M arla I Wojciech

Nowakowscy [i PROSTE
^^ELEKTRO NICZNE
DO SAMODZIELNEGO

domu

^ 3

A la rm w ła m a n io w y /A k u s ty c z n y w y łą c z n ik ś w ia t ła / D o m o fo n b ra m o w y /D z w o -

n e k -p o z y ty w k a /E le k tro n ic z n a k o s tk a do g ry /ln te rk o m g ło ś n o m ó w ią c y /M e tro -

r o m /M ik s e r a k u s ty c z n y /M in u tn ik do ja je k /O s trz e g a c z p o ż a ro w y /P rz y s ta w k a

głośnomówiąca do te le fo n u /P rz y s ta w k a te le fo n ic z n a do m a g n e to fo n u /R e g u la to r
o ś w ie tle n ia z tria k ie m /S y g n a liz a to r p rz e w o d ó w e le k try c z n y c h /T e rm o m e tr e le ­

k tro n ic z n y p ro g o w y /T y ry s to ro w y re g u la to r o ś w ie tle n ia lub sz y b k o ś c i o b ro to w e j

s iln ik ó w /U n iw e rs a ln y w z m a c n ia c z a k u s ty c z n y /U n iw e rs a ln y za sila cz 6V , 9 V /

U rządzenia p o d s łu c h o w e /W y k ry w a c z m e ta lu /Z a s ila c z do a k u m u la to ró w /Z a s i-

jcz re g u lo w a n y s ta b iliz o w a n y /Z m ie rz c h o w y wyłącznik ś w ia tła

 Spis treści

O E-EMENTACH I M ONTAŻU
UKŁADÓ W Alarm włam aniow y 20
E.E «” = ONICZNYCH/5

Akustyczny wyłącznik światła

Rezystory stałe i nastaw ne/5 Dom ofon bramowy 25

Kondensatory/8

Elementy indukcyjne Dzwonek-pozytywka

— cewki, dław iki,
transformatory, układy scalone
i tyrysto ry/10
Dzw onek-słow ik 31

Elementy półprzewodnikowe
— diody, tranzystory,
Elektroniczna kostka do gry
układy scalone,
i tyrysto ry/12

Elementy specjalne opto- Q Interkom głośnom ówiący 35

i term oelektroniczne/14

Przetworniki
Metronom
elektroakustyczne/16

Przełączniki, przekaźniki
i kontaktrony/17 Mikser akustyczny 38

Płytki m ontażow e/19

O budow y w praktyce M inutnik do jajek

am atorskiej/19

Montaż elektryczny
Ostrzegacz pożarowy 43
ukła d ó w /1 9
 r o iM r tn
m Przystawka głośnom ówiąca do telefonu T 44

13 Przystawka telefoniczna d o m agnetofonu 46

Regulator oświetlenia z triakiem 48

Sygnalizator przew odów elektrycznych

Termometr elektroniczny progow y 51

Tyrystorow y regulator oświetlenia lub szybkości

53
obrotow ej silników

Uniwersalny wzmacniacz akustyczny

Uniwersalny zasilacz 6V, 9V 57

Urządzenia podsłuchowe

W ykrywacz metalu

Zasilacz d o akum ulatorów

Zasilacz regulow any stabilizowany 63

Zm ierzchowy w yłącznik światła 65

Dodatek/66
O ELEMENTACH I MONTAŻU UKŁADÓW ELEKTRONICZNYCH

Rezystory stałe i nastawne

R ezystory, n a zy w a n e ró w n ie ż o p o r n ik a m i, są najczęściej s to s o w a n y ­
m i e le m e n ta m i u k ła d ó w e le k tro n ic z n y c h . S łużą o n e g łó w n ie d o
u sta la n ia w a rto ś c i natężenia p rą d u p ły n ą c e g o w o b w o d a c h e le k try ­
c z n y c h lu b n a p ię ć w p o szcz e g ó ln y c h p u n k ta c h u k ła d u e le k tro n ic z n e ­
go.

Rezystory wytwarzane są zwykle przez naniesienie warstwy S z e re g E 24 S z e re g E 12 S z e re g E 6

emulsji w ęglow ej na ceramiczny korpus. Rzadziej w ykonuje się
to le r a n c ja to le r a n c ja to le r a n c ja
rezystory nawijane z drutu oporowego. W zależności od składu 5% 10% 20%
nałożonej emulsji w ęglow ej lub długości nawiniętego drutu
1 1 1
re z y s to r m o ż e m ie ć ró ż n ą w a r to ś ć re z y s ta n c ji, k tó rą
1,1
m ie rz y s ię w o m a c h (symbol f i ). Najczęściej spotykane i 1 ,2 1 ,2
1 ,3
potrzebne wartości rezystancji mieszczą się w zakresie od 10 f i 1 .5 1 ,5 1 ,5
do 1 M Q (1 kiloom = 1 0 0 0 fi, 1 megaom = 1000 k f i) . Niekiedy 1 ,6
1 ,8 1 .8
jednak niezbędne jest zastosowanie w układzie oporników 2
bardzo małych, o rezystacji poniżej oma lub bardzo dużych, o 2 ,2 2 ,2 2 ,2
2 .4
wartości 10 i w ięcej megaomów. 2 ,7 2 ,7
3
3 ,3 3 ,3 3 ,3
3 ,6
3 ,9 3 ,9
4 ,3
4 ,7 4 ,7 4 ,7
5.1
Produkow ane o p o rn iki mają znorm alizow ane w artości 5 ,6 5 ,6

rezystancji o gradacji zależnej od tolerancji opornika. Im 6 ,2

6 ,8 6 .8 6 ,8
mniejsza jest tolerancja, tym blizsze sobie muszą być sąsiednie 7 ,5
8 ,2 8 ,2
wartości znamionowe, aby pokryć cały zakres rezystancji.
9.1
Wartości te dla jednej dekady 1 10 k f i wynoszą:

Jak widać, w przypadku rezystorów o tolerancji 5%
mamy do dyspozycji 24 różne wartości, a w przypadku
rezystorów o tolerancji 20% — tylko 6. Stąd w yw odzi
się nazwa szeregów — E24, E12 i E6. Oczywiście w
innych dekadach w artości rezystancji różnią się od
podanych tylko położeniem przecinka. Oprócz podanej
3,3 k f i istnieją, na przykład, wartości 33 f i, 330 fi,
33 k f i, 330 k f i i 3.3 M f i.
Wartość rezystancji jest oznakowana na każdym
oporniku bądź w postaci opisu cyfrowego, bądź też za
pom ocą kodu kolorow ych kropek lu b pasków. W
pierwszym przypadku stosuje się nadruk liczbowy, przy
czym przecinek dziesiętny zastępuje się zwykle, dla
skrócenia drukow anego sym bolu literą, określającą
współczynnik w agow y: kilo (x 1000) — k, mega (x
1000 000) — M. Pojedyncze omy oznacza się literką E
lub brakiem symbolu.
 Opornik znakowany kodem kolorow ym ma na­
tomiast na korpusie namalowane trzy kropki lub
paski i niekiedy, nieco dalej — czwartą. Pierwsze
dw ie kropki odpowiadają kolejnym cyfrom wartości
rezystancji w omach, trzecia określa liczbę zer po
tych d w ó ch cyfrach znaczących, czwarta zaś —
tolerancję. Na przykład, rezystor o w artości 82
k Q = 8 2 0 0 0 O i tolerancji 10% będzie oznaczony
kropkami, szarą (8 ), czerwoną (2) i pomarańczową
(3 zera) oraz dalej srebrną.

O porniki można łączyć ze sobą szeregowo lub

równolegle.
P rz y p o łą c z e n iu s z e re g o w y m re z y s ta n c ja
w y p a d k o w a je s t r ó w n a s u m ie re z y s ta n c ji
o p o r n ik ó w s k ła d o w y c h . G d y re z y s to ry łą c z y
s ię r ó w n o le g le - o d w r o tn o ś ć re z y s ta n c ji w y ­
p a d k o w e j je s t r ó w n a s u m ie o d w r o t n o ś c i
re z y s ta n c ji o p o r n ik ó w s k ła d o w y c h .

Korzystając z tych zależności można tw orzyć kom bi­
nacje rezystorów w celu uzyskania pożądanej wartości
rezystancji.
Drugim ważnym, obok rezystancji, parametrem
opornika jest jego o b c ią ż a ln o ś ć , t o z n a c z y m a k s y ­
m a ln a m o c ja k ą m o ż n a bez s z k o d y w n im w y d z ie ­
lić . M oc tę mierzy się w watach (sym bol W ). Zależy
ona przede wszystkim od w ym iarów rezystora i jest tym
większa, im większa jest powierzchnia opornika. Produ­
kowane są rezystory o m ocy 0,125; 0,25; 0,5; 1 i 2 W.
O porniki o większej obciążalności dostępne są tylko o
takich wartościach, jakie występują np: w typow ym
sprzęcie radiowo-telewizyjnym .
R e z y s to ry m o żn a łą c z y ć s z e re g o w o lu b r ó w ­
n o le g le d la z w ię k s z e n ia w y p a d k o w e j o b c ią ż a l­
n o ś c i, która w obu rodzajach połączeń równa jest
sumie mocy dopuszczalnych rezystorów składowych, o
ile wartości tych rezystorów są równe lub zbliżone. W
przeciwnym razie obciążalność w ypadkow a jest niew ie­
le większa od mocy opornika o najmniejszej rezystancji
w połączeniu równoległym łub o największej rezystancji
w połączeniu szeregowym.

V
1
 O p ró cz o p o rn ik ó w , to zn aczy re z y s to ró w o sta łe j w a rto ś c i, w ukła d a ch
e le k tro n ic z n y c h często sto su je się rezystory o zm ie n n e j rezystancji,
re g u lo w a n e , n a zy w a n e z w y k le p o t e n c jo m e t r a m i.

^ ccirzebne wtedy, gdy dobieranie konkretnej
b yło b y żmudne (np: przy dostrajaniu częstotli-
p e -^ a io ra tonu pozytyw ki elektronicznej) lub
zachodzi potrzeba okresowej regulacji układu
2—uar-ę rezystancji (np: zmiana poziomu głośności
'aCc*o c> o m ika ).
Spotyka się różne rodzaje potencjom etrów. W id o ­
czny na fotografii — najmniejszy, jest tzw. potencjom e­
trem nastawnym, dostrojczym, przeznaczonym d o jed­
norazowego (lub okresowego) dokonania regulacji.
Pozostałe wykorzystuje się wtedy, gdy przewiduje się
stałe regulowanie pracującego urządzenia przez użyt­
kownika — jak na przykład siły głosu odbiornika.

Potencjometry mogą być obrotow e lub suwakowe. Potencjometr może także pracować ja k o re g u io -
Do regulacji precyzyjnej stosowane są potencjometry w a n y o p o rn ik . W ykorzystuje się wówczas jedynie
dziesięcioobrotowe, tak zwane helipoty. Podobnie jak dw ie końców ki — suwak (2 ) i jedną ze skrajnych, przy
rezystory stałe, p o te n c jo m e tr y c h a ra k te ry z u ją s ię czym lepiej jest nieużywaną końców kę zewrzeć z
o k re ś lo n ą re z y s ta n c ją o ra z o b c ią ż a ln o ś c ią . M o g ą suwakiem. Od tego, która końcówka zostanie zwarta z
o ne m ie ć p o n a d to ró ż n e c h a r a k te r y s ty k i re g u ła - suwakiem zależy kierunek zmian rezystancji oraz cha-
c y jn e , oznaczone literami A, B i C. W potencjometrach rakterystyka regulacji (w przypadku potencjom etrów
liniow ych, (oznaczanych literą A ) przyrost rezystancji nieliniow ych B i C).
iest proporcjonalny do kąta obrotu; w potencjometrach
logarytm icznych (oznaczanych literą B) rezystancja
rośnie początkowo pow oli, potem szybko, a w w ykład- j
mczych (oznaczanych literą C) — o dw rotnie*.
W układzie elektronicznym potencjom etr może być
wykorzystywany ja k o d z ie ln ik n a p ię c ia . W ykorzystu­
je się wówczas wszystkie trzy końców ki, przy czym
napięcie dzielone podaje się na cały rezystor (końców ki
1, 3), odbierając jego część z suwaka (końców ka 2,3
lub 2,1).
 Kondensatory

Produkowane są następujące głów ne rodzaje k o n ­

densatorów:

- c e ra m ic z n e , które powstają przez napylenie metalu

na obie strony p łytki ceramicznej o niew ielkich
wym iarach. Kondensatory takie m a ją n ie w ie lk ą
p o je m n o ś ć (1 -M 0 0 0 pF), a le d o b re p a ra m e try
e le k try c z n e ,

- fe rro e le k try c z n e , podobne z w yglądu do cerami­

cznych mają znacznie większe pojemności (1-=100
nF) przy tych samych rozmiarach. Są jednak mało
dokładne, ich p o je m n o ś ć z a le ży s iln ie o d te m p e ­
r a tu r y o to c z e n ia . Z tego względu nie mogą być
stosowane w przypadkach, gdy parametry użytkowe
układu zalezą silnie od pojemności użytego konden­
satora,

- m o n o lity c z n e , w k s z ta łc ie n ie w ie lk ie g o p r o s to ­
p a d ło ś c ia n u c h a ra k te ry z u ją s ię n ie z n a c z n ą p o ­
je m n o ś c ią (100 pFn-1 nF) i d o b ry m i p a ra m e ­
tr a m i e le k try c z n y m i. Są jednak stosunkowo dro­
gie,

- m ik o w e , z b liż o n e p o d w z g lę d e m p a ra m e tró w
d o c e ra m ic z n y c h , lecz p ro d u k o w a n e w s z e r­
s z y m z a k re s ie p o je m n o ś c i (33 pF-=10 nF),

z w ija n e , których konstrukcja polega na zwinięciu

P o je m n o ś ć k o n d e n s a to ró w o k re ś la s ię w fa ra -
d a c h (F ) a raczej w pochodnych jednostkach w ie lo k ­
rotnie mniejszych: pikofaradach (1 p F = 1 0 UF), nanofa-
radach (1 nf = 10 9 F =1000 pf) i mikrofaradach (1 pF
= 10 "=1000 nF). Najmniejsze spotykane pojemności
kondensatorów to pojedyncze pF, największe — sięgają
kilku tysięcy p F. _______
Zewnętrzny w ygląd kondensatorów jest bardzo róż­
ny, w zależności od technologii wykonania, pojemności
oraz maksymalnego napięcia, do którego można ko n ­
densator naładować bez obawy o przebicie izolacji
między elektrodami. Napięcie to jest mierzone w woltach
(sym bol V ). W zasadzie, im większa pojem ność i
napięcie przebicia tym większe są rozmiary kondensato­
ra Stwierdzenie to jest jednak słuszne tylko w ramach
jednego rodzaju kondensatorów — jednej technologii
wykonania.
dw óch pasków fo lii alum iniow ej rozdzielonych w a r­
stw ą izolacyjną.
W zależności od materiału izolacyjnego kondensato­
ry zwijane mogą być p a p ie ro w e (praktycznie juz
nie stosowane), s ty r o fle k s o w e (oznaczane KSF),
p o lie s tr o w e (oznaczane KSE). Odmianą tych
ostatnich są kondensatory MKSE, w których folia
alum iniowa została zastąpiona metalizacją obu stron
poliestrowej fo lii izolacyjnej. Mają one dzięki temu
kilkakrotnie mniejsze wymiary przy tej samej w artoś­
ci pojemności i napięcia przebicia.
Kondensatory zwijane produkowane są w naj­
szerszym zakresie pojemności — od 10 pF do 10 pF:
W zależności od potrzeby m o g ą o n e m ie ć k o ń ­
c ó w k i w y p ro w a d z o n e o s io w o lu b ró w n o le g le .
e le k tr o lity c z n e , które charakteryzują się bardzo
dużymi pojemnościami w stosunku do gabarytu.

K o n d e n s a to ry są e le m e n ta m i e le k tro n ic z n y m i p o sia d a ją cym i z d o ln o ść

1 g ro m a d ze n ia ła d u n k u e le k try c z n e g o — w yk a z u ją p o je m n o ść e le k try ­
czną. O b o k re z y s to ró w należą o n e d o n a jczę ście j s to s o w a n y c h
T p o d z e s p o łó w w sprzęcie ra d io e le k tro n ic z n y m .
 % u rly < X M &

C’ ? s fV L M A 4 jC /(/n & ,

i jw r b tJ & lo U u r /tA tts

f f * n r

X to u jU A A s jfo b&ry

Kondensatory elektrolityczne są to kondensatory zw ijane z warstwą

izolacyjną powstałą w w yniku procesów chemicznych typu elektrolitycznego.
T-
W c z a s ie p r a c y u k ła d u m u s i b y ć z a c h o ­
w a n a n a o b u d o w i e b ie g u n o w o ś ć , t z n . na
k o ń c ó w c e o z n a c z o n e j „ + " ( l u b n ie o z n a c z o ­
n e j w c a l e ) m u s i b y ć z a w s z e w y ż s z e n a p ię c ie
n iż n a k o ń c ó w c e o z n a c z o n e j B ie g u n o ­
w o ś ć k o n d e n s a to ró w e le k tro lity c z n y c h je s t r ó w ­
nież oznaczana na sch e m a ta ch .
Kondensatory elektrolityczne m a ją b a rd z o d uże
to le r a n c je w a r to ś c i p o je m n o ś c i ( 20. +50% ) i są
w r a ż liw e na p ra c ę w n is k ic h te m p e ra tu ra c h ,
poniżej 0°C.
Znam ionowe w artości pojemności kondensatorów są
identyczne jak rezystancji oporników . Podobne również
są oznaczenia liczbowe nadrukowane na obudow ie Na
przykład, napis 4n7 oznacza pojemność 4.7 nF zaś 330
lub 330p — po prostu 330 pF.

Reguły łączenia kondensatorów w celu uzyskiwania innych wartości pojemności są odw rotne niz w przypadku
rezystorów. W y p a d k o w a p o je m n o ś ć p o łą c z e n ia ró w n o le g łe g o je s t s u m ą p o je m n o ś c i k o n d e n s a to ró w
s k ła d o w y c h . P rzy łą c z e n iu s z e re g o w y m s u m u ją s ię o d w r o tn o ś c i p o je m n o ś c i.
 Elementy indukcyjne - cewki, dławiki, transformatory

Bardzo różnorodną grupą podzespołów elek­ w isko w ytw arzania się pola elektrom agnetycznej
tronicznych są elementy indukcyjne. Są to elemen­ w o kó ł przewodnika przewodzącego prąd elektryc
ty, które pozwalają wykorzystywać w układach zja­ ny.

4 /ie s tio + fe ,
A U X s 'b o ła tM 'C u C U '
 N a jp ro s ts z y m i e le m e n ta m i in d u k c y jn y m i są c e w k i, tzn: e le m e n ty
p o w s ta łe przez n a w in ię c ie na d o w o ln y m k o rp u s ie p e w n e j lic z b y
z w o jó w d o b rz e p rz e w o d z ą c e g o d ru tu .

E ementy te c h a ra k te ry z u ją s ię in d u k c y jn o ś c ią cznego i zwielokratniania tym samym skojarzonej z tym

tr~ właściwością gromadzenia energii w postaci pola
fo n e ty c z n e g o , podobnie jak kondensatory posiadały
acolność gromadzenia ładunku — a w ięc energii w
postaci pola elektrostatycznego. In d u k c y jn o ś ć m ie rz y
» ę w h e n ra c h (H ) i jednostkach m niejszych —
w *ro h e n ra c h (p H ) milihenrach (m h).
In d u k c y jn o ś ć c e w k i je s t w p r o s t p r o p o r c jo n a l­
na d o k w a d r a tu lic z b y z w o jó w o ra z z a le ż y o d je j
ro z m ia ró w , k s z ta łtu , s p o s o b u n a w ija n ia itp . Jeże-
|S cewka zostanie nawinięta na rdzeniu z materiału
tełromagnetycznego (kobalt, żelazo, nikiel) lub ferryto-
•e -g o (jest to spiek zawierający drobiny materiałów
| fęrom ag n e tyczn ych ) je j indukcyjno ść może zostać
Jlńelokrotnie, naw et parę tysięcy razy zwiększona.
Dzieje się tak dlatego, że wspom niane materiały posia­
dają zdolność zgęszczania, skupiania pola m agnety­
polem energii.
Ze względu na stosunkowo rzadkie zastosowanie i
różnorodność potrzeb cewki indukcyjne nie są produ­
kowane masowo. W każdym przypadku, również ama­
torskim, wykonuje się je w postaci dostosowanej do
konkretnej potrzeby. Ponieważ indukcyjność cew ki
zależy, jak już wspomniano, od w ielu czynników w
o p is a c h u k ła d ó w p o d a je s ię ro d z a j rd z e n ia , lic z b ę
z w o jó w , s p o s ó b n a w ija n ia o ra z ś re d n ic ę d r u tu
n a w o jo w e g o .
Cewki indukcyjne stosowane są w filtrach i o b w o ­
dach rezonansowych (wraz z kondensatorami) oraz
jako czujniki pola elektromagnetycznego. Innym w a ­
żnym zastosowaniem cewek jest odseparow yw anie
prądu zmiennego i stałego, W tym zastosowaniu nazy­
wane są często dławikami.

B ardzo w a ż n y m i p o d ze sp o ła m i in d u k c y jn y m i są t r a n s f o r m a t o r y .
S k ła d a ją s ię o n e z d w ó c h lu b w ię c e j c e w e k n a w in ię t y c h n a
w s p ó ln y m r d z e n iu .

Dzięki temu pole magnetyczne wytworzone przez prąd
płynący w jednej z cewek, nazywanej uzwojeniem pier­
wotnym, oddziałuje na cewkę drugą, zwaną uzwojeniem
wtórnym, indukując w niej siłę elektromotoryczną.
T ra n s fo r m a to r y u m o ż liw ia ją o b n iż e n ie lu b
z w ię k s z e n ie n a p ię c ia p rą d u z m ie n n e g o , z a p e w ­
n ia ją c p rz y t y m g a lw a n ic z n e o d d z ie la n ie d w ó c h
o b w o d ó w te g o p rą d u . Są one w ięc niezbędne do
prawie wszystkich urządzeń elektronicznych zasilanych
z sieci 220 V. stanowiąc podstaw ow y element zasilaczy
niskonapięciowych.
Stopień zwiększenia lub obniżenia napięcia określo­
ny jest p rz e k ła d n ią tr a n s fo r m a to r a , k tó r a ró w n a
je s t s to s u n k o w i lic z b z w o jó w u z w o je n ia p ie r ­
w o tn e g o i w tó r n e g o . Jeśli przekładnia transform ato­
ra w ynosi na przykład 20:1, to napięcie w yjściow e
będzie dw udziestokrotnie niższe niż wejściowe, nato­
miast prąd czerpany z uzwojenia w tórnego będzie bez
mała dwudziestokrotnie większy niz prąd płynący w
uzwojeniu pierwotnym . Relacje te będą jednak zacho­
wane pod warunkiem, że łączna moc bierna przenoszo­
na przez transformator, tzn. su m a ilo c z y n ó w p rą d ó w
i n a p ię ć w s z y s tk ic h u z w o je ń , lic z o n a w w o lta m -
p e ra c h (V A ), n ie p rz e k ra c z a o k re ś lo n e j w a r to ś c i
m o c y d o p u s z c z a ln e j, ważnego parametru każdego
transformatora. M oc ta zależy natomiast przede w szyst­
kim od w ym iarów rdzenia. Im większy jest w ięc trans­
form ator — tym bardziej można go obciążać.
Najbardziej znanym transformatorem sieciowym jest
zw ykły transformator dzw onkow y. Ma on dw a połączo­
ne uzwojenia w tórne (3 V i 5 V) i może dostarczyć
maksymalnego prądu w tórnego 0,5 A. Drugi przedsta­
w io n y na zdjęciu transformator sieciow y TS 1 5 /4 ma
dwa uzwojenia w tórne po 16 V każde. Jego moc
dopuszczalna w ynosi 15 VA — stąd liczba 15 w
oznaczeniu typu.
 ■
Elementy półprzewodnikowe - diody, tranzystory,
układy scalone i tyrystory

Podzespołami decydującym i o funkcji i w łaściw oś­ nikowe. O m ówim y kolejno ich najważniejsze wlaści- ;
ciach układu elektronicznego są elementy półprzew od­ wości.
------------------------------------------------------------------------------------ j

tflO A x

f i i o t i t i Qrrzx£.<k.CL 6l& ut& vjy

D io d y p ó łp rz e w o d n ik o w e p o siada ją w ła ś c iw o ś ć je d n o k ie ru n k o w e g o
p rz e w o d z e n ia prą d u . S to s o w a n e są w ię c w zasilaczach ja k o p ro s to w -
Z\ n ik i p rą d u zm ie n n e g o , a także ja k o e le m e n ty p ro g o w e u m o ż liw ia ją c e
na p rzykła d p rz e p ły w prądu w o b w o d z ie , g d y na p ię cie na d io d z ie
p rze kro czy o kre ślo n ą w a rto ść.
---------------- s------------- ------------------------------- i---------------.----------------------- —---- —----i-------!
D iody mają dw ie końców ki, a n o d ę i k a to d ę - Do celów prostowniczych są produkowane różne d io ­
o z n a c z o n ą z w y k le na o b u d o w ie k re s k ą lu b k ró p - dy Dla prądów przewodzenia nie przekraczających 1 A
ką. Przepływ prądu przez diodę (zawsze od anody do stosuje się diody średnie) mocy (np. BYP 4 0 1 ), których
katody) następuje w tedy, gdy napięcie na anodzie jest rozmiary są porów nyw alne z główką zapałki. W o b w o ­
wyzsze od napięcia na katodzie o pewną wartość zwaną dach prostowniczych dostosowanych do prądów rzędu
n a p ię c ie m p rz e w o d z e n ia . Napięcie to zalezy od 100 A pracują diody mocy o gabarytach przekraczają­
rodzaju półprzewodnika, z którego wykonano diodę. Dla cych wielkość pudełka zapałek.
krzemu w ynosi ono ok. 0,7 V, dla germanu — ok. 0,3 V.
 O d m ia n ą d io d z w y k ły c h są d io d y Z e n e r a t z w . s t a b i l i t r o n y . Pracują
o n e w zakresie p rzebicia, a w ię c p rze w o d zą prąd w o d w ro tn y m
2B k ie ru n k u niż d io d y z w y k łe ( w k ie ru n k u p rze w o d ze n ia o ba rodzaje d io d
z a c h o w u ją się p o d o b n ie ).

Napięcie na diodzie Zenera jest rów ne napięciu przebi­
cia bez w zględu na prąd przez nią przepływający.
Zjawisko to wykorzystuje się w układach elektroni­
cznych do stabilizacji napięcia zasilania. Podstawowym
parametrem s ta b ilitro n ó w jest n a p ię c ie p rz e b ic ia
c z y li s ta b iliz a c ji. W artości znamionowe tego napięć
są takie same jak rezystorów i podawane w oznaczę
diody w postaci liczby z przecinkiem zastępowan
literą V. Na przykład dioda 3V6 ma napięcie przebić
równe 3,6 V.

E lem entam i p ó łp rz e w o d n ik o w y m i p e łn ią c y m i, p o d o b n ie ja k d io d y ,
ro lę z a w o ró w e le k try c z n y c h są t y r y s t o r y i t r i a k i . W o d ró ż n ie n iu o d
d io d są to tz w . z a w o ry ste ro w a n e , k tó ry c h m o m e n t w łą cze n ia zalezy
nie ty lk o o d ró ż n ic y n a p ię ć m iędzy a n o d ą i ka to d ą lecz ró w n ie ż , a
w ła ś c iw ie przede w s z y s tk im o d w a rto ś c i na p ię cia p o d a w a n e g o na
trze cią e le k tro d ę — sterującą — nazyw a n ą bram ka

Dzięki tej w łaściw ości tyrystory i triaki mogą być w je d n ą s tro n ę , t r ia k i n a to m ia s t d z ia ła ją o b u ­

wykorzystywane do włączania zasilania zarówno w s tr o n n ie . Podstaw ow ym i parametrami tyrystorów i
obwodach prądu zmiennego jak i stałego. T y ry s to ry triaków są dopuszczalny prąd przewodzenia i maksy­
p rz e w o d z ą (p o włączeniu przez bramkę) p rą d ty lk o malne napięcie wsteczne.

'U fo C o c d y A /M J L o h ć ,
 T ra n z y s to ry u m o ż liw ia ją w z m a c n ia n ie s y g n a łó w . P ełnią ró w n ie ż rolę
p rz e łą c z n ik ó w e le k tro n o w y c h . M a ją o n e trzy e le k tro d y : sterującą —
bazę B ora z d w ie , tw o rz ą c e o b w ó d prądu s te ro w a n e g o — e m ite r E i
k o le k to r C.
■ > f
W zależności od kierunku prądu w obw odzie stero­ Układy scalone mają charakter elem entów funkcjonał
wanym rozróżnia się tranzystory typu p -n -p \ n -p -n . W nych, to znaczy w odróżnieniu od elem entów prostych
praktycznych układach stosuje się bardzo wiele typ ó w p rz e z n a c z o n e są d o s p e łn ia n ia o k re ś lo n e j fu n k c j
tranzystorów różniących się takim i parametrami jak o bardziej lub mniej wąskim zastosowaniu. Układy
szybkość działania, dopuszczalny prąd przewodzenia, scalone dzielą się na a n a lo g o w e n a z y w a n e r ó w n ie i
maksymalna moc, czy tez maksymalne napięcie przebi­ lin io w y m i (wzmacniacze operacyjne, wzmacniacze
cia. Ostatnio są produkowane w yłącznie tranzystory mocy, układy radiowe i telewizyjne, stabilizatory napię
krzemowe (n -p -n ), mające lepsze parametry użytkowe cia a także zespoły kilku tranzystorów we wspólne
niż tranzystory germanowe. obudow ie — jak np. UL 1111) oraz c y fr o w e p rz e z n a ­
Najnowocześniejszymi elementami półprzew odniko­ c z o n e d o re a liz a c ji fu n k c ji lo g ic z n y c h . Najbardzie
w ym i są u k ła d y s c a lo n e , które w istocie stanowią typow ą obudową układów scalonych jest plastikow i
połączenie w ielu tranzystorów, o porników i diod w y k o ­ obudow a dw urzędow a 14, 16 i w ięcej nóżkowa
nanych w jednym kawałku materiału półprzew odniko­ Rzadziej zamyka się je w obudow ach okrągłych ty p i
wego, zamkniętych w jednej w ielonóżkowej obudowie. tranzystorowego.

Elementy specjalne opto- i termoelektroniczne

W am atorskich jk ła d a c h elektronicznych ważną termistory. Um ożliwiają one bowiem budow ę układów
grupę elem entów stanowią przyrządy elektronowe o ciekawych i użytecznych w praktyce właściwościach
w rażliw e na św iatło lub je emitujące (tzw . optoelektro­ Elementy optoelektroniczne wrażliwe na św iatło to
niczne) a także elem enty term oczułe, na przykład fotorezystory, fo todiod y i fototranzystory.

F o t o r e z y s t o r y są o p o rn ik a m i p ó łp rz e w o d n ik o w y m i, k tó ry c h re zy­
sta n cja m a le je ba rd zo znacznie (n a w e t 1 0 0 0 0 0 razy) ze w zro ste m
natężen ia p a d a ją ce g o św ia tła .

W zależności od wykonania zakres zmian rezystancji bezwładnością działania tzn. reagują na zmianę natężę
może być różny, na przykład od 100Q d o 1 M Q lub od nia światła z opóźnieniem rzędu ułamka sekundy.
5 kQ do 40 M Q Fotorezystory charakteryzują się dużą

F o t o d io d y różnią się o d d io d k o n w e n c jo n a ln y c h tym , że ic h prąd w

k ie ru n k u z a p o ro w y m nie je st b lis k i zeru lecz zależy o d natężenia
—
p a d a ją ce g o na n ie św ia tła .

u
F o t o t r a n z y s t o r y d ziałają na p o d o b n e j zasadzie z ty m , ze w s k u te k
w z m a c n ia ją c e g o d z ia ła n ia s tru k tu ry tra n z y s to ro w e j ch a ra kte ryzu ją się
zna czn ie w ię kszą ś w ia tło c z u ło ś c ią niż fo to d io d y .

_0 _
Oba te elementy mają znacznie mniejszą bezwładność wane są przy przesyłaniu św ietlnych sygnałów impulso-
świetlną niż fotorezystory i z tego względu wykorzysty- w ych, na przykład w czytnikach taśmy perforowanej
 \ d/cdy
Zl& tdĄ ) t u lAAyi^Tyt^t^-K^UA U&

tC A M C i g iż o - r

fc tc fa < U / € y f Ć t v ~

O b e cn ie , b ardzo często zam ia«t ż a ró w e k są s to s o w a n e d io d y ś w i e ­

c ą c e , z w a n e tez e le k tro lu m in e s c e n c y jn y m i. Są o n e bardziej n ie za ­
\A
w o d n e , a ic h e fe k ty w n o ś ć e n ergetyczn a n ie p o ró w n a n ie wyzsza.

Z układow ego pun <tu widzenia diody elektrolumines- przewodzenia wynoszącym ok. 1,4 V dla diod świecą-
cencyjne różnią się x l diod zw ykłych jedynie napięciem cych czerwono i ok. 2 V dla diod żółtych i zielonych.

y Z e le m e n tó w w ra ż liw y c h na te m p e ra tu rę najczęściej sto s o w a n e są

t e r m i s t o r y o u je m n y m w s p ó łc z y n n ik u te m p e ra tu ro w y m rezystancji.
t X
I to znaczy ta k ie o p o rn ik i, k tó ry c h rezystancja m aleje ze w zro ste m
te m p e ra tu ry.
T

Elementy te, w zależności od zastosowania, mają różne cą wkrętów. Termistory pracują zwykle jako czujniki
obudow y, na przykład w postaci szklanych pałeczek lub temperatury
płaskich kaw ałków blachy do przymocowania za pom o­
 Przetworniki elektroakustyczne

W urządzeniach elektronicznych em itujących lub w ać przetworniki elektroakustyczne m ikrofony, głośni

przetwarzających sygnały d i w e k o w e muszą w ystępo­ ki. czy ewentualnie słuchawki elektromagnetyczne

h k iC u o U tfL

JU u Jm ) L o ^ o v ą ,
b

'S w lu w n u k * ’

M i k r o f o n y p rz e tw a rz a ją d rg a n ia a k u s ty c z n e na p ro p o rc jo n a ln e
z m ia n y p rą d u lu b n a p ię cia e le k try c z n e g o W p ra k ty c e s to s o w a n e są
- o - trzy ro d z a je m ik ro fo n ó w .

D y n a m ic z n a , w których membrana w praw iona w ruch
drganiam i powietrza porusza małą cewką znajdującą się
w polu magnetycznym, p ow odu jąc indukow anie się w
mej napięcia elektrycznego. M ikro fo n y k ry s ta lic z n a
działają na zasadzie wykorzystania efektu piezoelektry­
cznego. to znaczy indukow ania się napięcia na p rzeciw ­
ległych ściankach kryształu kw arcu wskutek jego drgań
mechanicznych spow odow anych ruchami membrany
Trzecią, najbardziej chyba popularną, grupą m ikrofonów
są w ę g lo w a w k ła d k i m ik r o fo n o w a stosowane w
aparatach telefonicznych. Działają one |ak oporniki o
rezystancji zależnej od ruchów membrany, która słabiej
lu b m ocniej ściska proszek w ęglow y zawarty w m ikro­
fonie
M ikrofony dynamiczne mają najmniejszą czułość, ale
zapewmaią najlepszą jakość przetwarzania dźwięku.
M ikrofony krystaliczne charakteryzują się większą czu­
łością, gorszą jakością i są w rażliw e na uderzenia.
M ikrofony w ę g lo w e natomiast zdecydowanie góruią
pod względem czułości (a także niskiej ceny), lecz ze
w zględu na niską jakość (szumy, wąskie pasmo) nadają
się w yłącznie d o przetwarzania m o w y i d źw ięków
nieartykułowanych.
 G ło ś n ik i są o b e c n ie g ru p ą p rz e tw o rn ik ó w n a jb a rd zie j je d n o litą pod
w z g lę d e m zasady d zia ła n ia , a je s t o n a p o d o b n a d o d zia ła n ia m ik ro fo
n ó w d y n a m ic z n y c h .

Z praktycznego p u n k tu w idzenia najistotniejsze są upośledzono jest zwłaszcza przetwarzanie d /w ię k ó w

zewnętrzne w ym iary głośnika, któ ry zw ykle jest naj­
większym elementem urządzenia. Należy pamiętać, ze
im w ię k s z y je s t g ło ś n ik ty m w y z s z a je s t ja k o ś ć
d ź w ię k u i s p ra w n o ś ć p rz e tw a rz a n ia . Przy zastoso­
w aniu głośników o m ałych średnicach, rzędu cm
niskich, o małych częstotliwościach, .
N a jw a ż n ie js z y m i p a ra m e tra m i g ło ś n ik ó w je s t
ic h im p e d a n c ja p o d a w a n a w o m a c h ( Q ) i m o c
m a k s y m a ln a p o d a w a n a w w a ta c h (W ).

Przełączniki, przekaźniki i kontaktrony

W każdym praw ie układzie elektronicznym w ykorzy- fu n k c ji lu b zakresu pracy urządzenia Istnieją trzy
stuje się przełączniki umożliwiające, na przykład włą podstaw ow e rodzaje przełączników klawiszowe, hebel
czarna i wyłączanie napięcia zasilania lu b przełączanie kow e i obrotow e

■ 0K btLQ (A jfttiU s \ jP fy & k A r t/K tlC ,

 N a jp o p u la rn ie jsze o s ta tn io są p r z e łą c z n ik i k la w is z o w e ty p u Isostat.
3_
Każdy z s e g m e n tó w te g o p rzełącznika ma d w ie , czte ry lu b sześć sekcji
. i- :i i: tró jk o ń c ó w k o w y c h , w k tó ry c h k o ń c ó w k a ś ro d k o w a je st zw ierana, w
!_ ■o o- —
zale żn o ści od p o ło ż e n ia klaw isza, z k o ń c ó w k ą p rzednią lu b tylną.

Przełącznik taki może być jednosegm entowy (jednokla-
w iszow y) lub wielosegm entowy. Przełącznik jednoseg-
m entow y może mieć dw ie trw ałe pozycje (w łącznik)
lub jedną (przycisk ch w ilo w y). Przełączniki wieloseg-
mentowe mogą mieć konstrukcję zapewniającą w spół-
zależność klawiszy (w ciśnięcie jednego zwalnia pozo
stale) lub ich niezależność (każdy klawisz może być
włączany i wyłączany niezależnie od pozostałych),
Przełączniki klawiszowe Isostat można ła tw o przemon-
tow yw ać aby uzyskiwać potrzebne kombinacje. Mogą
one być m ontowane bezpośrednio na płytce drukowa-
nej lub mechanicznie na płycie czołowej.

P r z e łą c z n ik i h e b e lk o w e m ają m niejsze w y m ia ry niż k la w is z o w e , ale

j nie z a p e w n ia ją ta k w ie lu k o m b in a c ji p o łączeń . Są też m n ie j n ie z a w o d ­
ne.
?

P r z e łą c z n ik i o b r o t o w e d a w n ie j p o w s z e c h n ie s to s o w a n e m ają tę
0 zaletę (k tó ra n ie k ie d y je st w a d ą ), że w y b ie ra n ie p o z y c ji o d b y w a się po
J ^ ‘ ko le i, c o u n ie m o ż liw ia na p rzykła d je d n o cze sn e p o łą cze n ie k ilk u
obw odów .

P r z e k a ź n ik i są to p rze łą czn iki s te ro w a n e syg n a łe m ele ktryczn ym .

Prąd e le k try c z n y p rz e p ły w a ją c przez c e w k ę e le ktro m a g n e su p o w o d u je
p rz y c ią g n ię c ie k o tw ic z k i z w ie ra ją c e j je d n ą lu b w ię c e j par ze stykó w .

W ten sposób włączeniem słabego prądu, na przykład kó w są: napięcie działania cew ki elektromagnesu (6.
z bateryjki, można zamknąć obw ód elektryczny zasila- 12 lub 24 V) oraz dopuszczalny prąd i napięcie dla
jący piecyk elektryczny, lampę ośw ietleniow ą lub pary zestyków obw odu wtórnego,
telewizor. Najważniejszymi parametrami przekaźni-

S p e c ja ln ą , b a rd zo w y g o d n ą w z a s to s o w a n ia c h e le k tro n ic z n y c h ,
o d m ia n ą p rz e k a ź n ik ó w są p r z e k a ź n ik i k o n t a k t r o n o w e , k tó re
d zia ła ją na n ie co o d m ie n n e j zasadzie.

W przekaźnikach tych podstaw ow ym elementem jest
kontaktron czyli szklana rurka, w której o siow o i na
pewnym odcinku rów nolegle względem siebie zatopio­
ne są zestyki. Zestyki te zwierają się pod w pływ em pola
magnetycznego wytwarzanego przez cewkę, w której
umieszczony jest kontrakton. Najważniejszą zaletą prze­
kaźnika kontaktronowego jest bardzo duża niezawod­
ność, styki bow iem nie są narażone na działanie
czynników zew nętrznych, jak zanieczyszczenia lub
korozję. Ponadto istotne są małe rozmiary tych przeka­
źników. Ich wadą natomiast jest stosunkow o duży prąd
potrzebny do zadziałania.
 Płytki montażowe
Elementy elektroniczne są zwykle m ontow ane na
płytkach z laminatu epoksydowo-szklanego, na którym
je d n o -lu b obustronnie naniesione są miedziane ścieżki
przewodzące. Płytki takie nazywa się często o b w o d a ­
m i d ru k o w a n y m i, mimo że ich wykonanie niewiele
ma wspólnego z techniką druku.
M ontaż układów elektronicznych na obw odach d ru ­
kow
kowanych jest w yg o d n y zarówno w produkcji przemys­
łow
lo w ej,
t jak i praktyce amatorskiej. Z tego względu
U sposoby
soos w ykonyw ania tych płytek zostaną om ówione
-tec'o szerzej.
Do wykonania obw odu drukow anego jest potrzebny
rysunek ścieżek przewodzących, w ykonany na podsta­
w ie schematu ideowego z uwzględnieniem rozmie­
szczenia i rozm iarów elem entów . Teraz można do
w yboru: skorzystać z usług specjalistycznego warsztatu
fotochem icznego wykonującego tego rodzaju płytki lub
w ykonać ją samodzielnie.
Rysunek ścieżek przewodzących, który ma być d o ­
starczony do specjalistycznego warsztatu pow inien być
w ykonany tuszem na białym papierze, w skali 2:1 lub
1:1 (można wykorzystać odpow iednie rysunki zawarte
w tej książce). Rysunek ten zostanie sfotografowany w
celu wykonania kliszy. Następnie przez tę kliszę zostanie
naświetlona emulsja światłoczuła, którą wcześniej zos­
Obudowy w praktyce amatorskiej
Niemało kłopotu, w budow ie amatorskich układów
elektronicznych, stwarza wykonanie odpow iednio este­
tycznej obudowy. Najczęściej wykorzystuje się typow e
pudełka z tw o rzyw sztucznych: W rezultacie większość
układów amatorskich, bez w zględu na rodzaj i przezna­
czenie, jest w budow anych w przyborniki od maszyn do
■ szycia. Nie jest to rozwiązanie ani w ygodne,ani estety-
:zne. Dlatego w arto zadać sobie trochę trudu i zaadap-
I tować lub w ykonać (a w razie potrzeby zam ówić w
odpowiednim warsztacie ślusarskim lub stolarskim)
l obudowę lepiej dostosowaną do potrzeb niż typow e
Montaż elektryczny układów
M ontaż elem entów na płytce drukow anej za pomocą
kolby do lutow ania nie jest trudny o ile przedtem
zostaną pocynowane ścieżki obw odu drukowanego, Do
lutowania należy używać drutu cynow ego z kalafonią,
tak zwanego tin o lu , oraz kolby lutow niczej o mocy nie
przekraczającej 40 W. Końcówka kolby pow inna być
cienka aby nie p o w o d o w a ć łączenia cyną d w óch
sąsiednich pól lutow niczych, ria przykład przy lu to w a ­
niu układów scalonych.
Należy zawsze pam iętać o niebezpieczeństwie montażu układów elektronicznych przy włączonym napięciu
zasilania. M ożna bow iem zniszczyć elementy, a w przypadku układów zasilanych z sieci energetycznej — ulec
porażeniu prądem elektrycznym.
U
tała pokryta płytka laminatu epoksydowo-szklanego
wraz ze znajdującą się na nim warstwą miedzi. Po
naświetleniu w miejscach, na które nie padało światło
zostanie rozpuszczona emulsja. Po tej czynności płytkę
zanurza się w roztworze chlorku żelaza, który wytrawia
miedź z powierzchni nie pokrytych emulsją. Ostatnia
faza to zmycie emulsji naświetlonej znad ścieżek m ie­
dzianych i wywiercenie o tw o ró w na nóżki elementów.
W przypadku samodzielnego w ykonyw ania płytki
opisany proces jest znacznie prostszy, ale bardziej
pracochłonny i daje dużo gorsze w yniki, zwłaszcza jeśli
chodzi o estetykę płytki.
Rysunek ścieżek trzeba nanieść na płytkę laminatu
pokrytą warstwą miedzi, używając jakiegokolwiek lakie­
ru lub tuszu w odoodpornego (np. za pomocą flamastra
w odoodpornego typ u nitro). Następnie zanurza się
płytkę w roztworze chlorku zelaza wytraw iając miedź
w o kó ł namalowanych ścieżek. W końcow ej fazie należy
zmyć lakier rozpuszczalnikiem. Jest oczywiste, ze jakość
płytki i jej estetyka zależy w opisanym procesie od
staranności wykonania rysunku, co wymaga na ogół
w iele trudu. W szystkie materiały, a w ięc: laminat,
roztw ór traw iący i tusze można kupić w systemie
sprzedaży wysyłkowej, korzystając z ogłoszeń zamie­
szczanych w czasopiśmie „Radioelektronik":
pudełko plastikowe. Jako dobrą zasadę można przyjąć
na przykład w bu d o w a n ie urządzeń elektronicznych
przydatnych w kuchni do cepeliowskich miniaturek
ludow ych naczyń drewnianych lub ceramicznych.
W niektórych przypadkach stosunkowo ła tw o można
w ykonyw ać obudow y z blachy lub sklejki i listew
drewnianych. Aby zachęcić Czytelników do tego rodza­
ju konstrukcji w opisach układów zamieszczonych w
drugiej części książki zostały zawarte odpow iednie
rysunki techniczne pomocne w wykonaniu lub za­
m ówieniu odpow iednich obudów.
Elementy p o w in n y być m ontow ane jak najbliżej
płytki, po przeciw ległej stronie względem ścieżek.
Wystające końców ki oporników i innych elementów
należy po przylutow aniu krótko uciąć. Lutow ać należy
kolbą gorącą, gdyż zbyt niska temperatura cyny grozi
wykonaniem, tak zwanego zimnego lutu, nie zapewnia­
jącego połączenia elektrycznego, a bardzo trudnego do
wykrycia.
UW AGA!
Zsm
 Alarm włamaniowy
2 « 8 y P 4 0 l-S 0
A ... Tr

??OV

220V

A la rm w ła m a n io w y je s t urządzenie m , k tó re m o że za b ezpie czyć m ieszkanie p rz e d o kradzenie m . J e g o

p rz y d a tn o ś ć je s t s z c z e g ó ln ie duża p o d c z a s o kre su w a ka cyjn e g o , w k tó ry m n ie o b e c n o ś ć w ła ś c ic ie li
u ła tw ia d o k o n a n ie kradzieży.

Działanie układu jest następujące. Przed opuszcze­

niem mieszkania należy wcisnąć przycisk „czuwanie".
Od tego momentu w ciągu około 5 sekund trzeba
zamknąć drzwi, w których pow inien być w m ontow any
czujnik. Czujnik może być wykonany z d w óch blaszek
umieszczonych na ościeżnicy tak, aby zamknięcie drzwi
pow odo w ało ich zwarcie. Otwarcie- drzw i w stanie
„czuwania" układu spow oduje jego zadziałanie wskutek
rozwarcia styków i uruchom ienie dzwonka alarm owe­
go. Zadziałanie to nastąpi z kilkusekundow ym opóźnie­
niem, co um ożliwia w łaścicielow i mieszkania wyłącze­
nie układu, po otw orzeniu drzwi, zanim nastąpi alarm.
Okresowe wyłączenia sieci zasilającej mieszkanie, spo­
w odow ane na przykład ograniczeniami energetycznymi,
p o w o d u ją jedynie przerwę w działaniu urządzenia
podczas braku zasilania. Przy ponow nym włączeniu
napięcia sieci alarm automatycznie przechodzi do stanu
czuwania.

Układ alarmowy składa się z układu opóźnienia startu
(elementy R „ C „ T i), przerzutnika bistabilnego. pełniącego
rolę zatrzasku podtrzymującego stan włączenia alarmu mimo
zamknięcia drzwi {R,+R9 T2. T3), układu wykonawczego
uruchamiającego dzwonek (R.+ R,* T4. T5. Tk) oraz układu
zasilającego {Tr. Dl^-D4. C> C , /?,).
Otwarcie drzwi powoduje ładowanie się kondensatora C,
prądem określonym wartością rezystora R Napięcie na
kondensatorze rośnie az do poziomu ok. 0.7 V, powodując
włączenie się tranzystora T l oraz. z kolei, przełączenie
przerzutnika bistabilnego. Z tą chwilą kończy się faza opóźnie­
nia. Zmiana stanu przerzutnika powoduje włączenie tranzysto­
rów T4 i T5 i wysterowanie bramki triaka, a więc zamknięcie
obwodu dzwonka alarmowego.
Czas o p ó ź n ie n ia m o ż n a s k ró c ić lu b w y d łu ż y ć
z m n ie js z a ją c lu b z w ię k s z a ją c p o je m n o ś ć k o n d e n ­
s a to ra C y Zaciski zasilania dzw onka ( U ) należy
dołączyć bądź do sieci 220 V, bądź do w tórnego
uzwojenia transformatora, w zależności od rodzaju
dzwonka Dzwonek zasilany z sieci jest znacznie głoś
nieiszy. ale trudniej go kupić.
 Płytka może być zasilana przez
transformator dzw onkow y lub in ­
ny o podobnych parametrach. W
u k ła d z ie ś c ie ż e k p rz e w id z ia n o
z a s to s o w a n ie p r o s t o w n ik a
d w u d io d o w e g o , zamiast m ost­
kow ego, w przypadku zasilania
płytki z transformatora z dzielo­
nym uzw ojeniem w tó rn ym . Na
schemacie ideow ym są narysowa­
ne obie wersje zasilacza.
Całość układu nie musi być
zamykana w obudowie, płytka b o ­
wiem wraz z transformatorem m o­
że być umieszczona w pom ie­
szczeniu licznika energii elektry­
c z n e j. Przewody do czujnika w
drzwiach mogą być w idoczne p o ­
nieważ ich przecięcie również
spowoduje włączenie alarmu

W przypadku zasilania dzwonka alarm owego z sieci należy pamiętać, ze cały układ alarm owy wraz z czujnikiem
może być p o d napięciem.

SPIS ELEMENTÓW

' ", 100 k f j

", 5,6 k Q
", 36 k Q
36 kQ
", 36 k Q
", 3.3 k f)
", 1 kO
", 36 kQ
", 10 k f i
",0 200 k Q

C} kondensator elektrolityczny 470 uF/6,3 V

C3 kondensator elektrolityczny 1000 uF/16 V
D1+D4 — 4 BYP 401-40 (układ mostkowy diod)
D l. D2 BYP 401-50
DZ — dioda Zenera 5,6 V
7 1 -7 4 — układ scalony UL 1111
75 BC 177
Tk — triak KT 205/400 V
7r — transformator dzwonkowy lub podobny
W — jeden segment niezależny, wyłącznik klawiszowy Isostat
Obwód drukowany
^Akustyczny wyłącznik światła

A k u s ty c z n y w y łą c z n ik ś w ia tła je s t ra cze j z a b a w ką n iż u rządzenie m p rz y d a tn y m w dom ow ym

u ż y tk o w a n iu . M o z ę b y ć je d n a k w y k o rz y s ta n y d o w łą cza n ia i w yłą cza n ia ś w ia tła , na p rz y k ła d w
p rz e d p o k o ju , za p o m o c ą k/a śn ię cia w d ło n ie , a w ię c bez p o trz e b y szukania w y łą c z n ik a w cie m n o ści.
D ru g im z a s to s o w a n ie m m o że b y ć c y k lic z n e w łą cza n ie i w y łą c z a n ie k o lo ro w e j la m p k i p o d c z a s d o m o w e j
..d y s k o te k i" w ry tm m u zyki.

Schemat ideowy układu jest stosunkowo złożony. Można

w nim wydzielić następujące części: układ wzmacniania i
kształtowania impulsów z mikrofonu (77, TR), przerzutnik
monostabilny opóźniający (72. T3). przerzutnik bistabilny
podtrzymujący (UCY 7472). układ wykonawczy (74. T5. Tk)
oraz układ zasilający (f? „ O, R ,„ DZ. C9 Ct).
Impulsy napięcia z mikrofonu (wkładka telefoniczna) są
wzmacniane oraz różniczkowane w stopniu z tranzystorem T1
i zamieniane na impulsy prądowe w tranzystorze 75. Amplitu­
da tych impulsów, a tym samym czułość całego wyłącznika
zależy od ustawienia suwaka rezystora R^
Impulsy prądowe z tranzystora 75 wyzwalają przerzutnik
monostabilny wtrącając go w stan równowagi chwilowej na
czas około jednej sekundy. Oznacza to, że kolejne w łącze­
nia lub w yłączenia nie mogą następow ać częściej niż
raz na sekundę, co zabezpiecza przed .mruganiem" światła
Zboczem impulsu przerzutnika monostabilnego wyzwalany
jest przerzutnik bistabilny. który z kolei włącza lub vyyłącza
tranzystory T4. 75, powodując odpowiednio wyłączanie lub
włączanie triaka Tk zwierającego obwód wyjściowy.
Układ zasilany jest napięciem 5 V uzyskiwanym z napięcia
sieciowego w pomocniczym zasilaczu beztransformatorowym
złożonym z opornika redukcyjnego Rvt (który składa się z
czterech rezystorów dwuwatowych 2,2 kQ lub ośmiu jedno-
watovyych 4,3 lub 4,7 kO. diody prostowniczej D oraz
stabilizatora z diodą Zenera R,a Oz
Ze względu na bezpośrednie dołączanie układu do
sieci obudow a pow inna być wykonana z materiału
izolacyjnego, na przykład z drewna lub tw orzyw a
sztucznego. Przykład o budo w y drewnianej, w której
umieszczono płytkę, m ikrofon i podw ójne gniazdo
sieciowe jest przedstawiony na fotografii. Tak w ykona­
ny wyłącznik ma charakter przedłużacza sieciowego i
jest estetyczny, ale nie może być używany w sposób
cią g ły poniew aż znaczna moc w ydzielająca się w
rezystorach redukcyjnych /? „ powoduje przegrzewanie
się układu po około dw óch godzinach pracy. Gdy układ
przewidziany jest do pracy ciągłej płytka pow inna być
zamknięta w obudow ie z niepalnego tw orzyw a sztu­
cznego. na przykład z tekstolitu z otw oram i zapewniają­
cymi dobre chłodzenie elementów.
SPIS ELEMENTÓW

1,5 kQ
56 k f i
43 k f i
30 kQ
* „ l Dotencjometr nastawczy 10 kQ
12 k f i
200 k f i
200 k f i
12 kQ
*.o 1 k fi: 1 W
4,7 k f i
1 k fi: 1 W
4 *2 ,2 k fi; 2 W
—lub 8*4,3 kQ; 1 W
c, 6,8 nF
68 nF
C, 4.7 uF/10 V
C. 1 nF
C, 470 uF/6 V
C, 100 uF/25 V
D BYP 401/400
DZ Dioda Zenera 5,6 V
TU T5 układ scalony UL 1111
T6 BC 177
Tk triak KT 205/400
układ scalony UCY 7472
m wkładka mikrofonowa węglo-
wa
telefoniczna, np: CB63

Obwód drukowany

t
 Zarys gniazda sieciowego
\ ipodwojnogol

ir 1
_____ i «N
cn —

— _______

' ^ S k le jk a »S

.Denko
Szkic
sklejko * 5 obudowy drewnianej

y
 Domofon bramowy

D o m o fo n b ra m o w y je s t u rządzenie m u m o ż liw ia ją c y m p rz e p ro w a d z e n ie ro z m o w y m ię d z y d o m o w n i­
k ie m a oso b ą czekającą p rz e d bram ą b u d y n k u . U rządzenie ta kie m oże b yć w y k o n a n e p rz y u ż y c iu ró żn ych
p o d z e s p o łó w , je s t ró w n ie ż p ro d u k o w a n e p rzez k ra jo w y przem ysł. W w a ru n k a c h a m a to rs k ic h d o m o fo n
m o żn a ła tw o w y k o n a ć ro z b u d o w u ją c n ie zn a czn ie d o s tę p n y na ry n k u ap a ra t te le fo n ic z n y , p rze zn a czo n y
d o łą c z n o ś c i lo k a ln e j, ty p u U n ifo n D - 7 - 6 1 . U życie U n ifo n u za p e w n ia e le gan cję ro z w ią z a n ia i e lim in u je
k o n ie c z n o ś ć w y k o n a n ia o b u d o w y m ie s z k a n io w e j c z ę ś c i urządzenia.
 Prz$st090v#ame-ai»a*etiJ U nifon do fu n kcji dom ofonu
bram owego polega na wyposażeniu go w e wzmacniacz
akustyczny oraz takim przełączeniu o b w o d ó w w e w ­
nętrznych, aby zasilanie tego wzmacniacza było m ożli­
w e z tej samej baterii, z której zasilany jest brzęczyk i
mikrotelefon aparatu.
A by przeanalizować zakres przeróbek aparatu Unifon,
najlepiej porównać jego schemat ideow y z odpow ied­
nim fragmentem schematu dom ofonu. Numery 0. 01, 8.
11 + 1 7 odpow iadają oryginalnym oznaczeniom listw y
zaciskowej wew nątrz aparatu. Styki 1. 2. 3. 4 (zwier-
ne) oraz 5 .6 (rozwierne) uruchamiane są podniesieniem
słuchawki; litery P W oznaczają przycisk w yw oław czy.
W puszce bramowej, połączonej linią czteroprzewo- B r -o r z ft z y k PW—przycisk wywoławczy
Strzołkomi oznaczono zmiany położenia styków
dow ą z mieszkaniową częścią urządzenia, pow inien wskutek podniesienia mikrotelefonu 4.

znajdować się niew ielki głośnik (np: o średnicy 5 lub Schemat ideowy
6.5 cm i impedancji od 4 do 85?), m ikrofon w ęglow y Unifonu D-1-61
typu telefonicznego oraz przycisk w yw oław czy spełnia­
jący rolę włącznika dzwonka. Urządzenie może być
zasilane z jednej baterii płaskiej 4,5 V, która wystarcza
średnio na trzy miesiące pracy dom ofonu.

Wzmacniacz akustyczny dom ofonu może być zrealizowany za pomocą SPIS ELEMENTÓW
scalonego układu wzmacniacza akustycznego typu UL 1490-95. W zmac­
6, 1.2 kQ
niacz ten pow inien być zm ontowany na małej płytce tak, aby zajmował
8, 100 k5?
niewiele miejsca ponieważ wewnątrz o budo w y Unifonu jest mało wolnej 6, 1.2 kO
przestrzeni C, 22 uF/6 V
 Dzwonek - pozytywka
Strojenie

R9 “ «17 " » •‘ O
Rie-i-R?6-,00h0

T«mj>0

OOuF

N ieoznaczone no scnem aci*

tra n z y s to ry n p n -B C t0 7
p n p —BC177
s c a lo n e n p n - U U lll

D z w o n e k — p o z y ty w k a — to g e n e ra to r a ku styczn y, k tó ry p o w łą c z e n iu g e n e ru je d z ie w ię ć k o le jn o p o
s o b ie n a s tę p u ją c y c h d ź w ię k ó w o je d n a k o w y m czasie trw a n ia i niezależnie n a s ta w io n e j c z ę s to tliw o ś c i
drg a ń , c z y li w y s o k o ś c i to n u . U k ła d te n m o że w ię c s łu ż y ć ja k o d z w o n e k d o d rz w i w y g ry w a ją c y p ro stą
m e lo d ię .

Dzwonek — pozytywka jest tak zaprojektowany, że
w ygryw a zaprogramowaną melodię jednorazowo po
każdym naciśnięciu przycisku w yw o ła w cze g o , bez
względu na czas jego naciskania. Układ zasilany jest
prądem zmiennym z typow ego transformatora d zw o n ­
kowego, lub podobnego:
W schemacie ideow ym dzwonka — pozytyw ki m o­
żna w yróżnić następujące bloki: zasilacz stabilizowany
+ 5 V (D 1 + D 4 , DZ, T l, T2), program owany generator
akustyczny ze wzmacniaczem (T 3 + T 6 ), blokow any
generator taktu (T1—T12), licznik dziesiętny (UCY
7490), dekoder kodu BCD na „1 z 10" (U C Y 74145)
oraz układ form ow ania impulsu wyzwalającego (UCY
74121). Działanie układu jest następujące.
Naciśnięcie przycisku wywoławczego powoduje wytwo­
rzenie impulsu prostokątnego przez przerzutnik monostabiiny
UCY 74121. Długość tego impulsu nie zależy od czasu
trwania zwarcia przycisku, a jedynie od stałej czasowej CsRn.
Impuls z przerzutnika UCY 74121 powoduje uruchomienie
generatora taktu, wskutek zatkania tranzystora T9. Generator
powoduje z kolei rozpoczęcie pracy licznika dziesiętnego i
kolejne wybieranie tonów na skutek zwierania do masy
rezystorów przez dekoder UCY 74145. Po pierwszym
takcie następuje zmiana stanu z niskiego na wysoki na
końcówce 7 dekodera. Tym samym zostaje nasycony tranzy­
stor T8 i podtrzymany stan zatkania tranzystora T9 bez
względu na poziom napięcia z przerzutnika UCY 74121. Czas
trw a n ia im pulsu w yw o ła w cze g o z te g o przerzutnika
musi być w ię c nie krótszy niż jeden te k t - je st to
w arunek sam opodtrzym ania pracy generatora ta k tu i
biegu m elodii. Zakończenie wygrywania melodii powodo­
wane jest przez powtórne (w dziesiątym kolejnym takcie)
pojawienie się stanu niskiego na końcówce 1 dekodera
74145, zatkanie tranzystora T8 i nasycenie T9. możliwe
wobec wysokiego poziomu napięcia na końcówce 7 przerzut-
nika monostabilnego UCY 74121.
Kolejne dołączenie do masy rezystorów nastawnych
powoduje przestrajanie generatora akustycznego T5.
T6 i zmianę wysokości dźwięku emitowanego przez głośnik
Zwiększenie wartości kondensatora C 8 um ożliwia
dw u lub kilkukrotne zagranie m elodii po jednym naciś­
nięciu przycisku w yw oław czego. T e m p o g ra n e j m e ­
lo d ii m o że b y ć z m ie n ia n e w a r to ś c ią k o n d e n s a to ­
ra Cg to n a c ja zaś w a r to ś c ią k o n d e n s a to ra C r
G ło ś n o ś ć n a to m ia s t m o ż n a r e g u lo w a ć d o b ie ra ­
ją c re z y s to r R r
Pozytywka wymaga strojenia, czyli nastawienia o d ­
pow iednich wartości potencjom etrów Proce­
dura ta pow inna przebiegać następująco. Po wybraniu
melodii, za pomocą przewodu zwieram y końcówkę
potencjometru (dołączoną do dekodera) do masy,
pow odując generację dźwięku odpowiadającego pier­
wszemu taktow i. Wysokość dźwięku ustawiam y na
słuch obracając suwak potencjometru Następnie
powtarzamy tę czynność, kolejno zwierając do masy
końców ki potencjom etrów R n uzyskuj ąc w yso­
kości to n ó w odpowiadające wybranej melodii. Następ­
nie sprawdzamy w yniki strojenia uruchamiając pozy­
tywkę przyciskiem i ewentualnie korygujem y zestrojenie
powtarzając opisaną procedurę.
Najładniej brzmią melodie o równom iernym rytmie, w
których nie ma kolejno po 'sobie następujących dźw ię­
kó w o tej samej wysokości jak np. „D la Elizy" L. V.
Schemat montażowy
Beethovena, „Chryzantemy złociste" czy „Tango M ilo n -
ga" w przeciwieństwie do takich melodii jak „Wlazł
kotek na płotek" i „M o st na rzecze Kwai".
Konstrukcja układu um ożliwia bezpośrednie podłą­
czenie do niego głośnika znajdującego się w radiood­
biorniku lub telewizorze. Działanie dzwonka — pozy­
tyw ki będzie wówczas bardziej skuteczne, grana melo­
dia howiem będzie słyszalna w pokoju podczas słucha­
nia programu. W tym przypadku jednak n a le ż y za b e z­
p ie c z y ć lin ię łą c z ą c ą o ra z c a łą o b u d o w ę p o z y ­
t y w k i p rz e d d o ty k a n ie m , ze w z g lę d u na m o ż li­
w o ś ć w y s tą p ie n ia na n ie j n a p ię c ia 220 V.
 2 k fi R 32 430 k f i C,0 1.5 nF
*, D1+D4 4BYP 401/50
13 f i *33 11 k f i
R, DZ — dioda Zenera 6,2 V
1 kO *33 9.1 k f i
R 3
390 f i * 36 3.3 k f i T1 BC107
R.
10 k f i *36 20 k f i T3. T5. 77, BC 177
R.
3.3 k f i *33 36 k f i T2 BD139
*9
*, 30 k f i * 38 9.1 k f i T4 BC211
10 k f i C, 1000 nF/16 V T6 BC107
*.
R frR U 11 k f i C , C3 1000 uF/6 V T8*-T12 UL 111
* if- * » 100 k f i nastawny C . C* 220 nF układy scalone UCY
1 k fi C5 33 nF 74121.
R, 7
7.5 k f i C7 1.5 nF UCY 7490. UCY 74145
* 28
36 k f i C8 47 uF/6 V głośnik GD7/13 1.5 W.
*» • *»
3.3 k f i 680 nF 4
* 3 , __________

Do układu tego została zaprojektowana obudowa, stawy obudow y (podkładając tu le jki dystansowe) za
dostosowana do głośnika G D 7/13 oraz detale: radiator pom ocą w k rę tó w i n a g w in to w a n ych słupków , do
tranzystora T l, słupek i tulejka dystansowa. Płytkę z których z d ru g ie j strony przykręca się p o kryw ę z
elementami elektronicznym i należy przykręcić do pod- um ocowanym głośnikiem.
 Dzwonek - słowrk

O p isa n y p o p rz e d n io d z w o n e k — p o z y ty w k a je s t u k ła d e m ba rd zo z ło ż o n y m , za w ie ra ją c y m w ie le
e le m e n tó w . Z n a c z n ie m n ie js z y m n a k ła d e m ś ro d k ó w m o żn a w y k o n a ć d z w o n e k d o d rz w i z to n e m
m o d u lo w a n y m — d z w o n e k s ło w ik , k tó re g o b rz m ie n ie je s t p rz y je m n e dla u cha i n ie k o n w e n c jo n a ln e .
U k ła d z a w ie ra ty lk o je d e n u k ła d s c a lo n y (U L 1 1 1 1 ) oraz je d e n tra n zysto r i m o że b y ć z a s ila n y z
tra n s fo rm a to ra d z w o n k o w e g o lu b z d w ó c h b a te rii p ła s k ic h 4 ,5 V.

Działanie układu jest następujące. Generatorem tonu jest

układ przerzutnika astabilnego zbudowany z tranzystorów 12 i
13. Wysokość tonu wytwarzanego przez ten układ jest
modulowana przez drugi przerzutnik astabilny (14, 15). Rolę
głośnikowego wzmacniacza mocy pełni tranzystor 77.
W przypadku zasilania układu z transformatora dzwonko­
wego napięcie jest prostowane i filtrowane w układzie
prostownika (D, Ct), Część generacyjna układu zasilana jest
napięciem stabilizowanym przez układ 7?2 DZ.

C z ę s to tliw o ś ć to n u m o ż n a r e g u lo w a ć za p o ­
m o c ą p o te n c jo m e tr u R r

SPIS ELEMENTÓW

77, 11 k f i
77, 2 kQ
773 11 k f i
77. 6.2 k f i
77» 11 k f i Obwód drukowany
77. 10 k f i nastawczy
77, 15 k f i
77, 100 k Q
77, 7,5 k f i
7?,o 91 k f i
77,, 91 k f i
77,2 12 k f i
c, 1000 uF/16 V
c. 33 nF
C3 1 UF
D BYP 401 /50
DZ dioda Zenera 5,6 V
11 BC211
12+15 UL 1111
głośnik dynamiczny GD7/13 1,5
 ^4 r
l
Dzwonek — słowik można umieścić w obudowie metalo­ f 1
wej przeznaczonej dla dzwonka pozytywki i narysowanej 1
*c £
przy opisie tamtego układu. Należy jedynie zastosować
odmienny rozkład otworów w podstawie i odpowiednio
he- r
«>

dostosować otwory w pokrywie. Ze względu na to, że płytka 175*

— 35 _A9„
dzwonka — słowika jest mniejsza niż dzwonek — pozytyw­
ka, w obudowie mieści się również transformator lub dwie
płaskie baterie. Należy jednak nieco ją podwyższyć ze
względu na stosunkowo dużą wysokość transformatora Rozkład otworów do mocowania płytki dzwon­
dzwonkowego lub dwóch baterii płaskich. Jest to zaznaczo­ ka z tonem modulowanym oraz transformatora
ne w opisie szkicu obudowy. W nawiasie są podane dwie dzwonkowego w podstawie obudowy, przed­
liczby. Pierwsza z nich odnosi się do obudowy z transforma­ stawionej przy układzie dzwonka-pozytywki
torem dzwonkowym, druga — z bateriami.
 Elektroniczna kostka do gryp*
+

E le k tro n ic z n a k o s tk a d o g ry m a d w ie p o d s ta w o w e za le ty w p o ró w n a n iu ze z w y k łą — z a p e w n ia
p ra w d z iw ie lo s o w y p rz e b ie g g ry i n ie spa d a ze s to łu . J e j zn a czn y k o s z t m oże b y ć n a to m ia s t w p e łn i
z re k o m p e n s o w a n y p rz y je m n o ś c ią s a m o d z ie ln e g o z b u d o w a n ia te j zabaw ki.

Prezentowany układ jest tak zaprojektowany, aby
jego użytkowanie było jak najmniej kłopotliw e. Przewi­
dziano zasilanie z dw óch płaskich baterii 4,5 V, przy
czym tak rozwiązano układ zasilający, że wciśnięcie
klawisza jednocześnie włącza zasilanie i uruchamia
układ losowania, zw olnienie zaś klawisza powoduje
w yśw ietlenie w yniku losowania i wyłącza zasilanie z
opóźnieniem około 2-^3 sekund, potrzebnym na zaob­
serwowanie w yśw ietlanej liczby.
Wskaźnik w yniku losowania zbudowany jest z sied­
miu dio d św iecących w yśw ie tla ją cych kom binacje
punktów typow e dla zwykłej kostki do gry.
 Zasadnicze elementy u k ła d n ą : stabilizator j;hwjlpyvy z
podtrzymaniem (77, T2. 73. D Z ), przerzutnik astabilny gene­
rujący przebieg quasiprostokątny o częstotliwości około 100
kHz (bramki TTL NAND B 1 . B 2 ) licznik do sześciu (UCY
7490), dekoder kodu BCD na kod kostki sześciennej (bramki
A 1 -^ A 4 oraz B 3 . B 4 ), oraz wyświetlacz (D 1 —D 7 ).
Działanie układu jest następujące. W chwili naciśnięcia
przycisku, przez rezystor R v szybko ładuje się kondensator C„
powodując nasycenie tranzystorów T l \ T 2 oraz przewodzenie
diody Zenera D Z. Tym samym działa stabilizator i reszta
układu zasilana jest napięciem +5 V. Wciśnięcie klawisza
powoduje równocześnie odblokowanie bramki B 2 . wskutek
czego zaczyna ^działać generator i licznik. Sytuacja taka trwa
przez cały czas naciskania klawisza: licznik pracuje bez
przerwy powodując, za pośrednictwem układu dekodera,
bardzo szybkie kolejne wyświetlanie wszystkich sześciu
kombinacji i pozornie ciągłe świecenie wszystkich diod.
Zwolnienie przycisku zatrzymuje generator, wskutek czego
pozostają zapalone tylko te diody, które odpowiadają ostat­
niemu stanowi licznika. Po upływie około 2 sekund konden­
sator C, rozładowuje się przez rezystor R, do poziomu
umożliwiającego przewodzenie tranzystorów T l. T2 i T3.
Zasilanie układu zostaje więc odłączone bez konieczności
wykonania żadnych dodatkowych czynności.

Próby układu wykazały, że w yn iki losowań są istotnie

przypadkowe i nie dadzą się w żadnym razie fałszować,
na przykład m anipulowaniem czasem naciskania kla w i­
sza. Jest to zrozumiałe jeśli weźmiemy pod uwagę, że w
ciągu jednej sekundy każda kombinacja od „jedynki" do
„szóstki" powtarzana jest blisko 20 0 0 0 razy.

Schamat montażowy

SPIS ELEMENTÓW

R, 100 Q
R2 11 k «
R3 36 k O
Rt 4,7 k O
R6 1,1 k Q
R, 220 O
R ^ R ,0 390 Q
C, 47 pF/10 V
C, 10 nF . Obwód drukowany
C3 1 nF
D1+D 7 diody elektroluminescencyjne
dowolnego typu np: CQYP 40
DZ dioda Zenera 5,6 V O budow ę układu należy w ykonać w taki sposób, aby
Tl BC107 wskaźnik b y i wyraźnie widoczny, a naciskanie klawisza
T2 BC177 nie po w o d o w a ło przesuwania się zabaw ki po stole
T3 BC211 Obudowa pow inna być na tyle obszerna, aby pom ieści­
układy scalone: UCY 7490, UCY7400 2 szt.
ły się w n ie j dw ie płaskie baterie lub sześć paluszków
przełącznik Isostat jeden segment, chwilowy.
1.5 V.
 Interkom głośnomówiący
+ 6* 9V

Lim o
J ‘ -7 k a | Odbiór
R' [
--------------------------------------------------- O 0 -------- ”
TT---------6 -------

• E ff ilJ J
I r —
A ---------- «

(4
O jte s ?

Ci s
680nF"
” r i 8 J
+T __________

w sp ołpro

S to s u n k o w o n ie w ie lk im k o szte m m o żn a z b u d o w a ć p ro s ty d o m o w y in te rk o m . to zn a czy urządzenie

za p e w n ia ją c e łą c z n o ś ć te le fo n ic z n ą m ię d z y p o m ie s z c z e n ia m i i to b e z k o n ie c z n o ś c i trzym a n ia w rę k u
s łu c h a w k i te le fo n ic z n e j. U rzą d ze n ie ta k ie je s t szcze g ó ln ie p rz y d a tn e w te d y , g d y pom ieszczenia , m iędzy
k tó ry m i c h c e m y z a p e w n ić łą czn o ść, z n a jd u ją się w ró ż n y c h b u d y n k a c h lu b na ró ż n y c h p ię tra c h .

Om awiany interkom składa się ze stacji głównej, ch w ilo w y (np. Isostat) kierunku przesyłania informacji
umożliwiającej sterowanie kierunkiem przesyłania infor­ oraz telefoniczną w kładkę m ikrofonow ą i niew ielki
macji (nadawanie — odbiór) i regulację natężenia głosu głośnik. Można również w budow a ć wyłącznik zasilania
oraz stacji współpracującej, połączonej linią dw uprze­ i baterię dostarczającą prąd. W stacji współpracującej
w odow ą w ekranie ze stacją głów ną. P o d staw o w ym pow inna znajdować się jedynie wkładka m ikrofonow a i
zespołem stacji g łó w n ej je st w zm acniacz aku sty­ głośnik.
czny przystaw ki głośn o m ów iącej do telefon u W położeniu przełącznika „o dbiór" do wejścia w zm ac­
PGdT (układ o m aw ian y d alej pod nr 1 2 ) , w niacza, poprzez kondensator C 2 j potencjom etr R t
którym rezystor /?, ró w n y 1 0 Q należy zastąpić dołączony jest m ikrofon stacji współpracującej, do
rezystorem 5 6 0 . W o budo w ie stacji g łó w n e j należy wyjścia wzmacniacza zaś dołączony jest głośnik stacji
oprócz wzmacniacza, umieścić również płytkę U P & IG głów nej. W położeniu „nadawanie" wzm acniany jest
z elementami zasilania i sprzęgania m ikrofonu (R v C , sygnał z m ikrofonu stacji g łów nej i odtwarzany w
C j , potencjom etr regulacji siły głosu R , przełącznik głośniku stacji współpracującej.

Schemat montażowy
płytki zasilania
i sprzęgania mikrofonu

SPIS ELEMENTÓW
R, 4,7 k «
R, potencjometr 4,7 k ó logarytmiczny. B
C, 680 nF
Cj 470 nF
wkładka mikrofonowa węglowa telefoniczna,
np: typu CB63 — 2 szt:
głośnik dynamiczny 44-15CJ,
Obwód drukowany
np: GD5/02 8 Q — 2 szt:
do płytki zasilania
Pozostałe elementy patrz układ nr 12
i sprzęgania mikrofonu
 M e tro n o m je s t u rządzenie m s łu ż ą c ym d o w y tw a rz a n ia d ź w ię k ó w a k u s ty c z n y c h p o d o b n y c h do
s tu k ó w , o o k re ś lo n e j c z ę s to tliw o ś c i le ż ą c e j w zakresie o d 2 H z d o 0,1 H z ( o d d w a ra zy na se ku n d ę do
raz n a d zie się ć s e k u n d ). M e tro n o m je s t u ż y w a n y prze d e w s z y s tk im ja k o ta k to m ie rz p rz y ć w ic z e n ia c h
m u z y c z n y c h lu b ta n e c z n y c h ; m o ż e ró w n ie ż b y ć w y k o rz y s ty w a n y w g im n a styce .

Zazwyczaj, produkowane m etronom y są urządzenia­
mi mechanicznymi typu zegarowego. Są one stosunko­
w o kosztowne i mają duże rozmiary, a ponadto są
w rażliw e na wstrząsy. Prezentowany układ elektroni­
czny jest natomiast bardzo prosty, tani i niezawodny.
Układ ten jest niew rażliw y na zmiany napięcia zasilania i
daje się ła tw o przestrajać za pomocą potencjometru.
W skład układu wchodzą: stabilizator napięcia zasila­
nia z wskaźnikiem włączenia ( T l, D, R j , przerzutnik
astabilny (T2, T3) i wzmacniacz w yjścio w y (T4. T5).
C zęsto tliw o ść drgań reguluje się p o ten cjom e­
trem R r a dobierając w a rto ść rezystora ^ „m o żn a
zm ieniać g ło śn o ść stuków .
SPIS ELEMENTÓW

ooooaj3i3>a>:os>aj:o3>a>*> 9.1 k f }
6.2 k O
10 k n
20 k O
3.3 k Ó
potencjometr suwakowy (duży) 470 k Q Schemat montażowy
47 k O
270 Q
10 k ó
330 O
1 3 fi
3.3 pF
10 nF
1000 pF/10 V
dioda elektroluminescencyjna zielona,
Obwód drukowany
dowolnego typu Tl, T2, T4 BC 107
T3 BC177
T5 BC313
głośnik dynamiczny GD7/13 1,5 W, 4C2

M etronom można umieścić w m etalow ej obudow ie

mieszczącej płytkę, głośnik, w yłącznik zasilania (Isostat,
zespół o tw o ró w A ), potencjom etr regulacyjny typ u
suw akow ego (zespół o tw o ró w B ) oraz dw ie baterie
płaskie 4.5 V. Zamieszczone szkice p o w in n y być p o ­
m ocne przy w yko n a n iu o b udo w y. Po w ykonaniu,
obudow ę można polakierować lub okleić folią.

Zespół otworów A Zespół otworów B

----------------- -- —
.J r 6s_____
43 / n
/ '
i
/ |
A o tw o ry łu / t\ Os / t\ /sto J -i - . J a
i ło zą 4 5 " ' 4
cmI
- 1 T
poo wkręt
t S " * * .
• J

tj r ~ ~ ~ ~ r~ - - - •Ł -l
4 otw ory t o L ~ ~ IW

♦ 3.2

•£ ~ ~ i — ~~
M ot: Płocho A l e t
szt 1

Szkic korpusu obudowy Szkic pokrywy obudowy

 M ik s e r a k u s ty c z n y je s t u rzą d ze n ie m u m o ż liw ia ją c y m sa m o d zie ln e n a g ry w a n ie n a taśm ę m a g n e to fo n o ­
w ą a u d y c ji s ło w n o -m u z y c z n y c h z a w ie ra ją c y c h , na p rz y k ła d z a p o w ie d z i z p o d k ła d e m in s tru m e n ta ln y m ,
w z a je m n ie p rz e n ik a ją c e się d w a tła m u z y c z n e o z m ie n n y m w za je m n ie n a tę że n iu itp . J e s t to w ię c
m in ia tu ra s to łu reżyse rskie g o u ż y w a n e g o w ro z g ło ś n ia c h ra d io w y c h łu b d ysko te ka ch . Ten m ik s e r m oże
b y ć u ż y w a n y n ie ty lk o d o n a g ra ń a le i re a liz o w a n ia a u d y c ji n a żyw o .
 Składa się on z trzech tranzystorowych wzmacniaczy
jednostopniow ych pracujących na w spólne obciążenie.
Może w ięc być wykorzystany do sum acyjnego miesza­
nia trzech sygnałów akustycznych, przy czym sygnał z
wejścia 1. przeznaczonego do dołączenia m ikrofonu
dynamicznego, jest wzmacniany, natomiast sygnały z
dw óch równorzędnych wejść 2 i 3, um ożliwiających
dołączenie jako źródła: magnetofonu, gram ofonu, tu n e ­
ra lub m ikrofonu krystalicznego, są nieco tłum ione. W
efekcie uzyskuje się w przybliżeniu rów ną amplitudę
sygnałów na w yjściu.
Układ miksera zasilany,-^est z trzech o g n iw typu W l N
napięciu 1,5 V każde, dla których przewidziane jest
miejsce na płytce. Rozwiązanie to praktycznie uniem oż­
liwia powstanie szkodliwych sprzężeń między w spół­
pracującymi z mikserem urządzeniami oraz powstawanie
przydźwięku sieci; upraszcza również połączenia kablo­
we. Pobór prądu z baterii nie przekracza 0,5 mA, co
pozwala na długotrw ałe użytkowanie jednego kompletu
baterii. Wykorzystanie tranzystorów zamiast wzm acnia­
czy operacyjnych zapewnia mały współczynnik szu­
mów.

SPIS ELEMENTÓW

220 0
R, 430 kQ
potencjometr
suwakowy (mały)
10 kO, B
270 kO
«,6 200 k O
100Q
6.2 k O
1.2 k 0
^19 3.9 k O
3.3 k O
100 k O
C, 220 uF/6 V
1 UF
C, C . c , 100 uF/6 V
C . C. 680 nF
C. 1 uF
T2. T2. T3 BC107

Obudowa miksera powinna być

wykonana w postaci płaskiego pu­
dełka z blachy aluminiowej o
konstrukcji zbliżonej do obudowy
na przykład dzwonka-pozytywki.
Do wprowadzania sygnałów nale­
ży użyć typowe gniazda magneto­
fonowe. których połączenie z płyt­
ką drukowaną trzeba starannie za-
ekranować.

39
 M in u tn ik je s t ro d z a je m zegara, k tó ry p o o d m ie rz e n iu czasu rzę d u k ilk u m in u t, w y tw a rz a s y g n a ł
akustyczn y. In n y m i s ło w y je s t to u k ła d d z w o n k a z o p ó ź n io n y m w łą czaniem .
 M inutniki, wytwarzane zazwyczaj na podstawie me­
chanizm ów zegarowych, ułatwiają w ykonyw anie czyn­
ności, których czas trwania jest istotny i pow inien być
zachowany w określonych granicach, jak na przykład
gotow anie potraw, zabiegi kosmetyczne itp.
Wadą minutnikó\^.me(|ł^tf^czftyeJb jeisl .konieczno#:
ich oburęcznej obsługi, nieprzyjemnie brzmiący sygnał
oraz niezbyt estetyczny wygląd. Przedstawiany układ
elektroniczny wad tych jest pozbawiony, a nawet może
stanow ić ozdobę kuchni, zwłaszcza jeżeli zostanie
w budow any w stylowe naczynie cepeliowskie.

W układzie można wyróżnić zespół prze-

rzutnika monostabilnego (T1, T2. T3), układ
włączania generatora ( T4, T5), przerzutnik
astabilny (J6, 77) oraz wzmacniacz końco­
wy (7'S). Napięcie zasilania stabilizowane
jest za pomocą dwóch diod elektrolumines­
cencyjnych, z których jedna może stanowić
jednocześnie wskaźnik włączenia układu.
Sposób działania układu jest następujący.
Włączenie zasilania powoduje powolne ła­
dowanie się kondensatora C, prądem bazy
tranzystora 77 z szybkością zależną od w y­
padkowej rezystancji zespołu oporników
7?,+/?,. Proces ten może trwać od dwóch do
sześciu minut. Naładowanie się kondensato­
ra C, do napięcia równego około 1,7 V
powoduje włączenie tranzystorów T2, T3,
T4 i zatkanie tranzystora T5. W rezultacie
rozpoczyna pracę zablokowany uprzednio
przerzutnik astabilny (77>, 77), generując
przebieg napięcia przetwarzany w głośniku
na sygnał akustyczny.

Mat blacha Alf1,5mm

M echanicznie układ p o w in ie n być I szt 2
Mat-, blacha A l f 1,5mm
zm ontow any tak, aby sta n o w ił jedną szt. 1
całość wraz z głośnikiem i baterią. Na
rysunkach są przedstawione szkice n ie ­ Szkic detali do minutnika: a — obejma głośnika, b — kątowniki siuzące do
zamocowania baterii
zbędnych detali.
 Za pom ocą rezysto ró w nastawnych^ /?, i R 3
można u staw ić odpow iednio górn ą i dolną gran i­
cę zakresu regulacji czasu opóźnienia. Jedną z
diod elektroluminescencyjnych D2. D 3 można zastąpić
odpow iednią ilością (zieloną — trzema, czerwoną —
dwiem a) diod zwykłych.

SPIS ELEMENTÓW

R„ R3 — potencjometr nastawny 100 kQ

R7 — potencjometr suwakowy duży
lub mały 470 kQ, B
R„ 7,5 k Q
R5 10 kO
Rt 9,1 k Q
R1 43 k O
Rs 130 k Q
/?, 3,3 k Q
Ryo 27 k f i
R„ 30 k Q
R,2 390 n
Ry 3 3,3 k f i
C, 22 uF/6 V
C2 47 nF
Dl BAVP17 lub podobna
D2, D3 diody elektroluminescencyjne
(zielona lub żółta i czerwona)
Tl. T2 BC177
73*-77 UL1111
T8 BC313
głośnik dynamiczny GD5/0,2; 8n-40fi
wyłącznik Isostat, jeden segment niezależny
 - Ostrzegacz pożarowy

O p is a n y u k ła d m o ż e oddać w ie lk ą p rz y s łu g ę p o d c z a s d łu ż s z e j n ie o b e c n o ś c i d o m o w n ik ó w ,
s y g n a liz u ją c g ro m a d z e n ie się d y m u w m ie szkaniu, c o m a z w y k le m ie jsce w p o c z ą tk o w e j fazie pożaru.

Układ ostrzegacza składa się z czujnika dymu (D,
FR), wzmacniacza porów nującego (ULY 7741) i gene­
ratora sygnału alarm owego (77, T2. T3). Czujnikiem
dymu jest zespół, sprzężonych optycznie, diody elektro­
lum inescencyjnej i fotorezystora, umieszczonych w
nieprzezroczystej rurce. W rurce tej p o w in n y być w yko ­
nane małe otw o ry — najlepiej tak, aby po zamocowaniu
układu ustawione były parami pionow o, umożliwiając
napływ dymu i przerwanie sprzężenia świetlnego.
Działanie układu jest następujące. W warunkach normal­
nych światło emitowane przez diodę pada na powierzchnię
fotorezystora. Wówczas jego rezystancja jest mała. Wskutek
tego napięcie na odwracającym wejściu wzmacniacza opera-
cytnego jest niższe niż napięcie na wejściu dodatnim. Napię­
cie wyjściowe jest zatem bliskie napięciu zasilania i przerzut-
nik astabilny 77, T2 nie działa. Jeżeli wskutek wniknięcia
dymu do czujnika i osłabienia światła padającego na fotorezy-
stor jego oporność wzrośnie, wzrośnie również napięcie na
odwracającym wejściu wzmacniacza. Napięcie wyjściowe
wzmacniacza spadnie prawie do zera, przerzutnik astabilny
zacznie generować falę prostokątną, która po wzmocnieniu w
stopniu z tranzystorem T3 zostanie zamieniona przez głośnik
na sygnał akustyczny.
 Układ należy zasilać z napięcia + 9 V. Ze względu na
stosunkow o duże zuzycie prądu w stanie czuwania,
potrzebnego do utrzym ywania d io d y w stanie św iece­
nia, należy użyć zasilacza sieciowego (np: układ nr 19),
zwłaszcza podczas przew idyw anego d łu g o trw a łe g o
działania ostrzegacza.
Poten cjom etr /?, służy do u staw ien ia progu
zadziałania układu, który można u stalić eksp ery­
m entalnie „zad ym iając" czujnik dym em z papie-
rosa. Za portiocą rezystora /?„ można reg u lo w ać
g ło śn o ść sygn ału akustycznego.
Głośnik układu należy oczywiście umieścić w takim
miejscu, aby sygnał alarmowy mógł być usłyszany przez
osoby sprawujące nadzór nad pozostawionym mieszka­
niem. Można go na przykład, po przeprowadzeniu
odpow iedniej linii, um iejscowić w mieszkaniu sąsia­
dów . Warto zw rócić uwagę, że uszkodzenie diody jest
również sygnalizowane akustycznie.

S P IS ELEMENTÓW

/?, 2.7 k Q
R, potencjom etr nastawny 2.2 k O
R ^R S 100
R, 1.1 k O
Ry Rt 10 k O
R9 1.5 k Q
R ,0 4,7 k O
/? „ 10 O
C, 100 p F /1 0 V
C, 150 nF Schemat montażowy
D dioda elektroluminescencyjna, np: CQYP 40
FR fotorezystor RPP333 lub podobny
T l, T2 BC107
T3 BC313
Układ scalony ULY 7741
głośnik dynamiczny dow olne go typu 4 ^ 1 5 0

Obwód drukowany

Przystawka głośnomówiąca
do telefonu
►6+9V

S ta re a p a ra ty te le fo n ic z n e m ia ły d o d a tk o w ą s łu c h a w k ę te le fo n ic z n ą u m o ż liw ia ją c ą s łu c h a n ie
ro z m o w y o s o b ie trzeciej. O b e cn ie p ro d u k o w a n e te le fo n y n ie m ają tej, is to tn e j w w ie lu p rzyp a d ka ch ,
zalety. M o ż e w ię c b y ć a tra k c y jn e w y p o sa że n ie w ła s n e g o a p a ra tu w p rz y s ta w k ę g lo ś n o m ó w ią c ą .
U rządzenie ta k ie u m o ż liw ia u c z e s tn ic z e n ie w ro z m o w ie ^ w ię k s z e j lic z b ie osób, a także, w in n y c h
sytu a c ja c h , w y g o d n e p o to w a n ie d a n y c h p rze s y ła n y c h d ro g ą te le fo n iczn ą . N ie je s t p rz y ty m ko n ie c z n e
p rz e b y w a n ie b e z p o ś re d n io p rz y te le fo n ie d z ię k i d u ż e j c z u ło ś c i s to s o w a n y c h p o w s z e c h n ie m ik ro fo n ó w
w ę g lo w y c h .
Przepisy określające użytkowanie instalacji te le fo n i­ Czujnik pow inien być wykonany przez nawinięcie
cznej zabraniają dołączania do niej galw anicznie ja kich ­ około 1000 zw o jó w na karkasie szpulowym o takich
kolw iek urządzeń. Można jednak stosow ać czujniki wymiarach, by mieścił się całkow icie w połów ce ferro­
indukcyjne i w ten sposób uzyskiwać sygnał akustyczny magnetycznego rdzenia kubkowego. Średnica rdzenia
do wysterow ania wzmacniacza głośnikow ego. Opisany nie pow inna być mniejsza od 26 mm, a grubość drutu
układ pracuje na tej zasadzie. Jest to w istocie typow y należy dobrać do wielkości karkasu. Kabel łączeniowy
wzmacniacz akustyczny z układem scalonym UL 1481, czujnika pow inien być ekranowany. Po naw inięciu
z potencjometrem regulującym siłę głosu i czujnikiem cewki i włożeniu jej do rdzenia można całość umieścić,
indukcyjnym . na przykład w plastikowym korku od fio lk i od tabletek
oraz, po dolutow aniu i wyprowadzeniu kabla, zanurzyć
w lakierze nitro. W ykonany w ten sposób czujnik jest
trw a ły i estetyczny.

SPIS ELEMENTÓW

R, potencjometr 47 kf7
logarytmiczny B
R2 100 kO
R3 10 S?
R< 100o
R6 1 Q (nawinąć drutowy)
C „ C, 150 nF
C j c » C9 100 uF/10 V
C, 330 pF
Ct 1.5 nF
Ct 1000 uF/10 V
układ scalony UL 1481
głośnik dynamiczny GD7/13 1,5 W: 4Q
czujnik indukcyjny wg opisu.

Obwód drukowany

Płytkę przystaw ki w raz z p o ten cjo ­ jek to w an ej dla m etronom u (układ nr 8),
m etrem i głośnikiem można um ieścić w w p ro w a d z a ją c e w e n tu a ln e zm iany w
ob u d o w ie z blachy alum iniow ej, zap ro ­ rozm ieszczeniu o tw o ró w .
 Przystawka telefoniczna
do magnetofonu

Przedstawione urządzenie sta n o w i rozw inięcie przystaw ki głośno m ów iącej do telefonu om ów ionej
p o p rz e d n io . U m o ż liw ia o n o . n ie ty lk o g ło ś n e o d tw a rz a n ie ro z m o w y te le fo n ic z n e j, ale ró w n ie ż
n a g ry w a n ie te j ro z m o w y n a taśm ę m a g n e to fo n o w ą z a u to m a ty c z n y m w łą c z a n ie m m a g n e to fo n u .
U rządzenie to skła d a się z a u to m a ty c z n e g o w łą c z n ik a zasilania m a g n e to fo n u oraz w zm a cn ia cza
a ku styczn e g o , o m a w ia n e g o w d a ls z e j czę ści k s ią ż k i (u k ła d n r 18).
 U dad włącznika sterowany jest sygnałem akusty-
ze wzmacniacza. Podczas trw ania rozmowy
^mywany jest stan zwarcia styków kontaktronu,
p o w in ie n być w łączony w o b w ó d zasilania
jnetofonu. Przerwanie rozm owy pow oduje wyłącze-
kontaktronu z kilkusekundow ym opóźnieniem, mę­
tnym dla uniknięcia wyłączania się magnetofonu
czas krótkich przerw w rozmowie. Takie rozwiązanie
Bwnia m inimalne zuzycie taśmy magnetycznej, gdyż
magnetofon wyłącza się automatycznie podczas d łu ż­
szych przerw, przy jednoczesnym zapewnieniu ciągłości
zapisu normalnej rozmowy.
Omajńfjany układ działaj rjąstępująco. Przy braku sygnału
akustycznego na wejściu napięcie wyjściowe wzmacniacza
operacyjnego ULY 7741 jest msle, bliskie zeru. Dzieje się tak
w wyniku włączenia w obwody wejściowe wzmacniacza
różnych rezystancji szeregowych R, oraz R2* ^ y powodują­
cych jego desymetryzację. Poziom napięcia wyjściowego
można przy tym w pewnych granicach regulować rezystorem
nastawnym Rr uzyskując w efekcie zmienność progu zadzia
łania (czułość) układu. Sygnał wejściowy podawany ze
wzmacniacza akustycznego na wzmacniacz operacyjny przez
kondensator C, jest wzmacniany i prostowany w prostowniku
szczytowym D, C, na napięcie stałe. Napięcie to wprowadza
w stan przewodzenia tranzystory T l i 72, i w konsekwencji
podtrzymuje stan włączenia kontaktronu.

SPIS ELEMENTÓW
100 k O
R, potencjometr nastawny 100 k O
R, 51 k f l
R, 330 Q
R„ 39 kQ
Re 2 kQ
«7 1 MQ
R, 10 kQ
C, 220 nF
C, 1000 pF/6 V
C3 100 UF/6 V Schemat montażowy
D BAVP17 lub podobna
DZ dioda Zenera 4,7 V
77 BC 107
72 BC 177
układ scalony ULY 7741
kontaktron K-8 401-1

W przystawce wykorzystany jest czujnik

Doliczenie przystawki do rnagnetofonu MK-125
om awiany poprzednio przy układzie przy­
stawki głośno mówiącej do telefonu (układ
nr 12). Do zasilania układu można w y k o ­
rzystać baterie lub zasilacz magnetofonu.
Przystawkę należy połączyć z m agnetofo­
nem M K -125 zgodnie ze schematem. W
podobny sposób można wykorzystać inne
m agnetofony posiadające gniazdo zdalne­
go wyłączania silnika. Należy pamiętać, ze
układ je st g o to w y do pracy dopiero
po w łączeniu m agnetofonu na n a g ry ­
w anie.
 Regulator oświetleni
z triakiem
,3 l 3

_"l_
SyTki Tl Tłoko
. BCI77

Cl 33nF

i ?

W w ię k s z o ś c i m ieszkań, zw łaszcza w p o k o ja c h m ie szka ln ych , je s t bard zo w y g o d n e za sto so w a n ie

p ły n n e g o re g u la to ra n a tę że n ia ś w ia tła w w y łą c z n ik u ście n n ym . R e g u la to r taki. o p ró c z m o ż liw o ś c i
d o s to s o w a n ia o ś w ie tle n ia d o p o trz e b , z a p e w n ia ró w n ie ż o szczędno ść e n e rg ii e lektrycznej. P re z e n to w a ­
n y u k ła d z a w ie ra s to s u n k o w o n ie w ie le e le m e n tó w , je s t n ie z a w o d n y i ta n i. zw łaszcza w s to s u n k u d o
d o s tę p n y c h w h a n d lu urządzeń te g o rodzaju.

Elementem wykonawczym w układzie jest triak typu KT
205/400 lub KT 205/600, sterowany z układu opóźnienia
fazowego zawierającego dwa tranzystory p-n-p i n-p-n.
Tranzystor p-n-p pracuje w połączeniu inwersyjnym tworząc
wraz z tranzystorem T2 element dwójnikowy o właściwoś­
ciach przyrządu półprzewodnikowego nazywanego diakiem.
Natężenie ośw ietlen ia reguluje się rezystorem
R y przy czym m inim alny poziom o św ie tle n ia
zależy od w a rto ści rezystora R r
SPIS ELEMENTÓW

5.1 k f i
3 k O
potencjometr suwakowy (maty) 470 kQ, B
*4 130 k O
3 kQ
c, 33 nF
C, 220 nF Schemat montażowy
Tl BC177
T2 BC107
T triak KT 205/400 lub KT 205/600

Układ w ytrzym u je obciążenie jedn ą żaró w ką o m ocy

10 0 W. M ożliw e jest zwiększenie obciążenia pod warunkiem
jednak w m ontow ania pod triak małego radiatora z blachy
Obwód drukowany
miedzianej i w yw iercenia w obudo w ie niew ielkich o tw o ró w
dla um ożliwienia chłodzenia elementów. Zbyt silne nagrzanie Cały układ może być umieszczony w
się triaka pow oduje bowiem jego samoczynne włączanie się p o d w ó jn ym w yłączniku ściennym, w
uniemożliwiające regulację oświetlenia. miejscu jednego z klawiszy; ruchome
Układ regulatora może być źródłem zakłóceń radiowo- wieczko wyłącznika należy przym oco­
telewizyjnych, które, ze względu na mały zasięg (około 1 m) wać wkrętam i do korpusu potencjom e­
nie są praktycznie uciążliwe. tru.

Sygnalizator przewodów
elektrycznych

S y g n a liz a to r p rz e w o d ó w e le k try c z n y c h o d d a je u s łu g i p o d cza s urządzania m ieszkania, k ie d y trzeba

w ie rc ić w ś c ia n a c h o tw o r y lu b w s trz e liw a ć k o lk i. P o z w a la o n b o w ie m z lo k a liz o w a ć p o ło ż e n ie
p r z e w o d ó w s ie c i e n e rg e ty c z n e j, k tó ry c h z n is z c z e n ie je s t tru d n e d o n a p ra w ie n ia z w ła s z c z a w
b u d o w n ic tw ie w ie lk o p ły to w y m , ty p o w y m d la n o w y c h o siedli. T rafienie w ie rtłe m lu b k o łk ie m w
p rz e w o d y m o że s p o w o d o w a ć p o n a d to p o ra ż e n ie p rą d e m ele ktryczn ym . U k ła d je s t p ro s ty w k o n s tru k c ji i
o b s łu d z e i n ie d ro g i.

Działanie układu polega na przetwarzaniu pola elektromag
netycznego rozproszonego wokół przewodów prądu zmien­
nego na napięcie elektryczne, które po wzmocnieniu steruje
diodą elektroluminescencyjną stanowiącą element sygnaliza­
cyjny.
Czujnikiem przetwarzającym pole elektromagnetyczne na
napięcie jest cewka z otwartym obwodem magnetycznym.
przedstawiona w opisie przystawki głośno mówiącej do
telefonu (układ nr 12).
Sygnalizator składa się z 2-stopniowego wzmacniacza prądu
zmiennego o maksymalnym wzmocnieniu około 1 200 000 razy,
czujnika indukcyjnego oraz układu sygnalizacji. Pomiędzy
stopniami wzmacniacza włączony jest potencjometr umożliwia­
jący regulację czułości.
 Układ reaguje na przew ód en ergetyczn y znaj­
du jący się w odległości kilku cen tym etró w od
czujnika, przy m aksym alnej czułości. Zmniejsza­
jąc czułość można dokładniej lokalizow ać położenie
kabla. Należy pamiętać, że w y k ry cie przew odu
m ożliw e je s t tylko w te d y , kiedy płynie przezeń
prąd. Dlatego przed kontrolą należy do gniazd siecio­
w ych włączyć jakiekolw iek odbiorniki prądu. Sygnali­
zator zasilany jest z m iniaturowej baterii 9 V (6F22).

SPIS ELEMENTÓW

43 Q
R, 56 k Q
Schemat montażowy
R3 potencjometr suwakowy (mały) 10 k fi, B
Ra 39 Q
R6 36 k f i
Re 11 k Q
R*Re 1 .8 k o
c, 1 UF
D, dioda elektroluminescencyjna
dowolnego typu, np: CQYP 40
DZ dioda Zenera 5,6 V
układ scalony UCY7741, 2 szt.
wyłącznik typu Isostat, jeden segment niezależny
czujnik indukcyjny wg opisu układu nr 12

O budow ę układu można w ykonać najprościej w ed­

łu g opisu zamieszczonego przy układzie termometru
(u k i ad nr 16). Płytkę kontaktow ą do baterii uzyskuje
się dem ontując zużytą baterię 6F22.
 Termometr elektroniczny
progowy
Oiody świtcac*
c z e rw o n o Z f * lo n o

B a rd z o czę sto w d o m u is tn ie je p o trz e b a n a ty c h m ia s to w e g o s p ra w d ze n ia , czy te m p e ra tu ra w

o k re ś lo n y m m ie js c u je s t w yższa n iż p e w ie n u s ta lo n y p o z io m czy też nie. Z w ła szcza p rz y m a ły c h
d z ie c ia c h w y g o d n ie je s t m ie ć m o ż liw o ś ć s z y b k ie g o s p ra w d z e n ia , cz y n ie m ają p o d w y ż s z o n e j
tem pe ra tu ry. In n y m p rz y k ła d e m m o że b y ć k o n tro la te m p e ra tu ry w o d y w a k w a riu m lu b ką pieli.
Urządzeniem pom ocnym w tych przypadkach jest Działanie układu jest następujące: Napięcie przekątnej
termometr p rogow y reagujący na przekroczenie określo­ mostka rezystancyjnego złożonego z oporników R & R , oraz
nego, zadanego z góry, poziomu temperatury, na przy­ termistora, zalezne od temperatury oraz ustawienia potencjo­
kład zaświecenie diody elektroluminescencyjnej. metru R, jest podawane różnicowo na wejście wzmacniacza
Urządzenie to jest oparte na układzie scalonym operacyjnego znajdującego się w układzie scalonym uA 723.
liA 7 2 3 , norm alnie przeznaczonym do stabilizatorów Napięcie wyjściowe tego wzmacniacza steruje z kolei układem
napięcia stałego. Układ jest w istocie wzmacniaczem komparatora różnicowego Tl, T2. powodując przewodzenie
operacyjnym wyposażonym dodatko w o w dobrze jednego z tranzystorów i świecenie jednej z dwu diod
skompensowane źródło napięcia odniesienia, w ykorzy­ włączonych w obwody kolektorowe: Gdy temperatura jest
stane tu do zasilania układu m ostkowego z termistorem. nizsza od progowej termistor ma dużą rezystancję i napięcie Va
Termistor ten jest czujnikiem temperatury. Elementem jest niskie. Tranzystor T1 jest zatkany, 72 — przewodzi,
sygnalizującym jest zespół d w ó ch diod świecących: powodując świecenie diody zielonej.
czerwonej i zielonej. Wzrost temperatury powyżej poziomu progowego powoduje
zmalenie rezystancji termistora do tego stopnia, że napięcie V0
wzrasta powoduiąc włączenie diody czerwonej i wyłączenie
zielonej.

Rozdzielczość termometru jest lepsza niz 0,05°C. Układ

zasilany jest z m iniaturow ej baterii 9 V typu 6F22:

SPIS ELEMENTÓW

R, 12 k f l
R, potencjometr nastawny 4,7 kQ
R3 8,2 kQ
R r-R , 10 kQ
1.1 k ó
O l. 0 2 diody elektroluminescencyjne dowolnego typu
wona i zielona
T l, T2 BC107
układ scalony MAA723 — Tesla
termistor NTC210 10 kQ
wyłącznik Isostat, jeden segment niezależny.
Schemat montażowy
 i 2otwory $6
. | __I_
■Pi otwory I r~-<H ii *— —
otwory w Obwód drukowany
!, _j ! I ł3,2 68'
l r*-------
s u-r
in
[" 3 ~r “ *3
U i

- 4 -
mJl
,?
i
'
!
1 ■
1
V
'Brzeg płytki i
Otwór rp-j < j

- .
6x10 S-t"1'
.89
5} 1 i
82
"

Podstawo obudowy Mat: blacha Al #1 Pokrywa Mot: blacha Al «•1

szt.l szt.1

l mi Obudowa termometru może być wykonana z

17 J * Tulejko dystansowa
Tulejka gwintowana $3 *$6x3 blachy aluminiowej według przedstawionego sz* rem.
szt.4 szU Tulejka dystansowa powinna być umieszczona —e-
dzy płytką a podstawą. Pokrywę należy przykn-:n
Szkic obudowy
wkrętami do tulejek gwintowanych. Płytkę konem -
tową do baterii uzyskuje się demontu/ąc zunm
baterię 6F22.
 Tyrystorowy regulator oświetlenia
lub szybkości obrotowej silników

P rz e d s ta w io n y u k ła d , p o d o b n ie ja k p o p rz e d n io o m ó w io n y re g u la to r o ś w ie tle n ia z tria k ie m ( u k ła d n r
14), s łu ż y d o p ły n n e j re g u la c ji n a tę że n ia p rą d u zm ie n n e g o . O ba te u k ła d y m ają id e n ty c z n e o b w o d y
s te ro w a n ia e le k tro n ic z n e g o , ró żn ią się n a to m ia s t ro d z a je m e le m e n tu w y k o n a w c z e g o — w ty m u kła d zie
z a s to s o w a n y z o s ta ł ty ry s to r, k tó r y n ie k ie d y m o że b y ć ła tw ie j d o s tę p n y w h a n d lu n iż triak.

Użycie tyrystora zamiast triaka wym aga zastosowania cę regulatora z obciążeniem indukcyjnym , na przykład
prostow niczego mostka diodow ego, ponieważ tyrystor silnikiem elektrycznym. Układ może być w ięc bardzo
pracuje jednop ołów kow o. Elementy i C s tw orzą filtr przydatny jako regulator prędkości obrotow ej narzędzi
przeciwzakłóceniowy a ponadto um ożliwiają w spółpra­ elektrycznych, na przykład wiertarki, tokarki itp:

SPIS ELEMENTÓW

18 kQ
3.3 k Q
*3 potencjometr
suwakowy (mały) 470
kQ, B
*4 4.7 k f i
56 Q , 1 lub 2W
c, 33 nF
C, 68 nF
C, c 4 220 nF
C6 0,33 uF/630 V
DUD4 mostek
prostowniczy 4BYP 401 -
-300
Tl BC177
T2 BC107
T tyrystor BTP7
lub podobny.
 Regulator tyrystorowy wygodnie jest umieścić w bezpiecznej obudowie
drewnianej, przedstawionej przy opisie akustycznego wyłącznika światła (uktad nr
2). Do tej obudowy zostały dostosowane wymiary płytki montażowej. Wykonując
obudowę należy pamiętać o wykonaniu otworu na suwak potencjometru oraz
dostosowaniu wysokości obudowy do wymiarów tyrystora. Tyrystor należy
umocować za pomocą kątownika.
 Uniwersalny wzmacniać
akustyczny
-6^-9V

1 2,7 kfl
| 6,2 kfl 100 yF
T
1 IIc3
J
T "
390kfl
\ Tl
J BC109
'i* M

' i
p
G lo s ro ś ć
100 k O
ULUBI

IM * l6 8 0 n F
ReM R‘ ISOnF
1 3 0 k *M 147 kfl
nI1120*
Re Rof
K9

U n iw e rs a ln y w zm a c n ia c z a k u s ty c z n y m a szereg za stosow ań , zw łaszcza w d o m u w y p o s a ż o n y m w

sp rzę t e le k tro a k u s ty c z n y . M o ż e b yć. n a p rz y k ła d w y k o rz y s ta n y ja k o w zm a c n ia c z d o m ik ro fo n u ,
g ra m o fo n u , tu n e ra , d e c k u m a g n e to fo n o w e g o itp . In n y p rz y k ła d w y k o rz y s ta n ia , w p rz y s ta w c e
te le fo n ic z n e j d o m a g n e to fo n u , p rz e d s ta w io n o w o p isie u k ła d u n r 13.
r
Om awiany układ wzmacniacza składa się z przed - Wzmacniacz należy zasilać z baterii lub
wzmacniacza tranzystorowego oraz wzmacniacza mocy zasilacza o napięciu 6-^ 9 V. M oc w yjściow a
z układem scalonym UL1481. Przedwzmacniacz ma zależy od rezystancji głośnika, napięcia zasila­
dwa wejścia: wysokoczułe niskoimpedancyjne dla m ik­ nia i w artości sygnału wejściowego. Na przy­
rofonu dynamicznego oraz niskoczułe o dużej impedan- kład przy pełnym w ysterow aniu, napięciu
cji dla pozostałych źródeł sygnału. W układzie zastoso­ zasilania 6V i głośniku czteroom owym moc ta
wano potencjom etr Ru do regulacji siły głosu. nie przekracza 3 W.
Należy pamiętać, aby w szystk ie dłuższe d o pro­
w ad zenia sygnału do w zm acniacza w yk o n yw ać
kablem ekranow anym . D otyczy to rów nież do p­
row adzeń potencjom etru.

SPIS ELEMENTÓW

100 n
1 UR
*3 390 k fi
*4 130 k R
*5 6,2 k f i
A, 120 f i
*7 3,3 k f i
*8 130 k f i
47 k f i
*,o 10 k f i
* 1, potencjometr 10 k f i, B
Rn 100 k f i
, 100 f i
4 1 0 fi
1 fi (drutowy nawijany)
2,7 k f i
C, 220 uF/10 V
c, 680 nF
c, 1 PF
c. 47 pF/6 V
Ct 150 nF
C„ C „ c „ c „ 100 uF/10 V
c„ 1,5 nF
C„ 330 pF
C12 150 nF
C„ 100 uF/10 V
71 BC 109
układ scalony UL 1481
głośnik dynamiczny dowolnego
typu 4-4-15Q,
 Uniwersalny zasilacz 6 V, 9 V
f»l 47 AIIW I

Z a sila cz je s t u n iw e rs a ln y m ź ró d łe m n a p ię c ia s ta łe g o i m oże b y ć u ż y w a n y d o za sila n ia w s z e lk ic h

u k ła d ó w i urządzeń o n ie w ie lk ie j m o c y . M im o p ro s to ty u k ła d o w e j je s t to za sila cz s ta b iliz o w a n y o
s to s u n k o w o d u ż e j s ta ło ś c i n apięcia .
Ze w z g lę d u n a r ó w n o le g ły u k ła d p ra c y je s t o n n ie w ra ż liw y na zw a rcie , a w ię c ch a ra kte ryzu je się dużą
n ie z a w o d n o ś c ią e k s p lo a ta c y jn ą . Z a sila cz te n je s t p rz y s to s o w a n y d o w s p ó łp ra c y z tra n s fo rm a to re m
dzw onkow ym .

Prąd zmienny z transformatora jest prostowany w
diodow ym układzie m ostkow ym (obw ód drukowany
dostosow any jest zarówno do w luto w a n ia gotowego
układu m ostkowego 4 BYP401 jak i czterech pojedyn­
czych diod prostowniczych BYP401) i filtro w a n y przez
kondensator C v Pozostałe elementy tworzą równoległy
stabilizator, którego napięcie w yjś c io w e zależy od
użytej diody Zenera: Napięcie to równe jest w przybliże­
niu sumie napięcia diody Zenera i napięcia złączowego
0,7 V tranzystora T l. M aksym alna w y d ajn o ść prą­
d o w a układu w yn o si ok. 10 0 mA przy U wr rów nym
9 V i 250 mA przy U m rów nym 6 V. W ydajność tę
można ograniczyć zwiększając wartość rezystorów R, i
 SPIS ELEMENTÓW
£ ---------- ----------------------— -----------------
/?,, /?3 470. 1 W
8, 470 O
C, 1000 uF/16 V
DUD4 4BYP401 -50
OZ dioda Zenera 5,6h-8,2 V
T1 BC107
T2 BD140

Tranzysior T2 powinien być

umieszczony na radiatorze. Obwód drukowany
Schemat montażowy

I 2li* >
Js !± 332-A-.J
2.4:
Mat blacho Al lub Cu*1
« t. 1

Szkic radiatora do zasilacza

Urządzenia podsłuchowe
>-6r9V

ri PGdT
I n r 12 J W
^ H | 63 680nF- • Ł ,7 k J B ^
GO5/0.^Ł

G łośność

D la r o d z ic ó w p o s ia d a ją c y c h m a tę d z ie c i p rz y d a tn e m oże b y ć urządzenie d o starczające c ią g łe j

in fo rm a c ji a k u s ty c z n e j o tym , c o się d zie je w p o k o ju d z ie cin n ym . U rządzenie takie, m a ją ce zresztą in n e
ro z lic z n e za sto so w a n ia , m o żn a ła tw o z b u d o w a ć w y k o rz y s tu ją c w zm a cn ia cz p rz y s ta w k i g ło ś n o m ó w ią c e j
d o te le fo n u ( u k ła d n r 12).

Rolę m ikrofonu pełni w ęglow a wkładka telefoniczna,
która za pośrednictwem układu dopasowującego ( 8 V
C „ Cj) oraz potencjom etru siły głosu 8 y steruje wzm ac­
niacz akustyczny: Urządzenie może być zasilane z baterii
od 6^-9 V.
Obudowę układu najlepiej wykonać z blachy alumi­
niowej. Jej konstrukcja może być zbliżona do obudowy
metronomu (układ nr 8).

SPIS ELEMENTÓW O P £
8, 4,7 k ó
8, potencjometr 4,7 kQ, B ©-SC,™ u p x V
C, 470 nF IG* 1 *.
C2 680 nF i| U ,
wkładka mikrofonowa telefoniczna,
np. CB63
głośnik dynamiczny dowolnego typu,
np. GD5/02, 4 -M 5 fi
\d /C '9
wzmacniacz przystawki głośno mówiącej
do telefonu. Schemat montażowy Obwód drukowany
układu dopasowującego do układu dopasowującego
 , m M M W HM BHW ykryw acz metalu * f l

W y k ry w a c z m e ta lu , p o d o b n ie ja k s y g n a liz a to r p rz e w o d ó w e le k try c z n y c h o m ó w io n y u p rz e d n io , je s t
urządzenie m b a rd z o p rz y d a tn y m p rz y w y k o n y w a n iu w s z e lk ic h p ra c w y m a g a ją c y c h w ie rc e n ia o tw o r ó w
w ś c ia n a c h lu b w s trz e liw a n ia k o łk ó w . U rzą d zenie to u m o ż liw ia w y k ry c ie p o ło ż e n ia ru r w o d o c ią g o w y c h
lu b p rę tó w z b ro je n io w y c h i u n ik n ię c ia ty m sa m ym d w u k ro tn e g o w ie rc e n ia o tw o r ó w p o d k o lk i
ro z p o ro w e lu b tru d n y c h d o n a p ra w u szko d zeń in sta la cji.
O p isa n y u k ła d w y k ry w a c z a n ie je s t ła tw y d o u ru c h o m ie n ia w w a ru n k a c h a m a to rskich . J a k k o lw ie k , p rz y
o d ro b in ie szczęścia, m o żn a g o z e s tro ić bez u ż ycia p rz y rz ą d ó w p o m o c n ic z y c h , to je d n a k je s t to m a ło
p ra w d o p o d o b n e . D la te g o w d a ls z e j c z ę ś c i o p is u u k ła d u zo sta n ie o m ó w io n y s p o s ó b je g o u ru c h a m ia n ia
p rz y u ż y c iu n ie z b ę d n y c h p rz y rz ą d ó w .

W układzie wykrywacza metalu można wyróżnić następu­
jące bloki. Generator relaksacyjny (tranzystory Tl, T2),
wzmacniacz rezonansowy z czujnikiem metalu w postaci
cewki indukcyjnej L (T6), prostownik szczytowy ( Tl. R „ Ct),
komparator wraz z układem sygnalizacyjnym (T8, T9. T3, T5)
oraz stabilizator napięcia zasilania (R,* T10. T11).
Układ działa następująco. Generator relaksacyjny w ukła­
dzie przerzutnika astabilnego wytwarza przebieg zbliżony do
prostokątnego o częstotliwości regulowanej za pomocą
potencjometru Rt Przebieg ten, scałkowany w obwodzie R8
C, w celu odfiltrowania wyższych harmonicznych, pobudza
do drgań, poprzez tranzystor T6. obwód LC, którego częstotli­
wość rezonansowa zalezy od indukcyjności cewki — czujnika,
zależnej z kolei od tego. czy i jak blisko niej znajduje się
przedmiot metalowy Zestrojenie układu polega na tym aby
częstotliwość drgań generatora leżała na opadającym zboczu
krzywej rezonansowej obwodu, w miejscu możliwie najwięk­
szego nachylenia tej krzywej. Zbliżenie czujnika do przedmio­
tu metalowego powoduje zwiększenie indukcyjności cewki i
zmniejszenie amplitudy napięcia na obwodzie rezonansowym
wskutek pogłębienia jego odstrojenia.
Efekt ten jest wykorzystany w dalszych stopniach układu.
Napięcie obwodu rezonansowego jest bowiem zamieniane na
napięcie stałe w prostowniku szczytowym i porównywane z
pewnym, regulowanym poziomem odniesienia (potencjometr
R „) w komparatorze, który w zależności od wyniku porówna­
nia włącza lub wyłącza diodę sygnalizacyjną.
Jeśli napięcie na obwodzie jest stosunkowo duże (czujnik
daleko od przedmiotu metalowego) wówczas tranzystory T8 i
T5 są zatkane i dioda nie świeci się. Zmalenie amplitudy
napięcia na obwodzie wskutek zbliżenia cewki do przedmiotu
metalowego powoduje z kolei zmniejszenie się napięcia na
kondensatorze Ct i włączenie tranzystorów T8, T5 i diody.
Dość złożony układ stabilizatora napięcia zapewnia stałość
parametrów układu i ich niezależność od napięcia baterii.
Uruchamianie układu należy rozpocząć od sprawdzenia, w
jakim stosunku pozostają do siebie częstotliwości drgań
generatora i obwodu rezonansowego. W tym celu, regulując
częstotliwość generatora potencjometrem R2 należy spraw­
dzić, na przykład za pomocą oscyloskopu, czy ze wzrostem
częstotliwości amplituda napięcia na obwodzie rezonanso­
wym maleje. Jeśli nie, należy zwiększyć pojemność kondensa­
tora C3. Ostatecznie trzeba ustawić częstotliwość drgań
generatora tak, aby amplituda napięcia obwodu rezonanso­
wego malała ze wzrostem częstotliwości, przy czym względne
zmiany tej amplitudy powinny być jak największe.
Powyższe regulacje należy przeprowadzać przy niewielkiej
średniej amplitudzie napięcia na obwodzie rezonansowym nie
przekraczającej 2 V, co można zapewnić nastawiając odpo­
wiednio potencjometr R*
Po zestrojeniu układu należy odpowiednio wyregulować
próg czułości diody. Polega to na ustawieniu potencjometru
R „ w położeniu środkowym i przestawieniu potencjometru Rb
do pozycji, w której dioda sygnalizacyjna znajdzie się na
granicy świecenia. Tak wyregulowany wykrywacz jest przygo­
towany do pracy i nie wymaga żadnych zabiegów konserwa­
cyjnych poza wymianą zużytych baterii.
Opisany układ wykrywacza metalu reaguje na rury i
pręty m etalowe znajdujące się w odległości mniejszej
niż 7 + 8 cm. Posługiwanie się tym przyrządem jest
bardzo proste. Po włączeniu napięcia zasilania reguluje-

59

/
my czułość układu w taki sposób, aby dioda sygnaliza­ go po ścianie kryjącej rurę w odociągow ą, spowoduje
cyjna nie św ieciła się, będąc jednocześnie blisko stanu oczywiście zaświecenie diody.
włączenia. Zbliżenie urządzenia czujnikiem do przed­ Zmniejszając stopniow o czułość można zlokalizować
m iotu metalowego, na przykład wskutek przesuwania położenie rury z dokładnością d o kilku milimetrów.

SPIS ELEMENTÓW

R, 120 k f l
R, potencjometr nastawny 47 kQ
R3 51 k f l
R. 10 k n
Rs potencjometr nastawny 2.2 k Q
R, 12 kQ
R» Ru 15 k£2
R Ru 10 k f i
Ru potencjometr suwakowy (mały) 10 kQ
R i» R 15 2,7 kQ
Ru 1,2 k O
R, 7 330 O
c, 47 nF
c, 10 nF
C, 3 nF
C< 1 uF
D dioda elektroluminescencyjna czerwona dowolnego typu nę
CQYP 40
Tf+ T5 UL1111
T&rTlO BC177
T li BC107
wyłącznik typu Isostat, jeden segment, niezależny
czujnik — cewka: 2500 zwojów drutu 0 0,13 mm w czterech
warstwach na pręcie ferrytowym 0 8 mm o długości 95 mm. Parametry te mogą
być nieco inne jeżeli indukcyjność cewki będzie równa około 265 mH.
 Obudowa wykrywacza metalu powinna być wykonana z materiału
nieprzewodzącego, najlepiej z tworzywa sztucznego. W warunkach
amatorskich obudowę taką najłatwiej jest wykonać z typowego pudelka —

przybornika od maszyny do szycia „Łucznik", a ściślej z dwóch wieczek od

takich pudelek. Należy zwrócić uwagę na sposób zamocowania baterii za
pomocą blaszek sprężystych wlutowanych w odpowiednie podłużne
wycięcia płytki drukowanej.

61

#
 Zasilacz do akumulatorów
P rq d ła d o w a n ia a k u m u la to ra t?V w y n o s i:
o k o ło
o k o ło
o k o ło
N a jp ro s ts z y za sila cz d o ła d o w a n ia a k u m u la to ró w m o żn a z b u d o w a ć ty lk o z trze ch e le m e n tó w : z w y k łe j
ż a ró w k i, n ie w ie lk ie g o tra n s fo rm a to ra s ie c io w e g o i d io d p ro s to w n ic z y c h . Z a sila cz ta k i m o że b y ć z
p o w o d z e n ie m s to s o w a n y d o ła d o w a n ia a k u m u la to ró w s a m o c h o d o w y c h , n a w e t s to s u n k o w o d u że j
p o je m n o ś c i, rzę d u 5 0 A h .
Zasilacz do ładowania akum ulatorów różni się isto t­
nie od zasilaczy do sprzętu radiowego lu b kalkulatorów.
Powinien on bowiem , w przeciwieństwie do tamtych,
charakteryzować się dużą opornością w yjściow ą aby
prąd ładowania nie zależał zbyt m ocno od napięcia
ładowanego akumulatora. Nie musi on przy tym dostar­
czać dokładn ie stałego prądu; w ystarczy, że prąd
ładowania będzie jednokierunkow y pulsujący.
W zazwyczaj spotykanych rozwiązaniach zasilaczy
akum ulatorow ych stosuje się w ięc prosty, jedno-, d w u -
lub czterodiodow y układ prostow niczy we w tórnym
obw odzie transformatora wraz z szeregowo włączonym
opornikiem stabilizującym prąd ładowania. Opornik ten
może być regulow any w celu zmiany w artości prądu
ładowania.
Konieczność stosowania opornika w obw odzie prądu
ładującego w obec jego znacznych rozm iarów (w opor­
niku tym wydziela się znaczna moc) utrudnia amatorską
konstrukcję prostow nika. W opisanym rozwiązaniu
problem ten został rozw iązany przez przeniesienie
elementu oporow ego, stabilizującego prąd ładowania,
do ob w o d u pierw otnego uzw ojenia transformatora.
Dzięki temu rolę elementu oporow ego może pełnić
zwykła żarówka, która ponadto stanowi zabezpieczenie
zasilacza przed zwarciem lub przeciążeniem.
Do bu d o w y można użyć dow olnego transformatora
sieciowego, którego napięcie w tórne jest wyzsze od
napięcia ładow anego akumulatora. D iody prostownicze
należy dobrać tak, aby ich prąd dopuszczalny był nie
mniejszy niż maksymalny prąd, którym można obciążyć
transformator. Po zm ontow aniu takiego układu należy
w szereg z uzwojeniem pierw otnym włączyć oprawkę
żarówki oraz wtyczkę z kablem sieciowym . Następnie,
po dołączeniu akumulatora poprzez amperomierz do
obw odu w tórnego należy eksperymentalnie określić
prąd ładow ania wkręcając żarów ki o różnej mocy.
Trzeba przy tym zaczynać od żarówki m ożliw ie malej
1.5A p r z y ż a ró w c e 100 W
IA ---------- -------- 60 W
ĄSA -------- ---------- 4 0 W
mocy (a w ięc o największej rezystancji), aby nie spalić
transformatora i diod.
Prezentowany zasilacz został w ykonany w oparciu
o transform ator sieciow y TS 80/6 i m ostkow y układ
prostowniczy 4BYP401: M aksym alny prąd ła d o w a ­
nia jaki można z te g o układu czerp ać bez ob aw y
zniszczenia diod w yn o si 2 A. Na rysunku podano
przybliżone w artości prądów ładowania dla różnych
mocy żarówek. Obudowa układu pow inna być metalo­
wa i uziemiona przez jej galwaniczne połączenie z
kołkiem gniazda sieciowego.
Pewnego komentarza wymaga w ybór prądu ładow a­
nia w zależności od pojemności akumulatora. Zwykle
zaleca się tzw . dziesięciogodzinny prąd ładowania,
który na przykład dla akumulatora od samochodu Fiat
126 (34 A h) w ynosi 3,4 A. Z punktu widzenia żyw o t­
ności akumulatora korzystniejsze jest jednak ładowanie
go prądem mniejszym — dwudziesto- a nawet pięćdzie-
sięciogodzinnym. Zasilacz może być wówczas niewielki,
choć okupione jest to czasem potrzebnym do nałado­
wania. W warunkach dom ow ych jednak najczęściej
zachodzi potrzeba jedynie doładow ania częściowo
rozładowanego akumulatora i jedna noc może być do
tego celu zupełnie wystarczająca.
S P IS ELEMENTÓW
D1^-D4 mostek prostowniczy 4BY P 401-40
transformator sieciow y TS80/6
żarówka 220 V g w in t zwykły lub E14 z oprawką
 regulowany
stabilizowany

O p is a n y zasilacz s ta b iliz o w a n y m o ż e b y ć w y k o rz y s ty w a n y ja k o u n iw e rs a ln e ź ró d ło n a p ię c ia s ta łe g o o
d u ż e j s ta ło ś c i i m a łe j re z y s ta n c ji w y jś c io w e j. Z a s ila c z te n m a w budow any u k ła d o g ra n ic z a n ia
p o b ie ra n e g o p rą d u d o 0 ,7 A.

Zasilacz składa się z prostownika aw upołó w kow ego ma przełączany dzielnik w układzie porów nania napię­
(Tr, D l. D2, C „ C ,) oraz stabilizatora z układem cia, dzięki czemu napięcie w y jśc io w e może być
scalonym pA 723, współpracującego z w yjściow ym skokow o i płynnie regu low an e w całym , prakty­
tranzystorem m ocy BDP 620 (2N 3055). Stabilizator ten cznie użytecznym zakresie napięć.
 W om awianym układzie zastosowano transformator
TS 1 5 /4 z dzielonym uzwojeniem. Nie jest to jednak
konieczne — ob w ó d drukow any jest dostosowany do
czterodiodow ego mostka prostowniczego, który może
współpracować z dow olnym transformatorem siecio-
w ym , o napięciu w yjściow ym zawierającym się w
granicach od 10 do 15 V. Z m ien iając w a rto ść
rezystora Rt można regu lo w ać m aksym alny prąd
w y jścio w y . Na przykład przy R2 równym 7 O ograni-
czenie prądowe wystąpi już przy prądzie obciążenia
równym 10 mA (iloczyn /? ,* /„ =0,7 V).

SPIS ELEMENTÓW

100 k Q
1«
r3 r. 10 k Q
* s 4.7 k f t
1 k fi
3 kC
4.7 k f i
7.5 kQ
*.o 10 kQ
620 n
potencjometr 100 k Q
11 kO
C, 1000 uF/25 V
C3 1 nF
D l, D2 BYP401/50
T BDP 620 (2N3055)
układ scalony uA723 lub MAA 723 (Tesla) Schemat montażowy
Tr transformator sieciowy TS 15/4

Obwód drukowany

Mol blacho A l lu b Cu »1 O budowę zasilacza należy w ykonać z blachy

szt. 1
n io w e j z odpow iednim i otw oram i do chłodzenia -
Szkic radiatora stora T. O budowę tę należy uziemić przez połącze - - eęa
tranzystora BDP 620 kontaktem zerującym we wtyczce sieciow ej. ~-a~z.aam
m ocy m usi być umieszczony na radiatorze
 Z m ie rz c h o w y w y łą c z n ik ś w ia tła s łu ż y d o w łą cza n ia o ś w ie tle n ia , k tó re je s t n ie zb ę d n e p o z a p a d n ię c iu
z m ro k u i je g o a u to m a ty c z n e g o w y łą c z a n ia p o w s c h o d z ie słońca. J e s t to w ię c urządzenie p rz y d a tn e , na
p rz y k ła d d o w łą c z a n ia n u m e ru b u d y n k u , ś w ia tła n a k la tc e s c h o d o w e j łu b o ś w ie tle n ia w y s ta w
s k le p o w y c h , g a b lo t re k la m o w y c h itp.

Układ zmierzchowego wyłącznika światła składa się nastę­
pujących części: czujnika ze wzmacniaczem (FR, T l), układu
przerzutnika Schmitta (zabezpieczającego przed migotaniem
światła w czasie powolnego zapadania zmroku T2. T3),
układu sterującego z elementem wykonawczym (T4, T5. T6.
T), oraz pomocniczego, beztransformatorowego układu zasi­
lania (/?,„ D, Ct R,a OZ).
Gdy światło dzienne pada na powierzchnię fotorezystora
FR jego rezystancja jest mała i tranzystor T1 jest nasycony. W
przerzutniku Schmitta tranzystor T2 jest zatkany, natomiast T3
— przewodzi powodując nasycenie tranzystorów T6, T4 i T5
Wskutek tego triak nie przewodzi i oświetlenie jest wyłączone
Wraz z zapadaniem zmierzchu rezystancja fotorezystora rośnie
i tranzystor Tl zatyka się. Przerzutnik Schmitta zmienia stan
zatykając tranzystory T6, T4 i T5. dzięki czemu triak zostaje
wysterowany prądem rezystora W ten sposób zostaje
zamknięty obwód wyjściowy.
 .a pom ocą rezystora H, można u staw ić próg
zadziałania układu. Fotorezystor należy umieścić w
taki sposób, aby nie był on o św ie tlo n y światłem
włączanym przez układ, w przeciwnym razie wyłącznik
będzie pracował oscylacyjnie.
W beztransformatorowym układzie zasilania, a zw ła ­
szcza w rezystorze R ,2 zrealizowanym na płytce w
postaci połączenia ośmiu rezystorów jednow atow ych
wydziela się znaczna moc, co należy uwzględnić przy
w ykonyw aniu obudow y, Najlepiej jest um ocować p ły t­
kę na stałe w położeniu pionow ym , w miejscu trudno
dostępnym i osłonić ją m etalowym ekranem.

SPIS ELEMENTÓW

R> 100 0
R, potencjometr
nastawny 47 kO
*3 12 k Q
R. 1,5 k G
R> 20 k G
R, 3.3 kG
R, 24 kG
R» 3 kO
R» 4.7 kG
R ,„ Rn 1 kG.1 W
Ru 2,2 kG. 8W
(4 szt. 3.9 kG
oraz 4 szt, 4,7 kG, 1
W)
c, 47 iiF/6 V
100 pF/25 V
FR fotorezystor RP 333
lub podobny
D BYP 401-400
T triak KT 205/400
T1~ T5 UL 1111
T6 BC177

Obwód drukowany

Dodatek
Zam ienniki, ob ud ow y oraz schem aty połączeń e le m e n tó w p ó łp rzew o d n iko w ych i
układ ów scalonych w yk o rzys tyw a n yc h w o m ów ionych układach elektron iczn ych

DIODY

Typ Z a m ie n n ik i Obudowa

Anodo ^ ^

B A V P 17 d io d y k rz e m o w e m a le j m o c y . d o w o ln e g o t y p u

Anodo ^
d io d y k r z e m o w e p r o s to w n ic z e , o p r ą d z ie d o p u s z c z a ln y m
B Y P 401
n ie m n ie js z y m n iz 1 A 1[ J if '
 Tvp Z a m ie n n ik i O budow a

BZP 683 d io d y Z e n e ra d o w o ln e g o t y p u o p o d a n y m n a s c h e m a c ie
D 4V7 n a p ię c iu p r z e b ic ia
C5V1 ja k B A V P 1 7
C 5V6
C 6V2

DIODY ELEKTROLUMINESCENCYJNE

TRANZYSTORY
 Typ U k ła d p o łą c z e ń , o b u d o w a

U L 1111

U L 1 4 9 0 -1 4 9 5

U L 1481 P

U L Y 7741
(u A 7 4 1 )
UKŁADY SCALONE CYFROWE

U k ła d p o łą c z e ń Typ U k ła d p o łą c z e ń
Typ

SfAAft AAJSl
LfeJ L£>l
UCY 7400 b U C Y 7490

HS3
LU U U U U U UJ
•,* IB IV 2A 28 TY M o n
W O TW I
iiń ó jS flfls ,
UCY 7472
U C Y 74121 D

^ l/W T r tr Ę r '
W

A B C D
U C Y 74145 3

M J U U L jn n g j
 Y

Typ Z a m ie n n ik i O budow a

r ♦Q5
fN
<©
♦
F o to rez y sto r
RP 333
F o to rez y sto ry d o w o ln e g o ty p u o rez y stan cji z m ien n ej w g r a n ic a c h 0 , 5 k C? - 1 M fl
1
-—-
a
1

— 6.6
h 3 0—
- - 1f

T e rm is to r T e r m is t o r y o u je m n y m

NTC 2 10 w s p ó łc z y n n ik u
10 kO te m p e ra tu ro w y m w m a le j o b u d o w i e o n o m in a ln e j r e z y s t a n c ji r ó w n e j 1 0 k €5 U— - 100-- J

Zasady oznaczania

S P O S Ó B O Z N A C Z A N IA
TY P U
E LE M E N T U D Y S K R E TN E G O

P ie r w s z a l i t e r a ( m a t e r i a ł w y jś c io w y )
A - m a t e r i a ł o s z e r o k o ś c i fcasm a z a b r o n io n e g o 0 , 6 . . . 1 , 0 eV
( t a k i j a k germ an )
B - m a t e r i a ł o s z e r o k o ś c i pasm a z a b r o n io n e g o 1 , 0 . . . 1 , 6 eV
( t a k i j a k krzem )
C - m a t e r i a ł o s z e r o k o ś c i pasm a z a b r o n io n e g o 1 , 3 eV
(ta k i ja k a rse n e k g a lu , a rs e n o fo s fo re k g a lu , fo s fo r e k
g a lu )
0 - m a t e r l a j o s z e r o k o ś c i pasm a z a b r o n io n e g o 0 ,6 eV
( t a k i j ś k a n tym on ek in d u )
R - in n e m a t e r i a ł y
D ruga l i t e r a ( r o d z a j )
A - d io d a p r z e ł ą c z a j ą c a , d e t e k c y j n a , m i e s z a j ą c a ( s y g n a -
łow aB I s t a b i l i s t o r m a ły ch n a p ią ć
B - d io d a o z m ie n n e j p o je m n o ś c i ( w a r ik a p )
C - t r a n z y s t o r m a łe j i ś r e d n i e j m o cy, m a łe j c z ą s t o t l i w o ś c i x )
0 - t r a n z y s t o r m o cy, m a re j c z ą s t o t l i w o ś c i xx>
E - d io d a t u n e l m a
F - t r a n z y s t o r m a łe j i ś r e d n i e j m o cy, w i e l k i e j c z ę s t o t l i ­
w o ś c i x>
C - e le m e n t p o w i e l a ją c y z ło ż o n y z ró ż n y c h s t r u k t u r
H - so n d a d o m ie r z e n ia p o l a m a g n e ty c z n e g o ( c z u j n i k H a ll a )
K - g e n e r a t o r H a l l a w o tw a rty m o b w o d z ie m agn etyczn ym
( n p . c z u j n i k s y g n a ło w y , m a gn e to m etr)
L - t r a n z y s t o r m o cy, b a rd z o w i e l k i e j c z ę s t o t l i w o ś c i x x )
H - g e n e r a t o r H a l l a w zam kn iętym o b w o d z ie m agn etyczn ym
( n p . m o d u la to r lu b p o w ie l a c z H a ll a )
f - e le m e n t o p t o e l e k t r o n i c z n y c z u ł y na p ro m ie n io w a n ie -
fo to d e te k to r (n p . fo to d io d a , fo t o t r a n z y s t o r , fo t o -
rez y sto r)
Q - e le m e n t o p t o e l e k t r o n i c z n y f o t o g e n e r a c y j n y ( p r o m ie n iu ­
j ą c y ; n p . d io d a e l e k t r o l u m i n e s c e n c y j n a , t r a n s o p t o r ,
w s k a ź n ik c y f r o w y , o ś w i e t l a c z c z y t n i k a )
R - t y r y s t o r m a łe j m ocy x ) . m a ją n a s t ę p u j ą c e w y r o b y :
S - t r a n z y s t o r im p. ( p r z e ł ą c z a j ą c y ) m a łe j i ś r e d n i e j m ocy x )
T - t y r y s t o r mocy x )
U - t r a n z y s t o r im p u lso w y ( p r z e ł ą c z a j ą c y ) mocy x x )
Y - d io d a p r o s t o w n ic z a t ł u m ią c o - u s p r a w n ia ją c a w y so k o -
sp raw n a
X - d io d a p o w i e l a ją c a m ik r o fa lo w a ( n p . w a r a k t o r , ła d u n k o ­
w a , la w in o w a , Gunna)
Z - s t a b i l i s t o r ( d io d a Z e n e r a )
R - p o l a r y z a c j a o d w ro tn a (obudow a p o łą c z o n a z a n o d ą ) ;
p o l a r y z a c j i n o r m a ln e j (obudow a p o łą c z o n a z k a t o d ą )
n ie ozn acza s ię
L i c z b a p o p rz e d z o n a z n a k ie m o k r e ś l a w w o lt a c h m aksy­
m aln ą w a r t o ś ć im p u lso w e g o n a p i ę c i a w s t e c z n e g o d io d y p r o ­
s t o w n i c z e j m a łe j I ś r e d n i e j mocy
L i t e r a p o p rz e d z o n a z n a k ie m o k r e ś la t o l e r a n c ję n a p ię ­
c i a s t a b i l i z a c j i : A - l i , B - 2 * , C - 5 ł , 0 - 10% , E - 1!
L it e r a V o k r e ś la m ie js c e p r z e c in k a , j e ś l i n a p ię c ie s t a b i'
l l z a c j l j e s t l i c z b ą ułam kową
Je d n a l i t e r a i t r z y c y f r y ( l u b d w ie l i t e r y I d w ie c y f r y )
P lu b E - umowny sym b ol w y t w ó r c y ; może b y ć p o m in ię t y
w o z n a c z e n iu ty p u w y ro b u , j e ż e l i t o o z n a c z e n i e , obudowa
o r a z d a n e t e c h n ic z n e s ą z g o d n e z c h a r a k t e r y s t y k ą w yrob u
w e d łu g k a t a lo g u M ięd z y n a ro d o w eg o S t o w a r z y s z e n i a Naukowe­
g o PRO ELECTRON
P i t r z y c y f r y - e le m e n t d o s p r z ę t u p o w sz e c h n e g o u ż y tk u
E i t r z y c y f r y - e le m e n t w o b u d o w ie uE (m ik r o m in ia tu r o w y )
YP I d w ie c y f r y - e le m e n t d o s p r z ę t u p r o f e s j o n a l n e g o x )
AP I d w ie c y f r y - e le m e n t d o s p r z ę t u s p e c ja l n e g o x x )
x ) z a m ia s t l i t e r y Y s t o s u j e s i ę t e ż l i t e r y W, W, X , Z
x x ) z a m ia s t l i t e r y A s t o s u j e s i ę t e ż l i t e r y B , C , D , E , P
U w aga. O z n a c z e n ia n i e w y n i k a ją c e z w y ż e j p o d a n e g o k l u c z a
kb yP kO I-kO , kBYPkO l - 8 0 - c z t e r y d io d y p r o s t o w n ic z e ty p u
BYPA0I w u k ł a d z i e m o stk a G r a e t z a ,
NTC - t e r m l s t o r y o ujemnym w s p ó łc z y n n ik u te rm ic z n y m ,
C Q 11B P , C Q 12B P , CQ12BPA - t r a n s o p t o r y ,
CTR - t e r m l s t o r y o s k o k o w e j r e z y s t a n c j i ,
D G 51, DG52 - d io d y germ anowe Im p u lso w e,
O Z G I .. . 7 - d io d y z łą c z o w e germ anow e ( p r o s t o w n i c z e ) ,
T G 2 . . . 5 S - t r a n z y s t o r y germ anowe m a łe j m o cy, m a łe j c z ę -
s to tlIw o ś c i.

x R t h j- c > 1 5 °C , XX R t h j- c *£ 1 5 °C
 Inikowych produkcji krajowej

S P O S Ó B O Z N A C Z A N IA
TYPU f -Łfcif -f-
M IK R O U K Ł A D U S C A LO N E G O
O s t a t n i a l i t e r a ( r o d z a j o b u d o w y):
P - obudowa p ł a s k a m e ta lo w a Iz o lo w a n a od u k ła d u
P i e r w s z a l i t e r a ( w y k o n a n ie ) : S - obudowa p ł a s k a m e talo w a m a ję c a k o n t a k t e l e k t r y c z n y
U - u k ła d s c a l o n y p ó łp rz e w o d n ik o w y m o n o lit y c z n y b ip o ­ z p o d ło że m u k ła d u 1 z z a c i s k i e m m asy
la r n y H - obudowa p ł a s k a z n ie p r z e w o d z ę c e g o m a t e r i a ł u c e r a m ic z n e g o
R - u k ł a d s c a l o n y h y b ry d o w y J - obudow ę, dw urzędow a z n ie p r z e w o d z ę c e g o m a t e r i a ł u c e r a m ic z ­
M - u k ł a d s c a lo n y z e s t r u k t u r a m i MOS n eg o ,
N - obudowa dw urzęd ow a p la s t y k o w a
l - obudowa kubkow a m e ta lo w a o z a c i s k a c h u e ie s z c z o n y c h na
o k r ę g u k o ła
K - obudowa c z t e r o r z ę d o w a p la s t y k o w a
D ru g a l i t e r a ( s p e łn ia n a f u n k c ja ) :
M - obudowa c z t e r o r z ę d o w a p la s t y k o w a w k ła d k ę r a d la t o r o w ę
C - u k ła d c y fro w y
P - obudowa c z t e r o r z ę d o w a p la s t y k o w a r a d i a t o r e m bocznym
L - u k ła d a n a lo g o w y
R - u k ła d I n n y ( n p . m ie s z a n y b i e r n y )
z a g ię ty s i
T - obudowa c z te r o r z ę d o w a p la s ty k o w a z r a d ia t o r e m bocznym
p ro sty m
R - obudowa inna

T r z e c i a l i t e r a lu b b r a k l i t e r y ( p r z e z n e c z e n l e ) :
b r a k l i t e r y - d o s p r z ę t u p o w sz e c h n e g o u iy t k u
A - d o s p r z ę t u s p e c ja l n e g o L i c z b a p o rz ę d k o w a s k ł a d a j ę c a s i ę z m a ee ru s e r y j n e g o o r a z
Q - d o s p r z ę t u s p e c j a l n e g o o p o d w y ż s z o n e j n ie z a w o d n o ś c i o z n a c z e n i ę f u n k c j i lu b ty p u ;
Y - do s p r z ę tu p r o fe s jo n a ln e g o - w w ypadku u k ła d ó w s c a lo n y c h m o n o lit y c z n y c h a n a lo g o w y c h :
T - d o s p r z ę t u p r o f e s j o n a l n e g o o p o d w y ż s z o n e j n ie z a w o d ­ 0 0 0 . . . 0 9 9 - m o d u la to r y I d e m o d u la to ry
n o śc i 10 0 .. . 1 9 9 - u k ła d y w i e l o f u n k c y j n e u n iw e r s a ln e
X - p r o t o t y p o w e , d o ś w le d c z a ln e lu b n a z am ó w ien ie 2 0 0 .. .2 6 9 - w zm a cn ia cz e p . c z . r a d io w e I t e l e w i z y j n e
2 5 0 .. .2 9 9 - In n e u k ła d y r a d io w e I t e l e w i z y j n e
3 0 0 .. .3 9 9 - w zm a cn ia cz e m a ły c h s y g n a ł m m .c z .
L 0 0 ...< i9 9 - w z m a c n ia c z e mocy m .c z .
5 0 0 .. .5 9 9 - u k ła d y z a s i l a j ą c e i s t a b i l i z u j ą c e
P ie r w s z a c y f r a ( z a k r e s d o p u s z c z a l n e j te m p e r a tu r y p r a c y w UC ) : 6 0 0 .. .6 9 9 - d e k o d e r y s t e r e o - I k w a d r o fo n ic z n e
1 - In n y z ak re s 7 0 0 .. .7 9 9 - w z m a c n ia c z e o p e r a c y jn e i k o m p a r a to r y
k - -55. ..♦ 8 5 8 0 0 .. .8 9 9 - p r z e t w o r n i k i I g e n e r a t o r y
5 - -5 5 . ..♦ 12 5
9 0 0 .. .9 9 9 - In ne
6 - -6 0 . ..♦ 8 5 - w w ypadku u k ła d ó w s c a lo n y c h m o n o lit y c z n y c h c y fr o w y c h
7 - 0 .. .+ 7 0 może byó u z u p e łn io n a l i t e r ą w c e l u o k r e ś l e n i a w ł a ś c i ­
8 - -2 5 . . .+ 8 5 w o ś c i c h a r a k t e r y s t y c z n y c h u k ła d u :
H - s e r i e s z y b k i e ( n p . HCY7‘*H00N)
U w aga. W y s tę p u ję p o n a d to o z n a c z e n ia n i e w y n ik a ję c e z w y że j L - s e r i e o małym p o b o r z e mocy
p o d a n ego k l u c z a , n p . HRY0800 S - s e r i e b ard zo s z y b k ie