Norman Charles Labrie :

+ulro. Tînh hînh chùinh trº c&ng th%&ng

%! Téy Nguy"n Vi_"t Nam
Phén tÈch b%!i
Ph. Gs. Danny Wong Tze-Ken
(F_ai H_oc Malaya, Mä Laià

Féy lâ m_çt lu_én ùan phùo tiù"n sï c%ua Norman Charles Labrie fè_!c
f_" trînh vâo n&m 1971 t_ai f__ai h_oc Massachusetts %! Hoa K^y, li"n quan
fù"n +ulro, m_çt l_èc lè_!ng vü trang fä xuùét hi_"n tr"n bân c^! chùinh trº %!
mi^"n nam Vi_"t Nam vâo thùang 9 n&m 1964. +ulro. Tînh hînh chùinh trº
c&ng th%&ng %! Téy Nguy"n Vi_"t Nam1 ch%i lâ kù"t qu%a c%ua m_çt cçng trînh
nghi"n cùèu trong th^!i gian çng ta cùo m_&t t_ai Vi_"t Nam vâo n&m 1970
vâ cüng lâ n&m fùanh dùéu cho s_è suy tân c%ua m_ét tr_én nây so vù!i nh¨èng
th^!i k^y hèng thºnh c%ua +ulro trong 6 n&m v^" trèù!c (1964 1970à.
Norman Charles Labrie lâ m_çt tûy vi"n chùinh trº c%ua sùè quùan
Mÿ %! Sâi Gôn trong nh¨èng n&m 1968 vâ 1969. +ulro. Tînh hînh chùinh
trº c&ng th%&ng %! Téy Nguy"n Vi_"t Nam mâ tùac gi%a fä ch_on lâm f^" tâi
fùung ra m_çt lºch s%è hi_"n f_ai nùong b%ong li"n quan fù"n phong trâo fùéu
tranh c%ua dén t_çc thi%"u sùç hi_"n fang sinh sùçng Téy Nguy"n, m_çt khu
v_èc n^&m ngay tr"n fè^!ng môn H^ç Chùi Minh, tùèc lâ tr_uc l_ç giao thçng
mâ c_çng s%an mi^"n bù&c dûng f%" chuy%"n t%ai nhén s_è vâ sùung f_an nh^&m
tùén cçng mi^"n nam Vi_"t Nam trong f_" nhº thùè chiù"n %! Fçng Dè!ng.
Chùinh vî thù", Téy Nguy"n fä tr%! thânh khu v_èc quén s_è chiù"n lè_!c mâ
chùinh quy^"n Sâi Gôn ph%ai t_ép trung m_oi l_èc lè_!ng f%" phông v_" vù!i bùét
cùè giùa nâo. M_çt khi bº xù"p vâo khu v_èc quén s_è chiù"n lè_!c mâ hai fùçi
th%u Sâi Gôn vâ Hâ N_çi tîm m_oi cùach f%" chinh ph_uc, Norman Charles

1 Norman Charles Labrie, “FULRO: The History of Political Tension in the South
Vietnamese Highlands”, Master of Arts Thesis, University of Massachusetts,
1971, 175 pp.
198 Danny Wong Tze-Ken
Labrie cho r^&ng nhi"n cùèu v^" phong trâo fùéu tranh c%ua dén t_çc sinh
sùçng %! Téy Nguy"n fä tr%! thânh m_çt f^" tâi th^!i s_è fùang fè_!c chùu ùy.

Trong bâi lu_én ùan nây, Norman Charles Labrie f_&t tr_ong tém
vâo hai giai fo_an chùinh. Giai fo_an f^éu lâ chùinh sùach Phùap thu_çc nh^&m
ki%"m soùat khu v_èc Téy Nguy"n. Féy cüng lâ tr_ong tém chùinh c%ua ch%u
f^" lu_én ùan nây. Gia fo_an thùè hai lâ sau th^!i Phùap thu_çc, tùèc l^a th^!i k^y
vûng d_éy c%ua +ulro fôi quy^"n t_è trº tr"n Téy Nguy"n. Trong giai fo_an
thùè hai nây, Norman Charles Labrie cho r^&ng chùinh sùach khçng tçn
tr_ong dén t_çc Téy Nguy"n c%ua chùinh quy^"n Sâi Gôn vâ s_è khùac bi_"t v^"
quy^"n cçng dén gi¨èa ngè^!i Kinh %! mi^"n f^çng b^&ng vâ dén t_çc thi%"u sùç
%! Téy Nguy"n lâ lùy do chùinh fùang c%ua s_è ra l^!i phong trâo +ulro.
Bâi lu_én ùan nây chia lâm 3 chè!ng m_uc. F^éu ti"n, tùac gi%a giù!i
thi_"u s! qua lºch s%è v&n hùoa vâ kinh tù" c%a dén t_çc Téy Nguy"n, m_çt
khu v_èc mâ chùinh quy^"n Sâi Gôn t_è ti_"n xém chiù"m f%" xùap nh_ép vâo
länh th%ç c%ua Vi_"t Nam C_çng Hôa sau hi_"p fºnh Geneve vâo n&m
1954. Sau fùo, tùac gi%a khçng qu"n giù!i thi_"u s! qua lºch s%è cùac sù&c t_çc
sinh sùçng %! Téy Nguy"n vâ dén t_çc Ch&m %! khu v_èc f^çng b^&ng cùo s_è
li"n h_" m_ét thiù"t vù!i dén t_çc anh em %! mi^"n cao. Sau fùo, tùac gi%a cüng
trînh bây s! qua cùac chùinh sùach phùat tri%"n khu v_èc Téy Nguy"n dèù!i
th^!i Phùap thu_çc.
Trong chè!ng hai, Norman Charles Labrie fi th%&ng vâo f^" tâi,
fùo lâ nghi"n cùèu nh¨èng nguy"n nhén chùinh fùang f%" gi%ai thùich cho s_è
ra f^!i c%ua +ulro, m_çt m_ét tr_én chuy%"n tiù"p t^è phong trâo Bajaraka c_um
t^è viù"t tù&t c%ua Bahnar ± Jarai ± Radùe ± Kaho xuùét hi_"n vâo n&m 1950.
Trong ph^én nây, tùac gi%a phén tùach m_çt cùach chi tiù"t cùac chùinh sùach xä
h_çi vâ kinh tù" cüng nhè fè^!ng lùçi chùinh trº fùçi vù!i dén t_çc thi%"u sùç %!
Téy Nguy"n mâ chùinh ph%u Sâi Gôn fèa ra f%" ùap d_ung. Nhèng tr"n
th_èc tù", féy ch%i lâ m_çt chùinh sùach m_i dén. Luçn luçn hç hâo kh%éu hi_"u
Kinh Thè_!ng foân kù"t, chùinh quy^"n Sâi Gôn l_ai ph%u nh_én hoân toân
m_oi y"u sùach c%ua dén t_çc thi%"u sùç %! mi^"n trung Vi_"t Nam li"n quan
fù"n quy^"n s%! h¨èu fùét, quy^"n sùçng trong bi"n giù!i c%ç truy^"n c%ua h_o,
quy^"n hânh f_ao c%ua h_o, quy^"n sùçng theo phong t_uc t_ép quùan c%ua h_o vâ
nhùét lâ quy^"n bînh f¨&ng gi¨èa ngè^!i Kinh vâ dén t_çc thi%"u sùç.

Nh^&m tiù"n fù"n m_uc ti"u c%ua bâi nghi"n cùèu nây, m_oi quan fi%"m
vâ phè!ng cùach phén tùich c%ua Norman Charles Labrie hoân toân d_èa
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 199
tr"n tè li_"u fä xuùét b%an, nh¨èng tin tùèc fä f&ng t%ai vâ quan fi%"m c%ua
nhi^"u thânh vi"n quén s_è l¨én chùinh trº c%ua m_ét tr_én +ulro vâ Bajaraka
mâ tùac gi%a fä ghi chùu trong nh¨èng l^én tiù"p xùuc vù!i h_o.
Tè li_"u thùè hai lâ cçng tùac kh%ao sùat t_ai f_ia phè!ng. Vù!i tè cùach
lâ tûy vi"n chùinh trº c%ua sùè quùan Mÿ %! Sâi Gôn, Norman Charles
Labrie cùo rùét nhi^"u phè!ng ti_"n f%" sang Téy Nguy"n f%" tîm hi%"u vâ
nghi"n cùèu v^" t%ç chùèc +ulro. Qua cùac cu_çc fi^"u tra nây, tùac gi%a kù"t
lu_én r^&ng nh¨èng gî fä n"u ra trong cùac chùinh sùach fùçi vù!i dén t_çc thi%"u
sùç c%ua chùinh quy^"n Sâi Gôn ch%i lâ m__çt truy^"n f!n qu%ang cùao. Vî tr"n
th_èc tù", dén t_çc Téy Nguy"n khçng biù"t gî v^" fè^!ng lùçi ch%u trè!ng c%ua
Sâi Gôn dânh ri"ng cho dén t_çc Téy Nguy"n c%a. Cüng trong th^!i gian
nghi"n cùèu nây, tùac gi%a cüng nh_én thùéy r^&ng s_è kh%ung ho%ang chùinh trº
%! Téy Nguy"n phùat xuùét ph^én nâo t^è thùai f_ç khinh b%i ngè^!i Kinh fùçi
vù!i dén t_çc Téy Nguy"n nùoi ri"ng vâ dén t_çc thi%"u sùç %! mi^"n trung
Vi_"t Nam nùoi chung. Tùac gi%a cüng cho r^&ng, dû lâ dèù!i f_" nhùét c_çng
hôa hay f_" nhº c_çng hôa, ngè^!i Kinh luçn luçn xem dén t_çc Téy
Nguy"n v¨én lâ nh¨èng nhùom ngè^!i côn man r_!, khçng cûng v&n hùoa vâ
n^"n v&n minh vù!i ngè^!i Vi_"t.
Cûng chung sùçng trong m_çt bi"n giù!i C_çng Hôa Vi_"t Nam, dén
t_çc thi%"u sùç ch%i lâ m_çt cçng dén ngo_ai l_" c%ua quùçc gia nây. Féy chùinh
lâ m_çt ung nh_ot lù!n lao fä fèa f%éy dén t_çc thi%"u sùç ph%ai vûng d_éy
dèù!i lùa c^! +ulro nh^&m fôi quy^"n bînh f%&ng gi¨èa ngè^!i Kinh vâ ngè^!i
thi%"u sùç cûng chung sùçng tr"n d%ay fùét mi^"n nam Vi_"t Nam nây ; y"u
c^éu chùinh quy^"n Sâi Gôn ph%ai chùém dùèt m_oi thùai f_ç khinh mi_"t ngè^!i
thi%"u sùç, m_oi quan fi%"m xem dén t_çc thi%"u sùç lâ nh¨èng k%e man r_! vâ
nhùét lâ ph%ai chùém dùèt m_oi chùinh sùach fân ùap, bù&t bù! giam c^ém dén t_çc
thi%"u sùç vî h_o khçng cûng quan fi%"m chùinh trº vù!i chùinh quy^"n Sâi
Gôn.
F%" gi%ai quyù"t nh¨èng ung nh_ot chùinh trº nây, chùinh ph%u Nguy¨"n
Khùanh cüng fèa ra bao l^!i hùèa h%ao huy^"n nh^&m gi%ai quyùù"t chùinh fùang
nguy_"n v_ong c%ua +ulro. Trong ph^én nây, Norman Charles Labrie dânh
nhi^"u trang giùéy f%" phén tùich chùinh sùach c%ua Nguy¨"n Khùanh fùçi vù!i
dén t_çc thi%"u sùç nhùét lâ chè!ng trînh bînh f¨&ng hùoa gi¨èa dén t_çc Kinh
vâ dén t_çc thi%"u sùç.

M_&c dû lu_én ùan mang ch%u f^" +ulro, nhèng tùac gi%a khçng cùo
trang nâo nùoi v^" c! cùéu t%ç chùèc c%ua m_&t tr_én +ulro mâ trung è!ng f_&t
200 Danny Wong Tze-Ken
t_ai th%u fç Nam Vang, Cao Mi"n. Vî tùac gi%a vi_"n cù! r^&ng gu^çng mùay t%ç
chùèc +ulro lâ vùén f^" vç cûng khùo hi%"u, phùèc t_ap, m_çt m_&t tr_én t_ép
trung rùét nhi^"u l_èc lè_!ng cùo f%u thânh ph^én sù&c t_çc trong fùo cùo dén t_çc
Ch&m %! Vi_"t Nam l¨én Campuchia vâ cùo s_è tiù"p tay c%ua thù" l_èc b"n
ngoâi. F%" bi_"n minh cho quan fi%"m c%ua mînh, tùac gi%a côn cho r^&ng,
m_çt sùç thânh ph^én c%ua +ulro cùo li"n h_" tr_èc tiù"p hay giùan tiù"p vù!i M_&t
Tr_én Gi%ai Phùong Mi^"n Nam (c_çng s%anà. Ri"ng v^" phùia Hoa K^y, quén
f_çi Mÿ thè^!ng xuy"n giùup f¨! fâo t_ao thânh vi"n quén s_è c%ua +ulro
qua cùac tr_ai c%ai t_ao l_èc lè_!ng f_&c bi_"t c%ua Mÿ vâ y%"m tr_! cho m_ét tr_én
nây v^" trang thiù"t bº f%" chiù"n fùéu v^èa chùçng c_çng s%an v^èa fè!ng f^éu
vù!i quén f_çi Vi_"t Nam C_çng Hôa. Féy cüng lâ ph^én quan tr_ong mâ
tùac gi%a g_oi fùo lâ s_è li"n h_" gi¨èa +ulro vâ quén f_çi Mÿ %! Vi_"t Nam.
Ph^én cuùçi cûng, Norman Charles Labrie dânh nhi^"u trang giùéy
f%" f_&t ra m_çt fºnh hèù!ng tè!ng lai c%ua dén t_çc thi%"u sùç trong f_ai foân
kù"t gia fînh c%ua Vi_"t Nam C_çng Hôa. Ch%u yù"u c%ua ph^én nây lâ fèa ra
nh¨èng d¨è ki_"n lºch s%è fä x%ay ra tr"n Téy Nguy"n vâ n"u l"n m_çt gi%a
thuyù"t r^&ng s_è kh%ung ho%ang %! Téy Nguy"n phùat xuùét t^è yù"u tùç lºch s%è
mâ cùac nhâ c^ém quy^"n %! Vi_"t Nam khçng bao gi^! nghï fù"n. Vî r^&ng,
fùçi vù!i dén t_çc thi%"u sùç, fùét fai Téy Nguy"n lâ fùét fai c%ua h_o. Chùinh
h_o mù!i lâ ch%u nhén %! Téy Nguy"n nây chùè khçng ph%ai chùinh quy^"n
Sâi Gôn. Fùo lâ vùén f^" nan gi%ai nhùét mâ khçng cùo chùinh quy^"n Vi_"t
Nam nâo dùam fùèng ra gi%ai quyù"t.

Trong bâi lu_én ùan nây, Norman Charles Labrie giù!i h_an th^!i
gian c%ua biù"n cùç +ulro fù"n n&m1970, n&m fùanh dùéu cùac cu_çc chiù"n
khùçc li_"t fä t^èng x%ay ra tr"n bäi chiù"n trè^!ng %! Vi_"t Nam vâ cüng lâ
n&m fùanh dùéu s_è xém nh_ép c%ua quén f_çi Mÿ tr"n länh th%ç Campuchia
n!i mâ cùo t%çng hânh dinh c%ua m_&t tr_én +ulro.
Féy lâ cçng trînh khoa h_oc fùang k%" c%ua Norman Charles
Labrie. Tiù"c r^&ng tùac gi%a khçng nùoi gî v^" +ulro sau n&m 1970. Vî féy
cüng lâ th^!i gian quan tr_ong cùo th%" giùup f_çc gi%a hi%"u séu f_ém th"m
nguy"n nhén s_è s_up f%ç c%ua m_&t tr_én +ulro vâo n&m 1975.

Fùèng tr"n phè!ng di_"n khoa h_oc mâ nùoi, Norman Charles

Labrie ch%i dûng nh¨èng tè li_"u fä xuùét b%an hay nh¨èng tin tùèc do chùinh
quy^"n Mÿ vâ Sâi Gôn cung cùép. Chùinh vî thù", n_çi dung c%ua lu_én ùan
nây cùo th%" ch%i lâ vùén f^" +ulro nhîn qua quan fi%"m c%ua Mÿ vâ Sâi Gôn
 Bînh Lu_én Quan Fi%"m 201
mâ thçi. Cùai mù!i l_a trong lu_én ùan nây, fùo lâ çng ta tiù"p xùuc vù!i nhi^"u
nhén v_ét Téy Nguy"n thén c_én vù!i +ulro. Nhèng quan fi%"m c%ua nh¨èng
nhén v_ét thi%"u sùç nây khçng th%" xem nhè lâ quan fi%"m chùinh thùèc c%ua
m_&t tr_én +ulro fè_!c, vî tùac gi%a khçng th%" tham kh%ao tâi li_"u +ulro nùoi
gî trong kho%ang th^!i gian fùo.
Fùçi vù!i Norman Charles Labrie, chùinh sùach c%ua chùinh quy^"n Sâi
Gôn fùçi vù!i dén t_çc thi%"u sùç %! mi^"n trung lâ m_çt vùén f^" nùong b%ong vâ
chùèa f_èng nhi^"u yù"u tùç khçng rö râng vâ fçi lùuc méu thu¨én. Tuy
nhi"n lu_én ùan c%ua çng fä tr%! thânh m_çt nhén chùèng cùo th%" giùup nhâ
khoa h_oc hi%"u th"m v^" tînh hînh chùinh trº Téy Nguy"n vâo nh¨èng n&m
c%ua f_" nhº chiù"n tranh %! Fçng Dè!ng.

Dû r^&ng cùo s_è hi_"n di_"n c%ua m_&t tr_én +ulro tr"n fºa bân chùinh trº
th^!i fùo, nhèng vùén f^" dén t_çc Téy Nguy"n fang fùèng b"n l^" hùç th%ém
trong 5 n&m cuùçi cûng c%ua m_&t tr_én nây, tùèc lâ vâo nh¨èng n&m 1970-
1975.
M_çt khi chiù"n tranh Fçng Dè!ng chùém dùèt vâo n&m 1975,
nh¨èng thânh vi"n +ulro ch%i côn cùach tîm fè^!ng thoùat thén ra nèù!c
ngoâi. Nh¨èng anh em +ulro côn %! l_ai Vi_"t Nam, h_o ph%ai gùanh chºu bao
kh%ç hînh vâ bº ghùep vâo t_çi lâm tay sai cho ngu_y quén ngu_y quy^"n.
M_çt sùç khùac v¨én c^on tiù"p t_uc fùéu tranh vù!i ni^"m hy v_ong lâ Hoa K^y së
tiù"p tay giùup f¨! h_o.
Ch%u f^" +ulro. Tînh hînh chùinh trº c&ng th%&ng %! Téy Nguy"n
Vi_"t Nam lâ m_çt lu_én ùan c%ua Norman Charles Labrie, chùè khçng ph%ai
lâ m_çt tùac ph%ém khoa h_oc fä xuùét b%an. Chùinh vî thù", chùung tçi ch%i giù!i
thi_"u cçng trînh c%ua tùac gi%a, chùè khçng ph" bînh n_çi dung c%ua cçng
trînh nây. Fùo lâ quy lu_ét khoa h_oc mâ chùung tçi ph%ai tçn tr_ong.