3.

Nümerik İntegral

İntegral, bir büyüklüğün toplam değerinin bulunması işlemidir. Dolayısıyla bir

fonksiyonun belli sınırlar arasında integrali, fonksiyon eğrisinin altında ve sınır değerler
arasında kalan toplam alanı vermektir. Bu bakımdan integrasyon işlemi mühendislikte
düzenli ve düzensiz şekillerin alanlarının veya hacimlerinin hesaplanmasında, ortalama
değerlerin bulunmasında, alan ve eylemsizlik momentlerinin elde edilmesinde, toplam
kütlenin bulunmasında, hız ve alınan yolların hesaplanmasında, transfer edilen toplam ısı
miktarının hesabında vb. yaygın olarak kullanılır.

Her fonksiyonun integrali analitik olarak alınamayacağı gibi bazı durumlarda da

fonksiyonun analitik ifadesi yerine belli bir aralıkta fonksiyonun aldığı sayısal değerler
tablo halinde verilebilir. Her durumda, analitik veya tablo halinde verilen bir 𝑓(𝑥)
fonksiyonunun belirli integralini sayısal yöntemler kullanılarak hesaplamak mümkündür.
Sayısal integrasyon yöntemlerinin temelini eğri altındaki alanı dilimlere bölmek veya
fonksiyon yerine verilen aralıktaki noktalardan geçen interpolasyon polinomlarını
kullanmak oluşturur.

Newton-Cotes integral formülleri en yaygın sayısal integral hesap yöntemleridir. Bu

formüller, karmaşık bir fonksiyonu veya tablo şeklinde düzenlenmiş verileri, integre
edilmesi kolay bir yaklaşım fonksiyonuyla ifade etme esasına dayanır. Eğer 𝑃𝑛 (𝑥), 𝑓(𝑥)
fonksiyonunun interpolasyon polinomu

𝑃𝑛 (𝑥) = 𝑎0 + 𝑎1 𝑥 + ⋯ + 𝑎𝑛−1 𝑥 𝑛−1 + 𝑎𝑛 𝑥 𝑛

ise, 𝑓(𝑥) fonksiyonunun [𝑎, 𝑏] aralığındaki belirli integraline Newton-Cotes integral

formülü ile

𝑏 𝑏

𝑆 = ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 ≅ ∫ 𝑃𝑛 (𝑥) 𝑑𝑥
𝑎 𝑎

yaklaşım yapılabilir. Örneğin, Şekil (a) da bir yaklaştırma olarak birinci dereceden bir
polinom (düz bir doğru), Şekil (b) de ise aynı amaçla bir parabol uygulanmıştır.
Aynı şekilde yaklaştırma integrale, fonksiyona veya sabit uzunluktaki aralıklar boyunca
verilere uygulanan parçalı polinomlar dizisi kullanılarak da yapılabilir. Örneğin, aşağıdaki
şekilde integrale yaklaştırma için üç tane düz doğru parçası kullanılmıştır.

Yukarıda verilen belirli integral formülünde kullanılacak interpolasyon polinomuna göre

değişik nümerik integral formülleri elde edilebilir. Yapılan yaklaşım nedeniyle bu
formüller belli bir hata içerecektir. Bu integrasyon hatası aynı prensipten hareketle
bulunabilir. Bu bölüm altında yaygın olarak kullanılan üç farklı nümerik integral
hesaplama kuralı açıklanacaktır.

3.1. Yamuk (Trapez) Kuralı

Yamuk kuralı, Newton-Cotes integral formüllerinin ilki olup 𝑃𝑛 (𝑥) polinomunun birinci
derece olmasına karşılık gelmektedir.

𝑏 𝑏

𝑆 = ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 ≅ ∫ 𝑃1 (𝑥) 𝑑𝑥
𝑎 𝑎

Daha önce 4. Bölümde “İnterpolasyon Teknikleri” konusunda verilen birinci derece

interpolasyon polinomu göz önüne alınır ve 𝑥0 = 𝑎, 𝑥1 = 𝑏 ve ℎ = 𝑏 − 𝑎 değişiklikleri
yapılarak yukarıda verilen integralde yerine yazılırsa:

𝑏 𝑥=𝑏
1 1 𝑥2 𝑥2
𝑆 ≅ ∫[(𝑥 − 𝑏)𝑓(𝑎) + (𝑥 − 𝑎)𝑓(𝑏)]𝑑𝑥 = [( − 𝑏𝑥) 𝑓(𝑎) + ( − 𝑎𝑥) 𝑓(𝑏)]
ℎ ℎ 2 2 𝑥=𝑎
𝑎

elde edilir. Ara işlemler yapılırsa,

𝑓(𝑎) + 𝑓(𝑏) ℎ
𝑆 ≅ (𝑏 − 𝑎) = (𝑓(𝑎) + 𝑓(𝑏))
2 2
elde edilir. Bu eşitlik yamuk (trapez) kuralı olarak bilinir. Geometrik olarak yamuk kuralı
aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi 𝑓(𝑎) ve 𝑓(𝑏) noktalarını birleştiren doğrunun altındaki
yamuğun alanına yapılan yaklaştırmaya eşdeğerdir.

Bir eğri altındaki integrale yaklaşmak için düz bir doğru parçası altındaki integrali
kullandığımızda, fonksiyonun şekline bağlı olarak, önemli bir hataya düşebiliriz. Yamuk
kuralının birinci dereceden uygulamasındaki hata analiz için aşağıdaki tahmin
kullanılabilir.

1 𝚤𝚤
𝑒=− 𝑓 (𝜉)(𝑏 − 𝑎)3
12

Bu formülde ξ, 𝑎′ dan 𝑏′ye kadar olan aralıkta herhangi bir yerdedir. Eğer fonksiyon
doğrusal ise ikinci türev sıfır olacağından yamuk kuralı kesin çözümü verir. Ancak ikinci
ve daha yüksek dereceden fonksiyonlar (yani eğriler) için bir hata oluşacaktır.

Yamuk kuralının doğruluğunu iyileştirmenin bir yolu 𝑎′ dan 𝑏′ye olan integral aralığını
belli sayıda alt aralıklara bölmek ve her bir aralık için kuralı uygulamaktır. Bu durum
aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. Daha sonra her bir aralığın alanı toplanarak tüm
integral aralığının alanı elde edilir.

Yukarıdaki şekil çoklu uygulamalı integralleri karakterize etmek için genel formu ve
sembolleri göstermektedir. Burada (𝑛 + 1) eşit aralıklı (𝑥0 , 𝑥1 , … , 𝑥𝑛 ) temel nokta
vardır. Dolayısıyla,
 (𝑏 − 𝑎)
ℎ=
𝑛

kadar eşit genişliğe sahip 𝑛 adet aralık vardır. Eğer 𝑥0 = 𝑎 ve 𝑥𝑛 = 𝑏 alınırsa, toplam
integral aşağıdaki gibi yazılabilir.

𝑥1 𝑥2 𝑥𝑛

𝑆 = ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 + ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 + ⋯ + ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥

𝑥0 𝑥1 𝑥𝑛−1

Her bir integral aralığı için yamuk kuralı uygulanırsa,

𝑓(𝑥0 ) + 𝑓(𝑥1 ) 𝑓(𝑥1 ) + 𝑓(𝑥2 ) 𝑓(𝑥𝑛−1 ) + 𝑓(𝑥𝑛 )

𝑆≅ℎ +ℎ +⋯+ℎ
2 2 2

veya uygun terimler bir araya toplanır ve 𝑓(𝑥0 ) = 𝑓0 şeklinde notasyon değiştirilirse,
toplam integral,

𝑛−1
ℎ
𝑆 ≅ [𝑓0 + 2 ∑ 𝑓𝑖 + 𝑓𝑛 ]
2
𝑖=1

şeklinde elde edilir. Yamuk kuralının çoklu uygulamasındaki hata, her bir aralıktaki
hatanın toplanmasıyla elde edilir.

𝑛
(𝑏 − 𝑎)3
𝑒𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 =− ∑ 𝑓 𝚤𝚤 (𝜉)
12𝑛3
𝑖=1

Bu eşitlikte türevin ortalama değeri,

∑𝑛𝑖=1 𝑓 𝚤𝚤 (𝜉)
𝑓 ̅ 𝚤𝚤 ≅
𝑛

şeklinde yazılarak düzenleme yapılırsa,

(𝑏 − 𝑎)3 𝚤𝚤
𝑒=− 𝑓̅
12𝑛2

elde edilir. Böylece aralık sayısının iki katına çıkması halinde kesme hatasının dörtte bire
düşeceği anlaşılır.
ÖRNEK 49:
x 0 0.25 0.5 0.75 1
𝒇(𝒙) 1 0.94118 0.8 0.64 0.5

1
𝑦 = 𝑓(𝑥) = 1+𝑥 2 fonksiyonunun bazı değerleri yukarıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre;
1
∫0 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 integralini yamuk kuralı ile hesaplayınız. Ardından fonksiyonun gerçek integral
değerini bularak kesme hatasını hesaplayınız.

ÇÖZÜM: Tabloda verilenlere göre; 𝑛 = 4 olmak üzere 4 eşit aralıklı (𝑥0 , 𝑥1 , 𝑥2 , 𝑥3 , 𝑥4 ) 5

temel nokta vardır. Dolayısıyla, 𝑥0 = 0, 𝑥4 = 1 ve ℎ = (1 − 0)⁄4 = 0.25 olarak elde edilir.
Bu durumda yamuk kuralı uygulanırsa toplam integral;

1 𝑛−1 4−1
ℎ 0.25
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 = 𝑆 ≅ [𝑓0 + 2 ∑ 𝑓𝑖 + 𝑓𝑛 ] = [𝑓0 + 2 ∑ 𝑓𝑖 + 𝑓𝑛 ]
2 2
0 𝑖=1 𝑖=1

1
0.25
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [𝑓0 + 2𝑓1 + 2𝑓2 + 2𝑓3 + 𝑓4 ]
2
0

1
0.25
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [1 + 2(0.94118) + 2(0.8) + 2(0.64) + (0.5)]
2
0

∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ 0.782795
0

1
olarak elde edilir. Ardından ∫0 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 integralinin gerçek değeri;

1 1
1 𝜋
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 = ∫ 2
𝑑𝑥 = 𝑎𝑟𝑐 tan 𝑥|10 = 𝑎𝑟𝑐 tan 1 − 𝑎𝑟𝑐 tan 0 = − 0 = 0.785398
1+𝑥 4
0 0

olarak elde edilir. Bu durumda kesme hatası;

𝐾𝑒𝑠𝑚𝑒 𝐻𝑎𝑡𝑎𝑠𝚤 = |𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟 − 𝐻𝑒𝑠𝑎𝑝𝑙𝑎𝑛𝑎𝑛 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟|

𝐾𝑒𝑠𝑚𝑒 𝐻𝑎𝑡𝑎𝑠𝚤 = |0.785398 − 0.782795| = 0.002603

olarak elde edilir.

3.2. Simpson 1/3 Kuralı

Yamuk kuralını daha sık aralıklarla uygulamaktan başka, integrali daha doğru
hesaplamak için diğer bir yol, noktaları birleştirmek için daha yüksek dereceli polinomlar
kullanmaktır. Örneğin 𝑓(𝑎) ve 𝑓(𝑏) noktaları arasında bilinen ek bir nokta varsa,
aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi bu üç nokta bir parabolle birleştirilebilir.

Simpson’ un 1/3 kuralı, ikinci dereceden bir interpolasyon polinomu kullanılmasıyla elde
edilir.

𝑏 𝑏

𝑆 = ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 ≅ ∫ 𝑃2 (𝑥) 𝑑𝑥
𝑎 𝑎

Eğer 𝑥0 = 𝑎 ve 𝑥2 = 𝑏 olarak düzenlenirse ve 𝑃2 (𝑥) ikinci dereceden bir Lagrange

polinomu ile ifade edilirse yukarıdaki integral aşağıdaki hale gelir.

𝑥2
(𝑥 − 𝑥1 )(𝑥 − 𝑥2 ) (𝑥 − 𝑥0 )(𝑥 − 𝑥2 ) (𝑥 − 𝑥0 )(𝑥 − 𝑥1 )
𝑆≅ ∫[ 𝑓(𝑥0 ) + 𝑓(𝑥1 ) + 𝑓(𝑥2 )] 𝑑𝑥
(𝑥0 − 𝑥1 )(𝑥0 − 𝑥2 ) (𝑥1 − 𝑥0 )(𝑥1 − 𝑥2 ) (𝑥2 − 𝑥0 )(𝑥2 − 𝑥1 )
𝑥0

İntegral alınır ve gerekli işlemler yapılırsa, aşağıdaki formül elde edilir.

ℎ
𝑆≅ [𝑓(𝑥0 ) + 4𝑓(𝑥1 ) + 𝑓(𝑥2 )]
3

Bu formülde ℎ = (𝑏 − 𝑎)⁄2 şeklinde hesaplanır. Bu eşitlik Simpson’un 1/3 kuralı diye

bilinir ve ikinci Newton-Cotes formülüdür. Simpson 1/3 kuralının bir aralıklı
uygulamasında kesme hatasının

1 5 𝚤𝑣
𝑒𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 = − ℎ 𝑓 (𝜉)
90

olduğu gösterilebilir. ℎ ve türevin ortalama değeri eşitlikte yerine konursa,

 (𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣
𝑒=− 𝑓̅
2880

yaklaşık kesme hatası elde edilir. Simpson 1/3 kuralı, yamuk kuralından daha doğrudur.
Tamamen yamuk kuralında olduğu gibi, Simpson 1/3 kuralı da integral aralığı eşit
genişlikteki alt aralıklara bölünerek iyileştirilebilir. Ancak dikkat edilmesi gereken husus;
yöntemin yalnızca aralık sayısının çift olması durumunda kullanılmasıdır. Sonuç olarak
𝑥0 = 𝑎, 𝑥𝑛 = 𝑏 ve ℎ = (𝑏 − 𝑎)⁄𝑛 alınırsa, toplam integral aşağıdaki gibi yazılabilir.

𝑥2 𝑥4 𝑥𝑛

𝑆 = ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 + ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 + ⋯ + ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥

𝑥0 𝑥2 𝑥𝑛−2

Her bir integral aralığı için Simpson 1/3 kuralı uygulanırsa,

𝑓(𝑥0 ) + 4𝑓(𝑥1 ) + 𝑓(𝑥2 ) 𝑓(𝑥2 ) + 4𝑓(𝑥3 ) + 𝑓(𝑥4 ) 𝑓(𝑥𝑛−2 ) + 4𝑓(𝑥𝑛−1 ) + 𝑓(𝑥𝑛 )

𝑆≅ℎ +ℎ + ⋯+ ℎ
3 3 3

veya uygun terimler bir araya toplanır ve 𝑓(𝑥0 ) = 𝑓0 şeklinde notasyon değiştirilirse,
toplam integral,

𝑛−1 𝑛−2
ℎ
𝑆 ≅ [𝑓0 + 4 ∑ 𝑓𝑖 + 2 ∑ 𝑓𝑗 + 𝑓𝑛 ]
3
𝑖=1,3,5 𝑗=2,4,6

şeklinde elde edilir. Yamuk kuralına benzer şekilde, hata tahmini, her aralık için hatanın
toplanması ve türevin ortalamasının alınması yoluyla aşağıdaki gibi elde edilir.

(𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣
𝑒=− 𝑓̅
180𝑛4

4
ÖRNEK 50: ∫0 𝑒 𝑥 𝑑𝑥 integralinin ilk önce analitik çözümünü bulunuz. Ardından Simpson
1/3 kuralı ile ℎ = 2, ℎ = 1, ℎ = 1⁄2 için integrali ayrı ayrı hesaplayınız. Her bir ℎ
değerinde elde edeceğiniz integral sonucunun kesme hatasını bulunuz.

ÇÖZÜM: İlk olarak integralin analitik (gerçek) çözümünü elde edelim.

∫ 𝑒 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑒 𝑥 |40 = 𝑒 4 − 𝑒 0 = 54.59815 − 1 = 53.59815

0

ℎ = 2 için 𝑥0 = 0, 𝑥1 = 2 ve 𝑥2 = 4 olmak üzere Simpson 1/3 kuralıyla integralin değeri,

 4
ℎ 2
∫ 𝑒 𝑥 𝑑𝑥 ≅ [𝑓0 + 4𝑓1 + 𝑓2 ] = [𝑒 0 + 4𝑒 2 + 𝑒 4 ] = 56.76958
3 3
0

olup ℎ = 2 için kesme hatası,

𝐾𝑒𝑠𝑚𝑒 𝐻𝑎𝑡𝑎𝑠𝚤 = |𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟 − 𝐻𝑒𝑠𝑎𝑝𝑙𝑎𝑛𝑎𝑛 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟| = |53.59815 − 56.76958| = 3.17143

olarak elde edilir. ℎ = 1 için 𝑥0 = 0, 𝑥1 = 1, 𝑥2 = 2, 𝑥3 = 3 ve 𝑥4 = 4 olmak üzere Simpson

1/3 kuralıyla integralin değeri,

4 𝑛−1 𝑛−2
ℎ
𝑥
ℎ
∫ 𝑒 𝑑𝑥 ≅ [𝑓0 + 4 ∑ 𝑓𝑖 + 2 ∑ 𝑓𝑗 + 𝑓𝑛 ] = [𝑓0 + 4𝑓1 + 4𝑓3 + 2𝑓2 + 𝑓4 ]
3 3
0 𝑖=1,3,5 𝑗=2,4,6

4
1 0
∫ 𝑒 𝑥 𝑑𝑥 ≅ [𝑒 + 4𝑒 1 + 4𝑒 3 + 2𝑒 2 + 𝑒 4 ] = 53.86385
3
0

olup ℎ = 1 için kesme hatası,

𝐾𝑒𝑠𝑚𝑒 𝐻𝑎𝑡𝑎𝑠𝚤 = |𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟 − 𝐻𝑒𝑠𝑎𝑝𝑙𝑎𝑛𝑎𝑛 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟| = |53.59815 − 53.86385| = 0.2657

olarak elde edilir. ℎ = 1⁄2 için 𝑥0 = 0, 𝑥1 = 1⁄2 , 𝑥2 = 1, 𝑥3 = 3⁄2 , 𝑥4 = 2, 𝑥5 = 5⁄2, 𝑥6 =

3, 𝑥7 = 7⁄2 𝑣𝑒 𝑥8 = 4 olmak üzere Simpson 1/3 kuralıyla integralin değeri,

4 𝑛−1 𝑛−2
𝑥
ℎ
∫ 𝑒 𝑑𝑥 ≅ [𝑓0 + 4 ∑ 𝑓𝑖 + 2 ∑ 𝑓𝑗 + 𝑓𝑛 ]
3
0 𝑖=1,3,5 𝑗=2,4,6

4
ℎ
∫ 𝑒 𝑥 𝑑𝑥 ≅ [𝑓 + 4𝑓1 + 4𝑓3 + 4𝑓5 + 4𝑓7 + 2𝑓2 + 2𝑓4 + 2𝑓6 + 𝑓8 ]
3 0
0

4
1 0 1 3 5 7
∫ 𝑒 𝑥 𝑑𝑥 ≅ [𝑒 + 4𝑒 ⁄2 + 4𝑒 ⁄2 + 4𝑒 ⁄2 + 4𝑒 ⁄2 + 2𝑒 1 + 2𝑒 2 + 2𝑒 3 + 𝑒 4 ]
6
0

∫ 𝑒 𝑥 𝑑𝑥 ≅ 53.61622
0

olup ℎ = 1⁄2 için kesme hatası,

 𝐾𝑒𝑠𝑚𝑒 𝐻𝑎𝑡𝑎𝑠𝚤 = |𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟 − 𝐻𝑒𝑠𝑎𝑝𝑙𝑎𝑛𝑎𝑛 𝐷𝑒ğ𝑒𝑟| = |53.59815 − 53.61622| = 0.01807

olarak elde edilir.

ÖRNEK 51: 𝑓(𝑥) = 0.2 + 25𝑥 − 200𝑥 2 + 675𝑥 3 − 900𝑥 4 + 400𝑥 5 olmak üzere 𝑓(𝑥)
fonksiyonunu 𝑛 = 4 aralık için Simpson 1/3 kuralını kullanarak 𝑎 = 0’dan 𝑏 = 0.8’e
kadar sayısal olarak integre edin. Kesme hatasını yaklaşık olarak hesaplayın.

ÇÖZÜM: Verilen bilgilere göre 𝑎 = 0, 𝑏 = 0.8 ve 𝑛 = 4 olmak üzere;

ℎ = (𝑏 − 𝑎)⁄𝑛 = (0.8 − 0)⁄4 = 0.2

için 𝑥0 = 0, 𝑥1 = 0.2, 𝑥2 = 0.4, 𝑥3 = 0.6 ve 𝑥4 = 0.8 olmak üzere Simpson 1/3 kuralıyla
integralin değeri,

0.8 𝑛−1 𝑛−2

ℎ ℎ
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [𝑓0 + 4 ∑ 𝑓𝑖 + 2 ∑ 𝑓𝑗 + 𝑓𝑛 ] = [𝑓0 + 4𝑓1 + 4𝑓3 + 2𝑓2 + 𝑓4 ]
3 3
0 𝑖=1,3,5 𝑗=2,4,6

0.8
0.2
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [0.2 + 4(1.288) + 4(3.464) + 2(2.456) + 0.232] = 1.623467
3
0

bulunur. Kesme hatasını yaklaşık olarak hesaplamak için 𝑓(𝑥) fonksiyonunun dördüncü
dereceden türevine ihtiyaç vardır.

𝑓 𝚤 (𝑥) = 25 − 400𝑥 + 2025𝑥 2 − 3600𝑥 3 + 2000𝑥 4

𝑓 𝚤𝚤 (𝑥) = −400 + 4050𝑥 − 10800𝑥 2 + 8000𝑥 3
𝑓 𝚤𝚤𝚤 (𝑥) = 4050 − 21600𝑥 + 24000𝑥 2
𝑓 𝚤𝑣 (𝑥) = −21600 + 48000𝑥

ξ, 𝑎′ dan 𝑏′ye kadar olan aralıkta herhangi bir yerde olup, yaklaşık kesme hatası türevin
ortalamasının alınması yoluyla elde edildiği için 𝜉 = (𝑎 + 𝑏)⁄2 = (0 + 0.8)⁄2 = 0.4 olur.
Buna göre 𝑓(𝑥) fonksiyonunun dördüncü dereceden türevi ξ değerinde;

𝑓 𝚤𝑣 (𝜉) = −21600 + 48000𝜉 = −2400

olarak elde edilir. Sonuç olarak yaklaşık kesme hatası aşağıdaki gibi elde edilir.

(𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣 (0.8 − 0)5

𝑒=− 𝑓 ̅ (𝜉) =− (−2400) = 0.017067
180𝑛4 180(4)4
3.3. Simpson 3/8 Kuralı

Yamuk ve Simpson 1/3 kurallarının türetilmesine benzer şekilde, integrali daha doğru
hesaplamak için diğer bir yol, noktaları birleştirmek için daha yüksek dereceli polinomlar
kullanmaktır. Eğer 𝑓(𝑎) ve 𝑓(𝑏) noktaları arasında bilinen ek iki nokta varsa, aşağıdaki
şekilde gösterildiği gibi bu dört nokta üçüncü derece bir parabolle birleştirilebilir.

Simpson’ un 3/8 kuralı, üçüncü dereceden bir interpolasyon polinomu kullanılmasıyla

elde edilir.

𝑏 𝑏

𝑆 = ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 ≅ ∫ 𝑃3 (𝑥) 𝑑𝑥
𝑎 𝑎

Eğer 𝑥0 = 𝑎 ve 𝑥2 = 𝑏 olarak düzenlenirse ve 𝑃3 (𝑥) üçüncü dereceden bir Lagrange

polinomu ile ifade edilirse yukarıdaki integral aşağıdaki hale gelir.

𝑥2
(𝑥 − 𝑥1 )(𝑥 − 𝑥2 )(𝑥 − 𝑥3 ) (𝑥 − 𝑥0 )(𝑥 − 𝑥2 )(𝑥 − 𝑥3 )
𝑆≅ ∫[ 𝑓(𝑥0 ) + 𝑓(𝑥1 ) +
(𝑥0 − 𝑥1 )(𝑥0 − 𝑥2 )(𝑥0 − 𝑥3 ) (𝑥1 − 𝑥0 )(𝑥1 − 𝑥2 )(𝑥1 − 𝑥3 )
𝑥0
(𝑥 − 𝑥0 )(𝑥 − 𝑥1 )(𝑥 − 𝑥3 ) (𝑥 − 𝑥0 )(𝑥 − 𝑥1 )(𝑥 − 𝑥2 )
𝑓(𝑥2 ) + 𝑓(𝑥3 )] 𝑑𝑥
(𝑥2 − 𝑥0 )(𝑥2 − 𝑥1 )(𝑥2 − 𝑥3 ) (𝑥3 − 𝑥0 )(𝑥3 − 𝑥1 )(𝑥3 − 𝑥2 )

İntegral alınır ve gerekli işlemler yapılırsa, aşağıdaki formül elde edilir.

3ℎ
𝑆≅ [𝑓(𝑥0 ) + 3𝑓(𝑥1 ) + 3𝑓(𝑥2 ) + 𝑓(𝑥3 )]
8

Bu formülde ℎ = (𝑏 − 𝑎)⁄3 şeklinde hesaplanır. Bu eşitlik Simpson’un 3/8 kuralı diye

bilinir ve üçüncü Newton-Cotes formülüdür. Simpson 3/8 kuralının bir aralıklı
uygulamasında kesme hatasının
3
𝑒𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 = − ℎ5 𝑓 𝚤𝑣 (𝜉)
80
olduğu gösterilebilir. ℎ ve türevin ortalama değeri eşitlikte yerine konursa,

(𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣
𝑒=− 𝑓̅
6480

yaklaşık kesme hatası elde edilir. ξ, 𝑎′ dan 𝑏′ye kadar olan aralıkta herhangi bir yerdedir.
Bu hatanın paydası, Simpson 1/3 kuralının tekli uygulamasında elde edilen hatanın
paydasından daha büyük olduğu için Simpson 3/8 kuralı, Simpson 1/3 kuralından biraz
daha doğrudur. Tamamen yamuk ve Simpson 1/3 kuralında olduğu gibi, Simpson 3/8
kuralı da integral aralığı eşit genişlikteki alt aralıklara bölünerek iyileştirilebilir. Ancak
dikkat edilmesi gereken husus; bu kuralın uygulanabilmesi için aralık sayısının üçe
bölünebilmesi gerekir. Sonuç olarak 𝑥0 = 𝑎, 𝑥𝑛 = 𝑏 ve ℎ = (𝑏 − 𝑎)⁄𝑛 alınırsa, toplam
integral aşağıdaki gibi yazılabilir.

𝑥3 𝑥6 𝑥𝑛

𝑆 = ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 + ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥 + ⋯ + ∫ 𝑓(𝑥) 𝑑𝑥

𝑥0 𝑥3 𝑥𝑛−3

Her bir integral aralığı için Simpson 3/8 kuralı uygulanırsa,

𝑓(𝑥0 ) + 3𝑓(𝑥1 ) + 3𝑓(𝑥2 ) + 𝑓(𝑥3 ) 𝑓(𝑥3 ) + 3𝑓(𝑥4 ) + 3𝑓(𝑥5 ) + 𝑓(𝑥6 )

𝑆 ≅ 3ℎ + 3ℎ +⋯
8 8
𝑓(𝑥𝑛−3 ) + 3𝑓(𝑥𝑛−2 ) + 3𝑓(𝑥𝑛−1 ) + 𝑓(𝑥𝑛 )
+3ℎ
8

veya uygun terimler bir araya toplanır ve 𝑓(𝑥0 ) = 𝑓0 şeklinde notasyon değiştirilirse,
toplam integral,

𝑛−1 𝑛−3
3ℎ
𝑆≅ [𝑓 + 3 ∑ 𝑓𝑖 + 2 ∑ 𝑓𝑗 + 𝑓𝑛 ]
8 0
𝑖≠3𝑘,𝑘∈𝛮 𝑗=3𝑘,𝑘∈𝛮

şeklinde elde edilir. Yamuk ve Simpson 1/3 kuralına benzer şekilde, hata tahmini, her
aralık için hatanın toplanması ve türevin ortalamasının alınması yoluyla aşağıdaki gibi
elde edilir.

(𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣
𝑒=− 𝑓̅
80𝑛4

Eğer aralık sayısı tekse ve üçe bölünmüyorsa, örneğin 𝑛 = 5 ise, yamuk kuralının çoklu
uygulaması kullanılabilir. Ancak, yamuk kuralında kesme hataları büyük olduğundan bu
yöntem önerilmez. Bunun yerine ilk iki aralık için Simpson 1/3 kuralını, son üç aralık için
de Simpson 3/8 kuralını kullanmak daha uygun olur. Aşağıdaki şekli böyle bir duruma
örnek olarak verilmiştir. Bu yolla tüm integral aralığı boyunca üçüncü dereceden bir
doğruluk elde edebiliriz.

ÖRNEK 52: 𝑓(𝑥) = 0.2 + 25𝑥 − 200𝑥 2 + 675𝑥 3 − 900𝑥 4 + 400𝑥 5 olmak üzere;

a. 𝑓(𝑥) fonksiyonunu 𝑛 = 3 aralık için Simpson 3/8 kuralını kullanarak 𝑎 = 0’dan 𝑏 =

0.8’e kadar sayısal olarak integre edin. Kesme hatasını yaklaşık olarak hesaplayın. Elde
ettiğiniz sonucu ÖRNEK 51 de elde ettiğiniz sonuca göre yorumlayın.

b. Aynı fonksiyonu 𝑛 = 5 aralık için bir de Simpson 1/3 kuralıyla birlikte kullanarak
integre edin. Kesme hatasını yaklaşık olarak hesaplayın. Elde ettiğiniz sonucu ÖRNEK
51 de elde ettiğiniz sonuca göre yorumlayın.

ÇÖZÜM: Verilen fonksiyon ve integre edilmesi istenen aralıklar, ÖRNEK 51 de verilen

fonksiyon ve aralıklar ile aynıdır. Ancak yöntem farkından dolayı kullanılacak noktalar
değişecektir.

a. 𝑎 = 0, 𝑏 = 0.8 ve 𝑛 = 3 olmak üzere;

ℎ = (𝑏 − 𝑎)⁄𝑛 = (0.8 − 0)⁄3 = 0.2667

için 𝑥0 = 0, 𝑥1 = 0.2667, 𝑥2 = 0.5333 ve 𝑥3 = 0.8 olmak üzere Simpson 3/8 kuralıyla

integralin değeri,
 0.8
3ℎ
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [𝑓(𝑥0 ) + 3𝑓(𝑥1 ) + 3𝑓(𝑥2 ) + 𝑓(𝑥3 )]
8
0

0.8
3 × (0.2667)
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [0.2 + 3(1.433) + 3(3.487) + 0.232] = 1.519
8
0

bulunur. Kesme hatasını yaklaşık olarak hesaplamak için 𝑓(𝑥) fonksiyonunun

dördüncü dereceden türevine ihtiyaç vardır. Bu türev değerleri ÖRNEK 51 de elde
edilmiştir. ξ, 𝑎′ dan 𝑏′ye kadar olan aralıkta herhangi bir yerde olup, yaklaşık kesme
hatası türevin ortalamasının alınması yoluyla elde edildiği için 𝜉 = (𝑎 + 𝑏)⁄2 =
(0 + 0.8)⁄2 = 0.4 olur. Buna göre 𝑓(𝑥) fonksiyonunun dördüncü dereceden türevi ξ
değerinde;

𝑓 𝚤𝑣 (𝜉) = −21600 + 48000𝜉 = −2400

olarak elde edilir. Sonuç olarak yaklaşık kesme hatası aşağıdaki gibi elde edilir.

(𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣 (0.8 − 0)5

𝑒=− ̅
𝑓 =− (−2400) = 0.121
6480 6480

Elde edilen bu yaklaşık kesme hatasının değeri, ÖRNEK 51 de elde edilen yaklaşık
kesme hatası değerinden daha yüksektir. Yani Simpson 3/8 kuralını kullanarak elde
edilen integral sonucu, Simpson 1/3 kuralı kullanılarak elde edilen integral sonucuna
göre daha hatalıdır. Bunu anlamanın bir başka yolu şudur: 𝑓(𝑥) fonksiyonunun 𝑎 =
0’dan 𝑏 = 0.8’e kadar integrali alındığında analitik (gerçek) değeri 1.641 olarak elde
edilmektedir. Bu sonuç gerçekten de ÖRNEK 51 de Simpson 1/3 kuralı ile elde edilen
integral sonucuna daha yakındır. Peki, Simpson 3/8 kuralını anlatırken yaklaşık kesme
hatası için “ Simpson 3/8 kuralındaki hatanın paydası, Simpson 1/3 kuralının tekli
uygulamasında elde edilen hatanın paydasından daha büyük olduğu için Simpson 3/8
kuralı, Simpson 1/3 kuralından biraz daha doğrudur” ifadesini kullanmıştık. O halde,
bu ifade elde edilen sonucu neden desteklememektedir? Yani Simpson 3/8 de elde
edilen yaklaşık kesme hatası neden Simpson 1/3 den yüksektir? Çünkü Simpson 1/3
kuralında çoklu uygulama yapılmıştır ve 𝑎 = 0’dan 𝑏 = 0.8’e kadar olan aralık, dört eşit
parçaya bölünerek integral alınmıştır. Simpson 3/8 kuralında ise tekli uygulama
yapılmış ve 𝑎 = 0’dan 𝑏 = 0.8’e kadar olan aralık, üç eşit parçaya bölünerek integral
alınmıştır. Normal şartlarda her iki yöntemle de tekli uygulama yapılsaydı, Simpson
1/3 kuralındaki yaklaşık kesme hatası daha yüksek çıkacaktı. Çünkü yaklaşık kesme
(𝑏−𝑎)5
hatası olarak 𝑒 = − 𝑓 ̅𝚤𝑣 formülü kullanılacaktı. Ancak çoklu uygulamadan dolayı,
2880
(𝑏−𝑎)5
𝑒=− 𝑓 ̅𝚤𝑣 (𝜉) formülü kullanıldı ve bu nedenle de Simpson 1/3 kuralındaki kesme
180𝑛4
hatası daha düşük elde edildi.
b. Daha önce Simpson 1/3 kuralının yalnızca aralık sayısının çift olması durumunda
kullanıldığından bahsetmiştik. Simpson 3/8 kuralında ise aralık sayının üçe bölünebilir
olması gerekmektedir. Eğer aralık sayısı tekse ve üçe bölünmüyorsa, örneğin 𝑛 = 5 ise,
yamuk kuralının çoklu uygulaması kullanılabilir. Ancak, yamuk kuralında kesme
hataları büyük olduğundan bu yöntem önerilmez demiştik. Bunun yerine ilk iki aralık
için Simpson 1/3 kuralını, son üç aralık için de Simpson 3/8 kuralını kullanmak daha
uygun olur. Bu şık böyle bir duruma örnek olarak verilmiştir. 𝑎 = 0, 𝑏 = 0.8 ve 𝑛 = 5
olmak üzere;

ℎ = (𝑏 − 𝑎)⁄𝑛 = (0.8 − 0)⁄5 = 0.16

için 𝑥0 = 0, 𝑥1 = 0.16, 𝑥2 = 0.32, 𝑥3 = 0.48, 𝑥4 = 0.64 ve 𝑥5 = 0.8 olmak üzere ilk iki
aralık için 𝑎 = 0 ve 𝑏 = 0.32 olmak üzere integral değeri Simpson 1/3 kuralı
uygulanarak,

0.32
ℎ 0.16
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [𝑓(𝑥0 ) + 4𝑓(𝑥1 ) + 𝑓(𝑥2 )] = [0.2 + 4(1.297) + 1.743] = 0.38
3 3
0

olarak elde edilir. İlk iki aralık için Simpson 1/3 kuralına göre yaklaşık kesme hatasını
hesaplamak için 𝑓(𝑥) fonksiyonunun dördüncü dereceden türevine ihtiyaç vardır. Bu
türev değerleri ÖRNEK 51 de elde edilmiştir. ξ, 𝑎 = 0′ dan 𝑏 = 0.32′ye kadar olan
aralıkta herhangi bir yerde olup, yaklaşık kesme hatası türevin ortalamasının alınması
yoluyla elde edildiği için 𝜉 = (𝑎 + 𝑏)⁄2 = (0 + 0.32)⁄2 = 0.16 olur. Buna göre 𝑓(𝑥)
fonksiyonunun dördüncü dereceden türevi ξ değerinde;

𝑓 𝚤𝑣 (𝜉) = −21600 + 48000𝜉 = −13920

olarak elde edilir. Sonuç olarak ilk iki aralık için yaklaşık kesme hatası,

(𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣 (0.32 − 0)5

𝑒=− 𝑓̅ = − (−13920) = 0.016
2880 2880

olarak elde edilir. Son üç aralık için 𝑎 = 0.32 ve 𝑏 = 0.8 olmak üzere integral değeri
Simpson 3/8 kuralı uygulanarak,

0.8
3ℎ
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [𝑓(𝑥2 ) + 3𝑓(𝑥3 ) + 3𝑓(𝑥4 ) + 𝑓(𝑥5 )]
8
0.32

0.8
3 × (0.16)
∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ [1.743 + 3(3.186) + 3(3.182) + 0.232] = 1.265
8
0.32
olarak elde edilir. Son üç aralık için Simpson 3/8 kuralına göre yaklaşık kesme hatasını
hesaplamak için 𝑓(𝑥) fonksiyonunun dördüncü dereceden türevine ihtiyaç vardır. Bu
türev değerleri ÖRNEK 51 de elde edilmiştir. ξ, 𝑎 = 0.32′ den 𝑏 = 0.8′e kadar olan
aralıkta herhangi bir yerde olup, yaklaşık kesme hatası türevin ortalamasının alınması
yoluyla elde edildiği için 𝜉 = (𝑎 + 𝑏)⁄2 = (0.32 + 0.8)⁄2 = 0.56 olur. Buna göre 𝑓(𝑥)
fonksiyonunun dördüncü dereceden türevi ξ değerinde;

𝑓 𝚤𝑣 (𝜉) = −21600 + 48000𝜉 = 5280

olarak elde edilir. Sonuç olarak son üç aralık için yaklaşık kesme hatası,

(𝑏 − 𝑎)5 𝚤𝑣 (0.8 − 0.32)5

𝑒=− ̅
𝑓 =− (5280) = −0.021
6480 6480

olarak elde edilir. Toplam integral hem Simpson 1/3 hem de Simpson 3/8 kuralları
uygulanarak elde edilen sonuçlar toplanarak,

0.8

∫ 𝑓(𝑥)𝑑𝑥 ≅ 0.38 + 1.265 = 1.645

0.

olarak elde edilir. Bu sonuç, 𝑓(𝑥) fonksiyonunun 𝑎 = 0’dan 𝑏 = 0.8’e kadar olan
integralinin analitik (gerçek) sonucuna (1.641), ÖRNEK 51 de elde edilen integral
sonucuna göre (1.623) daha yakındır. Çünkü toplam integral hesaplanırken kullanılan
aralık sayısı ÖRNEK 51 e göre artmıştır. Bu durum elde edilen yaklaşık kesme
hatasında da açıkça görülecektir. Öyle ki toplam yaklaşık kesme hatası, hem Simpson
1/3 hem de Simpson 3/8 kuralları uygulanarak elde edilen yaklaşık kesme hataları
toplanarak,

𝑒𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 = 0.016 + (−0.021) = −0.005

olarak elde edilir. Yine bu yaklaşık kesme hata değeri de ÖRNEK 51 de elde edilen hata
değerinden daha düşüktür. 𝑓(𝑥) fonksiyonunun 𝑎 = 0’dan 𝑏 = 0.8’e kadar olan
integralinin analitik (gerçek) sonucuna (1.641), ÖRNEK 51 (1.623) ve (a) şıkkına
(1.519) göre en yakın yaklaşım, en az yaklaşık kesme hatası ile bu sonuca göre elde
edilmiştir. Buradan çıkan genel sonuç şudur; nümerik integralde, toplam integral alanı
ne kadar fazla aralığa bölünürse ve bu aralıklarda ne kadar yüksek dereceden
polinomlar kullanılırsa, gerçek integral sonuca o kadar yakın sonuçlar elde edebiliriz.