Afrikaans (FAL)

Kwartaal 3: (Week 1 – 3)

 Die projek wat jy hierdie kwartaal gaan doen, mag net in die klas voltooi word.
 Navorsing mag tuis gedoen word.

DATUM: __________________________

Luister en Praat

 Luister na en neem deel aan ’n gesprek oor die projek.

Die volgende artikel is beskikbaar op die volgende webbladsy:

https://www.litnet.co.za/die-literere-navorsingstaak-vir-afrikaans-huistaal-graad-4-9/

Luister en neem notas oor:

• Inligting oor die projek

• Verskillende fases in die projek
• Verwysingslys / Bronnelys
• Vra en beantwoord vrae
• Deel gedagtes (idees), menings en selekteer inligting

In die derde kwartaal word daar van leerders verwag om ’n literêre-navorsingstaak te voltooi.
Onderwysers kan die taak opstel deur enige van die volgende literêre genres te gebruik:
poësie (gedigte), prosa (roman of kortverhale), volksverhale of dramatekste.

Wat is die doel van hierdie taak?

Die Departement van Basiese Onderwys het die volgende doelwitte in gedagte:
 Leerders moet leer hoe om navorsing oor ’n spesifieke onderwerp te doen.
 Leerders moet leer hoe om ’n bronnelys op te stel.
 Die taak fokus spesifiek op letterkunde om sodoende ’n belangstelling in en liefde vir
letterkundige tekste te kweek.

Dit dien dus geen doel indien die ouer/voog die taak vir die leerder doen nie. Die leerder
moet leer hoe om navorsing te doen. Boonop gaan hy of sy nuwe feite leer en oulike stories,
dramatekste en/of gedigte lees.

1
Die taak bestaan uit drie komponente:

Eerstens moet die leerder ’n spesifieke onderwerp navors na gelang van ’n literêre teks, die
skrywer van ’n literêre teks of ’n tema wat in die literêre teks voorkom.

Die skryfstuk word ingespan deur die skryf van ’n transaksionele teks soos ’n vriendskaplike brief,
dialoog, dagboekinskrywing, gedig of e-pos waarin die leerder die navorsing wat in die eerste deel
van die taak gedoen is, moet betrek.

Ten slotte gaan die leerder ’n mondelinge opdrag voltooi waarin hy of sy verslag lewer oor die
navorsing wat gedoen is. Dit is dus een groot projek wat uit drie komponente bestaan. Die drie
komponente sluit by mekaar aan om sodoende die navorsingsprojek te vorm.

HOE DOEN EK NAVORSING?

1. Maak seker jy verstaan presies wat die onderwerp is wat jy moet navors. (Indien jy onseker
is, vra jou onderwyser om die opdrag weer te verduidelik.)

2. Soek geskikte tekste (bronne). Jy kan die internet raadpleeg of by ‘n biblioteek vra vir
hulp. Gebruik betroubare bronne soos LitNet se skrywersprofiele of gedrukte bronne
(boeke) wat jy by die biblioteek kan uitneem.

3. Sodra jy die inligting versamel het, moet jy dit aandagtig deurlees. Soek die feite of
inligting wat op die onderwerp (tema) van jou navorsingstaak van toepassing is.

4. Maak vir jouself ’n opsomming deur ’n spinnekopdiagram of tabel te teken en die

inligting logies uiteen te sit.

5. Maak seker jy teken al jou bronne in die bronnelys aan. Dit is belangrik sodat jou
onderwyser kan sien waar jy die inligting vir jou navorsing gekry het. Jy gee ook
erkenning aan diegene wie se navorsing jy raadpleeg deur die bron in jou bronnelys
in te sluit.

2
Hoe moet die bronnelys lyk?

Onthou:
1. Die bronnelys word altyd alfabeties volgens die outeurs (skrywers) se vanne.
2. Indien jy die bronnelys tik, moet die boek se titel gekursiveer Indien jy dit skryf, moet jy die
titel onderstreep.

 Raadpleeg die volgende handleiding vir hulp om die verskillende soorte bronne
korrek aan te dui:

Hier is ’n voorbeeld van ’n bronnelys:

Bronnelys
Jacobs, J. 2018. Dinge wat ek nie van skape geweet het nie. Pretoria: LAPA.

Neser, C. 2020. Absoluut Einstein. Kaapstad: Tafelberg.

Opperman, DJ. 1947. Heilige beeste. Kaapstad: Nasionale Pers.

LitNet. https://www.litnet.co.za/jaco-jacobs-1980 (16 Augustus 2022 geraadpleeg).

Hoe skryf ek die bronnelys ?

Jacobs, J. 2004. My ouma is ’n rock-ster. Pretoria: LAPA.

1. Die skrywer se van gevolg deur ’n komma.

2. Die skrywer se voorletter gevolg deur ’n punt.

3. Die jaar waarin die boek verskyn (gepubliseer) is, gevolg deur ’n punt. (Kyk voor- of agterin

die boek – die inligting vind ons op ’n bladsy wat die kolofon genoem word.)
4. Die titel van die boek. Kursiveer die titel, of onderstreep die titel indien jy die inligting per

hand skryf. Onthou om ’n punt aan die einde van die titel te skryf.
5. In watter stad is die uitgewer geleë? (Die uitgewer is die maatskappy wat die boek

gepubliseer het, byvoorbeeld Human & Rousseau, LAPA, Penguin, Naledi, Protea of
Tafelberg.) Daarna skryf jy ’n dubbelpunt.

6. Skryf nou die naam van die uitgewer gevolg deur ’n punt.

Jou onderwyser sal binnekort jou spesifieke opdrag uithandig!

Sterkte en geniet dit!

3
Lees en kyk DATUM: __________________________

Luister en Praat

Luister en Praatstrategieë:

Groepwerk:
1. Julle gaan na ‘n radio drama luister. Luister aandagtig en neem notas terwyl julle na die drama
luister.
2. Na afloop van die drama gaan julle ‘n vraelys oor die radio drama saamstel.
Let op na die volgende terwyl julle die vraelys saamstel:
• Wees bewus van die konvensies
• Gebruik toepaslike taal
• Lewer verslag oor bevindinge

3. Volg die luisterproses:

 Pre-luister:
Tydens pre-luister word jy bekend gestel aan die luistersituasie. Dit laat jou toe om jou vorige
kennis van die onderwerp te aktiveer, en om jou voor te berei vir die luisteraktiwiteit, naamlik:
 Stimuleer/aktiveer agtergrondkennis voordat daar geluister word.
 Voorspel waaroor ’n teks mag gaan op grond van die titel.
 Behandel enige woordeskat waarmee jy nie vertroud is nie.
 Die onderwyser mag ’n pre-luister vraag stel om jou aandag te rig.
 Jy moet fisies voorbereid wees met, byvoorbeeld, potlood en skryfblok om notas af te neem.

 Tydens luister:
Terwyl jy met aandag luister:
 vraagstelling, herkenning, soek verbande (making connections), maak aantekeninge,
interpretasie.
 Ontleed - die boodskap
 Stel vrae.
 Maak afleidings en bevestig jou voorspellings.

 Post-luister:
Post-luister volg op die luisterervaring. Jy gaan nou:
 vra vrae;
 die spreker/s se standpunt bespreek;
 die aanbieding mondelings opsom;
 jou aantekeninge hersien;
 die inligting van mondeling na skriftelike vorm oordra, bv. Gebruik die inligting om vrae te
beantwoord;
 dit wat gehoor is, krities ontleed en evulueer;
 afleidings maak; evalueer; jou eie mening gee en krities reageer.

4
AKTIWITEIT 1: DATUM: __________________________

RADIO DRAMA - HET VAN VERLANGEKRAAL GESKRYF DEUR JOHANN BEKKER

Die verhaal handel oor Het Heiberg, ‘n opstandige skoolmeisie wat in moeilike omstandighede
grootword en baie probleme by die skool ervaar. Sy is een van nege kinders en die gesin leef in
haglike omstandighede. By die skool is sy gedurig in die moeilikheid, maar die sorgsame Meneer
du Plessis en sy vrou, Mart, ontferm hulle oor haar. Het is aan die einde van die verhaal ‘n heldin –
sy het probeer om ‘n kind wat in die rivier geval het te red. Meneer du Plessis is ook ‘n held – hy
inspireer vir Het om hard te werk en hy glo in haar.

EPISODE 1 (13:02)
RADIO SONDER GRENSE (https://omny.fm/shows/middagvervolgverhaal)

Luister na die radio drama, HET VAN VERLANGEKRAAL, en gebruik die luisterproses hierbo om
julle opsomming van die radio drama voor te berei.
Nadat julle na die radio drama geluister het gaan julle aan die klas julle mondelinge opsomming
van die radio drama aanbied.

Opvolg van luisterproses:

Stel vyf vrae saam oor die drama en verskaf ook die volledige antwoorde.

VRAE OOR DIE RADIO DRAMA:

HET VAN VERLANGEKRAAL deur JOHANN BEKKER

NR. VRAAG ANTWOORD

5
ASSESSERING: KLAS DATUM: __________________________

Beskrywing van punte toekenning: Moontlike punte:

1. Goeie opsomming van die radio drama /4

2. Die groep het almal deelgeneem aan die mondelinge opsomming /3

3. Die groep se taal en uitspraak was korrek /3

Totaal: /10

AKTIWITEIT 2:

Hardoplees

Voorbereide hardoplees word gedoen om die teks met ander leerders te deel of om
hulle te vermaak. Let op die vereiste kenmerke tydens voorbereide hardoplees.

1. Berei voor om die jeugdrama, Dis tyd deur Retief Scholtz, hardop voor te lees vir jou
groep.

2. Hou die vereistes vir voorbereide hardoplees in gedagte wanneer jy voorberei.

DATUM: __________________________

Lees nou hardop voor vir jou groep. Die groep sal dan hulle opinie gee oor jou lees.

Vereistes vir voorbereide hardoplees Ja Nee

Die leser het die regte toon gebruik.

Die leser het my stem reg gebruik.

Die leser het aandag gegee aan punktuasie.

Die leser het woorde duidelik uitgespreek.

Die leser het goeie asembeheer gehad (frasering).

Die leser het kontak met die gehoor behou.

Die leser het gepaste liggaamstaal gebruik.

Ons het dit geniet om te luister na die leser.

6
AKTIWITEIT 3: DATUM: __________________________

Lees en kyk

In hierdie les gaan jy die jeugdrama, ‘Dis tyd’, deur Retief Scoltz lees.
Onthou die letterkundige begrippe in gedagte terwyl jy die storie lees.

 Die tema van ‘n teks is die sentrale idee, met ander woorde wat ons uit die storie kan
leer.

 Die ruimte/milieu is die tyd en plek waar die gebeure in die verhaal afspeel. Die skrywer
of karakters kan die leser meer vertel van die milieu deur beskrywings en dialoog (van die
weer, dorpe, vertrekke, meubels ens.)

 Intrige is die volgorde van dinge wat in ‘n verhaal gebeur en die klimaks/hoogtepunt
veroorsaak.

 Klimaks is die hoogtepunt van ‘n verhaal wanneer probleme opgelos word.

 Die verteller is die persoon wat sê wat gebeur en hoe die ruimte lyk. Die verteller beskryf
die aard van die karakters. Jy moet tussen drie verskillende sort vertellers kan onderskei:

 ‘n Eerstepersoon verteller (‘ek’-verteller) is self ‘n karakter in die verhaal (gewoonlik die

hoofkarakter – net soos in ‘My ouma is ‘n Rock-ster’ deur Jaco Jacobs, Rikus is die
hoofkarakter en vertel die storie). In die verhaal kom die voornaamwoorde ‘ek’, ‘ons’ en
‘my’ gereeld voor.

 ‘n Derdepersoon verteller is onsigbaar en is nie ‘n karakter in die verhaal nie. Die verteller
verwys na die karakters deur hul name of voornaamwoorde te gebruik (‘hy’, ‘sy’ of ‘hulle’)

 Die alomteenwoordige verteller is oral teenwoordige en vertel wat elke karakter dink, sê en
voel.

 Karakters is die mense en diere wat in ‘n kortverhaal voorkom. Die gebeure fokus gewoonlik
om die hoofkarakter. Die leser leer ken hom/haar die beste en al die ander karakters se
handelinge fokus op die hoofkarakter.

 Alles wat ons lees, wat ons meer van die karakter vertel, word karakterisering genoem. Dit
vertel ons van die karakter se persoonlikheid. Ons weet hoe hulle is deur dit wat hulle sê en
doen en wat die ander karkaters en die verteller van hom/haar sê. Dit is die manier waarop ‘n
karakter voorgestel word. Hy of sy is, byvoorbeeld, saggeaard, kwaai, trots, liefdevol of
hardgebak.

 Daar is verskeie soorte konflik in ‘n verhaal. Wanneer twee karakters met mekaar baklei of
wanneer ‘n karakter met sy omgewing of die natuur, byvoorbeeld as daar ‘n droogte is, is die
diere in konflik met die natuur.
Die konflik kom uiteindelik tot ‘n klimaks wanneer die konflik op sy hoogste is, ‘n probleem
opgelos word, iemand gered word, of insig verkry word. So vind die ontknoping plaas, die
spanning neem af in die teks en die verhaal kom tot ‘n einde.

7
PRE-LEES

Voor ons oor die roman gesels, praat ons gou oor woorde wat vir jou onbekend is.
Gebruik ‘n woordeboek om jou te help.

AFRIKAANS ENGELS AFRIKAANS ENGELS

gewone avontuur

klop suiwer

ignoreer mompel

omgee koes

eintlik sonder twyfel

grootmense verseker

biblioteek wegsteek

uitneem moeite

gedagtes red

vermoed etenstyd

bewe naaldwerk

opgewondenheid voetstappe

Dis Tyd!
Deur Retief Scholtz (elektronies uitgegee deur Kliekclick, geredigeer)

Dit het alles een gewone skool middag begin. Ek het met my iPad gesit en games speel. Sy het
ingestap sonder om te klop. Dis waar die avontuur begin het. “Weet jy wat is dié?” Ek het haar
eers geïgnoreer, gemaak of ek nie hoor nie. Toe sy die derde keer vra, “Weet jy wat is dié?” toe
kyk ek maar op. Ma vra net drie keer, dan klap sy. Ek weet, daarom
luister ek maar ná die derde keer.

Sy hou ‘n boek voor haar uit. Ek is glad nie seker wat sy eintlik van my
wil weet nie. Daarom kyk ek haar maar met my gewone ‘ek-kan-nie-
eintlik-minder-omgee-gesiggie aan. Dis my kyk as ek nie eintlik weet
wat om te antwoord nie. Dis ‘n tiener-ding. Grootmense verstaan dit
nie.

8
“Dis ‘n boek, ‘n biblioteekboek,” antwoord sy haar eie vraag toe sy sien ek gaan nie antwoord nie.
Ek het nie eens geweet mens kan nog boeke uitneem nie. Asof Ma my gedagtes kan lees, (ek
vermoed sy kan…Ma’s weet alles. Maar meer hieroor later) begin sy met haar lessie vir die dag. Ek
weet wanneer dit tyd is vir die lessie van die dag.

Sy kry so blink kyk in haar oë en haar mond begin so liggies bewe van opgewondenheid. “Alle
boeke is eers van papier gemaak, voor iPads en Kindles bestaan het,” begin sy. Amazing, dink ek.
Sy stop die boek in my hand en sê ek moet dit lees. Asof dit gaan gebeur! Ek meen ek is by level
14 van Zombie Plants. Dit gaan beslis nie vanmiddag gebeur nie. Lees is in elk geval vir meisies,
dink ek nog altyd. En boeke is bietjie gross. Ek bedoel hoeveel mense se vuil vingers het nie al
daaraan gevat nie?

Voor op die boek lees ek: “Die avonture van Swart Kat”. “Dis bietjie …lame, Ma,” sê ek. “Ek bedoel
‘Swart Kat’! Regtig? Rêrig? “Suiwer Afrikaans is besig om by die voordeur uit te waai,” sê Ma.
“Dis dan beter om die deur toe te maak,” tune ek haar.

Sy het nie die keer drie keer gepraat nie. Toe ek weer sien, toe het sy klaar geklap. Ma klap so
vinnig, die klap weet nog nie eers hy gaan gebeur nie, dan is hy verby. Sy mompel iets van vandag
se kinders met hulle blikbreine en televisie-oë en stap deur toe. By die deur stop sy skielik. Ek
begin sommer dadelik koes en keer, want ek is bang sy gaan in vir ‘n tweede klap. Maar toe begin
sy net glimlag. Nie die ek-is-jammer-ek-het-jou-geklap glimlag nie. Nee, nee daai glimlag wat jou
sonder twyfel laat weet jy gaan nou heeltemal tweede kom.

Voor ek my oë kan uitvee, toe staan sy met my iPad in haar hand. Ek kon my oë
nie glo nie! Niemand sal weet hoe sy so vinnig die ding in die hande gekry het nie. Maar daar
staan sy: iPad in die hand en al wat sy sê terwyl daai glimlag net groter en groter word, is: “Vertel
my vanaand waaroor die boek gaan, dan kry jy dalk jou iPad terug. Maar net as jy my mooi kan
vertel wat gebeur het.”

En sy is daar uit. Asof niks snaaks gebeur het nie. Sonder my iPad is die Zombie Plants vir eers op
hulle eie, sonder my. Nou is dit ek en Swart Kat. My eerste gedagte is om die boek te los en so
bietjie te slaap. Vandag ’n dubbel-Wiskunde-periode gehad.
Ek kan verseker doen met bietjie slaap. Maar dan kry ek nie my iPad terug nie. Ek ken vir ma. Daai
ding sal sy wegsteek totdat sy kry wat sy wil hê. En nou wil sy hê ek moet die boek lees. Dus, hoe
vinniger ek dit doen, hoe vinniger kan ek my speletjie verder speel.

En toe begin ek lees – by die eerste bladsy. Met moeite as ek eerlik wil wees.
Die tweede en derde bladsy ook maar met bietjie moeite. Maar dit gaan al hoe makliker, hoe
verder ek lees.

Teen bladsy twintig wil ek saam met Swart Kat die wêreld red van alles wat sleg is! Ek kan nie
ophou lees nie. Ek is later sommer vies vir myself oor ek nie vinniger kan lees nie. Ek moet weet
wat gebeur!

Teen etenstyd is ek ’n paar bladsye weg van die einde. Ma roep net een keer.
Lees vinniger, Zander, lees vinniger, betig ek myself. Ek moet weet wat gaan gebeur.
Ma roep ’n tweede keer. Nou raak dit gevaarlik. “Amper klaar, Ma.” Vinniger, Zander, vinniger!

9
 Ma roep ’n derde keer. Ma moet nou maar kom klap as
sy wil! Hier’s die laaste bladsy.

Ek hoor al haar voetstappe by die gang afkom. Hy het

hom. Hy gaan hom vang! Vinniger Swart Kat! Ma se
voetstappe kom nader. Om die hoek, hardloop ou! Die
deur gaan oop. “Yes! Hy het hom!”

Ma staan in die deur. Sy lyk effe verbaas.

“Ma! Ma, kan Ma naaldwerk doen?” Ek ken daai glimlag
van Ma. “Natuurlik kan ek, Zander, wat het jy nodig?”
vra Ma. “’n Masker, Ma. Kan Ma asseblief vir my ’n
masker maak?” In my kop begin duisende planne broei.
Dis 2014. Dis tyd vir ’n local superhero.

Beantwoord die volgende vrae: DATUM: __________________________

1. Wat is die hoofkarakter se naam en hoe oud dink jy is hy?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

2. Watter soort verteller word gebruik om die verhaal te vertel. Motiveer jou antwoord.

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

3. Hoekom het sy ma sy iPad gevat? Dink jy sy was regverdig? Motiveer jou antwoord.

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

4. Hoekom wil die verteller nie graag biblioteekboeke lees nie? Voel jy dieselfde?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

5. Verduidelik hoe die verteller weet dat dit tyd is vir sy ma se ‘lessie-van-die dag’?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

10
6. Met watter emosie dink jy sê hy “Amazing”? Is dit ‘n aanvaarbare emosie?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

7. Wat veroorsaak die konflik in die verhaal?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

8. Hoekom is die verteller so moeg en dink dat hy ʼn middagslapie verdien?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

9. Wat het teen bladsy twintig met die verteller gebeur? Het jy al so gevoel? Indien jy ‘ja’ sê,
wat was die boek se naam?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

10. Wat dink jy is die rede dat Zander ʼn masker wil hê?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

11. Hoekom het die ma “effe verbaas” in die kamerdeur gestaan?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

12. Wat doen baie tieners, volgens die verteller, as hulle nie weet wat om op ‘n grootmens se
vraag te antwoord nie? Doen jy ook dieselfde?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

13. Dink jy die verhaal dra ‘n boodskap oor? Wat is die boodskap?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

11
AKTIWITEIT 4: DATUM: __________________________

1. Bou van ‘n gedig:

 Versreël: Ons noem ‘n reël in ‘n gedig ‘n versreël.

 Strofe: Wanneer versreëls saamgevoeg word om ‘n gedagte uit te

beeld in ‘n gedig, noem ons dit ‘n strofe. ‘n Gedig kan uit een of
meer strofes bestaan.

Strofe-konvensies:

 ‘n Strofe bestaan uit versreëls.

 Daar is verskillende soorte strofes, naamlik:
 ‘n koeplet wat uit twee versreëls bestaan
 ‘n tersine wat uit drie versreëls bestaan
 ‘n kwartryn wat uit vier versreëls bestaan.
 Net soos ‘n paragraaf in ‘n opstel, bevat ‘n strofe een hoofgedagte met ondersteunende
idees wat die tema van die gedig uitbou.
 ‘n Strofe moet uit verkseie sinsoorte, -lengtes en sinstrukture bestaan.

2. Tipografie:

Tipografie is die manier waarop die gedig gedruk is. Byvoorbeeld as mens gebruik maak van die
ITALIC skrif om iets te laat uitstaan of anders as die res van die gedig te laat lyk.

3. Figuurlike betekenis:

Die letterlike betekenis van: “Hy wil bloed uit ‘n klip tap” sal wees as iemand regtig ‘n klip vat en
probeer om bloed uit die klip te kry – hy dink hy kan bloed kry uit die klip.
Die figuurlike betekenis is dat hy die onmoonlike wil doen.

4. Atmosfeer:

Die atmosfeer van ‘n gedig kan hartseer, vrolik, inspirerend ens. wees.

5. Tema en boodskap:

Die tema van die ‘n gedig is die kernboodskap of lewensles van die gedig en ontwikkel deur die
gedig.

12
6. Beeldspraak:

 Personifikasie: Wanneer menslike eienskappe aan ‘n dier of voorwerp toegeken word.

Byvoorbeeld: “en tyd se hand rus swaar”
 Klanknabootsing: Wanneer woorde gevorm word deur sekere klanke na te boots.
Byvoorbeeld: “Kok, kok, kok, sê Pappa Haan.”
 Vergelykings: Wanneer twee of meer goed met mekaar vergelyk word. Woorde soos nes,
net en soos word gebruik.
Byvoorbeeld: “Die voorryspeler is so groot soos ‘n olifant.”
 Metafoor: Wanneer twee goed met mekaar vergelyk word, maar die woord soos en nes
word uitgelaat.
Byvoorbeeld: Die voorryspeler is ‘n olifant.

7. Rym:

 Wanneer woorde met mekaar rym ‘klink’hulle baie dieselfde.

Byvoorbeeld: wil ek hoog en hoër swaai;
draai weer, swaai weer, skoppelmaai!

Alliterasie: wanneer medeklinkers aan die begin van woorde in dieselfde reël herhaal word.
Byvoorbeeld: “Kapoet, kapoete, kapat,”

Assonansie: wanneer klinkers in woorde in dieselfde reël herhaal word.

Byvoorbeeld: “en dit ruk en pluk en stuk”

8. Ritme:

Dit is wanneer ons sekere woorde of lettergrepe op gereelde patroon beklemtoon.

Byvoorbeeld: “swáái ek, wáái ek, wind se kind.”
Die ritme van ‘n gedig kan dit amper soos ‘n liedjie laat
klink.

DATUM: __________________________

Lees die volgende gedig ‘Superheld’, geskryf deur Jaco Jacobs en beantwoord
die vrae wat volg.

Skryf nuwe woorde neer met hulle vertalings soos wat jy die gedig lees.
Gebruik ‘n woordeboek om betekenisse te soek van woorde wat jy nie ken nie.

13
 Superheld
Jaco Jacobs
(uit Brulpadda in my tas: vrolike,vreemde en vreeslike verse; geskryf deur Jaco Jacobs; 1 Junie, 2013; Lapa
uitgewers/Afrikaans sonder grense EAT leesboek Gr. 7; bl. 48 - 49)

Jan van Staden,

superheld.
Bloedrooi kleefpak,
goudgeel belt.
Moeilikheid?
‘ ‘n Skurk of dief?
skree net: “SuperSeun,
help, asseblief!”
A E
BOEM!
BAM!
SWIESJ!
KADOEF!
Kyk net waar
trek daai boef!
Die skare juig:
“HIEP, HIEP, HOERA!
Hy’s ons superheld,
o ja!

SuperSeun
se ystervuis
het die skelms
‘n ding of twee gewys!
Hy is sterk en
hy is dapper!
Kyk net hoe sy mantel wapper!”

Soos blits skiet hy deur die lug ...

maar ‘n stem bring
hom aarde toe terug ...
“Jan van Staden,
waar’s jou kop?
Kyk op die bord
en let nou op!”

14
1. Wie is die superheld in die gedig?
____________________________________________________________________________________________________

2. Wat is ‘n skurk, dief of ‘n skelm?

____________________________________________________________________________________________________

3. Wat moet mense skree as hulle wil hê ‘SuperSeun’ moet hulle kom help?
____________________________________________________________________________________________________

4. Wat het ‘SuperSeun’ met die skelms gedoen?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

5. Watter woorde rym met mekaar? Haal ten minste drie voorbeelde uit die gedig aan.
____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

6. Wat beteken dit as jy “iemand ‘n ding of twee wys”? Dink jy dit word lettelik of figuurlik in die
gedig gebruik?
____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

7. Hoekom dink jy, noem die verteller homself ‘SuperSeun’ en nie Superman nie? Verduidelik.
____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

8. Kyk na die tipografie van die gedig. Hoekom dink jy is sekere dele (vers 2) in vetgedrukte skrif?
____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

9. Haal ‘n vergelyking uit die gedig aan en verduidelik wat dit beteken.
____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

10. Het jy gedink die gedig gaan so eindig? Wat het jy gedink gaan gebeur? Wat is die
werkllikheid?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________
15
AKTIWITEIT 5: Skryf ‘n dialoog DATUM: __________________________

SKRYF EN AANBIED

Skryf ‘n dialoog saam met ‘n maat/jou groep.

 Die dialoog moet gebaseer wees op die jeugdrama, Dis tyd, geskryf deur Retief Scholtz.
Gebruik die gesprek tussen Zander en sy ma om jou te help.
 Die dialoog moet op ‘n verhoog opgevoer kan word.

Beplan jou dialoog en hou die volgende in gedagte:

1. Die formaat:
a. Die name word teen die kantlyn geskryf met ‘n dubbelpunt daarna.
b. Die dialoog word in blokvorm geskryf.
c. Die direkte rede word gebruik.
d. Geen aanhalingstekens word gebruik nie.

2. Beplan ook wat die doel van die dialoog is. Vir wie skryf jy dit? Wie is jou teikengehoor?
3. Waar vind dit plaas? (Ruimte)
4. Wie is jou hoofkarakter en newekarakters?
5. Hoe praat die karakters? Onthou: tieners en grootmense praat nie dieselfde nie.
Watter uitdrukkings en woorde sal tieners gebruik?
6. Skryf die eerste weergawe.
7. Redigeer en proeflees jou werk en maak seker dat jou grammatika, spelling en leestekens
korrek is.
8. Herskryf en bied die finale weergawe netjies en leesbaar aan.
9. Maak seker jou dialoog voldoen aan al die vereistes.

Beplanning: (Jy mag nog dele by die kopkaart byvoeg as jy wil)

16
Eerste weergawe: (Rofwerk – voltooi met potlood)

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

17
Finale weergawe:

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________
18
Informele Assessering: Groep Datum: _________________________

Die skrywers JA NEE

- het die regte formaat en styl gebruik

- het geweet uit watter perspektief om te skryf

- het gepaste woordkeuses en uitdrukkings gebruik

- het ‘n interessante storielyn geskep

- weet wie die teikengroep is

- het die regte grammatika, spelling en leestekens gebruik

- het die stappe van die skryfproses gebruik

- het by die voorgeskrewe lengte gehou

19
AKTIWITEIT 6: DATUM: __________________________

TAALSTRUKTURE EN –KONVENSIES:

Woordvlakwerk

1. Eienaam
Eiename (selfstandige naamwoord) is die spesifieke name van dinge, mense, diere, plekke en
organisasies. Eiename begin altyd met ‘n hoofletter. (ook: Dae van die week, vakansiedae,
rolprentname, koerante, boeke, liedjies en toneelstukke)

My naam is Drake.
Parys

2. Trappe van vergelyking: (Byvoeglike naamwoorde)

20
3. Enkelvoud en Meervoud

4. Tussenwerpsels:
Tussenwerpsels (uitroepe) druk gevoel uit.
Dit word gewoonlik saam met ‘n uitroepteken
gebruik (!)
Byvoorbeeld: Sjoe!
Wow!

21
5. STAMWOORDE, Voorvoegsels en Agtervoegsels

VOORVOEGSELS: is woordele
wat ons VOOR ‘n basiswoord sit

S
Stamwoorde is woorde
T wat op hul eie kan staan
en iets kan beteken.
A

AGTERVOEGSEL: is woordele wat

ons AGTER ‘n basiswoord sit.

Bv. VRIEND – STAMWOORD (BASISWOORD)

ON + VRIEND + ELIK

VOORVOEGSEL AGTERVOEGSEL

22
6. Dubbelpunt, komma

Dubbelpunt: :
Die dubbelpunt word gebruik vóór woorde wat in die direkte rede aangehaal word.
Die dubbelpunt word gebruik om 'n reeks sake wat in 'n sin opgenoem word

7. Vraagteken, Punt

Die vraagteken word gebruik by sinne waar ‘n vraag gevra word.

Dit vervang die punt.
- Waar bly jy?
- Hoekom is jy so stout?

Die punt word gebruik aan die einde van ‘n sin.

23
8. Afkappingsteken

24
Sinsvlakwerk

A. Hoofsinne en bysinne:

 Lees die volgende sin:

Sin 1: Zander vind dit moeilik om sy opgewonde vriende te kalmeer.

Daar is net een werkwoord en daarom is dit ‘n enkelvoudige sin.

 Lees nou die volgende sin:

Sin 2: Zander vind dit moeilik om sy vriende wat opgewonde is, te kalmeer.

Die sin het twee werkwoorde naamlik, vind en is.

Zander vind dit moeilik om sy vriende te kalmeer is die hoofsin en wat opgewonde is, is die
bysin.

Die hoofsin het ‘n werkwoord asook in die bysin.

Wat opgewonde is, is ‘n byvoeglike bysin omdat dit jou meer vertel van vriende wat ‘n
selfstandige naamwoord is.

 Lees nou die volgende sin:

Sin 3: Bedags speel Zander sokker.

Dit is ‘n enkelvoudige sin, want dit het net een werkwoord.

 Lees nou die volgende sin:

Sin 4: Wanneer dit dag is, speel Zander sokker.

Dit is ‘n saamgestelde sin, want daar is twee werkwoorde.

Zander speel sokker is die hoofsin.

Wanneer dit dag is, is ‘n bywoordelike bysin van tyd, want dit vertel wanneer Zander
sokker speel.

B. Direkte en indirekte rede:

Direkte rede
 Dit is wanneer iemand se woorde geskryf staan net soos wat dit gesê is.
 Die sin kry ‘n dubbelpunt en aanhalingstekens in.

bv. Miek sê: “Ek is moeg.”

25
 Indirekte rede

 Dit is wanneer iemand se woorde oorvertel word.

 Die dubbelpunt en aanhalingstekens word verwyder.
 Die dubbelpunt word vervang met “dat”.
 Die voornaamwoorde verander soms.
 Die werkwoord gaan na die einde van die sin.

bv. Miek sê dat hy moeg is.

 Onthou die volgende:

Sommige bywoorde en voornaamwoorde verander:

 Ek, jy – hy, sy
 Ons, julle – hulle
 Myne, joune – syne, hare

AKTIWITEIT 6: DATUM: __________________________

1. Skryf ‘n eienaam uit die leesstuk, Dis tyd.

_______________________________________

2. Voltooi die trappe van vergelyking in die tabel:

Stellende Trap Vergrotende Trap Oortreffende Trap

fluks

vroeg

3. Onderstreep die byvoeglike bysin in die onderstaande sin:

Elke dag gaan haal hy boeke om by die huis te lees.

4. Sê of die volgende sinne bywoordelike bysin van tyd, van wyse of van plek is:

a. Ma stap vinnig op ‘n wintermiddag om boeke te gaan haal.

____________________________________________________________________________________________________

b. Die gesin woon in die stad.

____________________________________________________________________________________________________

26
5. Skryf die volgende sin in die indirekte rede oor:

Ma vra: “Waar is Zander?”

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

6. Skryf die volgende sin in die direkte rede oor:

Zander sê dat hy baie moeg is.

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

7. Gebruik die woord: lang as basiswoord (stam), voeg soveel moontlik voor- en agtervoegsels
by om soveel moontlik nuwe woorde te vorm.
- Gebruik enige van die volgende:
Voorvoegsels: be-, ge-, her-, ont-, er-, of ver-
Agtervoegsels: -loos, -ig, -ik

_____________________________________ ______________________________________

_____________________________________ ______________________________________

_____________________________________ ______________________________________

8. Vul die korrekte lees- en skryftekens:

Zander skree hiers die masker ma kan ek nou gaan speel

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

9. Skryf die meervoude vir die volgende woorde neer:

avontuur – ____________________________

gesig – _____________________________

10. Voorsien die volgende sin van ‘n gepaste tussenwerpsel. Onthou om gepaste leestekens te
gebruik.

a. ________________ die Swart Kat is vinnig.

Gekontroleer:
b. _________________ Ma maak die beste maskers in die wêreld.
_____________________
27
 Afrikaans (FAL)
Kwartaal 3: (Week 4 – 6)

AKTIWITEIT 7: DATUM: __________________________

Volksverhaal - Klara Majola (Pre-Lees)

Wat is ‘n volksverhaal?

Volksverhale is stories wat uit die volksmond ontstaan en word oorvertel van geslag tot geslag.
Die doel van volksverhale is om menslike gedrag of natuurverskynsels te verklaar of te verstaan.
Wanneer ons ouers of grootouers volsverhale aan ons vertel gebruik hulle gebare, dramatiese
handelinge, liedjies en verskillende stemtone en spraakritmes. Hulle doen dit om die vertellings
interessant te hou.

Die kenmerke van literêre tekste: (kortverhale, novelle en volksverhale)

1. Karakters: dit is die mense en diere wat in ‘n verhaal voorkom. Die gebeure handel gewoonlik
oor die hoofkarakter. Die leser leer ken hom die beste en al die ander karakters se handelinge
fokus op die hoofkarakter.

2. Karakterisering: vertel ons van die karakter se persoonlikheid. Ons weet hoe hy is deur dit
wat hy sê en doen en wat die ander karakters en die verteller van hom sê. Dit is die manier
waarop ‘n karakter voorgestel word. Hy is byvoorbeeld vriendelik, nors, moeilik, saggeaard,
trots, ens.

3. Intrige: is die volgorde waarin die gebeure in die storie plaasvind. Die gebeure skep spanning
in die storie. Daar is altyd ‘n hoogtepunt waarop die gebeure afstuur.

4. Konflik: daar is verskillende soorte konflik in ‘n verhaal. Wanneer twee karakters met mekaar
baklei of wanneer ‘n karakter ‘n stryd in sy gemoed het. ‘n Karakter is partykeer ook in konflik
met sy omgewing of die natuur, byvoorbeeld as daar ‘n oorstromings of veldbrande is, is die
diere/karakters in konflik met die natuur.

5. Die ruimte/milieu: Dit is die plek waar die verhaal afspeel, byvoorbeeld in die tuin, op ‘n
dorpie, in die kombuis ens.

6. Die skrywer en die verteller: Die skrywer skryf die verhaal en is nie dieselfde persoon as die
verteller nie.
28
7. Die verteller vertel die storie. Daar is drie soorte vertellers:

 Die alomteenwoordige verteller: is oral teenwoordige en vertel wat elke

karakter dink, sê en voel.

 Die derdepersoonverteller: vertel die storie deur die oë van een van die
karakters in die verhaal.

 Die eerstepersoonverteller: is die ek-verteller en is ‘n karakter in die verhaal.

8. Die tema: dit is die lewenswaarheid of die les wat uit die storie geleer kan word.

Een van die bekendste Afrikaanse volksverhale is die verhaal van Klara Majola. Sy was ‘n
dapper dogtertjie wat ‘n groot opoffering gemaak het. Wat sy gedoen het, was baie
dapper en daarom word sy tot vandag toe nog beskryf as ‘n heldin.

PRE-LEES DATUM: __________________________

 Bestudeer die titel van die drama. Voorspel waaroor jy dink dit handel.

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

 Vluglees deur die verhaal en skryf neer wat jy dink die tema van die verhaal is.

_________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________

29
TYDENS LEES

 Maak aantekeninge terwyl jy die storie lees op hierdie bladsy deur die volgende te
beantwoord:

a. Watter verteller vertel die verhaal?

____________________________________________________________________________________________________

b. Wie is die hoofkarakter in die verhaal?

____________________________________________________________________________________________________

c. Waar speel die verhaal af?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

d. Wat is die belangrikste aspekte van Klara Majola se karakter?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

e. Is daar konflik in die verhaal? Wat veroorsaak die konflik?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

f. Kan jy die intrige beskryf?

____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

g. Hoe eindig die storie?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

30
 Klara Majola – ‘n klein heldin
Klara Majola het ’n heldin geword toe sy na haar blinde pa gaan soek het.
Sy was ’n jong meisie wat in die Koue Bokkeveld, naby Ceres in die Wes-Kaap gewoon het.
Haar ma het in ’n plaashuis gewerk en deur die dag het Klara na haar pa en die ander kinders
omgesien. Klara was fluks en het hard gewerk in die huis en op die plaas.

Klara se pa het gereeld vuurmaakhout bymekaar gemaak. Ongelukkig was hy blind en kon
hy nie baie ver gaan nie. Een winter was dit baie koud, en hulle moes baie vuurmaakhout
gebruik om warm te bly. Klara se pa het nóg hout gaan haal en gevra dat sy na haar boetie
en sussie moes omsien. Hoewel sy bekommerd was, het sy gedoen wat haar pa gesê het. Dit
het donker geword en haar ma het teruggekeer huis toe, maar haar pa was nog nie by die
huis nie.

Klara het besluit om na hom te gaan soek. Haar ma het gedink hy kon nie te ver weg wees
nie. Later het ’n paar plaaswerkers Klara se pa huis toe gebring. Klara was nie by hulle nie!
Klara se ma het gevra waar sy was. Sy het in die koue na haar pa gaan soek...

Die wind was koud en dit het sterk gewaai. Dit was bitter koud en nat. Dit het begin kapok.
Die veld het spierwit geword rondom haar. Sy het gebibber van die koue. Klara het geroep en
geroep. Sy het geluister of haar pa antwoord, maar sy het net die wind gehoor. Sy was bang
en alleen, maar sy het nie omgedraai nie. Sy het nie geweet dat haar pa reeds by die huis was
nie. Sy was nog nooit so ver van die huis af nie. Haar ouers het baie bekommerd geraak.

Hulle het besluit om haar te gaan soek. Hulle het geroep: "Klara! Klara! Klaaa-ra!" Maar Klara
het nie geantwoord nie. Hulle het dwarsdeur die nag gesoek, maar kon haar nêrens kry nie.
Toe dit dag word, het hulle gaan hulp soek. Baie mense het gehelp om haar te soek. Hulle het
haar eers later in die middag gekry. Sy het in 'n klein bondeltjie gelê. Klara Majola het
verkluim. Die trane van haar pa en ma het saam met die reëndruppels op haar koue gesiggie
geval.

(Verwerk uit: Die Loeriereeks, st.3-boek 2. M. Bosch e.a., Maskew Miller Longman. p.197)

Skryf woorde wat jy nie verstaan nie neer terwyl hy die storie lees. Gebruik ‘n
woordeboek om die betekenisse te soek van woorde.

A E A E

31
POST-LEES DATUM: __________________________

Lees weer deur die storie van Klara Majola en beantwoord die volgende vrae in
volsinne.

KENNISVRAE

1. Wie is die hoofkarakter in die volksverhaal?

____________________________________________________________________________________________________

2. Waar speel die verhaal af?

____________________________________________________________________________________________________

BEGRIPSVRAE

3. Wat veroorsaak die konflik in die volksverhaal?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

4. Wat dink jy is die klimaks van die volksverhaal? Hoekom dink jy so?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

5. Het jy verwag dat die verhaal so sou eindig? Hoekom?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

TOEPASSINGSVRAE

6. Wonder jy of hierdie ‘n ware verhaal of net ‘n opgemaakte storie is? Verduidelik.

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

32
 7. Wat is die betekenis van die woord ‘verkluim?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

SINTESEVRAAG

8. Hoe sal jy Klara se karakter beskryf?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

9. Stem jy saam dat Klara ‘n heldin is? Verduidelik in jou eie woord waarom jy so dink.

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

EVALUERINGSVRAAG

10. Evalueer die verhaal. Wat dink jy is die tema of die boodskap van hierdie volksverhaal?

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

Gekontroleer:
____________________

33
AKTIWITEIT 8: DATUM: __________________________

Riglyne vir die maak van ‘n goeie plakkaat

Alhoewel die moontlikhede vir plakkate oneindig is, is daar sekere beginsels waaraan enige goeie
plakkaat behoort te voldoen:

 Plakkate moet aandag trek deur helder en kleurvol te wees met ’n beskrywende titel wat die
leser se oog sal vang. (Die titel kan ’n vraag wees/inhoud beskryf/nuuskierigheid prikkel.)
 Plakkate moet eenvoudig wees, maar met genoeg informasie om te leser in te lig. Alles op
die plakkaat moet die boodskap ondersteun.
 Plakkate moet leerdervriendelik wees: gepaste prente en woordgebruik moet geskik wees
vir ’n bepaalde ouderdomsgroep.

i. Idees moet duidelik gesien kan word en logies vloei.

ii. Die titel moet helderkleurig en selfverduidelikend wees.
iii. Die lettertipe moet eenvoudig, groot genoeg en leesbaar wees. Gebruik ‘n font
wat die letterformasie maklik leesbaar maak.

 Duursaamheid: Maak seker dat jou plakkaat op karton voltooi word (nie papier nie).

Riglyne van ‘n goeie brosjure

Die brosjure is `n hulpmiddel om besighede en organisasies te bevorder.

 Besluit wat die boodskap sal wees. Maak seker jou inligting is klaar opgesom met net die
informasie wat jy op die prosjure wil plaas.
 Maak `n triptiek en begin om te sien hoe jy jou inligting sal organiseer.
 Brosjures is gebaseer op `n idee, doel of probleem. Maak `n hoofopskrif vir die brosjure.
 Jy kan ook ‘n kort beskrywing by jou hoofopskrif byvoeg.
 Plaas jou logo op die voor- en agterkant van die brosjure. Jy kan selfs oorweeg om dit
binne te plaas.
 Stel skriftipes en –formaat en groottes voor vir elke afdeling van die teks.
 Gebruik koeëls om lyste met inligting
te organiseer.
 Kies die regte kleure vir jou opskrifte
en agtergrond.
 Kies prentjies wat by jou teks pas.
 Plaas jou kontakbesonderhede.
34
Hoe om `n goeie Power Point-aanbieding te maak

PowerPoint is `n program van die Microsoft Office Suite wat gebruik word om skyfievertonings te
maak. Dit kombineer teks en beelde om aantreklike en inspirerende aanbiedings te skep.

 Besluit wat jy wil hê jou gehoor wil leer. Daar moet ‘n

hoofpunt wees met ondersteunende inligting.
 Som jou inligting op. Moenie te veel informasie op ‘n
skyfie plaas nie.
 Organiseer jou skryfies logies en maak seker dat jou
toespraak informasie ooreenstem met die skyfies wat jy
vertoon.
 Jy sal baie tyd moet spandeer om jou aanbieding te oefen
voordat jy dit doen.

Gebruik ‘n woordeboek of aanlynwoordeboek om die betekenisse van die

volgende woorde te soek:

A E A E
plakkaat beginsels
aandag nuuskierig
prikkel eenvoudig
boodskap gepaste prente
geskik selfverduidelik
leesbaar bevorder
opsom doel
byvoeg oorweeg
koeëls skriftipes
besonderhede skyfies
vertoning ondersteun
logies toespraak
ooreenstem spandeer

35