TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG

KHOA: LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

……….……….

TIỂU LUẬN MÔN

KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊ NIN

Đề tài:

ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI

CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM

Sinh viện thực hiện : Nguyễn Nguyệt Hà

Mã sinh viên : 2214518033
Số thứ tự : 36
Lớp tín chỉ : TRI115
Giảng viên hướng dẫn : TS. Đặng Hương Giang

Quảng Ninh, tháng 5 năm 2023

 MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU ...............................................................................................................

NỘI DUNG ...................................................................................................................

I. Khái quát về nền kinh tế thị trường. ....................................................................... 1

1. Khái niệm về nền kinh tế thị trường. .........................................................1

2. Những đặc điểm cơ bản của nền kinh tế thị trường .................................. 1

3. Các mô hình kinh tế thị trường trong lịch sử ............................................ 3

3.1 Mô hình kinh tế thị trường tự do ......................................................3

3.2. Mô hình kinh tế thị trường - xã hội ................................................3

3.3. Mô hình kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ................................... 4

II. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. ................... 5

1. Nguyên nhân Việt Nam lựa chọn đi theo con đường kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa. ........................................................................ 5

2. Bản chất, đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam. ....................................................................................................... 6

3. Những thành tựu đã đạt được. ................................................................... 8

4. Những hạn chế còn tồn tại. ........................................................................ 9

5. Một số giải pháp, chính sách cần thiết .................................................... 10

KẾT LUẬN ...................................................................................................................

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................

 LỜI MỞ ĐẦU

Cuối những năm 70 đầu những năm 80, tình hình kinh tế - xã hội ở Việt Nam ngày
càng bộc lộ nhiều khó khăn, yếu kém và lâm vào tình trạng khủng hoảng. Đứng
trước hoàn cảnh đó, yêu cầu đặt ra là phải tìm ra hướng giải quyết kịp thời và hiệu
quả để đưa nền kinh tế ổn định trở lại, thậm chí là phát triển. Năm 1986 là thời
điểm được coi là bước ngoặt của nền kinh tế Việt Nam khi Đảng và Nhà nước
quyết định chuyển nền kinh tế từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp
sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính điều này đã giúp
đất nước đạt được nhiều thành tựu to lớn và quan trọng trong việc phát triển và
khẳng định vị thế Việt Nam trên thị trường quốc tế. Em đã chọn đề tài “Đặc điểm
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” với mong muốn được
tìm hiểu ẽo hơn các vấn đề xoay quanh việc xây dựng và phát triển nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
 NỘI DUNG

I. Khái quát về nền kinh tế thị trường.

1. Khái niệm về nền kinh tế thị trường.

Kinh tế thị trường là mô hình kinh tế mà trong đó người mua và người bán
tác động với nhau theo quy luật cung cầu, giá trị để xác định giá cả và số lượng
hàng hoá, dịch vụ trên thị trường. Theo C.Mác, đây là giai đoạn phát triển tất yếu
của lịch sử mà bất kỳ nền kinh tế nào cũng trải qua để đạt tới nấc thang cao hơn.
Nấc thang cao hơn này chính là nền kinh tế cộng sản chủ nghĩa mà giai đoạn đầu là
nền kinh tế xã hội chủ nghĩa (XHCN). Để đạt đến nấc thang này, nền kinh tế thị
trường phải phát triển hết mức, phải trở thành phổ biến trong đời sống kinh tế - xã
hội.

2. Những đặc điểm cơ bản của nền kinh tế thị trường

Thứ nhất, các chủ thể trong nền kinh tế tồn tại độc lập.

Theo định đướng nền kinh tế thị trường, các chủ thể kinh tế phải tồn tại độc lập
dưới nhiều hình thức khác nhau. Các chủ thể này toàn toàn độc lập, tự chủ và tự
chịu trách nhiệm đối với quyết định của bản thân trong việc trong việc cân nhắc
xem sẽ sản xuất cái gì, sản xuất cho ai và sản xuất như thế nào.

Về bản chất, nền kinh tế thị trường gồm nhiều dạng sở hữu như sở hữu tư
nhân, sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể,… trong đó sở hữu tư nhân luôn là thành tố
tất yếu, bắt buộc.
1
 Về nguyên tắc, các chủ thể sở hữu trong nền kinh tế thị trường là độc lập và
bình đẳng với nhau trước pháp luật và trong hoạt động kinh doanh. Nhưng mỗi chủ
thể sở hữu lại có vai trò, vị thế đặc thù trong sự vận hành của nền kinh tế thị trường.
Chính điều này đã tạo nên sự đa dạng, góp phần thúc đẩy kinh tế vận động và phát
triển.

Thứ hai, hệ thống giá cả được hình thành theo nguyên tắc thị trường, giá cả
của một mặt hàng được quyết định bởi nguồn cung - cầu trên thị trường.

Nền kinh tế thị trường chỉ vận hành được khi hệ thống giá cả được quyết
định khách quan bởi thị trường. Đứng trước môi trường trường cạnh tranh thị
trường, tín hiệu giá cả là căn cứ khách quan đối với các chủ thể kinh tế trong việc
đưa ra các quyết định sản xuất - kinh doanh của mình. Để tối đa hoá lợi nhuận thu
được, giá cả phải được điều tiết bằng cơ chế tự điều tiết.

Thứ ba, cơ chế vận hành của nền kinh tế thị trường là cạnh tranh tự do.

Nói đến kinh tế thị trường thì phải nói đến cạnh tranh tự do. Cơ chế cạnh
tranh thị trường là cơ chế tự điều chỉnh, hay còn được gọi là “bàn tay vô hình”.
Nhờ có cơ chế này mà nền kinh tế tự cân bằng mỗi khi bị trục trặc.

Cạnh tranh là cơ chế chủ yếu phân bố các nguồn lực trong nền kinh tế thị
trường. Khi có cạnh tranh, các nguồn lực hoạt động trong các ngành, lĩnh vực kém
hiệu quả sẽ được chuyển sang những ngành có khả năng phát triển cao hơn.

Thứ tư, vai trò điều tiết kinh tế của nhà nước.

Từ trước đến nay vẫn luôn có những thừa nhận về vai trò của nhà nước đối
với quá trình phát triển, thị trường và nhà nước không thể tách rời mà luôn chịu tác
2
động qua lại lẫn nhau. Chính phủ can thiệp vào nền kinh tế nhằm mục tiêu hạn chế
và khắc phục những thất bại của nền kinh tế thị trường như khủng hoảng, đói
nghèo, công bằng xã hội, đồng thời kích thích tăng trưởng kinh tế, điều tiết công ăn
việc làm, hỗ trợ xuất khẩu,… Nhà nước tham gia với tư cách vừa là bộ máy quản
lý xã hội, vừa là một yếu tố nội tại của cơ chế vận hành kinh tế.

3. Các mô hình kinh tế thị trường trong lịch sử

Ngoài việc kinh tế thị trường phát triển biến thành kinh tế tư bản chủ nghĩa,
ở nhiều quốc gia khác trên thế giới đã có những hướng đi riêng.

3.1 Mô hình kinh tế thị trường tự do

Một số quốc gia như Hongkong, Singapore, New Zealand,… đã chọn con
đường phát triển kinh tế theo mô hình kinh tế thị trường tự do. Mô hình này đề cao
vai trò của chế độ sở hữu tư nhân, của tự do cá nhân và cạnh tranh tự do. Ở đó, sự
điều tiết của chính phủ chỉ hạn chế ở mức thấp mà thay vào đó các lực lượng thị
trường sẽ chịu trách nhiệm quyết định xã hội nên sản xuất cái gì, sản xuất như thế
nào và sản xuất cho ai. Cũng trong mô hình kinh tế này, cách thức thị trường phân
phối hàng hoá hay thu nhập cho các cá nhân trong xã hội liên quan trực tiếp đến sự
vận hành của thị trường các yếu tố sản xuất. Thị trường này sẽ quyết định phần
hàng hoá hay dịch vụ mà mỗi người được hưởng trong tổng sản lượng hàng hoá và
dịch vụ mà xã hội tạo ra.

3.2. Mô hình kinh tế thị trường - xã hội

Đối với mô hình kinh tế thị trường - xã hội, điển hình là Đức, Thuỵ Điển, Na Uy
và một số nước Bắc Âu, về nguyên tắc, mô hình thừa nhận các yếu tố cơ bản phổ

3
biến của nền kinh tế thị trường. Thế nhưng, so sánh với nền kinh tế thị trường tự do,
mô hình này có 2 đặc điểm nổi bật:

- Xác định được mục tiêu của quá trình phát triển kinh tế thị trường là xã hội và
phát triển con người.

- Nhà nước dẫn dắt nền kinh tế không chỉ nhắm đến mục tiêu tăng trưởng kinh tế
mà còn để phát triển xã hội.

Trên thực tế, việc áp dụng mô hình này đã mang lại kết quả tích cực ở nhiều nước
và kéo dài trong nhiều thập niên. Điều này đã xác nhận tính tất yếu của xu hướng
phát triển mô hình kinh tế - thị trường.

3.3. Mô hình kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa

Đây là mô hình kinh tế đã góp phần đưa nền kinh tế của Trung Quốc đứng
thứ hai Thế giới theo GDP danh nghĩa, chỉ sau Hoa Kỳ. Mặc dù mới chỉ xuất hiện
ở Trung Quốc khoảng 30 năm nhưng các kết quả thực tế đã chứng tỏ đây là mô
hình có sức sống mạnh mẽ và có triển vọng lịch sử to lớn. Trung Quốc đi lên xây
dựng nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, từ bỏ nền kinh tế kế hoạch hoá, tập
trung. Quá trình này gồm 4 giai đoạn:

- 1978 - 1784: Lấy kinh tế làm chính, lấy điều tiết thị trường làm bổ trợ.

- 1984 - 1993: Nền kinh tế xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế hàng hoá có kế hoạch
trên cơ sở chế độ công hữu.

- 1993 - 2003: Xây dựng Thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa

- 1993 đến nay: Từng bước khẳng định nền Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa.
4
 Ở Trung Quốc, “bàn tay vô hình” đã phát huy tác dụng to lớn. Thị trường
hàng hoá phát triển lành mạnh với hơn 95% hàng hoá do thị trường điều phối, hàng
hoá do nhà nước định giá chỉ chiếm 5%. Thị trường các yếu tố sản xuất không
ngừng hoàn thiện, hình thành một hệ thống thị trường tương đối hoàn chỉnh bao
gồm thị trường lao động, thị trường vốn, thị trường đất đai, thị trường khoa học
công nghệ,… Chiến lược đa nguyên hoá thị trường đã được thực thi, thông suốt thị
trường trong nước và quốc tế, giảm thấp những hạn chế cho phép gia nhập hoặc rời
bỏ thị trường,… Có thể thấy một hệ thống thị trường hiện đại mở cửa thống nhất
cạnh tranh có trật tự đã hình thành.

II. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

1. Nguyên nhân Việt Nam lựa chọn đi theo con đường kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa.

Từ trước đến nay, kinh tế thị trường tồn tại và phát triển chủ yếu dưới chủ
nghĩa tư bản, là nhân tố quyết định tới sự tồn tại và phát triển của chủ nghĩa tư bản.
Ngày nay, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa đã đạt tới giai đoạn phát triển khá
cao và phồn thịnh trong các nước tư bản phát triển.

Tuy nhiên, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa không phải chỉ có mặt tích
cực mà còn có mặt trái. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất, mâu thuẫn
của chủ nghĩa tư bản ngày càng bộc lộ sâu sắc, không giải quyết được các vấn đề
xã hội, làm tăng thêm khoảng cách giữa người giàu và người nghèo. Hơn thế nữa,
trong điều kiện toàn cầu hoá hiện nay, nó còn ràng buộc các nước kém phát triển
với một số nước lớn, làm tăng thêm mâu thuẫn giữa các nước giàu và nước nghèo.

5
Chính vì thế, C. Mác đã phân tích và dự báo, chủ nghĩa tư bản tất yếu phải nhường
chỗ cho một phương thức sản xuất và chế độ văn minh hơn, nhân đạo hơn.

Chính vì vậy, Việt Nam quyết định quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế
độ tư bản chủ nghĩa. Thế nhưng đây lại là một thử thách lớn bởi chiến tranh mới
cách xa chúng ta chỉ gần 50 năm, trình độ kinh tế - kỹ thuật lạc hậu, trình độ xã hội
còn thấp,… Suốt một thời gian dài, Việt Nam đã áp dụng mô hình xã hội chủ nghĩa
kiểu Xô - viết, mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp. Mặc dù
đã thu được nhiều kết quả quan trọng, nhất là trong thời kỳ chiến tranh nhưng về
sau lại bộc lộ nhiều khuyết điểm. Trong hoàn cảnh đó, Đại hội VI của Đảng Cộng
sản Việt Nam (T12 - 1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước nhằm
thực hiện có hiệu quả hơn công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Theo đó, Nhà
nước chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, coi trọng việc kết hợp lợi
ích cá nhân, tập thể và xã hội, chăm lo toàn diện và phát huy nhân tố con người,…
Đây là kết quả của một quá trình tìm tòi, thử nghiệm, suy tư, đấu tranh tư tưởng rất
gian khổ, kết tinh trí tuệ và công sức của toàn Đảng, toàn dân trong nhiều năm.

2. Bản chất, đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam.

Thực chất, nói kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nghĩa đây
không phải là kinh tế thị trường tự do theo kiểu tư bản chủ nghĩa, cũng không phải
kinh tế bao cấp theo kiểu tập trung quan liêu, bao cấp và cũng chưa phải là kinh tế
thị trường xã hội chủ nghĩa, bởi vì nước ta mới đang trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội, vừa có vừa chưa có đầy đủ các yếu tố của chủ nghĩa xã hội.

6
Đến nay, đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt
Nam được xác định ngày càng sâu sắc.

- Về mục tiêu: Phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở
vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân

- Đặc trưng về sở hữu: Có thêm nhiều hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất, bao
gồm cả công hữu và tư hữu, trong khi đó, trước đổi mới chỉ có chế độ công hữu.

- Đặc trưng về cơ cấu kinh tế: nền kinh tế tồn tại nhiều thành phần, thức là tồn tại
nhiều hình thức quan hệ sản xuất. Trong đó, thành phần kinh tế nhà nước giữ vai
trò chủ đạo và thành phần kinh tế tư nhân là động lực quan trọng của nền kinh tế

- Đặc trưng về phân phối: phân phối theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, mức
góp vốn, dựa trên nguyên tắc của cơ chế thị trường dưới sự quản lý của nhà nước,
từ chỗ Nhà nước là chủ thể quyết định phân phối chuyển sang thị trường quyết
định phân phối lần đầu và Nhà nước thực hiện phân phối lại.

- Về cơ chế vận hành của nền kinh tế: kết hợp giữa cơ chế thị trường với sự điều
hành của Nhà nước, nghĩa là tuân theo quy luật của thị trường, chịu sự chi phối bởi
các quy luật kinh tế của chủ nghĩa xã hội và các yếu tố bảo đảm tính định hướng xã
hội chủ nghĩa. Đây cũng là nền kinh tế có tổ chức, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Việt Nam và sự quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa.

- Về phương tiện, công cụ, động lực của nền kinh tế: là nền kinh tế đang trên đà
hội nhập quốc tế, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Kinh tế thị trường như
một phương tiện, công cụ, động lực để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Cơ chế vận

7
hành của nền kinh tế là một cơ chế mở, bị điều tiết bởi các quy luật kinh tế như: giá
cả, cạnh tranh, cung cầu,…

3. Những thành tựu đã đạt được.

Trong gần 40 năm qua đổi mới từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung quan liêu
bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế Việt Nam
đã có những bước ngoặt lớn mang tính tích cực, đạt được nhiều thành tựu to lớn
trên nhiều lĩnh vực:

- Kinh tế vĩ mô ổn định vững chắc hơn, tốc độ tăng trưởng được duy trì ở mức khá
cao, quy mô và tiềm lực kinh tế tăng lên, chất lượng tăng trưởng được cải thiện.

- Các yếu tố thị trường và các loại thị trường từng bước phát triển đồng bộ, gắn
với thị trường khu vực và quốc tế. Một số thị trường phát triển mạnh, quy mô ngày
càng được mở rộng phải kể đến như thị trường hàng hoá, dịch vụ, thị trường chứng
khoán.

- Thị trường tiền tệ phát triển với quy mô giao dịch ngày càng tăng, hàng hoá trên
thị trường tiền tệ ngày càng đa dạng.

- Doanh nghiệp nhà nước từng bước được ổn định, hiệu quả hơn. Kinh tế tư nhân
ngày càng phát triển, khẳng định là một động lực của nền kinh tế; kinh tế có vốn
đầu tư nước ngoài phát triển nhanh, là phần quan trọng của nền kinh tế.

- Hội nhập kinh tế quốc tế phát triển, nhiều hiệp định thương mại song phương và
đa phương được ký kết; xuất - nhập khẩu tăng mạnh đã đóng góp vào tăng trưởng
kinh tế ở nước ta.

8
Sự tăng trưởng của nền kinh tế đã được thể hiện qua những con số cụ thể:
Trong giai đoạn 2021 - 2025, tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đạt khoảng 6,5 -
7%. Năm 2021, Việt Nam có quy mô GDP đạt khoảng 368 tỷ USD, xếp thứ 41 trên
thế giới. Việt Nam từ một nước có thu nhập thấp chính thức trở thành nước có thu
nhập trung bình thấp từ năm 2009 với mức thu nhập bình quân đầu người đạt 1.160
USD và tính đến năm 2021 là 3.694 USD. Mặc dù năm 2020 bị ảnh hưởng bởi
dịch Covid - 19 nhưng tốc độ tăng trưởng GDP ở thời điểm đạt tới 2,91%, là mức
tăng trưởng thuộc nhóm cao nhất thế giới. Năng suất lao động tăng từ 4,3% / năm
(giai đoạn 2011 - 2015) lên thành 6% / năm (giai đoạn 2016 - 2020).

Để đạt được những thành tựu trên là do đã phát huy được sức mạnh của toàn
dân tộc, sự nỗ lực phấn đấu vượt bậc, năng động, sáng tạo của toàn dân, toàn quân,
cộng đồng doanh nghiệp và điều hành hiệu quả của Nhà nước dưới sự lãnh đạo
đúng đắn của Đảng.

4. Những hạn chế còn tồn tại.

Bên cạnh những thành tựu nổi bật đã đạt được, nền kinh tế nước ta vẫn còn gặp
phải những hạn chế như sau:

- Thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN còn nhiều điểm chưa được hoàn
thiện. Chất lượng luật pháp còn lỏng lẻo, nhiều sơ hở.

- Trình độ KH - CN nhìn chung còn thấp. Phần lớn doanh nghiệp tư nhân chưa đạt
được quy mô lớn, trình độ công nghệ còn thấp, năng lực tài chính và quản lý chưa
hiệu quả.

- Một số loại thị trường, phương thức giao dịch còn chậm trễ, vận hành chưa hiệu
quả. Hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội phát triển chưa đồng đều.
9
- Quá trình giải ngân nguồn vố nước ngoài còn chậm, sự chuyển giao công nghệ
giữa các doanh nghiệp còn nhiều hạn chế,…

5. Một số giải pháp, chính sách cần thiết.

- Phát huy dân chủ, sức mạnh dân tộc, tăng tính cạnh tranh của thị trường, tăng
cường quản lý, thắt chặt luật pháp.

- Nâng cao trình độ khoa học kỹ thuật, đẩy nhanh tiến trình đào tạo nguồn nhân
lực hiệu quả, tay nghề cao, thích ứng linh hoạt.

- Tích cực đẩy mạnh hội nhập quốc tế, mở rộng giao lưu, xây dựng mối quan hệ
ngoại giao với các nước trên thế giới.

- Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước trong công tác quản lý
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Phát triển toàn diện các ngành, giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp của dân
tộc, tạo điều kiện để văn hoá là động lực phát triển kinh tế - xã hội.

10
 KẾT LUẬN

Có thể thấy, việc Nhà nước ta quyết định đưa nền kinh tế đi theo con đường
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một sự lựa chọn đúng đắn, sáng
suốt và cần thiết cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Không giống với các
nước đi theo nền kinh tế thị trường khác trên thế giới, kinh tế thị trường ở nước ta
có chức năng thực hiện hai nhiệm vụ song song: tăng trưởng kinh tế và công bằn
xã hội. Đó là xây dựng một xã hội dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,
văn minh. Chính vì vậy mà Đảng và Nhà nước đang ngày ngày tìm kiếm phương
pháp và thực hiện các chính sách một cách an toàn, cẩn thận để trong những năm
tới có thể đưa nền kinh tế nước ta phát triển, ổn định bền vững hơn.

11
TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam” - “Tạp chí Cộng sản”

2. “Vai trò của Nhà nước trong hình thành và điều tiết kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ỏ Việt Nam” - (Tạp chí điện tử Lý luận chính trị)

3. ‘Hơn 20 năm để trở thành nước có thu nhập trung bình thấp, bao nhiêu năm
nữa để Việt Nam có mức thu nhập cao với mức tăng trưởng trên 5%?” (Cafef)

12