Geoinżynieria TUNELE
drogi mosty tunele
Wytrzymałość betonu
podczas pożaru
Jacek Ćwikliński
Promat Techniczna Ochrona Przeciwpożarowa sp. z o. o.
W budownictwie tunelowym od wielu lat naj-
bardziej popularnym materiałem konstrukcyjnym
jest żelbet, czyli beton ze stalowym zbrojeniem
w środku. Właściwa współpraca betonu i stali
w konstrukcji sprawia, że mają one doskonałe
właściwości fizykochemiczne. Chociaż żelbet jest
sam w sobie ogniotrwały, to istnieje wiele czyn-
ników negatywnie wpływających na jego właści-
wości w trakcie pożaru.
Na podstawie badań wykonanych przez The
American National Institute for Standards and
Testing (NIST) wykazano, że beton traci oko-
ło 40% odporności na ściskanie w temperaturze
około 450C oraz około 75% swojej wytrzymałości
w temperaturze 600C. Dalsze analizy potwierdza-
ją utratę nośności od 10% do 20% w temperaturze
300C oraz 60% do 75% w temperaturze 600C .
W tunelach na całym świecie rozwój pożaru
będzie miał porównywalny przebieg, aczkolwiek
w różnych krajach wymogi dotyczące bezpie-
czeństwa mogą być różne. Obecnie dążymy do
tego, aby zharmonizować wymagania stawiane
tunelom, lecz ciągle mamy do czynienia z róż-
nymi standardami w zakresie zachowania się
konstrukcji żelbetowej w trakcie pożaru. Różno-
rodne programy badawcze wniosły bardzo dużo
do procesu ujednolicenia wymogów, jednakże
w dalszym ciągu nie możemy powiedzieć, że
sposób, w jaki jest chroniony tunel w jednym
kraju, będzie spełniał wymogi w innym.
W warunkach pożarowych beton jest inten-
sywnie ogrzewany poprzez konwekcję otacza-
80 październik - grudzień
Pożary w tunelach są bardzo
poważnym zagrożeniem dla
ludzkiego zdrowia i życia.
Zniszczenia spowodowa-
ne takimi zdarzeniami
generują także straty
i koszty w otaczającej je
infrastrukturze. Ograniczona
ilość dróg ewakuacyjnych
oraz trudności z dotarciem
ekip ratowniczych, to tylko
niektóre czynniki powodu-
jące brak bezpieczeństwa
w czasie pożaru. Dlatego też
zapewnienie odpowiednich
systemów bezpieczeństwa
pożarowego oraz indywidu-
alne ich dostosowanie do
danego obiektu staje się
istotną kwestią już na etapie
budowy tunelu
4 / 2013 [45]
jącego powietrza oraz poprzez absorbcję pro-
mieniowania – od płomieni bądź od gorących
gazów spalania. W początkowej fazie tego pro-
cesu temperatura wzrasta bardzo raptownie. Cała
wilgoć zawarta w porach materiału musi odpa-
rować w warunkach, gdy temperatura mieści
się w przedziale około 100–200C, co wymaga
dostarczenia znacznych ilości energii. Wskutek
intensywnego odparowania wody w fazie cie-
kłej, jej zawartość w warstwie powierzchniowej
maleje do bardzo niskiego poziomu, tworzy się
front oddzielający suchą strefę od jej wilgotnej
strefy. W obszarze tego frontu zachodzi inten-
sywne odparowanie wody, powodując wzrost
ciśnienia pary do znacznych wielkości. Zjawisko
to powoduje wzrost objętości materiału, wskutek
czego powstają znaczne naprężenia rozciągające.
W wyniku tego zjawiska zazwyczaj występuje od-
pryskiwanie betonu (spalling), które powoduje
poważne w skutkach uszkodzenie konstrukcji tu-
nelu, wymierne ekonomiczne straty oraz stwarza
zagrożenie życia ludzkiego.
W zależności od przyrostu temperatury można
określić rodzaj odpryskiwania betonu. Kryteria
brane pod uwagę to powolny przyrost tempera-
tury: 1C na minutę oraz gwałtowny, który wyno-
si 250C na minutę. Odpryskiwanie może mieć
różne postacie np.: gwałtowne (violent spalling),
stopniowe (progressive gradual spalling), naroż-
ne (corner spalling), wybuchowe (explosive spal-
ling) oraz odpryskiwanie w trakcie chłodzenia
(post cooling spalling).

Bardzo często w trakcie inwestycji tunelowych rozważa-
ne jest prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska spallingu
w danym projekcie. Rozważane są scenariusze dotyczące za-
sięgu i częstotliwości pojawienia się takiej sytuacji. Nie jest też
do końca oczywiste, według jakiej krzywej ogniowej powinni-
śmy zabezpieczyć tunel.
Badania przeprowadzone w przeciągu ostatnich lat poka-
zały, że wpływ dodatków w postaci włókien polipropyleno-
wych, a także stalowych na zachowanie się betonu podczas
pożaru częściowo obniża ciśnienie wewnątrz betonu, co redu-
kuje zjawisko odpryskiwania (spallingu), aczkolwiek zjawisko
to nie jest całkowicie wyeliminowane. Często użycie włókien
jest niewystarczające do uzyskania skutecznej ochrony betonu.
Problemy związane z ich użyciem pojawiają się także w trak-
cie przygotowania mieszanki betonowej. Aby taka mieszanka
miała właściwą konsystencję, stosuje się dodatki w odpowied-
październik - grudzień
TUNELE Geoinżynieria
drogi mosty tunele
nich proporcjach, co często ingeruje w parametry początkowe
betonu. Kolejnym uniedogodnieniem w trakcie przygotowania
mieszanki jest to, że włókna stalowe są bardzo ostre, powo-
dują często zranienia pracowników mających z nimi kontakt.
Skupiają się także w jednym miejscu, uniemożliwiając równo-
mierne ich rozprowadzenie w mieszance.
W celu całkowitego zapobieżenia występowaniu zjawiska
odpryskiwania betonu (spallingu) oraz zapewnienia komplek-
sowej jego ochrony, zarówno w trakcie pożaru, jaki i w czasie
eksploatacji, konieczne jest stosowanie okładzin ogniochron-
nych. Jest to często kosztowne rozwiązanie jednorazowo,
ale jeśli weźmie się pod uwagę późniejsze koszty związane
z utrzymaniem tunelu oraz z ewentualnymi stratami, spowo-
dowanymi nawet najmniejszym pożarem, to okazuje się, że
użycie okładzin ogniochronnych optymalizuje straty material-
ne i społeczne. 
4 / 2013 [45] 81