Fenomenologia

religii
Rudolf Otto
Rola fenomenologii

• Powrót do rzeczy samej

• Zasada zasad
• Cechy metody fenomenologicznej (doświadczenie
źródłowe, redukcja eidetyczna I transcendentalna)
• Biografowie zwrócili uwagę na zadziwiającą ilość konwersji
religijnych wśród fenomenologów
Rola Friedricha
Schleiermachera
(1768-1834)
Friedrich Schleiermacher

• Wychowany w duchu surowego pietyzmu

• Myśliciel epoki romantyzmu, kontestujący oświeceniowy
racjonalizm
• Ojciec nowożytnej hermeneutyki
• Tłumacz I badacz Platona. Zajmował się też teorią przekładu
• Mowy o religii do wykształconych spośród tych, którzy nią gardzą
(1799)
Wyrzeka się ona [religia]- by wejść w posiadanie swej
własności - wszelkich pretensji do czegokolwiek, co
należy do metafizyki i moralności, i oddaje wszystko,
co jej narzucono. Nie pragnie ona określać i
wyjaśniać natury wszechświata, jak robi to metafizyka,
nie pragnie też dzięki sile wolności i boskiej
samowoli człowieka dalej kształtować i wykańczać
wszechświata, jak to czyni moralność. Jej istotą nie
jest ani myślenie, ani działanie, lecz ogląd i uczucie.
Chce ona oglądać wszechświat, chce go pobożnie
podpatrywać w jego obrazach i działaniach, z
dziecięcą biernością chce dać się pochwycić i
wypełnić jego bezpośrednim wpływom. Toteż
przeciwstawia się metafizyce i moralności we
wszystkim, co stanowi jej istotę, i we wszystkim, co
charakteryzuje jej działania. Metafizyka i moralność
widzą w całym wszechświecie tylko człowieka jako
centralny punkt wszystkich relacji, jako warunek
wszelkiego bytu i przyczynę wszelkiego stawania się;
religia chce widzieć w człowieku nie mniej niż we
wszystkich innych rzeczach poszczególnych i
skończonych to, co nieskończone, tego odbicie, tego
prezentację.
• Istotą religii jest "ogląd I uczucie"(niezaspokojona tęsknota,
święta melancholia, bezgraniczna zależność od Boga)
• Kruchość, przemijanlość człowieka I radykalnie inna potęga,
moc Boga.
• Istotą relii, kultu, modlitwy jest to doznanie
Rudolf Otto (1869-
1937)
• Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa I ich
stosunek do elementów racjonalnych (1917)
• Mistyka Wchodu I Zachodu (1926)

• Teolog protestancki, religioznawca

Cechy metody fenomenologicznej Otta

• Związki z Husserlem są raczje luźne, chodzi raczej o

powinowactwo sposobu myślenia
• Nieredukcjonistyczne traktowanie religii jako przedmiotu
(realność swoista, autnomiczna, niesprowadzalna do innych sfer)
• Transcendentalizm
• Religia to nie składnik natury człowieka (Feuerbach), ale
transcendentalnhy warunek możliwości natury człowieka
 Numinosum
• Co byłoby tym warunkiem przeżyć?
Metafizyka podsuwa Boga, Sacrum?
NIE
• NUMINOSUM (łac. Numen - bóstwo,
istota boska, boskość, majestat, rozkaz,
wola boża, wzniosłość, wysokość. W
starożytnym Rzymie – tajemnicza,
bezpostaciowa moc oddziaływująca na
świat)
• Numinosum to "przedmiot", korelat
przeżycia religijnego, to co
przeżywane
• Językowo nieopisywalne
• Oddziaływanie numinosum na
człowieka jest ambiwalentne
 Cechy uczuć
religijnych
• Są "samowzbudne" źródłem ich jest konstytucja człowieka, a
zewnętrzne warunki (empiryczne, społeczne, kulturowe) tylko są
bodźcem dla samowzbudzania się uczuć.
• Samo wrażenie to "uczucie zależności stworzenia", ale Otto
koncentruje się nie na samym przeżywaniu, ale na numinosum, które
jest tu źródłem, wywołuje poczucie zależności od tej mocy
• Dlatego nie da się objaśnić tych uczuć przez analogię do innych
uczuć zależności
• Uczucia powstające w wyniku oddziaływania numinosum też są
ambiwalentne: mysterium tremendum I mysterium fascinans
 Mysterium tremendum (horror
religiosus)
• Strach, poczucie braku ucieczki, przerażenie duszy,
niemożność zakończenia
• Groza wywołana wszechmocą, potęgą, gniewem,
nieobliczalnością, despotyzmem, samowolą, kapryśnością
numinosum
• Szok wynikający z odkrycia, że spodziewalismy się łagodności
a oto groza
• Poczucie obcości, nieznajomości, nieludzkości numinosum
• Poczucie bycia pyłem, prochem, nicością
• Przerażenie - odkrycie żywego Boga oznacza odkrycie jego
pasji, namiętności, zapalczywości, skłonności do ingerowania
w świat, przymus, przemoc, zniewolenie, opresyjność
• Słabszą formą jest mirum -- dziwność, osłupienie, poczucie
obcości, niewspółmierności numinosum do świata; dlatego
numinosum określić lepiej nicością niż byciem
Biblia

• Mojżesz zasłonił twarz, bał się bowiem ujrzeć Boga (Wj)

• Stąd się we łzach rozpływam, pokutuję w prochu I w popiele
(Hi)
• Straszna to rzecz wpaść w ręce Boga żywego (…) Bóg nasz
jest ogniem trawiącym (Hbr)
• Stygmaty św. Franciszka
Łaska przebica serca - św. Teresa
Mysterium
fascinans

• Tworzy kontrast do
tremendum, sprawiając, że
mimo grozy garniemy się doń.
Euforia, przyciąganie,
katartyczność, jak fascynacja
horrorem
• Oczarowanie, zachwyt,
odczucie szczęścia, słodycz,
• Poczucie wsparcia, pomocy,
łaski niezasłużonej, wybrania
Rozwój religii

• Numinosum to dopiero początek. Irracjonalny element w religii

• Religia powstaje gdy pojawia się konceptualizacja racjonalna (moralność, estetyka,
teologia itd)
• Zanika element tremendum (pozostaje np. Jako sprawiedliwość Boża
• Jednak zniwelowanie elementu numinotycznego zawsze powoduje eksplozję
numinosum
• Elementy irracjonalne chronią przed skostnieniem, dogmatyzmem
• A racjonalizacja numinosum chroni przed fanatyzmem I fundamentalizmem
• W tym procesie gry irracjonalnych i racjonalnych presji numinosum przechodzi w
świętość
Istota religii

• Nieusuwalny element irracjonalny

• Tremendum - początkowo silne, później spychane na margines
• Zagrożenie religii przez całkowite zniwelowanie tremendum
(laicyzacja, instrumentalizacja, banalizacja)
• Kluczowa rola doświadczenia, boskości, świętości (sacrum -
najpełniejsze urzeczywistnienie)
• Numinosum I sacrum, ale nie koniecznie Bóg I nie koniecznie
Bóg osobowy