G. C.

Hickey :
T_è do trong nùui r^èng. Lºch s%è dén t_çc
thi%"u sùç %! Téy Nguy"n Vi_"t Nam

Phén tÈch b%!i

P. Ts. Nicolas Weber
(INALCO, Parisà

T_è do trong nùui r^èng: Lºch s%è dén t_çc thi%"u s°o %! Téy Nguy"n
Vi_"t Nam1lâ m_çt tùac ph%ém lºch s%è li"n quan f°en cu_çc f°au tranh c%ua
dén t_çc thi%"u s°o %! mi)en Trung Vi_"t Nam nh^&m fôi quy)en t_è trº %! Téy
Nguy"n vâo nh¨èng n&m 1964-1975. Trong tùac ph%ém nây, tùac gi%a trînh
bây m_çt cùach chi ti°et cùac di¨"n bi°en chÈnh trº vâ quén s_è %! Téy Nguy"n
trong quùa trînh lºch s%è c%ua n)en f_" nh°at vâ f_" nhº C_çng Hôa %! mi)en
Nam Vi_"t Nam.
Trong chè!ng 1 c%ua tùac ph%ém vù!i nhan f)e «Chi°en Tranh», tùac
gi%a Hickey phén tÈch m_çt cùach m_ach l_ac tînh hînh chÈnh trº sau ngây
chia fçi Vi_"t Nam vâo n&m 1954 vâ chÈnh sùach c%ua Ngç Fînh Di_"m
nh^&m f)ong hùoa dén t_çc thi%"u s°o %! mi)en Nam Vi_"t Nam, nh°at lâ dén
t_çc thi%"u s°o %! Téy Nguy"n.
Theo tùac gi%a, trèù!c th^!i Phùap Thu_çc, Téy Nguy"n lâ m_çt khu
v_èc hi%"m tr%! t_ép trung nh¨èng sù&c dén mâ dén t_çc Vi_"t xem fùo chÏ lâ
nhùom «man r_!». ChÈnh vî th°e, ngè^!i Kinh khçng dùam bèù!c chén l"n
Téy Nguy"n f%" tîm k°e sinh nhai. Sau ngây ra f^!i c%ua F_" Nhùét C_çng
Hôa Vi_"t Nam vâo n&m 1954, chÈnh ph%u Ngç Fînh Di_"m cçng khai
xém chi°em Téy Nguy"n vâ t_è quy°et fºnh sùat nh_ép f°at fai nây vâo länh
th%ç c%ua mi)en Nam Vi_"t Nam nhèng khçng c)an h%oi ùy ki°en b°at cùè ai. S_è

1 Hickey, G. C. : Free in the Forest. Ethnohistory of the Vietnamese Central

Highlands 1954-1976, Yale University Press, New Haven and London, 1982.
126 Nicolas Weber

hi_"n di_"n c%ua m_çt th°e l_èc “th_èc dén” mù!i tr"n Téy Nguy"n do chÈnh
ph%u Sâi Gôn ch%u trè!ng fä lâm f%ao l_çn hoân toân c! c°au t%ç chùèc gia
fînh, xä h_çi, phong t_uc t_ép quùan c%ua dén th%ç fºa s°ong trong khu v_èc
nây.
K%" t^è n&m 1955, chÈnh sùach Vi_"t Nam hùoa khu v_èc Téy Nguy"n
fä tr%! thânh m_çt chi°en lè_!c chÈnh trº hâng f)au. Nh^&m fèa Téy Nguy"n
ra kh%oi %anh hè%!ng c%ua Phùap, Ngç Fînh Di_"m quy°et fºnh h%uy b%o ch°e
f_ç «Hoâng Tri^"u Cè!ng Th%ç», m_çt th%" ch°e t_è trº f%" ng&n ch_&n m_oi s_è
di dén ngè^!i Kinh sang khu v_èc nây. Th%" ch°e nây èu fäi m_oi quy)en
ki%"m soùat c%ua th_èc dén Phùap tr"n Cao Nguy"n vâ nh°at lâ nh^&m khùang
c_è l_ai vù!i ch%u thuy°et th°ong nh°at s!n hâ mâ Ngç Fînh Di_"m fä t^èng
m! èù!c.
Ngây 11 thùang 3 n&m 1955, hoâng f°e B%ao F_ai kùy nghº fºnh trao
tr%a quy)en ki%"m soùat Téy Nguy"n cho chÈnh quy)en mi)en nam Vi_"t Nam
v^èa mù!i f_çc l_ép. Ngây 23 thùang 10 n&m 1955, Ngç Fînh Di_"m truy"n
b°o chÈnh thùèc r^&ng Téy Nguy"n lâ länh th%ç c%ua Vi_"t Nam C_çng Hôa.
K%" t^è fùo chÈnh ph%u Sâi Gôn ùap d_ung tén chÈnh sùach «Vi_"t Nam hùoa
Téy Nguy"n», fèa hâng tri_"u ngè^!i Vi_"t sang khu v_èc nây f%" chi°em
f°at fai sinh s°ong, thay f%çi m_oi c! c°au hânh chùanh phû h_!p vù!i hi°en
phùap Vi_"t Nam C_çng Hôa. ChÈnh sùach «Vi_"t Nam hùoa Téy Nguy"n»
fä lâm f%ao l_çn hoân toân truy)en th°ong nhén tém vâ h_" th°ong tÈn
ngè¨!ng c%ua cùac sù&c dén s°ong tr"n khu v_èc nây.
Ng^ay 22 thùang 10 n&m 1956, chÈnh ph%u Sâi Gôn fèa ra m_çt
chÈnh sùach c%ai cùach fi)en fºa, phén chia quy)en s%! h¨èu f°at fai tr"n toân
länh th%ç Vi_"t Nam. Th°e lâ f°at fai Téy Nguy"n khçng côn lâ f°at fai
c%ua sù&c dén thi%"u s°o n¨èa. Nhén danh phùap lùy c%ua nhâ nèù!c, Ngç Fînh
Di_"m ra l_"nh di dén ngè^!i Kinh trân l"n Cao Nguy"n, trèng d_ung f°at
fai qua nhi^"u hînh thùèc nhè mua bùan f%çi chùat, nh°at lâ f°at fai mâ dén
t_çc thi%"u s°o fä khai phùa. Vî quùa nghêo fùoi vâ khçng côn th°e l_èc nâo
f%" bâo ch¨èa cho h_o, dén t_çc thi%"u s°o fânh b%o khu v_èc canh tùac c%ua
mînh f%" lui v)e r^èng séu nèù!c f_çc. M_çt n&m sau, tùèc lâ n&m 1957,
c_çng f_çng trÈ thùèc g°oc Téy Nguy"n khçng ng)an ng_ai fùèng ra t°o cùao
chÈnh sùach xém lè_!c f°at fai c%ua ngè^!i Kinh tr"n Téy Nguy"n. Ti°ec
r^&ng, phong trâo nây bº Ngç Fînh Di_"m d_ép tù&t ngay.
L_!i d_ung s_è kh%ung ho%ang chÈnh trº tr"n Téy Nguy"n, phong trâo
Vi_"t Minh l_ai fèa ra chi"u bâi y%"m tr_! f)ong bâo g°oc Téy Nguy"n f%"
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 127
ch°ong l_ai chÈnh sùach Ngç Fînh Di_"m. Vi_"t Minh tung ra bao l^!i hùèa lâ
luçn luçn tçn tr_ong quy)en s%! h¨èu f°at fai c%ua dén t_çc thi%"u s°o, quy)en
fè_!c t_è do s°ong theo truy)en th°ong c%ua mînh, v.v. ChÈnh sùach truy"n
truy)en nây fä thu hùut r°at nhi)eu cùan b_ç g°oc Téy Nguy"n r^!i b%o hâng
ngü f%" tham gia vâo phong trâo Vi_"t Minh. Theo tùac gi%a, k%" t^è n&m
1957, h!n 6000 cùan b_ç ngè^!i Téy Nguy"n fi t_ép k°et vâ cùo m_&t %! Hâ
N_çi f%" theo h_oc trong nhi)eu khùoa chÏ f_ao chi°en tranh vâ chÈnh trº.

Chè!ng 2 c%ua tùac ph%ém mang t_èa f)e: «ù‰Y thùèc h_" dén t_çc vâ s_è
vûng d_éy fùéu tranh». Trong chè!ng nây, tùac gi%a dânh nhi)eu trang sùach
f%" phén tÈch nguy"n nhén séu xa c%ua s_è ra f^!i cùac phong trâo f°au
tranh quén s_è vâ chÈnh trº, vù!i m_uc ti"u duy nh°at fùo lâ ch°ong l_ai chÈnh
sùach f)ong hùoa dén t_çc thi%"u s°o c%ua chÈnh quy)en Sâi Gôn, vâ fôi quy)en
t_è trº %! Téy Nguy"n phû h_!p vù!i ch°e f_ç «Hoâng Tri)eu Cè!ng Th%ç»
th^!i trèù!c.
K%" t^è n&m 1955, Y Thih Eban (g°oc Radùeà fùèng ra fi)eu f_çng
phong trâo b%ao v_" quy)en s°ong c%ua dén t_çc Téy Nguy"n. T^è phong trâo
nây, nhùom trÈ thùèc Téy Nguy"n quy°et fºnh thânh l_ép m_çt t%ç chùèc
mang t"n lâ Le +ront de Libùeration des Montagnards-+.L.M. (M_&t
Tr_én Gi%ai Phùong Dén T_çc Thè_!ngà. Y Mot Ndie Kdam fè_!c b)au lâm
ch%u tºch; Y Thih Eban, thè kùy vâ Y Say Mlo Duon Du, th%u quÿ. Vâo
thùang 3 n&m 1955, M_&t Tr_én Gi%ai Phùong Dén T_çc Thè_!ng g%!i m_çt v&n
thè chÈnh thùèc cho t%çng th°ong Ngç Fînh Di_"m nh^&m y"u c)au chÈnh
quy)en Sâi Gôn ph%ai gi%ai quy°et m_çt s°o y"u sùach c%ua dén t_çc thi%"u s°o.
M_&t tr_én nây ho_at f_çng cçng khai, thè^!ng t%ç chùèc cùac cu_çc h_çi h_op f%"
tuy"n truy)en m_uc ti"u chÈnh trº c%ua mînh.
Nh^&m d_ép tù&t t%ç chùèc M_&t Tr_én Gi%ai Phùong Dén T_çc Thè_!ng,
Ngç Fînh Di_"m ra l_"nh thuy"n chuy%"n cùac cçng chùèc Thè_!ng tham
gia trong phong trâo sang lâm vi_"c %! cùac tÏnh khùac. F%" tr%a l^!i cho
chÈnh sùach ly tùan nây, trÈ thùèc ngè^!i Thè_!ng l_ai d°an thén vâo con
fè^!ng f°au tranh tinh vi vâ quy mç h!n. T^è khu v_èc %! Pleiku, Y Thih
Eban quy°et fºnh thânh l_ép cùac «%uy ban f°au tranh bÈ m_ét» v^a k"u g_oi Y
Bham Enuçl tham gia tr_èc ti°ep trong t%ç chùèc nây. Th°e lâ «%uy ban f°au
tranh bÈ m_ét» bù&t f)au thu hùut r°at nhi)eu cùan b_ç, trong fùo cùo çng Nay
Luett (g°oc Jaraià. Vâo thùang 5 n&m 1958, «%uy ban f°au tranh bÈ m_ét»
quy°et fºnh thânh l_ép m_çt m_&t tr_én th°ong nh°at mang t"n lâ Bajaraka t"n
128 Nicolas Weber

g_oi tù&t c%ua sù&c dén: Bahnar, Jarai, Radùe, Kaho. Y Bham Enuçl fè_!c
b)au lâm ch%u tºch c%ua m_&t tr_én; Paul Nèr, f_ai di_"n cho tÏnh Komtum; Y
Bih Aleo, f_ai di_"n tÏnh Darlac; Touneh Yoh vâ Touneh Phan (g°oc
Churuà, f_ai di_"n tÏnh F)ong Nai.
Ba thùang sau, tùèc lâ thùang 8 n&m 1958, Y Bham Enuçl g%!i m_çt
v&n thè y"u c)au cùac nhâ ngo_ai giao foân cùo m_&t %! Sâi Gôn trong fùo cùo
f_ai sùè Phùap, Mÿ, Anh, ‰„n F_ç, v.v., can thi_"p tr_èc ti°ep vù!i chÈnh quy)en
Ngç Fînh Di_"m nh^&m trao tr%a l_ai quy)en t_è trº cho khu v_èc Téy
Nguy"n. F%" tr%a l^!i cho bùèc thè nây, Ngç Fînh Di_"m ra l_"nh t°ong giam
çng Paul Nèr vâo thùang 9 n&m 1958, ti°ep theo lâ çng Y Thih Eban, Y
Bham Enuol, Y Ju Eban vâ Siu Siip.
Theo tùac gi%a G. C. Hickey, vâo n&m 1950, dén t_çc Khmer %!
Nam B_ç cüng thânh l_ép m_çt «M_&t Tr_én Dén T_çc Khmer Nam B_ç».
N&m 1963 lâ n&m fùanh d°au s_è xu°at hi_"n cûng m_çt lùuc hai m_&t tr_én vü
trang khùac %! Kampuchia fùo lâ «M_&t Tr_én Gi%ai Phùong Khmer Mi)en
Bù&c» vâ «M_&t Tr_én Gi%ai Phùong Champa» sau nây lâ «M_&t Tr_én Gi%ai
Phùong Cao Nguy"n Champa». Theo tùac gi%a, chÈnh trung tùa Les
Kosem, ngè^!i Ch&m %! Cao Mi"n lâ sùang l_ép vi"n c%ua hai m_&t tr_én nây.
S_è ra f^!i c%ua «M_&t Tr_én Gi%ai Phùong Cao Nguy"n Champa» fä
thùuc f%éy hai f°oi th%u Vi_"t C_çng vâ quén f_çi Mÿ câng chùu ùy th"m f°en
tînh hînh Téy Nguy"n. Nh^&m chinh ph_uc khu v_èc nây, Vi_"t C_çng fèa
ra d_è ùan chÈnh trº bi°en Téy Nguy"n thânh khu v_èc t_è trº vâ ch%u trè!ng
tçn tr_ong tuy_"t f°oi truy)en th°ong dén t_çc Téy Nguy"n. PhÈa Hoa K^y,
quén f_çi Mÿ fèa ra chi°en lè_!c nh^&m giùup f¨! Téy Nguy"n tr"n m_oi
m_&t vâ tîm cùach ki%"m soùat toân di_"n khu v_èc Téy Nguy"n. F%" f_at f°en
m_uc ti"u, c! quan tînh bùao CIA fùèng ta t%ç chùèc cùac f!n vº fºa phè!ng
t_ép trung cùac binh sï g°oc ngè^!i Téy Nguy"n f%" ch°ong l_ai s_è hi_"n di_"n
c%ua C_çng S%an trong khu v_èc nây, vâ nh°at lâ tîm cùach fèa cùac nhén v_ét
Bajaraka ra kh%oi tr_ai giam f%" l°ay lông tin vù!i cùac trÈ thùèc Téy Nguy"n
th^!i fùo. Trèù!c bi°en c°o nây, Ngç Fînh Nhu fùèng ra ph%an f°oi s_è nhùung
tay c%ua CIA Mÿ tr"n Cao Nguy"n, vî chÈnh quy)en Sâi Gôn s_! r^&ng
khçng côn c! h_çi f%" ki%"m soùat khu v_èc Téy Nguy"n n¨èa.

Trong chè!ng 3 vù!i nhan f)e: «M_&t Tr_én +ulro», tùac gi%a G. C.
Hickey f_&t m_oi tr_ong tém vâo cçng tùac phén tÈch nguy"n nhén s_è ra
f^!i c%ua m_&t tr_én nây, nh°at lâ vai trô chÈnh trº c%ua +ulro tr"n bân c^!
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 129
chÈnh trº %! Fçng Dè!ng.
Ngây 1 thùang 11 n&m 1963 fùanh d°au s_è s_up f%ç c%ua ch°e f_ç Ngç
Fînh Di_"m. Sau ngây f%ao chùanh, t°at c%a tû binh Bajaraka fè_!c tr%a t_è
do. Vâo thùang 7 n&m 1964, qua l^!i f)e nghº c%ua çng Y Dh!n Adrong
vâ trung tùa Les Kosem, phong trâo Bajaraka xin sùat nh_ép vâo «M_&t
Tr_én Gi%ai Phùong Champa» f%" thânh l_ép m_çt l_èc lè_!ng li"n hi_"p g_oi lâ
+ront Uni=iùe de Lutte des Races Opprimùees (M_&t Tr_én Th°ong Nh°at
F°au Tranh Cùac Dén T_çc Bº ‰Ap Bùècà.
F%" m%! mân cho s_è ra f^!i c%ua t%ç chùèc nây, ngây 20 thùang 9 n&m
1964, l_èc lè_!ng +ulro vûng d_éy t°an cçng cùè fi%"m quén s_è %! Buon
Sarpa g)an bi"n giù!i Cao Mi"n vâ Buon Mi Ga g)an Ban M" Thu_çt.
Ng^ay 17 thùang 10 n&m 1964, +ulro ra mù&t chÈnh ph%u lém th^!i c%ua M_&t
Tr_én Gi%ai Phùong Téy Nguy"n-Champa f_&t dèù!i quy)en länh f_ao c%ua
çng Y Bham Enuçl.
F%" gi%ai quy°et bi°en c°o nây, chÈnh ph%u Nguy¨"n Khùanh quy°et fºnh
thè!ng thuy°et vù!i +ulro. Ngây 15 thùang 10 n&m 1964, chÈnh quy)en Sâi
Gôn t%ç chùèc m_çt h_çi nghº t_ai Pleiku cùo s_è tham d_è c%ua phùai foân
+ulro. Nhén dºp nây, +ulro fèa ra y"u sùach lâ ph%ai tùai l_ép l_ai qui ch°e
«Hoâng Tri)eu Cè!ng Th%ç» ; trao tr%a quy)en s%! h¨èu f°at fai cho dén t_çc
thi%"u s°o ; t&ng cè^!ng s°o lè_!ng cçng chùèc thi%"u s°o trong cùac ngânh
hânh chùanh ; thânh l_ép tôa ùan phong t_uc ri"ng ; quén f_çi ri"ng ; vâ sau
cûng ph%ai dânh ch°e f_ç f_&c bi_"t cho cùac sinh vi"n h_oc sinh thi%"u s°o vâo
cùac trè^!ng ph%ç thçng hay chuy"n nghi_"p. Ngây 16 thùang 10 n&m
1964, th%u tèù!ng Nguy¨"n Khùanh ch%u t_oa bu%çi b°e m_ac h_çi nghº, tuy"n
b°o r^&ng chÈnh ph%u Sâi Gôn së fùap ùèng thÈch fùang nh¨èng y"u sùach c%ua
+ulro.
Sau ngây h_çi nghº %! Pleiku, phong trâo +ulro câng ngây câng
lan r_çng tr"n khù&p Cao Nguy"n vâ bù&t f)au bèù!c chén vâo bân c^! chÈnh
trº qu°oc t°e. F)au n&m 1965, +ulro fè_!c chÈnh ph%u hoâng gia Cao Mi"n
m^!i tham d_è f_ai h_çi qu°oc t°e Fçng Dè!ng t%ç chùèc t_ai th%u fç Nam
Vang. Féy lâ c! h_çi vâng son f%" +ulro tuy"n truy)en m_uc ti"u f°au
tranh chÈnh trº c%ua mînh trèù!c dè lu_én qu°oc t°e. Trong bâi di¨"n v&n
khai m_ac, Y Bham Enuçl fùèng ra chÏ trÈch kºch li_"t chÈnh sùach f°e
qu°oc c%ua Mÿ vâ phè!ng thùèc xém lè_!c c%ua Vi_"t Nam C_çng Hôa.

Chè!ng 4 c%ua tùac ph%ém nùoi f°en chi°en tranh gi¨èa +ulro vâ chÈnh
130 Nicolas Weber

ph%u Sâi Gôn, nh°at lâ vai trô c%ua B_ç Phùat Tri%"n Sù&c T_çc trong chè!ng
trînh thè!ng thuy°et vù!i +ulro.
K%" t^è thùang 6 n&m 1965, hâng lo_at h_çi fâm gi¨èa chÈnh quy)en
Sâi Gôn vâ +ulro fè_!c di¨"n ra. Trong cùac cu_çc h_çi fâm nây, +ulro
khçng ng)an ng_ai fèa ra y"u sùach thânh l_ép m_çt qu°oc gia f_çc l_ép %! Téy
Nguy"n vâ ch_on Ban M" Thu_çt lâ th%u fç c%ua qu°oc gia nây.
M_&c dû chÈnh ph%u Sâi Gôn ch°ap nh_én ng)oi vâo bân thè!ng
thuy°et vù!i +ulro, nhèng tînh hînh Téy Nguy"n câng ngây câng c&ng
th%&ng h!n k%" t^è thùang 11 n&m 1965. Khçng tîm fè_!c gi%ai phùap f%"
thè!ng thuy°et, +ulro tung ra chi°en dºch t°an cçng Cao Nguy"n vâo
ngây 17 thùang 12 n&m 1965. Sau cu_çc t°an cçng nây, chu¨én tèù!ng Vïnh
L_çc, tè l_"nh quén foân II vâ vûng II chi°en thu_ét ra l_"nh t%è hînh 4 tû
binh +ulro bº bù&t trong tr_én chi°en vâo thùang 12 n&m 1965.
V_u ùan t%è hînh 4 tû binh +ulro chÏ géy th"m tînh hînh r°oi ren %!
Téy Nguy"n. Hâng lo_at tin f)on lâ linh h)on c%ua 4 tû binh nây së xu°at
hi_"n tr"n Cao Nguy"n f%" tr%a thû dén cè ngè^!i Vi_"t sinh s°ong %! féy.
F%" gi%ai t%oa khçng khÈ ng_çt ng_ay nây, Ch%u Tºch ·Uy Ban Hânh Phùap
Qu°oc Gia lâ Nguy¨"n Cao K^y tîm cùach vu°ot ve +ulro b^&ng cùach bäi b%o
vâo ngây 21 thùang 2 n&m 1966 Nha F_&c Trùach Thè_!ng V_u f%" thânh
l_ép Ph%u F_&c ·Uy Thè_!ng V_u vâ giao cho Paul Nèr, m_çt thânh vi"n
+ulro lâm F_&c ·Uy Trè%!ng. S_è ra f^!i c%ua Ph%u F_&c ·Uy Thè_!ng V_u fä
fèa tînh hînh Téy Nguy"n vâo m_çt khùuc quanh mù!i. S_è hi_"n di_"n c%ua
çng Paul Nèr trong chÈnh quy)en Sâi Gôn câng lâm t&ng cè^!ng th"m
ti°eng nùoi c%ua dén t_çc Téy Nguy"n %! Vi_"t Nam vâ kÈch f_çng ùy thùèc h_"
dén t_çc trong m_oi t^èng lù!p giù!i trÈ thùèc Téy Nguy"n th^!i fùo.
K%" t^è n&m1966, v°an f)e +ulro khçng côn n^&m trong tay c%ua m_çt
s°o tèù!ng länh %! vûng II chi°en thu_ét n¨èa, nhèng lâ m_çt v°an f)e tr_ong
y°eu do chÈnh quy)en trung è!ng %! Sâi Gôn fùèng ra lùy gi%ai vâ quy°et
fºnh. K%" t^è fùo, chÈnh ph%u Vi_"t Nam tîm m_çt gi%ai phùap f%" thè!ng
thuy°et vù!i +ulro, thay vî dûng b_ao l_èc. K%" t^è thùang 5 n&m 1966, h_çi
fâm gi¨èa +ulro vâ chÈnh ph%u Sâi Gôn bù&t f)au ti°ep di¨"n qua nhi)eu hînh
thùèc. ChÈnh quy)en Sâi Gôn bù&t f)au fèa ra m_çt s°o gi%ai phùap f%" gi%ai
quy°et y"u sùach c%ua +ulro. Ngây 22 thùang 7 n&m 1966, chÈnh ph%u Vi_"t
Nam ch°ap nh_én +ulro cùo f_ai di_"n chÈnh thùèc trong cùac nhâ l_ép hi°en vâ
l_ép phùap. Th"m vâo fùo, H_çi F)ong Sù&c T_çc lâ c! quan cao c°ap f_&c
trùach v°an f)e dén t_çc thi%"u s°o, fè_!c ghi rö trong fi)eu 66 vâ 69 c%ua hi°en
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 131
phùap Vi_"t Nam C_çng Hôa ra f^!i ngây 1 thùang 4 n&m 1967. Sau ngây
fù&c c%è t%çng th°ong vâo ngây 16 thùang 12 n&m 1967, trung tèù!ng
Nguy¨"n V&n Thi_"u ra l_"nh bäi b%o Ph%u F_&c ·Uy Thè_!ng V_u f%" thânh
l_ép B_ç Phùat Tri%"n Sù&c T_çc.

Trong chè!ng 5 c%ua tùac ph%ém vù!i t_èa f)e «T°et M_éu Thén vâ s_è
bi°en f%çi chÈnh trº», tùac gi%a G. C. Hickey cho r^&ng vâo nh¨èng n&m
1968 vâ 1971, f%" tr%a l^!i cho cùac y"u sùach c%ua +ulro, chÈnh ph%u Sâi
Gôn bù&t f)au fèa ra nhi)eu chÈnh sùach èu fäi h!n dânh cho dén t_çc
thi%"u s°o. K%" t^è n&m 1969, chÈnh ph%u Sâi Gôn giao toân quy)en cho B_ç
Phùat Tri%"n Sù&c T_çc f%" thè!ng thuy°et vù!i +ulro vâ phùat tri%"n chè!ng
trînh sù&c t_çc d_èa tr"n y"u sùach c%ua +ulro. Nhèng bi°en c°o t°et M_éu Thén
vâo n&m 1968 fä fèa v°an f)e Téy Nguy"n vâo m_çt khùuc quanh mù!i.
Téy Nguy"n tr%! thânh bäi chi°en trè^!ng tranh ch°ap gi¨èa ba l_èc lè_!ng
f_&t dèù!i quy)en fi)eu hânh c%ua ba nhén v_ét g°oc Téy Nguy"n, fùo lâ M_&t
Tr_én +ulro do Y Bham Enuçl (Radhùeà länh f_ao, M_&t Tr_én Téy
Nguy"n T_è Trº c%ua C_çng S%an do Y Bih Aleo (Radhùeà fi)eu hânh vâ B_ç
Phùat Tri%"n Sù&c T_çc mâ b_ç trè%!ng lâ çng Paul Nèr (Bahnarà. Trèù!c tînh
hînh khùo kh&n nây, chÈnh quy)en Sâi Gôn v¨én ti°ep t_uc thè!ng thuy°et
vù!i +ulro nhèng fçi b"n khçng tîm ra m_çt gi%ai phùap chÈnh trº chung.

Trong chè!ng 6 vù!i nhan f)e: «·Anh hè%!ng chi°en tranh», tùac gi%a
G. C. Hickey phén tÈch r°at lâ t%y mÏ %anh hè%!ng c%ua vai trô chi°en tranh
trong chÈnh sùach phùat tri%"n dén t_çc thi%"u s°o c%ua chÈnh ph%u Sâi Gôn.
Trèù!c s_è bânh trèù!ng tuy"n truy)en c%ua C_çng S%an, chÈnh ph%u Sâi
Gôn c)an cùo h_éu thu¨én giù!i trÈ thùèc Téy Nguy"n f%" ph%an chi°en l_ai vù!i
chÈnh sùach c%ua Vi_"t C_çng %! khu v_èc nây. Vâo nh¨èng n&m 1964-1970
giù!i trÈ thùèc thi%"u s°o g)om Ch&m vâ cùac dén t_çc Téy Nguy"n cùo m_çt
%anh hè%!ng m_anh trong t%ç chùèc chÈnh trº vâ quén s_è %! Vi_"t Nam. Féy
lâ th^!i k^y vâng son nh°at c%ua dén t_çc thi%"u s°o %! mi)en trung Vi_"t Nam.
D_èa vâo th°e l_èc c%ua +ulro, giù!i trÈ thùèc Ch&m vâ Téy Nguy"n fä thoùat
ly ra kh%oi m_oi s_è ki)em ch°e chÈnh trº, khçng ng)an ng_ai t_ao ra bao
phong trâo f°au tranh nh^&m b%ao v_" quy)en l_!i cho dén t_çc thi%"u s°o. D_èa
vâo quy ch°e c%ua B_ç Phùat Tri%"n Sù&c T_çc vâ H_çi F)ong Sù&c T_çc, phong
trâo trÈ thùèc ngè^!i Ch&m vâ Téy Nguy"n cùo m_çt ch¨ç fùèng f%" tham gia
tÈch c_èc trong cùac chÈnh sùach c%ua chÈnh ph%u Sâi Gôn li"n quan f°en dén
132 Nicolas Weber

t_çc thi%"u s°o %! mi)en Trung.

Bèù!c vâo n&m 1970, t%ç chùèc +ulro fang fi vâo m_çt khùuc quanh
mù!i sau ngây f%ao chùanh hoâng t%è Norodom Sihanouk thùang 3 cûng
n&m. Vâo thùang 4 n&m 1970, Vi_"t C_çng t°an cçng Kampuchea. Ngây
30 thùang 4 n&m 1970 quén f_çi Mÿ vâ Vi_"t Nam C_çng Hôa ti°en quén
vâo Cao Mi"n f%" giùup f¨! qu°oc gia nây ra kh%oi ùach th°ong trº c%ua C_çng
S%an. Trèù!c tînh th°e nây, l_èc lè_!ng +ulro khçng côn lâ k%e thû c%ua quén
f_çi Sâi Gôn n¨èa, nhèng l^a b_an f)ong hânh trong chi°en tranh ch°ong
C_çng S%an %! Fçng Dè!ng.

Trong chè!ng 7 c%ua tùac ph%ém, tùac gi%a G. C. Hickye chùu tém f°en
s_è tân phùa c%ua chi°en tranh f°oi vù!i f)ong bâo sù&c t__çc %! Téy Nguy"n. K%"
t^è ngây 31 thùang 3 n&m 1972, C_çng S%an phùat f_çng chi°en dºch t°an
cçng Téy Nguy"n. Chi°en tranh nây fä fèa hâng tr&m ngân dén t_çc
Téy Nguy"n ph%ai b%o r!i thçn xùom f%" fi tîm khu mù!i fºnh cè. H_o fä
tr%! thânh m_çt n_an nhén c%ua chi°en tranh. Tè!ng lai vâ s_è s°ong côn c%ua
h_o hoân toân tûy thu_çc vâo k°et qu%a c%ua cu_çc chi°en gi¨èa chÈnh ph%u Sâi
Gôn vâ l_èc lè_!ng f°au tranh vö trang c%ua C_çng S%an.

Qua chè!ng 8 c%ua tùac ph%ém mang t_èa f)e «Gi¨èa s°o 0 vâ s°o c_çng
vç c_èc», G. C. Hickey dânh nhi)eu trang gi°ay f%" f_&t l_ai v°an f)e li"n
quan f°en chÈnh sùach c%ua chÈnh ph%u cùach m_ang sau ngây gi%ai phùong
Sâi Gôn vâo n&m 1974.
Ngây 28 thùang 1 n&m 1973, hi_"p fºnh fînh chi°en %! Paris ra f^!i.
Quy)en l_èc c%ua chÈnh ph%u Sâi Gôn bù&t f)au gi%am d)an. B_ç Phùat Tri%"n
Sù&c T_çc chÏ lâ m_çt bùong hînh khçng côn h_éu thu¨én chÈnh trº. Ngè_!c
l_ai m_&t tr_én +ulro l_ai xu°at hi_"n %! Téy Nguy"n dèù!i m_çt hînh thùèc
khùac, fùo lâ l_èc lè_!ng nây khçng côn lâ m_&t tr_én ch°ong C_çng S%an n¨èa,
nhèng lâ t%ç chùèc thén C_çng. S_è gùop tay c%ua +ulro trong tr_én chi°en gi%ai
phùong Ban M" Thu_çt vâo f)au n&m 1975 lâ m_çt thÈ d_u fi%"n hînh.
Ngây 17 thùang 4 n&m 1975, th%u fç Nam Vang r!i vâo tay
Khmer F%o. Toân di_"n trung è!ng +ulro %! Cao Mi"n hoân toân s_up f%ç.
Thùang 4 n&m 1975 cüng lâ ngây fùanh d°au cho s_è s_up f%ç c%ua +ulro,
m_çt m_&t tr_én fä f^èng gi¨è m_çt vai trô quan tr_ong tr"n bân c^! chÈnh trº %!
Fçng Dè!ng t^è n&m 1974 f°en 1975.
Sau ngây gi%ai phùong Sâi Gôn vâo n&m 1975, dén t_çc Téy
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 133
Nguy"n ch^! f_!i chÈnh sùach c%ua phong trâo Téy Nguy"n T_è Trº mâ
C_çng S%an fä hç hâo t^è n&m 1964. Ti°ec r^&ng, féy chÏ lâ m_çt chÈnh sùach
l^èa bºp. M_çt khi fä th°ong nh°at f°at nèù!c, chÈnh quy)en Hâ N_çi ch%&ng
nh¨èng khçng mu°on nhù&c f°en t"n phong trâo Téy Nguy"n T_è Trº nây
n¨èa, nhèng côn fèa ra bao chÈnh sùach f)ong hùoa dén t_çc thi%"u s°o, bi°en
Téy Nguy"n thânh khu v_èc kinh t°e mù!i dânh cho 8 tri_"u ngè^!i Kinh t^è
mi)en Bù&c trân xu°ong.
N&m 1975 lâ n&m tr%! l_ai s°o khçng. ChÈnh quy)en Hâ N_çi tùùai l_ép
l_ai chÈnh sùach mâ Ngç Fînh Di_"m fä t^èng ùap d_ung cho khu v_èc Téy
Nguy"n vâo n&m 1954.

T_è do trong nùui r^èng. Lºch s%è dén t_çc thi%"u s°o %! Téy Nguy"n
Vi_"t Nam lâ m_çt m_çt tùac ph%ém khoa h_oc f)au ti"n vi°et v)e lºch s%è f°au
tranh c%ua dén t_çc thi%"u s°o %! mi)en Trung Vi_"t Nam vâo nh¨èng n&m
1964-1975, dèù!i lùa c^! c%ua m_çt t%ç chùèc vü trang mang t"n lâ +ulro, tùèc
lâ M_&t Tr_én Th°ong Nh°at F°au Tranh Cùac Dén T_çc Bº ‰Ap Bùèc.
Tùac ph%ém c%ua G. C. Hickey lâ m_çt cçng trînh nghi"n cùèu r°at
cçng phu vâ tÏ mÏ d_èa tr"n ngu)on tè li_"u r°at d)oi dâo do quén f_çi Mÿ
cung c°ap. Cüng nh^! tùac ph%ém nây, f_çc gi%a cùo th%" hînh dung fè_!c ph)an
nâo ti°en trînh lºch s%è f°au tranh c%ua dén t_çc thi%"u s°o dèù!i ch°e f_ç Vi_"t
Nam C_çng Hôa, vâ vai trô c%ua quén f_çi Mÿ trong lºch trînh f°au tranh
nây.
Dû féy m_çt tùac ph%ém cùo ch°at lè_!ng khoa h_oc r°at lâ cao nhèng
tùac ph%ém nây khçng trùanh kh%oi m_çt s°o l¨çi l)am, nh°at n_çi dung c%ua ch%u
f)e vâ phè!ng cùach trînh bây c%ua tùac ph%ém.
Fùèng tr"n phè!ng di_"n n_çi dung, tùac gi%a G. C. Hickey chÏ bi°et
d_èa tr"n tè li_"u do quén f_çi Mÿ vâ chÈnh quy)en Sâi Gôn cung c°ap f%"
mç t%a l_ai lºch trînh f°au tranh c%ua +ulro, trong khi fùo tùac gi%a khçng l)an
nâo nhù&c f°en tè li_"u +ulro f%" ki%"m chùèng l_ai nh¨èng bi°en c°o fä x%ay ra
do quén f_çi Mÿ hay Sâi Gôn loan tin. S_è vù&ng m_&t tè li_"u +ulro fä
fèa f_çc gi%a f_&t l_ai bao nghi v°an, cùo ch&ng tùac ph%ém c%ua G. C. Hickey
mâ chùung tçi fä phén tÈch %! ph)an tr"n chÏ lâ lºch s%è m_çt chi)eu c%ua
+ulro, hay nùoi m_çt cùach khùac fùo lâ lºch s%è +ulro nhîn qua quan fi%"m
c%ua quén f_çi Mÿ hay chÈnh ph%u Sâi Gôn thî fùung h!n.
134 Nicolas Weber

Cüng trong tùac ph%ém nây, tùac gi%a r°at chùu tém vâo s_è mç t%a quùa
chi ti°et li"n quan f°en lai lºch gia fînh, h_" t_çc vâ ngu)on g°oc dén t_çc c%ua
m_çt s°o nhén v_ét +ulro, f%" r)oi qu"n fi ph)an trînh bây m_çt cùach sùang
s%ua h!n li"n quan f°en lºch trînh f°au tranh c%ua +ulro trong th^!i gian vâ
khçng gian c%ua nùo. Nhîn qua tùac ph%ém nây, f_çc gi%a cùo c%am giùac r^&ng
féy chÏ lâ cu°on kùy s_è vi°et v)e cçng trînh f°au tranh c%ua dén t_çc Téy
Nguy"n, h!n lâ m_çt f)e tâi li"n quan f°en lºch s%è f°au tranh c%ua l_èc
lè_!ng vü trang +ulro mâ trung è!ng f_&t t_ai th%u fç Nam Vang.
Fi)eu fùang ng_ac nhi"n trong tùac ph%ém nây, fùo lâ tùac gi%a G. C.
Hickey chÏ nùoi f°en cùac nhén v_ét +ulro g°oc Téy Nguy"n vâ chÏ chùu tém
f°en cçng trînh f°au tranh c%ua anh em Téy Nguy"n, f%" r)oi qu"n h%&n fi
vai trô c%ua ngè^!i Ch&m trong m_&t tr_én +ulro nây. Tùac gi%a cüng khçng
bao gi^! nhù&c f°en thi°eu tèù!ng Les Kosem, ngè^!i Ch&m %! Cao Mi"n,
m_çt sùang l_ép vi"n nhèng cüng nhén v_ét ch%u ch°ot nù&m m_oi quy)en hânh
trong t%ç chùèc +ulro t^è n&m 1964 f°en n&m 1975.
B"n c_anh s_è sai l)am fùo, tùac ph%ém c%ua G. C. Hickey v¨én lâ m_çt
cçng trînh nghi"n cùèu khoa h_oc r°at lâ nghi"m tùuc li"n quan f°en l_èc
lè_!ng vü trang +ulro, m_çt m_&t tr_én fä t^èng gi¨è m_çt vai trô quan tr_ong
tr"n bân c^! chÈnh trº F_çng Dè!ng vâo nh¨èng n&m 1964-1975.