه له تله مننه کوو او کورودانی يې وايو چي موږ ته يې په ډېرو سختو رشائطو کي د خپيل‬
‫پنځه کلني تحصييل دورې په جريان کي تر ډېره حده د دې امکانات برابر کړل ترڅو موږ وکړای شو چي خپيل زده کړي جاري‬
‫وساتو‪.‬‬

‫په مجموع کي له ټولو محرتمو استادانو څخه چي هر يو بېل بېل زموږ په زړونو کي ځای لري او موږ به يې همېشه په ياد ولرو او‬
‫دعا ګويه به يې يو‪ ،‬مننه کوو چي زموږ رسه يې د تحصييل دورې په مختلفو برخو کي زيات زيار ايستلی دی‪ ،‬په هر ډول تنګو‬
‫حاالتو کي يې په ډېره مينه او زيات خلوص رسه زموږ پوښتني را ځواب کړي دي‪ ،‬خپيل تجربې يې را رسه رشيکي کړي دي او‬
‫موږ يې هيڅکله هم نه يو مايوسه کړي‪ .‬هغو محرتمينو موږ ته په مختلفو برخو کي د عميل کار او ساحې څخه د ليدين زمينه‬
‫برابره کړې‪ ،‬لنډه دا چي هيڅکله يې خپله خواري زموږ څخه نه ده سپمولې او هيڅکله هم د دوی احسانات هېر نه کړو‪ .‬په آخر‬
‫کي له خپلو ګرانو همصنفيانو څخه مننه کوو چي موږ رسه يې په ياده پنځه کلنه تحصييل دوره کي بالکل د وروڼو په شان د‬
‫ميني او خلوص چلند کړی دی‪ .‬يو وار بيا له خپل مهربان رب څخه په ډېر عجز رسه غوښتنه کوو چي زموږ د نيتونو اصالح وکړي‬
‫او موږ ته توفيق را کړي چي په انتهايي اخالص او صداقت رسه د خپل ځورېديل او کړېديل ولس خدمت وکړو‪ ،‬ترڅو زموږ ګران‬
‫هېواد افغانستان په علمي او مسلکي ميدان کي په نړۍ کي وځلېږي‪ ،‬د سياالنو سيال يش‪ ،‬د علم او پوهي په زور پر خپلو پښو‬
‫ودريږي او پخپله ملن کي د هر فن او مسلک پیاوړي کدرونه ولري او د نورو هيوادونو له علمي او فني احتياج څخه خالص يش‪.‬‬

‫په درناوي د مهنديس څانګي محصلین افتخاراحمد‪ ،‬محمدنسیم‪ ،‬زین الله‪ ،‬نورالحق‪ ،‬نثار احمد‪ ،‬محمد قسیم‪،‬‬
‫خلیل احمد‪ ،‬احمد شفیع‪ ،‬عصمت الله‬

‫پ‬
 ‫ت‪ .‬لنډیز (‪)Abstract‬‬

‫دې څېړين‪ ،‬د مهنديس حلالرو د پیدا کولو او د مفکورو جوړولو لپاره‪ ،‬د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪ ،‬د‬
‫‪ AI‬رول څېړلی دی‪ .‬د ډیزاین نوموړي ابتدایي پړاوونه‪ ،‬په داخيل او خارجي ډیزاین کي پر نورو ټولو مهنديس مراحلو رغنده رول‬
‫لري‪ .‬یادي څېړين‪ ،‬دا حقيقت په علمي توګه واضح کړی دی چي په پورتنيو مراحلو کي د مصنوعي ځیرکتیا د لیکني او انځور‬
‫جوړولو‪ ،‬له وړتیاوو څخه خورا ښه استفاده کېدای س او د ډیزاین کانسېپټ‪ ،‬د کیفیت په لوړولو او هم د مهندس او مشرتي‬
‫تر منځ د اړیکو په پیاوړي کولو کي انتهايي ګټور متامېدای س‪.‬‬

‫د دې په نتیجه کي به په ډیزاین کي ابتکاري سوچ رامنځته يس او د ښار مهنديس ډیزاینونه به ال پرمختليل يس‪ ،‬چي له امله‬
‫به یې د ښار د تعمیراتو فورم تغیر وکړي او د ښار د ښکال‪ ،‬جذب او د اقتصاد د لوړېدو سبب به وګرځي‪ .‬موږکوښښ کړی دی‬
‫چي څېړنه مو یوازي محيل‪ ،‬یا ‪ Local‬بڼه و نه لري‪ ،‬بلکي د موضوع اهميت ته په کتلو‪ ،‬په پوره ډاډ رسه ویالی سو چي دا څېړنه‬
‫به یو نړیوال حیثیت ومومي او د ټولو مهندسینو لپاره به د استفادې وړ وګرځي‪.‬‬

‫د دې څېړين اهداف د ريرسچ له تګالري رسه برابر او یو منطقي تسلسل لري‪ ،‬چي د ‪ AI‬په معريف کولو رشوع کوي‪ ،‬تر هغه‬
‫وروسته د ‪ AI‬د ماډلونو پرتله کوي او په آخر کي د کندهار واليت د مهندسينو د ډیزاین پر کانسېپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له‬
‫مشرتي رسه يې پر اړیکو باندي د نوموړي مصنوعي ځیرکتیا اوسنی او را تلونکی ممکنه اغېز څېړي‪.‬‬

‫د معلوماتو د را ټولولو لپاره‪ ،‬د ‪ Empirical mix mode‬له تګالري څخه استفاده سوې ده او دغه معلومات د ‪ SPSS‬او ‪Excel‬‬
‫پروګرامونو په واسطه تحلیل سوي دي‪ .‬د څېړين پوښتنپاڼو ډېر نتایج السته راوړل چي په څېړنه کي ذکر سوي دي‪ .‬البته‪ ،‬د‬
‫دې څېړين له مخي‪ ،‬د کندهار ښار له طراحانو څخه ‪ ٪۸۱.۴۸‬کسان په ‪ AI‬پوهيږي‪ ،‬مګر یوازي ‪ ٪۳۸.۸۹‬مهندسین‪ ،‬هغه دي‬
‫چي له ‪ AI‬څخه د مفکورې جوړولو په مرحله کي عمال استفاده کوي او په دې باور دي چي د کانسېپټ جوړولو پر وخت‪ ،‬یا له‬
‫مشرتي رسه د ښه افهام او تفهيم په موضوع کي ‪ AI‬مرسته کوالی يس‪.‬‬

‫ث‪.‬کلیدي کلامت‪ :‬مهنديس ډیزاین پروسه‪ ،‬مهنديس کانسفټ‪ ،‬مصنوعي ځیرکتیا‪ ،‬له منت څخه مفکوره‪ ،‬ډیزاین سټایل‪،‬‬
‫‪ ،Diffusion Models‬مقايسه‬

‫ت‬
 ‫د مطالبو فهرست‬
‫صفحه‬ ‫توضيحات‬ ‫شمريه‬

‫ا‪ .‬د څېړين حقوقی برخه‪4 ................................................................................................................‬‬

‫ا‪ .‬د څېړين حقوقی برخه ‪۱...............................................................................................................‬‬

‫ب‪ .‬مننه او کور ودانی (‪..............................................................................................)Appreciation‬ب‬

‫ت‪ .‬لنډیز (‪..................................................................................................................)Abstract‬ت‬

‫ث‪ .‬لنډیز( ‪ ،)Abstract‬کلیدي کلامت‪................................................................................................‬ث‬

‫ج‪ .‬د مطالبو فهرست‪.....................................................................................................................‬ح‬

‫د‪ .‬فهرست‪................................................................................................................................‬د‬

‫ذ‪ .‬فهرست‪................................................................................................................................‬ذ‬

‫ر‪ .‬د انځورونو ل فهرست‪..................................................................................................................‬ر‬

 ‫فهرست‬
‫صفحه‬ ‫توضيحات‬ ‫شمريه‬

‫ملړی فصل‪15 ...........................................................................................................................................‬‬

‫‪ .1‬پېژندنه (‪15 ................................................................................................................ )INTRODUCTION‬‬

‫‪ 1.1‬د څېړين کلیات (‪15 ............................................................................................... )RESEARCH BACKGROUND‬‬

‫‪ 1.1.1‬د مصنوعي ځیرکتیا تاریخچه ‪17 .......................................................................................................‬‬

‫‪ 1.2‬د مسلې بیان (‪19 ................................................................................................ )PROBLEM STATEMENT‬‬

‫‪ 1.3‬د څېړين خال )‪20 .........................................................................................................)RESEARCH GAP‬‬

‫‪ 1.4‬د څېړين پوښتني )‪21 ...........................................................................................(RESEARCH QUESTIONS‬‬

‫‪ 1.5‬د څېړين عمومي موخه )‪22 .............................................................................................. (RESEARCH AIM‬‬

‫‪ 1.6‬د څېړين اهداف )‪22 ............................................................................................ (RESEARCH OBJECTIVES‬‬

‫‪ 1.7‬د څېړين اهمیت )‪22 .................................................................................... (SIGNIFICANCE OF RESEARCH‬‬

‫‪ 1.8‬خالصه )‪23 ....................................................................................................................... (SUMMERY‬‬

‫دوهم فصل ‪24 ...............................................................................................................................‬‬

‫‪ .2‬تېرو څېړنو ته کتنه (‪24 ............................................................................................ )LITERATURE REVIEW‬‬

‫‪ 2.1‬پیژندنه (‪24 ................................................................................................................... )INTRODUCTION‬‬

‫‪ 2.2‬مهنديس ډيزاين (‪24 ............................................................................................... )ARCHITECTURAL DESIGN‬‬

‫‪ 2.2.1‬پروګرامینګ او سکيامټیک ډيزاين (‪25 ......................................)Programming & Schematic Design Phases‬‬

‫‪ 2.2.2‬مهنديس مفکوره (‪26 ................................................................................... :)Architectural Concept‬‬

‫‪ 2.2.2.1‬مفکوره او سکيچ‪27 ...................................................................................................................‬‬

‫‪ 2.3‬مصنوعي ځیرکتیا (‪27 ...............................................................................................)ARTIFICIAL INTELIGENCE‬‬

‫‪ 2.4‬مصنوعي ځريکتيا او مهنديس اصطالحات (‪28 ....................................................... )AI & ARCHITECTURAL TERMINALOGY‬‬

‫‪31 .........................................................................................................................DIFFUSION MODELS 2.5‬‬

‫‪ 2.6‬په مصنوعي ځريکتيا کي د‪ PROMPT‬استعامل‪32 ................................................................................................ :‬‬

‫‪ 2.7‬په مهنديس کي د‪ AI‬د استعامل شواهد ‪33 .......................................................................................................‬‬

‫‪ 2.8‬په مهندسی کي د‪ AI‬مرسته ‪36 ...................................................................................................................‬‬

‫ج‬
‫‪ 2.9‬د‪ AI‬په استعامل د مهندسینو رول ته رضر نه رسېدل‪36 ........................................................................................... :‬‬

‫‪ 2.10‬په مهنديس ډیزاین کي تصور کول او رینډر جوړول‪37 ............................................................................................:‬‬

‫‪ 2.11‬په مهنديس ډیزاین کي د‪ AI TEXT-TO-IMAGE‬ټیکنالوژۍ د استعامل امکان‪37 ................................................................ :‬‬

‫‪ 2.11.1‬د منت په واسطه د عکس السته را وړلو طریقې‪38 ................................................................................. :‬‬

‫‪ 2.11.2‬په ‪ AI‬د منت څخه د عکس تولید ‪39 .................................................................................................‬‬

‫‪ 2.12‬د مهنديس کانسېپټ جوړولو لپاره د‪ AI‬ماډلونه‪39 ............................................................................................... :‬‬

‫‪40 ...................................................................................................................... Midjourney 2.12.1‬‬

‫‪41 .................................................................................................................Stable Diffusion 2.12.2‬‬

‫‪42 ........................................................................................................................... DALL-E 2.12.3‬‬

‫‪ 2.13‬مهندسی او ډیجټل ډیزاین‪43 ................................................................................................................... :‬‬

‫‪ 2.14‬په طرحه او ډيزاين کي د ‪ CHATGPT‬همکاري‪43 ................................................................................................ :‬‬

‫‪ 2.14.1‬د مهنديس په براورد کي‪ ،‬د ‪ CHAT GPT‬استعامل‪43 .......................................................................... :‬‬

‫‪ 2.14.2‬په مهنديس کي په ‪ AI‬د انرژي تحلیل کول‪43 .................................................................................... :‬‬

‫‪ 2.14.3‬په کاري ساحه کي د نوټ په اخیستلو کي له مصنوعي ځیرکتیا څخه استفاده‪44 ............................................ :‬‬

‫‪ 2.15‬د ‪ CHATGPT‬رسه په خربو کولو د تعمیر د ډيزاين امکان‪44 ...................................................................................... :‬‬

‫‪ :CASE STUDY 1 2.15.1‬د هیکاک رشکت د اپارمتان په ډيزاین کي‪ CHATGPT‬استعامل کړې ‪45 .....................................................‬‬

‫‪ 2.15.2‬د ‪ chat gpt‬رسه کارکول لکه د ځوان ډيزايرن رسه کار کول‪46 ................................................................... :‬‬

‫‪ 2.15.3‬ډیزاین ته د ‪ chat gpt‬په واسطه پرمختګ ورکول او د ډیزاین جوړول‪46 ........................................................ :‬‬

‫‪ 2.16‬خالصه)‪48 .........................................................................................................................(SUMMERY‬‬

‫دریم فصل ‪50 ................................................................................................................................‬‬

‫‪ .3‬د څېړين تګالره (‪50 ...................................................................................................... )METHODOLOGY‬‬

‫‪ 3.1‬پیژندنه (‪51 ................................................................................................................... :)INTRODUCTION‬‬

‫‪ 3.2‬د څېړين ساحه (‪51 .............................................................................................................. :)STUDY AREA‬‬

‫‪ 3.3‬د څېړين تګالره (‪52 .................................................................................................. :)RESEARCH APPROACH‬‬

‫‪ 3.3.1‬ابتدایي پېژندنه (‪53 .............................................................................:)Preliminary Understanding‬‬

‫‪ 3.4‬د معلوماتو را ټولول (‪53 ................................................................................................... :)DATA COLLECTION‬‬

‫‪ 3.4.1‬لومړين معلومات (‪53 ................................................................................. :)Primary data Collection‬‬

‫‪ 3.4.1.1‬پوښتنپاڼه (‪53 .................................................................................................... :)Questionaire‬‬

‫‪ 3.4.1.2‬د ساحې مشاهده (‪54 .......................................................................................:)Site Observation‬‬

‫‪ 3.4.1.3‬د پرتيل لپاره د ‪ AI‬په ‪ ۳‬ماډلونو مفکورې جوړول (‪54 ................................................. :)Data from models‬‬

‫‪ 3.4.2‬دویمي معلومات (‪54 .............................................................................. :)Secondary data Collection‬‬

‫‪ 3.4.2.1‬نړیوايل څېړين او ژورنالونه (‪54 ........................................................................... )Literature Review‬‬

‫‪ 3.4.2.2‬سيمه ايزې څېړي‪55 ................................................................................................................ :‬‬

‫‪ 3.5‬د معلوماتو تحلیل او پروسیس (‪55 ........................................................................:)DATA PROCESSING AND ANALYSIS‬‬

‫‪ 3.5.1‬کمي تحلیل (‪56 ....................................................................... :)Quantitative (frequency) Analysis‬‬

‫‪ 3.5.2‬کیفيتي تحلیل (‪57 .......................................................................... :)Qualitative (content) Analysis‬‬

‫‪ 3.6‬منونه اخیستل (‪57 ................................................................................................................. :)SAMPLING‬‬

‫‪ 3.7‬د څېړين ممکنه السته را وړين (‪58 ...................................................................................... :)EXPECTED OUTCOME‬‬

‫‪ 3.8‬د څېړين اهمیت (‪58 ............................................................................................... :)SIGNIFICANCE OF STUDY‬‬

‫‪ 3.9‬خالصه (‪59 .........................................................................................................................:)SUMMARY‬‬

‫څلورم فصل‪60 ...............................................................................................................................‬‬

‫‪ 4‬نتایج او بحثونه (‪60 ..................................................................................... )FINDINGS AND DISCUSSIONS‬‬

‫‪ 4.1‬پیژندنه (‪60 ................................................................................................................... :)INTRODUCTION‬‬

‫‪ 4.2‬د معلوماتو تحلیل او پروسیس (‪60 ........................................................................:)DATA PROCESSING AND ANALYSIS‬‬

‫‪ 4.2.1‬کميتي تحلیل (‪60 ..................................................................... :)Quantitative (frequency) Analysis‬‬

‫‪ 4.2.2‬کیفي تحلیل (‪61 ............................................................................ :)Qualitative (content) Analysis‬‬

‫‪ 4.3‬د پوښتنپاڼي د رسوې مهم نتایج (‪61 .............................................................:)KEY FINDINGS OF QUESTIONAIRE SURVEY‬‬

‫‪ :Part A‬دیموګرافیکي معلومات ‪62 ......................................................................................................... :‬‬

‫‪ :Part B‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي تاثیر څېړل‪63 ..................................................... :‬‬

‫‪ :Part B.1‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر څېړل‪65 ................................................................. :‬‬

‫‪ :Part B.2‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‪66 ............................................................................. :‬‬

‫‪ :Part C‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله کول‪67 ....................... :‬‬

‫د پوښتنپاڼي ترشیحي سوال (‪73 ..............................................................................)Open-Ended Question‬‬

‫‪ 4.5‬بحثونه (‪74 ....................................................................................................................... :)DISCUSSION‬‬

‫‪ 4.6‬خالصه (‪76 ........................................................................................................................ :)SUMMARY‬‬

‫پنځم فصل‪77 ................................................................................................................................‬‬

‫‪ .5‬پایيل او وړاندیزونه (‪77 ............................................................... )CONCLUSIONS AND RECOMENDATIONS‬‬

‫‪ 5.1‬پېژندنه (‪77 ................................................................................................................... :)INTRODUCTION‬‬

‫‪ 5.2‬نتیجه اخیستنه (‪77 ............................................................................................................. :)CONCLUSION‬‬

‫‪ 5.4‬د څېړين محدودیتونه (‪78 ........................................................................................... :)RESEARCH LIMITATIONS‬‬

‫‪ 5.3‬سپارښتني (‪78 ......................................................................................................... :)RECOMMENDATIONS‬‬

‫‪ 5.3‬د څېړين علمي ونډه (‪78 ......................................................................................... :)RESEARCH CONTRIBUTION‬‬

‫‪ 5.5‬په دې برخه کي نوره څېړنه (‪79 .......................................................................................... :)FURTHER RESEARCH‬‬

‫‪ 5.6‬د نتایجو خالصه (‪79 ................................................................................................. :)SUMMARY OF FINDINGS‬‬

‫‪ 5.6.2‬دوهم هدف‪ :‬د کندهار ښار د مهندسینو پر ډیزاین‪ ،‬د ‪ AI‬د استعامل عمومي اغېز‪80 .......................................... :‬‬

‫‪ 5.6.3‬دریم هدف‪ :‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله‪81 .................. :‬‬

‫شپږم فصل ‪83 ...............................................................................................................................‬‬

‫‪ 6.1‬ماخذونه او منابع (‪83 .........................................................................................................)REFERENCES‬‬

‫‪ 6.2‬ضمیميات (‪85 ................................................................................................................ )APPENDIXES‬‬

‫‪ 6.2.1‬د مسلکي اشخاصو لپاره د څېړين پوښتنپاڼه ‪85 .....................................................................................‬‬

 ‫د انځورونو فهرست‬

‫صفحه‬ ‫توضيحات‬ ‫شمېره‬

26 ................................................... (N. Al-Qemaqchi, 2022) ‫ یو مشهور تعمیر د مفکورې جوړول په مرحله کي‬.Figure 1

27 .... ،‫( ده‬N. AL.Qemaqchi, 2022) ‫ د یو مهندس د ډیزاین ذهني مفکوره چي د سکېچ په مرسته یې کاغذ ته انتقال کړې‬.Figure 2

29 ............................................................. .‫ په مصنوعي ځیرکتیا کي د اصطالحاتو پر یو وخت د استعامل نتیجه‬.Figure 3

30 ..................................................... (Duolin, 2023) .‫ د مصنوعي ځريکتيا په مرسته جوړ شوي مهنديس ډيزاين‬.Figure 4

31 ..........................)2024 ،‫ (خپله څېړونکی‬.‫ هر سیستم په شپږو مختلیفو سبکونو کي مهنديس ډیزاین تولید کړی دی‬:Figure 5

Figure 6: Fabric experiments with Midjourney by Andrew Kudless. (Andrew Kudless. 2023) ............................ 33

Figure 7: Style combination experiments with Midjourney by Neil Leach. (Neil Leach.2023) ............................. 34

Figure 8. Fashion and building design form-finding experiments with Midjourney (Behnaz Farahi.2023) ............ 35

Figure 9. Produced render using VERAS AI tool inside Autodesk Revit3D software (2024 ،‫)خپله څېړونکی‬. ........... 36

Figure 10. Prompt; Le Corbusier’s Interior Designs Mixed with Parametric Design Style (E. YILDIRIM, 2023) .... 38

Figure 11. Variations of a generated image in Midjourney (Milad, 2023)......................................................... 40

Figure 12. Text to image with Midjourney (Milad, 2023) ........................................................................... 40

Figure 13: Official User Interface of Midjourney. (2024 ،‫)خپله څېړونکی‬. .......................................................... 41

Figure 14. Text to image using Stable Diffusion (Milad, 2023) ..................................................................... 41

Figure 15. Image to image translation using Stable Diffusion (Milad, 2023) .................................................. 41

Figure 16: Official User Interface of Dall-E 2. ) 2024 ،‫ (خپله څېړونکی‬.............................................................. 42

45 ......... ‫ جوړ سوی دی‬Midjourney ‫ د لومړي رنډر سوي انځور تغیر په‬.‫ جوړ سوي انځورونه‬AI ‫ د هیکاک رشکت لخوا په‬:Figure 17

50 ........................................................................................................................ ‫ د څیړين تګالره‬.Figure 18

51 ........................................................................... )KNOEMA, 2012; GIS, 2023( .‫ د کندهار ښار نقشه‬:Figure 19

Figure 20: Prompt: “An architectural photo in the style of (‫)نوم مهندس مشهور د‬, photo” ..................................... 70

Figure 21: Prompt: “A building, (‫ ”)نوم سټایل د‬with Stable Diffusion ............................................................. 71

72 .............................................. ‫ ارزونه‬Quantitative ‫ ماډلونو کميتي یا‬AI ‫ د مهنديس مفکورې په جوړولو کي د‬:Figure 22

82 .............................................. ‫ ارزونه‬Quantitative ‫ ماډلونو کميتي یا‬AI ‫ د مهنديس مفکورې په جوړولو کي د‬:Figure 23

Figure 24: Prompt: “An architectural photo in the style of (‫)د مشهور مهندس نوم‬, photo” ..................................... 86

Figure 25: Prompt: “A building, (‫ ”)د سټایل نوم‬with Stable Diffusion ............................................................. 86

‫د‬
 ‫د جدولونو فهرست‬

‫صفحه‬ ‫توضيحات‬ ‫شمېره‬

‫‪ :Table 1‬شپږ ډوله الرښود اصطالحات چي د مصنوعي ځريکتيا په مرسته د مهنديس ډيزاين پر توليد زيات تاثري لري‪28 ...................‬‬
‫‪ :Table 2‬اهداف‪ ،‬راجمع سوي معلومات‪ ،‬د معلوماتو منبع‪ ،‬د ډاټا د تحلیل پروګرامونه او السته راوړين‪52 .....................................‬‬
‫‪ :Table 3‬هغه خواص چي په مرسته یې د ‪ AI‬درې ماډلونه پرتله سوه ‪56 ..........................................................................‬‬

‫‪ :Table 4‬ډیموګرافیکي معلومات ‪62 ...................................................................................................................‬‬

‫‪ :Table 5‬له ‪ AI‬رسه د کندهار ښار د مهندسینو د اشنایي کچه معلومول ‪63 ......................................................................‬‬
‫‪ :Table 6‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي مثبت تاثیر (‪ -5‬زیات موافق) ‪64 ..........................................‬‬
‫‪ :Table 7‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي (منفي) تاثیر (‪ -5‬زیات موافق) ‪64 .......................................‬‬
‫‪ :Table 8‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر (‪ -5‬زیات موافق) ‪65 ................................................................‬‬
‫‪ :Table 9‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر ‪65 ....................................................................................‬‬
‫‪ :Table 10‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر (‪ 1‬معنا هو) ‪66 .........................................................................‬‬
‫‪ :Table 11‬دا معلومول چي د کندهار مهندسین کوم ‪ AI‬ماډلونه کاروي‪67 .......................................................................‬‬
‫‪ :Table 12‬په کانسپټ جوړولو کي د مهنديس سټایلونو په مراعت کولو کي د ‪ AI‬ماډلونو موثریت (‪ -5‬زیات موافق) ‪68 ......................‬‬
‫‪ :Table 13‬د ماډل پرتله د هغو مهندسینو د تجربې له مخي چي دا ماډلونه یې استعامل کړي وي‪ -5( .‬زیات موافق) ‪68 ....................‬‬

‫ه‬
 ‫ملړی فصل‬

‫‪ .1‬پېژندنه (‪)Introduction‬‬

‫‪ 1.1‬د څېړين کلیات (‪)Research Background‬‬

‫دا څېړنه د دې لپاره تر رسه شوې ده‪ ،‬تر څو څرګنده کړي چي په مهنديس ډيزاين پروسه کي خصوصا د کانسفټ په جوړولو‬
‫کي د ‪ AI‬نوې ټیکنالوژي څرنګه شاملېدای يس‪ ،‬د ډیزاین د کیفیت په لوړولو او د مهندس او مشرتي تر منځ د اړیکو په پیاوړي‬
‫کولو کي یې رول څه دی؟ د دې په نتیجه کي به په ډیزاین کي ابتکاري سوچ رامنځته يس او د ښار مهنديس ډیزاینونه به ال‬
‫پرمختليل يس‪ ،‬چي له امله به یې د ښار د تعمیراتو فورم تغیر وکړي او د ښار د ښکال او جذب سبب به وګرځي‪.‬‬

‫دا څېړنه به په راتلونکي کي د مسلکي طراحانو او پر ‪ AI‬باندي د ريرسچ کوونکو لپاره یو الرښود و اويس‪ ،‬ځکه موږ پکښي د‬
‫‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي ‪ ،‬د فيصلې کولو او د مفکورو د توليد لپاره ‪ AI‬څېړلی دی‪ .‬دا حقيقت مو پکښي‬
‫واضح کړی دی چي په پورتنيو مراحلو کي د مصنوعي ځیرکتیا د لیکني او انځور جوړولو له وړتیاوو څخه استفاده کېدای يس‪.‬‬

‫د دې څېړين اهداف د ريرسچ له تګالري رسه برابر او یو منطقي تسلسل لري‪ ،‬چي د کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي د‬
‫کانسيپټ په برخه کي‪ ،‬د مشکل او علت تر پیدا کولو وروسته‪ ،‬د ‪ AI‬په معريف کولو رشوع کوي‪ ،‬وروسته د ‪ AI‬ماډلونو پرتله کوي‬
‫او په پای کي یې د کندهار مهندسينو د ډیزاین پر کانسيپټ ونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د مصنوعي‬
‫ځیرکتیا اوسنی او راتلونکی تاثیر څېړي‪.‬‬

‫په دې کي شک نسته چي د مشهورو مهندسینو ځانګړې مهنديس‪ ،‬د انسانیت لپاره یوه ګډه خزانه ده‪ .‬دا د هغوی د ډیزاین‬
‫هغه مهارتونه او کانسېپټونه دي‪ ،‬چي د عامو ډیزایرنانو لپاره سخت کار دی‪ .‬نو د دې لپاره چي عادي مهندسین هم د مشهورو‬
‫سبکونو او کانسېپټونو درلودونکی يو ډیزاین وکړي‪ ،‬دا څېړنه ورته د مصنوعي ځیرکتیا د یو نوي مېتود پېشنیهاد کوي‪ .‬دا د‬
‫مشخصو سبکونو او د ماهرو مهندسینو‪ ،‬د ډیزاین په کیفیت برابره یوه دايس طرحه ده چي کانسېپټ یې د یو مصنوعي ځیرک‬
‫‪ Diffusion Model‬په مرسته جوړیږي‪ .‬د مروجو مېتودونو په پرتله چي د ابتکاري ډیزاین او رسامۍ لپاره سخت مېتودونه ګڼل‬
‫کيږي‪ ،‬موږ په دې باوري يو چي د هغوی پر ځای به دغه پیشنیهاد سوی میتود د يو خورا ابتکاري او موثر ډیزاین المل وګرځي‪.‬‬
‫دا چي نوموړی ماډل د مصنوعي ځیرکتیا یوه برخه ده‪ ،‬نو موږ د مصنوعي ځیرکتیا تعریف په الندي ډول کوو‪:‬‬

‫)‪ AI (Artificial intelligence‬يا مصنوعي ځیرکتیا‪ ،‬د کمپيوټر په نړۍ کي د کارونو د ښه او هم ژر رسته رسولو يوه دايس نوې‬
‫نظريه او پرمختګ دی چي د يو خورا قوي او ال محدود انساين ذهن کار اجراء کوي‪ ،‬لکه د انسان په خربو او هر راز سختو‬
‫پوښتنو پوهېدل‪ ،‬بيا د هغوی لپاره په يوه شېبه کي صحيح او بهرتين ځواب اماده کول‪ ،‬فيصلې کول او انځورونه‪ ،‬يا منونې‬
‫جوړول (‪.)B.J. Copeland, 2023‬‬

‫‪15‬‬
‫‪ AI‬يوه عمومي اصطالح ده او مختلفي ټکنالوژۍ په خپل ځان کي را نغاړي‪ ،‬لکه ماشین يا روباټ ته زده کړه ورکول‪ ،‬ژور تحقيق‬
‫کول‪ ،‬د عاميانه ژيب تحليل او په هغې پوهېدل‪ ،‬رسامي کول او دايس نور (‪.)B.J. Copeland, 2023‬‬

‫بايد ووايم چي ‪ AI‬له نورو ډېرو کارونو رسه رسه‪ ،‬د مختلفو مهنديس سبکونو په انځورولو‪ ،‬په مهنديس کي د طبعي اشکالو په‬
‫تطبيق او تصور او همدا راز د دوو‪ ،‬يا څو مشهورو مهنديس عاملانو د طرحي او سبکونو په يو ځای کولو کي هم زموږ رسه د‬
‫تصور‪ ،‬کانسېپټ او ابتکار په پيدا کولو کي مرسته کوي (‪.)Milad, 2023‬‬

‫راشئ! په دې څېړنه کي موږ او تاسو د ‪ AI‬له الندي دوو وړتياوو څخه‪ ،‬د مهنديس انجنريۍ په ګټه استفاده وکړو‪:‬‬

‫❖ له دغي پرمختليل ټکنالوژۍ څخه يو هم ‪ Chatgpt‬دی چي د مشورې او مهنديس فيصلو په کولو کي را رسه مرسته کوي‪.‬‬
‫❖ دوهم څيز ‪ Image Generative AI‬دی چي د مهنديس کانسېپټ او ابتدايي انځور په وړاندي کولو کي را رسه کومک کوي‪.‬‬

‫البته دا چي انتخاب او آخري فيصله بريته د يو انساين ذهن کار دی‪ ،‬نو دا خربه به واضح کړو چي په مهنديس علم باندي يو‬
‫سنبال انسان څنګه له دغه ځواک څخه ګټوره استفاده کوالی يش؟ او څنګه د همدغه ځواک په مرسته خپل مشرتي‪ ،‬لېواله‬
‫او خپل فعاليت ته را ماتوالی يش؟‬

‫باور لرم چي د دې څېړين په پايله کي به وتوانيږو چي د کندهار واليت او سيمي د رشايطو او کلتور مطابق‪ ،‬په ډېر لنډ وخت‬
‫کي په خورا ابتکاري او په زياته مؤثره توګه په پروژو کي د ‪ AI‬د استعامل موثریت ستاسو ښاغلو حضور ته وړاندي کړو‪.‬‬

‫هو‪ ،‬دا څېړنه به موږ ته دا هم را وښيي چي ‪ AI‬په مهنديس پروګرامينګ کي څومره او څرنګه مرسته کوي؟ همدا راز مشرتي ته‬
‫په يو وخت کي د مخت لفو خارجي او داخيل ډيزاين‪ ،‬د کانسېپټونو په ښودلو کي په څه ډول مرستندوی متامېدای يش؟‬

‫اوس مهال ځیني نړيوال مشهور مهندسني مثالً د ––– (‪ Zaha Hadid‬کمپنۍ مهندسني‪ ،‬يا ‪ Andrew Kudless‬چي د کلفورنیا‬
‫د کالج مهندس پروفیرس دی‪ ،‬يا ‪ Niel leach‬برتانوي مهندس چي د ‪ Critical Theory‬او ‪ digital design‬څېړونکی دی او يا هم‬
‫‪ Behnaz Farahi‬چي د ډیزایرن انعام ګټونکې ده) ––– له دې مصنوعي ځیرکتیا څخه یا خو د خپل کانسېپټ د تصور په قوي‬
‫کولو کي استفاده کوي او یا يې د ‪ AI‬د را تلونکو ګټو په اړه په مهنديس کي لیکني کړي دي ( ‪Nat Barker & Milad H. S.,‬‬
‫‪ .)2023‬د هغوی دا ډول کارونه به موږ تايس ته په دې څېړنه کي څرګند کړو‪.‬‬

‫باوري يم چي د دې څېړين په لوستلو به د مصنوعي ځیرکتیا استعامل ته په کندهار واليت کي انجنريان تشويق يس او د‬
‫کندهار ښار خصوصاً بيا د عینو مېني په څېر په ابتکار منونکي ښارګوټي کي به د ‪ AI‬په مرسته مهنديس ابتکاري ډیزاینونه‬
‫رامنځته يس‪.‬‬

‫موږ به کوښښ وکړو چي څېړنه مو یوازي محيل‪ ،‬یا ‪ Local‬بڼه و نه لري‪ ،‬بلکي د موضوع اهميت ته په کتلو‪ ،‬په پوره ډاډ رسه‬
‫ویالی سو چي دا څېړنه به یو نړیوال حیثیت پيدا کړي او د ټولو مهندسینو لپاره به د استفادې وړ وي‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ 1.1.1‬د مصنوعي ځیرکتیا تاریخچه‬

‫د مصنوعي ځريکتيا يا ‪ AI‬تاريخ د شلمي پيړۍ په منځني عرص پوري اړه لري‪ .‬دا هغه وخت و چي د ‪ Alan Turing‬او ‪John‬‬
‫‪ McCarthy‬په نوم مخکښانو په دغه پرمختګ کي خورا مهم رول ولوباوه‪ McCarthy .‬هغه شخصيت دی چي په ‪1956‬م کال کي‬
‫يې پر خپل ريرسچ او پر مختګ د مصنوعي ځريکتيا نوم کېښود )‪.(Russell & Norvig, 2021‬‬

‫د وخت په تېريدو رسه‪ ،‬تر ‪ 2000‬م کال وروسته مهنديس ته د دايس وسایلو را داخلېدل پيل سوه‪ ،‬چي د مصنوعي ځیرکتیا رسه‬
‫یې ډېر ورته والی درلود‪ .‬په دې وخت کي دايس وسايل جوړ سوه چي هغوی کوالی سوای کارونه په اتومات شکل تر رسه کړي‪،‬‬
‫ساختامين کارونه ال ښه کړي او په ډيزاين کي مهم رول ولوبوي‪ .‬تر دې وروسته نو د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته په مهنديس‬
‫کي ‪ Parametric design, Generative design,‬او ‪ Simulation tools‬رامنځته سوه‪ .‬دغه وسایل که څه هم د اوسني ‪ AI‬په ډول‬
‫د مصنوعي ځیرکتيا ډېر صالحيت نه درلود‪ ،‬مګر بيا يې هم اتومات کارونه کول او د ډيزاين پروسې په بهرتوايل او تيزوايل کي‬
‫يې ښه رول ولوباوه )‪.(Kolarevic & Malkawi, 2005‬‬

‫نن ورځ‪ AI ،‬د مهنديس په ډګر کي انقالب راوستلی دی‪ ،‬ځکه دا ټیکنالوژي مهندسينو ته دا وړتيا ورکوي چي هغوی د ‪ AI‬په‬
‫مرسته يو خورا جالب ابتکار او خالقيت ته ځانونه ورسوي )‪.(Sass, 2017‬‬

‫که څه هم تاریخي ریکارډونه خو دا څرګندوي چي ‪ AI‬له ‪1950‬م کال څخه را رشوع سوی دی‪ ،‬مګر حقیقت دا دی چي د انسان‬
‫په الس باندي د جوړي سوي ځیرکتیا مفکوره‪ ،‬تر دې ډېر پخوا هم موجوده وه‪ .‬په دې کي شک نسته چي انساين ټولنه له ډېرو‬
‫کلونو را هیيس د دايس يو څه په لټه کي وه تر څو يو دايس ماشین جوړ کړي چي هغه دي د انسان په ډول ځريکتيا ولري او د‬
‫يوې موضوع په اړه دي تحليل وکړای يس‪ ،‬د دې لپاره چي د کار په دوران کي ستونزو او مشکالتو ته د اسانه او ژر حل الري په‬
‫لټون کي مرسته وکړي‪ ،‬مثال په ‪ 384-322‬قبل املېالد کلونو کي ارسطو یو دايس سیسټم جوړ کړ چي کوالی یې سوای د‬
‫مقدماتو په واسطه نتیجه ګريي وکړي)‪ . (Tiffany, 2023‬بیا وروسته لیونارډو داوینچي د ‪ 1452‬او ‪ 1519‬کلونو په جریان کي د‬
‫حساب ماشین اخرتاع کړ‪ ،‬چي په هغه رسه په اتومات ډول‪ ،‬د محاسباتو لومړنۍ نظریه رامنځ ته سول )‪.(Arxiv, 2021‬‬

‫که څه هم د تاريخ په اوږدو کي ځيني کسانو همېشه د نوي ټيکنالوجۍ په مقابل کي منفي نظر درلودلی دی‪ ،‬مګر بيا هم د‬
‫هغې پرمختګ دوی را ګرځولی نه دی‪ ،‬هغه تر دوی مخته تللې ده او په وروسته کي په خورا اکرثيت رسه انساين ټولني قبوله‬
‫کړې ده او هغه يې خپل رضورت بللی دی مثال اوس مهال ځیني کسان د موجوده مصنوعي ځیرکتیا په اړه دايس يو منفي نظر‬
‫لري‪ ،‬چي د دغي نوي ټيکنالوژۍ مروج کېدل به له ډېرو خلکو څخه کار او وظيفه واخيل او ډېر د کار سړي به‪ ،‬د بې کارۍ پر‬
‫ټغر کښېنوي‪ ،‬بالکل همدايس فکر هغه وخت هم ډېرو خلګ و د حساب ماشین په وړاندي درلود‪ ،‬حتی د هغه پر خالف يې‬
‫احتجاجونه او مظاهرې کولې‪ ،‬ځکه هغوی فکر کاوه چي دا به ډېر حساب کوونکي او منشیان بې روزګاره کړي او د کمپنۍ‬
‫مالک به د هغوی په عوض کي له حساب ماشین څخه ګټه پورته کوي‪ ،‬مګر دايس نه ده‪ ،‬هيچا د حساب ماشني په وجه کار له‬
‫السه نه دی ورکړی‪ ،‬بلکي هغه له هر چا رسه د کار په اسانه کولو او چټک کولو کي مرسته کړې ده‪ ،‬اوس تايس وينئ چي د‬
‫حساب ماشني څومره عموميت پيدا کړی دی او هيڅ کار ؤ بار له هغه پرته ممکن نه دی‪.‬‬

‫په ‪1956‬م کال کي د جرمني په دارمتوت پوهنتون کي د مصنوعي ځريکتيا د رضورت په اړه یو کنفرانس جوړ شو‪ ،‬په دې‬
‫کنفرانس کي د وخت مشهورو ټیکنالوجي پوهانو لکه‪ Johan McCarthy, Oliver Selfridge, Marrin Minsky, Trenchard :‬او‬

‫‪17‬‬
‫نورو ګډون درلود‪ ،‬دغه ساينس پوهان د انسان د عصبي رشتو او ځیرکتیا مطالعي ته خورا لیواله وه او پوره دوې میاشتي یې‬
‫يوازي پر دي خربه کار وکړ چي څنګه ماشین ته دا وښیي چي د انسان په ډول کار او فعاليت وکړي‪ .‬دا چي د تاریخ په دغه‬
‫زمانه کي د انسان په الس د جوړي سوي ځیرکتیا یعني له ‪ AI‬رسه لیوالتیا ډیره زیاته وه‪ .‬نو هغه د دې المل سوه چي زیات‬
‫پانګوال را وړاندي يس او د ‪ AI‬په پرمختګ کي پانګونه وکړي‪ ،‬د دې په نتيجه کي د پرمختللو پروژو د پلټني اداره )‪(ARPA‬‬
‫رامنځته سوه‪ ،‬د دې ادارې یا سازمان زیات مترکز د ټیکنالوجي پرمختګ باندي و ځکه چي په دې وخت کي انټرنيت هم تازه‬
‫رامنځته سوی و او د دې کار لپاره تر بل هر وخت رشائط ښه برابر وه‪.‬‬

‫د ‪ AI‬په تاریخچه کي يو مهم نوم د ‪ Alan Turning‬ساينس پوه دی‪ .‬د کمپیوټر دغه ساینس پوه‪ ،‬په ‪1950‬م کال کي‪ ،‬د دې لپاره‬
‫څېړنه وکړه‪ ،‬ترڅو دا څرګنده کړي چي ایا په حقیقت کي هم ماشینونه کوالی يش فکر وکړي او که نه؟ دغه ازموینه پر یو څو‬
‫دايس پوښتنو والړه وه چي په مرسته یې انساين ځیرکتیا‪ ،‬د مصنوعي ځیرکتیا په مقابل کي ازمايل کېدای او پرتله کېدای‬
‫سوای‪ .‬مطلب که به د انسان او ربوټ د ځوابونو په منځ کي توپیر لږ سو‪ ،‬نو دا عامل به پوه سو چي اوس نو ربوټ په کايف اندازه‬
‫ځیرک دی چي د انسان په ډول چلند وکړي‪(Eric, 2018) .‬‬

‫په ‪1958‬م کال کي د (‪ )LISP‬په نوم یوه ژبه رامنځته سوه او هغه د مصنوعي ځیرکتیا لپاره يوه معیاري ژبه وټاکل سوه‪ .‬وروسته په‬
‫کال ‪1959‬م کي د انجنیر ارترسامیول له خوا د ماشین زده کړه‪ ،‬یا ‪ Machine Learining‬ایجاد سو‪ .‬نوموړي د ماشین زده کړه‬
‫دايس ترشیح کړل‪ ،‬ويل دا هغه علم دی چي د دې په مټ کمپیوټر کوالی يش پرته له دې چي هغه ته پروګرام ورکړل يس‪ ،‬زده‬
‫کړه وکړي‪(Abraham, 2021) .‬‬

‫په ‪ 1964‬م کال کي د (‪ )MII‬کمپنۍ له خوا د ‪ ELIZA‬په نوم د محاوري یو ابتدایي سافټویر جوړ سو‪ ،‬د دې لپاره چي هغه د‬
‫انسان او ماشین ترمنځ د محاورې لپاره يو ارتباط قایم کړي‪(Tiffany, 2023) .‬‬

‫د ‪ ۱۹‬پیړي په ‪۷‬مه او ‪ ۸‬مه لسیزه کي د ‪ AI‬په برخه کي خاص پرمختګ نه دی راغلی‪ .‬ځکه هغه خیال او خوب چي د انسان په‬
‫شان به يو ماشین هم توجه او فکر کوي او د تحليل کولو قوه به لري د یو څه وخت لپاره خاموش او له منځه والړ‪ .‬بیا کلونه‬
‫وروسته د ‪ Edward Feigenbaum‬په واسطه ‪ AI‬زیات پرمختګ وکړ‪ .‬هغه و چي یوځل بیا ساینس پوهانو د دايس سيسټمونو په‬
‫ایجادولو رشوع وکړل‪ ،‬تر څو هغوی مغلق فعالیتونه تررسه کړای يس‪.‬‬

‫په ‪90‬مه لسیزه کي د ‪ IBM‬کمپنۍ د ‪ Depp Blue‬په نوم کمپیوټرونه بازار ته وړاندي کړه‪ .‬دغو کمپیوټرونو کوالی سوای چي د‬
‫روسيې هېواد د شرتنج مشهور لوبغاړي‪ Garry Kasparov‬ته په شرتنج کي ماته ورکړي‪ .‬نوموړي کمپیوټر امکانات او تخمین په‬
‫دايس ډول محاسبه کوالی سوای‪ ،‬ترڅو اټکل وکړي او هم د يو نوي حرکت لپاره پیشنهاد وکړي‪ .‬مطلب دا ټول ځکه ممکن وه‬
‫چي په دغه کمپيوټر کي د ‪ AI‬سیسټم نصب و‪.‬‬

‫په ‪2002‬م کي ‪ Robot‬کمپنۍ په لومړي ځل يو اتومات ډول پاکونکی ‪ Roomba‬ماشین جوړکړ چي په اوس عرص کي زیاتره خلک‬
‫د خپلو کورونو د فرشونو د پاک ساتلو لپاره له همدې ټيکنالوژۍ څخه استفاده کوي او په ‪2005‬م کال کي بيا لومړی اتومات‬
‫يعني خپله چلېدونکی موټر د امریکا د سټانفورډ پوهنتون لخوا وړاندي شو‪ .‬دغه موټر کوالی سوای چي په خپل رس ‪km 212‬‬
‫الر‪ ،‬په ‪ 6‬ساعته او ‪ 53‬دقیقو کي له کوم ټکر کولو پرته طی کړي‪(St. Peter, 2022) .‬‬

‫‪18‬‬
‫د مصنوعي ځیرکتیا د فعالیتونو ځیني مثالونه چي نن ورځ يي موږ او تايس وینو‪ ،‬هغه د عکسونو‪ ،‬ویډیو او ږغ پروسیس کول‬
‫دي‪ ،‬همدارنګه نوموړې ځريکتيا په یوه وخت کي د مختلفو ژبو ترجمه هم په ډېري اسانۍ رسه کوالی يس او بل دا چي په‬
‫ځیرکو موټرانو کي دا امکان شته چي ‪ Autopilot‬فعاله يش او د هغه په سبب موټر بې له ډرايوره پر خپل رس وچلیږي چي دا‬
‫هر څه د ‪ AI‬له برکته دي‪ .‬له دې رسه رسه نن ورځ د ‪ AI‬ټيکنالوجي د علم مختلفو برخو ته داخله سوې ده‪ ،‬لکه اراوپوهنه‪،‬‬
‫فلسفه‪ ،‬ریايض‪ ،‬منطق‪ ،‬انجنیري‪ ،‬بیولوژي او نور )‪ .(Aaron, 2009‬د دې څېړين په جريان کي به د انجنیرۍ په بخش کي د‬
‫يادي ټيکنالوجۍ د پرمختګ‪ ،‬کار اسانه کولو او چټک کولو په اړه ډېر بحثونه ولولو‪ ،‬په دې دوران کي به تر ټولو په زړه پوري‬
‫پرمختګ د مصنوعي ځیرک رسامي کول او د منت پر اساس یو دايس تصویر جوړول هم ولولو‪ ،‬چي تر اوسه په نړۍ کي چا‬
‫لیدلی نه وي‪ .‬دا راز کارونه‪ ،‬مصنوعي ځیرکتیا د احتامالتو د علم پر اساس کوي او ممکن له مهندسینو رسه د مختلفو نظریاتو‬
‫د تصور او مفکورې په جوړولو کي خورا ښه همکاري وکړي‪.‬‬

‫‪ 1.2‬د مسلې بیان (‪)Problem Statement‬‬

‫په دې کي شک نسته چي د کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي د کانسېپټونو کیفیت قانع کوونکی نه دی او دا مختلف علتونه‬
‫لري لکه‪ ،‬د پروژې په پیل کي د سکیچ نه کول‪ ،‬د مشرتي د راجلبولو لپاره تعمیر په یو دايس کانسېپټ نه جوړول چي په هغه‬
‫کي دي فورم‪ ،‬سټایل‪ ،‬د طبیعت د یو عنرص رسه ورته والی او نور خصوصیات مراعت سوي وي‪ .‬یوازي د تعمیر زوننګ په نظر‬
‫کي نیول‪ ،‬کانسېپټ ته هيڅ توجه نه کول او دايس نور ډېر مشکالت د يادوين وړ دي‪ .‬بله خربه دا هم ده چي عام خلګ يعني‬
‫مشرتيان د مهندس په ابتدایي سکیچونو چندان نه پوهیږي‪ ،‬ځکه سکېچونه حقیقت ته ورته بڼه نه لري‪ .‬نو دا د دې خربي ډېر‬
‫احتامل لري چي د مشرتي دي د مهندس پروپوزل خوښ نه يس‪ .‬د دايس ستونزو یو تر ټولو ښه حل د ‪ AI‬له مصنوعي ځیرک‬
‫کانسېپټ او تصویر جوړولو له وړتیا څخه کار اخیستل دي او دا مشکل هغه په ډېري اسانۍ رسه حلوالی يس‪ ،‬ځکه دا ټيکنالوجي‬
‫له مهند سینو رسه د مختلفو نظریاتو د تصور کولو او د مفکورې په جوړولو کي خورا ښه همکاري کوالی يس‪.‬‬

‫ډېر وخت د یو ښار جالبه مهنديس سیالنیان را جذبوي او د ښار اقتصاد هم پر مخ بیايي‪ .‬مګر د مروج او عادي ډیزاین پر اساس‬
‫د عاليشانه مهنديس طرحه کول‪ ،‬مختلف خنډونه رامنځته کوي‪ .‬له یو اړخه په دغو ډیزاینونو کي په زیاته کچه اليس رسم او د‬
‫ډیزاین جوړولو په جريان کي په کراتو او مراتو اصالحات راوستل هم شامل دي‪ ،‬چي دا د ټیټ کیفیته ډیزاین المل کیږي او له‬
‫بله اړخه په مهندسینو کي د مغلقو مهارتونو او نظریاتو پیدا کېدل لږ څه سخت کار دی‪ ،‬نو ځکه د مهنديس ډیزاین او کانسېپټ‬
‫د بې کیفیتۍ سبب ګرځي‪ .‬دغه ستونزه واقعا هم یوې عاجيل حل الري ته اړتیا لري او دا يوازي د ‪ AI‬په مرسته حلېدای يس‪.‬‬

‫موږ به کوښښ وکړو چي څېړنه مو یوازي محيل یا ‪ Local‬بڼه ونه لري‪ ،‬بلکي زموږ د موضوع اهميت ته په کتلو په پوره ډاډ رسه‬
‫ویالی سو چي دا څېړنه به یو نړیوال حیثیت ولري او د ټولو مهندسینو لپاره به د استفادې وړ وي‪.‬‬

‫زموږ تېرو څېړنو ته د کتني په فصل کي هم دا خربه جوته سوې ده چي مهندسني په ‪ Initial design phase‬کي له ډېرو ستونزو‬
‫رسه مخامخ کیږي‪ .‬عموما کله چي يو ډيزايرن‪ ،‬مشرتي ته مهنديس ډيزاين کانسېپټ وړاندي کوي‪ ،‬نو هغه له برصي رينډر څخه‬
‫استفاده کوي‪ ،‬حال دا چي د دغه مروج ميتود کيفيت او مؤثريت بالکل ښه نه دی‪.‬‬

‫اصالً د دغه غريمؤثريت منشاء هغه مغلقه پروسه ده چي د ډيزاين په جريان کي ورڅخه استفاده کيږي چي په هغې کي په زياته‬
‫پېامنه رسامي شامله ده (‪ .) Zikirov, 2021‬مثالً دوه بعدي نقشې‪ ،‬د ساختامن درې بعدي موډلونه‪ ،‬د مټريل او ټيکسچر‬

‫‪19‬‬
‫استعاملول او د برصي افيکټونو څخه استفاده کول (‪ .)Rezaei, 2019‬بله خربه دا هم ده چي عام خلګ يعني مشرتيان خو د‬
‫مهندس په ابتدایي سکیچونو هم چندان نه پوهیږي‪ ،‬ځکه چي سکیچونه خو حقیقت ته ورته بڼه نه لري‪.‬‬

‫د ‪ Schamatic design‬په مرحله کي پورتنۍ تګالره د دې المل کیږي چي د مشرتي شموليت په ډيزاين کي محدود کړي‪ ،‬که‬
‫چريي د ډيزاين تر اماده کېدو وروسته‪ ،‬هامغه ډيزاين د مشرتي د غوښتني مطابق نه و‪ ،‬نو ټول مراحل بايد له رسه اجراء يس‬
‫چي دغه د ډيزاين د تکرار او د وخت د ضايع کېدو يو سرت المل کيږي (‪ .)Liu, Teng & Dai, 2022‬نو ځکه خو اړتيا ده چي د‬
‫ډيزاين پروسه په دې برخه کي پرمختګ او نوښت وکړي‪.‬‬

‫په همدې خاطر‪ ،‬موږ غواړو چي د کندهار ښار مهندسینو ته ‪ AI‬معريف کړو او په ډیزاین کي د ‪ Conceptualization‬او‬
‫‪ Programming‬له برخو رسه یې ارتباط وڅېړو‪ ،‬ځکه دا د ساختامن لپاره د مفکورې د ډیزاین او مهنديس فیصلو‪ ،‬د کولو مراحل‬
‫دي‪ .‬په دې کي شک نه سته چي د ډیزاین نوموړي ابتدایي پړاونه‪ ،‬په داخيل او خارجي ډیزاین کي پر نورو ټولو مهنديس مراحلو‬
‫رغنده رول لري‪ .‬خو بيا هم دغه مراحل تر ډېره حده د کندهار په تعمیراتو او ډیزاینونو کي نه لیدل کېږي‪ .‬د کندهار ښار‬
‫انجنیران حتی د عینو مېني په څېر ماډرن ښارګوټي کي ال هم د نوري نړۍ په ډول‪ ،‬ابتکاري کانسېپټونه نه استعاملوي‪.‬‬

‫د نړۍ مشهور مهندسني‪ ،‬مثالً د ‪ Zaha Hadid‬کمپنۍ مهندسني‪ ،‬په مهنديس برخه کي‪ ،‬د ‪ AI‬راتلونکي پرمختګ ته په ډېر‬
‫لوړ نظر ګوري او په عميل ډګر کي دې ته په خورا ارزښت قائل دي‪ ،‬بلکي دا يو تاريخي علمي او فني پر مختګ ګڼي او وایي‬
‫چي دا به په نږدې وخت کي مهنديس ساختامنونه يو مخ بدل کړي او خورا ژور مثبت انقالب به پکښي راويل‪)Milad, 2023( .‬‬

‫خو متأسفانه زیاتره افغان مهندسني د همدغي نوي ټکنالوژۍ په اړه هيڅ پوهاوی نه لري او ځيني کسان چي بيا له دې رسه‬
‫څه نا څه بلدتيا لري‪ ،‬هغوی يې بيا د مهنديس په ګټه په سمه او پوره توګه استعاملوالی نه يش‪ .‬نو موږ دغي تيش ته په کتلو‬
‫يقني لرو‪ ،‬چي د همدې څېړين له الري به مو کوښښ کړی وي چي خپل افغان انجيرنان په مهنديس کي‪ ،‬د ‪ AI‬د اوسنیو او را‬
‫تلونکو پرمختګونو تړاو ته تشویق کړي او وررسه اشنا کړي وي‪.‬‬

‫اميد سته چي په را تلونکي کي به ‪ AI‬په مهنديس کي نور هم ز يات ارزښتمن رول ولوبوي او پر اوسنيو پرمختګونو به هيڅکله‬
‫هم بسنه و نه کړي‪ .‬ځکه د يوې څېړين له مخي‪ ،‬په ‪2030‬م کال کي به ‪ ٪۵۰‬مهنديس مسلکيان خپل ‪ ٪۵۰‬کار‪ ،‬د ‪ AI‬په مرسته‬
‫کوي (‪ .)ArchDaily, 2023‬نو دا خربه ډېره اړينه ده چي د کندهار مهندسني له اوس څخه ال‪ ،‬له ‪ AI‬رسه پوره آشنايي ولري او‬
‫په مهنديس مسلک کي د ‪ AI‬په رول پوه وي‪ ،‬تر څو له خپل فن او مسلک رسه موازي‪ ،‬خپل عرصي علمي سفر ته دوام ورکړای‬
‫يش‪.‬‬

‫‪ 1.3‬د څېړين خال )‪)Research Gap‬‬

‫‪ AI‬اوس تازه رامنځته سوې ټیکنالوژي ده‪ ،‬ځکه خو په دې اړه نړیوالې څېړين خورا لږ دي او د هیواد (افغانستان) په پوهنتونونو‬
‫کي خو تر اوسه پوري د دې موضوع اړوند بيخي هيڅ څېړنه نه ده سوې‪ .‬مګر بیا هم موږ تر خپله وسه د ‪ AI‬په اړه عمومي څېړين‬
‫او هم له مهنديس رسه یې د ارتباط په اړه مشخيص څېړين او ژورنالونه کتيل دي‪ .‬د یادو څېړنو له مخي معلومیږي چي دا‬

‫‪20‬‬
‫ټیکنالوژي به په راتلونکي کي په مهنديس ډیزاین کي ډېر مثبت رول ولوبوي‪ .‬د یوې څېړين له مخي خو اټکل کیږي چي‪ ،‬په‬
‫‪2030‬م کال کي به ‪ ٪۵۰‬مهنديس مسلک خپل ‪ ٪۵۰‬کار د ‪ AI‬په مرسته کوي (‪.)ArchDaily, 2023‬‬

‫البته تر اوسه دايس یوه مسلکي ا و تجربوي څېړنه نه ده سوې چي د مهنديس مفکورو په جوړولو او د مهندس او مشرتي تر منځ‬
‫د اړیکو په پیاوړي کولو کي دي د ‪ AI‬موثریت په علمي ډول وښیي او نه هم د ‪ AI‬د مختلفو سیسټمونو تر منځ د مهنديس‬
‫ډیزاین او اصطالحاتو په ارتباط په مسلکي لحاظ يوه مقايسه او پرتله سوې ده‪ .‬د یادي خال څېړل به د راتلونکو څېړونو لپاره هم‬
‫یو الرښود وي او په مهنديس ډیزاین کي به د مصنوعي ځیرکتیا د رول په ژور پوهېدلو کي همکاري وکړي‪ ،‬ځکه دا څېړنه‪ ،‬د‬
‫مهنديس نظریاتو د پیدا کولو او هم د مفکورو د جوړولو لپاره‪ ،‬د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪ AI ،‬څېړي‪.‬‬
‫موږ دا حقيقت واضح کړی دی چي په پورتنيو مراحلو کي د مصنوعي ځیرکتیا د لیکني او انځور جوړولو له وړتیاوو څخه استفاده‬
‫کېدای يس‪ .‬ځکه دا له مهندسینو رسه د مختلفو نظریاتو د تصور کولو او د مفکورې په جوړولو کي همکاري کوالی يس‪.‬‬

‫هڅه مو کړې ده چي د کندهار پوهنتون د محصلینو په توګه‪ ،‬نه یوازي د کندهار پوهنتون‪ ،‬بلکه د نړۍ د ټولو پوهنتونو لپاره‬
‫علمي پانګه ډېره کړو‪ .‬هغه وخت چي ‪ AI‬نور پرمختګ وکړي او د نړۍ نور محصلین چي کله د دې موضوع په اړه اضافه څېړنه‬
‫کوي‪ ،‬نو زموږ په څېر به د دې نوي موضوع په اړه د معلوماتو ‪،‬له نه شتون رسه مخامخ نه يس‪ .‬هيله مو دا ده چي دا څېړنه به د‬
‫راتلونکو تحقيقاتو لپاره یو بهرتين الرښود وي او په مهنديس ډیزاین کي به د مصنوعي ځیرکتیا د رول په اړه په ژوره توګه پوهېدلو‬
‫کي همکاري وکړي‪.‬‬

‫موږ دا کوښښ کړی دی چي څېړنه مو یوازي محيل‪ ،‬یا ‪ Local‬بڼ ه و نه لري‪ ،‬بلکي زموږ تر الس الندي موضوع ته په کتلو‪ ،‬په‬
‫پوره ډاډ رسه ویالی سو چي دا څېړنه به یو نړیوال حیثیت ولري او د ټولو مهندسینو لپاره به د استفادې وړ وي‪.‬‬

‫‪ 1.4‬د څېړين پوښتني )‪(Research Questions‬‬

‫د دې څېړين الرښود مرکزي پوښتنه په الندي ډول ده‪:‬‬

‫په مهنديس ډيزاين پروسه کي خصوصا د کانسېپټ په جوړولو کي‪ ،‬د ‪ AI‬نوې ټیکنالوژي څرنګه شاملېدای يس او د ډیزاین د‬
‫کیفیت په لوړولو او د مهندس او مشرتي تر منځ د اړیکو په پیاوړي کولو کي یې رول څه دی؟‬

‫د دې څېړين فرعي پوښتني په الندي ډول دي‪:‬‬

‫لومړی‪ :‬په ډیزاین کي د کانسېپټ جوړولو له مرحلې رسه ‪ AI‬څه ارتباط لري؟‬
‫دوهم‪ :‬د ‪ AI‬په درو ماډلونو (لکه ‪ Dalle ،Midjourney‬او ‪ Stable diffusion‬کي) کوم یو ماډل د مهنديس برصي خواصو‬
‫پر اساس‪ ،‬تر ټولو مخکښ کېدای يس او په مهنديس کي ورڅخه کومه ګټه اخیستل کېدای يس؟‬
‫دریم‪ :‬په ډیزاین کي د کندهار مهندسینو پر کانسېپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د مصنوعي‬
‫ځیرکتیا اغیز څه دی؟‬

‫‪21‬‬
 ‫‪ 1.5‬د څېړين عمومي موخه )‪(Research Aim‬‬

‫د څېړين تر ټولو مهمه موخه‪ ،‬په مهنديس ډيزاين پروسه کي خصوصا د کانسېپټ په جوړولو کي د ‪ AI‬نوې ټیکنالوژي شاملول‬
‫دي‪ ،‬د ډیزاین د کیفیت په لوړولو او د مهندس او مشرتي تر منځ د اړیکو په پیاوړي کولو کي د هغې د رول څېړل دي‪.‬‬

‫غواړو چي ډیزاین ته د ‪ AI‬په را داخلولو رسه د کندهار د تعمیرونو په کانسېپټونو کي سمون او نوښت راولو‪ .‬د دې په نتیجه کي‬
‫به د ښار د تعمیراتو فورم تغیر وکړي او د ښار د ښکال او جذب سبب به وګرځي‪.‬‬

‫‪ 1.6‬د څېړين اهداف )‪(Research Objectives‬‬

‫د پورته موخي د ترالسه کولو لپاره بايد الندي اهدافو ته ورسېږو‪:‬‬

‫لومړی‪ :‬د کانسېپټ جوړولو په مرحله کي د کندهار مهندسینو ته د ‪ AI‬ور پېژندل‪.‬‬

‫دوهم‪ :‬د ‪ AI‬د دريو ماډلونو په مرسته‪ ،‬په جوړو سوو کانسېپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله کول او د همدغو‬
‫خواصو پر اساس‪ ،‬په هغوی کي د مخکښ سیسټم معريف کول‪.‬‬
‫دریم‪ :‬په ډیزاین کي د کندهار مهندسینو پر کانسېپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د مصنوعي‬
‫ځیرکتیا اغېز څېړل‪.‬‬

‫نوټ‪ :‬دغه اهداف واضح‪ ،‬د ريرسچ له تګالري رسه برابر او یو منطقي تسلسل لري‪ ،‬چي د ‪ AI‬په ورپېژندلو رشوع کوي‪ ،‬وروسته‬
‫د ‪ AI‬د ماډلونو پرتله کوي او په پای کي یې د کندهار مهندسينو پر ډیزاین اوسنی او راتلونکی تاثیر څېړي‪.‬‬

‫‪ 1.7‬د څېړين اهمیت )‪(Significance of Research‬‬

‫دې څېړين‪ ،‬د مهنديس نظریاتو د پیدا کولو او د مفکورو جوړولو لپاره‪ ،‬د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪ ،‬د ‪AI‬‬
‫رول څېړلی دی‪ .‬د ډیزاین نوموړي ابتدایي پړاوونه‪ ،‬په داخيل او خارجي ډیزاین کي پر نورو ټولو مهنديس مراحلو رغنده رول‬
‫لري‪ .‬یادي څېړين‪ ،‬دا حقيقت په علمي توګه واضح کړی دی چي په پورتنيو مراحلو کي د مصنوعي ځیرکتیا د لیکني او انځور‬
‫جوړولو‪ ،‬له وړتیاوو څخه استفاده کېدای يس‪.‬‬

‫موږ غواړو چي د کندهار ښار مهندسینو ته ‪ AI‬معريف کړو او په ډیزاین کي یې له پورته برخو رسه ارتباط وڅېړو‪ .‬دا څېړنه ډیزاین‬
‫ته د ‪ AI‬په را داخلولو رسه‪ ،‬د کندهار د تعمیرونو په کانسېپټونو کي د سمون او نوښت را وستلو لپاره تر رسه سوې ده‪ .‬د دې په‬
‫نتیجه کي به د ښار د تعمیراتو فورم تغیر وکړي او د ښار د ډېري ښکال او جذب سبب به وګرځي‪.‬‬

‫موږ به کوښښ وکړو چي څېړنه مو یوازي محيل‪ ،‬یا ‪ Local‬بڼه ونه لري‪ ،‬بلکي د موضوع اهميت ته په کتلو‪ ،‬په پوره ډاډ رسه ویالی‬
‫سو چي دا څېړنه به یو نړیوال حیثیت ولري او د ټولو مهندسینو لپاره به د استفادې وړ وي‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫ځکه د اوسنۍ لسیزي ټیکنالوژي ته په نظر کولو‪ ،‬د مهنديس ډیزاینونو کیفیت قانع کوونکی نه دی‪ .‬دا څېړنه یوه دايس تګالره‬
‫څېړي چي په هغې کي د منت پر اساس مهنديس مفکوره جوړیږي‪ .‬دغه تګالره د ډیزایرن له پوهي څخه د اضايف پوهي په‬
‫درلودلو رسه‪ ،‬په ډیزاین کي له انساين ځیرکتیا رسه یو ځای‪ ،‬مصنوعي ځیرکتیا هم په الره اچوي او د ډیزاین د ابتکاري کولو‬
‫لپاره‪ ،‬پر ډېرو ماهرو مهندسینو تکیه کول تقریبا له منځه وړي‪.‬‬

‫یو خو دغه میتود ډېر کانسېپټونه جوړوالی يس او ډیزایرنان پکښي له اليس رسم‪ ،‬یا سکېچ پرته‪ ،‬یو قانع کوونکی حل پیدا‬
‫کوالی يس‪ ،‬چي له امله به یې هرومرو د ډیزاین کیفیت هم لوړیږي‪ .‬په پایله کي به په لنډ وخت کي بې شمیره مفکورې‪ ،‬په ‪AI‬‬
‫تولیدیږي او مشرتي ته به وړاندي کیږي‪ .‬مشرتي به ورڅخه یو انتخابوي او بيا به مهندس خپل ډیزاین ته دوام ورکوي‪ .‬دا څېړنه‬
‫د ډیزاین له نوي آیندې رسه مهندس اوس ال اعیاروي‪ .‬ځکه د يوې تر رسه سوي څېړين له مخي اټکل کیږي چي‪ ،‬په ‪2030‬م‬
‫کال کي به ‪ ٪۵۰‬مهنديس مسلک‪ ،‬خپل ‪ ٪۵۰‬کار‪ ،‬د ‪ AI‬په مرسته کوي (‪.)ArchDaily, 2023‬‬

‫‪ 1.8‬خالصه )‪(Summery‬‬

‫دغه فصل په مهنديس کي د مصنوعي ځريکتیا په اړه پر کلیاتو او د مسئلې پر بیان بحث کوي‪ .‬دا چي‪ ،‬دا څېړنه کوم اهمیت‬
‫لري او کومه علمي خال ډکوالی سی‪ ،‬دا د همدې فصل‪ ،‬هغه تر ټولو مهم ټکي دي‪ .‬په دې فصل کي د څېړين د اهدافو او‬
‫پوښتنو په اړه مفصل بيانات سوي دي‪.‬‬

‫د دې څېړين اهداف واضح‪ ،‬د ريرسچ له تګالري رسه برابر او یو منطقي تسلسل لري‪ ،‬چي د کندهار ښار په مهنديس ډیزاینونو‬
‫کي د کانسېپټ په برخه کي‪ ،‬د ستونزي د علت تر پیدا کولو وروسته‪ ،‬د ‪ AI‬په معرفت رشوع کوي‪ ،‬وروسته د ‪ AI‬د ماډلونو پرتله‬
‫کوي او په پای کي یې د کندهار ښار مهندسينو پر ډیزاین باندي اوسنی او را تلونکی رول څېړي‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫دوهم فصل‬

‫‪ .2‬تېرو څېړنو ته کتنه (‪)Literature Review‬‬

‫‪ 2.1‬پیژندنه (‪)Introduction‬‬
‫د مهندسینو لپاره په مصنوعي ځیرکتیا او له مهنديس ډیزاین رسه یې پر اړیکه پوهېدل ډېر مهم دي‪ .‬په دې فصل کي تېرو‬
‫څېړنو ته د کتني پر اساس‪ ،‬په مهنديس ډیزاین کي‪ AI ،‬معريف سوی او د ډیزاین له ‪ Conceptualization Phase‬او‬
‫‪ Programming‬رسه ارتباط ورکړل سوی دی‪ .‬د مهندسینو لپاره دا معلومات ځکه رضوري دي چي د مشهورو مهندسينو د تجربو‬
‫له مخې‪ AI ،‬کوالی يس چي د ‪ Conceptual Design Phase‬طریقه ال ښه کړي کومه چي مهندسني یې د ابتدايي ډیزاین د‬
‫مفکورو د رامنځته کولو لپاره کاروي او کوالی يس په مهنديس کي يو ښه ابتکار رامنځته کړي‪.‬‬

‫فکر کيږي چي اوس ال هم ډېر وختي دی چي دا پريکړه وکړو‪ ،‬چي د ‪ AI‬تاثري به پر مهنديس ډیزاین څنګه وي‪ .‬خو دا یو حقیقت‬
‫دی چي ورځ تر بيل بدلون‪ ،‬نه يوازې په مسلکي کچه منځته راځي‪ ،‬بلکې پر دې هم بدلون راځي چي د مهنديس څانګي‬
‫محصلین به څنګه روزل کیږي‪ ،‬ځکه د ‪ AI‬وده د ډیزاین د تولید په برخه کي خورا چټکه ده‪ .‬نو راځئ لومړی ځیني اړین‬
‫مهنديس موضوعات‪ ،‬مصنوعي ځیرکتیا او وروسته د دواړو ترمنځ اړیکه وڅېړو‪:‬‬

‫‪ 2.2‬مهنديس ډيزاين (‪)Architectural Design‬‬

‫مهنديس ډيزاين له فضاء‪ ،‬چاپرييال او ساختامن جوړولو او تنظيمولو څخه بحث کوي چي د انسان‪ ،‬ټکنالوجي‪ ،‬ساينس او هرن‬
‫په يوځای وايل رسه يو تعمري‪ ،‬يا فضاء په ښکلې بڼه او د استفادې وړ رامنځته کوي‪(Delgado et al., 2019) .‬‬

‫د مهنديس ډيزاين پروسه مختلفو مرحلو ته تقسيم شوې ده‪ ،‬ترڅو په ښه او مؤثره ډول د يو ساختامن اعامر له مفکورې څخه تر‬
‫تکميلېدو پوري ورسوي‪.‬‬

‫❖ )‪Predesign (Programming‬‬
‫❖ )‪Schematic Design (Conceptualization‬‬
‫❖ ‪Design Development‬‬
‫❖ ‪Construction Document‬‬
‫❖ ‪Biding‬‬
‫❖ ‪Construction‬‬

‫په دغو ټولو مرحلو کي‪ ،‬په خاص ډول بيا په لومړیو دوو مراحلو کي د مصنوعي ځريکتيا څخه استفاده‪ ،‬زموږ د ډيزاين پروسه‬
‫چټکه او ښکلې کوي ځکه دغه لومړۍ دوې مرحلې د فيصله کولو او د مفکورو د توليد مرحلې دي‪)Junming et al. 2023( .‬‬

‫مهنديس ډيزاين د ډيزايرن د مفکورې او مهارت رسه تړاو لري‪ .‬بهرته او عايل مهنديس ډيزاين د يو ښار د منظرې په ښودلو کي‬
‫مهم او حيايت رول لري‪ .‬رسبريه پر دې په ښار کي د پام وړ مهنديس چوکونه او ودانۍ جوړول‪ ،‬کاري فرصتونه او د سيالنيانو‬
‫توجه جلبوي (‪.)Ivashko, 2020‬‬

‫‪24‬‬
‫مهندسني په ‪ Initial design phase‬کي له ډېرو ستونزو رسه مخامخ کیږي‪ .‬عموما کله چي يو ډيزايرن‪ ،‬مشرتي ته مهنديس‬
‫ډيزاين کانسې پټ وړاندي کوي‪ ،‬نو د برصي رينډر څخه استفاده کوي‪ ،‬حال دا چي د دغه مروج ميتود کيفيت او مؤثريت ښه نه‬
‫دی‪.‬‬

‫اصالً د دغه غريمؤثريت منشاء هغه مغلقه پروسه ده چي د ډيزاين په جريان کي ورڅخه استفاده کيږي چي په هغه کي په زياته‬
‫اندازه رسامي شامله ده (‪ .) Zikirov, 2021‬مثالً دوه بعدي نقشې‪ ،‬د ساختامن درې بعدي موډلونه‪ ،‬د مټريل او ټيکسچر‬
‫استعاملول او د برصي افيکټونو څخه استفاده کول (‪.)Rezaei, 2019‬‬

‫د ‪ Schamatic design‬په مرحله کی پورتنۍ تګالره د دې المل کیږي چي د مشرتي شموليت په ډيزاين کي محدود کړي‪ ،‬که‬
‫چريي د ډيزاين تر اماده کېدو وروسته‪ ،‬هامغه ډيزاين د مشرتي د غوښتني مطابق نه و‪ ،‬نو ټول مراحل بايد له رسه اجراء يس‬
‫چي دا د ډيزاين د تکرار او د وخت د ضايع کېدو المل کيږي (‪ .)Liu, Teng & Dai, 2022‬نو ځکه خو اړتيا ده چي د ډيزاين‬
‫پروسه په دې برخه کي پرمختګ او نوښت وکړي‪.‬‬

‫د مهنديس ډيزاين د کښته کيفيت المل همدا د ډيزاين اوږده پروسه او د ډيزايرن غريمسلکي والی دی چي ډيزاين په ښه ډول‬
‫نه يش رينډر کوالی‪ .‬دا چي ډيزاين يوه تدريجي پروسه ده‪ ،‬نو ځکه بايد دیزايرن په دوام داره شکل نوي ميتودونه زده کړي او د‬
‫ډيزاين مختلفي طريقې وڅيړي (‪ .)Darrell et al., 2023‬همدارنګه دډیزاين لپاره بهرتينه طريقه او حالره موندل هم يو ډيزايرن‬
‫له لويو چيلنجو رسه مخ کوي‪.‬‬

‫لوړ ټول هغه فکټورونه دي چي د ډيزاين په غريمؤثريت کي يې مهم رول لوبولی دی‪ .‬نو ځکه بايد مهنديس ته نوې او عرصي‬
‫ټکنالوجي داخله يش‪ ،‬ترڅو دغو مشکالتو ته يو ښه حل و اويس‪.‬‬

‫‪ 2.2.1‬پروګرامینګ او سکيامټیک ډيزاين (‪)Programming & Schematic Design Phases‬‬

‫مهنديس پروګرامینګ یوه سیسټامټیکه پروسه ده چي په هغې کي د مهنديس حلونو د پیداکولو او فیصلو کولو لپاره معلومات‬
‫را جمع او تحلیل کیږي )‪ .(Ballast, 2017‬په دې مرحله کي عموما په ځینو ابتدایي معلوماتو پوهېدل الزمي وي‪ ،‬لکه‪ :‬د مشرتي‬
‫رشایط‪ ،‬د مساحتونو وظایف‪ ،‬د ساحې فزیکي حالت‪ ،‬بودیجه او نور ورته فکتورونه‪ .‬دې مرحلې ته د ډیزاین له عمال رشوع کولو‬
‫څخه مخکي پړاو ‪ ،‬یا ‪ Predesign Phase‬هم وایي‪.‬‬

‫د پروژې په ډیزاین کي‪ ،‬تر پروګرامنګ وروسته د سکیامټیک ډیزاین مرحله راځي‪ .‬دغه (‪ )Schamatic Design‬هغه مرحله ده‬
‫چي ډيزايرن خپل فکر او طرحه د سکيچ پواسطه پکښي ښیي او په هغې کي پروګرام د مهنديس ژيب پواسطه ښودل کيږي‪.‬‬
‫ډيزايرن په دې وخت کي د مفکورې د جوړولو او سکېچونو څخه استفاده کوي‪ ،‬ترڅو د خپل ډیزاین موخو ته ورسیږي ‪(AIA,‬‬
‫)‪.2007‬‬

‫د امریکا د مهندسینو د ادارې (‪ )AIA‬څخه د الس ته راغيل تعریف له مخي‪ ،‬سکېامټیک ډیزاین هغه مرحله ده چي په هغې‬
‫کي يو مهندس ابتدایي اسناد جوړوي چي په هغې کي رسمونه او نور دايس اسناد شامل وي چي د پروژې د مختلفو برخو تر‬
‫منځ اړیکه او اندازه ښیي‪ .‬دا هر څه د دې لپاره وي‪ ،‬تر څو مشرتي ته د ابتدایي پروپوزل لپاره وړاندي يس او هغه یې د ډیزاین‬
‫د دوام لپاره قبول کړي )‪.(AIA, 2007‬‬

‫‪25‬‬
‫د )‪ (Schematic design‬په مرحله کي‪ ،‬د ډیزاین د عمومي مفکورې یا کانسېپټ او د ابتدایي پالنونو جوړول شامل دي‪ ،‬کوم‬
‫چي د پروژې د ساحې‪ ،‬اندازې‪ ،‬او د مختلفو برخو لکه فضا‪ ،‬وظیفې او تګ راتګ تر منځ اړیکه ښيي‪.)Smith, 2020( .‬‬

‫د مهنديس نظریاتو د پیدا کولو او د مفکورو جوړولو لپاره‪ ،‬د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په پورته مراحلو کي‪ AI ،‬هم‬
‫یو ښه رول درلودالی يس‪ .‬د ډیزاین نوموړي ابتدایي پړاوونه‪ ،‬په داخيل او خارجي ډیزاین کي پر نورو ټولو مهنديس مراحلو‬
‫رغنده رول لري‪ .‬په پورتنيو مراحلو کي د مصنوعي ځیرکتیا د لیکني او انځور جوړولو‪ ،‬له وړتیاوو څخه استفاده کېدای يس‪.‬‬

‫که ډیزاین ته ‪ AI‬را داخل يس‪ ،‬نو د ښارونو د تعمیرونو په کانسېپټونو کي به سمون او نوښت رايس‪ .‬د دې په نتیجه کي به د‬
‫ښار د تعمیراتو فورم تغیر وکړي او د ښار د ډېري ښکال او جذب سبب به وګرځي‪ .‬راځئ‪ ،‬د پورتني معلوماتو په نظر کي نیولو‬
‫رسه‪ ،‬په الندي ډول د مصنوعي ځیرکتیا موضوع ته نور هم داخل سو‪:‬‬

‫‪ 2.2.2‬مهنديس مفکوره (‪:)Architectural Concept‬‬

‫په مهنديس ادبياتو کي د "مفکورې" د اصطالح مختلف تعريفونه راغيل دي‪ .‬دا تعریفونه په خپل ځان کي مختلف مفاهيم لري‪،‬‬
‫چي په نظريې رسه رشوع کيږي او د پروژې په پروپوزل پای ته رسيږي )‪ .(N. Cross, 2001‬د تورا او ناګي په نوم مهندسین‪،‬‬
‫مفکوره دايس تعريفوي‪ :‬په فکر کي د يو درک او احساس پيدا کېدل چي د رسامي‪ ،‬مکاملې‪ ،‬سمبولونو او نقشې پواسطه ښودل‬
‫کيږي )‪ .(Taura & Nagai, 2013‬مفکوره اصال د سمبولونو یو ذهني منایش دی چي زموږ دماغ دا منایش د دې لپاره کوي‬
‫ترڅو د فزیکي نړۍ د اجسامو څرګندونه وکړي‪ .‬ايلويټ د مفکورې تعريف دايس کوي‪ :‬په فکر کي د يو رسم پيدا کېدل چي يوه‬
‫معنا ولري‪ ،‬يو څو اجسام رسه وصل کړي‪ ،‬ابتکار درلودونکي وي او د يو ډيزاين د جوړېدو لپاره رهنام وي )‪.(B. Eilouti, 2018‬‬

‫خو ځيني وختونه دا يوڅه مشکله خربه وي چي موږ او تايس د مهنديس ډيزاين په مفکوره وپوهيږو‪ ،‬ځکه دا د مشرتي يا‬
‫ليدونکي په درک اړه لري او ځيني وخت بيا د ډيزاين کوونکي په لياقت او ذهانت اړه لري‪ ،‬چي په ښه ډول د ډيزاين د مفکورې‬
‫ادراک ورکړي‪ .‬زيات محصلني او تازه مهندسني له دې رسه په مشکل کي دي چي څرنګه ذهني محتوا او مفکوره په برصي ډول‬
‫واړوي‪ ،‬ترڅو د نورو په واسطه درک يس )‪ .(E. Alsoofee, 2015‬نو د دې ستونزي له امله‪ ،‬د ډيزان د السته راوړين په مرحله کي‬
‫موانع رامنځته کيږي او د دې باعث کيږي چي د ډيزاين په پروسه کي‪ ،‬له هغه اصيل ډیزاین رسه چي باید سوی وای‪ ،‬زيات‬
‫تغريات رامنځته يس‪ .‬دغه تغريات چي د ډيزان په اوله مرحله کي رامنځته کيږي‪ ،‬په ډېره کچه د ډيزان له هدف څخه او له‬
‫ترالسه سوو معلوماتو څخه متاثره کيږي )‪.(M. Locus, 2021‬‬

‫‪ .Figure 1‬یو مشهور تعمیر د مفکورې جوړول په مرحله کي )‪(N. Al-Qemaqchi, 2022‬‬

‫‪26‬‬
‫موږ غواړو چي د کندهار ښار مهندسینو ته د کانسېپټ په برخه کي‪ AI ،‬معريف کړو‪ ،‬ځکه دا په ډیزاین کي د‬
‫‪ Conceptualization‬او ‪ Programming‬په برخو کي ښه رول را منځته کوالی يس او پورته مشکالت له منځه وړي‪ .‬نوموړي‬
‫مرحلې‪ ،‬د ساختامن لپاره د مفکورې د ډیزاین او مهنديس فیصلو د کولو مراحل دي‪ .‬په دې کي شک نه سته چي د ډیزاین‬
‫نوموړي ابتدایي پړاوونه‪ ،‬په داخيل او خارجي ډیزاین کي پر نورو ټولو مهنديس مراحلو رغنده رول لري‪.‬‬

‫‪ 2.2.2.1‬مفکوره او سکيچ‬
‫د الوسن له نظره د مهندسينو او ډيزايرنانو لپاره دا ناممکنه ده چي دوی دي له پينسل پرته چي د دوی په الس کي وي‪ ،‬فکر‬
‫وکوالی يش )‪ .(B. Lawson, 2005‬د مهندس توانايي او لياقت د هغه د سکيچ رسه اړه لري‪ ،‬چي هغه په واسطه کوالی شی‪ ،‬د‬
‫خپل فکر محتوا اظهار کړي )‪ . (M. Joao, 2014‬دغه سکيچونه زياتره وختونه د يو بهرتين ډيزاين لپاره ډېر مهم وي‪ .‬که څه هم‬
‫زياتره ډيزاين کوونکي په سکيچ کولو کي ماهره دي‪ ،‬مګر بيا هم شايد هغه څه چي د دوی په فکر کي دي‪ ،‬اکرثه وختونه یې نه‬
‫يس کوالی چي عمال یې د کاغذ پر مخ ښکاره کړي‪ .‬که څه هم د يوه ډيزايرن لپاره سکيچ يو کليدي اصل دی‪ ،‬چي کوالی يس‬
‫د هغه په واسطه خپله نظريه د ډيزاين په اړه څرګنده کړي‪ ،‬خو بیا هم دا يس یو څه ته رضورت سته چي نوموړی د هغه په‬
‫مرسته خپله ذهني مفکوره وښیي او هغه مصنوعي ځیرکتیا کېدای يس)‪ .(S. Kim, 2007‬مشهورو مهندسینو ‪ AI‬د سکېچ‪ ،‬یا‬
‫مفکورې جوړولو پر وخت‪ ،‬د همکار په توګه خورا موثر ګڼلی دی او الندي یې په دې فصل کي په اړه بحثونه سوي دي‪.‬‬

‫‪ .Figure 2‬د یو مهندس د ډیزاین ذهني مفکوره چي د سکېچ په مرسته یې کاغذ ته انتقال کړې )‪(N. AL.Qemaqchi, 2022‬‬
‫ده‪،‬‬

‫‪ 2.3‬مصنوعي ځیرکتیا (‪)Artificial Inteligence‬‬

‫د ‪ AI‬د پالر ‪ Johan McCarthy‬له نظره ‪ AI‬د ځیرکو ماشینونو او ځیرکو کمپیوټري پروګرامونو جوړولو علم او ساینس دی‪AI .‬‬
‫د دې مطالعې له الري جوړیدای يس چي څرنګه د يو مشکل د حلولو پر وخت د انسان دماغ‪ ،‬فکر او فیصله زده کړه او کار کوي‬
‫او بیا دغه علم د مطالعې محصول د ځیرکو سیسټمونو او سافټویرونو لپاره اساس کېدای يس‪.‬‬

‫)‪ AI (Artificial intelligence‬يا مصنوعي ځیرکتیا د کمپيوټر په نړۍ کي د کارونو د ښه او ژر رسته رسولو يوه دايس نوې نظريه‬
‫او پرمختګ دی چي د يو خورا قوي او ال محدود انساين ذهن کار اجراء کوي‪ ،‬لکه د انسان په خربو او هر راز سختو پوښتنو‬
‫پوهېدل‪ ،‬بيا د هغوی لپاره په يوه شېبه کي صحيح او بهرتين ځواب اماده کول‪ ،‬فيصلې کول او انځورونه يا منونې پېژندل‪B.J. ( .‬‬
‫‪)Copeland, 2023‬‬

‫‪27‬‬
 ‫د مصنوعي ځريکتيا‪ ،‬يا ‪ AI‬تاريخ د شلمي پيړۍ په منځني عرص پوري اړه لري‪ .‬دا هغه وخت و چي د ‪ Alan Turing‬او ‪John‬‬
‫‪ McCarthy‬په نوم مخکښانو په دغه پرمختګ کي خورا مهم رول ولوباوه‪ McCarthy .‬هغه شخصيت دی چي په ‪1956‬م کال‬
‫کي يې پر خپل ريرسچ او پر مختګ د مصنوعي ځريکتيا نوم کېښود )‪ .(Russell & Norvig, 2021‬د وخت په تېرېدو رسه تر‬
‫‪2000‬م کال وروسته مهنديس ته د دايس وسایلو را داخلېدل پيل سوه‪ ،‬چي د مصنوعي ځیرکتیا رسه یې ډېر ورته والی درلودی‪.‬‬
‫په دې وخت کي دايس وسايل جوړ سوه چي کوالی یې سوای کارونه په اتومات شکل تر رسه کړي‪ ،‬ساختامين کارونه ال ښه‬
‫کړي او په ډيزاين کي مهم رول ولوبوي‪ .‬تر دې وروسته نو د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته په مهنديس کي ‪Generative design,‬‬
‫‪ Parametric design,‬او ‪ Simulation tools‬رامنځته سوه‪ .‬دغه وسایل که څه هم د اوسني ‪ AI‬په ډول مصنوعي ځیرک نه وه‪،‬‬
‫خو اتومات کارونه یې کول او د ډيزاين پروسې په بهرتوايل او تيزوايل کي يې ښه رول ولوباوه )‪.(Kolarevic & Malkawi, 2005‬‬
‫نن ورځ‪ AI ،‬د مهنديس په ډګر کي انقالب راوستلی دی‪ ،‬ځکه دا مهندسينو ته دا وړتيا ورکوي چي هغوی د ‪ AI‬په مرسته يو‬
‫خورا جالب ابتکار او خالقيت ته ځانونه ورسوي )‪.(Sass, 2017‬‬

‫‪ 2.4‬مصنوعي ځريکتيا او مهنديس اصطالحات (‪)AI & Architectural Terminalogy‬‬

‫د مناسبو لغتونو استعامل د مصنوعي ځريکتيا په مټ جوړيدونکي مهنديس ډيزاين باندي زيات اثر لري‪ ،‬نو ځکه دا څېړنه شپږ‬
‫ډوله موارد چي استعامل يې زيات او د مصنوعي ځريکتيا په مرسته د مهنديس ډيزاين په توليد کي ډېر استفاده کېدای يس‪،‬‬
‫څيړيل دي‪ .‬چي هغوی په الندي ډول دي )‪:(Junming et al. 2023‬‬

‫‪Building type )1‬‬

‫‪Illumination )2‬‬
‫‪Angle of view )3‬‬
‫‪Environment )4‬‬
‫‪Architecture style )5‬‬
‫‪Time )6‬‬

‫په مصنوعي ځريکتيا کي د پورته عنارصو د کنټرول لپاره زيات مختلف لغتونه وازمويل شول او د هغو لغاتو لپاره چي د هغوی په‬
‫واسطه مذکوره عنارص په ښه او دقيق ډول کنټرولېدل‪ ،‬په ‪۲‬م منرب جدول کي ځای پر ځای سوي دي‪.‬‬

‫‪ :Table 1‬شپږ ډوله الرښود اصطالحات چي د مصنوعي ځريکتيا په مرسته د مهنديس ډيزاين پر توليد زيات تاثري لري (‪.)Junming et al. 2023‬‬

‫❖ ‪ :Building Type‬ددې لپاره استفاده کيږي چي د ساختامن ډول او اندازې ته تغري ورکړو‪.‬‬
‫❖ ‪ :Illumination‬ددې لپاره استفاده کيږي چي دډيزاين په روښنايي کي تغري راويل او د ساختامن اتوم سفري ته تغري ورکړي‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫❖ ‪ :Angle of view‬ددې لپاره استفاده کيږي چي د ساختامن د ليد زاويه تغري کړي‪.‬‬
‫❖ ‪ :Environment‬ددې لپاره استفاده کيږي چي د ساختامن شاوخوا منظم او ترتيب کړي‪.‬‬
‫❖ ‪ :Architecture Style‬ددې لپاره استفاده کيږي چي په مصنوعي ځريکتيا رسه د جوړېدونکي ساختامن د مهنديس سبک‬
‫انتخاب کړي‪.‬‬
‫❖ ‪ :Time‬د دې لپاره استفاده کيږي چي د ساختامن د مشاهدې وخت‪ ،‬موسم او اتوم سفري ته تغري ورکړي‪.‬‬

‫‪ .Figure 3‬په مصنوعي ځیرکتیا کي د اصطالحاتو پر یو وخت د استعامل نتیجه‪.‬‬

‫دا د هغو اصطالحاتو یو مثال دی چي په دې څېړنه کي خالصه سوی دی او د مصنوعي ځريکتيا په مټ د کانسېپټ‬
‫او ډيزاين په جوړولو کي د ډېر دقت سبب ګرځي‪.)Junming et al. 2023( .‬‬

‫په پورته انځورونو کي پر ساختامن د مذکوره اصطالحاتو تاثريات او د هغوی کنټرول څرګند سوی دی‪ 3A .‬شکل د‬
‫‪ Architecture Style‬او ‪ Building Type‬رهنام اصطالحاتو په ګډ استعامل او سیسټم ته پر یو وخت ورکولو رسه جوړ سوي‬
‫انځورونه ښیي‪ 3B .‬شکل د ‪ Architecture Style‬او ‪ Illumination‬رهنام اصطالحاتو په ګډ استعامل او سیسټم ته پر یو وخت‬
‫ورکولو رسه جوړ سوي انځورونه ښیي‪ 3C .‬شکل د ‪ Architecture Style‬او ‪ Angle of view‬رهنام اصطالحاتو په ګډ استعامل‬
‫او سیسټ م ته پر یو وخت ورکولو رسه جوړ سوي انځورونه ښیي‪ 3D .‬شکل د ‪ Architecture Style‬او ‪ Environment‬رهنام‬

‫‪29‬‬
‫اصطالحاتو په ګډ استعامل او سیسټ م ته پر یو وخت ورکولو رسه جوړ سوي انځورونه ښیي‪ .‬د دغو رهنام اصطالحاتو ګډ استعامل‬
‫د بهرته کانسېپټونو په رامنځته کولو کي ډېر ښه رول لوبوالی يس‪.‬‬

‫موږ په دې څېړنه کي د پورته مثالونو په څېر د ‪ AI‬د دریو مشهورو سیسټمونو تحلیل کوو او په اړه یې د مسلکي انجنیرانو نظریات‬
‫هم راټولوو‪ .‬دا څرګندوو چي کوم سیسټم د مهندسینو لپاره د کانسېپټ او ډیزاین په جوړولو کي تر ټولو اغېزمن دی‪ .‬دغه‬
‫اصطالحات د ډيزايرن رسه د هغه د غوښتني مطابق د ډيزاين او کانسېپټ په جوړولو کي مرسته کوي‪ .‬کله چي د ‪ AI‬په مټ‬
‫کانسېپټ په زیاته اندازه د مهندس د غوښتنو رسه سمون وخوري‪ ،‬نو تر کانسېپټ وروسته د ډیزاین هره مرحله به د مهندس‬
‫لپاره باکيفيته‪ ،‬مؤثره او چټکه وي‪.‬‬

‫‪ .Figure 4‬د مصنوعي ځريکتيا په مرسته جوړ شوي مهنديس ډيزاين‪(Duolin, 2023) .‬‬

‫هغه کامنډ چي د پورته ډيزاين د توليد لپاره استفاده شوي دي په الندي ډول دي‪:‬‬

‫‪Prompt: “An architectural photo in the Shu Wang style, photo, realistic, high definition, museum, gravel‬‬
‫‪path, garden, canal, sunlight, white clouds, autumn”.‬‬

‫پورته مثال زموږ د مېتود په ډول یو مصنوعي ځیرک مهنديس ډیزاین ښیي‪ .‬دا د مشهور چینایي مهنديس ‪ Shu Wang‬په سبک‬
‫جوړ سوی دی‪ .‬څرنګه چي مو په کامنډ کي ورته لیکيل وه‪ ،‬هامغه غوښتني پکښي عميل سوي دي او ډیزاین د پوره ډیټایلونو‬
‫رسه تولید سوی دی‪ .‬په دې کي یو میالن لرونکی چت او د ‪ Shu Wang‬د سبک ټول عنارص لکه خښتي‪ ،‬ډبري‪ ،‬او کاشیاين‬

‫‪30‬‬
‫پکښي راوړل سوي دي‪ .‬د دې ترڅنګ نوموړی عکس یو بهرتین ترکیب‪ ،‬ښکلی تنویر‪ ،‬او د سایې تاثیرات لري چي له امله یې‬
‫حقیقت ته ډېر ورته ښکاري‪ .‬مطلب دا تولید سوی مهنديس ډیزاین له مهندس رسه د ډیزاین د کیفیت په لوړولو کي د استعامل‬
‫وړ دی (‪.)Duolin, 2023‬‬

‫‪Diffusion Models 2.5‬‬

‫دا ماډلونه په اوسنيو وختونو کي د عکس د توليد لپاره مخکښ سيسټمونه دي چي له ډيزايرن رسه د عکس په چټک توليد کي‬
‫مرسته کوي او د دې په واسطه د مهنديس ډيزاين په کيفيت او مؤثريت کي هم تغري راوستل کېدای يس ( ‪Sohl & Dickstein,‬‬
‫‪.)2022‬‬

‫د دغه سيسټم يوه ځانګړنه دا ده چي له منت څخه عکس په ډېري اسانۍ رسه توليدوي چي په استعامل رسه يې ډيزايرن د‬
‫مشکل رسه نه مخ کيږي (‪.)Saharia, 2022‬‬

‫د نورو برخو برخالف په مهنديس کي دغه سيسټم د زيات پرمختګ په حال کي دی (‪ .)Radford, 2021‬کوم محدوديتونه چي‬
‫موجود دي‪ ،‬دا د هغو اصطالحاتو زده کړه ده چي بايد په دغه سيسټم کي استعامل يش‪ .‬نو که چريي دغه اصطالحات زده نه‬
‫کړل يش‪ ،‬د مهندس او سيسټم ترمنځ ارتباط نه يش قاميېدالی (‪ .)Ruiz, 2023‬نو په دې خاطر دا ډېره مهمه ده چي د مهنديس‬
‫ډيزاين اړوند په سيسټم رسه توليد شوي عايل کيفيت عکسونه را جمع يش او په ورته عکس کي هغه کامنډ چي اړوند عکس د‬
‫هغه په واسطه الس ته راغلی دی ياداښت کړل يس‪ .‬راځو دا درې سیسټمونه په تفسیر رسه لولو‪.‬‬

‫‪ :Figure 5‬هر سیستم په شپږو مختلیفو سبکونو کي مهنديس ډیزاین تولید کړی دی‪( .‬خپله څېړونکی‪.)2024 ،‬‬
‫کامنډ‪Prompt: “An architectural photo in the style of (Famous architect’s name), photo” :‬‬

‫‪31‬‬
 ‫‪ 2.6‬په مصنوعي ځريکتيا کي د ‪ Prompt‬استعامل‪:‬‬
‫په مصنوعي ځريکتيا کي ‪ Prompt‬هغه ژبه ده چي د هغې په واسطه د مصنوعي ځريکتيا و سيسټم ته الرښوونه کيږي ترڅو يوه‬
‫وظيفه رسته ورسوي‪ ،‬یا ‪ Output‬توليد کړي‪ .‬دا کېدای يس مختلف شکلونه ولري‪ ،‬مثالً‪ :‬پوښتنه‪ ،‬بيانيه‪ ،‬امر او همدارنګه يو کوډ‬
‫وي‪ .‬د مصنوعي ځريکتيا په مټ د توليد مؤثريت او کيفيت د ‪ Prompt‬په مشخصوايل او دقيق وايل پوري هم زيات تړاو لري‪.‬‬
‫دا نو هغه څه دي چي د مصنوعي ځريکتيا له سيسټمونو رسه کار کول يې سخت کړي دي‪)Open AI, 2022( .‬‬

‫د مهنديس ډيزاين په برخه کي د مصنوعي ځريکتيا را منځته کې دو‪ ،‬د مهنديس نظریو په تصور او د مفکورو په جوړولو کي یوه‬
‫نوې تګالره را منځته کړې ده‪ .‬د مصنوعي ځريکتيا د ‪ Prompt‬ليکنه چي د هغې په واسطه په ‪ Output‬کي تغیر راځي‪ ،‬د‬
‫مهنديس ډيزاين په پروسه کي یې اسايس ارزښت پيدا کړی دي‪ .‬دغه ميتود په خاص ډول د برصي مفکورو او موډلونو په تولید‬
‫کي زيات مفيد دي او ډيزاين د زيات نوښت طرف ته رهنام کوي‪(Smith, 2023) .‬‬

‫د يو مهندس لپاره د ‪ Prompt‬ليکل د تخنيکي پوهي او ابتکار ترمنځ يوه حساسه نقطه ده‪ .‬د يو مؤثر ‪ Prompt‬ليکلو لپاره د‬
‫اصطالحاتو خاصوالی‪ ،‬ترشيح او د تخنيکي لغاتونو شتون رضوري دی‪ .‬ځکه دغه موارد د مصنوعي ځريکتيا توليد د مهندس د‬
‫ليد رسه سم عياروي‪ .‬په ځيني حاالتو کي شايد مصنوعي ځريکتيا د ډيزاين لپاره نوی جهت غوره کړي‪ ،‬نو مهندس بايد هغه‬
‫تحليل کړای يس‪(Adobe Creative Cloud, 2023) .‬‬

‫دا چي د ‪ Prompt‬لیکنه د مهندس لپاره دومره مهمه ده‪ ،‬نو لومړی باید یو مهندس په دې وپوهیږي او بیا وروسته دا ورته د یو‬
‫ريرسچ پر اساس وښودل يس چي د مفکورې تولید د ‪ AI‬کوم پروګرام ښه او دقيق کوالی يس‪ .‬نو ځکه موږ د دریو ‪Diffusion‬‬
‫ماډلونو څخه چي د ‪ Stable Diffusion ،Midjourney‬او ‪ Dalle‬په نومونو یادیږي‪ ،‬په هغوی کي مهنديس کامنډونه یا پرومټ‬
‫څېړو‪.‬‬

‫د مهنديس اصطالحاتو په پېژندلو کي‪ ،‬د ‪ AI‬د دریو سیسټمونو وړتیاوي رسه پرتله کول ځکه مهم دي چي دا مسلکي پرتله به‬
‫د مهندس لپاره په لنډ وخت کي د بهرتينو مهنديس مفکورو په رامنځته کولو کي یو الرښود وي‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫‪ 2.7‬په مهنديس کي د ‪ AI‬د استعامل شواهد‬
‫د دې لپاره چي د ډيزاين پر پروسه د ‪ AI‬تاثري وڅېړو‪ ،‬راځو د هغو مهندسينو پر تجربو تکيه کوو چي په تېره لسيزه کي په ډيزاين‬
‫پروسه کي د نوښتونو په راوستلو خورا بريايل سوي دي‪ .‬دا چي ‪ AI‬ته الرسسی او استعامل خورا اسانه دی‪ ،‬نو ډېر مهندسني په‬
‫دې هڅه کي دي چي يو ځل يې په مهنديس ډيزاين کي وازمايي‪ .‬خو دا چي دا ټیکنالوژي نوې او د تجربې په حال کي ده او‬
‫په مهنديس کي د دې موضوع مطابق علمي مقالې پیدا کول مشکل دي‪ ،‬نو ځکه خو په زیات شمېر دايس ډیزایرنان پیدا کول‬
‫چي هغوی دي خپله له ‪ AI‬څخه د استفادې يوه منونه او تجربه رشیکه کړې وي خورا مشکل بریښي‪ .‬نو په الندي برخه کي‬
‫یوازي د یو څو مشهورو مهندسینو مقالې او ویناوي را نقلوو‪:‬‬

‫اوس مهال ځیني نړيوال مشهور مهندسني‪ ،‬مثالً د ––– (‪ Zaha Hadid‬کمپنۍ مهندسني‪ ،‬يا ‪ Andrew Kudless‬چي د‬
‫کلفورنیا د کالج مهندس پروفیرس دی‪ ،‬يا ‪ Niel leach‬برتانوي مهندس چي د ‪ Critical Theory‬او ‪ digital design‬څېړونکی‬
‫دی او يا هم ‪ Behnaz Farahi‬چي د ډیزایرن انعام ګټونکې ده) ––– له دې مصنوعي ځیرکتیا څخه یا خو د خپل کانسېپټ د‬
‫تصور په قوي کولو کي استفاده کوي او یا يې د ‪ AI‬د را تلونکو ګټو په اړه په مهنديس کي لیکني کړي دي ( & ‪Nat Barker‬‬
‫‪.)Milad H. S., 2023‬‬

‫فوسټر ‪ +‬پارټرنز يو لوی مهنديس رشکت دی چي ‪ AI‬یې د یوې پروژې د مفکورې د ډیزاین په مرحله کي یا ‪Conceptual‬‬
‫‪ Design Phase‬را سپړلی دی‪ .‬هغه دا خربه ترشیح کړې ده چي دغو وسیلو د نوموړي مهندس په ډیزاین کي یوه نظریه او‬
‫احساس‪ ،‬چي موږ یې باید له یوې ساحې څخه ولرو‪ ،‬په ډېري چټکۍ رسه متثیلوي‪ .‬هغوی باور لري چي د ‪ AI‬پرمختګ به‬
‫رسامۍ ته د الهام بخښلو لپاره ګټور وي‪.‬‬

‫)‪Figure 6: Fabric experiments with Midjourney by Andrew Kudless. (Andrew Kudless. 2023‬‬

‫‪ ،Andrew Kudless‬یو بل مهندس چي دا ټکنالوژي یې تجربه کړې ده‪ ،‬وایي چي دا د یوه ‪ Sketchbook‬په ډول کار کوالی‬
‫يس چي له هغه څخه به مهندس نظریات او مفکورې اخيل‪ .‬یعني له تايس رسه په دې تصور کي مرسته کوي چي پروژه به مو‬
‫په راتلونکي کي څنګه ښکاري‪ .‬دی وایي چي مهندسین په ‪ CAD‬پروګرامونو کي ساعتونه مرصفوي ترڅو دوی خپيل پروژې‬
‫مشرتي ته پېشنهاد کړي‪ ،‬خو دغه د ‪ AI‬ټکنالوژي په دې پروسه کي چټکتیا راويل‪ .‬د ‪ AI‬یوه بله ګټه دا ده چي دا له خورا مغلقو‬
‫کانسېپټونو رسه ډېر ښه کار کوي‪ ،‬په دايس حال کي چي د دغو کانسېپټونو ډیزاینول پرته له ‪ AI‬څخه ناممکن دی‪ .‬دی وایي‬
‫چي له ډېره وخته په ډیزاین کي د ټوکر او نساجي (‪ )Fabric & Textile‬د موادو په استعامل کي لېواله و‪ .‬خو د مهنديس‬

‫‪33‬‬
‫پروګرامونو په مرسته د دې ‪ Fabric‬په ماډل کولو کي ناکامه سوی و‪ .‬نو له دې امله د ‪ AI‬استعامل ورته د ‪Fabric Architecture‬‬
‫‪ design‬لپاره تر ټولو مناسب څرګند سوی دی‪ .‬الندي یې مثال وینئ‪.‬‬

‫)‪Figure 7: Style combination experiments with Midjourney by Neil Leach. (Neil Leach.2023‬‬

‫د ‪ Neil Leach‬په نوم مهندس د زاها حدید په سټایل کې د ودانیو مختلف ډولونه وڅېړل او د پرومټ جوړولو ( ‪Prompt‬‬
‫‪ )Engineering‬اهمیت یې په ګوته کړ‪ .‬هغه د انجنیرۍ یو بهرت مستقبل ته سرتګي په الره دی او غواړي چي د ډیزاین مطالعې‬
‫ته په ال ښکلو الرو چارو کې مهندسین وهڅوي‪ .‬ليچ وايي‪” ،‬هغه څه چي موږ یې له ‪ AI‬څخه ترالسه کوو‪ ،‬یوازې پیل دی‪ .‬دا به‬
‫له ‪ 3‬څخه تر ‪ 5‬کلونو پورې وخت ونیيس‪ ،‬ترڅو موږ یو واحد پلیټ فارم ولرو‪ ،‬چي کمپیوټري ډاټا به په عميل تولید‪ ،‬یا ‪Fabrication‬‬
‫واړوي‪ .‬دغه ډاټا به د تعمیراتو نورمونه‪ ،‬اصول‪ ،‬د مصارفو تخمین‪ ،‬براورد‪ ،‬ساختامين او ساحوي معلومات وي او د مصنوعي‬
‫ځیرکتیا د حافظې یوه برخه به وګرځي‪ .‬زه فکر کوم چې د منت څخه د عکس جوړولو سیسټم د ‪ GANs‬په نوم یو بل مخکني‬
‫سیسټم ته ورته کار کوي‪ ،‬ځکه دغه سیسټم هم د هامغه په څېر عکسونه تولیدوي او مهندسین رصف د مناسب او نامناسب‬
‫عکس د متیز کولو وظیفه رسته رسوي‪ ،‬تر څو تر ټولو مناسب عکس انتخاب کړي )‪“.(Neil Leach, 2022‬‬

‫‪34‬‬
 ‫)‪Figure 8. Fashion and building design form-finding experiments with Midjourney (Behnaz Farahi.2023‬‬

‫د ‪ Behnaz Farahi‬په نوم یو مشهور مهندس دايس فکر کوي چي دغه د ‪ AI‬سیسټمونه یوازي زموږ د طبیعت راسته کولو لپاره‬
‫نه دي؛ بلکه دا په مهنديس کي د بې شمېره امکاناتو د تصور کولو لپاره یوه طریقه ده‪ .‬دغه مهندس وايي‪" ،‬تصور يا‬
‫‪ imagination‬په مهنديس کي د خالقيت او نويو نظرياتو رامنځته کولو لپاره لومړنۍ وسيله ده‪ .‬د ‪ AI‬سيسټمونه د همدغه تصور‬
‫د کولو لپاره رصف د ليکني‪ ،‬يا ‪ text‬په منلو امکانات برابروي‪ .‬خو زما پوښتنه دا ده چي ايا دا وسيله د خالقيت‪ ،‬يا ‪Creativity‬‬
‫تعريف ننګوي او که نه؟ ایا دا وسیله پر دې سوال پیدا کوي چي د ‪ creative‬معنی څه ده؟ ایا دا وسیله زموږ فکر د خپيل‬
‫خوښي ډول جوړوي؟ څرنګه چي دا وسیلې کوالی يش د چټک عکسونو په رامنځته کولو رسه حتی د مهنديس ډیزاین پروسه‬
‫بدله کړي‪ ،‬نو دا به په ښوونځي کې د زده کونکو د ډیزاین پر ارزونه او نومره ورکولو څه ډول اغېز وکړي؟“ )‪(B. Farahi, 2023‬‬

‫مطلب د پورته مهندسينو د تجربو له مخې‪ ،‬دوی ټول وایي چي ‪ AI‬کوالی يس هغه طریقه ښه کړي چې ډیزایرنانو به د ابتدايي‬
‫ډیزاین نظرونو د را منځته کولو لپاره کارول او وایي دا په مهنديس پروسه کي ډېره ‪ Creativity‬شاملوي‪ .‬رسه له دې دوي بیا‬
‫هم په دې نظر دي چی اوس ال ډېر وختي دی چي پر مهنديس ډیزاین د ‪ AI‬دقیق تاثري معلوم کړو‪ .‬لیکن دوی فکر کوي چي‬
‫له دې بدلون څخه انکار کول هم ناشونې ده‪ ،‬ځکه بدلون نه يوازې په مسلکي کچه منځته راځي‪ ،‬بلکې پر دې هم بدلون راځي‬
‫چي د مهنديس څانګي محصلین به څنګه روزل کیږي‪.‬‬

‫د ‪ AI‬وده د ډیزاین د تولید په برخه کې خورا چټکه ده‪ .‬نوي ځانګړتياوي او ‪ tools‬خپاره کیږي‪ ،‬لکه ‪ Dream Fusion‬کوم چي‬
‫درې بعدي اشکال له منت څخه جوړوي‪.(Poole. et al, 2022) .‬‬

‫او په ريويټ پروګرام کي يو نوي د ‪،AI plugin‬کوم چي زموږ له درې بعدي ماډل څخه‪ ،‬د منت په ورکولو رسه د مختلفو رينډرونو‬
‫د جوړولو امکان لري‪(Veras, 2023).‬‬

‫یو بل مشهور نوی تولیدي سیسټم چې د ‪ OpenAI‬کمپنۍ له خوا را منځته سوی دی‪ ،‬هغه ‪ ChatGPT‬دی‪ ،‬د ‪ AI‬ژبې ماډل‬
‫چي کوالی يس په طبعي ډول د خلکو رسه اړیکه ونیيس‪ .‬دغه سیسټم کوالی يس مختلفو پوښتنو او خربو اترو ته په دايس‬
‫طریقه ځواب ورکړي چې د انسان رسه ورته وي )‪.(Chatgpt, 2023‬‬

‫په مهنديس کي ‪ ChatGPT‬سيسټم‪ ،‬محاسبه کوونکي ډیزایرنان هم استعاملوي‪ ،‬دا ددي لپاره چي له دوی رسه د مغلقو‬
‫مهنديس شکلونو په جوړولو کي مرسته وکړي‪ .‬دغه کار اصال د ‪ Grosshopper‬په سافټوير کي تررسه کيږي‪ ،‬یعني د ‪ChatGPT‬‬

‫‪35‬‬
‫په مرسته د ‪ C#‬او ‪Python‬کوډونه تولیدیږي او د ‪ Grasshopper‬پروګرام ته ورکول کیږي‪ ،‬تر څو هغه له دې کوډونو څخه مغلق‬
‫مهنديس شکلونه جوړ کړي‪ .‬مطلب که څه هم ‪ ChatGPT‬مهنديس شکلونه نه يس جوړوالی‪ ،‬خو په غیر مستقیم ډول یې په‬
‫جوړولو کي مرسته کوالی يس‪ .‬دا شان نور پروګرامونه هم سته‪ ،‬لکه‪ Point-E :‬چي له منت څخه کوډونه جوړوي‪ ،‬کوم چي بیا‬
‫دغه کوډونه په نورو مهنديس پروګرامونو کي استفاده کیږي‪.(Sass, 2023) .‬‬

‫‪).‬خپله څېړونکی‪Figure 9. Produced render using VERAS AI tool inside Autodesk Revit3D software (2024 ،‬‬

‫‪ 2.8‬په مهندسی کي د ‪ AI‬مرسته‬

‫زیات کوښښونه سوي دي ترڅو ‪ AI‬ټیکنالوجي مهنديس ته داخله کړي‪ ( .‬ډیزاین ‪ ،‬مدیريت جوړښت‪ ،‬جایداد‪ ،‬ښار پالنول او‬
‫نور) په اوس وخت کي که څه هم زیات ډول ټیکنالوجي په خ اص ډول مصنوعي ځیرکتیا لري مګر بیا هم د غټو او ارزښتناکه‬
‫وظیفو رسته رسولو لپاره د انسانانو نظارت ته سخته اړتیا لري‪)B.J. Copeland, 2023( .‬‬

‫د نورو علمي څانګو په پرتله ‪ ،‬په مهندسی انجنیري کي له ‪ AI‬څخه زیاته استفاده نه ده سوې‪ .‬که څه هم په زیاته اندازه‬
‫ټیکنالوجي موجوده ده‪ ،‬خو په مهنديس کي نه ده تطبیق سوې‪ ،‬برسیره پر دې زیايت نظريې موجود دي چي باید و پلټل يس‪.‬‬

‫‪ 2.9‬د ‪ AI‬په استعامل د مهندسینو رول ته رضر نه رسېدل‪:‬‬

‫دا يوه غلط فهمي ده چي ویل کیږي ‪ AI‬به مهندسین بې کاره کړي‪ .‬په حقیقت کي د ‪ AI‬په مرسته به د مهندسینو رول توپیر‬
‫وکړي‪ AI .‬به په راتلونکي کي دا قابلیت ولري چي په لږ وخت کي‪ ،‬په زیات رسعت رسه‪ ،‬زیات تولید وکړي‪.‬ډیزایرن به د بازار د‬
‫تقاضا د ښایست او د مشرتي د غوښتنو پر اساس رصف محدیودیتونه‪ ،‬رشطونه او فلټرونه وضع کوي‪(Likai, 2012) .‬‬

‫په عموم کي چي کله يو مهندس له مشرتي رسه ویني‪ ،‬نو ډیزاین په دايس ژبه ورته توضیح کوي چي هغه په اسانه توګه فهم‬
‫ځني واخيل‪ ،‬مثالً مهندس د پریزینټېشن‪ ،‬عکسونو‪ ،‬تشبیه‪ ،‬ارقام ‪،‬منربونه‪ ،‬قیمتونه او د قضیې د مطالعې په واسطه له مهندس‬
‫رسه ږغیږي چي په دغو موضوعاتو کي له مصنوعي ځیرکتیا څخه ګټه اخیستالی يس‪ .‬د ‪ AI‬په نه استعامل مهندسني د ډیزاین‬
‫په پروسه کي له ډېرو ستونزو رسه مخ کیږي‪ .‬مثالً‪ :‬ددې لپاره چی مهندسني ذهني مفکورې په فزیکي بڼه وښیي‪ ،‬زيات وخت‬
‫ِ‬
‫رصف نظر کوي‪ .‬همدارنګه په تحلیل کي هم‬ ‫د هغه په ترسيمولو ضايع کيږي او له دې کبله له نورو مهمو مهنديس چارو څخه‬

‫‪36‬‬
‫له زياتو ستونزو رسه مخامخ کیږي‪ .‬نو د ‪ AI‬په استعامل رسه مهندسین بې کاره کیږي نه‪ ،‬بلکه نور هم ډېر څه سته چي باید‬
‫مهندس يي رسته ورسوي‪(Jamal & Prof. Wejung Ma, 2019) .‬‬

‫‪ 2.10‬په مهنديس ډیزاین کي تصور کول او رینډر جوړول‪:‬‬

‫د مصنوعي ځیرکتیا تصویر جوړوونکي لکه ‪ MINDJOURNEY‬او ‪ DALLE‬کوالی يس په ساده ژبه د ځینو مشخصاتو په ورکولو‬
‫رسه موږ ته تصویر جوړ کړي‪ .‬مثال موږ کوالی سو د ‪ DALLE-2‬څخه غوښتنه وکړو چي ځيني دايس عکسونه راته جوړ کړه چي‬
‫د ورځي په مختلفو وختونو کي‪ ،‬مختلف مواد پکي کار سوي وي‪ ،‬یا دا ځيني وغواړو چي پر دېوال باندي د کلکین یو بل ډول‬
‫طرحه راته وکړي‪ .‬یو بل ماډل چي ‪ EVOLVE LAB‬نومیږي کوالی يس چي د ‪ REVIT‬ماډلونه په مختلفو موادو او مختلفو‬
‫حاالتو کي د ځينو مشخصاتو په ورکولو رسه رینډر کړي‪)Lim. Keunuk, 2011( .‬‬

‫که څه هم ‪ UP CODE‬يو ښه پروګرام دي‪ ،‬خو ‪ CHAT GPT‬په يوه پوښتنه رسه کوالی سو چي ډير دقیق د تعمري کوډونو او‬
‫نورمونه ځیني السته راوړو‪ .‬مثالً په کلفورنیا کي د یو تجاريت تعمري ته څه ډول الرسسی ويس‪ ،‬یا د الرسيس لپاره کوم شیان په‬
‫نظر کي ونیول يس‪ Access Ability .‬په دي رسه موږ ته یو ډېر لوی لیسټ را کوي‪ ،‬نور هم کوالی سو یو څه دقیقه پوښتنه وکړو‬
‫او د خپيل غوښتني اړوند نور معلومات هم وکړو‪.‬‬

‫‪ 2.11‬په مهنديس ډیزاین کي د ‪ AI Text-to-Image‬ټیکنالوژۍ د استعامل امکان‪:‬‬

‫‪ Text-to-Image‬ټکنالوژي د مهنديس ډیزاین په ابتدایي مرحله کي تر ټولو ډېره استعاملېدای يس‪ .‬مهندسین کوالي يس‬
‫په چټکي رسه خپل برصي منايش يا د ډيزاين مفکوره د منت د توضيحاتو څخه السته راوړي‪ .‬دا کوالس يس د مهندسينو رسه د‬
‫مختلفو ډيزاين مفکورو په ګړندي تکرار او انتخاب کي مرسته وکړي(‪.)Doku, 2022‬‬

‫بل احتاميل جوړښت له مهنديس استعامل څخه د منت تر عکس پوري د ودانيو ترتيبول‪ ،‬يا ‪ Layout‬دی‪ ،‬چي هغه پر توضيح‬
‫ليکنه والړ وي‪ ،‬يا د منزلونو په شمېر پوري‪ .‬يو مهندس کوالی يس چي په چټکۍ رسه د خپل برصي ليد لپاره د ودانيو ‪ 3D‬او‬
‫‪ 2D‬د منت تر عکس جوړولو پوري له اسبابو څخه په ګټه اخيستنه جوړ کړي‪ .‬دا هم زموږ رسه د تعمري په ډيزاين کي مرسته کوي‬
‫او هم د ګرياک او قراردادي رسه (‪. )Refik, 2019‬يو بل احتاميل استعامل په مهنديس کي د منت د عکس جوړول او د ‪3D‬‬
‫ډيزاين جوړول دي (‪.)Liao, 2022‬‬

‫اوسني له منت څخه د ‪ 2D‬عکس جوړولو ماډل رصف د ډیزاين لپاره د يو تشويقي مفکورې ډیزاين دی‪ ،‬تازه پلټني ته په کتلو‬
‫که څه هم له منت څخه ‪ 3d‬ماډل به په ډېر نږدي وخت کي ممکن تررسه يس ‪. )Koh, 2020 (.‬‬

‫د ودانیو ‪ 3D‬ماډلونه رامنځته کول اوس مهال يو سخت او وخت مرصوفونکې پروسه ده ‪.‬چي ځانګړي سافټوېر او د لوړي کچي‬
‫تخنيکي مهارتونو ته اړتيا لري ‪.‬د منت په کارولو رسه د عکس جوړول منهدسان کوالی يس په ساده ډول خپل مطلوب جوړښت‬
‫په طبعي ژبه ترشيح کړي او سيسټم به په اتومات ډول ‪ 3D‬ماډل رامنځته کړي (‪.)Radford, 2021‬‬

‫د طبعي ژيب کارول تل دقيق نه وي او دا خطر لري چي سيسټم به د مهنديس توضيحاتو غلط تعبري وکړي او غلط انځور به‬
‫رامنځ ته کړی (‪ .)Doku, 2022‬رسه له دغو خنډونو بيا هم په مهنديس ډيزاين کي له منت څخه د عکس جوړولو احتاميل ګټي‬
‫د پام وړ دي‪ .‬د منت په واسطه د عکس جوړول د دې وړتيا لري چي د ډيزاين په پروسه کي بدلون رامنځ ته کړي ‪ .‬تر څو‬

‫‪37‬‬
‫مهندسانو ته دا وړتيا ورکړي چي د ‪ 3D‬ماډلونو عکس العمل عکس ؛ حرکتونه او مجازی سفرونه په ګړندي او اسانه ډول رسه‬
‫رامنځ ته کړي ‪.‬‬

‫له منت څخه د عکس جوړول به په نږدې راتلونکي کي د مهندسانو لپاره یوه الزمي وسيله جوړه يش‪ .‬دا به دوی ته دا اجازه‬
‫ورکړي چي د مختلفو ډيزاينونو او مفکورو په ترالسه کولو رسه ګړندۍ تجربه وکړي او د دوی د ډیزاينونو یو منايش به رامنځ ته‬
‫کړي (‪.)Doku, 2022‬‬

‫)‪Figure 10. Prompt; Le Corbusier’s Interior Designs Mixed with Parametric Design Style (E. YILDIRIM, 2023‬‬

‫‪ 2.11.1‬د منت په واسطه د عکس السته را وړلو طریقې‪:‬‬

‫انسانان کوالی يس چی ځیني کلیمې‪ ،‬یا جميل د منت په شکل رسه کمپیوټري سافټویرونو ته ورکړي چي هغوی يې انځور‬
‫سوي مفاهیمو ته بديل او بيا عکس را منځ ته کړي‪.‬‬

‫ددې لپاره چي د کمپیوتري سافټوېرو له الري د منت په واسطه عکس الس ته را وړو‪ ،‬لومړۍ یې باید له منت څخه تر عکس‬
‫پوري ارتباط پيدا يس‪ ،‬لکه‪ :‬د عکسونو لپاره رسلیک چمتو کول‪ ،‬د دوی تر منځ اړیکي درک کول‪ ،‬ترڅو سیسټم ته دا وړتیا‬
‫ورکړل يس چي د ځینو عنارصو تر منځ توپیر وکړي او د عکس د رامنځ ته کېدلو لپاره یوه عمومي مفکوره را منځ ته کړي ‪(He‬‬
‫)‪.& Deng, 2017‬‬

‫رسبیره پر دي د ځینو پیچلو صحنو له امله دا نا شونې ده چي د ساده وسیلې په کارولو رسه د دوی ترمنځ ټول فرعي توپیرونه‬
‫درک کړي‪ .‬په ‪ 2014‬کال کي کمپیوټر ساینس پوه ‪ Ian Good Fellow‬یو تولیدي منعکس نیټ ورک اخرتاع کړ‪ .‬نوموړې اخرتاع‪،‬‬
‫د ‪ GANs‬په نوم وه چي دا حقیقي د بدلون نقطه وه (‪.)Anadol 2022‬‬

‫‪38‬‬
‫د انځور پېژندنه چي ډېری وختونه د ماشین لید په مرسته تررسه کیږي د انځور لیدنه یې نسبتا وروستۍ پیښه ده‪ .‬په ‪ 2015‬کال‬
‫کي ‪ Alexander Mordvinser‬په نوم د ګوګل جوړونکي یوه اسايس څېړنه وکړه چي یوه عصبي رشته کوالی يس برعکس کار‬
‫وکړي‪ .‬نوموړی سیسټم د دې وړتیا لري چی غلط لیدونه را منځ ته کړي او د دې کار اغیزي په ټولنه کي غوصه را وپارول‪.‬‬

‫د انځورونو د تحلیل لپاره د ریاضیاتو ژور علم ته رضورت سته‪ .‬په ساده ډول تاسو په عکس رسه پیل کوۍ پرته له دي چی شور‬
‫اضافه کړۍ دوام ورکړی ستاسو د کار بیا کتنه او هر نوۍ ګام پیل ګڼل کیږی‪ AI .‬ممکن اوس په برصي ډګر کي خوب وګوري‬
‫چی په هاردویر کي پرمختګونه را مینځته کوي‪.‬‬

‫‪ 2.11.2‬په ‪ AI‬د منت څخه د عکس تولید‬

‫له منت څخه د عکس د تولیدولو لپاره سیسټم ته کامنډ ورکول کيږي ترڅو د دې کامنډ د الرښووين مطابق عکس جوړ کړي‪.‬‬
‫دغه سیسټمونه چي منت قبلوي او عکس ترې جوړوي‪ ،‬د ‪ Defusion Models‬په نامه یادیږي‪ .‬دغه منت د ‪ Diffusion‬موډل‬
‫لپاره خاص معلومات دي‪ ،‬کوم چي له یاد منت څخه یو دايس تصویر جوړوي‪ ،‬چي تر اوسه انسان لیدلی نه وي‪ .‬دا ډېره سرته‬
‫وړتیا ده ځکه له منت څخه یو نالیدلی معنی لرونکی عکس جوړول سخت او د مشکل ډک کار دی‪(Croitoru et al, 2022) .‬‬

‫د منت په واسطه د عکس جوړولو لپاره مختلف ډول سیسټمونه موجود دي‪ .‬لکه ‪DALLE, Stable Diffusion, Midjourney‬‬
‫‪ .‬دا ماډلونه په اوسنيو وختونو کي د عکس د توليد لپاره مخکښ سيسټمونه دي چي له ډيزايرن رسه د عکس په چټک توليد کي‬
‫مرسته کوي او د دې په واسطه د مهنديس ډيزاين په کيفيت او مؤثريت کي هم تغري راوستل کېدای يس ( ‪Sohl & Dickstein,‬‬
‫‪.)2022‬‬

‫د دغو سيسټمونو يوه ځانګړنه دا ده چي له منت څخه عکس په ډېري اسانۍ رسه توليدوي چي په استعامل رسه يې ډيزايرن د‬
‫مشکل رسه نه مخ کيږي (‪.)Saharia, 2022‬‬

‫‪ 2.12‬د مهنديس کانسېپټ جوړولو لپاره د ‪ AI‬ماډلونه‪:‬‬

‫دا ماډلونه په اوسنيو وختونو کي د عکس د توليد لپاره مخکښ سيسټمونه دي چي له ډيزايرن رسه د عکس په چټک توليد کي‬
‫مرسته کوي او د هغه په واسطه د مهنديس ډيزاين په کيفيت او مؤثريت کي هم تغري را وستل کېدای يس ( ‪Sohl & Dickstein,‬‬
‫‪.)2022‬‬

‫د دغه سيسټم يوه ځانګړنه دا ده چي له منت څخه عکس په ډېري اسانۍ رسه توليدوي چي په استعامل رسه يې ډيزايرن د‬
‫مشکل رسه نه مخ کيږي (‪.)Saharia, 2022‬‬

‫د نورو برخو پر خالف په مهنديس کي دغه سيسټم د زيات پرمختګ په حال کي دی (‪ .)Radford, 2021‬کوم محدوديتونه چي‬
‫موجود دي‪ ،‬دا د هغو اصطالحاتو زده کړه ده چي بايد په دغه سيسټم کي استعامل يس‪ .‬که چريي دغه اصطالحات زده نه کړل‬
‫يس‪ ،‬د مهندس او سيسټم ترمنځ ارتباط نه يس قامئېدای (‪ .)Ruiz, 2023‬نو په دې خاطر دا ډېره مهمه ده چي د مهنديس‬
‫ډيزاين اړوند په سيسټم رسه توليد سوي عايل کيفيت عکسونه را جمع يس او په ورته عکس کي هغه کامنډ چي اړوند عکس د‬
‫هغه په واسطه الس ته راغلی دی يادداشت کړل يس‪.‬‬

‫اوس راځو دا درې سیسټمونه په تفسیر رسه لولو‪:‬‬

‫‪39‬‬
 ‫‪Midjourney 2.12.1‬‬
‫دا یو دايس پالټ پارم دی چي د هغه په مرسته موږ‬
‫عکس جوړوالی سو‪ .‬يعني د عکس ځانګړين ورکوو او‬
‫په نتیجه کي زموږ د کامنډ او ورکول سوو خصوصیاتو‬
‫مطابق یو دايس عکس جوړیږي چي تر اوسه په نړۍ‬
‫کي چا نه وي لیدلی او نه هم تر اوسه جوړ سوی وي‪.‬‬
‫)‪(Milad Hakimshafaei, 2023‬‬

‫د عکس توپري‪ :‬په مختلفو بڼو د عکسونو جوړول چي‬

‫له اصيل عکس څخه یې الهام اخيستی وي‪ ،‬عبارت د‬
‫عکس له توپیر څخه دی ‪ Midjourney.‬په خپل رس‬
‫څلور عکسونو جوړوي او هر یو یې د کامنډ مطابق وي‬
‫خو دغه عکسونه په خپلو کي لږ څه توپیر لري تر څو‬
‫)‪Figure 11. Variations of a generated image in Midjourney (Milad, 2023‬‬
‫مشرتي پکښي د خپيل خوښي عکس پیدا کړي‪.‬‬

‫‪ Midjourney‬یو د ‪ AI‬د پروګرامونو څخه دي‪ ،‬چي‬

‫کاروونکي ته دا توانایي ورکوي چي له ‪ Text‬څخه د‬
‫خپيل خوښي عکس ترالسه کړي‪ .‬دا ټکنالوژي مختلف‬
‫دکار ځایونه لري‪ ،‬له ډیزایرنانو او هرنمندانو رسه مرسته‬
‫کوي چي د دې پرګرام په واسطه خپل نظریات په لږ‬
‫وخت کي ‪ Sketch‬کړي‪ .‬هرن او ډیزاین د ‪Midjourney‬‬
‫یو د مهمو ‪ Applications‬څخه دي او کاروونکي ته دا‬
‫قابلیت ورکوي چي له خپيل ليکني څخه عکسونه تولید‬
‫کړي‪.‬‬

‫‪ Midjourney‬له هرنمندانو او ډیزایرنانو رسه د دوی د‬

‫)‪Figure 12. Text to image with Midjourney (Milad, 2023‬‬ ‫نظریاتو او ‪ Concepts‬په ‪ Sketch‬کولو کي مرسته کوي‪.‬‬
‫‪prompt: “Architects walking on a construction site and checking the project‬‬
‫‪ Midjourney‬د هغه کسانو لپاره دي چي په هرن کي يو‬
‫‪on a tablet with augmented reality “.‬‬
‫قوي ‪ Background‬نه لري‪ ،‬مګر غواړي چی خپلو‬
‫نظریاتو ته اکتشاف ورکړي‪.‬‬

‫د ‪ midjourney‬مغلق ‪ Interface‬او د لیکني پروسه د هغه له مهمو خواصو څخه دي او له کاروونکي څخه غواړي چي یوازي د‬
‫منت لیکنه وکړي او د ‪ generate‬بټن په کلیک کولو رسه عکس تولید کړي‪ .‬نو ‪ midjourney‬د پرمختللو ماشینونو او‬
‫‪ Algorithms‬په واسطه د منت تحلیل وکړي او د عکس تولید تررسه کړي‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫‪ Midjourney‬د انالين محاوری (‪ ) Online communication‬له الري اختالفاتوته الرسيس کوي او کاروونکي ته دا توان ورکوي‬
‫چي د ‪ Midjourney tools‬په واسطه يو محدود شمېرعکسونه تولید کړي او کاروونکي ته شاوخوا ‪ ۲۵‬مفت چانسونه ورکوي‬
‫چي خپل فکري کامنډونه او نوري پوښتني وکړي‪ ،‬چي دا د (‪ )Jobs‬يا (‪ )GPU- minutes‬په نوم هم یادیږي‪ .‬په لوړه برخه کي‬
‫څلور بټنان ‪ U1, U2, U3, U4‬دي‪ ،‬چي دا د هغو عکسونو لپاره دي‪ ،‬چي په غټ ‪ scale‬يا اندازې رسه دي او د عکس ‪Resolution‬‬
‫یي هم ‪ pixel 1024* 1024‬دي او دا کوالی يس د عکس ډيټال هم په خپل اصيل شکل وښيي‪.‬‬

‫په الندي ‪ raw‬کي څلور نور بټنان ‪ V1, V2, V3, V4‬دي‪ ،‬چي مختلف عکسونه په مختلف ‪ scale‬انتخابوالی يس‪ .‬تاسو کوالی‬
‫سئ چي عکس کلیک کړئ او هغه په خپل شخيص کمپیوټر کي ذخريه کړئ‪.‬‬

‫‪).‬خپله څېړونکی‪Figure 13: Official User Interface of Midjourney. (2024 ،‬‬

‫‪Stable Diffusion 2.12.2‬‬

‫له دې څخه په مهنديس کي ډېره استفاده کېدای يس‪ ،‬ځکه موږ ورته مهنديس ‪ promt‬ورکوو او دی راته کانسېپټ سکېچ کوي‪ .‬دغه ډول‬
‫سافټوېر په مفت ډول د استفادي وړ دی‪ .‬ځیني سایټونه يې لکه‪:‬ـ ‪ Dream studio, Mage space, Playground AI‬دغه سیسټم کوالی‬
‫يس چي له منت څخه عکس تولید کړي او یا له یو منت څخه مختلف ډول عکسونه تولید کړي‪(C. Saharia, W. Chan, et al, 2022) .‬‬
‫همدارنګه کوالی يس په یو عکس کي تغیرات راويل‪ ،‬مثالً له عکس څخه د یو جسم له منځه وړل او اضافه کول‪.‬کوالی يس يو ډول عکس‬
‫بل ډول عکس ته واړوي یعني د ورځي عکس د شپې عکس ته واړوي‪.‬‬

‫)‪Figure 15. Image to image translation using Stable Diffusion (Milad, 2023‬‬ ‫)‪Figure 14. Text to image using Stable Diffusion (Milad, 2023‬‬

‫‪41‬‬
 ‫‪DALL-E 2.12.3‬‬
‫له دې سیسټم څخه په مهنديس کي ډېره استفاده کېدای يس ځکه دغه سیسټم د مختلف ډول وظایفو قابل دی‪ ،‬مثالً له منت‬
‫څخه عکس تولیدول ‪ ،‬له منت څخه د حقیقي ‪ ،‬اصيل عکس تولیدول په مختلف سټایلونو رسه کوالی يس په لوی نسبت عکس‬
‫جوړ کړي‪ ،‬یو عکس ته امتداد ورکړي‪.‬‬

‫د انځور تغیر (‪ :)Image Variation‬له اصيل عکس څخه الهام اخيستل او په هغه کي مختلف تغريات رامنځ ته کول‪.‬‬

‫د منت په واسطه د عکس جوړول ‪ :‬د نورو عکسونو جوړولو په څېر د منت ‪ Text Promt‬په ورکولو عکسونه رامنځته کوي‪ .‬څرنګه‬
‫چي دا سيسټم په مغلق ډول پر مخ ځي‪ ،‬خو د پایلو د کنټرول لپاره اضافه اختيارونه لري لکه د اړخ تناسب تنظيم کول ‪.‬‬

‫دغه پروګرام د ‪ Open AI‬کمپنۍ له خوا جوړ سوی دی چي د ‪ AI‬د ژيب غټ او پراخ موډل دی‪ .‬په دې کي چي کوم تخنیکونه‬
‫استعامل سوي دي هغه د طبعي خربو اترو يوه پروسه ده‪ .‬په کمپيوټر کي چي کوم لیدونکي تخنیکونه شته له هغوی څخه‬
‫پکښي استفاده سوې ده او دی له منت څخه موږ ته تصویر جوړوي یعني موږ لیکنه جوړوو او ورورسته یی دغه پروګرام ته ورکوو‬
‫ترڅو موږ ته زموږ د لیکني مطابق تصویر جوړ کړي‪.‬‬

‫د ‪ DALL-E 2‬توانایي د عکس جوړولو په برخه کي ډېره پراخه ده او هم د مختلفو ‪ Objects‬حقیقي تصویرونه له یو خايص‬
‫صحنې او خاص سټایل رسه را ته جوړوي‪.‬‬

‫او دغه د ډیزاین جوړولو لپاره يوه ډېره موثره اله ده ‪ User interface‬یو ساده ‪ Enter face‬دی چی په دې رسه استعاملوونکی‬
‫کوالی يس د یو منت په واسطه عکس جوړ کړي او دومره ساده ‪ Enter face‬يې ورکړی دی چي په لومړي ځل استعاملوونکی‬
‫شخص او هغه څوک چي تجربه پکښي لري استفاده ځني کوالي يس‪.‬‬

‫د ‪ User inter face‬یو بل ښه خاصیت دا هم دی چي کوم عکس ته جوړ کړې په هغه کي ایډیټ هم کیږي‪ .‬يعنی موږ کوالی‬
‫شو چي د عکس په رنګ او نورو برخو کي هم تغیرات راولو او که هر ډول مغلق منت ورکړو‪ ،‬نو موږ ته هامغه ډول تصویر جوړوي‬
‫‪ AI User interface‬د ټیکنالوژۍ ښه برخه ده او د مهندسانو لپاره ډېره اسانتیا ده‪.‬‬

‫(خپله څېړونکی‪Figure 16: Official User Interface of Dall-E 2. ) 2024 ،‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ 2.13‬مهندسی او ډیجټل ډیزاین‪:‬‬
‫په ‪ 1890s‬او ‪1990‬م کلونو کي کمپیوټري ټیکنالوجۍ‪ ،‬مهندسین دې ته وهڅول چي هغوی د مختلفو فورمونو او نقشو د دقیق‬
‫څېړولو لپاره له دغي نوي رامنځته سوي ټیکنالوژۍ څخه استفاده وکړي‪ Antoni Gaudi .‬هغه مهندس و چي په هغه وخت‬
‫کي يي ډیجټل ټیکنالوژي د فزیکي موډل رسه یو ځاي استعامل کړه‪ Peter Eisenmau .)Lim & Hyuk, 2021( .‬لومړي‬
‫شخص و چي د ډیجټل ټیکنالوژۍ تر اخرتاع وروسته يي ډیجټل ټیکنالوژي د مهنديس پروژو د جوړېدو لپاره استعامل کړه‪.‬‬
‫‪ Frank Gehry‬يو تن بل مهندس و چي د خپل ډیزاین په پروسه کي يي له انلوګ او ډیجټل ټيکنالوژۍ څخه په ګډ ډول کار‬
‫واخیست‪ .‬د ده ټيم د ‪ CATIA‬په نوم یو سافټوېر اخرتاع کړ چي وروسته د ‪ Digital Project‬په نوم ونومول شو‪ .‬له دې سافټوېر‬
‫څخه د ډیزاین د پروسو په ساده کولو کي کار اخیستل کېدی‪ .‬په ‪2000‬م کال کي د دايس يو پرمختګ شاهدان یو چي د‬
‫مهنديس لپاره یو داسی چاپیریال جوړ شو چي هغه په واسطه مغلق برصي ‪ 3D‬اجسام جوړیدای سول )‪.(Priceonomics, 2015‬‬
‫که څه هم د دغه ډول سافټوېر استعامل زیات لګښتونه درلودل‪ ،‬خو بیا هم د زیات موثریت په خاطر د استفادي وړ وه‪ ،‬حتی د‬
‫زاها هدید کمپنۍ هم استفاده ځیني کول‪.‬‬

‫‪ 2.14‬په طرحه او ډيزاين کي د ‪ Chatgpt‬همکاري‪:‬‬

‫که چیري وغواړو چي پر خاصو موادو باندي یو تعمیر جوړ کړو‪ ،‬یا هم د یو خاص ډول تعمیر د طرحي یو نظر ‪ Concept‬مو په‬
‫کار وي‪ .‬نو نن ورځ ‪ CHAT GPT‬کوالی يس په یوه پوښتنه‪ ،‬يا غوښتنه ‪ COMMAND‬دا کار په اسانۍ رسه کوالی يس‪ ،‬مثال‬
‫موږ ورته ووايو چي د دايس لوړ منزله تعمیرونو منونې راته جوړي کړه چي په منا کي له لرګي څخه استفاده سوې وي‪ ،‬نو هغه‬
‫موږ ته د هغي مشخيص پروژي لپاره ډېره ښه تګالره راښيي ‪ .‬دغه ډول نور معلومات هم ترې اخیستالی سو‪ ،‬مثال موږ پوښتنه‬
‫ځني وکړو چي د یوې ابتدایه ښوونځي یو صنف چي شل تنه زده کوونکي او یو استاد ولري هغه څومره فضاء ته اړتیا لري؟‬

‫د یادونی وړ ده چي ‪ CHAT GPT‬موږ ته تفصیيل جواب له هري پوښتني رسه راکوي چي هم د موضوع اړوند ښه پوهه ورڅخه‬
‫ترالسه کوالی سو او هم يې له معلوماتو څخه ګټه اخیستالی سو‪(C. Saharia, W. Chan, et al, 2022) .‬‬

‫‪ 2.14.1‬د مهنديس په براورد کي‪ ،‬د ‪ CHAT GPT‬استعامل‪:‬‬

‫‪ CHAT GPT‬کوالی يس چي موږ ته د مرصف یو مجموعي او تقریبي اندازه راوښيي مثالً موږ کوالی سو ځني وپوښتو چي د‬
‫یو ‪ 2500sf‬تعمیر قیمت چي ‪ SINGLE FAMILY‬کور وي او په جنويب کلفورنیا کي موقعیت ولري څومره دی؟‬

‫همدا راز موږ کوالی سو چي د يوې خايص سیمي د کاریګرو او موادو مرصف هم ځني معلوم کړو‪ .‬چي په دي ډول رسه د يوې‬
‫پروژې مصارف هم معلوموالی سو‪ .‬که څه هم ‪ CHAT GPT‬یو تقریبي نتیجه په الس راکوي‪ ،‬خو کوالی سو چي له دغي نتیجې‬
‫څخه استفاده وکړو او کار پر رشوع کړو‪ .‬دايس معلومیږي چي دغه ټيکنالوژي به د ډېر تجربه لرونکي او خورا ښه براورد کووونکي‬
‫شخص ځای ونیيس او ډېر لنډ جواب به په دې اړه راکړي چي دا شی په انټرنیټ کي د ګرځېدلو او تالښ کولو وخت هم‬
‫راکموي‪.‬‬

‫‪ 2.14.2‬په مهنديس کي په ‪ AI‬د انرژي تحلیل کول‪:‬‬

‫‪ CHAT GPT‬کوالی يس چي د انرژي د استعامل په اړه موږ ته ځیني براوردونه وکړي چي په یو تعمیر کي د خاصو فعالیتونو‬
‫او ډیزاین پر اساس څومره انرژي مرصفیږي؟ موږ کوالی شو په ليکلې بڼه د یو تعمیر موقعیت‪ ،‬د عایق کاري قیمتونه‪ ،‬د تودوخي‬

‫‪43‬‬
‫سیسټم او مناسبه داخيل حرارت درجه ورکړو او دی د هغه پر اساس صحيح براورد وکړي‪ .‬که څه هم ښايي دا به په يوازي ځان‬
‫د يو ډېر مغلق ماډل لپاره کايف نه وي‪ ،‬مګر په کوچنیو کارونو کي ډېر په چټکۍ رسه موږ تر یو جواب یا هم امتحان موډل پوري‬
‫رسوي‪)Lim. Keunuk, 2011( .‬‬

‫‪ 2.14.3‬په کاري ساحه کي د نوټ په اخیستلو کي له مصنوعي ځیرکتیا څخه استفاده‪:‬‬

‫په یوه لیدنه‪ ،‬یا غونډه کي د مختلفو نوټونو اخيستل سخت کار دی‪ ،‬مګر موږ کوالی سو چي له ‪ RBU‬څخه په ا ستفادې رسه‬
‫دغه منت ټوله ‪ CHAT GPT‬ته انتقال کړو او په هامغه ځای کي یي خالصه کړو او هم مهم نقاط ځني را وباسو یعني دغه اله‬
‫کوالی يس‪ ،‬یو صويت یا تصویري کلیپ راته خال صه کړي‪.‬‬

‫د ‪ ChatGPT‬لومړنۍ او مهمه ګټه د کار رسعت زیاتول دي او په لږ وخت کي ډېر کار مخته بېول دي‪ ،‬زموږ همېشه هدف دا‬
‫وي چي دايس الري پيدا کړو چي په يوې ټيکنالوژۍ رسه خپل کارونه هم ښه او هم اسانه کړو‪.‬‬

‫ایا ‪ AI‬کوالی يس چي دقیق براورد وکړي‪ ،‬یا هم د یوې پروژې مکمل پروګرام جوړ کړي؟ نه دا نه يس کوالی چي تاته ‪%100‬‬
‫صحیح جواب را وبايس‪ ،‬البته دا کار هرومرو کوالی يس چي ستا کار ته رشوع ورکړي او موږ کوالی سو کوم وختونه او ساعتونه‬
‫چي پر يوې څېړين یې تېروو‪ ،‬هغه رصف په یوه پوښتنه رسه د ‪ CHAT GPT‬په واسطه په ښه توګه حل کړو‪.‬‬

‫‪ 2.15‬د ‪ ChatGPT‬رسه په خربو کولو د تعمیر د ډيزاين امکان‪:‬‬

‫د ‪ ChatGPT‬جواب ممکن حريانوونکی وي‪ ،‬رسه له دې چي ربوټ د مهنديس تجربه نه لري او يقينا يو رسمي جواز لرونکی‬
‫مهندس هم نه دی‪.‬‬

‫‪ ChatGPT‬د تجزيه کولو کوډونو‪ ،‬د منزلونو وظايف‪ ،‬د ودانيو کوډونه‪ ،‬موادو ساختامين ډيزاين‪ ،‬د اسانتياو ځايونه‪ ،‬او دوامداره‬
‫اقدامات يواځي يو څو هغه موضوعات کېدای يس چي ‪ ChatGPT‬يي په اړه معلومات رشيک کوي‪ .‬او مهندس ورڅخه سم‬
‫نظریات انتخاب کوالی يس‪.‬‬

‫‪ ChatGPT‬يو نوی چيټ بوټ دی چي په تېرو څو مياشتو کي په عمده رسنيو کي په پراخه کچه نرش سوی‪ ،‬ځکه چي دا د ‪AI‬‬
‫‪ open‬له خوا پيل سوی دی‪.‬‬

‫دا اصال يو سافټوېر دی چي د کاروونکي پوښتنو ته ځوابونه وايي او تبرصې چمتو کوي او د دې توانايي لري چي له ټول انټرنيټ‬
‫څخه سم معلومات را جمع کړي‪.‬‬

‫‪ ChatGPT‬ته د پيچلو مقالو ليکلو او د انسان په څېر ځوابونه ورکړل سوي چي ځيني يي ډېر په جالب ډول بيان سوي‪ .‬له بيل‬
‫خوا ځيني ډيزايرنان دا احساس کوي چي ‪ ChatGPT‬کوالی يس پروژې ساده کړي ساده پوښتنو ته ځواب ووايي او د ټيمونو‬
‫تر منځ همکارۍ ته وده ورکړي ‪(J. Fortan & S. Verma. 2022) .‬‬

‫د ‪ Ai‬ځيني نور ډولونه موجود دي چي د عکس‪ ،‬يا رښتني رينډرونو د را منځ ته کولو لپاره کارول کيږي‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫‪ : ChatGPT‬کله چي د سوداګريز دفرت ودانۍ کي د پينټري لپاره د فرش غوره کولو خربه راځي‪ ،‬نو ډېر فکټورونه بايد په پام‬
‫کي ونيول يس‪ ،‬لکه‪ :‬پايښت‪ ،‬د ساتني اسانتيا‪ ،‬د ټوټي مقاومت او جامليت‪ ،‬دلته يو څو اختيارونه دي چي تاسو يې بايد په پام‬
‫کي ونيسئ‪:‬‬

‫د وينيل فرش کول‪ ،‬د پورسيلني ټايل فرش‪ ،‬د المنيټ فرش‪ ،‬يا پالش کانګريټ فرش‪ ،‬په پای کي د فرش انتخاب به ستاسو په‬
‫ځانګړي اړتياوو او غوره وايل پوره اړه ولري‪ .‬دا مهمه ده چي د فرش کولو دايس مواد غوره کړئ چي دوامداره د ساتلو لپاره اسانه‬
‫وي ‪.‬‬

‫د ساختامين سند مرحلې د پروژي يوه مهمه مرحله ده ځکه چي دا د ساختامن لپاره مرحله ټاکي او د پروژې د ټيم اړتياوي‬
‫يوره کوي‪.‬‬

‫د ساختامين اسنادو بشپړ او مفصل سيټ د يوې بريالۍ پروژې د پاييل لپاره اړينه ده او د دې پړاو موده بايد د پروژې اړتياو او‬
‫په ساختامين اسنادو کي د اړينو توضيحاتو د کچي پر اساس وټاکل يس‪.‬‬

‫‪ :Case Study 1 2.15.1‬د هیکاک رشکت د اپارمتان په ډيزاین کي ‪ ChatGPT‬استعامل کړې‬

‫د يوه غټ ‪ mixed use‬ساختامن ډیزاین د ‪ Hickok Cole‬د رشکت له خوا د ریرسچ د پروژې لپاره‪ ،‬د ‪ AI Chat gpt‬په واسطه‬
‫تر رسه سوی دی‪ ،‬چي دغه برخي هم پکښي شاميل دي‪ ،‬لکه‪ :‬شنه ساحه او يو د ملبېدو حوض‪(Barker, 2023) .‬‬

‫د دې سټیډيو يو مهندس‪ ،‬د ‪ Jack Lynch‬په‬

‫نوم وویل‪ :‬زما تجربې ما پرېښوولې‪ ،‬کله چي‬
‫ما هغه فرق ولیدی چي د ‪ AI tools‬د‬
‫ساختامن په ډيزاين کولو کي څنګه پروسې‬
‫تررسه کوي‪.‬‬

‫د ‪ chat gpt‬په واسطه ډیزاین سوی‬

‫ساختامن‪ ،‬کوم چي د يو نامعلومه ښار لپاره‬
‫ډیزاین سوی و‪ ،‬دا په ‪ 24‬منزله کي جوړ دی‬
‫‪ Figure 17.‬د هیکاک رشکت لخوا په ‪ AI‬جوړ سوي انځورونه‪ .‬د لومړي رنډر سوي انځور تغیر‬
‫په ‪ Midjourney‬جوړ سوی دی‪)J. Lynch, 2023( .‬‬ ‫دوکانونه‪ ،‬ادارې‪ ،‬استوګنځي‪ ،‬هوټل او کتابتون‬
‫پکښي شامل دی‪.‬‬

‫ده (‪ )Lynch‬لومړی له هغه رسه د پروژې د پروګرام په اړه بحث وکړ‪ ،‬هغه ته یې د پروژې فورم وښود‪ ،‬وروسته یې د مناء مشخصات‬
‫ورته وښودل او بیا یې مواد ورته انتخاب کړه‪.‬‬

‫ده و ‪ Dezeen‬ته وويل‪ :‬ما په خاص ډول د ‪ chat gpt‬څخه پوښتنه وکړه چي يو ساختامن راته ډیزاین کړه‪ ،‬مګر ما دا کار په‬
‫دايس يوه الر وکړ‪ ،‬چی ما فکر کاوه دا ګام په ګام د يو مهندس د الرښوونې الندي کار کوي‪ .‬د ‪ Open AI‬په واسطه په ‪2022‬‬
‫کال کي ‪ chat gpt‬ته ډېري نوري ژيب هم اضافه سوې‪ ،‬چي د انټرنټ ډاټا استعاملوي او د انسانانو پوښتنو ته جوابونه وايي‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫‪ Lynch‬د ‪ chat gpt‬کارول په دايس حال کي پیل کړل‪ ،‬چی د هيکوک کول‪ ،‬د ‪ iLab‬مايکروګرانټ د پروګرام د يوې برخي په‬
‫توګه‪ ،‬د ‪ vertical mixed use‬ډیزاین د کارولو لپاره نوې طریقی تر څيړنې الندې ونييس‪.‬‬

‫‪ Lynch‬وويل‪ :‬دا په واقعيت کی يو سرت فکر و‪ .‬زه په واقعي د ‪ chat gpt‬د خربو اترو سټايل ته متوجه وم‪ ،‬نو ما هغه راخالص‬
‫کړي‪ ،‬او دا پريکړه مي وکړه‪ ،‬چی کوښښ به وکړم چی څنګه د هغه څخه کار واخلم‪.‬‬

‫‪ 2.15.2‬د ‪ chat gpt‬رسه کارکول لکه د ځوان ډيزايرن رسه کار کول‪:‬‬
‫‪ Lynch‬په دې پروسه کي ‪ chat gpt‬ته وويل‪ ،‬دايس يو ساختامن راته ډیزاین کړه چي الندې منزلونه یې د تياره رنګه ډبرو په‬
‫واسطه پوښل شوي وي‪ ،‬د مناء د ديوالونو په زیاتره برخه کي د هينداري (‪ )Glaze‬استعامل شوی وي او په لوړه برخه کي د‬
‫فلزي مېلو استعامل شوی وي‪.‬‬

‫په نتيجه کي ‪ Chat gpt‬وويل‪ :‬د موادو دا يوځايوالی به ساختامن په عرصي او ښکيل ډول ډیزاین کړي‪ ،‬د موادو تر منځ به‬
‫‪ Variety‬يا مختلفوالی رامنځ ته کړي‪.‬‬

‫بیا ‪ chat gpt‬زياته کړه‪ :‬د ساختامن دا شکل ساده دی‪ ،‬نو ځيني عنارص ورته اضافه او ځيني برخي پرې کړه‪ ،‬تر څو ساختامن‬
‫په ليدلو کي دلچسپه او په زړه پوري يس‪.‬‬

‫د چت برخي بايد بريته ځيني لیري يش‪ ،‬تر څو شنه ساحه جوړه يس‪ Chat bot ،‬وويل‪.‬‬

‫‪ Lynch‬د ‪ chat gpt‬رسه ګام په ګام تر رسه کوي‪.‬‬

‫د دې په خاطر چي پروژه د ليدين وړ جوړه کړئ‪ ،‬د ‪ AI‬له ‪ tools‬څخه په کار اخیستلو‪ ،‬د منت ‪ text‬څخه‪ ،‬تر عکس ‪image‬‬
‫پوري ټويل پروسې تر رسه کړئ‪.‬‬

‫ده وويل‪ :‬هغه څه چي ما یې د کولو هڅه وکړه‪ ،‬هغه د ‪ AI‬د اينجن رسه د اړيکي رامنځ ته کول وه او هغه وخت چي دی نظرونه‬
‫وړاندې کوي‪.‬‬

‫نو ما وويل‪ :‬راسه چی د ‪ AI‬په مرسته دا ساختامن جوړ کړو‪ ،‬دا دايس دی لکه يو څارونکي(‪ )Supervisor‬چی د يوه ځوان‬
‫ډيزايرن رسه کار کوي‪.‬‬

‫نو له همدی امله کله چي موږ پر مخ ځو‪ ،‬دی زموږ کارونه نور هم راته اسانه او روښانه کوي‪.‬‬

‫‪ 2.15.3‬ډیزاین ته د ‪ chat gpt‬په واسطه پرمختګ ورکول او د ډیزاین جوړول‪:‬‬

‫‪ Lynch‬په يوه پيس بل خنډ پروژې ته ور اضافه کاوه‪ ،‬تر څو ‪ chat gpt‬د خپلو داليلو په ويلو رسه نوموړي خنډونه وپیژين او هغه‬
‫واضح کړي‪.‬‬

‫لينچ وويل‪ chat bot :‬خپله هغه ټول مهنديس قوانني ورته معريف کړه‪.‬‬

‫نو ده وويل چې دا به په دې برخه کي دوچنده ارتفاع ولري‪ ،‬دا به طبعي رڼا ته اجازه ورکړي چي په دې موقعيت کي ساختامن‬
‫ته داخل يس او دا هغه څه نه وه چي ما یې پوښتنه کړې وه‪ ،‬زه به وغواړم چي دی دا پروګرام بیا تررسه کړي‪ ،‬زه به نوي خنډونه‬
‫وراضافه کړم او دی به هغه ته وده ورکړي او هغه به په ساختامن کي شامل کړي‪.‬‬

‫‪46‬‬
‫لينچ وايي‪ chat gpt ،‬دا توانايي لري چي له بحث څخه شیان په ياد کړي او هغه ته جوابونه ووايي تر څو نوموړې ټکنالوژي خورا‬
‫دلچسپه وښیي‪.‬‬

‫دی پوهيږي‪ ،‬هر هغه څه چي ده په پر له پسې ډول تررسه کړي دي‪ ،‬هغه دايس دي لکه مهندسین او ډیزایرنان چي یې تررسه‬
‫کوي‪.‬‬

‫دا يو ريکارډ و او دا ريکارډ بدلون هم کوالی يس‪ ،‬که چريي هغه ته وروسته محدودیتونه ور اضافه يس او يا محدودیتونو ته‬
‫رضورت وي‪ ،‬نو دا به ماته ډېر په زړه پوري وي چي دايس يو ناڅاپی ‪ tools‬موجود وي چي هغه دايس کارونه کوي چي اوسني‬
‫مهنديس پروګرامونه یې نيس کوالی‪.‬‬

‫که څه هم ‪ chat gpt‬د دې پروسې په جريان کي ډېري غلطياين وکړې‪ ،‬د مثال په توګه‪ :‬د ساختامن د ‪ layout‬لپاره يې اداري‬
‫برخه په الندي منزل کي او ‪ multifamily‬کورونه یې د هغه پر رس او په لوړو برخو کي ډیزاین کړي وه‪(Barker, 2023) .‬‬

‫نو د ‪ Lynch‬په فکر دا به بیا هيڅکله تکرار نيس او دا مهم هم نه دی‪ .‬هغه په دې باور دی چي ټکنالوژي د مهندسینو لپاره‬
‫مهم اپليکيشنونه لري‪ Lynch .‬وایي " زه ډېر خوشحاله یم چې زه کوالی سم له ‪ AI‬څخه د ابتدايي نظرونو د الس ته راوړلو په‬
‫توګه کار اخيستالی سم‪ ،‬په دايس حال کي چي زما ملګري په کنفرانس خونه کي يو له بل رسه نظرونه تبادله کوي‪ .‬دا د هر‬
‫ډول ډیزایرن د ساختامن د پوهېدلو لپاره عايل الر ده‪ .‬ځکه د ‪ AI‬په مرسته په خورا چټک ډول د پخوانيو مهندسینو د تعمرياتو‬
‫معلومات راټولوالی سو او په دې طريقه مو د پام وړ وخت خوندي کي ږي‪ ،‬چي دغه وخت وروسته د ډيزاين پر نورو مهمو کارونو‬
‫مرصفوالی سو‪(Lynch, 2023) ".‬‬

‫دي وايي‪ :‬ډیر ژر به د ‪ AI tools‬په مهنديس پروګرامو کي اضافه يس‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪ 2.16‬خالصه )‪(Summery‬‬
‫په دې فصل کي موږ پر مصنوعي ځیرکتیا او په مهنديس ډیزاین کي یې پر تاثیراتو وږغېدو‪ .‬د مشهورو مهندسينو د تجربو له‬
‫مخې‪ AI ،‬کوالی يس چي د ‪ Conceptual Design Phase‬طریقه ال ښه کړي چي مهندسني یې د ابتدايي ډیزاین د مفکورو د‬
‫رامنځته کولو لپاره کاروي او دا کوالی يس په مهنديس ډیزاین کي ابتکار رامنځته کړي‪ .‬نو موږ په دې فصل کي لومړی ځیني‬
‫اړین مهنديس موضوعات‪ ،‬مصنوعي ځیرکتیا او وروسته د دواړو ترمنځ اړیکه وڅېړل‪.‬‬

‫د تورا او ناګي په نوم مهندسین‪ ،‬مفکوره دايس تعريفوي‪ :‬په فکر کي د يو درک او احساس پيدا کېدل چي د رسامي‪ ،‬مکاملې‪،‬‬
‫سمبولونو او نقشې په واسطه ښودل کيږي )‪.(Taura & Nagai, 2013‬‬

‫)‪ AI (Artificial intelligence‬يا مصنوعي ځیرکتیا د کارونو د ښه او ژر رسته رسولو‪ ،‬يو دايس کمپیوټري سیسټم دی چي د‬
‫انساين ذهن په څېر کار کوي‪ ،‬لکه د انسان په خربو او سختو پوښتنو پوهېدل‪ ،‬ځوابول‪ ،‬فيصلې کول او انځورونه جوړول ( ‪B.J.‬‬
‫‪.)Copeland, 2023‬‬

‫پوهیږو چي مهنديس ډيزاين د فضاء‪ ،‬چاپرييال او ساختامن د جوړولو او تنظيمولو څخه بحث کوي چي د انسان‪ ،‬ټکنالوجي‪،‬‬
‫ساينس او هرن په يوځای وايل رسه يو تعمري‪ ،‬يا فضاء په ښکلې بڼه او د استفادې وړ رامنځته کوي‪ .‬په دې هم پوهیږو چي یو‬
‫ښه مهنديس ډیزاین الندي مرحلې لري‪4- 3- Design Development 2- Schamatic Design 1- Predesign (Programming) :‬‬
‫‪ 5- Biding Construction Documents‬او ‪ .6- Construction‬په دغه ټولو مرحلو کي‪ ،‬په خاص ډول په لومړيو دوو مرحلو کي له‬
‫مصنوعي ځريکتيا څخه استفاده زموږ د ډيزاين پروسه چټکه او هم ښه کوي ځکه دغه لومړۍ دوې مرحلې د فيصلې کولو او د‬
‫مفکورو د توليد مرحلې دي‪.‬‬

‫مهندسني په ‪ Initial design phase‬کي له ډېرو ستونزو رسه مخامخ کیږي‪ .‬عموما کله چي يو ډيزايرن‪ ،‬مشرتي ته مهنديس‬
‫ډيزاين کانسېپټ وړاندي کوي‪ ،‬نو له برصي رينډر څخه استفاده کوي‪ ،‬حال دا چي د دغه مروج ميتود کيفيت او مؤثريت ښه نه‬
‫دی‪.‬‬

‫اصالً د دغه غريمؤثريت منشاء هغه مغلقه پروسه ده چي د ډيزاين په جريان کي ورڅخه استفاده کيږي چي په هغه کي په زياته‬
‫اندازه رسامي شامله ده (‪ .)Zikirov, 2021‬مثالً دوه بعدي نقشې‪ ،‬د ساختامن درې بعدي موډلونه‪ ،‬د مټريل او ټيکسچر‬
‫استعاملول او له برصي افيکټونو څخه استفاده کول (‪.)Rezaei, 2019‬‬

‫د ‪ Schamatic design‬په مرحله کي پورتنۍ تګالره د دې المل کیږي چي د مشرتي شموليت په ډيزاين کي محدود کړي‪ ،‬که‬
‫چريي د ډيزاين تر اماده کېدو وروسته‪ ،‬هامغه ډيزاين د مشرتي د غوښتني مطابق نه و‪ ،‬نو ټول مراحل بايد له رسه اجراء يس‬
‫چي دغه د ډيزاين د تکرار او د وخت د ضايع کېدو المل کيږي (‪ .)Liu, Teng & Dai, 2022‬نو ځکه خو اړتيا ده چي د ډيزاين‬
‫پروسه په دې برخه کي پرمختګ او نوښت وکړي‪.‬‬

‫د مناسبو لغتونو استعامل د مصنوعي ځريکتيا په مټ جوړېدونکي مهنديس کانسېپټ او ډیزاین باندي زيات اثر لري‪ .‬دا شپږ‬
‫ډوله موارد چي استعامل يې زيات او د مصنوعي ځريکتيا په مرسته د مهنديس کانسېپټ او ډيزاين په جوړولو کي د ډېر دقت‬
‫سبب ګرځي‪ ،‬هم په دې فصل کي د ‪ AI‬ماډلونو د موثریت معلومولو لپاره څې ړل سوي دي چي په الندي ډول دي‪:‬‬
‫‪ 5- Architectural Style 4- View Angle 3- Environment 2- Illumination 1-Building Type‬او ‪.6- Time‬‬

‫‪48‬‬
‫د عکس د توليد لپاره په اوسنيو وختونو کي د ‪ Defusion‬ماډلونه مخکښ سيسټمونه دي چي له ډيزايرن رسه د کانسېپټ په‬
‫تولید کي مرسته کوالی يس‪ .‬دا ماډلونه عبارت له ‪ Stable Defusion ،Midjourney‬او ‪ Dalle‬څخه دي‪Sohl & Dickstein, ( .‬‬
‫‪.)2022‬‬

‫د دې لپاره چي د ډيزاين پر پروسه د ‪ AI‬تاثري وڅېړو‪ ،‬موږ د هغو مهندسينو پر تجربو هم تکيه کړې ده چي په تېره لسيزه کي‬
‫په ډيزاين پروسه کي د نوښتونو په را وستلو کي خورا بريايل سوي دي‪.‬‬

‫فوسټر ‪ +‬پارټرنز يو لوی مهنديس رشکت دی چي ‪ AI‬یې د یوې پروژې د مفکورې د ډیزاین په مرحله کي‪ ،‬یا ‪Conceptual‬‬
‫‪ Design Phase‬را سپړلی دی‪ .‬هغه دا خربه ترشېح کړې ده چي دغو وسیلو د نوموړي مهندس په ډیزاین کي یوه نظریه او‬
‫احساس چي موږ یې باید له یوې ساحې څخه ولرو‪ ،‬په ډېري چټکۍ رسه متثیلوي‪ .‬هغوی باور لري چي د ‪ AI‬پرمختګ به‬
‫رسامۍ ته د الهام بخښلو لپاره ګټور وي‪.‬‬

‫‪ ،Andrew Kudless‬یو بل مهندس چي دا ټکنالوژي یې تجربه کړې ده‪ ،‬وایي چي دا د یوه ‪ Sketchbook‬په ډول کار کوالی يس‬
‫چي له هغه څخه به يو مهندس نظریات او مفکورې اخيل‪ .‬یعني ستايس رسه په دې تصور کي مرسته کوي چي پروژه به مو په‬
‫راتلونکي کي څنګه ښکاري‪ .‬دی وایي چي مهندسین په ‪ CAD‬پروګرامونو کي ساعتونه مرصفوي ترڅو دوی خپيل پروژې مشرتي‬
‫ته پېشنهاد کړي‪ ،‬خو دغه د ‪ AI‬ټکنالوژي په دې پروسه کي چټکتیا راويل‪ .‬د ‪ AI‬یوه بله ګټه دا ده چي دا له خورا مغلقو‬
‫کانسېپټونو رسه ډېر ښه کار کوي‪ ،‬په دايس حال کي چي د دغو کانسېپټونو ډیزاینول پرته له ‪ AI‬څخه ناممکن دی‪.‬‬

‫‪ .‬ليچ وايي‪” :‬هغه څه چې موږ یې له ‪ AI‬څخه ترالسه کوو‪ ،‬یوازې پیل دی‪ .‬دا به له ‪ 3‬څخه تر ‪ 5‬کلونو پورې وخت ونیيس‪ ،‬ترڅو‬
‫موږ یو واحد پلیټ فارم ولرو‪ ،‬چي کمپیوټري ډاټا به په عميل تولید‪ ،‬یا ‪ Fabrication‬واړوي‪ .‬دغه ډاټا به د تعمیراتو نورمونه‪ ،‬اصول‪،‬‬
‫د مصارفو تخمین‪ ،‬براورد‪ ،‬ساختامين او ساحوي معلومات وي او د مصنوعي ځیرکتیا د حافظې یوه برخه به وګرځي‪(Neil .‬‬
‫)‪“.Leach, 2022‬‬

‫د ‪ Behnaz Farahi‬په نوم یو مهندس وایي‪" ،‬تصور‪ ،‬يا ‪ imagination‬په مهنديس کي د خالقيت او نويو نظرياتو رامنځته کولو لپاره‬
‫لومړنۍ وسيله ده‪ .‬د ‪ AI‬سيسټمونه د همدغه تصور کولو لپاره رصف د ليکني‪ ،‬يا ‪ text‬په منلو امکانات برابروي‪ .‬خو زما پوښتنه‬
‫دا ده چي ايا دا وسيله د خالقيت‪ ،‬يا ‪ Creativity‬تعريف ننګوي او که نه؟ ایا دا وسیله پر دې سوال پیدا کوي چې د ‪creative‬‬
‫معنی څه ده؟ ایا دا وسیله زموږ فکر د خپيل خوښي په ډول جوړوي؟ څرنګه چي دا وسیلې کوالی يش د چټک عکسونو په‬
‫رامینځته کولو رسه حتی د مهنديس ډیزاین پروسه بدله کړي‪ ،‬نو دا به په ښوونځي کې د زده کونکو د ډیزاین پر ارزونه او نومره‬
‫ورکولو څه ډول اغیزه وکړي؟“ )‪(B. Farahi, 2023‬‬

‫‪ Jack Lynch‬وایي‪" ،‬زه ډېر خوشحاله یم چي له ‪ AI‬څخه د ابتدايي نظرونو د الس ته راوړلو په توګه کار اخيستالی سم‪ ،‬په دايس‬
‫حال کي چي زما ملګري په کنفرانس خونه کي يو له بل رسه نظرونه تبادله کوي‪ .‬دا د هر ډول ډیزایرن د ساختامن د پوهېدلو‬
‫لپاره عايل الر ده‪ .‬ځکه د ‪ AI‬په مرسته په خورا چټک ډول د پخوانيو مهندسینو د تعمرياتو معلومات را ټولوالی سو او په دې‬
‫طريقه مو د پام وړ وخت خوندي کيږي‪ ،‬چي همدغه خوندی سوی وخت وروسته د ډيزاين پر نورو مهمو کارونو مرصفوالی سو‪.‬‬
‫ډېر ژر به د ‪ AI tools‬په مهنديس پروګرامینګ کي اضافه يس‪(Barker, 2023) ".‬‬

‫‪49‬‬
 ‫دریم فصل‬
‫‪ .3‬د څېړين تګالره (‪)Methodology‬‬

‫‪ .Figure 18‬د څیړين تګالره‬

‫‪50‬‬
 ‫‪ 3.1‬پیژندنه (‪:)Introduction‬‬
‫دغه فصل د څېړين ټوله هغه پروسه ترشېح کوي چي د هغې په مرسته موږ د څېړين اهداف او د هغوی نتایج السته راوړي دي‪.‬‬
‫دا چي ډاټا څرنګه را جمع او تحلیل سوه؟ د دې پوښتني ځواب د فصل مهم ټکی دی‪ .‬په دې فصل کي د څېړين د ساحې ‪،‬‬
‫د پوښتنپاڼي د جواب ویونکو او د منونې اخيستلو په اړه مفصل بحثونه سوي دي‪.‬‬

‫د څېړين اهداف واضح‪ ،‬د ريرسچ له تګالري رسه برابر او یو منطقي تسلسل لري‪ ،‬چي د کندهار ښار په مهنديس ډیزاینونو کي‬
‫د کانسپټ په برخه کي‪ ،‬د ستونزي د علت تر پیدا کولو وروسته‪ ،‬د ‪ AI‬په ورپېژندلو رشوع کوي‪ ،‬وروسته د ‪ AI‬د ماډلونو پرتله‬
‫کوي او په پای کي یې د کندهار ښار مهندسينو پر ډیزاین باندي اوسنی او راتلونکی تاثیر څېړي‪.‬‬

‫‪ 3.2‬د څېړين ساحه (‪:)Study Area‬‬

‫که څه هم دا څېړنه په عموم کي د ډیزاین پروسه څېړي او بيا‬
‫‪ AI‬پکښي داخلوي او دا کار د هر مهندس لپاره ډېر ګټور دی‪.‬‬
‫مګر په خاص ډول دا څې ړنه د عینو مینې د ښار ګوټي د‬
‫مهنديس ډیزاینونو د ال عرصي او پرمختليل کولو لپاره تررسه‬
‫شوې ده‪ .‬دا څېړنه په کندهار ښار‪ ،‬خصوصا بيا د عینو میني په‬
‫ښارګوټي کي د ټولو مسلکي طراحانو لپاره د استفادې وړ ده‪.‬‬

‫د عینو میني په ښارګوټي کي ځکه د زيايت استفادې وړ ده چي‬

‫دا یو ابتکار منونکې سيمه ده‪ ،‬دلته یو مهندس د ‪ AI‬په مرسته‬
‫تولید سوي ابتکاري کانسفټونه پرته له خنډه عميل کوالی يس‬
‫او دا سیمه یوه په زړه پورې جغرافیایي حوزه ده چي د خپل‬
‫عايل کلتور په درلودلو رسه شهرت لري او د نړۍ په کچه زیات‬
‫سیالنیان لري‪.‬‬

‫یاد ښار ګوټی د کندهار ښار تر څنګ موقعیت لري‪ ،‬خپل ځان‬
‫ته بېله محدوده لري‪ ،‬مګر اوسمهال د نوموړي ښار يوه ناحيه‬
‫‪ :Figure 19‬د کندهار ښار نقشه‪)KNOEMA, 2012; GIS, 2023( .‬‬ ‫ګڼل کيږي‪.‬‬

‫کندهار ښار ‪ ۲۵۰‬کیلو مرت مربع مساحت لري او دا ښار د همدې والیت مرکز ګڼل کیږي‪ .‬د افغانستان په جنويب برخه کي‬
‫پروت دی‪ .‬کندهار ښار د سمندر له سطحي څخه ‪ ۱۰۰۵‬مرته لوړوايل لري او دا د هېواد دوهم لوي ترین ښار دی‪.‬‬

‫کندهار والیت د جغرافیایي موقعیت له مخي په ختیځ کي‪ ،‬په ( ‪ ) ۶۵ ° ۴۸ - ۶۵ ° ۳۵‬طول البلد او په شامل کي په (‪- ۳۱ ° ۲۵‬‬
‫‪ )۳۱ ° ۵۰‬عرض البلد موقعیت لري‪ ،‬نوموړی ښار د وچ او ګرم اقلیم لرونکی دی‪ ،‬چي کمرتینه نقطه یی له صفر څخه‪ ،‬بیا تر ‪۲۳‬‬
‫درجي پوري او لوړه درجه یي له ‪ ۱۲‬څخه‪ ،‬بیا تر ‪ ۴۶‬سانتي پوري د دويب په موسم کي رسیږي (‪.)Haziq, 2017‬‬

‫‪51‬‬
 ‫د څېړين په پیل کي دا خربه مهمه وه چي د کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي د کانسپټونو په برخه کي لومړی اصيل مشکل‬
‫او د هغه علت پیدا کړو‪ .‬بيا يې د ‪ AI‬په مرسته په اسانۍ رسه حل کړو ‪.‬‬

‫دا چي په کندهار واليت کي د عی نو میني ښارګوټی نوی جوړ سوی دی‪ ،‬نو د دې سیمي تعمیرات مو مشاهده کړه‪ .‬د چیک‬
‫لیسټونو په مرسته مو د کانسپټونو مشکالت معلوم کړه او د دغو مشکالتو د علت په اړه مو د پوښتنپاڼي په مرسته‪ ،‬د مهندسینو‬
‫نظرونه او تجارب راټول کړل‪ .‬له مشکالتو څخه مو مطلب د پروژې په پیل کي د سکیچ نه کول او د مشرتي د راجلبولو لپاره‬
‫تعمیر په یو دايس کانسپټ نه جوړول دي چي په هغه کي دي فورم‪ ،‬سټایل‪ ،‬د طبیعت د یو عنرص رسه ورته والی او نور‬
‫خصوصیات مراعت سوي وي‪ .‬همداراز یوازي د تعمیر زوننګ په نظر کي نیول او کانسپټ ته هيڅ توجه نه کول او دايس نور ډېر‬
‫مشکالت‪.‬‬

‫‪ 3.3‬د څېړين تګالره (‪:)Research Approach‬‬

‫زموږ د څېړين په تګالره کي ابتدایي پېژندنه‪ ،‬تېرو څېړنو ته کتنه‪ ،‬د ډاټا راجمع کول او د هغې تحلیلول‪ ،‬نتایج‪ ،‬خالصه او‬
‫الرښوين شاميل دي‪ .‬دا تګالره په تېره صفحه کي د ډایګرام په ډول واضح سوې ده‪ .‬الندي جدول د څېړين اهداف‪ ،‬راجمع‬
‫سوي معلومات‪ ،‬د معلوماتو منبع‪ ،‬د ډاټا د تحلیل پروګرامونه او ممکنه السته راوړين څرګندوي‪:‬‬

‫‪ :2 Table‬اهداف‪ ،‬راجمع سوي معلومات‪ ،‬د معلوماتو منبع‪ ،‬د ډاټا د تحلیل پروګرامونه او السته راوړين‬

‫‪Findings‬‬ ‫‪Tools‬‬ ‫‪Data Source‬‬ ‫‪Data‬‬ ‫‪Objectives‬‬

‫په کندهار کي د عینومېني نوي تعمیرونه مشاهده‬ ‫‪1: SPSS‬‬ ‫‪Primary data:‬‬ ‫د ډیزاین په‬ ‫د مشکل پېژندل‪ :‬د کندهار په‬
‫کول‪ .‬د چیک لیسټونو په مرسته یې د کانسپټونو‬ ‫‪Analysis‬‬ ‫‪1: Site Observation‬‬ ‫‪Conceptualization‬‬ ‫مهنديس ډیزاینونو کي د کانسپټونو‬
‫مشکالت معلومول او د دغو مشکالتو د علت په اړه د‬ ‫‪2: MS. Excel‬‬ ‫‪with checklists‬‬ ‫‪ phase‬کي موجوده‬ ‫په برخه کي مشکل او د هغه علت‬
‫مهندسینو نظرونه د پوښتنپاڼي پواسطه راټول‪.‬‬ ‫‪2: Questionaire‬‬ ‫مشکل او د هغه علت‬ ‫پیدا کول‬
‫(*دا مشکالت لکه‪ ،‬د پروژې په پیل کي د سکیچ نه‬
‫‪Servay‬‬
‫کول‪ ،‬د مشرتي د راجلبولو لپاره تعمیر په یو دايس‬
‫کانسپټ نه جوړول چي پکي فورم‪ ،‬سټایل‪ ،‬د طبیعت‬
‫د یو عنرص رسه ورته والی او نور خصوصیات مراعت‬
‫سوي وي‪.‬یوازي د تعمیر زوننګ په نظر کي نیول او‬
‫کانسپټ ته توجه نه کول‪). ...‬‬
‫‪ 1: Oficial‬د کندهار مهندسینو ته د ‪ AI‬معريف کول او په‬ ‫‪Secondary Data:‬‬ ‫د مهنديس ډیزاین او‬ ‫ملړی هدف‪ :‬د کانسپټ جوړولو په‬
‫‪ researches‬ډیزاین کي له ‪ Conceptualization Phase‬رسه‬ ‫‪1: Literature‬‬ ‫مفکورې تر عنوان‬ ‫مرحله کي د کندهار مهندسینو ته د‬
‫‪ and journals Review‬ارتباط ورکول‪.‬‬ ‫الندي د ‪ AI‬په اړه‬ ‫‪ AI‬ور پېژندل‪.‬‬
‫معلومات‬
‫‪ 1: SPSS‬د ‪ AI‬په دریو ماډلونو مهنديس کانسپټونه‬ ‫‪Primary data:‬‬ ‫د مصنوعي ځیرکتیا‬ ‫دویم هدف‪ :‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په‬
‫‪ Analysis‬جوړول‪ ،‬د ماډلونو پرتله کول او د مخکښ ماډل‬ ‫‪1: Questionaire‬‬ ‫په مرسته جوړ سوي‬ ‫مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د‬
‫‪ 2: MS. Excel‬معريف کول‪.‬‬ ‫‪2: Data from (Stable‬‬ ‫کانسپټونه او د‬ ‫مهنديس برصي خواصو پرتله کول او‬
‫& ‪Diffusion, Dalle‬‬
‫مهنديس په ارتباط د‬ ‫د همدغو خواصو پر اساس په هغو‬
‫‪Midjourney) for Visual‬‬
‫‪Analysis in questionaire‬‬ ‫هغوی برصي خواص‬ ‫کي د مخکښ سیسټم معريف کول‪.‬‬
‫‪ 1: SPSS‬په ډیزاین کي د کندهار مهندسینو پر‬ ‫‪Primary data:‬‬ ‫پر مهنديس ډیزاین د‬ ‫دریم هدف‪ :‬په ډیزاین کي د کندهار‬
‫‪ Analysis‬کانسپتونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر‬ ‫‪1: Questionaire‬‬ ‫مصنوعي ځیرکتیا د‬ ‫مهندسینو پر کانسپتونو‪ ،‬د هغوی پر‬
‫‪ 2: MS. Excel‬اړیکو د مصنوعي ځیرکتیا اغیز‪ ،‬ګټي او تاوانونه‬ ‫‪servay‬‬ ‫ګډون تاثیرات‪ ،‬ګټي‬ ‫رول او له مشرتي رسه پر اړیکو د‬
‫معلومول‬ ‫او تاوانونه‬ ‫مصنوعي ځیرکتیا اغیز څېړل‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫‪ 3.3.1‬ابتدایي پېژندنه (‪:)Preliminary Understanding‬‬

‫ابتدایي پېژندنه د څېړين لومړنی پړاو دی‪ .‬په دې پړاو کي د څېړين نوم په ډېر دقت او د اهدافو مطابق وټاکل سو او د کلیاتو‬
‫یا ‪ Background‬تر مطالعې وروسته د مسلې بیان‪ ،‬یا ‪ Problem statement‬وسو‪ .‬د مسئلې د دقیق معلومولو لپاره مو د‬
‫کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي د کانسپټ په برخه کي مشکل او د هغه علت پیدا کړ‪ .‬وروسته مو د څېړين اهمیت ترشیح او‬
‫اهداف وټاکل‪.‬‬

‫‪ 3.4‬د معلوماتو را ټولول (‪:)Data Collection‬‬

‫د معلوماتو را ټولول د دې څېړين دریمه مرحله ده چي پکښي د ‪ empirical mix mode‬له طریقې څخه استفاده سوې ده‪،‬‬
‫یعني موږ د لومړين او دویمي معلوماتو د را ټولولو او تحلیل لپاره د کميتي او کیفيتي دواړو تګالرو ( & ‪Quantitative‬‬
‫‪ )Qualitative mixed method‬څخه استفاده کړې ده‪.‬‬

‫‪ 3.4.1‬لومړين معلومات (‪:)Primary data Collection‬‬

‫په دې څېړنه کي د لومړنیو معلوماتو راټولولو لپاره الندي درې تګالري استفاده سوي دي‪:‬‬

‫‪ .1‬له ساحې څخه لیدنه او د چیک لسټونو ډکول )‪(Site Observation & Checklists‬‬
‫‪ .2‬پوښتنپاڼه )‪(Questionnaire survey‬‬
‫‪ .3‬د پرتيل لپاره د ‪ AI‬په ‪ ۳‬ماډلونو مفکورې جوړول (‪)Data from models‬‬

‫د لومړنیو معلوماتو په برخه کي مو له مسلکي اشخاصو رسه مرکي تررسه کړې او پوښتنپاين مو ووېشلې‪ ،‬ترڅو د خپل ريرسچ د‬
‫اهدافو د السته راوړلو لپاره د مسلکي اشخاصو له تجاربو او نظریاتو څخه ګټه واخلو‪ .‬د دې ترڅنګ‪ ،‬دا چي په کندهار کي د‬
‫عینو میني سیمه نوې جوړه سوې ده‪ ،‬نو د دې سیم ي تعمیرات مو مشاهده کړه چي ایا دا د یو مشخص سبک او کانسفټ پر‬
‫اساس جوړ دي او که نه؟ او بل دا چي په تعمیراتو کي د ابتکاري کانسفټونو شتون‪ ،‬د عینو میني ښار ګوټي ته د خلګو په‬
‫جذبولو کي کوم رول لري؟‬

‫په پای کي موږ د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته کانسپټونه جوړ کړه او د مهنديس په ارتباط مو د هغوی برصي خواص وڅېړل‪.‬‬
‫دغه کانسپټونه مو د (‪ )Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬له ماډلونو څخه السته راوړل او په پوښتنپاڼه کي مو ځای پر‬
‫ځای کړل او وررسه مو د مهنديس برصي خواص ولیکل‪ ،‬تر څو مهندسین د نوموړو خواصو پر اساس کانسپټونه تحلیل او جوابونه‬
‫راکړي‪ .‬ځکه د هم دې پر اساس موږ وکوالی سوای چي په یادو ماډلونو کي مخکښ سیسټم معريف کړو‪.‬‬

‫‪ 3.4.1.1‬پوښتنپاڼه (‪:)Questionaire‬‬

‫د پوښتنپاڼي سوالونه تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس جوړ سوي دي‪ .‬په دې پوښتنپاڼه کي د ‪ Likert Scale‬څخه ډېره استفاده‬
‫سوې ده‪ ،‬ځکه دا د جوابونو په تحلیل کي ډېر ګټور متامیږي‪ .‬د )‪ Azila (2015‬د څېړين له مخي‪ ،‬که د یو سوال جوابونه په ‪۵‬‬
‫درجو ووېشل يس‪ ،‬نو دا تر ټولو بهرت ‪ Likert scale‬ګڼل کیږي او په څېړنو کي ډېر استعامل لري‪ .‬نو ځکه موږ د هر سوال رسه‬
‫‪ ۵‬خانې ورکړي دي چي په ترتیب رسه د (زیات موافق)‪( ،‬موافق)‪( ،‬نظر نه لرم)‪( ،‬ناموافق) او (زیات ناموافق) منایندګي کوي‪.‬‬
‫دا پوښتنپاڼه په ډیزاین کي د کندهار ښار مهندسینو پر کانسيپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د‬
‫مصنوعي ځیرکتیا اغیز څېړي او هم د دې ټیکنالوژۍ د ماډلونو پرتله کوي‪ .‬هغو مهندسينو چي ‪ AI‬استعامل کړی وي‪ ،‬خپله‬

‫‪53‬‬
‫تجربه رشیک کوالی يس او نور مهندسین چي ‪ AI‬یې کارولی نه وي‪ ،‬زموږ د شفاهي معلوماتو له اورېدلو او په پوښتنپاڼه کي د‬
‫هري برخي پر رس تر لنډ معرفت لوستلو وروسته‪ ،‬زموږ رسه خپل نظر رشیک کوالی يس‪ .‬د نظر نه لرلو په صورت کي هر سوال‬
‫ته (د نظر نه لرم) خانه هم لیکل سوې ده‪.‬‬
‫دا پوښتنپاڼه درې برخي لري او د څېړين دویم او دریم هدف ته په کتلو جوړه سوې ده‪ .‬دا برخي په الندي ډول دي‪:‬‬

‫‪ :Part 1‬دیموګرافیکي معلومات‬

‫‪ :Part 2‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي تاثیر څېړل‬
‫‪ :Part 2.1‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‬
‫‪ :Part 2.2‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‬
‫‪ :Part 3‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله کول‬
‫په ‪ Apendix 6.2‬کي تايس دا پوښتنپاڼه لیدالی سئ‪.‬‬

‫‪ 3.4.1.2‬د ساحې مشاهده (‪:)Site Observation‬‬

‫د څېړين له پیل څخه مخکي دا مهمه وه چي د کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي د کانسپټونو په برخه کي مشکل او د هغه‬
‫علت پیدا کړو‪ .‬دا چي په کندهار کي د عینو میني سیمه نوې جوړه سوې ده‪ ،‬نو د دې سیمي تعمیرات مو مشاهده کړه‪ .‬د‬
‫چیک لیسټونو په مرسته مو د کانسپټونو مشکالت معلوم کړه او د دغو مشکالتو د علت په اړه مو د پوښتنپاڼي په مرسته د‬
‫مهندسینو نظرونه او تجارب راټول کړل‪.‬‬

‫دا مشکالت لکه‪ ،‬د پروژې په پیل کي د سکیچ نه کول‪ ،‬د مشرتي د راجلبولو لپاره تعمیر په یو دايس کانسپټ نه جوړول چي‬
‫به هغه کي دي فورم‪ ،‬سټایل‪ ،‬د طبیعت د یو عنرص رسه ورته والی او نور خصوصیات مراعت سوي وي‪ .‬یوازي د تعمیر زوننګ په‬
‫نظر کي نیول او کانسپټ ته توجه نه کول او دايس نور ډېر مشکالت د يادوين وړ دي‪.‬‬

‫‪ 3.4.1.3‬د پرتيل لپاره د ‪ AI‬په ‪ ۳‬ماډلونو مفکورې جوړول (‪:)Data from models‬‬

‫موږ د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته کانسپټونه جوړ کړه او د مهنديس په ارتباط مو د هغوی برصي خواص وڅېړل‪ .‬دغه کانسپټونه‬
‫مو د (‪ )Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬له ماډلونو څخه السته راوړل او په پوښتنپاڼه کي مو ځای پر ځای کړل او وررسه‬
‫مو د مهنديس اړوند برصي خواص ولیکل‪ ،‬تر څو مهندسین د نوموړو خواصو پر اساس کانسپټونه تحلیل او جوابونه راکړي‪ .‬ځکه‬
‫د دې پر اساس موږ وکړای سوای چي په یادو ماډلونو کي مخکښ سیسټم معريف کړو‪.‬‬

‫‪ 3.4.2‬دویمي معلومات (‪:)Secondary data Collection‬‬

‫په دې څېړنه کي د دویمي معلوماتو د السته راوړلو لپاره‪ ،‬د نړیوالو څېړنو او ژورنالونو‪ ،‬سیمه ایزو څېړنو او الکرتونیکي منابعو‬
‫څخه استفاده سوې ده‪.‬‬

‫‪ 3.4.2.1‬نړیوايل څېړين او ژورنالونه (‪)Literature Review‬‬

‫لکه څرنګه چي ‪ AI‬اوس تازه رامنځته سوی دی‪ ،‬نو په دې اړه نړیوايل څېړين خورا لږ دي‪ .‬خو بیا هم موږ تر خپله وسه د ‪ AI‬په‬
‫اړه عمومي څېړين او هم له مهنديس رسه یې د ارتباط په اړه مشخيص څېړين او ژورنالونه کتيل دي او هڅه مو کړې ده چي د‬
‫کندهار پوهنتون د محصلینو په توګه‪ ،‬نه یوازي د کندهار پوهنتون‪ ،‬بلکي د نړۍ د ټولو پوهنتونو لپاره په دې اړه علمي پانګه‬

‫‪54‬‬
‫ډېره کړو‪ .‬هغه وخت چي ‪ AI‬نور پرمختګ وکړي او د نړۍ نور محصلین چي کله د دې موضوع په اړه اضافه څېړنه کول غواړي‪،‬‬
‫نو هغوی به زموږ په څېر د دې نوي موضوع په اړه د معلوماتو له نه شتون رسه نه مخامخ کيږي‪ .‬البته د یادوين وړ ده چي د دې‬
‫موضوع په اړه اوسنۍ نړیوالې څېړين چې د مختلفو پوهنتونونو په واسطه تررسه سوي دي‪ ،‬بیا هم تر ډيره حده معياري دي‪ .‬له‬
‫همدې وجهې موږ يادي څيړين د خپل تحقيق لپاره په لومړنيو معلوماتو کي راوستيل دي‪.‬‬

‫د هغو نړیوالو تحقيقاتو یو څو منونې چې موږ د خپلې څېړين لپاره ورڅخه مالومات راټول کړي دي‪ ،‬الندي لیکل سوي دي‪:‬‬

‫•‬ ‫‪AIA Artificial Intelligence in Architecture by Jamal Malaeb and Professor Wejung Ma‬‬
‫•‬ ‫‪Artificial intelligence applied to conceptual design. A review of its use in architecture, 2021‬‬
‫•‬ ‫‪Using AI to Generate Master-Quality Architectural Designs from Text Descriptions by Chen et al., 2023‬‬
‫•‬ ‫‪AI + Architecture Towards a New Approach by Stanislas Chaillou, 2019‬‬
‫•‬ ‫‪Survey of Generative AI in Architecture and Design by Milad Hakimshafaei, 2023‬‬
‫•‬ ‫‪Systematic review of application of AI tools in architectural, engineering and construction, 2021‬‬
‫•‬ ‫?‪In Conversation with ChatGPT: Can AI Design a Building‬‬
‫•‬ ‫‪The Software Behind Frank Gehry’s Geometrically Complex Architecture‬‬

‫او دايس نور‬

‫‪ 3.4.2.2‬سيمه ايزې څېړي‪:‬‬

‫دا چي تر اوسه د هیواد په داخل کي د ‪ AI‬پر موضوع هیڅ ډول څېړين نه دي سوي‪ ،‬نو موږ د هیواد له داخيل څېړنو څخه‬
‫یوازي د هغو معلوماتو لپاره استفاده کړې ده‪ ،‬چي زموږ د څېړين د تررسه کولو لپاره رضوري وه لکه مهنديس کانسپټونه که څه‬
‫هم ابتکاري وي‪ ،‬خو باید د افغاين کلتور رسه برابر وي‪ ،‬یا په افغانستان کي د مهندس او مشرتي تر منځ اړيکي او دايس نور‪ .‬د‬
‫دغه مقصد د الس ته را وړلو لپاره موږ د کندهار ښار د نفوس‪ ،‬کلتور او مهنديس اصولو اړوند معلومات له سیمه ایزو څېړنو څخه‬
‫السته راوړي دي‪.‬‬

‫د هغو سيمه ايزو څېړنو یو څو منونې چې موږ د خپلې څېړين لپاره استفاده کړي دي‪ ،‬الندي لیکل سوي دي‪:‬‬

‫•‬ ‫‪State of Afghan Cities، 2015‬‬

‫•‬ ‫‪A Pattern Language for Contemporary Single Family House Design in Kabul by Hemayatullah Azizi‬‬

‫‪ 3.5‬د معلوماتو تحلیل او پروسیس (‪:)Data Processing and Analysis‬‬

‫د معلوماتو تحلیل د دې څېړين څلورمه مرحله ده چي له ‪ Empirical mix mode‬طریقې څخه پکښي استفاده سوې ده‪ ،‬یعني‬
‫موږ د لومړين او دویمي معلوماتو د را ټولولو او تحلیل لپاره د کميتي او کیفيتي دواړو تګالرو (‪)Quantitative & Qualitative‬‬
‫څخه استفاده کړې ده‪ .‬لومړی مو را جمع سوي معلومات د ‪ SPSS‬او ‪ Excel‬پروګرامونو په مرسته تحلیل کړه او وروسته مو نتایج‬
‫او خالصه ترې را واخیستل‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫‪ 3.5.1‬کمي تحلیل (‪:)Quantitative (frequency) Analysis‬‬
‫د کميتي تحلیل لپاره پوښتنپاڼي ووېشل سوې چي سوالونه یې د ‪ Likert scale‬پر اساس ترتیب سوي وه‪ .‬وروسته د ‪ Excel‬او‬
‫‪ SPSS‬پروګرامونو له مخي د هر سوال د جوابونو فیصدي پیدا سوه‪ .‬د دې پوښتنپاڼي کار دا و چي په ډیزاین کي د کندهار ښار‬
‫د مهندسینو پر کانسپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه د هغوی پر اړیکو باندي د مصنوعي ځیرکتیا اغیز وڅېړي او د دې‬
‫ټیکنالوژۍ د ماډلونو پرتله وکړي‪ .‬د پوښتنپاڼي په تحلیل کي د ‪ (Mean Score Index) MSI‬له طریقي څخه استفاده سوې‬
‫ده‪ ،‬چې پکښي ‪ f‬د هغو جوابونو تکرار دی چې له ‪ ۱‬څخه تر ‪ ۵‬پوري خانې لري‪ x .‬هغه تعداد دی چې د جواب ویونکو لخوا‬
‫انتخاب سوی دی او ‪ N‬مکمل د جواب ویونکو شمېر دی چي په پوښتنه کي یې برخه اخیستې ده‪.‬‬
‫𝑖𝑥 𝑖𝑓∑‬
‫= 𝐼𝑆𝑀‬ ‫‪.........................................Mean Score Index Formula‬‬
‫𝑁‬

‫د ښه پوهېدلو لپاره د ‪ Smart chart ،Pie chart‬او ډایګرامونو څخه استفاده سوې ده‪.‬‬

‫د پوښتنپاڼي آخري برخه د ماډلونو پرتله ده‪ .‬لومړی موږ د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته کانسپټونه جوړ کړه او د مهنديس په‬
‫ا رتباط مو د هغوی برصي خواص وڅېړل‪ .‬دغه کانسپټونه مو د (‪ )Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬په ماډلونو جوړ‬
‫کړه او په پوښتنپاڼه کي مو ځای پر ځای کړل‪ .‬دا چي ډېرو مهندسینو ممکن په ډیزاین کي ‪ AI‬کارولی نه وي‪ ،‬نو په دې خاطر‪،‬‬
‫د هر کانسپټ رسه د برصي خواصو يو ليسټ لیکل سوی دی‪ .‬چي پر اساس به یې‪ ،‬د کانسپټ انځور ته په کتو‪ ،‬مهندسین په‬
‫اسانۍ رسه د هر ماډل لپاره د ليسټ خصوصيات ټيک مارک کړای يس‪ .‬دا اووه خاصیتونه دي او الندي په جدول کي لیکل‬
‫سوي دي‪.‬‬

‫‪ :Table 3‬هغه خواص چي په مرسته یې د ‪ AI‬درې ماډلونه پرتله سوه‬

‫د دې طریقې پر اساس موږ وکړای سوای چي په یادو ماډلونو کي مخکښ سیسټم معريف کړو‪ .‬د هر ماډل لپاره د خواصو په‬
‫کیفیت معلومولو کي مو د الندي فورمول په مرسته فیصدي را ایستلې ده‪:‬‬
‫𝑛‬
‫‪𝑃𝑒𝑟𝑐𝑒𝑛𝑡𝑎𝑔𝑒 (%) = 𝑁 × 100 .........................................Mean Score Index Formula‬‬

‫دلته ‪ n‬یوازي د هغو جواب ویونکو شمېر دی چي د سوال لپاره یې یو مشخص جواب انتخاب کړی دی‪ ،‬او ‪ N‬د ټولو جواب‬
‫ویونکو شمېر دی‪ ،‬چي په دې سوال کي یې برخه اخیستې ده او مختلف جوابونه یې انتخاب کړي دي‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫د دې ترڅنګ‪ ،‬دا چي په کندهار واليت کي د عینو میني ښارګوټی نوی جوړ سوی دی‪ ،‬نو د دې سیمي تعمیرات مو مشاهده‬
‫کړه چي ایا دا د یو مشخص سبک او کانسفټ پر اساس جوړ دي او که نه؟ او بل دا چي په تعمیراتو کي د ابتکاري کانسفټونو‬
‫شتون د عینو میني ښار ګوټي ته د خلګو په جذبولو کي کوم رول لري؟‬

‫‪ 3.5.2‬کیفيتي تحلیل (‪:)Qualitative (content) Analysis‬‬

‫که څه هم دا څېړنه تر ډېره حده پر کميتي تحلیل والړه ده‪ ،‬خو بیا هم‪ ،‬د دې لپاره چي موضوع په کیفيتي ډول هم وڅېړل‬
‫يس‪ ،‬د پوښتنپاڼي آخري سوال‪ ،‬ترشيحي (‪ )Open-ended‬بڼه لري‪ .‬د دغه سوال د را وستلو هدف دا و چي د ‪ AI‬په اړه د نظر‬
‫او تجربې په وړاندي کولو کي مهندسین د محدودیت احساس و نه کړي‪ .‬په پایله کي د دې سوال په ځوابونو کي مشرتکات‪ ،‬یا‬
‫‪ common themes‬پیدا او بيا هغوی په السته راوړنو کي ذکر سوي دي‪.‬‬

‫‪ 3.6‬منونه اخیستل (‪:)Sampling‬‬

‫په دې څېړنه کي د منونې اخیستلو لپاره د ‪ Purposive Sampling‬تګالره کارول سوې ده‪ .‬په دې طریقه کي څېړونکی د خپل‬
‫قضاوت له مخي په اړوند موضوع کي ماهرين او پوه خلګ ټاکي او بیا له هغوی څخه د خپيل څېړين د اهدافو مطابق معلومات‬
‫را ټولوي‪ .‬موږ پوښتنپاڼه د مسلکي اشخاصو (مهندسینو) څخه د معلوماتو راټولو لپاره جوړه کړې ده‪ .‬د الندي فورمول پر اساس‬
‫مو ‪ Sample Size‬معلوم کړی دی‪.‬‬

‫دا چي مسلکي اشخاص‪ ،‬نظر عامو خلګو ته دقیق جواب ورکوي‪ ،‬نو ‪ 95%‬د باوري کېدين اندازه‪ ،‬یا ‪ Confidence Level‬ټاکل‬
‫سوی دی‪ .‬د غلطۍ اندازه‪ ،‬یا (‪ 5% Marginal Error )e‬په نظر کي نیول سوی دی او له الندي ‪ Cochran‬فورمول څخه استفاده‬
‫سوې ده‪:‬‬

‫‪ = n0‬د منوين اندازه‪.‬‬

‫‪ = z‬د باوري کېدين اندازه‬
‫چي د ‪ 95%‬لپاره ‪ 1.96‬د الفا رضیب ایښول کیږي‪.‬‬
‫‪ = p‬د متغیر وايل اندازه‪.‬‬
‫‪ = e‬د دقیق وايل اندازه‪.‬‬

‫د ‪ Cochran‬له مخي که منونه د مسلکي اشخاصو لپاره اخیستل کيږي او د ټولو مسلکي اشخاصو (مهندسینو) شمېر په ښار‬
‫کي معلوم وي‪ ،‬نو له پورته فورمول څخه الندي فورمول جوړيږي‪:‬‬

‫)‪= 63 Professional Population (Architects‬‬

‫دا چي په کندهار واليت کي تر اوسه پنځه دورې مهندسین فارغه سوي دي او له هغوی څخه يې ډېر محدود شمېر په کندهار‬
‫کي پاته کیږي‪ .‬نو ځکه خو په همدې واليت کي د مهندسینو شمېر ‪ 75‬فرض کوو او د پورتني فورمول پر اساس ‪ 63‬تنه مهندسین‬
‫د منونې په ډول په الس راځي‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫‪ 3.7‬د څېړين ممکنه السته را وړين (‪:)Expected Outcome‬‬
‫د څېړين ممکنه السته راوړين په الندي ډول دي‪:‬‬

‫‪ .1‬د کندهار مهندسینو ته د ‪ AI‬ورپیژندل او له ډیزاین رسه ارتباط ورکول‪.‬‬

‫‪ .2‬په دریو ماډلونو باندي مهنديس کانسپټونه جوړول‪ ،‬د ماډلونو پرتله کول او د مخکښ ماډل معريف کول‪.‬‬
‫‪ .3‬په ډیزاین کي د کندهار ښار د مهندسینو پر کانسپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه د هغوی پر اړیکو د مصنوعي‬
‫ځیرکتیا اغیز‪ ،‬ګټي او تاوانونه معلومول‪.‬‬

‫‪ 3.8‬د څېړين اهمیت (‪:)Significance of Study‬‬

‫دې څېړين‪ ،‬د مهنديس نظریاتو د پیدا کولو او د مفکورو د جوړولو لپاره‪ ،‬د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪AI ،‬‬
‫څېړلی دی‪ .‬د ډیزاین نوموړي ابتدایي پړاونه‪ ،‬په داخيل او خارجي ډیزاین کي پر نورو ټولو مهنديس مراحلو رغنده رول لري‪.‬‬
‫یادي څېړين‪ ،‬دا حقيقت په علمي توګه واضح کړی دی چي په پورتنيو مراحلو کي د مصنوعي ځیرکتیا د لیکني او انځور جوړولو‬
‫له وړتیاوو څخه استفاده کېدای يس‪.‬‬

‫موږ غواړو چي د کندهار ښار مهندسینو ته ‪ AI‬معريف کړو او په ډیزاین کي یې له پورته برخو رسه ارتباط وڅېړو‪ .‬دا څېړنه ډیزاین‬
‫ته د ‪ AI‬په را داخلولو رسه‪ ،‬د کندهار د تعمیرونو په کانسپټونو کي د سمون او نوښت را وستلو لپاره سوې ده‪ .‬د دې په نتیجه‬
‫کي به د ښار د تعمیراتو فورم تغیر وکړي او د ښار د ډېري ښکال او جذب سبب به وګرځي‪.‬‬

‫موږ به کوښښ وکړو چي څېړنه مو یوازي محيل یا ‪ Local‬بڼه ونه لري‪ ،‬بالکه زموږ د موضوع له مخي‪ ،‬په پوره ډاډ رسه ویالی سو‬
‫چي دا څېړنه به یو نړیوال حیثیت ولري او د ټولو مهندسینو لپاره به د استفادې وړ وي‪.‬‬

‫ځکه د اوسنۍ لسیزي ټیکنالوژي ته په کتو د مهنديس ډیزاینونو کیفیت قانع کوونکی نه دی‪ .‬دا څېړنه یوه دايس تګالره څېړي‬
‫چي په هغې کي د منت پر اساس مهنديس مفکوره جوړیږي‪ .‬دغه تګالره د ډیزایرن له پوهي څخه د اضايف پوهي په درلودلو‬
‫رسه‪ ،‬په ډیزاین کي له انساين ځیرکتیا رسه یو ځای‪ ،‬مصنوعي ځیرکتیا هم په الره اچوي او پر ډېرو ماهرو مهندسینو د ابتکاري‬
‫ډیزاین کولو لپاره تکیه تقریبا له منځه وړي‪.‬‬

‫یو خو دغه میتود ډیر کانسېپټونه جوړوالی يس او ډیزایرنان له اليس رسم یا سکېچ پرته یو قانع کوونکی حل پیدا کوالی يس‪،‬‬
‫چي له امله به یې هرومرو د ډیزاین کیفیت هم لوړیږي‪ .‬په پایله کي به په لنډ وخت کي بې شمیره مفکورې په ‪ AI‬تولیدیږي او‬
‫مشرتي ته به وړاندي کیږي‪ .‬مشرتي به ورڅخه یو انتخابوي او مهندس به خپل ډیزاین ته دوام ورکوي‪ .‬دا څېړنه د ډیزاین له‬
‫نوي آیندې رسه مهندس اوس ال اعیاروي‪ .‬ځکه د يوې څېړين له مخي اټکل کیږي چي‪ ،‬په ‪2030‬م کال کي به ‪ ٪۵۰‬مهنديس‬
‫مسلک‪ ،‬خپل ‪ ٪۵۰‬کار‪ ،‬د ‪ AI‬په مرسته کوي (‪.)ArchDaily, 2023‬‬

‫موږ په دې څېړنه کي الندي اهداف څېړيل دي‪:‬‬

‫لومړی‪ :‬د کانسپټ جوړولو په مرحله کي د کندهار مهندسینو ته د ‪ AI‬ور پېژندل‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫دوهم‪ :‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله کول او د همدغو‬
‫خواصو پر اساس‪ ،‬په هغوی کي د مخکښ سیسټم معريف کول‪.‬‬
‫دریم‪ :‬په ډیزاین کي د کندهار مهندسینو پر کانسپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو د مصنوعي‬
‫ځیرکتیا اغیز څېړل‪.‬‬

‫د څېړين اهداف واضح‪ ،‬د ريرسچ له تګالري رسه برابر او یو منطقي تسلسل لري‪ ،‬چي د کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي د‬
‫کانسپټ په برخه کي د يو مشکل او د هغه د علت تر پیدا کولو وروسته‪ ،‬د ‪ AI‬په ورپېژندلو رشوع کوي‪ ،‬وروسته د ‪ AI‬ماډلونو پرتله‬
‫کوي او په پای کي یې د کندهار مهندسينو پر ډیزاین اوسنی او راتلونکی تاثیر څېړي‪.‬‬

‫‪ 3.9‬خالصه (‪:)Summary‬‬
‫دغه فصل د څېړين ټوله هغه تګالره ترشېح کوي چي موږ د هغې په مرسته د څېړين اهداف او د هغوی نتایج السته راوړي دي‪.‬‬
‫دا چي ډاټا څرنګه را جمع‪ ،‬پروسېس او تحلیل سوه؟ د همدې پوښتني ځواب د همدې فصل‪ ،‬هغه تر ټولو مهم ټکی دی‪ .‬په‬
‫دې فصل کي د څېړين د ساحې‪ ،‬د پوښتنپاڼي د جواب ویونکو او هم د منونې اخيستلو په اړه مفصل بيانات سوي دي‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫څلورم فصل‬

‫‪ 4‬نتایج او بحثونه (‪)Findings and Discussions‬‬

‫‪ 4.1‬پیژندنه (‪:)Introduction‬‬
‫دا فصل د څېړين هغه نتایج او بحثونه ترشیح کوي چي د هغوی په مرسته د څېړين اهداف السته راغيل دي‪ .‬دغه معلومات په‬
‫کندهار کي د مهندسینو لخوا‪ ،‬د جواب سوي پوښتنپاڼي څخه تر السه‪ ،‬او په ‪ Excel‬او ‪ SPSS‬پروګرامونو کي تحلیل سوي دي‪.‬‬
‫نوموړې پوښتنپاڼه په ډیزاین کي د کندهار ښار د مهندسینو پر کانسيپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو‪ ،‬د‬
‫مصنوعي ځیرکتیا اغیز څېړي او د دې ټیکنالوژۍ د ماډلونو پرتله کوي‪.‬‬

‫د دې څېړين اهداف د ريرسچ له تګالري رسه برابر او یو منطقي تسلسل لري‪ ،‬چي د کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي د‬
‫کانسيپټ په برخه کي د مشکل او علت تر پیدا کولو وروسته‪ ،‬د ‪ AI‬په معريف کولو رشوع کوي‪ ،‬وروسته د ‪ AI‬ماډلونو پرتله کوي‬
‫او په پای کي یې د کندهار مهندسينو پر ډیزاین اوسنی او راتلونکی تاثیر څیړي‪.‬‬

‫‪ 4.2‬د معلوماتو تحلیل او پروسیس (‪:)Data Processing and Analysis‬‬

‫د معلوماتو تحلیل د دې څېړين څلورمه مرحله ده چي د ‪ Empirical mix mode‬له طریقې څخه پکښي استفاده سوې ده‪،‬‬
‫یعني موږ د ملړين او دویمي معلوماتو د را ټولولو او تحلیل لپاره‪ ،‬د کميتي او کیفيتي دواړو تګالرو ( & ‪Quantitative‬‬
‫‪ )Qualitative‬څخه استفاده کړې ده‪ .‬موږ را جمع سوي معلومات د ‪ SPSS‬او ‪ Excel‬پروګرامونو په مرسته تحلیل کړه او وروسته‬
‫مو نتایج او خالصه ترې را واخیستل‪.‬‬

‫‪ 4.2.1‬کميتي تحلیل (‪:)Quantitative (frequency) Analysis‬‬

‫د کميتي تحلیل لپاره پوښتنپاڼي ووېشل سوې چي سوالونه یې د ‪ Likert scale‬پر اساس ترتیب سوي وه‪ .‬وروسته د ‪ Excel‬او‬
‫‪ SPSS‬پروګرامونو له مخي‪ ،‬د هر سوال د جوابونو فیصدي پیدا سوه‪ .‬د دې پوښتنپاڼي کار دا و چي په ډیزاین کي د کندهار ښار‬
‫د مهندسینو پر کانسيپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو د مصنوعي ځیرکتیا اغېز وڅېړي او د دې ټیکنالوژۍ د‬
‫ماډلونو پرتله وکړي‪ .‬د پوښتنپاڼي په تحلیل کي د ‪ (Mean Score Index) MSI‬له طریقي څخه استفاده سوې ده‪ ،‬په هغوی‬
‫کي ‪ f‬د هغو جوابونو تکرار دی چې له ‪ ۱‬څخه تر ‪ ۵‬پوري خانې لري‪ x .‬هغه تعداد چې د جواب ویونکو لخوا انتخاب سوی دی‬
‫او ‪ N‬مکمل د جواب ویونکو شمېر چې په پوښتنه کي یې برخه اخیستې ده‪.‬‬
‫𝑖𝑥 𝑖𝑓∑‬
‫= 𝐼𝑆𝑀‬ ‫𝑁‬
‫‪.........................................Mean Score Index Formula‬‬

‫د ښه پوهېدلو لپاره د ‪ Smart chart ،Pie chart‬او ډایګرامونو څخه استفاده سوې ده‪.‬‬

‫د پوښتنپاڼي آخري برخه د ماډلونو پرتله ده‪ .‬ملړی موږ د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته کانسپټونه جوړ کړه او د مهنديس په‬
‫ارتباط مو د هغوی برصي خواص وڅېړل‪ .‬دغه کانسپټونه مو د (‪ )Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬په ماډلونو جوړ‬
‫کړه او په پوښتنپاڼه کي مو ځای پر ځای کړل‪ .‬دا چي ډېرو مهندسینو ممکن په ډیزاین کي ‪ AI‬کارولی نه وي‪ ،‬نو په دې خاطر‪،‬‬

‫‪60‬‬
‫د هر کانسيپټ رسه د برصي خواصو يو ليسټ لیکل سوی دی‪ .‬چي پر اساس به یې‪ ،‬د کانسيپټ انځور ته په کتو‪ ،‬مهندسین‬
‫په اسانۍ رسه د هر ماډل لپاره د ليسټ خصوصيات ټيک مارک کړای يس‪ .‬دا اووه خاصیتونه دي چي تايس یې په پوښتنپاڼه‬
‫کي لیدالی سئ‪.‬‬

‫د دې طریقې پر اساس موږ وکوالی سوای چي په یادو ماډلونو کي مخکښ سیسټم معريف کړو‪ .‬د هر ماډل لپاره د خواصو په‬
‫کیفیت معلومولو کي مو د الندي فورمول په مرسته فیصدي را ایستلې ده‪:‬‬
‫𝑛‬
‫‪𝑃𝑒𝑟𝑐𝑒𝑛𝑡𝑎𝑔𝑒 (%) = 𝑁 × 100 .........................................Mean Score Index Formula‬‬

‫دلته ‪ n‬یوازي د هغو جواب ویونکو شمېر دی چي د سوال لپاره یې یو مشخص جواب انتخاب کړی دی او ‪ N‬د ټولو جواب ویونکو‬
‫شمېر دی‪ ،‬چي په دې سوال کي یې برخه اخیستې ده او مختلف جوابونه یې انتخاب کړي دي‪.‬‬

‫د دې ترڅنګ‪ ،‬دا چي په کندهار واليت کي د عینو میني ښارګوټی نوی جوړ سوی دی‪ ،‬نو د دې سیمي تعمیرات مو مشاهده‬
‫کړه‪ ،‬چي ایا دا د یو مشخص سبک او کانسيپفټ پر اساس جوړ شوي دي او که نه؟ او بل دا چي په تعمیراتو کي د ابتکاري‬
‫کانسفټونو شتون د عینو میني ښار ګوټي ته د خلګو په جذبولو کي کوم رول لري؟‬

‫‪ 4.2.2‬کیفي تحلیل (‪:)Qualitative (content) Analysis‬‬

‫که څه هم دا څېړنه تر ډېره حده پر يو دايس تحلیل والړه ده چي کميت ته پکښي ډېره توجه سوې ده‪ ،‬خو بیا هم د دې لپاره‬
‫چي موضوع په کیفيتي ډول هم وڅېړل يس‪ ،‬د پوښتنپاڼي اخیري سوال مو ترشيحي (‪ )Open-ended‬بڼه لري‪ .‬د دې سوال‬
‫د راوستلو هدف دا و چي د ‪ AI‬په اړه د نظر او تجربې په وړاندي کولو کي مهندسین د محدودیت احساس ونه کړي‪ .‬په پایله‬
‫کي‪ ،‬د دې سوال په ځوابونو کي مشرتکات‪ ،‬یا ‪ common themes‬پیدا او په السته راوړنو کي ذکر سوي دي‪.‬‬

‫‪ 4.3‬د پوښتنپاڼي د رسوې مهم نتایج (‪:)Key Findings of Questionaire Survey‬‬

‫موږ د څېړين په دوران کي په کندهار کي د مسلکي اشخاصو (مهندسینو) شمېر ته په کتلو ‪ ۶۳‬پوښتنپاڼي ووېشلې او له هغوی‬
‫څخه مو ‪ ۵۴‬بیرته تر السه کړې‪ .‬باالخر د څېړنو پایلو دا وښودله چي د کندهار ښار له طراحانو څخه ‪ ۸۱.۴۸٪‬کسان په ‪AI‬‬
‫پوهيږي او په دوی کي ‪ ۶۸.۵۲٪‬مهندسین (په ډیزاین کي) عمالً له ‪ AI‬څخه ګټه اخيل‪ ،‬البته له دوی څخه یوازي ‪۳۸.۸۹٪‬‬
‫مهندسین بيا په دې خربه پوهېدل چي همدغه نوې ټیکنالوژي د ډیزاین د مفکورې جوړولو په مرحله کي هم په الره اچول‬
‫کېدای يس او د کانسيپټ جوړولو پر وخت‪ ،‬یا له مشرتي رسه د ښه افهام او تفهيم په موضوع کي مرسته کوالی يس‪.‬‬
‫لنډه دا چي د څېړين په نتيجه کي دا خربه موږ ته معلومه سوه چي کم مقدار کسان له ‪ AI‬څخه د مفکورې جوړولو په مرحله‬
‫کي استفاده کوي او پاته کسان د مصنوعي ځیرکتیا یوازي له یوه ماډل څخه چي ‪ Chatgpt‬نومیږي‪ ،‬د يو مشکل د علت معلومولو‪،‬‬
‫يا د مختلفو نظرياتو د را منځ ته کولو لپاره کار اخيل‪ ،‬هغوی په دې نه پوهېدل چي د ‪ AI‬نور ماډلونه هم سته له کومو څخه چي‬
‫په مهنديس کانسيپټ جوړولو کي استفاده کېدای يس‪.‬‬
‫بايد ووایم چي همدغه (د کانسپټ په برخه کي) د ‪ AI‬معريف کول‪ ،‬د هغه تاثیر څېړل او د ماډلونو پرتله کول يې‪ ،‬زموږ د څېړين‬
‫یو له مهمو اهدافو څخه و چي الحمدلله پکښي بريايل سوو‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫د نتایجو تر وړاندي کولو مخکي‪ ،‬دا خربه د یادوين وړ ده چي د پوښتنپاڼي سوالونه تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس جوړ سوي‬
‫دي‪ .‬په دې پوښتنپاڼه کي ‪ Likert Scale‬ډېر استفاده او پر کار اچول سوی دی‪ ،‬ځکه دا د جوابونو په تحلیل کي ډېر ګټور‬
‫متامیږي‪.‬‬
‫د )‪ Azila (2015‬د څېړين له مخي‪ ،‬که د یو سوال جوابونه په ‪ ۵‬درجو ووېشل يس‪ ،‬نو دا تر ټولو بهرت ‪ Likert scale‬ګڼل کیږي‬
‫کوم چي په څېړنو کي ډېر استعاملیږي‪ .‬نو ځکه موږ د هر سوال رسه ‪ ۵‬خانې ورکړي دي چي په ترتیب رسه د (‪ -۵‬زیات موافق)‪،‬‬
‫(‪ -۴‬موافق)‪-۳( ،‬نظر نه لرم)‪ -۲( ،‬ناموافق) او (‪ -۱‬د زیات ناموافق) منایندګي کوي‪.‬‬
‫دا پوښتنپاڼه په ډیزاین کي د کندهار ښار د مهندسینو پر کانسپتونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د‬
‫مصنوعي ځیرکتیا اغیز څېړي او د دې ټیکنالوژۍ د ماډلونو پرتله کوي‪ .‬کومو مهندسينو چي ‪ AI‬استعامل کړی وي‪ ،‬هغوی‬
‫خپله تجربه رشیکه کړې ده او نور هغه مهندسین چي ‪ AI‬یې کارولی نه وي‪ ،‬هغوی زموږ د شفاهي معلوماتو له اورېدلو او په‬
‫پوښتنپاڼه کي د هري برخي پر رس تر لنډ معرفت لوستلو وروسته‪ ،‬خپل مسلکي نظر رشیک کوالی يس‪ .‬البته بیا هم‪ ،‬د نظر نه‬
‫لرلو په صورت کي هر سوال ته (د نظر نه لرم) خانه هم لیکل سوې ده‪.‬‬
‫دا پوښتنپاڼه درې برخي لري او د څېړين دویم او دریم هدف ته په کتو جوړه سوې ده‪ .‬دا برخي په الندي ډول دي‪:‬‬

‫‪ :Part A‬دیموګرافیکي معلومات‪.‬‬

‫‪ :Part B‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین‪ ،‬د ‪ AI‬د استعامل عمومي تاثیر څېړل‪.‬‬
‫‪ :Part B.1‬له مشرتي رسه په اړیکو کي‪ ،‬د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‪.‬‬
‫‪ :Part B.2‬د مفکورې په تولید کي‪ ،‬د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‪.‬‬
‫‪ :Part C‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله کول‪.‬‬
‫د پوښتنپاڼي نتایج الندي لیکل سوي دي‪:‬‬

‫‪ :Part A‬دیموګرافیکي معلومات ‪:‬‬

‫د پوښتنپاڼي په لومړۍ برخه کي د مسلکي اشخاصو ډیمګرافیکي معلومات لکه مسلک‪ ،‬د تعلیم کچه‪ ،‬کاري تجربه او د وظیفې‬
‫د موقعیت په اړه معلومات راجمع سو چي الندي واضح سوي دي‪:‬‬

‫‪ :Table 4‬ډیموګرافیکي معلومات‬

‫د ځواب ورکوونکو شمېر‬ ‫کاري تجربه‬ ‫د ځواب ورکوونکو شمېر‬ ‫مسلک‬
‫‪18‬‬ ‫تر یو کال لږ‬ ‫‪36‬‬ ‫مهندس‬
‫‪33‬‬ ‫‪ ۳-۱‬کلونه‬ ‫‪11‬‬ ‫سيول انجنیر‬
‫‪3‬‬ ‫‪ ۶-۴‬کلونه‬ ‫‪3‬‬ ‫انرژي انجنیر‬
‫‪0‬‬ ‫تر ‪ ۶‬کاله زیات‬ ‫‪4‬‬ ‫نور‬
‫د ځواب ورکوونکو شمېر‬ ‫د وظیفې موقعیت‬ ‫د ځواب ورکوونکو شمېر‬ ‫د تعلیم کچه‬
‫‪2‬‬ ‫‪AFCO‬‬ ‫‪47‬‬ ‫لیسانس‬
‫‪2‬‬ ‫کندهار ښاروايل‬ ‫‪0‬‬ ‫ماسټر‬
‫‪41‬‬ ‫شخيص دفرت‬ ‫‪0‬‬ ‫دوکتور‬
‫‪9‬‬ ‫نور‬ ‫‪7‬‬ ‫نور‬

‫‪62‬‬
 ‫‪ :Part B‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي تاثیر څېړل‪:‬‬

‫الندي جدول د دې خربي وضاحت کوي چي د کندهار ښار له طراحانو څخه یوازي ‪ ٪۸۱.۴۸‬په ‪ AI‬پوهېدل‪ .‬په دغو کي‬
‫‪ ۶۸.۵۲٪‬مهندسینو (په ډیزاین کي) له ‪ AI‬څخه ګټه اخیستل خو په دې کي یوازي ‪ ۳۸.۸۹٪‬مهندسین په دې خربه پوهېدل‬
‫چي همدغه نوې ټیکنالوژي د ډیزاین د مفکورې جوړولو په مرحله کي هم په الره اچول کېدای يس او د کانسيپټ جوړولو پر‬
‫وخت‪ ،‬یا له مشرتي رسه د ښه افهام او تفهيم په موضوع کي مرسته کوالی يس‪.‬‬

‫‪ :Table 5‬له ‪ AI‬رسه د کندهار ښار د مهندسینو د اشنایي کچه معلومول‬

‫د جدول اخري دوه سوالونه د مهندسینو عمومي نظر څرګندوي‪ .‬د ‪ 62.96%‬مهندسینو په نظر‪ ،‬د ډیزاین د ‪ Predesign‬او‬
‫‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪ AI ،‬ښه رول لوبوالی يس‪ .‬یعني دوی په ‪ Programming‬او ‪ Conceptualization‬کي د دې‬
‫ټیکنالوژۍ استعامل موثر ګڼي‪ .‬زموږ د ‪ Literature‬پر اساس هم‪ ،‬د ډیزاین په ابتدایي دوو مرحلو کي د مصنوعي ځريکتيا څخه‬
‫استفاده زموږ د ډيزاين پروسه چټکه او بهرته کوي‪ ،‬ځکه دا لومړۍ دوې مرحلې د فيصله کولو او د مفکورو د توليد مرحلې دي‪.‬‬
‫(‪ .)Junming et al. 2023‬د پورته اخري سوال پر اساس‪ ،‬تقریبا ‪ 79.63%‬مهندسین په ډیزاین کي د مصنوعي ځیرکتیا آیندې‬
‫ته په مثبت نظر ګوري او وايي کله چي نوموړې ټکنالوجي نور هم پرمختګ وکړي‪ ،‬نو د انجيرنۍ ډېرو نورو ساحو ته به يې هم‬
‫فعاليت وغځېږي او په مختلفو څانګو کي به ډېره ګټه ځني پورته کېدای يس‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫‪ :Table 6‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي مثبت تاثیر (‪ -5‬زیات موافق)‬

‫په پورته جدول کي‪ ،‬د ‪ Likert Scale‬اوسط ‪ 3.81‬دی‪ ،‬نو د نوموړو مهندسینو په دې برخه کي د عميل تجربو‪ ،‬یا یوازي د نظرونو‬
‫پر اساس‪ ،‬دا په ډاګه کیږي چي‪ AI ،‬به په راتلونکي کي مهنديس مسلک یو مخ بدل کړي او د نوري نړۍ په څېر‪ ،‬د ډیزاین‬
‫کانسي پټونو په ابتکاري کولو او د ښار د ښکال په ال ښه کولو کي به پراخ رول ولري‪ .‬دوی په دې نظر دي چي ‪ AI‬د ډیزاین د‬
‫کیفیت په لوړولو کي خورا مثبت رول لوبوالی يس‪.‬‬

‫‪ :Table 7‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي (منفي) تاثیر (‪ -5‬زیات موافق)‬

‫خو په مجموع کي‪ ،‬نوموړي مهندسین لږ اندېښنه لري چي که څه هم دغه نوې ټيکنالوژي به د ډیزاین کیفیت څو چنده بهرته‬
‫کړي‪ ،‬مګر ممکن په ډیزاین کي د ‪ AI‬استعامل مهندسین لټ اموخته کړي‪ ،‬د هغوی رول را کم کړي‪ ،‬یا دايس ډيزاینونه چي د‬
‫‪ AI‬له کانسپټونو څخه یې الهام اخیستی وي‪ ،‬کېدای يس ‪ Plagiarism‬وي‪ .‬ځکه په پورتني جدول کي د دايس پوښتنو د‬
‫‪ Likert Scale‬اوسط ‪ ۳.۱۷‬دی‪.‬‬

‫خو که څه هم چي دا اوسط ‪ ۳‬ته ډېر نیژدې او د (نظر نه لرم) معنا لري‪ ،‬مګر موږ بيا هم د دغه راز کسانو اندېښنې ته رسېدګي‬
‫کړې ده‪ ،‬هغه مو په خپل ‪ Literature review‬کي پوره توګه ترشیح کړې ده‪ ،‬هلته مو د خورا مشهورو او مجربو مهندسينو‬
‫نظرونه پر دې موضوع را اخيستي دي‪ .‬هغوی په پوره باور رسه وايي چي دغه نوې ټيکنالوژي به په ډیزاین کي د مهندسینو رول‬
‫په هيڅ ډول را کم نه کړي‪ ،‬بلکه يوازي به دومره وکړي چي د رول رخ به يې يو دايس مثبت اړخ ته بدل کړي چي هغه به د‬
‫ډیزاین د ابتکاري کېدو سبب وګرځي‪ .‬د دې خربي وضاحت تايس په دوهم فصل کي لوستالی سئ‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫‪ :Part B.1‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر څېړل‪:‬‬

‫د الندي ‪ MSI‬قیمتونو اوسط تر ‪ ۳.۸۹‬پوري دی او د مسلکي مهندسینو دا نظر څرګندوي چي د مشرتي رسه په اړیکو کي ‪AI‬‬
‫مثبت رول لري یا یې درلودالی يس‪ .‬مطلب د کندهار ښار مهندسينو دا خربه په ښه توګه درک کړې ده چي په دغه نوې‬
‫ټکنالوژي رسه موږ په ډېري اسانۍ رسه کوالی سو چي پر يوه وخت څو ډوله کانسيپټونه جوړ کړو او بيا يې مشرتي ته په هغوی‬
‫کي د انتخاب لپاره وړاندي کړو‪ ،‬په دې کار رسه به نه يوازي مشرتي خوشحاله وي‪ ،‬ځکه چي په ډېرو کانسيپټونو کي به يې د‬
‫خپيل خوښي هغه انتخاب کړی وي‪ ،‬بلکي د مهندس لپاره به هم په کار کي ډېره اساين رايش‪ ،‬ځکه هغه به دايس وګڼي ګويا‬
‫يوازي يې د يوه کانسيپټ وخت پر مرصف کړی دی او د مشرتي تر انتخاب وروسته هم بس يوازي هامغه يوه ته دوام پيس‬
‫ورکوي‪ ،‬نو په دې صورت کي به د مهندس لپاره هم د وخت ډېر بچت رايش او بل دا چي کوم ذهن نوموړی د يو کانسيپټ پر‬
‫بيا بيا اصالح کولو لګوي‪ ،‬هغه به د موضوع پر نورو اړخونو د کار د نور هم ښه کولو لپاره مرصف کړي‪.‬‬

‫‪ :Table 8‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر (‪ -5‬زیات موافق)‬

‫زموږ تېرو څېړنو ته د کتني په فصل کي هم دا خربه جوته سوې ده چي مهندسني په ‪ Initial design phase‬کي له ډېرو ستونزو‬
‫رسه مخامخ کیږي‪ .‬عموما کله چي يو ډيزايرن‪ ،‬مشرتي ته مهنديس ډيزاين کانسيپټ وړاندي کوي‪ ،‬نو د برصي رينډر څخه‬
‫استفاده کوي‪ ،‬حال دا چي د دغه مروج ميتود کيفيت او مؤثريت ښه نه دی‪.‬‬

‫اصالً د دغه غريمؤثريت منشاء هغه مغلقه پروسه ده چي د ډيزاين په جريان کي ورڅخه استفاده کيږي چي په هغه کي په زياته‬
‫اندازه رسامي شامله ده (‪ .) Zikirov, 2021‬مثالً دوه بعدي نقشې‪ ،‬د ساختامن درې بعدي موډلونه‪ ،‬د مټريل او ټيکسچر‬
‫استعاملول او د برصي افيکټونو څخه استفاده کول (‪.)Rezaei, 2019‬‬

‫د ‪ Schamatic design‬په مرحله کی پورتنۍ تګالره د دې المل کیږي چي د مشرتي شموليت په ډيزاين کي محدود کړي‪ ،‬که‬
‫چريي د ډيزاين تر اماده کېدو وروسته‪ ،‬هامغه ډيزاين د مشرتي د غوښتني مطابق نه و‪ ،‬نو ټول مراحل بايد له رسه اجراء يس‬
‫چي دغه د ډيزاين د تکرار او د وخت د ضايع کېدو المل کيږي (‪ .)Liu, Teng & Dai, 2022‬نو ځکه خو اړتيا ده چي د ډيزاين‬
‫پروسه په دې برخه کي پرمختګ او نوښت وکړي‪.‬‬

‫‪ :Table 9‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‬

‫‪65‬‬
‫په پورته جدول کي ‪ ٪ ۶۶.۶۷‬مهندسین دا نظر لري چي خاص د مشرتي د غوښتني د کانسپټ جوړول‪ ،‬هغه خنډ دی چي‬
‫يوازي د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته په آسانۍ رسه له منځه تالی يس‪ .‬يعني ‪ AI‬کوالی يس يو ډيزاین د مشرتي د غوښتنو‬
‫مطابق جوړ او ‪ Client-Centric‬کړي او د کار په چټکتيا کي مؤثر متام يش‪.‬‬

‫‪ :Part B.2‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‪:‬‬

‫په الندي جدول کي (‪ 1‬د هو)‪ 0( ،‬د نظر نه لرم) او (‪ -1‬د نه) معنا لري‪.‬‬

‫‪ :Table 10‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر (‪ 1‬معنا هو)‬

‫لکه څرنګه چي په پورتني جدول کي مجموعي اوسط‪ ،‬يو مثبت قیمت را ووتی او هغه له ‪ 0.34‬رسه مساوي دی‪ ،‬نو نوموړی اوسط‬
‫قيمت دا خربه څرګندوي چي د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬استعامل مثبت تاثیر لري‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫‪ :Part C‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله کول‪:‬‬

‫د پوښتنپاڼي آخري برخه د ماډلونو پرتله ده‪ .‬لومړی موږ د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته کانسپټونه جوړ کړه او د مهنديس په‬
‫ارتباط مو د هغوی برصي خواص وڅېړل‪ .‬دغه کانسپټونه مو د (‪ )Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬په ماډلونو جوړ کړه او‬
‫په پوښتن پاڼه کي مو ځای پر ځای کړل‪ .‬دا چي ډېرو مهندسینو ممکن په ډیزاین کي ‪ AI‬کارولی نه وي‪ ،‬نو په دې خاطر‪ ،‬د هر‬
‫کانسپټ رسه د برصي خواصو يو ليسټ لیکل سوی دی‪ .‬چي پر اساس به یې‪ ،‬د کانسپټ انځور ته په کتو‪ ،‬مهندسین په اسانۍ‬
‫رسه د هر ماډل لپاره د ليسټ خصوصيات ټيک مارک کړای يس‪ .‬دا اووه خاصیتونه دي چي تايس یې په پوښتنپاڼه کي لیدالی‬
‫سئ‪.‬‬

‫‪ :Table 11‬دا معلومول چي د کندهار مهندسین کوم ‪ AI‬ماډلونه کاروي‬

‫له پورتني جدول څخه ښکاري چي د کندهار ‪ ٪۳۲.۶۹‬مهندسینو ‪ Chatgpt‬سيسټم کارولی دی‪ .‬خو هغه مهندسني چي‬
‫‪ Midjouney‬استعاملوي‪ ،‬د هغوی فیصدي ‪ ٪۱۶.۶۷‬ده او چي ‪ Stable Diffusion‬استعاملوي د هغوی فیصدي ‪ ٪۱۸.۵۲‬او‬
‫چي ‪ DALL-E‬استعاملوي‪ ،‬د هغوی فیصدي بيا ‪ ٪۱۲.۹۶‬ده‪.‬‬

‫دا چي له ‪ ChatGPT‬څخه په مهنديس کي ډېره استفاده نه کیږي‪ ،‬نو موږ فکر کوو چي دوی دغه ماډل د عمومي چارو لپاره‬
‫کارولی دی‪ .‬دا چي له ‪ AI‬څخه د دغه راز (‪ )ChatGPT‬د کار اخيستني فیصدي تر ټولو ډېره ده‪ ،‬نو په نتیجه کي موږ دا خربه‬
‫په پوره باور رسه کوالی سو چي ډېر کم مقدار مهندسین دايس دي چي هغوی (په ډیزاین کي) له ‪ AI‬څخه ګټه اخيل‪ .‬ځکه‬
‫زموږ تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس‪ ،‬اصالً ‪ Chatgpt‬د دې وړتیا نه لري چي د مهنديس لپاره دي زياته استفاده ځني ويس‪،‬‬
‫بلکه د ‪ AI‬له نورو څانګو څخه‪ ،‬د (‪ )Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬ماډلونه‪ ،‬د ډیزاین په ‪Conceptualization‬‬
‫‪ Phase‬کي استفاده او ګټه ځني پورته کېدای يس‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫‪ :Table 12‬په کانسپټ جوړولو کي د مهنديس سټایلونو په مراعت کولو کي د ‪ AI‬ماډلونو موثریت (‪ -5‬زیات موافق)‬

‫پورتنی جدول دا ښیي کوم مهندسین چي د ‪ AI‬سیسټمونه کاروي‪ ،‬هغوی یوازي په کالسیک‪ ،‬ماډرن او اسالمیکو سټایلونو کي‬
‫مهنديس کانسپټونه جوړ کړي دي‪ ،‬ځکه په نورو ماډلونو کي د ‪ MSI‬عددونه ‪ ۳‬ته ډېر نږدې دي چي د (نظر نه لرم) معنی لري‪.‬‬
‫د هغوی په نظر ‪ AI‬ماډلونه په ډېره موثره توګه کالسیک او ماډرن سبکونه پېژين‪ ،‬ځکه په کالسیک سټایل کي د ‪ MSI‬قیمت‬
‫‪ ۳.۹۶‬او په ماډرن کي ‪ ۴.۲۴‬دی‪ .‬دا شمېرې څرګندوي چي د ‪ AI‬لپاره دا ډېره اسانه ده چي دايس کانسپټونه جوړ کړي چي‬
‫په هغوی کي دي د ماډرن‪ ،‬یا کالسیک سبک عنارص استعامل سوي وي‪.‬‬

‫‪ :Table 13‬د ماډل پرتله د هغو مهندسینو د تجربې له مخي چي دا ماډلونه یې استعامل کړي وي‪ -5( .‬زیات موافق)‬

‫لکه څرنګه چي د ‪ MSI‬مجموعي اوسط (‪ )۳.۶۴‬دی يعني درې ته ډېر نږدې دی او ‪ ۳‬د (نظر نه لرم) معني لري‪ ،‬نو موږ دې‬
‫پایيل ته رسیږو چي زیاترو مهندسینو په ‪ AI‬سيسټم باندي‪ ،‬مهنديس کانسپټونه نه دي جوړ کړي‪ .‬البته کومو مهندسینو چي‬
‫د ‪ AI‬ماډلونه کار کړي دي‪ ،‬د هغوی شمېر له دریم کامل څخه پرته‪ ،‬په نورو ټولو خانو کي ښودل سوی دی‪.‬‬

‫د جدول له قیمتونو څخه چي د هغوی د نظر یادونه کوي‪ ،‬موږ دا اټکل کوالی سو چي په لومړي مقام کي‪ ،‬د ‪ ،Midjourney‬په‬
‫دویم کي‪ ،‬د ‪ DALL-E‬او په دریم مقام کي‪ ،‬د ‪ Stable Diffusion‬ماډلونه ښه کیفیت لري‪.‬دا چي ډېرو مهندسینو په ډیزاین‬
‫کي ‪ AI‬نه دی کارولی او د پورتني جدول‪ ،‬اوسط مقدار‪ ،‬خنثی حالت ته ډېر نږدې دی‪ ،‬نو پر قیمتونو یې مکمله اکتفاء نه يس‬

‫‪68‬‬
‫کېدای‪ .‬په دې خاطر خو موږ په پوښتنپاڼه کي د ماډلونو ‪ ،‬د دقیقي مقایسې لپاره په الندي میتود رسه په هغې کي نور سوالونه‬
‫هم اضافه کړي دي‪.‬‬

‫په هغو سوالونو کي د هر کانسپټ رسه د برصي خواصو يو ليسټ لیکل سوی دی‪ ،‬چي د هغه پر اساس به د نوموړي کانسپټ‬
‫انځور ته په کتلو‪ ،‬مهندسین په اسانۍ رسه د هر ماډل لپاره د ليسټ خصوصيات ټيک مارک کړای يس‪ .‬دا اووه خاصیتونه دي‬
‫چي تايس یې په الندي جدولونو کي لیدالی سئ‪.‬‬

‫سوال ‪ :۱‬الندي د دغه " )‪ " A house building, (style name‬امر په ورکولو رسه په هر ماډل باندي په کالسیک او ماډرن سټایلونو‬
‫کي کانسپټونه جوړ سوي دي‪ .‬پورته کامنډ او الندي عکس ته په کتلو‪ ،‬که هر ماډل په ذکر سوو خواصو کي یو خاصیت ولري‪،‬‬
‫نو هغه صفت د مربوطه ماډل لپاره په جدول کي په نښه کړئ‪:‬‬

‫‪Midjourney‬‬ ‫‪Stable Diffusion‬‬

‫‪Prompt: A house‬‬ ‫‪Prompt: A house‬‬

‫‪building, Classical‬‬ ‫‪building, Modern style‬‬
‫‪style‬‬

‫‪DALL E‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪37‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪33‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪29‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪3‬‬

‫پورته قیمتونه د ځواب ورکوونکو شمېر ښیي چي نتیجه یې د یو ډایګرام په شکل‪ ،‬د دې سکشن په اخره کي ښودل سوې ده‪.‬‬

‫‪69‬‬
‫سوال ‪ :۲‬الندي په هر ماډل باندي د مشهورو مهندسینو په سټایل کي کانسپټ جوړ سوی دی‪ .‬په مهنديس کانسپټ جوړولو‬
‫کي که هر ماډل په ذکر سوو خواصو کي یو خاصیت ولري‪ ،‬نو هغه صفت د مربوطه ماډل لپاره په جدول کي په نښه کړئ‪:‬‬

‫”‪), photo‬نوم مهندس مشهور د( ‪Figure 20: Prompt: “An architectural photo in the style of‬‬

‫‪22‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪21‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪36‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪33‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬

‫‪26‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪4‬‬

‫پورته قیمتونه د ځواب ورکوونکو شمېر ښیي چي نتیجه یې د یو ډایګرام په شکل د دې سکشن په اخره کي ښودل سوې ده‪.‬‬

‫‪70‬‬
‫سوال ‪ :۳‬الندي د هري مهنديس دورې لپاره ‪ AI‬څلور کانسپټونه جوړ کړي دي‪ .‬لطفا الندي جدول ډک کړئ‪ ،‬ستايس ځوابونه‬
‫به دا وښیي چي ‪ AI‬د هري دورې عنارص څومره دقیق پېژين‪:‬‬

‫‪)” with Stable Diffusion‬نوم سټایل د( ‪Figure 21: Prompt: “A building,‬‬

‫‪7‬‬
‫‪4‬‬
‫‪15‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪16‬‬
‫‪5‬‬

‫د پورته دریو جدولونو او کانسپټونو هدف دا و چي په یو مسلکي میتود رسه د ‪ AI‬د دریو ماډلونو پرتله ويس‪ .‬د هغوی نتیجه د‬
‫یو ډایګرام په شکل په راتلونکي صفحه کي ښودل سوې ده‪.‬‬

‫‪71‬‬
‫د ماډلونو د پرتلې نتیجه‪ :‬دغه ماډلونه په مختلفو خواصو کي مختلفي وړتیاوي لري‪ ،‬نو ځکه موږ د هر ماډل وړتیا د اړونده‬
‫خاصیت لپاره د مسلکي مهندسینو په مرسته د پوښتنپاڼي له الري تحلیل او الندي مو ښکاره کړې ده‪ .‬د الندي پایيل پر اساس‪،‬‬
‫د مهنديس مفکورې په جوړولو کي که د مهندس یو خاصیت مطلوب وي‪ ،‬له هغه ماډل څخه دي استفاده وکړي چي په نوموړي‬
‫خاصیت کي ډېره فیصدي یا موثریت ولري‪.‬‬

‫‪ :Figure 22‬د مهنديس مفکورې په جوړولو کي د ‪ AI‬ماډلونو کميتي یا ‪ Quantitative‬ارزونه‬

‫لکه څرنګه چي په شکل کي ښکاري‪ ،‬د پورتنيو درو ماډلونه کانسپټونه په مختلفو برخو کي يو له بل رسه د پام وړ تغیر لري‪ .‬په‬
‫دغو ماډلونو کي‪ Stable Diffusion ،‬تر ټولو کمزوره کیفیت لري‪ ،‬ځکه چي په هر مهنديس برصي خاصیت کي یې موثریت تر‬
‫‪ 10%‬کم دی‪ .‬که څه هم دا ماډل مفت دی‪ ،‬خو د مهنديس له نظره یې‪ ،‬د انځورونو کیفیت تر نورو ماډلونو بیخي لږ دی‪ .‬دا د‬
‫‪ Stable Diffusion‬لپاره تقریبا ناممکنه وه چي د ډیزاین د غوښتنو پر اساس دي‪ ،‬مهنديس ډیزاینونه جوړ کړي‪.‬‬

‫د ‪ DALL-E‬او ‪ Midjourney‬ماډلونو په مختلفو برخو کي خپيل وړتیاوي او کمزوریاين لري‪ .‬د ‪ Midjourney‬کانسپټونه په ځینو‬
‫خصوصیاتو کي لکه د مهنديس سبک پېژندل‪ Building Type ،‬او ‪ Architectural Integrity‬کي په ترتیب رسه د ‪30.3% ،15.8%‬‬
‫او ‪ 30.4%‬په اندازه تر ‪ DALL-E‬اضافه موثریت لري‪.‬‬

‫خو د ‪ DALL-E‬ماډل بیا په یو شمېر نورو خصوصیاتو کي لکه په ‪realistic ،architectural realism ،architectural details‬‬
‫‪ architectural background‬او ‪ Lighting Relationship‬کي په ترتیب رسه د ‪ 24.2% ،26.9% ،14.3%‬او ‪ 30.4%‬په تفاوت تر‬
‫‪ Midjourney‬بهرت کیفیت لري‪ .‬مطلب دا چي حقیقت ته ورته کانسپټونو په تولیدولو کي ‪ DALL-E‬تر ‪ Midjourney‬موثر دی‪.‬‬
‫خو مهنديس سبکونه بیا ‪ Midjourney‬ښه پېژين‪.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫د پوښتنپاڼي ترشیحي سوال (‪)Open-Ended Question‬‬

‫د دې لپاره چي د مهندسینو ازادانه نظر څرګند يس‪ .‬د پوښتنپاڼي اخري سوال‪ ،‬ترشيحي (‪ )Open-ended‬بڼه لري‪ .‬د دې‬
‫سوال په ځوابونو کي مشرتکات پیدا او په کیفيتي‪ ،‬یا ‪ Qualitative‬ډول الندي تقسیم بندي سوي دي‪:‬‬

‫سوال‪ :‬لطفا‪ ،‬مهنديس ډیزاین ته د ‪ AI‬د داخلولو او رول په اړه ستايس نور نظرونه یا تجربې هم رشیکي کړئ؟‬

‫خالقیت او نوښت‪ :‬ډېرو مهندسینو لیکيل وه چي مصنوعي ځیرکتیا په ډیزاین کي خالقیت او نوښت را منځته کوي‪ .‬دوی د‬
‫‪ AI‬ډېره ستاینه کوله چي دا ټیکنالوژي د بې شمېره کانسپټونو او مهنديس حلونو‪ ،‬یا نظرونو په ورکولو رسه په مهنديس ډیزاینونو‬
‫کي پرمختګ را ويل‪.‬‬

‫ښه موثریت او تولید‪ :‬دېرو مهندسینو لیکيل وه چي د ‪ AI‬په مرسته تکراري کارونه په اتومات ډول رسه کیږي‪ .‬دا په ډيزاین‬
‫کي د نورو مهمو او سختو کارونو لپاره د وخت سپام ده او په پروژه کي موثریت را ويل‪.‬‬

‫د مهندس او مشرتي اړیکي قوي کول‪ :‬دوی ویل چي دا د مهندس او مشرتي ترمنځ ښه تفاهم رامنځته کوي‪ .‬یعني مشرتي‬
‫ډېر لږ وخت لري او په دومره وخت کي څو ځله سکیچ کول‪ ،‬وروسته مشرتي ته څو واره ور ښکاره کول‪ ،‬ډېر وخت نیيس‪ .‬خو د‬
‫‪ AI‬په مرسته‪ ،‬مهندس خپل نظرونه او کانسپټونه په لږ وخت کي مشرتي ته ورښکاره کوالی يس‪ .‬مشرتي هم د سکېچ په نسبت‬
‫د ‪ AI‬په کانسپټونو ښه پوهیږي او ډېر ځني متاثره کېدای يس‪ .‬د دې په مرسته په ډیزاین کي ښه انتخابونه کیږي او د ښو‬
‫فیصلو المل ګرځي‪.‬‬

‫د ‪ AI‬ورپېژندل‪ :‬د ځینو مهندسینو په نظر‪ ،‬دوی ته باید د ‪ AI‬ماډلونو په اړه نور پوهاوی هم ورکړل يس‪ ،‬ترڅو دوی په خپل‬
‫ډیزاین کي موثره استفاده ځني وکړي‪ .‬دوی ویل چي د مهنديس په مسلکي پروګرامونو لکه ‪ Revit ،AutoCAD‬او نورو کي هم‬
‫باید دا ټیکنالوژي اضافه يس‪.‬‬

‫په ‪ AI‬باندي ډېره تکیه کول‪ :‬یو شمېر مهندسینو بیا په ‪ AI‬باندي د ډېري تکیه کولو په اړه اندېښنه څرګنده کړې وه‪ .‬چي دا‬
‫ممکن د مروج ډیزاین طریقه او د مهندس خالقیت زیامنن کړي‪ .‬دوی ویل چي د مصنوعي ځیرکتیا او انساين خالقیت تر منځ‬
‫باید توازن وساتل يس‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫‪ 4.5‬بحثونه (‪:)Discussion‬‬
‫د دې څېړين یو هدف دا و چي د ډیزاین او کانسيپټ په برخه کي مهندسينو ته د ‪ AI‬نوې ټیکنالوژي معريف کړو‪ ،‬چي دغه‬
‫هدف مو په دوهم فصل کي‪ ،‬تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس څېړلی دی‪ .‬بیا مو وروسته هدف دا و چي په ډیزاین کي د کندهار‬
‫ښار د مهندسینو پر کانسيپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د مصنوعي ځیرکتیا اغیز وڅېړو او د دې‬
‫ټیکنالوژۍ د ماډلونو پرتله وکړو‪ ،‬چي دغو دوو اهدافو ته د مسلکي اشخاصو په مټ د ځواب سوي پوښتنپاڼي له الري ورسېدلو‪.‬‬

‫د دې فصل يو څو مهم نتایج په الندي ډول دي‪:‬‬

‫زموږ د څېړين په پايله کي دا خربه جوته شوه چي د کندهار ښار له طراحانو څخه ‪ ۸۱.۴۸٪‬کسان په ‪ AI‬پوهيږي او په دوی‬
‫کي ‪ ۶۸.۵۲٪‬مهندسین (په ډیزاین کي) عمالً له ‪ AI‬څخه ګټه اخيل‪ ،‬البته له دوی څخه یوازي ‪ ۳۸.۸۹٪‬مهندسین په دې‬
‫خربه پوهېدل چي همدغه نوې ټیکنالوژي د ډیزاین د مفکورې جوړولو په مرحله کي هم په الره اچول کېدای يس او د کانسيپټ‬
‫جوړولو پر وخت‪ ،‬یا له مشرتي رسه د ښه افهام او تفهيم په موضوع کي مرسته کوالی يس‪.‬‬
‫لنډه دا چي د څېړين په نتيجه کي دا خربه موږ ته معلومه سوه چي کم مقدار کسان له ‪ AI‬څخه د مفکورې جوړولو په مرحله‬
‫کي استفاده کوي او پاته کسان د مصنوعي ځیرکتیا یوازي له یوه ماډل څخه چي ‪ Chatgpt‬نومیږي‪ ،‬د يو مشکل د علت معلومولو‪،‬‬
‫يا مختلفو نظرياتو را منځ ته کولو لپاره کار اخيل‪ ،‬هغوی په دې نه پوهېدل چي د ‪ AI‬نور ماډلونه هم سته له کومو څخه چي په‬
‫مهنديس کانسيپټ جوړولو کي استفاده کېدای يس‪.‬‬
‫بايد ووایم چي همدغه (د کانسپټ په برخه کي) د ‪ AI‬معريف کول‪ ،‬تاثیر یې څېړل او د ماډلونو پرتله یې کول‪ ،‬زموږ د څېړين یو‬
‫له مهمو اهدافو څخه و چي الحمدلله پکښي بريايل سوو‪.‬‬

‫دوهم هدف‪ :‬د کندهار ښار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي تاثیر‪:‬‬

‫د کندهار ښار‪ ،‬د ‪ ۶۲.۹۶٪‬مهندسینو په نظر‪ ،‬د ډیزاین د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪ AI ،‬ښه رول لوبوالی‬
‫يس‪ .‬یعني دوی په ‪ Programming‬او ‪ Conceptualization‬کي د دې ټیکنالوژۍ استعامل موثر ګڼي‪ .‬ځکه همدا ابتدایي دوې‬
‫مرحلې د فيصلې کولو او د مفکورو د توليد مرحلې دي‪.‬‬

‫څېړنه دا خربه واضح کوي چي ‪ ۷۹.۶۳٪‬مهندسین په ډیزاین کي د مصنوعي ځیرکتیا آیندې ته په مثبت نظر ګوري او وايي‬
‫کله چي نوموړې ټکنالوجي نور هم پرمختګ وکړي‪ ،‬نو د انجيرنۍ ډېرو نورو ساحو ته به يې هم فعاليت وغځېږي او په مختلفو‬
‫څانګو کي به ډېره ګټه ځني پورته کېدای يس‪.‬‬

‫د نوموړو مهندسینو د ځوابونو او نظرونو پر اساس چي د ‪ Likert Scale‬اوسط یې ‪ ۳.۸۱‬دی‪ ،‬دا په ډاګه کیږي چي‪ AI ،‬به په‬
‫راتلونکي کي مهنديس مسلک یو مخ بدل کړي او د نوري نړۍ په څېر‪ ،‬د ډیزاین کانسيپټونو په ابتکاري کولو او د ښار د ښکال‬
‫په ال ښه کولو کي به پراخ رول ولري‪ .‬د یادوين وړ ده چي نوموړی ‪ Likert Scale‬له (‪ )۱-۵‬پوري ترتیب سوی و‪.‬‬

‫البته د څېړين په جريان کي موږ له دايس مهندسينو رسه هم مخامخ سوو‪ ،‬هغوی که له يوې خوا په دې عقيده وه چي دغه‬
‫نوې ټيکنالوجي به واقعا هم د ډیزاین کیفیت څو چنده بهرته کړي‪ ،‬خو له بيل خوا يې دا اندېښنه هم درلوده چي ممکن د‬
‫ډېزاين په برخه کي د ‪ AI‬استعامل به مهندسین کهاله او لټ اموخته کړي‪ ،‬ځينو نورو بيا فکر کاوه چي دغه شی به د مهندسينو‬
‫رول را کم کړي او ارزښت به يې لږ يس‪ ،‬یا دايس ډيزاینونه چي د ‪ AI‬له کانسپټونو څخه ‪ Inspire‬سوي وي‪ ،‬کیدای يس‬

‫‪74‬‬
‫‪ Plagiarism‬وي‪ .‬ځکه په پوښتنپاڼه کي د دايس پوښتنو ‪ Likert Scale‬له (‪ )۱-۵‬پوري ترتیب سوی و‪ ،‬چي له مخي یې د‬
‫‪ Likert Scale‬اوسط ‪ ۳.۱۷‬السته راغی‪ .‬خو لکه څرنګه چي دا اوسط ‪ ۳‬ته ډېر نیژدې او درې د (نظر نه لرم) معنا لري‪.‬‬

‫مطلب دا چي يو خو دغه نظر لږ يعني د شاذ او نادر په حکم کي دی چي د ډېر اعتبار وړ نه ګڼل کيږي او بل دا چي موږ د دغه‬
‫راز کسانو اندېښنې ته هم رسېدګي کړې ده‪ ،‬هغه مو په خپل ‪ Literature review‬کي پوره توګه ترشیح کړې ده‪ ،‬هلته مو د‬
‫خورا مشهورو او مجربو مهندسينو نظرونه پر دې موضوع را اخيستي دي هغوی په پوره باور رسه وايي چي دغه نوې ټيکنالوژي‬
‫به په ډیزاین کي د مهندسینو رول په هيڅ ډول را کم نه کړي‪ ،‬بلکه يوازي به دومره وکړي چي د رول رخ به يې يو دايس مثبت‬
‫اړخ ته بدل کړي چي هغه به د ډیزاین د ابتکاري کېدو سبب وګرځي‪ .‬د دې خربي وضاحت تايس په دوهم فصل کي لوستالی‬
‫سئ‪.‬‬

‫دوهم هدف ملړۍ برخه‪ :‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‪:‬‬

‫د کندهار ښار مهندسينو دا خربه په ښه توګه درک کړې ده چي په دغه نوې ټکنالوژي رسه موږ په ډېري اسانۍ رسه کوالی سو‬
‫چي پر يوه وخت څو ډوله کانسيپټونه جوړ کړو او بيا يې مشرتي ته په هغوی کي د انتخاب لپاره وړاندي کړو‪ ،‬په دې کار رسه‬
‫به نه يوازي مشرتي خوشحاله وي‪ ،‬ځکه چي په ډېرو کانسيپټونو کي به يې د خپيل خوښي هغه انتخاب کړی وي‪ ،‬بلکي د‬
‫مهندس لپاره به هم په کار کي ډېره اسانه رايش‪ ،‬ځکه هغه به دايس وګڼي ګويا يوازي يې د يوه کانسيپټ وخت پر مرصف کړی‬
‫دی او د مشرتي تر انتخاب وروسته هم بس هامغه يوه ته دوام پيس ورکوي‪ ،‬نو په دې صورت کي به د مهندس لپاره هم د وخت‬
‫ډېر بچت رايش او بل دا چي کوم ذهن نوموړی د يو کانسيپټ په بيا بيا اصالح کولو لګوي‪ ،‬هغه به د موضوع پر نورو اړخونو د‬
‫کار د نور هم ښه کولو لپاره مرصف کړي‪.‬‬

‫له دې خربي څخه انکار نه يش کېدای چي خاص د مشرتي د غوښتنو مطابق کانسيپټ جوړول‪ ،‬يو له ډېرو ستونزمنو کارونو‬
‫څخه دی چي وخت ته هم کايف اړتيا لري‪ ،‬په همدې خاطر زموږ د څېړين په اساس د کندهار ‪ ۶۶.۶۷٪‬مهندسینو دا نظر‬
‫درلود چي خاص د مشرتي د غوښتني د کانسپټ جوړول‪ ،‬هغه لوی خنډ دی چي يوازي د مصنوعي ځیرکتیا په مرسته په اسانۍ‬
‫او ډېر لږ وخت کي له منځه تالی يس‪ ،‬دا ځکه چي ‪ AI‬کوالی يس په ډېري اسانۍ او خورا لږ وخت کي ډيزاین ‪Client-Centric‬‬
‫کړي‪.‬‬

‫دوهم هدف دویمه برخه‪ :‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‬

‫د پوښتنپاڼي د ځوابونو د ‪ Likert Scale‬پر اساس چي له (‪ 1‬څخه تر ‪ )-1‬پوري ترتیب سوی و‪ ،‬د ‪ 0.34‬پایله السته راغله‪ .‬دا پایله‬
‫ښیي‪ ،‬چي د کندهار مهندسین دا نظر لري چي د مفکورې په تولید کي هم د ‪ AI‬استعامل مثبت تاثیر لري‪.‬‬

‫دریم هدف‪ :‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله‬

‫زموږ د څېړين په نتيجه کي دا خربه ښکاره سوه چي که څه هم د کندهار ښار ‪ ۳۲.۶۹٪‬مهندسینو ‪ Chatgpt‬کارولې ده‪ .‬مګر‬
‫دا چي له دې سیسټم څخه په مهنديس کي ډېره استفاده نه يس کېدای‪ ،‬نو ښکاره خربه ده چي دوی دا ماډل خاص د‬
‫مهنديس لپاره نه‪ ،‬بلکي د عمومي چارو لپاره کارولی دی‪.‬‬

‫‪75‬‬
‫دا چي له ‪ AI‬څخه د دغه راز کار اخيستني فیصدي تر ټولو ډېره ده‪ ،‬نو په نتیجه کي موږ ویالی سو چي ډېر لږ مهندسین دايس‬
‫دي چي (په ډیزاین کي) له ‪ AI‬څخه ګټه اخيل‪ .‬ځکه زموږ تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس‪ Chatgpt ،‬د دې صالحيت نه لري‬
‫چي د مهنديس لپاره دي ډېره استفاده ځني ويس‪ ،‬بلکه د ‪ AI‬له نورو څانګو څخه د (‪)Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬‬
‫ماډلونه‪ ،‬د ډیزاین په ‪ Conceptualization Phase‬کي استفاده کېدای يس‪.‬‬

‫زموږ د پوښتنپاڼي د ځوابېدلو له مخي‪ ،‬د کندهار هغه مهندسني چي ‪ Midjouney‬استعاملوي‪ ،‬فیصدي یې ‪ ۱۶.۶۷٪‬ده او چي‬
‫‪ Stable Diffusion‬استعاملوي‪ ،‬د هغوی فیصدي ‪ ۱۸.۵۲٪‬او چي ‪ DALL-E‬استعاملوي‪ ،‬د هغوی فیصدي بيا ‪ ۱۲.۹۶٪‬ده‪ .‬خو‬
‫دا چي په پوښتنپاڼه کي د کالسیک سټایل لپاره د ‪ MSI‬قیمت (‪ )۳.۹۶‬او د ماډرن لپاره (‪ )۴.۲۴‬السته راغی او د ‪Likert Scale‬‬
‫له (‪ )۱-۵‬پوري ترتیب سوی و‪ ،‬دا څرګندوي چي د ‪ AI‬لپاره دا ډېره اسانه ده چي دايس کانسپټونه جوړ کړي چي په هغوی کي‬
‫د ماډرن‪ ،‬یا کالسیک سبک عنارص استعامل سوي وي‪.‬‬

‫په دغو ماډلونو کي‪ Stable Diffusion ،‬تر ټولو کمزوره کیفیت لري‪ ،‬ځکه په هر مهنديس برصي خاصیت کي یې موثریت تر ‪10%‬‬
‫کم السته راغلی دی‪ .‬د ‪ Midjourney‬کانسپټونه په ځینو خصوصیاتو کي لکه د مهنديس سبک پېژندل‪ Building Type ،‬او‬
‫‪ Architectural Integrity‬کي په ترتیب رسه د ‪ 30.3% ،15.8%‬او ‪ 30.4%‬په اندازه تر ‪ DALL-E‬اضافه موثریت لري‪ .‬خو د ‪DALL-‬‬
‫‪ E‬ماډل بیا په یو شمېر نورو خصوصیاتو کي لکه په ‪realistic architectural ،architectural realism ،architectural details‬‬
‫‪ background‬او ‪ Lighting Relationship‬کي په ترتیب رسه د ‪ 24.2% ،26.9% ،14.3%‬او ‪ 30.4%‬په تفاوت تر ‪ Midjourney‬بهرت‬
‫کیفیت لري‪.‬‬

‫مطلب‪ ،‬د ‪ AI‬په درو سیسټمونو کي ‪ Stable Difusion‬تر ټولو کمزوری کانسيپټ جوړوي‪ Midjourney .‬لومړی مقام او ‪DALL-‬‬
‫‪ E‬دوهم مقام کي قرار لري‪ .‬د حقیقت ته ورته کانسپټونو په تولیدولو کي ‪ DALL-E‬تر ‪ Midjourney‬موثر دی‪ .‬خو مهنديس‬
‫سبکونه بیا ‪ Midjourney‬ښه پېژين‪ .‬د مهنديس مفکورې په جوړولو کي که چیري د مهندس یو خاصیت مطلوب وي‪ ،‬نو له هغه‬
‫ماډل څخه دي استفاده وکړي چي په نوموړي خاصیت کي د ‪ Figure 3‬د ډایګرام له مخي‪ ،‬ډېره فیصدي یا موثریت ولري‪.‬‬

‫‪ 4.6‬خالصه (‪:)Summary‬‬
‫په دغه فصل کي د څېړين هغه نتایج او بحثونه ترشیح سول چي په مرسته یې د څېړين اهداف السته راغيل دي‪ .‬دغه معلومات‬
‫په کندهار کي د مهندسینو لخوا‪ ،‬د جواب سوي پوښتنپاڼي څخه تر السه‪ ،‬او په ‪ Excel‬او ‪ SPSS‬پروګرامونو کي تحلیل سوي‬
‫دي‪ .‬نوموړې پوښتنپاڼه په ډیزاین کي د کندهار ښار مهندسینو پر کانسپتونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو د‬
‫مصنوعي ځیرکتیا اغیز څېړي او د دې ټیکنالوژۍ د ماډلونو يو له بل رسه مقايسه او پرتله کوي‪.‬‬

‫کومو اهدافو ته چي موږ رسېدل غوښتل‪ ،‬هغوی یو منطقي تسلسل او تګالره درلوده‪ ،‬چي د کندهار په مهنديس ډیزاینونو کي یې‬
‫د کانسپټ په برخه کي د مشکل او علت تر پیدا کولو وروسته‪ ،‬د ‪ AI‬په معريف کولو رشوع کول‪ ،‬وروسته یې د ‪ AI‬ماډلونو پرتله کول‬
‫او په پای کي یې د کندهار مهندسينو پر ډیزاین اوسنی او راتلونکی تاثیر څېړئ‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫پنځم فصل‬

‫‪ .5‬پایيل او وړاندیزونه (‪)Conclusions and Recomendations‬‬

‫‪ 5.1‬پېژندنه (‪:)Introduction‬‬
‫په دې فصل کي د څېړين هغه پایيل او سپارښتني شاميل دي کوم چي د همدې څېړين د اهدافو پر اساس تر السه سوي دي‪.‬‬
‫دغه السته را وړين د تېرو څېړنو تر کتني وروسته‪ ،‬په کندهار ښار کي د مهندسینو لخوا‪ ،‬له جواب سوي پوښتنپاڼي څخه تر‬
‫السه او په ‪ Excel‬او ‪ SPSS‬پروګرامونو کي‪ ،‬په کمیتي او کیفيتي تګالرو تحلیل سوي دي‪ .‬په دې السته را وړنو کي د مهنديس‬
‫کانسېپټ په برخه کي د ‪ AI‬معرفت‪ ،‬د ‪ AI‬ماډلونو پرتله او په ډیزاین کي د کندهار ښار د مهندسینو پر کانسېپټونو‪ ،‬د هغوی پر‬
‫رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د مصنوعي ځیرکتیا رول او تاثیراتو ښودل شامل دي‪.‬‬

‫اې الله! تا لره حمد او ثناء ده چي زموږ الس دي ونيوئ او دا توفيق دي را کړ چي د علم او پوهي دومره اوږد مزل ووهو او باالخر‬
‫نن ورځ په خپلو سرتګو وينو چي دا دی د مهنديس انجيرنۍ لپاره پر يوې موضوع تحقيق کوو او ليسانس اخيستلو ته را نږدې‬
‫کېږو‪.‬‬

‫له خپل الرښود استاد (پوهنیار محمد قسیم نورزي صاحب) څخه يوه نړۍ مننه کوو چي موږ ته يي له خپلو ټولو مرصوفیتونو‬
‫رسه رسه‪ ،‬د اړوند موضوع په هکله نیکي مشورې را کړي‪ ،‬د هغه د زيار او اخالص له برکته موږ وتوانېدو چي دغه څېړنه بشپړه‬
‫کړو‪ .‬محرتم استاد په هر ډول تنګو حاالتو کي په ډېره مينه او زيات خلوص رسه زموږ پوښتني را ځواب کړي دي‪ ،‬خپيل تجربې‬
‫يې را رسه رشيکي کړي دي او موږ يې هيڅکله هم نه يو مايوسه کړي‪.‬‬

‫له خپل مهربان رب څخه په ډېر عجز رسه غوښتنه کوو چي زموږ د نيتونو اصالح وکړي او موږ ته توفيق را کړي چي په انتهايي‬
‫اخالص او صداقت رسه د خپل ځورېديل او کړېديل ولس خدمت وکړو‪ ،‬ترڅو زموږ ګران هېواد د علم په زور‪ ،‬پر خپلو پښو‬
‫ودريږي‪.‬‬

‫‪ 5.2‬نتیجه اخیستنه (‪:)Conclusion‬‬

‫❖ په کندهار کي مو د عینومېني نوي تعمیرونه مشاهده کړل‪ ،‬د چیک لیسټونو په مرسته مو یې د کانسپټونو ستونزي او‬
‫مشکالت معلوم کړل او د هغوی د علت او سبب په اړه مو د مهندسینو نظرونه د پوښتنپاڼي په واسطه راټول کړل‪.‬‬
‫❖ تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس مو‪ ،‬د کندهار ښار مهندسینو ته ‪ AI‬معريف کړ او په ډیزاین کي مو له ‪Conceptualization‬‬

‫‪ Phase‬او ‪ Programming‬رسه ارتباط ورکړ‪.‬‬

‫❖ د ‪ AI‬په ‪ ۳‬ماډلونو مو مهنديس کانسېپټونه جوړ کړل او د ‪ ۷‬مهنديس برصي خواصو پر اساس مو‪ ،‬د مسلکي اشخاصو په‬
‫مټ د ځواب سوي پوښتنپاڼي له الري‪ ،‬د ماډلونو مسلکي پرتله وکړه او مخکښ ماډل مو معريف کړ‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫❖ په ډیزاین کي مو د کندهارښار مهندسینو پر کانسپتونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو د مصنوعي ځیرکتیا‬
‫اغیز‪ ،‬ګټي او تاوانونه معلوم کړل‪.‬‬

‫‪ 5.4‬د څېړين محدودیتونه (‪:)Research Limitations‬‬

‫❖ د ‪ AI‬په ارتباط په مهنديس کي‪ ،‬د نړیوالو څېړنو ډېر لږ موجودیت‪.‬‬
‫❖ زموږ د څېړين مطابق‪ ،‬د هیواد (افغانستان) په پوهنتونونو کي د څېړنو بالکل نه شتون‪.‬‬
‫❖ د مهندسینو څخه د هغوی د پروژو د ابتدایي مفکورو او سکېچونو د اخیستلو اجازه نه درلودل‪.‬‬
‫❖ زموږ د موضوع د نوي وايل په خاطر‪ ،‬له ‪ AI‬رسه د ډېرو لږو مهندسینو آشنایي‪.‬‬
‫❖ د ‪ AI‬د مذکوره ‪ ۳‬ماډلونو د مکمل را نیولو لپاره د بودیجې د نه پیدا کېدو مشکالت‪.‬‬

‫‪ 5.3‬سپارښتني (‪:)Recommendations‬‬
‫❖ زموږ هیواد د اقتصاد د سمېدو لپاره‪ ،‬زیاتو سیالنیانو ته رضورت لري او د سیالنیانو د را جلبولو لپاره د هیواد ښارونه جالبي‬
‫او ابتکاري مهندسۍ ته اړتیا لري‪ ،‬دا چي ابتکاري مهنديس د تعمیرونو د ښو کانسېپټونو له امله وي‪ ،‬باید مهندسني زموږ‬
‫له څېړين څخه استفاده وکړي‪ .‬ځکه دا څېړنه ټوله پر کانسېپټونو را څرخي‪.‬‬
‫❖ د کندهار مهندسین دي دا څېړنه مطالعه کړي او د ال خالقیت او ابتکار څخه ډک کانسېپټونه دي جوړ او د ښار په تعمیرونو‬
‫کي دې عميل کړي‪ .‬دا به د پروژې د منل کېدو پر وخت د هغوی د مشرتي او تر عميل کېدو وروسته تعمیر ته د مراجعینو‬
‫د جذب سبب وګرځي‪.‬‬
‫❖ په ‪ AI‬کي چي کله نور پر مختګونه کیږي‪ ،‬باید مهندسین‪ ،‬د دې څيړين تر مطالعې وروسته‪ ،‬زموږ د مهنديس څانګي په‬
‫ګټه‪ ،‬هغه پر مختګونه وڅېړي‪ .‬ځکه دا څېړنه‪ ،‬د ډیزاین په ‪ Conceptualization‬او ‪ Programming‬مراحلو کی ‪ AI‬څېړي‪.‬‬

‫‪ 5.3‬د څېړين علمي ونډه (‪:)Research Contribution‬‬

‫لکه څرنګه چي ‪ AI‬اوس يوه تازه رامنځته سوې ټیکنالوژي ده‪ ،‬ځکه خو په دې اړه نړیوالې څېړين خورا لږ دي او د هیواد‬
‫(افغانستان) په پوهنتونونو کي خو تر اوسه د دې موضوع اړوند بالکل څېړنه نه ده سوې‪ .‬مګر بیا هم موږ تر خپله وسه د ‪ AI‬په‬
‫اړه عمومي څېړين او هم له مهنديس رسه یې د ارتباط په اړه مشخيص څېړين او ژورنالونه کتيل دي او هڅه مو کړې ده چي د‬
‫کندهار پوهنتون د محصلینو په توګه‪ ،‬نه یوازي د کندهار پوهنتون‪ ،‬بلکه د نړۍ د ټولو پوهنتونو لپاره علمي پانګه ډېره کړو‪ .‬هغه‬
‫وخت چي ‪ AI‬نور پرمختګ وکړي او د نړۍ نور محصلین چي کله د دې موضوع په اړه اضافه څېړنه کوي‪ ،‬نو زموږ په څېر به د‬
‫دې نوي موضوع په اړه د معلوماتو له نه شتون رسه مخامخ نه يس‪ .‬هيله مو دا ده چي دا څېړنه به د راتلونکو تحقيقاتو لپاره یو‬
‫الرښود وي او په مهنديس ډیزاین کي به د مصنوعي ځیرکتیا د رول په ژوره توګه پوهېدلو کي همکاري وکړي‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫‪ 5.5‬په دې برخه کي نوره څېړنه (‪:)Further Research‬‬
‫موږ یوازي د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪ ،‬د فيصلې کولو او د مفکورو د توليد لپاره ‪ AI‬وڅېړئ‪ .‬دا حقيقت‬
‫مو واضح کړ چي په پورتنيو مراحلو کي د مصنوعي ځیرکتیا د لیکني او انځور جوړولو له وړتیاوو څخه استفاده کېدای يس‪ .‬اوس‬
‫له نورو څېړونکو څخه دا هیله کوو چي په راتلونکي کي د ‪ AI‬په ال پرمختګ رسه‪ ،‬په الندي برخو کي نوره څېړنه هم وکړي‪:‬‬

‫❖ د مهنديس اصطالحاتو یو دايس قاموس جوړول‪ ،‬چي ‪ AI‬یې ښه وپېژين او د دې ټیکنالوژۍ په مرسته‪ ،‬د کانسېپټ جوړولو‬
‫په قابلیت کي کنټرول او دقت نور هم ډېر يس‪.‬‬
‫❖ په مهنديس کي‪ ،‬د ‪ AI‬په مټ مستقیام د تعمیراتو د ‪ 3D‬ماډلونو او ویډیو جوړولو امکان څېړل‪ .‬د دې امکان په پیدا کېدو‬
‫به‪ ،‬په نوموړو ماډلونو کي دايس تغیرات راوستل کیږي‪ ،‬لکه په مهنديس مروجو پروګرامونو کي چي کوم درې بعدي‬
‫ماډلینګ کیږي‪.‬‬

‫موږ له څېړونکو څخه دا هیله کوو چي په راتلونکو تحقيقاتو کي د مهنديس په ګټه‪ ،‬د مصنوعي ځريکتيا په واسطه د ویډیو‬
‫جوړول او یا هم ‪ 3D‬جوړول‪ ،‬تر مطالعې الندي ونیيس‪ .‬د مصنوعي ځريکتيا په پرمختګ رسه به د دايس مصنوعي ځريک ‪3D‬‬
‫جوړول‪ ،‬په مهنديس کي يو لوی انقالب رامنځته کړي‪ .‬یاد پر مختګ به دا مرسته وکړي‪ ،‬چي ‪ AI‬د مهنديس ډیزاین نورو سختو‬
‫مراحلو ته هم په پراخه پېامنه شامل يس‪ .‬د دې امکان په پیدا کېدو به‪ ،‬د تعمیراتو په درې بعدي ماډلونو کي د ‪ AI‬په مرسته‪،‬‬
‫دايس تغیرات راوستل کیږي‪ ،‬لکه په مهنديس مروجو پروګرامونو کي چي درې بعدي ماډلینګ کیږي‪ .‬د مصنوعي ځريکتيا په‬
‫واسطه ‪ 3D‬جوړول شايد د ډېرو دقيقو درې بعدي تحليلونو او مهنديس سهولتونو د پرمختګ لپاره ګټور وي‪.‬‬

‫‪ 5.6‬د نتایجو خالصه (‪:)Summary of Findings‬‬

‫د دې څېړين یو هدف دا و چي د ډیزاین او کانسيپټ په برخه کي مهندسينو ته د ‪ AI‬نوې ټیکنالوژي معريف کړو‪ ،‬چي دغه‬
‫هدف مو په دوهم فصل کي‪ ،‬تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس څېړلی دی او تايس یې هلته لوستالی سئ‪ .‬بیا مو وروسته هدف‬
‫دا و چي په ډیزاین کي د کندهار ښار د مهندسینو پر کانسيپټونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو باندي د مصنوعي‬
‫ځیرکتیا اغیز وڅېړو او د دې ټیکنالوژۍ د ماډلونو پرتله وکړو‪ ،‬چي دغو دوو اهدافو ته د مسلکي اشخاصو په مټ د ځواب سوي‬
‫پوښتنپاڼي له الري ورسېدلو‪.‬‬

‫د پوښتنپاڼي يو څو مهم نتایج په الندي ډول دي‪:‬‬

‫زموږ د څېړين په پايله کي دا خربه جوته شوه چي د کندهار ښار له طراحانو څخه ‪ ۸۱.۴۸٪‬کسان په ‪ AI‬پوهيږي او په دوی‬
‫کي ‪ ۶۸.۵۲٪‬مهندسین (په ډیزاین کي) عمالً له ‪ AI‬څخه ګټه اخيل‪ ،‬البته د څېړين څېړين دا خربه هم واضح کړه چي له دوی‬
‫څخه یوازي ‪ ۳۸.۸۹٪‬مهندسین په دې خربه پوهېږي چي همدغه نوې ټیکنالوژي د ډیزاین د مفکورې جوړولو په مرحله کي‬
‫هم په الره اچول کېدای يس او د کانسيپټ جوړولو پر وخت‪ ،‬یا له مشرتي رسه د ښه افهام او تفهيم په موضوع کي مرسته کوالی‬
‫يس‪.‬‬
‫لنډه دا چي د څېړين په نتيجه کي دا خربه موږ ته معلومه سوه چي کم مقدار کسان له ‪ AI‬څخه د مفکورې جوړولو په مرحله‬
‫کي استفاده کوي او پاته کسان د مصنوعي ځیرکتیا یوازي له یوه ماډل څخه چي ‪ Chatgpt‬نومیږي‪ ،‬د يو مشکل د علت معلومولو‪،‬‬
‫يا مختلفو نظرياتو را منځ ته کولو لپاره کار اخيل‪ ،‬هغوی په دې نه پوهېدل چي د ‪ AI‬نور ماډلونه هم سته له کومو څخه چي په‬
‫مهنديس کانسيپټ جوړولو کي استفاده کېدای يس‪.‬‬

‫‪79‬‬
‫بايد ووایم چي همدغه (د کانسپټ په برخه کي) د ‪ AI‬معريف کول‪ ،‬تاثیر یې څېړل او د ماډلونو پرتله کول‪ ،‬زموږ د څېړين یو له‬
‫مهمو اهدافو څخه و چي الحمدلله پکښي بريايل سوو‪.‬‬

‫‪ 5.6.2‬دوهم هدف‪ :‬د کندهار ښار د مهندسینو پر ډیزاین‪ ،‬د ‪ AI‬د استعامل عمومي اغېز‪:‬‬

‫د کندهار ښار‪ ،‬د ‪ ۶۲.۹۶٪‬مهندسینو په نظر‪ ،‬د ډیزاین د ‪ Predesign‬او ‪ Schamatic design‬په مراحلو کي‪ AI ،‬ښه رول لوبوالی‬
‫يس‪ .‬یعني دوی په ‪ Programming‬او ‪ Conceptualization‬کي د دې ټیکنالوژۍ استعامل موثر ګڼي‪ .‬ځکه همدا ابتدایي دوې‬
‫مرحلې د فيصلې کولو او د مفکورو د توليد مرحلې دي‪.‬‬

‫څېړنه دا خربه واضح کوي چي ‪ ۷۹.۶۳٪‬مهندسین په ډیزاین کي د مصنوعي ځیرکتیا آیندې ته په مثبت نظر ګوري او وايي‬
‫کله چي نوموړې ټکنالوجي نور هم پرمختګ وکړي‪ ،‬نو د انجيرنۍ ډېرو نورو ساحو ته به يې هم فعاليت وغځېږي او په مختلفو‬
‫څانګو کي به ډېره ګټه ځني پورته کېدای يس‪.‬‬

‫د نوموړو مهندسینو د ځوابونو او نظرونو پر اساس چي د ‪ Likert Scale‬اوسط یې ‪ ۳.۸۱‬دی‪ ،‬دا په ډاګه کیږي چي‪ AI ،‬به په‬
‫راتلونکي کي مهنديس مسلک یو مخ بدل کړي او د نوري نړۍ په څېر‪ ،‬د ډیزاین کانسيپټونو په ابتکاري کولو او د ښار د ښکال‬
‫په ال ښه کولو کي به پراخ رول ولري‪ .‬د یادوين وړ ده چي نوموړی ‪ Likert Scale‬له (‪ )۱-۵‬پوري ترتیب سوی و‪.‬‬

‫البته د څېړين په جريان کي موږ له دايس مهندسينو رسه هم مخامخ سوو‪ ،‬کوم چي که له يوې خوا په دې عقيده وه چي دغه‬
‫نوې ټيکنالوجي به واقعا هم د ډیزاین کیفیت څو چنده بهرته کړي‪ ،‬خو له بيل خوا يې دا اندېښنه هم درلوده چي ممکن د‬
‫ډېزاين په برخه کي د ‪ AI‬استعامل به مهندسین کهاله او لټ اموخته کړي‪ ،‬ځينو نورو بيا فکر کاوه چي دغه شی به د مهندسينو‬
‫رول را کم کړي او ارزښت به يې لږ يس‪ ،‬یا دايس ډيزاینونه چي د ‪ AI‬له کانسپټونو څخه ‪ Inspire‬سوي وي‪ ،‬کېدای يس‬
‫‪ Plagiarism‬وي‪ .‬ځکه په پوښتنپاڼه کي د دايس پوښتنو ‪ Likert Scale‬له (‪ )۱-۵‬پوري ترتیب سوی و‪ ،‬چي له مخي یې د‬
‫‪ Likert Scale‬اوسط ‪ ۳.۱۷‬السته راغی‪ .‬خو لکه څرنګه چي دا اوسط ‪ ۳‬ته ډېر نږدې او درې د (نظر نه لرم) معنا لري‪.‬‬

‫مطلب دا چي يو خو دغه نظر لږ يعني د شاذ او نادر په حکم کي دی چي د ډېر اعتبار وړ نه ګڼل کيږي او بل دا چي موږ‬
‫د دغه راز کسانو اندېښنې ته هم رسېدګي کړې ده‪ ،‬هغه مو په خپل ‪ Literature review‬کي په پوره توګه ترشیح کړې ده‪ ،‬هلته‬
‫مو د خورا مشهورو او مجربو مهندسينو نظرونه پر دې موضوع را اخيستي دي‪ ،‬هغوی په پوره باور رسه وايي چي دغه نوې‬
‫ټيکنالوژي به په ډیزاین کي د مهندسینو رول په هيڅ ډول را کم نه کړي‪ ،‬بلکه يوازي به دومره وکړي چي د رول رخ به يې يو‬
‫دايس مثبت اړخ ته بدل کړي چي هغه به د ډیزاین د ابتکاري کېدو سبب وګرځي‪ .‬د دې خربي وضاحت تايس په دوهم فصل‬
‫کي لوستالی سئ‪.‬‬

‫دوهم هدف‪ ،‬ملړۍ برخه‪ :‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‪:‬‬

‫اوس نو د کندهار ښار مهندسينو دا خربه په ښه توګه درک کړې ده چي په دغه نوې ټکنالوژي رسه موږ کوالی سو په ډېري‬
‫اسانۍ رسه پر يوه وخت څو ډوله کانسيپټونه جوړ کړو او بيا يې مشرتي ته په هغوی کي د انتخاب لپاره وړاندي کړو‪ ،‬په دې کار‬
‫رسه به نه يوازي مشرتي خوشحاله وي‪ ،‬ځکه چي په ډېرو کانسيپټونو کي به يې د خپيل خوښي هغه انتخاب کړی وي‪ ،‬بلکي د‬
‫مهندس لپاره به هم په کار کي ډېره اساين رايس‪ ،‬ځکه هغه به دايس وګڼي ګويا يوازي يې د يوه کانسيپټ وخت پر مرصف کړی‬
‫دی او د مشرتي تر انتخاب وروسته هم بس هامغه يوه ته دوام پيس ورکوي‪ ،‬نو په دې صورت کي به د مهندس لپاره هم د وخت‬

‫‪80‬‬
‫ډېر بچت رايس او بل دا چي کوم ذهن نوموړی مهندس د يو کانسيپټ په بيا بيا اصالح کولو لګوي‪ ،‬هغه به د موضوع پر نورو‬
‫اړخونو باندي د کار د نور هم ښه کولو لپاره مرصف کړي‪.‬‬

‫له دې خربي څخه انکار نه يش کېدای چي خاص د مشرتي د غوښتنو مطابق کانسيپټ جوړول‪ ،‬يو له ډېرو ستونزمنو کارونو‬
‫څخه دی چي وخت ته هم کايف اړتيا لري‪ ،‬په همدې خاطر زموږ د څېړين په اساس د کندهار ښار ‪ ۶۶.۶۷٪‬مهندسینو دا‬
‫نظر درلود چي خاص د مشرتي د غوښتني د کانسپټ جوړول‪ ،‬رښتيا هم هغه لوی خنډ دی چي يوازي د مصنوعي ځیرکتیا په‬
‫مرسته په اسانۍ او په ډېر لږ وخت کي له منځه تالی يس‪ ،‬دا ځکه چي ‪ AI‬بې له شکه کوالی يس په ډېري اسانۍ او خورا لږ‬
‫وخت کي ډيزاین ‪ Client-Centric‬کړي‪.‬‬

‫دوهم هدف‪ ،‬دویمه برخه‪ :‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل اغېز‪:‬‬

‫د پوښتنپاڼي د ځوابونو د ‪ Likert Scale‬پر اساس چي له (‪ 1‬څخه تر ‪ )-1‬پوري ترتیب سوی و‪ ،‬د ‪ 0.34‬پایله السته راغله‪ .‬دا پایله‬
‫ښیي‪ ،‬چي د کندهار مهندسین دا نظر لري چي د مفکورې په تولید کي هم د ‪ AI‬استعامل مثبت تاثیر لري‪.‬‬

‫‪ 5.6.3‬دریم هدف‪ :‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله‪:‬‬

‫زموږ د څېړين په نتيجه کي دا خربه ښکاره سوه چي که څه هم د کندهار ښار ‪ ۳۲.۶۹٪‬مهندسینو ‪ Chatgpt‬کارولې ده‪ .‬مګر‬
‫دا چي له دې سیسټم څخه په مهنديس کي ډېره استفاده نه يس کېدای‪ ،‬نو ښکاره خربه ده چي دوی دا ماډل خاص د‬
‫مهنديس لپاره نه‪ ،‬بلکي د عمومي چارو لپاره کارولی دی‪.‬‬

‫دا چي له ‪ AI‬څخه د دغه راز کار اخيستني فیصدي تر ټولو ډېره ده‪ ،‬نو په نتیجه کي موږ ویالی سو چي ډېر لږ مهندسین دايس‬
‫دي چي (په ډیزاین کي) له ‪ AI‬څخه ګټه اخيل‪ .‬ځکه زموږ تېرو څېړنو ته د کتني پر اساس‪ Chatgpt ،‬د دې صالحيت نه لري‬
‫چي د مهنديس لپاره دي ډېره استفاده ځني ويس‪ ،‬بلکه د ‪ AI‬له نورو څانګو څخه د (‪)Stable Diffusion, Dalle & Midjourney‬‬
‫ماډلونه‪ ،‬د ډیزاین په ‪ Conceptualization Phase‬کي استفاده کېدای يس‪.‬‬

‫زموږ د پوښتنپاڼي د ځوابېدلو له مخي‪ ،‬د کندهار هغه مهندسني چي ‪ Midjouney‬استعاملوي‪ ،‬فیصدي یې ‪ ۱۶.۶۷٪‬ده او چي‬
‫‪ Stable Diffusion‬استعاملوي‪ ،‬د هغوی فیصدي ‪ ۱۸.۵۲٪‬او چي ‪ DALL-E‬استعاملوي‪ ،‬د هغوی فیصدي بيا ‪ ۱۲.۹۶٪‬ده‪.‬‬

‫دا چي په پوښتنپاڼه کي د کالسیک سټایل لپاره د ‪ MSI‬قیمت (‪ )۳.۹۶‬او د ماډرن لپاره (‪ )۴.۲۴‬السته راغی او د ‪Likert Scale‬‬
‫له (‪ )۱-۵‬پوري ترتیب سوی و‪ ،‬دا څرګندوي چي د ‪ AI‬لپاره دا ډېره اسانه ده چي دايس کانسپټونه جوړ کړي چي په هغوی کي‬
‫د ماډرن‪ ،‬یا کالسیک سبک عنارص استعامل سوي وي‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪ :Figure 23‬د مهنديس مفکورې په جوړولو کي د ‪ AI‬ماډلونو کميتي یا ‪ Quantitative‬ارزونه‬

‫په دغو ماډلونو کي‪ Stable Diffusion ،‬تر ټولو کمزوره کیفیت لري‪ ،‬ځکه په هر مهنديس برصي خاصیت کي یې موثریت‪ ،‬تر‬
‫‪ 10%‬کم السته راغلی دی‪ .‬د ‪ Midjourney‬کانسپټونه په ځینو خصوصیاتو کي لکه د مهنديس سبک پېژندل‪Building Type ،‬‬
‫او ‪ Architectural Integrity‬کي په ترتیب رسه د ‪ 30.3% ،15.8%‬او ‪ 30.4%‬په اندازه تر ‪ DALL-E‬اضافه موثریت لري‪ .‬خو د‬
‫‪ DALL-E‬ماډل بیا په یو شمېر نورو خصوصیاتو کي لکه په ‪realistic ،architectural realism ،architectural details‬‬
‫‪ architectural background‬او ‪ Lighting Relationship‬کي په ترتیب رسه د ‪ 24.2% ،26.9% ،14.3%‬او ‪ 30.4%‬په تفاوت تر‬
‫‪ Midjourney‬بهرت کیفیت لري‪.‬‬

‫مطلب دا چي د ‪ AI‬په درو سیسټمونو کي ‪ Stable Difusion‬تر ټولو کمزوری کانسيپټ جوړوي‪ Midjourney .‬لومړی مقام او‬
‫‪ DALL-E‬دوهم مقام کي قرار لري‪ .‬حقیقت ته ورته کانسپټونو په تولیدولو کي ‪ DALL-E‬تر ‪ Midjourney‬موثره دی‪ .‬خو مهنديس‬
‫سبکونه بیا ‪ Midjourney‬ښه پېژين‪ .‬د مهنديس مفکورې په جوړولو کي که چیري د مهندس یو خاصیت مطلوب وي‪ ،‬نو له هغه‬
‫ماډل څخه دي استفاده وکړي چي په نوموړي خاصیت کي د ‪ Figure 3‬د ډایګرام له مخي‪ ،‬ډېره فیصدي یا موثریت ولري‪.‬‬

‫‪82‬‬
 ‫شپږم فصل‬

)References( ‫ ماخذونه او منابع‬6.1

i. Cai, L. (2018). The definition, application and impact of artificial intelligence in the design perspective.
Shanghai: AI Lab Tongji University

ii. Likai, W. (2012). The Past, Present and Future of Computer-Aided Architectural Design. Petersburg:
University of Peterstburb

iii. Marr, B. (2016, 12 6). Forbes. Retrieved from Forbes: www.forbes.com/sites/bernardmarr Mckinsey.
(2017). Reinventing Construction

iv. Bishop, C. M. (2006). Pattern Recognition and Machine Learning. Springer

v. Barker, N. (2023). Hickok Cole uses ChatGPT to design 24-storey mixed-use buildinG. Retrieved from
Dezeen: https://www.dezeen.com/author/nat-barker/

vi. Chatgpt. (2023). Retrieved from Openai: https://openai.com/blog/chatgpt

vii. ChatGPT to the next level. (n.d.). Retrieved from Parametric Architecture: https://parametric-
architecture.com/arturo-tedeschi-has-taken-chatgpt-phyton

viii. Hakimshafaei, M. (2023). Survey of Generative AI in Architecture and Design.

ix. Jamal Malaeb, P. W. (2019). AIA - Artificial Intelligence in Architecture.

x. The AI Design Revolution. (2022). Retrieved from Digital Futures:

https://digitalfutures.international/talks

xi. Tiffany. (2023). History of Artificial Intelligence. Retrieved from industriall.ai:

https://industriall.ai/blog/history-of-artificial-intelligence

xii. Veras. (2023). Retrieved from Evolvelab: https://www.evolvelab.io/veras

xiii. J. Fortan & S. Verma. (2022). The significance of the conceptual design phase in engineering. Journal
of Engineering Concepts, 15(4), 318-330.

xiv. Nat Barker & Milad H.S. (2023). Future benefits of AI in engineering: Insights from renowned
engineers. Engineering Visionaries Journal, 9(2), 145-159.

xv. P. Poster. (2023). The impact of AI on engineering design process. Journal of Engineering Innovations,
8(1), 76-88.

83
 xvi. Smith. (2022). Overcoming design challenges with AI. Engineering Solutions Journal, 14(2), 201-215.

xvii. Behnaz Farahi, (2018). Enhancing engineering design through AI integration. Journal of Advanced
Engineering Technologies, 5(4), 412-425

xviii. ArchDaily. (2023). The future role of AI in engineering. Engineering Futuristics Review, 11(3), 301-315

xix. Lim. Keunuk, Lee. Hyuk-Jin, "A Study on Works of Antoni Gaudi in Barcelona as UNESCO World
Heritage," Journal of the Association of Korean Photo Geographers, vol. 21, 2011.

xx. Priceonomics, "The Software Behind Frank Gehry’s Geometrically Complex Architecture," 2015.
[Online]. Available: https://priceonomics.com/the-software behind-frank-gehrys-geometrically.

xxi. Hadid. Zaha, Betsky. Aaron, The Complete Zaha Hadid, 2009.

xxii. Guo. Fei, et al, "Computational Implementation of a Tool for Generative Design of High-rise Residential
Building Facades," in Building Facades, 18th International Conference, CAAD Futures, 2019.

xxiii. C. Saharia, W. Chan, H. Chang, C. Lee, J. Ho, T. Salimans, D. Fleet, and M. Norouzi, "Palette: Image-
to-image diffusion models," in Proceedings of SIGGRAPH, pp. 1–10, 2022.

xxiv. Tiffany. (2023). History of Artificial Intelligence. Retrieved from industriall.ai:

https://industriall.ai/blog/history-of-artificial-intelligence

xxv. Lynch, J. (2023). Hickok Cole uses ChatGPT to design 24-storey mixed-use buildinG. Retrieved from
Dezeen: https://www.dezeen.com/author/Jack-Lynch

xxvi. Yu. Qiu, et al, "Architectural Facade Recognition and Generation through Generative Adversarial," in
International Conference on Big Data & Artificial Intelligence & Software Engineering (ICBASE),, 2020.

xxvii. DigitalFUTURES, "DigitalFUTURES Talk: The AI Design Revolution: DALLE vs MidJourney," 2022.
https://digitalfutures.international/talks/.

xxviii. "VERAS," 2023. [Online]. Available: https://www.evolvelab.io/veras.

xxix. OpenAI, "ChatGPT: Optimizing Language Models for Dialogue," 2023. [Online]. Available:
https://openai.com/blog/chatgpt

xxx. Likai, W. (2012). The Past, Present and Future of Computer-Aided Architectural Design. Petersburg:
University of Peterstburb

xxxi. O. D. Krieg, "HygroSkin – Meteorosensitive Pavilion," UCL Press, 2014

xxxii. N. Jawad, "Reviving the Muqarnas in Damascus: a historical architectural form in a contemporary
discourse," in UCL, 2019

xxxiii. "Design Studio," [Online]. Available: https://www.sciarc.edu/academics/undergraduate/design-

studio.

84
‫‪ 6.2‬ضمیميات (‪)Appendixes‬‬

‫‪ 6.2.1‬د مسلکي اشخاصو لپاره د څېړين پوښتنپاڼه‬

‫پوښتنپاڼه‬

‫‪JUNE 9, 2024‬‬

‫کندهار ښار‬

‫‪85‬‬
 ‫کــندهار پوهنــتون‬
‫انـجنیري پوهنځـۍ‬
‫مـهنديس څـانګه‬

‫پوښتنپاڼه‪ :‬د مفکورې جوړولو په مرحله کي پر مهندس ډیزاین د مصنوعي ځیرکتیا د رول ارزونه‬
‫دا پوښتنپاڼه په ډیزاین کي د کندهار مهندسینو پر کانسپتونو‪ ،‬د هغوی پر رول او له مشرتي رسه پر اړیکو د مصنوعي ځیرکتیا اغیز څېړي او د دې‬
‫ټیکنالوژي د ماډلونو پرتله کوي‪ .‬هغو مهندسينو چي ‪ AI‬استعامل کړی وي‪ ،‬خپله تجربه دي رشیکه کړي او نور مهندسین چي ‪ AI‬یې کارولی نه‬
‫وي‪ ،‬زموږ د شفاهي معلوماتو له اورېدلو او په پوښتنپاڼه کي د هري برخي پر رس د لنډ معرفت لوستلو وروسته دي زموږ رسه خپل نظر رشیک کړي‪.‬‬
‫د نظر نه لرلو په صورت کي لطفا جواب مه ورکوئ‪.‬‬

‫الف‪ :‬دیموګرافیکي معلومات‬

‫د وظیفې موقعیت‬ ‫کاري تجربه‬ ‫د تعلیم کچه‬ ‫مسلک‬
‫‪AFCO‬‬ ‫‪‬‬ ‫تر یو کال لږ‬ ‫‪‬‬ ‫لیسانس‬ ‫‪‬‬ ‫مهندس‬ ‫‪‬‬
‫کندهار ښاروايل‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ۳-۱‬کلونه‬ ‫‪‬‬ ‫ماسټر‬ ‫‪‬‬ ‫سیول انجنیر‬ ‫‪‬‬
‫شخيص دفرت‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ۶-۴‬کلونه‬ ‫‪‬‬ ‫دوکتور‬ ‫‪‬‬ ‫انرژي انجنیر‬ ‫‪‬‬
‫نور (ویې لیکئ)‪............................‬‬ ‫‪‬‬ ‫تر ‪ ۶‬کاله زیات‬ ‫‪‬‬ ‫نور (ویې لیکئ)‪............‬‬ ‫نور (ویې لیکئ)‪ ......................‬‬ ‫‪‬‬

‫ب‪ :‬د کندهار د مهندسینو پر ډیزاین د ‪ AI‬د استعامل عمومي تاثیر څېړل (څو ځوابونه هم انتخابوالی سئ)‬

‫د ‪ AI‬لنډه پېژندنه‪ AI (Artificial intelligence) :‬يا مصنوعي ځیرکتیا د کارونو د ښه او ژر رسته رسولو يو دايس کمپیوټري سیسټم دی چي د‬
‫انساين ذهن په څېر کار کوي‪ ،‬لکه د انسان په خربو او سختو پوښتنو پوهېدل‪ ،‬ځوابول‪ ،‬فيصلې کول او انځورونه جوړول‪.‬‬

‫تايس د ‪ AI‬ټیکنالوژۍ رسه څومره بلد یاست؟‬ ‫‪.1‬‬

‫ماهر یم‬ ‫ډېر بلد یم‬ ‫په متوسطه اندازه بلد یم‬ ‫لږ بلد یم‬ ‫بلد نه یم‬

‫تايس د خپل ډیزاین په جریان کي په کومه کچه ‪ AI‬استعاملوئ؟‬ ‫‪.2‬‬

‫هیڅکله نه‬ ‫ډېر لږ‬ ‫میاشتنی‬ ‫هفته یز‬ ‫هره ورځ‬
‫پوښتنو ته په الندي ډول ځواب ورکړئ‪:‬‬
‫‪1 2 3 4 5‬‬ ‫‪ -۱‬زیات نا موافق‬ ‫‪ -2‬نا موافق‪/‬نه‬ ‫‪ -3‬نظر نه لرم‬ ‫‪ -4‬موافق‪/‬هو‬ ‫‪ -5‬زیات موافق‬
‫‪ .3‬ایا د مصنوعي ځريکتيا څخه په استفاده جوړ سوی ډیزاین د عام ډیزاین په نسبت ښه کیفیت لري؟‬
‫‪ .4‬ایا ‪ AI‬د ښار د تعمیراتو او لینډسکېپ ښکال (‪ )Aesthetics‬او وظیفه (‪ )Function‬بهرته کوالی يس؟‬
‫‪ .5‬ایا تايس فکر کوئ چي په را تلونکي کي به ‪ AI‬په رسمي ډول د مهنديس ډیزاین د مسلک او نصاب یوه برخه وګرځي؟‬
‫‪ .6‬آيا مصنوعي ځريکتيا به د ډيزاين په پروسه کي د مهندس پر رول منفي تاثري وکړي یعني رول به یې را کم کړي؟‬
‫‪ .7‬ایا د ‪ AI‬استعامل بغیر له مهنديس څخه په نورو برخو کي هم کوئ؟‬
‫‪ .8‬ایا په ډیزاین کي د ‪ AI‬استعامل مهندس لټ اموخته کوي؟‬
‫‪ .9‬ایا په ډیزاین کي د ‪ AI‬استعامل اديب غال یا ‪ Plagiarism‬کیدای يس؟‬

‫‪ .10‬تايس د ډیزاین په جریان کي له ‪ AI‬څخه ځنګه کار اخلئ؟‬

‫د مشرتي د غوښتنو پر اساس‬ ‫نظریات جوړول او حل پیدا کول‬ ‫مشکل پیژندل او معلوماتو راټولول‬
‫کار نه اخلم‬ ‫بې شمېره کانسپټونه جوړول‬

‫‪ .11‬د ډیزاین په کومو مرحلو کي تايس ته ‪ AI‬ډېره ګټه کړې ده؟‬

‫‪Construction Document‬‬ ‫‪Design Development‬‬ ‫‪Schematic Design‬‬ ‫‪Predesign‬‬
‫هیڅ یو‬ ‫‪Construction Administration‬‬ ‫‪Biding‬‬

‫‪ .12‬ستايس په نظر‪ ،‬د مصنوعي ځريکتيا څخه په مهنديس ډیزاین کي استفاده د مهندس رسه څه مرسته کوالی يش؟‬
‫نه پوهېږم‬ ‫تاوان کوي‬ ‫د کانسپټ جوړولو پروسه ال ښه کوي‬ ‫د مهندس او مشرتي اړيکي سموي‬

‫‪86‬‬
 ‫ب‪ :۱.‬د مشرتي رسه په اړیکو کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‬
‫پوښتنو ته په الندي ډول ځواب ورکړئ‪:‬‬
‫‪1 2 3 4 5‬‬ ‫‪ -۱‬زیات نا موافق‬ ‫‪ -2‬نا موافق‪/‬نه‬ ‫‪ -3‬نظر نه لرم‬ ‫‪ -4‬موافق‪/‬هو‬ ‫‪ -5‬زیات موافق‬
‫‪ .13‬ایا تايس د مشرتي د غوښتنو مطابق د مهنديس کانسپټونو په جوړولو کي ‪ AI‬اغېزمن ګڼئ؟‬
‫‪ .14‬ستايس د تجربې له مخي‪ ،‬آيا مشرتي دا خوښوي چي مهنديس کانسيپټ يې د مصنوعي ځريکتيا څخه په استفاده جوړ‬
‫يش؟‬

‫‪ .15‬ستاسو په اند‪ ،‬د مهندس او مشرتي تر منځ هغه کوم ډول خنډونه دي چي د مصنوعي ځريکتيا په مرسته حليدای يش ؟‬
‫د وخت محدوديت‬ ‫غلط فهمي‬ ‫خاص د مشرتي د غوښتني کانسپټ جوړول‬ ‫ارتباطات‬
‫نه پوهېږم‬ ‫نور (ویې لیکئ)‪........................‬‬ ‫د بوديجي محدوديت‬

‫ب‪ :۲.‬د مفکورې په تولید کي د ‪ AI‬د استعامل تاثیر‬

‫بې طرفه نه‬ ‫هو‬ ‫‪ .16‬ایا تايس تر اوسه د ډیزاین په پروسه کي په ‪ AI‬کانسپټ جوړ کړی دی؟‬
‫بې طرفه نه‬ ‫هو‬ ‫‪.17‬ستايس د مهنديس پوهي له مخي‪ ،‬ایا ‪ AI‬ستايس ډیزاین د مفکورې جوړولو پر وخت چټک کوالی يس؟‬
‫بې طرفه نه‬ ‫‪ .18‬ستايس د مهنديس پوهي له مخي‪ ،‬ایا د ‪ AI‬استعامل‪ ،‬او د کانسپټونو او مشورو څخه یې الهام اخیستل د اسالمي هو‬
‫مهنديس رسه مطابقت لري؟‬
‫نه‬ ‫بې طرفه‬ ‫هو‬ ‫‪ .19‬ایا ‪ AI‬کوالی يس‪ ،‬د کندهار د اقلیم‪ ،‬کلتور او رشایطو مطابق د صحیح ډیزاین کانسپټونه او مشورې ورکړي؟‬
‫بې طرفه نه‬ ‫هو‬ ‫‪ .20‬ایا تاسو په ‪ AI‬کي د صحیح مهنديس اصطالحاتو په استعامل او ‪ Prompt‬ورکولو اشنا یاست؟‬

‫ج‪ :‬د ‪ AI‬د دریو ماډلونو په مرسته په جوړو سوو کانسپټونو کي د مهنديس برصي خواصو پرتله کول‬
‫د ‪ AI‬ماډلونو لنډه پېژندنه‪ :‬د دې ټيکنالوژۍ څلور ماډلونه ډېر مطرح دي چي يو یې ‪ ChatGPT‬دی چي ليکنه جوړوي او نور درې يې ‪DALLE,‬‬
‫‪ Stable Diffusion, Midjourney‬دي چي انځور جوړوي‪.‬‬

‫‪ .21‬د ‪ AI‬الندي کوم ماډلونه مو کارويل دي؟‬

‫هیڅ یو‬ ‫‪DALL-E‬‬ ‫‪Stable Diffusion‬‬ ‫‪Midjourney‬‬ ‫‪ChatGPT‬‬

‫‪ AI .22‬د مهنديس په کومو سټایلونو کي ډیر دقیق کانسپټ جوړوي؟‬

‫‪ -2‬غیر دقیق ‪ -1‬زیات غیر دقیق‬ ‫‪ -5‬زیات دقیق ‪ -4‬دقیق ‪ -3‬نظر نه لرم‬
‫مهنديس سبکونه ‪ 1 2 3 4 5‬مهنديس سبکونه ‪1 2 3 4 5‬‬
‫‪Modern‬‬ ‫)‪Classic (Classical‬‬
‫‪Organic‬‬ ‫‪Gothic‬‬
‫‪Minimalist‬‬ ‫‪Renaissance‬‬
‫‪Contemporary‬‬ ‫‪Neoclassical‬‬
‫‪Islamic‬‬ ‫‪Art Deco‬‬

‫‪ .23‬که مو د الندي ماډلونو په مرسته مهنديس کانسپټونه جوړ کړي وي‪ ،‬نو د هر ماډل کیفیت انتخاب کړئ؟‬
‫ډېر بې کیفیته‬ ‫بې کیفیته‬ ‫متوسط‬ ‫با کیفیته‬ ‫ډېر با کیفیته‬ ‫ماډلونه‬
‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫‪Midjourney‬‬
‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫‪Stable Diffusion‬‬
‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫☐‬ ‫‪DALL-E‬‬

‫‪ .24‬لطفا‪ ،‬مهنديس ډیزاین ته د ‪ AI‬د داخلولو او رول په اړه یې ستايس نور نظرونه یا تجربې هم رشیکي کړئ؟‬
‫ترشیحي جواب‪:‬‬

‫‪87‬‬
‫‪ .25‬الندي د دغه " )‪ " A house building, (style name‬امر په ورکولو رسه په هر ماډل باندي په کالسیک او ماډرن سټایلونو کي‬
‫کانسپټونه جوړ سوي دي‪ .‬پورته کامنډ او الندي عکس ته په کتو‪ ،‬که هر ماډل په ذکر سوو خواصو کي یو خاصیت ولري‪ ،‬نو هغه‬
‫صفت د مربوطه ماډل لپاره په جدول کي نشاين کړئ‪:‬‬

‫‪Midjourney‬‬

‫‪Stable Diffusion‬‬

‫‪DALL E‬‬

‫‪Prompt: A house‬‬ ‫‪Prompt: A house‬‬

‫‪building, Classical‬‬ ‫‪building, Modern style‬‬
‫‪style‬‬

‫‪88‬‬
‫‪ .26‬الندي په هر ماډل باندي د مشهورو مهندسینو په سټایل کي کانسپټ جوړ سوی دی‪ .‬په مهنديس کانسپټ جوړولو کي که هر ماډل‬
‫په ذکر سوو خواصو کي یو خاصیت ولري‪ ،‬نو هغه صفت د مربوطه ماډل لپاره په جدول کي نشاين کړئ‪:‬‬

‫‪),‬د مشهور مهندس نوم( ‪Figure 24: Prompt: “An architectural photo in the style of‬‬
‫”‪photo‬‬

‫‪89‬‬
‫‪ .27‬الندي د هري مهنديس دورې لپاره ‪ AI‬څلور کانسپټونه جوړ کړي دي‪ .‬لطفا الندي جدول ډک کړئ‪ ،‬ستايس ځوابونه به دا وښیي‬
‫چي ‪ AI‬د هري دورې عنارص څومره دقیق پېژين‪:‬‬

‫‪)” with Stable Diffusion‬د سټایل نوم( ‪Figure 25: Prompt: “A building,‬‬

‫ستايس له ګډون څخه مننه! ستايس همکاري زموږ د څیړين لپاره‪ ،‬چي غواړي په ‪ AI‬رسه د مهنديس ډیزاین په پروسه کي پرمختګ راويل‪ ،‬ډېره‬
‫ګټوره ده‪.‬‬

‫‪90‬‬
 ISLAMIC EMIRAT OF AFGHANISTAN
MINISTRY OF HIGHER EDUCATION
KANDAHAR UNIVERSITY
ENGINEERING FACULTY
CIVIL DEPARTMENT

Research for Bachelor’s Degree

Assessing the Role of AI on Architectural Design during the Conceptualization

Phase

Adviser: Assistant. Professor Muhamad Qasim (Noorzai)

Collected & Prepared By: Iftikhar Ahmad, Muhammad Nasim, Zainullah, Noorulhaq, Nisar Ahmad,
Muhammad Qasim, Khaleel Ahmad, Ahmad Shafai, Esmatullah

Year………………………………………………………………………………………………………………………………………2024