Ngçn Vïnh :

+ulro hay lâ t_ép foân t_çi ph_am

Phén tÈch b%!i

Ts. Nguy¨"n V&n Huy
(F_ai H_oc Paris VIIà1

«+ULRO ?» lâ t"n m_çt tâi li_"u dây 360 trang, kh%ç 13x19 cm,
360 trang do Ngçn Vïnh bi"n so_an, fè_!c trînh bây dèù!i hînh thùèc m_çt
quy%"n sùach. N_çi dung nùoi v)e t%ç chùèc +ulro cûng nh¨èng nhén v_ét li"n
quan. Tâi li_"u fè_!c in t_ai xÈ nghi_"p in Hâ S!n Bînh tr"n gi°ay b)oi mâu
néu nh_at vâ do Nhâ Xu°at B%an Cçng An Nhén Dén Hâ N_çi phùat hânh
thùang 9 n&m 1982. T%çng s°o sùach phùat hânh lâ 10.350 cu°on, giùa bùan 12
f)ong/cu°on, vâ chÏ lèu hânh t_ai mi)en Bù&c. Vâi thùang sau khi phùat hânh,
toân b_ç s°o sùach chèa phén ph°oi ho_&c bùan fè_!c fä bº thu h)oi f%" h%uy,
theo l_"nh c%ua ban tè tè%!ng-v&n hùoa trung è!ng vâ b_ç n_çi v_u, vî cùo
nhi)eu fi)eu hù! h"n cùo l_!i cho phong trâo +ulro.
Thùang 9-1983, tâi li_"u +ULRO ? fè_!c bi"n t_ép l_ai, fè!ng nhi"n
lâ cùo l_!i cho ch°e f_ç c_çng s%an h!n, do Nhâ Xu°at B%an Cçng An Nhén
Dén phùat hânh (in l_ai l)an thùè hai, cùo s%èa ch¨èaà, nhèng dèù!i m_çt t"n
khùac : +ULRO-t_ép foân t_çi ph_am nhè f%" xùac nh_én +ulro lâ m_çt t%ç
chùèc t_çi ph_am c)an ph%ai tr^èng trº. Tùac gi%a v¨én lâ Ngçn Vïnh. N_çi dung
khçng thay f%çi, chÏ cùo th"m nh¨èng fo_an cùo h_ai cho +ulro vâ b%o nh¨èng
fo_an khçng cùo l_!i cho ch°e f_ç. Tâi li_"u dây 276 trang, ch¨è nh%o. T%çng
s°o sùach phùat hânh : 30.300 cu°on, kh%ç 14,2x20,2 cm, in t_ai XÈ Nghi_"p

1Ts. Nguy¨"n V&n Huy lâ nhâ dén t_çc h_oc, ph_u trùach khoa cùac dén t_çc Fçng Nam ‰A
t_ai F_ai H_oc Paris 7.
204 Nguy¨"n V&n Huy

Cçng tè h_!p doanh In s°o 1, thânh ph°o H)o ChÈ Minh. Sùach in tr"n lo_ai
gi°ay tùai sinh, h_ang kùem, mâu néu nh_at, Giùa : 33 f)ong/cu°on, bùan t_ai Sâi
Gôn vâ cùac tÏnh mi)en Nam.
Trèù!c fùo vâi thùang, thùang 4-1983, Nhâ Xu°at B%an Thânh Ph°o H)o
ChÈ Minh cüng cho phùat hânh m_çt tâi li_"u khùac, m%ong h!n, 67 trang,
dèù!i t_èa f)e : F_ép nùat cçng c_u h_éu chi°en CIA : +ULRO, nhè f%" xùac
nh_én +ulro lâ bân tay n°oi dâi c%ua CIA Mÿ câi l_ai sau 1975. Tùac gi%a lâ
nhâ bùao Thânh TÈn. T%çng s°o phùat hânh : 10.150 cu°on, kh%ç 13x19 cm,
giùa 15 f)ong/cu°on. N_çi dung nùoi v)e nh¨èng thù&ng l_!i c%ua ch°e f_ç trong
giai fo_an t^è 1980 f°en 1982, sau khi fä phùa v¨! fè_!c nh¨èng l_èc lè_!ng
+ulro cu°oi cûng tr"n Téy Nguy"n..
Ngçn Vïnh th_ét ra khçng ph%ai lâ t"n m_çt ngè^!i mâ lâ c%a m_çt "-
kÈp, g)om cùo cçng an chÈnh trº f_&c trùach theo döi phong trâo +ulro
(C_uc B%ao V_" ChÈnh Trº II, Foân ch°ong +ulro c%ua B_ç N_çi V_uà, cùac c!
quan cçng an fºa phè!ng (Fù&c Lù&c, Lém F)ong, Gia Lai - Kontum,
Thu_én H%aià, phông Nghi"n cùèu t%çng h_!p tÏnh Fù&c Lù&c cûng m_çt s°o
nhâ v&n, nhâ bùao.
Ban bi"n t_ép n&m 1982 g)om cùac çng Ph_am Thanh Fâm (chºu
trùach nhi_"m xu°at b%anà, Y Nguy"n (bi"n t_épà, Vü Mai Bînh (s%èa b%an inà
vâ Tr)an Hay (vë trang bîaà. Ban bi"n t_ép n&m 1983 chÏ côn l_ai Ph_am
Thanh Fâm, nh¨èng ngè^!i khùac f)eu bº thay th°e : Nguy¨"n Duy Hinh
bi"n t_ép, Vü Thº Mai s%èa b%an in vâ V&n Minh trînh bây trang bîa (hînh
vë m_çt ph_u n¨è Téy Nguy"n c%ong con trong m_çt buçn lâng vù!i nh¨èng
nhâ sân trong khung mâu f%oà.
Cùach hânh v&n c%ua +ULRO ? vâ +ULRO-t_ép foân t_çi ph_am
fè_!c trînh bây v^èa dèù!i d_ang m_çt truy_"n ti%"u thuy°et trinh thùam ly k^y
(vù!i nh¨èng l^!i f°oi tho_ai gi¨èa nh¨èng nhén v_ét trong cu_çc tè%!ng nhè
th_étà v^èa dèù!i hînh thùèc m_çt tâi li_"u h_oc t_ép n_çi b_ç c%ua ngânh tÈnh bùao
(dânh ri"ng cho cùan b_ç cçng an c! s%! vâ cùac t%ç nghi"n cùèu chÈnh trºà.
L^!i lë s%è d_ung trong tâi li_"u, theo ki%"u bùao cùao c%ua ngânh cçng an, r°at
lâ mi_"t thº f°oi vù!i nh¨èng nhén v_ét länh f_ao phong trâo +ulro, chÈnh
quy)en mi)en Nam vâ tôa f_ai sùè Mÿ.
Nùoi chung féy lâ m_çt tâi li_"u h_oc t_ép n_çi b_ç c%ua ngânh cçng an,
nhèng fä fè_!c vë v^!i th"m cho gi°ong m_çt ti%"u thuy°et trinh thùam f%" d¨"
ph%ç bi°en r_çng räi ra ngoâi qu)an chùung, fè!ng nhi"n lâ vù!i m_uc fÈch
tuy"n truy)en cùo l_!i cho ch°e f_ç c_çng s%an vâ h_a th°ap nhén ph%ém nh¨èng
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 205
ngè^!i f°oi khùang.

Ngoâi «l^!i c%am t_a» c%ua tùac gi%a (fùung h!n lâ c%ua ban bi"n t_épà
vâ «l^!i giù!i thi_"u» c%ua Nhâ xu°at b%an Cçng an Nhén dén (fùung h!n lâ
c%ua Ban tè tè%!ng-v&n hùoa trong B_ç n_çi v_uà, tâi li_"u fè_!c chia lâm 3
ph)an, vù!i 27 chè!ng, tùom lè_!c phong trâo +ulro t^è khi thânh l_ép n&m
1964 f°en 1982.

1. Nh¨èng k%e lèu vong

Ph)an nây dây 87 trang, t^è trang 17 f°en 104, g)om 8 chè!ng, nùoi
v)e giai fo_an t^è 1963 f°en 1972.
a. «Tham v_ong» (tr. 17-24à. Les Kosem, m_çt ngè^!i Khmer g°oc
Ch&m, fè_!c qu°oc vè!ng Sihanouk tin c%én vâ gi¨è nhi)eu chùèc v_u quan
tr_ong. N&m 1963, M_&t tr_én gi%ai phùong Champa fè_!c thânh l_ép, do Po
Nagar (tùèc Les Kosemà lâm länh t_u, fä k°et h_!p cûng vù!i M_&t tr_én gi%ai
phùong Khmer Krom, do Chéu Dara (tùèc trung tùa Um Savuth, theo
Ngçn Vïnhà, chÏ huy, f%" thânh l_ép m_çt l_èc lè_!ng ch°ong Vi_"t Nam.
b. «K%e ch_ay tr°on» (tr. 25-30à. F)au n&m 1965, F^ang N&ng Giùao,
m_çt trÈ thùèc Ch&m t_ai Phan Rang b°at män vù!i chÈnh quy)en Ngç Fînh
Di_"m, fè_!c Hu^ynh Ng_oc Sù&n, thânh vi"n c%ua phong trâo Bajaraka do
Y Bh&m ”nuçl lâm länh t_u n&m 1957, r%u l"n Buçn Ma Thu_çt gia nh_ép
phong trâo tranh f°au ch°ong chÈnh quy)en mi)en Nam.
c. «M_çt y°eu nhén» (tr. 31-43à. Thùang 9-1964, Y Bh&m Enuçl,
länh t_u phong trâo Bajaraka, fè_!c b)au lâ ch%u tºch M_&t tr_én gi%ai phùong
Cao nguy"n2. Y Dh!n Adrong lâm phùo ch%u tºch. Phong trâo g%!i ki°en
nghº fôi chÈnh ph%u Vi_"t Nam C_çng Hôa th%oa män m_çt s°o y"u sùach
nhèng khçng fè_!c phùuc fùap3.
d. «Tr_én f%ç mùau ngây 20-9-1964» (tr. 44-55à. Ngây 19-9-1964,
m_çt toùan bi_"t kÈch Thè_!ng, do thi°eu ùuy Y Nh&m Eban chÏ huy, chi°em
f)on Buprang, c%èa ngö b%ao v_" Buçn Ma Thu_çt. Trong ngây 20-9-1964,

2 Fùung ra lâ “M_ét Tr_én Gi%ai Phùong Cao Nguy"n Champa” (+ront de Libùeration des
Hauts Plateaux du Champaà vi°et tù&t lâ +LHPC-+ulro.
3 Trong +ULRO-t_ép foân t_çi ph_am (in l)an thùè haià, chè!ng nây cùo t"n lâ «Ch_on k%e
ph°at c^!». Vi"n f_ai tùa tham v_u, bi_"t phùai vi"n c%ua f_ai sùè Mÿ trong chè!ng nây cùo
t"n lâ +reund (thay vî +ranck nhè l)an phùat hânh f)au ti"nà.
206 Nguy¨"n V&n Huy

l)an lè_!t cùac f)on Sarpa, Miga, Enao, Bun Brieng, Bandon, Fùèc L_ép,
qu°oc l_ç 14, fâi phùat thanh Buçn Ma Thu_çt, bº quén Thè_!ng chi°em
fùong. Sau khi fè_!c Mÿ can thi_"p, t°at c%a f)eu rùut qua bi"n giù!i
Campuchia an toân.
e. «Con bâi hai m_&t» (tr. 56-63à. Y Chçn, v^èa lâ f_&c phùai vi"n
c%ua chÈnh ph%u Vi_"t Nam C_çng Hôa v^èa lâ ngè^!i c%ua l_èc lè_!ng ph%an
lo_an, fùèng ra dân x°ep s_è qui hâng c%ua phi°en quén ngây 29-9-1964 t_ai
Buçn Ma Thu_çt.
=. «Nh¨èng m%anh vùa v_un» (tr. 64-77à. T_ai Campuchia, Les
Kosem t_ép h_!p t^èng länh t_u Ch&m vâ Thè_!ng lèu vong : Y Bh&m
Enuçl, Y Dh!n, Hu^ynh Ng_oc Sù&n... f%" thânh l_ép m_&t tr_én +ulro4.
g. «F^&ng sau nh¨èng cu_çc thè!ng thuy°et» (tr. 78-92à : Ba vº länh
t_u t°oi cao trong +ulro : Les Kosem, Chéu Dara vâ Y Bham Enuçl, m_&c
dû fùèng cûng chung t%ç chùèc nhèng tîm cùach t_ao d_èng ri"ng cho mînh
m_çt l_èc lè_!ng vâ géy thanh th°e ri"ng. N_çi b_ç +ulro Thè_!ng chia thânh
hai nhùom f°oi f)au l¨én nhau : phe dén s_è do Y Bham Enuçl länh f_ao vâ
phe quén s_è do Y Dh!n [Adr!ng] c)am f)au.
h. «Nh¨èng th°e l_èc mù!i» (tr. 93-104à. Ngây 22-6-1966, Paul Nèr
fè_!c c%è lâm f_&c %uy trè%!ng Ph%u F_&c ·Uy Thè_!ng V_u5. Y Bham Enuçl
ch°ap nh_én thè!ng thuy°et vù!i chÈnh ph%u Vi_"t Nam C_çng Hôa.

2. V)e h_!p tùac

Ph)an nây g)om 102 trang, t^è trang 107 f°en 209, fè_!c chia ra lâm
8 chè!ng.
a. «M_çt cu_çc h_çi fâm» (tr. 107-114à. Thùang 8-1968, m_çt phùai
foân +ulro cao c°ap g)om 28 ngè^!i do Y Bham Enuçl d¨én f)au v)e Buçn
Ma Thu_çt h_op vù!i phùai foân chÈnh ph%u Vi_"t Nam do Paul Nèr c)am
f)au. Cu_çc h_çi fâm kùeo dâi trong m_çt tu)an nhèng khçng k°et qu%a. Sau
fùo lâ nh¨èng cu_çc h_çi fâm bÈ m_ét gi¨èa +ulro vù!i chÈnh quy)en mi)en
Nam vâ tôa f_ai sùè Mÿ.

4 Fùung ra, +ulro t"n viù"t tù&t c%ua “+ront Uni=iùe de Lutte des Races Opprimùees”, fè_!c
thânh hînh vâo cu°oi n&m 1963 t_ai th%u fç Nam Vang, tùèc lâ sau ngây f%ao chùanh
Ngç Fînh Di_"m 1-11-1963, trong lùuc fùo Y Bham Enuçl v¨én côn trong ng_uc tû.
5 Theo tâi li_"u chÈnh thùèc c%ua Sâi Gôn, Paul Nèr fè_!c c%è lâm f_&c %uy trè%!ng vâo ngây
21 thùang 2 n&m 1966.
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 207
b. «F_ai l¨" h_!p tùac» (tr.115-123à. Ngây 30-12-1968, fang lùuc
chu%én bº v)e Vi_"t Nam h_!p tùac, Y Bham Enuçl cûng m_çt s°o cùan b_ç
länh f_ao khùac bº trung tùa Les Kosem bù&t fem v)e Phnom Penh giam
l%ong. Trong f_ai l¨" h_!p tùac ngây 1-2-1969, Y Dhùe Adr!ng thay m_&t
+ulro Thè_!ng tuy"n b°o gi%ai tùan phong trâo vâ h_!p tùac vù!i chÈnh quy)en
mi)en Nam.
c. «Phong trâo foân k°et» (tr. 124-138à. Ngây 22-4-1969, Phong
Trâo Foân K°et Cùac Sù&c T_çc Cao Nguy"n Vi_"t Nam fè_!c thânh l_ép,
ban ch°ap hânh g)om cùo (m_çt ch%u tºch danh d_è : t%çng th°ong Nguy¨"n
V&n Thi_"u, m_çt ch%u tºch chÈnh thùèc : çng Y Bling Buçn Krong Pang,
m_çt f_" nh°at phùo ch%u tºch : çng Y Dhù&t Ni" Kdam, m_çt f_" nhº phùo ch%u
tºch : çng Ya Fuk, ngè^!i Kaho, m_çt f_" tam phùo ch%u tºch : bâ Hbi,
Buçn Ya, m_çt t%çng thè kùy : çng Y Ku°ot Ayun, m_çt th%u quÿ : çng Y
Bu&nà vâ ban c°o v°an (cùac çng Paul Nèr, Y Chçn Mlç Duçn Du vâ Y
Bli"ng Hmokà.
d. «Bèù!c fè^!ng mù!i c%ua Les Kossem» (tr. 139-150à. N&m 1970
Les Kosem cho ngè^!i v)e Vi_"t Nam t%ç chùèc l_ai l_èc lè_!ng vâ fi khù&p
cùac qu°oc gia Fçng Nam ‰A xin giùup f¨!.
e. «Vº tén t%çng trè%!ng» (tr. 151-165à. Nay Luett fè_!c c%è lâm
t%çng trè%!ng b_ç sù&c t_çc ngây 17-6-1971.
g. «N_an nhén c%ua nh¨èng ém mèu» (tr.166-175à. N&m 1971,
F^ang N&ng Giùao fè_!c Les Kosem c%è fi Phùap du h_oc nhèng fä t_è t%è
ch°et t_ai féy ngây 23-4-1972.
=. «K%e f%éy, ngè^!i kùeo» (tr. 176-189à. Y Bham Enuçl bº d^&n co
gi¨èa hai èù!c mu°on : v)e Vi_"t Nam h_!p tùac hay %! l_ai Campuchia gi¨è vai
trô länh f_ao +ulro. Cu°oi cûng çng bº Les Kosem lâm ùap l_èc gi¨è chén
t_ai Phnom Penh.
h. «Áng chùanh ùan» (tr. 190-209à. Y Bli"ng, chùanh ùan tôa ùan
phong t_uc li"n tÏnh Fù&c Lù&c-Qu%ang Fùèc n%çi ti°eng, bº nh¨èng ngè^!i
ch°ong f°oi cûng m_çt s°o nhén v_ét tÏnh Fù&c Lù&c l_ép h)o s! l"n T°oi cao
Phùap vi_"n t°o cùao tham nhüng lâm ùap l_èc f%" h%uy b%o v_u kh%!i t°o dén bi%"u
Y Dhùe Adr!ng.

3. Bînh minh vâ méy mû

Ph)an nây dâi nh°at, g)om 11 chè!ng, 147 trang, t^è trang 212 f°en
208 Nguy¨"n V&n Huy

359, vî li"n quan tr_èc ti°ep f°en ch°e f_ç fè!ng quy)en.
a. «Fè^!ng cü, l°oi mù!i» (tr. 212-231à. Gi¨èa n&m 1972, nh¨èng
cùan b_ç +ulro cü b°at män vù!i chÈnh quy)en Vi_"t Nam C_çng Hôa thânh
l_ép M_&t tr_én gi%ai phùong cao nguy"n ngè^!i Thè_!ng, do Y Bham Enuçl
lâm ch%u tºch6 vâ Kpa K!i phùo ch%u tºch.
b. «M_çt ém mèu» (tr. 232-240à. Mÿ tîm cùach fèa cùan b_ç +ulro
Thè_!ng vâo vûng gi%ai phùong f%" thu th_ép tin tùèc cho t%ç chùèc tîm ki°em
ngè^!i Mÿ m°at tÈch.
c. «N!i h_çi t_u c%ua nh¨èng ùy f)o» (tr. 241-253à. Trung tém V&n
hùoa Châm Phan Rang lâ n!i h_çi t_u c%ua nh¨èng sinh ho_at, h_çi th%ao hâng
tu)an v)e f)e tâi li"n quan f°en +ulro vâ dén t_çc Ch&m.
d. «Nh¨èng c°o gù&ng c%ua çng trung tém trè%!ng» (tr. 254-263à.
Thùang 7-1974, Y Chçn Mlç, trung tém trè%!ng Trung tém kh%ao cùèu
sù&c t_çc t_ai Fâ L_at, tîm cùach li"n l_ac vù!i phe c_çng s%an tr"n cao nguy"n
vâ xéy d_èng m_çt l_èc lè_!ng +ulro khùac.
e. «Hai vº tè l_"nh» (tr. 264-271à. +ulro cùo tranh ch°ap n_çi b_ç vî
Quén khu 4 cùo hai tè l_"nh : Nicolai (do Y Chçn Mlç f)e c%èà vâ K'N&m
(do Kpa K!i ch_onà.
=. «Cç gùai l)am l_ac» (tr. 272-285à. L_èc lè_!ng “+ulro Champa”
fè_!c thânh l_ép t_ai Chung Mÿ, Phan Rang, trong fùo cùo m_çt n¨è sinh t"n
Fâng Thº Trang.
g. «Khi m_&t n_a r!i» (tr. 286-295à. Thùang 3-1975, m_çt s°o nhén sï
Thè_!ng t_ai Sâi Gôn thânh l_ép M_&t tr_én cùèu nguy dén t_çc Cao Nguy"n
nh^&m t_ép h_!p l_èc lè_!ng tùai chi°em cao nguy"n. Tr"n cao nguy"n, l_èc
lè_!ng Thè_!ng vâ Ch&m n%çi l"n chi°em fùong m_çt s°o n!i nhèng khçng
gi¨è fè_!c.
h. «Bâ ngo_ai trè%!ng» (tr. 296-308à. »ù!c mu°on nh^! bâ H'tlçn
giùup tr°on sang Thùai Lan c%ua Paul Nèr b°at thânh.
i. «M_çt t"n f_çc ùac» (tr. 309-318à. N_çi b_ç +ulro phén hùoa, Y
Djao tr%! thânh länh t_u vâ thanh toùan nh¨èng ngè^!i ch°ong f°oi.
j. «T_çi ùac» (tr. 319-336à. Chè!ng nây li_"t k" s_è hung b_ao c%ua
m_çt s°o ngè^!i trong l_èc lè_!ng +ulro Champa.
k. «B°on cç gùai-b°on cu_çc f^!i» (tr. 337-359à. Fâng Thº Trang b%o
+ulro v)e fè_!c ch&m sùoc; T^è Thº Nhung tr°on ra nèù!c ngoâi ; L" Thº ‰Y

6 Khçng cùo tè li_"u nâo nùoi v^" s_è h_!p tùac gi¨èa Y Bham Enuçl vâ Kpa K!i.
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 209
bº Jay Scarborough, m_çt thanh ni"n Mÿ, b%o r!i; Thu_én Thº Trùuc (t"n
th_ét lâ Thu_én Thº Tr_u) hôa nh_ép vâo cu_çc s°ong mù!i.

Vù!i l°oi trînh bây n%èa ti%"u thuy°et trinh thùam fè^!ng r^èng n%èa bùao
cùao (tè^!ng thu_étà c%ua ngânh tînh bùao, ngè^!i f_oc r°at d¨" bº hoang mang,
khçng bi°et féu lâ th_ét khçng bi°et féu lâ gi%a, ai chÈnh ai tâ...
Vù!i nh¨èng ngè^!i cùo chùut hi%"u bi°et v)e phong trâo +ulro, n_çi
dung c%ua tâi li_"u nây r°at thi°eu sùot vâ khçng fùung sè th_èc, do fùo khçng
cùo giùa trº sèu t)am hay nghi"n cùèu. Fùo lâ chèa k%" nh¨èng m_a lº hay bçi
nh_o mi¨"n phÈ nh¨èng ngè^!i ch°ong f°oi. H!n n¨èa, ph)an lù!n nh¨èng mç t%a
v)e phong trâo +ulro f)eu d_èa vâo l^!i khai c%ua nh¨èng ngè^!i tr%! v)e h_!p
tùac (nhè Thu_én Thº Tr_u, Ya Duk, v.v.), ho_&c d_èa vâo nh¨èng tâi li_"u
c%ua chÈnh quy)en Vi_"t Nam C_çng Hôa cü vi°et v)e v°an f)e nây (bùao cùao
c%ua Hoâng Minh M_ç, Ch&m Phan RÈ, nhén vi"n tînh bùao thu_çc Ph%u
F_&c ·Uy Trung »!ng Tînh Bùao th^!i Nguy¨"n V&n Thi_"uà. Cüng n"n
bi°et, t"n c%ua ngè^!i fè_!c nhù&c f°en nhi)eu nh°at cüng vi°et sai lâ Les
Kossem, thay vî Les Kosem vâ m_çt ngè^!i Mÿ t"n Jay Scarborough
fè_!c vi°et thânh Jay Sla Rborough cho th°ay l_èc lè_!ng cçng an chÈnh trº
khçng nù&m rö tînh hînh n_çi b_ç c%ua +ulro mâ chÏ mç t%a l_ai theo l^!i khai
c%ua nh¨èng ngè^!i ra f)au thùu.
C%am giùac f)au ti"n ghi nh_én fè_!c sau khi f_oc xong tâi li_"u lâ s_è
trung th_èc c%ua tâi li_"u r°at khùo xùac fºnh (nh¨èng m¨éu f°oi tho_ai gi¨èa
nh¨èng ngè^!i Mÿ vù!i nhau hay gi¨èa cùac c°ap chÈnh quy)en mi)en Nam
vù!i nhau mang tÈnh gi%a t_ao, fçi khi f%" l_ç h%&n tÈnh tuy"n truy)en cùo l_!i
cho phe c_çng s%anà. C%am giùac thùè hai lâ s_è gi%a t_ao trong cùac lu_én cùè f%"
ph" phùan nh¨èng nhén v_ét cùo li"n h_" g)an xa vù!i phong trâo +ulro trong
vâ ngoâi nèù!c (cùo nh¨èng s_è ki_"n hoân toân d_èa tr"n èù!c foùan b^&ng
cùach gùan ghùep vâo nh¨èng chuy_"n nhè buçn l_éu, quºt ti)en, ham thÈch xa
hoaà. C%am giùac cu°oi cûng lâ s_è ùam %anh v)e tînh d_uc c%ua ban bi"n t_ép,
tùèc "-kÈp cçng an chÈnh trº xu°at thén t^è lô fâo t_ao c%ua KGB thu_çc Li"n
Xç cü (t°at c%a nh¨èng mç t%a v)e cùac nhén v_ét +ulro f)eu dÈnh vâo nh¨èng
ham mu°on ho_&c cè¨!ng ùep tînh d_ucà.

Khùo xùac fºnh s_è trung th_èc c%ua tâi li_"u

210 Nguy¨"n V&n Huy

Téy Nguy"n cùo m_çt vº trÈ chi°en lè_!c quan tr_ong v)e chÈnh trº,
quén s_è, kinh t°e vâ v&n hùoa. Gi¨è fè_!c Téy Nguy"n lâ nù&m gi¨è fè_!c %çn
v¨èng c%ua Vi_"t Nam, do fùo t^è th^!i Phùap thu_çc f°en th^!i k^y f_çc l_ép t^è
1954 tr%! v)e sau, cùac chÈnh quy)en f)ong b^&ng fä b^&ng m_oi cùach ho_&c
kh°ong ch°e ho_&c lçi kùeo nh¨èng sù&c dén b%an fºa, tùèc ngè^!i g°oc Téy
Nguy"n (t^è trèù!c f°en nay fè_!c g_oi lâ ngè^!i Thè_!ngà, v)e phÈa mînh.
Trong su°ot th^!i gian fùo, c_çng f)ong ngè^!i g°oc Téy Nguy"n tr"n cao
nguy"n fä fè_!c bi°et f°en sau nh¨èng v_u n%çi d_éy c%ua phong trâo
Bajaraka vâ +ulro. M_&t Tr_én Gi%ai Phùong Mi)en Nam, tùèc phe c_çng s%an,
trong th_ép ni"n 1960 r°at c&m h_én nh¨èng toùan bi_"t kÈch Thè_!ng fä
hèù!ng d¨én quén Mÿ fùanh phùa fè^!ng môn H)o ChÈ Minh, ngu)on ti°ep
li_"u quan tr_ong v)e vü khÈ vâ quén d_ung vâo chi°en trè^!ng mi)en Nam.
Khi l_èc lè_!ng +ulro dûng b_ao l_èc t°an cçng m_çt s°o f)on bùot c%ua chÈnh
quy)en Vi_"t Nam C_çng Hôa tr"n Téy Nguy"n n&m 1964, phe c_çng s%an
fä r°at m^èng vî fè_!c y"n %çn trong m_çt th^!i gian f%" v_én chuy%"n ngè^!i
vâ vü khÈ vâo mi)en Nam chu%én bº cu_çc t%çng t°an cçng T°et M_éu Thén
1968 mâ khçng s_! bº truy kÈch nhè trèù!c. T^è sau 1964, g)an nhè chÏ
côn quén Mÿ t%ç chùèc nh¨èng cu_çc hânh quén qui mç tr"n cao nguy"n
mâ thçi, quén f_çi Vi_"t Nam C_çng Hôa chÏ f%am nhi_"m vai trô b%ao v_"
cùac thânh ph°o lù!n vâ cùac f)on bùot do quén Mÿ f%" l_ai t^è sau hi_"p fºnh
Paris 1973. Trong cu_çc f%ç quén vâo H_a Lâo n&m 1972, m_&c dû bº gâi
b¨éy nhèng vî khçng cùo s_è tham gia c%ua cùac l_èc lè_!ng trinh sùat
Thè_!ng, quén f_çi Vi_"t Nam C_çng Hôa fä bº thi_"t h_ai n_&ng.
ChÏ sau nây, sau ngây 30-4-1975, Hâ N_çi mù!i quan tém tù!i
ngè^!i g°oc Téy Nguy"n tr"n cao nguy"n mi)en Trung vî bº t°an cçng
tr_èc ti°ep. Cu_çc chi°en f°au c%ua ngè^!i g°oc Téy Nguy"n ch°ong l_ai chÈnh
quy)en c_çng s%an tr"n cao nguy"n kùeo dâi trong su°ot 8 n&m, t^è 1975 f°en
1982, géy thi_"t h_ai r°at fùang k%" v)e ngè^!i l¨én c%ua cho c%a hai b"n. N°eu
khçng cùo cu_çc t°an cçng vâ chi°em fùong länh th%ç Campuchia t^è sau
1979, chèa chù&c nh¨èng nhùom +ulro vö trang fä bº tan rä. H_o chÏ bº
fùanh b_ai vî m°at h_éu cùè.
Trong cu_çc chi°en nây, cùac l_èc lè_!ng +ulro vö trang bº thi_"t h_ai
khùa n_&ng n)e vî khçng th%" b%ç sung quén s°o vâ khçng fè_!c ti°ep t°e vü
khÈ. Nhi)eu cùan b_ç cao c°ap +ulro fä bº gi°et ho_&c bº bù&t s°ong, m_çt s°o fä
ch°et trong tû vâ m_çt s°o ch°ap nh_én f)au thùu, nhè trè^!ng h_!p çng Nahrie
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 211
Ya Duk, ngè^!i Kaho, xä Cafç, tÏnh Lém F)ong, vâ cç Thu_én Thº Tr_u
(trong tâi li_"u fè_!c bi°et dèù!i t"n lâ Thu_én Thº Trùucà, ngè^!i Ch&m,
sinh quùan t_ai lâng Mÿ Nghi_"p, Phan Rang.
Ngoâi ph)an tham kh%ao nh¨èng tâi li_"u cùo s¨&n c%ua ch°e f_ç Vi_"t
Nam C_çng Hôa, g)an nhè toân b_ç n_çi dung tâi li_"u +ULRO ? f)eu d_èa
vâo l^!i khai c%ua çng Ya Fuk vâ cç Thu_én Thº Tr_u, do fùo Èt xùac th_èc.
Lùy do gi%an dº lâ hai ngè^!i nây khçng ph%ai lâ nh¨èng cùan b_ç cao c°ap
c%ua +ulro trong lùuc f)au. Nh¨èng gî h_o k%" ho_&c chÏ nghe k%" l_ai ho_&c do
suy foùan r)oi fè_!c ban bi"n t_ép, tùèc "-kÈp Ngçn Vïnh, di¨"n dºch l_ai cho
cùo bâi b%an h!n.
Nahrie Ya Duk sinh n&m 1942, h_oc cùac trè^!ng Phùap t_ai F!n
Dè!ng vâ Fâ L_at. N&m 1961 t°ot nghi_"p sè ph_am r)oi fè_!c c%è d_ay %!
trè^!ng ti%"u h_oc Nguy¨"n Cçng Trùè, Buçn Ma Thu_çt, t^è 1961 f°en 1964.
Ngây 20-9-1964, sau cu_çc n%çi d_éy vö trang c%ua ngè^!i g°oc Téy
Nguy"n tr"n cao nguy"n, Ya Fuk gia nh_ép phong trâo +ulro. Lâ m_çt
trÈ thùèc tr%e, thùang 7-1967 Ya Fuk fè_!c c%è theo phùai foân Y Dhùe
Adr!ng, ngè^!i Rhadùe, v)e Pleiku tham d_è cu_çc thè!ng thuy°et vù!i f_ai
di_"n chÈnh quy)en Vi_"t Nam C_çng Hôa lâ thi°eu tùa Nguy¨"n V&n
Nghi"m, f%" so_an th%ao hai sù&c lu_ét 033 vâ 034 (ban hânh thùang 8 n&m
1967à nh^&m néng f¨! ngè^!i g°oc Téy Nguy"n v)e cùac m_&t chÈnh trº,
hânh chùanh, kinh t°e, xä h_çi, y t°e, giùao d_uc vâ nh°at lâ tçn tr_ong quy)en
s%! h¨èu f°at fai. Trong Phong Trâo Foân K°et Cùac Sù&c T_çc Thi%"u S°o
Cao Nguy"n Mi)en Nam Vi_"t Nam, do chÈnh quy)en Vi_"t Nam C_çng
Hôa thânh l_ép n&m 1967, Ya Fuk fè_!c c%è lâm f_" nhº phùo ch%u tºch.
N&m 1968, Ya Fuk fè_!c c%è lâm trè%!ng ty tâi chùanh Vüng Tâu, n&m
1969 gi¨è chùèc trè%!ng ty phùat tri%"n sù&c t_çc tÏnh Bâ Rºa.
Sau hi_"p fºnh Paris 1973, Ya Fuk v)e l_ai Téy Nguy"n ho_at f_çng
cho f°en thùang 3-1975, r)oi cûng l_èc lè_!ng +ulro ch°ong tr%a l_ai s_è hi_"n
di_"n c%ua quén c_çng s%an tr"n Téy Nguy"n. Ngây 9-6-1976, Ya Fuk
fè_!c Y Djao Ni" phong lâm f_ai tùa +ulro tè l_"nh quén khu 4 g)om cùac
tÏnh Brah Yang (Lém F)ongà vâ Gung Car (qu_én F)ong Xoâià. Lâ m_çt
trÈ thùèc, thâng 7-1977 Ya Duk fè_!c Y Djao c%è lâm f%çng lùy v&n phông
ph%u th%u tèù!ng c%ua t%ç chùèc +ulro do Y Djao lâm th%u tèù!ng. Ngây 22-1-
1979, Ya Fuk fè_!c th&ng c°ap chu%én tèù!ng vâ c%è lâm phùo th%u tèù!ng
thùè nh°at f_&c trùach n_çi an vâ ngo_ai giao c%ua t%ç chùèc +ulro nây. Ngây
13-8-1980, Ya Fuk bº bù&t vâ chºu h_!p tùac vù!i chÈnh quy)en c_çng s%an
212 Nguy¨"n V&n Huy

f%" chÏ fi%"m, bù&t gi¨è hay k"u g_oi nh¨èng thânh ph)an +ulro khùac ra f)au
thùu, trong s°o nây cùo trung tùa Li"ng Hot K'Thçt, cüng lâ ngè^!i Kaho,
xä Lùat, huy_"n Fùèc Tr_ong. Nhè v_éy nh¨èng gî Ya Fuk bi°et v)e phong
trâo +ulro trèù!c 1964 f)eu khçng fùung. H!n n¨èa, vî mù!i gia nh_ép n"n
Ya Fuk khçng th%" bi°et rö nh¨èng ho_at f_çng c%ua +ulro tr"n f°at
Campuchia trèù!c thùang 9-1964.
Th_ét ra nh¨èng ngè^!i nây, f_&c bi_"t lâ çng Ya Fuk vâ cç Thu_én
Thº Tr_u, cüng chÏ nghe nh¨èng ngè^!i cùo fºa vº cao h!n trong phong
trâo +ulro t_ai Campuchia nhè Jaya Marang (Hu^ynh Ng_oc Sù&nà, Nara
Vija (Ngu_y V&n Nhu_énà, Yang Neh (Fâng N&ng Giùaoà k%" l_ai n"n n_çi
dung c%ua cùac v_u vi_"c r°at sai l_ac vù!i th_èc t°e, f)ong th^!i cüng r°at giù!i
h_an.
V)e Hu^ynh Ng_oc Sù&n, "-kÈp Ngçn Vïnh cho bi°et çng nây tham
gia phong trâo Bajaraka n&m 1957 lâ bºa f_&t vî Hu^ynh Ng_oc Sù&n chÏ
chÈnh thùèc tham phong trâo +ulro sau cu_çc n%çi d_éy n&m 1964 vâ fè_!c
Y Bham Enuçl d¨én fi d_è m_çt h_çi nghº gi¨èa +ulro vâ chÈnh quy)en Vi_"t
Nam C_çng Hôa t_ai Buçn Ma Thu_çt f)au thùang 8-1968. Chuy_"n Hu^ynh
Ng_oc Sù&n tham gia m_oi phi"n h_op vù!i trung tùa Les Kosem, trung tùa
Um Savuth (g°oc Campuchia Kromà vâ Y Bham Enuçl, f%" thânh l_ép
M_&t Tr_én Gl%ai Phùong Champa lâ khçng fùung s_è th_ét vî, cho tù!i 1969,
Hu^ynh Ng_oc Sù&n chèa bao gi^! g_&p Les Kosem. Do fùo lâm gî cùo
chuy_"n Hu^ynh Ng_oc Sù&n fè_!c Les Kosem c%è v)e Sâi Gôn li"n l_ac vù!i
nh¨èng nhùom thanh ni"n Ch&m vâ nhén vi"n Ph%u F_&c ·Uy Tînh Bùao
Trung »!ng n&m 1964 nhè "-kÈp Ngçn Vïnh vi°et. Cùo lë khi khai thùac
nh¨èng tâi li_"u c%ua Ph%u F_&c ·Uy Trung »!ng Tînh Bùao h_o fä nh)am vù!i
m_çt ai fùo ch&ng ?

Cüng n"n bi°et Thu_én Thº Tr_u lâ v_! c%ua F^ang N&ng Giùao (Yang
Nehà, gi¨è chùèc trung sï trong l¨è foân 5 f_&c bi_"t c%ua +ulro mang t"n lâ
5BIS (5e Brigade d'In=anterie Spùecialeà thânh l_ép vâo thùang 6 n&m
1970 do thiù"u tèù!ng Les Kosem lâm t%çng tè l_"nh. L¨è foân 5 f_&c bi_"t-
+ulro f_&t dèù!i quy^"n chÏ huy c%ua B_ç quùçc phông Campuchia th^!i fùo.
N&m 1973, cç ta tr%! v^" Vi_"t Nam, sau fùo tham gia vâo f_ai f_çi Ch°e
B)ong Nga do Hu^ynh Ng_oc Sù&n thânh l_ép vâo f^éu n&m 1975 t_ai khu
v_èc Phan Rang-Phan RÈ, ph_u trùach v&n ngh_". Sau khi phong trâo +ulro
tan rä, cç Thu_én Thº Tr_u fè_!c tr%! v)e qu" cü lâm giùao vi"n d_ay h_oc t_ai
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 213
Trè^!ng ph%ç thçng c! s%! Hi°eu L¨", xä Phèù!c H_éu, tÏnh Thu_én H%ai. Do
fùo nh¨èng hi%"u bi°et c%ua cç Tr_u v)e phong trâo +ulro %! Campuchia r°at lâ
giù!i h_an vî chÏ nghe k%" l_ai mâ thçi.
N°eu quan sùat kÿ, ngè^!i ta th°ay ph)an mç t%a v)e n_çi b_ç c%ua t%ç chùèc
+ulro trong r^èng séu sau 1975 r°at lâ tÏ mÏ, vâ tè!ng f°oi chÈnh xùac, vî
lùuc fùo cùo s_è tham gia c%ua Ya Fuk. Ngè^!i ta cüng khçng ng_ac nhi"n
khi ban bi"n t_ép Ngçn Vïnh t%o ra cay cùu v)e nh¨èng thi_"t h_ai do l_èc
lè_!ng +ulro géy ra vâ h%a h_" khi phong trâo nây bº tan r%a hay phén tùan
n_çi b_ç.

S_è gi%a t_ao trong cùac lu_én cùè

Vî khçng fùèng trong hâng ngü nh¨èng ngè^!i gi¨è c°ap b_éc cao, l^!i
khai c%ua Ya Duk vâ Thu_én Thº Tr_u - hai nhén v_ét bº bù&t vâ chºu h_!p
tùac vù!i chÈnh quy)en c_çng s%an f%" fè_!c y"n thén - v)e t%ç chùèc c%ua +ulro
%! ph)an chùop bu r°at sai s_è th_ét. Fi)eu nây chùèng t%o s_è hi%"u bi°et c%ua C_uc
b%ao v_" chÈnh trº II c%ua B_ç N_çi V_u v)e phong trâo +ulro r°at lâ h_an ch°e.
F%" chém chèù!c cho s_è thi°eu sùot nây, "-kÈp bi"n t_ép Ngçn Vïnh tung ra
nhi)eu lu_én fi_"u r°at khùo ki%"m chùèng nhè gùan ghùep cho nh¨èng länh t_u
+ulro nh¨èng thùoi hè t_ét x°au, nh¨èng tham v_ong tr)an t_uc, nh¨èng th%u
fo_an f_çc ùac f%" h_a b_" l¨én nhau hay f%" f_at tù!i nh¨èng fºa vº mong èù!c.
Th%è l°ay trè^!ng h_!p thi°eu tèù!ng Les Kosem, m_çt länh t_u Ch&m
tr"n xùè Chûa Thùap khùa n%çi ti°eng trong th_ép ni"n 1970, lâm thÈ d_u.
Ngay trong chè!ng f)au («Tham v_ong»à, "-kÈp Ngçn Vïnh fä khçng
ng)an ng_ai dân d_èng nh¨èng mân f°oi tho_ai gi¨èa quùçc trè%!ng Norodom
Sihanouk vâ Les Kosem, gi¨èa Les Kosem vù!i nh¨èng c_çng s_è vi"n, f%"
vë ra cho ngè^!i f_oc hînh %anh m_çt Les Kosem f)ay tham v_ong, nhi)eu
th%u fo_an trong mèu f)o ph_uc h)oi vè!ng qu°oc Champa.
Ban bi"n t_ép Ngçn Vïnh côn bºa ra chuy_"n cho bi°et Les Kosem
nùoi thçng th_ao ti°eng Nh_ét, thânh l_ép m_çt f_çi quén h!n 300 thanh ni"n
g°oc Ch&m t_ai Konpong Cham f%" h_!p tùac vù!i Nh_ét vâo n&m 1944. Tâi
li_"u côn cho bi°et çng fè_!c m_çt vö quan cao c°ap Phû Tang (khçng bi°et
t"n gî vâ c°ap b_éc nâoà «hùèa së giùup çng thânh l_ép l_èc lè_!ng Châm
ch°ong l_ai quén Phùap, l_ai côn giao èù!c sau nây khi lâm bùa ch%u Fçng
Nam ‰A, chÈnh ph%u Nh_ét së cho dén t_çc Châm ph_uc h)oi l_ai c°o qu°oc
Champa, fè_!c f_çc l_ép hoân toân». Th_ét ra vâo th^!i fi%"m fùo Les
214 Nguy¨"n V&n Huy

Kosem chèa f^éy 17 tu%çi, vî çng ta sinh ngây 27 thùang 3 n&m 1927,
khçng li"n h_" gî vù!i biù"n cùç Nh_ét B%an %! Fçng Dè!ng.
Trù&ng tr_!n nh°at lâ chè!ng 7 «F^&ng sau nh¨èng cu_çc thè!ng
thuy°et». D_èa tr"n l^!i k%" c%ua cç Thu_én Th_i Tr_u, chÏ lâ m_çt trung sï c%ua
t%ç chùèc +ulro, "-kÈp bi"n t_ép Ngçn Vïnh d_èng fùèng chuy_"n Les
Kosem sang Thùai Lan g_&p hai vº tèù!ng ngè^!i Châm trong quén f_çi
hoâng gia Thùai f%" thânh l_ép «T%ç chùèc ngè^!i Châm chÈnh th°ong ti°en
b_ç», vî Thùai Lan cùo 40 v_an ngè^!i Thùai g°oc Ch&m7. L°o l&ng h!n n¨èa lâ
chuy_"n Les Kosem fùap mùay bay sang Jakarta g_&p t%çng th°ong Sukarno
f%" kùy m_ét èù!c «Nam Dè!ng-+ulro». Tù!i féy ngè^!i f_oc cùo chùut hi%"u
bi°et th°ay s_è gi%a t_ao quùa l_ç li¨"u nây : lâm gî cùo chuy_"n fè!ng kim t%çng
th°ong m_çt qu°oc gia lù!n l_ai h_a mînh kùy m_ét èù!c quén s_è vù!i m_çt vi"n
tèù!ng c°ap th°ap khçng cùo chùèc v_u trong chÈnh ph%u Campuchia, r)oi l_ai
nhén danh m_çt qu°oc gia lù!n kùy k°et vù!i m_çt t%ç chùèc +ulro, l_ai côn hùèa
së c°ap hai l¨è foân quén tinh nhu_" (nh%ay dû vâ bi_"t kÈchà ch^èng 8.000
ngè^!i f%" giùup «ph_uc qu°oc Champa» b°at ch°ap nh¨èng cçng èù!c qu°oc t°e.
Cüng d_èa tr"n l^!i tè^!ng thu_ét c%ua cç Thu_én Thº Tr_u, "-kÈp Ngçn Vïnh
côn tè%!ng tè_!ng ra chuy_"n Les Kosem sang Bangkok v_én f_çng vº
tèù!ng l_uc quén g°oc Ch&m mang 10.000 quén Thùai sang Campuchia
ch°ong quén Khmer F%o, r)oi bay sang Jakarta thè!ng lè_!ng vù!i tén t%çng
th°ong Suharto gi¨è nguy"n m_ét èù!c «Sukarno-Les Kossem» (s¨&n sâng
c%è hai l¨è foân quén Nam Dè!ng sang y%"m tr_!à vâ fè_!c Suharto «hùèa
së nh_én fâo t_ao lù!p sï quan tînh bùao ngè^!i Châm t^è C&m-b°ot g%èi sang
cho Les Kossem»8, vâ k°et b_an vù!i hai vº tèù!ng Nam Dè!ng lâ Suseno
vâ Aly. Lém ly nh°at lâ fo_an mç t%a c%anh chia tay : «Hai tèù!ng Aly vâ
Suseno ti¨"n Kossem ra t_én phi trè^!ng. Khi chia tay Suseno rèng rèng
nèù!c mù&t, si°et ch_&t tay Kossem : Ta së g_&p nhau tr"n f°at nèù!c
Champa ¡».
Chèa h°et, trong chè!ng 15 «K%e f%éy, ngè^!i kùeo», "-kÈp Ngçn

7 Ngè^!i Ch&m %! Thùai Lan s°çng t_ép trung trong lâng Ban Khrua, Bangkok kho%ang
5000 ngè^!i.
8 Fi^"u cùo th_ét lâ m_çt s°o sï quan vâ h_a sï quan c%ua l¨è foân 5BIS-+ulro fè_!c hu°an
luy_"n trong m_çt s°o trè^!ng quén s_è %! Nam Dè!ng. Nhèng féy lâ chè!ng trînh h_!p
tùac gi¨èa chÈnh ph%u Nam Dè!ng vâ Campuchia, chùè khçng ph%ai gi¨èa Nam Dè!ng
vâ +ulro.
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 215
Vïnh vi°et r^&ng «cu°oi n&m 1971, Les fè_!c Lon-non th&ng chùèc f_ai tùa9
vâ lâm t_è l_"nh phùo quén khu f_&c bi_"t. (...à R)oi Les Kossem bay fi „u
chéu. ·Û Phùap, çng g_&p t%çng th°ong Pompidou Phùap. T%çng th°ong hùèa së
gia t&ng vi_"n tr_!, ti)en b_ac, vü khÈ, fâo t_ao nhi)eu sï quan cho s_è nghi_"p
Champa. (...à R^!i Phùap, Les Kossem fi m_çt lo_at cùac nèù!c ‰A chéu : Mä
Lai, Nam Dè!ng, Nh_ét B%an, Thùai Lan''.
Th_ét ra t°at c%a nh¨èng dân d_èng nây chÏ d_èa vâo nh¨èng tâi li_"u
f_oc fè_!c t_ai Ph%u F_&c ·Uy Tînh Bùao Trung »!ng dèù!i th^!i Nguy¨"n
V&n Thi_"u sau 1975, r)oi fè_!c th"m thù&t b%!i nh¨èng l^!i khai c%ua cç
Thu_én Thº Tr_u f%" cho cùo v%e th_ét. M_çt fo_an trong chè!ng 1 «Tham
v_ong» cho bi°et : «N&m 1962, Les Kossem c_én v_" cho Chu „n Lai. L_!i
d_ung c! h_çi, Les m_ét fâm vù!i Chu, trînh bây v)e m_&t tr_én ph_uc qu°oc
Châm. Chu hùèa së %ung h_ç Les. Sau fùo hai vº länh t_u Hùan-Châm ch_up
hînh chung lâm k%y ni_"m. Céu chuy_"n tè%!ng r°at bÈ m_ét, chÏ hai ngè^!i
bi°et. ‰„y th°e mâ f°en nay nùo v¨én fè_!c lèu trong h)o s! c%ua Hoâng Minh
M_ç, nhén vi"n tînh bùao Ph%u F_&c ·Uy Trung »!ng c%ua Ngç Fînh
Di_"m10».
S%! dï cùo fo_an nây trong n_çi dung quy%"n sùach lâ vî lùuc fùo Vi_"t
Nam vâ Trung Qu°oc fang cùo tranh ch°ap: Trung Qu°oc giùup phe Khmer
F%o t°an cçng Vi_"t Nam vâ bº fùanh b_ai (1979à, länh th%ç Campuchia bº
quén Vi_"t Nam chi°em fùong, Trung Qu°oc li)en xua quén t°an cçng cùac
vûng bi"n giù!i... Vi_"c dân d_èng Chu „n Lai hùèa giùup f¨! Les Kosem
n^&m trong lç-gÈc fùo. Nùoi chung s_è hi%"u bi°et v)e nhén v_ét Les Kosem
d^èng l_ai %! fùo, nh¨èng mç t%a v)e con ngè^!i Les Kosem sau nây chÏ lâ
nh¨èng èù!c foùan.
D_èa theo l^!i khai c%ua Thu_én Thº Tr_u, "-kÈp Ngçn Vïnh côn mç
t%a v_! c%ua Les Kosem nhè m_çt ngè^!i fân bâ ham ti)en mâ khçng gi%ai
thÈch t_ai sao. Ch%&ng h_an nhè trang 65, Ngçn Vïnh vi°et : «Hâng ngây
m_çt foân xe quén s_è ch%! g_ao, cùa, rau t^è Nam Vang f°en ti°ep t°e cho
h_éu cùè (c%ua Y Bhamà. Cçng vi_"c ti°ep t°e do çng Tçn ‰Ai Li"n - trè%!ng
ban kinh tâi M_&t Tr_én Châm - chÏ huy vâ bâ Kossem lâm bao th)au. Bâ
Kossem v°on lâ nhâ kinh doanh th_ao mùanh lù!i lâm giâu. Bâ fang ph°at

9 Féy lâ ph%ong foùan sai l)am, vî Les Kosem fè_!c th&ng chùèc thi°eu tèù!ng vâo cu°oi
n&m 1970.
10 Fùung ra lâ Ph%u F_&c ·Uy Trung »!ng Tînh Bùao c%ua ch°e f_ç Sâi Gôn dèù!i th^!i
Nguy¨"n V&n Thi_"u.
216 Nguy¨"n V&n Huy

to. Ti)en f)ong bâo Châm n_çp cho m_&t tr_én, b^a fè_!c ch)ong giao gi¨è,
li)en bi°en thânh c%ua ri"ng. Bâ dûng ti)en fùo xéy Building (nhâ cao
t)angà, lâm cè xùa vâ khùach s_an cho thu", thu v)e nh¨èng mùon ti)en lù!n. Bâ
côn hûn v°on vâo cùac nhâ hâng, cùac r_ap chi°eu bùong. Bâ m%! cùac h)o nuçi
cùa, cùac lô sùat sinh... Gi^! féy, bâ l_ai vù! th"m c! h_çi lâm giâu : nh_én
bao th)au cho h_éu cùè c%ua M_&t tr_én Cao Nguy"n. Thùang thùang b^a thu v)e
hâng ch_uc tri_"u riel (ti)en Mi"nà. Nh¨èng lùuc h)o h¨!i, bâ mÏm cè^!i mù&ng
y"u ch)ong : “'Ma qu%y xui khi°en th°e nâo mâ çng kùeo lü Thè_!ng °ay
sang, f%" tçi su°ot ngây tùui b_ui... f°em ti)en”.».
·Û féy cùo m_çt thù&c mù&c lâ khçng bi°et c_çng f)ong ngè^!i Ch&m
nâo fä fùong gùop cho M_&t Tr_én Châm f%" Les Kosem nuçi &n nuçi %!
trong m°ay n&m li)en cho hâng ngân ngè^!i trong l_èc lè_!ng +ulro c%ua Y
Bham m_çt cùach d)oi dâo f°en nhè v_éy ?.
Ti°ep t_uc lç-gÈc c%ua mînh, Ngçn Vïnh vi°et ti°ep : «Ngoâi vi_"c c%è
v_! vâ Tçn ‰Ai Li"n nù&m c%ç h_ong Y Bh&m, çng Kossem v¨én khçng
qu"n m! èù!c lâm th%u lïnh. Áng tîm cùach lçi kùeo nh¨èng ngè^!i Châm
trong M_&t Tr_én Cao Nguy"n v)e phÈa mînh». K%" t^è féy f°en lè_!c nh¨èng
l^!i khai c%ua cç Thu_én Thº Tr_u fè_!c fèa vâo.
Th_ét ra cç Thu_én Thº Tr_u chÏ bi°et m_çt s°o nhén v_ét li"n quan f°en
ngè^!i Ch&m vâ fè_!c Ngçn Vïnh th"m thù&t nh¨èng chi ti°et cho ly k^y f%"
ngè^!i f_oc nh_én di_"n féy lâ nh¨èng ph)an t%è x°au. Trong k^y tùai b%an l)an
thùè hai, tâi li_"u c%ua Ngçn Vïnh fè_!c f%çi t"n l_ai thânh : +ulro, t_ép foân
t_çi ph_am f%" xùac nh_én rö féy lâ m_çt t%ç chùèc c%ua nh¨èng t_çi ph_am ch°ong
chÈnh quy)en s°ong ngoâi vông phùap lu_ét. Nh¨èng nhén v_ét Ch&m, Vi_"t
Nam fè_!c nhù&c tù!i trong tâi li_"u +ULRO ? nây lâ nh¨èng ngè^!i mâ cç
Thu_én Thº Tr_u, tùèc Thu_én Thº Trùuc trong chuy_"n, fä t^èng quen bi°et
hay cùo quan h_" thén thi°et.
F)au ti"n lâ F^ang N&ng Giùao (tùèc Yang Neh, qu" %! H¨èu Fùèc,
Phan Rang, ch)ong c%ua Thu_én Thº Tr_uà lâ m_çt ngè^!i l&ng nh&ng tînh
c%am, sau t_è t%è ch°et t_ai Phùap n&m 1972. Ti°ep theo lâ Hu^ynh Ng_oc Sù&n
(tùèc Jaya Marang, qu" %! Mÿ Nghi_"p, Phan Rangà, ngè^!i tînh f)au ti"n
c%ua Thu_én Thº Tr_u. Linh m_uc Gùerard Moussay (H_çi Th^èa Sai Paris,
trong tâi li_"u vi°et lâ «Karam Musséy»à, lâ ngè^!i cùo cçng giùup Thu_én
Thº Tr_u sang Phùap chung sùçng vù!i ch^çng lâ Fâng N&ng Giùao, fè_!c
nuçi &n nuçi %!, sau fùo fè_!c linh m_uc Moussay fèa v)e Vi_"t Nam fi)eu
hânh Trung Tém V&n Hùoa Châm t_ai Phan Rang vâo n&m 1973. Sau
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 217
ngây gi%ai phùong, cç Tr_u li)en giùa h_oa cho linh m_uc fä m" cç ta vâ t°o
cùao linh m_uc Moussay v^èa lâm tînh bùao cho quén f_çi Phùap v^èa lâm
tînh bùao cho CIA, tham lam, cùo ùy fºnh mô vâng cùac vua chùua Châm,
xéy d_èng Trung Tém V&n Hùoa Ch&m vù!i nh¨èng ùy f)o x°au... Sau cûng
lâ Ng_uy V&n Nhu_én (tùèc Nara Vija, b_an c%ua Yang Neh, ngè^!i lâng
Nhè Ngoc, Phan Rangà fè_!c Thu_én Thº Tr_u lçi kùeo lâm nhén chùèng
ch°ong linh m_uc Moussay cho r^&ng Yang Neh t_è t%è vî ghen tè!ng vù!i
linh m_uc Moussay. M_çt vâi ngè^!i khùac lâ cùac cç Trang, Nhung vâ L"
Thº ‰Y cüng bº lçi vâo, nhèng khçng quan tr_ong (t°at c%a f)eu bº bù&t vâ
f)eu h_!p tùac vù!i cçng an sau fùoà.
Côn nh¨èng nhén v_ét g°oc Téy Nguy"n ? Nh¨èng mç t%a v)e nh¨èng
ngè^!i nây fè_!c l°ay t^è hai ngu)on d¨è ki_"n : m_çt lâ cùac tè li_"u c%ua chÈnh
quy)en Vi_"t Nam C_çng Hôa f%" l_ai sau 1975 ; hai lâ nh¨èng l^!i khai c%ua
cùac thânh vi"n +ulro Téy Nguy"n ra f)au thùu thu_ét l_ai. V)e nh¨èng tâi
li_"u do chÈnh quy)en Vi_"t Nam C_çng Hôa f%" l_ai, nh¨èng d¨è ki_"n t^è
1958 f°en 1975 trÈch f&ng l_ai f)eu tè!ng f°oi chÈnh xùac, tr^è nh¨èng ph)an
f°oi tho_ai xin mi¨"n bân. V)e ngu)on d¨è ki_"n thùè hai, vî lâ nh¨èng ngè^!i
gi¨è chùèc v_u c°ap th°ap, h_o chÏ th°ay nh¨èng v°an f)e c°ap th°ap, tùèc nh¨èng
sinh ho_at h^&ng ngây hay cu_çc s°ong chung ch_a gi¨èa nh¨èng ngè^!i cùo
cûng quan h_" vù!i +ulro trong ch°on r^èng séu, vâ hoân toân xa l_a vù!i
nh¨èng chÈnh sùach hay fè^!ng l°oi chung c%ua t%ç chùèc.
Theo nh¨èng mç t%a trong tâi li_"u +ULRO? c%ua Ngçn Vînh,
ngè^!i f_oc th°ay nh¨èng c°ap länh f_ao +ulro lâ nh¨èng ngè^!i khçng cùo
vi¨"n ki°en hay ki°en thùèc, t°at c%a chÏ hânh f_çng theo c%am tÈnh hay tr_èc
tÈnh. Nh¨èng khuçn m_&t lºch s%è c%ua phong trâo +ulro nhè Y Bham
Enuçl, Y Bli"ng, Y Bling Buon Krong Pang, Y Dhù&t Ni" Kdam, Y
Chçn Mlç, Y Dhùe Adr!ng, Ya Fuk, bâ H'Bi, Paul Nèr... f)eu l)an lè_!t
bº mang ra bçi nh_o. Ch%&ng h_an nhè Y Bham Enuçl lâ m_çt ngè^!i ham
ti)en vâ fºa vº ; Y Bli"ng Èch k%y ; Y Bling Buon Krong Pang trai gùai,
rè_!u chê, tham nhüng, xa lùanh qu)an chùung ; Y Dhù&t dém ç ; Y Chçn
Mlç cùo tÈnh khçn v_&t, f_ao fùèc gi%a ; Y Dhùe Adr!ng &n ti)en c%ua ngè^!i
g°oc Téy Nguy"n ; Ya Fuk rè_!u chê b" tha ; bâ H'Bi c_&p b)o lung tung
vâ chÏ bi°et «tîm l°oi thoùat trong nh¨èng thùu vui xùac thºt» ; Paul Nèr v^èa
tham ç v^èa dém d_ét...
Sau nây, n&m 1982, khi Ya Fuk bº c_çng s%an bù&t vâ chºu h_!p tùac,
nhi)eu khuçn m_&t mù!i c%ua +ulro cüng bº mang ra bçi nh_o nhè : Y Bun
218 Nguy¨"n V&n Huy

Sur lâ m_çt ngè^!i hi°eu chi°en ; Nay Luett nºnh b_! ngè^!i Mÿ vâ ngè^!i
Kinh ; Kpa K!i f)ay mèu mç ; Ksor Kin ph%an b_çi cùach m_ang, trùac tùang
; Y Bach ”ban dém d_ét ; Y Pr"h lâm giùan fi_"p cho Mÿ ; m_uc sè tin
lânh Y Ngu" theo Mÿ ; K'N&m k%e th^èa hânh vç fi)eu ki_"n ; H'T%çn Ni"
l&ng loâ; Y Djao f_çc ùac ; K'Ch°ap fa tînh... Nùoi chung t°at c%a nh¨èng
nhén v_ét +ulro f)eu b_i gùan ghùùep vâo nh¨èng t_çi danh ch°ong “cùach
m_ang” hay hânh f_çng tham ç, dém d_uc.

Nh¨èng ùam %anh v)e tînh d_uc c%ua ban bi"n t_ép

Nhè fä nùoi, ph)an lù!n nhén s_è trong l_èc lè_!ng cçng an thu_çc
C_uc B%ao V_" ChÈnh Trº II vâ Foân ch°ong +ulro c%ua B_ç N_çi V_u fä
fè_!c fâo t_ao t^è cùac trè^!ng hu°an luy_"n tînh bùao theo khuçn m¨éu Li"n
Xç vâ Trung Qu°oc, vi_"c gùan ghùep cho nh¨èng ngè^!i ch°ong f°oi nh¨èng
t_çi danh li"n quan f°en tînh d_uc vâ tham ç lâ chuy_"n r°at thè^!ng tînh.
V)e Les Kosem, "-kÈp Ngçn Vïnh vi°et : «Vù!i thânh cçng r_èc r¨!
tr"n féy (fo_at gi%ai nhî trong m_çt cu_çc thi nh%ay dû t_ai Phùapà, çng fè_!c
Xi-ha-nùuc chùu ùy. V_! çng l_ai lâ ngè^!i ·A R_ép lai Kinh, fä f_ep l_ai lºch
läm s_è f^!i n"n trong cùac bu%çi khi"u vü, Xi-ha-nùuc thÈch m^!i v_! ch)ong
Les Kossem f°en. Les Kossem fè_!c h)au c_én b"n c_anh Qu°oc trè%!ng,
côn v_! fè_!c h)au c_én Hoâng h_éu ho_&c cùo khi ngè_!c l_ai» (tr. 19-20à.
Fçi khi s_è ùam %anh v)e tînh d_uc c%ua ban bi"n t_ép Ngçn Vïnh l"n
f°en cao f_ç, vî r°at chi ti°et trong cùach mç t%a, ngè^!i f_oc cùo c%am tè%!ng
thânh ph)an cçng an thu_çc C_uc b%ao v_" chÈnh trº II lâ nh¨èng thùam t%è tè
chuy"n rînh mô chuy_"n ngo_ai tînh, trai gùai c%ua nh¨èng ngè^!i fang bº
fi)eu tra hay bº theo döi f%" &n ti)en ngè^!i thu" mèù!n.
V)e Hu^ynh Ng_oc Sù&n (Jaya Marangà, tâi li_"u vi°et : «F)au ti"n, y
[Hu^ynh Ng_oc Sù&ng] bao véy cç Chi"m. Th°ay cç f_ep, y tîm cùach g_a
g¨ém. M_çt f"m, cç Chi"m fang ng%u trong nhâ, Sù&ng mô vâo, (...à bº cç
la l"n, ch%èi r%ua, Sù&ng ph%ai nh%ay râo ch_ay tr°on. Sau fùo, y l°ay cç TÈm.
Khi v_! cùo thai, y chùan, ch%&ng ngùo ngâng gî f°en, b%o ch_ay theo cùac cç
gùai khùac. F°en k^y sinh n%!, lùuc cç TÈm fang qu^&n qu_ai, thî y v¨én m%ai
theo cç gùai khùac, ngè^!i nhâ f°en bùao cüng khçng v)e. Cç TÈm u°at, ch°et
ngay khi fùèa con v^èa c°at ti°eng châo f^!i. (...à Sù&ng b%o nhâ fi m%! lù!p
d_ay tè cho tr%e con %! °ap Tu°an Tùu. ·Û féy y m" cç L¨!, m_çt cç gùai m)o
cçi cha, cùo mùai tùoc vâng è!m, da trù&ng, m_&t trôn. Sù&ng fä dûng f%u th%u
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 219
fo_an, tùan tÏnh l^èa l_oc vâ cu°oi cûng cç L¨! y"u y. Khi cç L¨! cùo thai, y
l_ai b%o. {...} H°et cç L¨!, f°en cç F_èng, m_çt ngè^!i fân bâ cùo ch)ong, vâ
sau khi chùan ch" cç F_èng, Sù&ng c_&p b)o vù!i v_! m_çt th)ay Chang. {...}
M_çt f"m, th)ay Chang cûng vù!i ba ngè^!i em fä bù&t fè_!c qu%a tang
Sù&ng fang &n n^&m vù!i v_! mînh. H_o li)en l°ay th^èng tréu trùoi hai ngè^!i
fang löa l)o l_ai, dong fi khù&p °ap b"u ri°eu, d_oa së cù&t tai n°eu l)an sau côn
bù&t fè_!c» (tr. 29à. Chuy_"n Hu^ynh Ng_oc Sù&n chi°em fo_at Thu_én Thº
Trùuc (tùèc Thu_én Thº Tr_uà tr"n tay ngè^!i y"u lâ F^ang N&ng Giùao bân
b_ac khù&p cùac chè!ng sau, ti°ep theo lâ chuy_"n Sù&n cè¨!ng dém Fâng
Thº Trang, m_çt cç gùai 16-17 tu%çi : «Vº chÏ huy b¨çng f°en b"n %ç, nhîn
th%&ng vâo m_&t Trang vù!i fçi mù&t f_uc ng)au. Trang chèa kºp fùèng d_éy
ch_ay tr°on thî Sù&ng fä çm ri°et l°ay em, v_ét ra %ç lùa céy (...) Nh¨èng cu_çc
ùai én l_ç li¨"u gi¨èa Nhung vâ Sù&ng di¨"n ra trèù!c mù&t Trang. Nh¨èng ti°eng
cè^!i dém fäng c%ua h_o n°ac l"n trong hang nhè c!m b¨èa» (tr. 285 vâ
330à. Cùo fi)eu l_a lâ tâi li_"u l_ai mç t%a nh¨èng cç gùai nây f)eu lâ nh¨èng
ph_u tùa fù&c l_èc nh°at c%ua Hu^ynh Ng_oc Sù&n trong su°ot th^!i gian chi°en
f°au %! trong r^èng, chÏ sau khi bº bù&t nh¨èng cç nây mù!i quay l_ai t°o cùao
Hu^ynh Ng_oc Sù&n.
V)e Paul Nèr, t%çng trè%!ng sù&c t_çc, "-kÈp Ngçn Vïnh vi°et : «L"n
lâm t%çng trè%!ng, trèù!c khi ch_on nh¨èng ngè^!i cùo fùèc cùo tâi, Paul Nèr
nghï ngay f°en m_çt lo_ai chén tay f_&c bi_"t. V°on thÈch “c%ua ng_ot” Paul
Nèr tîm m_çt t"n ma mänh, thçng thu_çc cùac “f_çng” &n ch!i, f%" dûng.
(...à Sau m_çt vâi l)an dù&t m°oi thânh cçng, fèa f°en cho thè_!ng c°ap
nh¨èng cç gùai tr%e f_ep, (Nguy¨"n H¨èuà Oanh fè_!c Paul (Nèrà tin, c%è lâm
bÈ thè ri"ng (...à V^èa qua tçi fi kinh lùy v)e qu_én Thu)an M¨én. ·Û fùo cùo
con bùe fùanh mùay t"n Li"n khùa xinh. Tçi èng lù&m... K^y tù!i, anh
(Nguy¨"n H¨èu Oanhà l°ay s_è v_u l_"nh lâm phùai vi"n c%ua tçi v)e Thu_én
M¨én fèa con bùe v)e cho tçi. Lâm cho kÈn fùao» (tr. 124 vâ 126à. Khçng
bi°et nh¨èng l^!i f°oi tho_ai nây l°ay t^è féu ?
V)e bâ H'Bi, f_" tam phùo ch%u tºch Phong Trâo Foân K°et Cùac Sù&c
T_çc Thi%"u S°o Cao Nguy"n Mi)en Nam Vi_"t Nam, ban bi"n t_ép Ngçn
Vïnh vi°et : «Chùan ngùan vù!i con fè^!ng ho_an l_ç, c%anh s°ong l^èa l_oc, chia
rë c%ua cùac länh t_u +ulro, khçng cùo th°e f%" tham ç ti)en vâ &n u°ong nh_éu
nh_et, H'Bi tîm l°oi thoùat trong nh¨èng thùu vui xùac thºt. Bâ c_&p b)o lung
tung vù!i cùac vº chÏ huy +ulro vâ cu°oi cûng châi fè_!c trung tùa Rmah
Klel (...à Ngay %! tr_u s%! phong trâo, hai vº (çng Y Dhù&t, f_" nh°at phùo
220 Nguy¨"n V&n Huy

ch%u tºch, vâ bâ H'Bi, f_" tam phùo ch%u tºchà fä thè^!ng xuy"n én ùai vù!i
nhau... Ra kh%oi tr_u s%! trung è!ng, xa v_!, xa ch)ong, n"n fè^!ng kinh lùy,
hai vº th%a sùèc “bân b_ac”, “trao f%çi”. Tînh c%am cùè th°e th°am séu vâ cu°oi
cûng nhº vº phùo ch%u tºch f)eu c%am th°ay khçng th%" s°ong vù!i nh¨èng
ngè^!i ch)ong, ngè^!i v_! cü hên kùem, qu" mûa. Hai vº quy°et tém ly dº
v_!, ch)ong cü f%" l°ay nhau» (tr. 135-137à.
Y Bling, thè_!ng nghº sï vâ ch%u tºch phong trâo foân k°et, bº mç
t%a nhè sau : «Áng %! tºt Sâi Gôn, trong m_çt bi_"t th_è ri"ng. Áng “mua”
luçn hai cç gùai ngè^!i Kinh lâm v_!. M_çt cç n¨è sinh, thÈch trèng di_"n,
thÈch cùac vü trè^!ng, thÈch cùac ti_"m &n n%çi ti°eng, çng nghº fä tr%a cho b°o
m_e cç ta 600 ngân f)ong vâ fèa cç v)e lâm v_! bùe. M_çt cç con nhâ giâu,
çng b°o fùanh b_ac thua, bùan h°et tâi s%an, ph%ai bùan con cho çng nghº m_çt
tri_"u f)ong l°ay ti)en tr%a n_!» ( tr. 203à.
V)e linh m_uc Moussay, tâi li_"u vi°et : «Hai cç gùai (Thu_én Thº
Trùuc vâ T^è Thº Nhungà cûng duy"n dùang, tr%e trung, cûng fè_!c Cha
y"u m°en nhè nhau, fi)eu fùo khçng th%" kùeo dâi mäi. ChÏ sau m_çt th^!i
gian ngù&n, h_o coi nhau nhè k%e thû, luçn luçn tîm dºp nùoi x°au nhau.
Trùuc nùoi Nhung l¨&ng l!, fï thöa, m!n trù!n vâ cùam d¨ç Cha vâo vông t_çi
l¨çi. Nhung nùoi Trùuc nhi¨"m l°oi s°ong „u, Mÿ d¨" däi vâ khùeo lùeo h_ai
“ng)am Cha”. (tr. 245à.
Ban bi"n t_ép Ngçn Vïnh mç t%a H'tlçn, bâ t%çng trè%!ng ngo_ai
giao +ulro, nhè lâ m_çt ngè^!i fân bâ dém ç : «Sau m_çt th^!i gian s°ong
nh)ay nh_ua vù!i cùac sï quan vâ quén nhén “mü n)oi xanh”, cç g_&p f_ai tùa
Kershing, c°o vén Quén Foân II. F_ai tùa c_&p b)o vù!i cç, fèa cç v)e tr_u s%!
lâm phi"n dºch vâ lâm v_! h^! c%ua mînh. (...à F_ai tùa Kershing v)e nèù!c,
trung tèù!ng Jçn Pçn Van (John Paul Vanà thay lâm c°o v°an quén foân
vâ cüng thay luçn lâm nhén tînh c%ua H'Tl¨çn. (...à Cç ch_on nh¨èng
thanh ni"n tr%e, kh%oe, l°ay h_o dûng m_çt th^!i gian r)oi l_ai th%ai fi nhè
nh¨èng bä thu_çc. Khçng ai tÈnh fè_!c cç cùo bao nhi"u ch)ong h^! ngè^!i
Mÿ, ngè^!i Kinh vâ Thè_!ng nhè th°e. (...à Khçng cùo ch)ong, bâ tha h)o t_è
do y"u ai thî y"u, &n %! vù!i ai thî &n %!, ch%&ng ai ng&n c%an, h_ach sùach
bâ» (tr. 300-305à.
Côn r°at nhi)eu fo_an khùac k%" l%" v)e nh¨èng chuy"n dém d_ét c%ua cùac
thânh vi"n +ulro c°ap th°ap h!n, nhèng khçng ti_"n li_"t k" ra h°et %! féy.
Th°ay gî qua nh¨èng mç t%a nây ? Fùo lâ ch%u tém c%ua ban bi"n t_ép
Ngçn Vïnh, fùung h!n lâ c%ua C_uc b%ao v_" chÈnh trº II c%ua B_ç N_çi V_u.
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 221
M_uc fÈch c%ua nh¨èng vu cùao nây lâ f%" h_a uy tÈn hay lâm x&ng-ta
(chantageà bu_çc f°oi phè!ng ph%ai ph_uc tûng vâ lâm theo m_"nh l_"nh
c%ua cçng an. G)an nhè khçng m_çt nhén v_ét nâo cùo li"n h_" g)an vâ xa
vù!i +ulro mâ khçng bº gùan ghùep vâo nh¨èng hânh vi dém ç, trùac tùang.
Vù!i nh¨èng ngè^!i f_oc cùo trînh f_ç, cùach bçi nh_o cùo tÈnh h_a c°ap
nây chÏ lâm hoen °o th"m t_ép th%" nh¨èng ngè^!i vi°et ra nh¨èng dông ch¨è
nây, tùèc ban bi"n t_ép Ngçn Vïnh vâ C_uc B%ao V_" ChÈnh Trº II thu_çc
B_ç N_çi V_u. M_uc ti"u tuy"n truy)en vâ bçi nh_o phong trâo +ulro trong
tùac ph%ém +ULRO ? c%ua Ngçn Vïnh hoân toân m°at tùac d_ung.

ChÈnh quy)en c_çng s%an hi_"n nay fang c°o tînh lâm s°ong l_ai t%ç
chùèc +ulro trong ch%u tém fân ùap phong trâo fôi tr%a l_ai f°at fai vâ t_è do
tÈn ngè¨!ng c%ua ngè^!i g°oc Téy Nguy"n tr"n cao nguy"n. Trong th_èc t°e
cùac t%ç chùèc mang danh hay nhén danh +ulro f)eu fä bº gi%ai th%" t^è léu,
ngây nay nùo chÏ côn lâ m_çt tinh th)an. Tinh th)an +ulro ngây nay f)ong
nghïa vù!i ch°ong l_ai ùap bùèc c%ua ngè^!i Kinh. Féy lâ m_çt khùam phùa
quan tr_ong. Tinh th)an nây n^&m bân b_ac trong tém h)on c%ua t^èng ngè^!i
g°oc Téy Nguy"n vâ ngè^!i Ch&m, im l_&ng trong lùuc nguy kh°on nhèng
së bûng d_éy mänh li_"t n°eu cùac chÈnh quy)en ngè^!i Kinh khçng tîm ra
m_çt gi%ai phùap h_!p tînh h_!p lùy gi%ai quy°et v°an f)e ngè^!i thi%"u s°o tr"n
cao nguy"n mi)en Trung, nghïa lâ tr%a l_ai f°at fai c%ç truy)en vâ tçn tr_ong
quy)en t_è do tÈn ngè¨!ng. Cùo nhè th°e qu°oc gia Vi_"t Nam mù!i tîm fè_!c
s_è %çn v¨èng vâ cûng ti°en trong dº bi_"t.
Nùoi chung cùac chÈnh quy)en Vi_"t Nam ph%ai th_èc hi_"n cho b^&ng
fè_!c f)ong thu_én dén t_çc trong tînh anh em tîm l_ai.